“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində sizlər əardıcıl gənc şairlərin şeirləri təqdim edilir. Bu gün Ramil Əhmədin şeirləri ilə tanış olacaqsınız.

 

Ramil Əhməd 1 yanvar 1994-cü ildə Bakı şəhərində anadan olub. “Zaman tuneli”, “Abşeron yarımadamı”, “İki şəhərin yazıları”, “Orxan Pamukun evində” kitablarının müəllifidir. İxtisasca filoloqdur. İstanbul Universitetində yaradıcı yazı sənəti ilə bağlı doktorluq dissertasiyası müdafiə etmiş ilk alimdir. Hazırda Azərbaycanda ilk dəfə olaraq müstəqil yaradıcı yazarlıq, storytelling (hekayələşdirmə) modelləri üzrə təlimlər keçir.

PİŞİK KÖLGƏSİNDƏN BAŞLADI GECƏ...

 

Sakit kimsəsiz küçə.

Pişik kölgəsindən başladı gecə...

Çatmadı köməyə

Otuz iki hərfin bircə dənəsi,

Çözülmədi bu əlifba bilməcəsi...

 

Uçub getdi

dilimin ucundakı qışdan

Unudulmağın isti qoynuna

qaranquş sözlər...

Hanı söz?

Hansı söz?

 

Necə tapım o sözü?

Necə deyim həsrətimi?

Necə deyim səni sevdiyimi,

sənə öldüyümü?

Gözlədiyimi – bu ömrə gələsən deyə,

Gizlədiyimi – özüm belə bilməyim deyə...

Necə, necə, necə?

Pişik kölgəsindən başladı gecə...

Susdu köksüz piano səsi,

Su qatılmış pivələrlə keçən yay da bitdi,

Sentyabrla gəldi payız.

Bir halımı düşün –

oktyabrsız, noyabrsız, yalqız...

 

Sənsiz bir saat keçməzkən,

gün necə keçir, həftə, ay necə?

Keçir bir-birini təkrarlayan addımlar,

keçir küçəmizdən qərib adamlar...

Bəlkə, sən də gəldin,

gəldin, bəlkə, bu gecə...

bəlkə, bəlkə, bəlkə də...

 

Pişik kölgəsindən başladı gecə...

 

 

HƏSRƏTİN UĞULTUSU

 

Səni xatırlayıram

uzaq bir bozqırda,

damından payız damcılayan

kirayə evin soyuq otağında...

 

Uzanmışam kürəyi üstə.

Tavandakı hörümçəyin toruna

balıq kimi düşür gözlərim,

səslər axıb dolur qulağıma...

 

Mətbəxdən başlayır səslər,

Damcılayan suyun və

məmur maaşımın alın yazısı –

yarıboş soyuducunun fasiləli səsi...

Sonra damda gəzişən adsız quşların quğultusu,

iki küçə o yandan gələn it hürüşməsi,

pişiklərin canında qovulmaq əndişəsi...

Küləyin pərdəni aramla tərpətməsi...

Bir də adamsızlığın, həsrətin uğultusu...

 

Küncdən küncə qaçan qaraltılar – siçanlar

Görəsən, yeməyə bir şey tapdılar?

Süfrədəki kişi tənbəlliyinin ruzisinə daraşan qarışqalar

Çörək qırıntısı sevinclə yuvalarına qayıtdılar...

 

Saatın iki saniyəsi qulağımda qafiyələnir:

sən/siz, sən/siz, sən/siz, sən/siz...

Bir saniyə çəkmir “sən”in sevinci,

Bir saniyə sonra “sənsiz” olur,

Dünyanın bütün rəngləri solur...

“Sən”in yaxınlığı, “siz”in uzaqlığı

və “sənsiz”in Sibir sürgünündən

dərviş səbriylə keçirəm,

bir yandan da xatırladır mənə sənsizliyi

borcdan bağlanan telefonumun tozlu səssizliyi...

 

Həm evimin hər yerindəsən,

Həm də uzaqsan, yoxsan,

Bəlkə də, indi mənimtək kürəyi üstə uzanmısan,

Bəlkə, mətbəxinizdən su dammır,

Bəlkə, soyuducun da doludur,

Bəlkə, gəzişmir evinizdə siçanlar,

Bəlkə, məhəllənizdə əsmir küləklər,

Bəlkə, pişikləriniz də qorxmur qovulmaqdan,

Bəlkə, sizin küçənizdə itlər unudub hürməyi,

Bəlkə, qadın səliqəsinin qurbanıdır evinizin hörümçəyi...

Bəlkə telefonun borcunu da ödəyib ərin.

 

Mənim şəhərimdə,

mənim küçəmdə,

mənim otağımda olanlar

sənin şəhərində,

sənin küçəndə,

sənin otağında olmayanlarla eyniləşir...

 

Keçir bu gecədən bir qatar,

Gecənin son səsidir uzaqlaşan.

Bitir bizim şeirimiz, başlayır bir roman:

“Bütün xoşbəxt ailələr bir-birinə bənzəyir,

bədbəxt ailələrin hərəsi bir cürə bədbəxtdir…”

 

Sentyabr 2021

 

 

SÖYKƏNMİŞƏM  SƏSİNƏ

 

Gözlərin azanımdır –

Gündə min yol məni sevgiyə çağıran...

Könlüm sənə səcdədə,

qəlbim qəlbinə sonsuz bir rüku...

Bu sevda nə sevdadır belə? –

sultanlığı olmayan bir quyu...

 

Adın dodağımda dua kimi səsləndi,

yaxşı olmağıma bəsdir bir “necəsən”in,

gül qoxudu gülməyin.

Gəmiləri torpaqdan keçirən

fatehin inadkarlığıyla

istədim səni!

 

Səndən məcburi köçkün bədənimi

harada gizlədim, vətənim mənim?

Harada yoxa çıxsın bu canım ki,

qurtulum bir kimsə olmaqdan?

Mən bu dünyada heç kim olmaq istəyirəm,

bircə sənin nəyin olum, bilmirəm...

 

Ayaqlarımın gücü yox,

söykənmişəm səsinə...

Uzun gecələr

həsrətindən çəkilmir,

söykənmişəm səsinə,

Səsinin dəydiyi sözləri bir-bir öpmək istəyir könlüm.

O sözləri söz edən hərfləri bir-bir bağrıma basmaq,

hər kiçik zərrə qədəriylə sevmək səni.

 

Qaldırdım bütün ağ bayraqları

Eşq cəbhəsində,

Təslim, təslim,

Təslim bu sevdaya!

Söykəndim səsinə,

Quşlara dedim şükranlığımı,

Çatdırsın səni mənə verənə –

aləmlərin Rəbbinə...

 

 

AZADLIĞIM

 

Sənlə gedə bilmədiyim

bütün parklar

ağaclardan hörülmüş həbsxanalardır.

 

Sənlə gedə bilmədiyim

bütün şəhərlər

binalardan hörülmüş həbsxanalardır.

 

Sənlə gedə bilmədiyim

bütün küçələr

adamlardan hörülmüş həbsxanalardır.

 

Sənlə üzə bilmədiyim

bütün dənizlər

sulardan hörülmüş həbsxanalardır.

 

Sənsiz

məhbusam

ağaclar, binalar, adamlar, sular arasında...

 

Hardasan, mənim azadlığım?

 

 

CAN SIXINTISI

 

Sərinliyin

yuxu kimi çəkildiyi bu şəhərdə

ən uzun küçəydi avqust!

 

Küçələrindən qadınlar keçməyən bu şəhərdə

kişilər bir-birini doğmuşdu,

kişilər bir-birindən doğulmuşdu sanki.

Bir-birlərini çoxaltmışdılar bina kölgələrinin altında

və əlbəttə, mümkün bütün xanalarda...

Çocuqlarsa, günəşin uşaqlarıydı

və ailə-məişət zəmininə dözməyin çölündə kaktusuydular!

 

İşsizliyin doğurduğu sərgərdanlığa hamilə kişilər keçirdi yollardan,

inanmışdım gözləri boşluğa açılan bu kişi pəncərələrin bir-birini doğduğuna.

Maşının altında yavrularını yalayan dişi qonur pişik xatırladırdı bircə

bir qadından doğulduğumuzu!

Bircə o xatırladırdı bir zamanlar anamın olduğunu,

atasız doğulanlar olsa da, anasız heç kəsin olmadığını deyirdi tarix!

Maşının sahibi bir dərisi yanmış,

sonsuz bu avqust şəhərində

dişiliyini göstərməyə başqa bir yer tapmadığı üçün pişiyi tənbeh edirdi,

vurğusu ikinci hecaya düşən "miyov"ları sözə çevirdiyimdən gülümsəyirdim.

Adamdan daha çox

Yeriyən tər damlasıydı o kişi

Və hər gecə yatağındakı çiçəyi tərlə sulayırdı.

Məhəllədə hansı uşağı öpsəm, duz dadırdı.

 

Günorta – məmurun nahar fasiləsi.

Axıb keçən maşınların qupquru cansıxıcı səsi.

Qonşu pəncərədən gələn upuzun bir sol, lya, si.

Üzündə təbəssüm donmuş şəhərin dəlisi.

Tül pərdələrin ardındakı gizlin baxışlar.

Yayılan pıç-pıçlar, dedi-qodular.

Kölgəsini qovalayan uşaqlar.

Yarpağı titrəməyən,

Yarpağı soyuqqanlı qatilin əlləri kimi titrəməyən ağaclar.

Gözlərinə baxa bilmədiyim yandırıcı bir günəş.

Çayımın rəngsizliyində gülümsəyən evin qadınsızlığı.

İş yorğunluğu, baş ağrısı, fanilik duyğusu və qan azlığı.

Ruhumu saran dibsiz bir can sıxıntısı.

Hamısı, hamısı, hamısı, hamısı, hamısı,

İçimə gömdüyüm sözlərin ən qırmızısı,

İçimdə gömdüyüm sözlərin, de,

hansı ən çox yaraşar bu şeirə,

hansı, hansı, hansı, hansı, hansı?

 

Sərinliyin

yuxu kimi çəkildiyi bu şəhərdə

ən uzun küçəydi avqust!

 

Sərgərdan kişilərə hamilə yollar.

Balkona düzülmüş dibçək gülləriydi qadınlar.

Kölgəsiylə oynayan məsum uşaqlar.

Ac pişik yavrular. Ümidsiz qocalar.

 

Bitməyən sonsuz bir avqust şəhərində

Yetir məni vüsala avqustun sentyabra həsrətindən!

Ey küçəyə səpilən günəş şüası,

Qucaqla məni

Bədənimin D vitamini əskikliyindən!

 

İyun-avqust 2021, Kürdəmir

 

 

HUMAY

Səməd Vurğun və Yusif Səmədoğluna

 

“Mənim də ruhumda bir iztirab var –

Ölür sənətimin o ilk gözəli.

Fəqət mən istərəm qıymasın həyat

Şeirin ağladığı bir gözəlliyə

Qıymasın, şairlər yazıqdır deyə,

Şeirin ağladığı bir gözəlliyə...”

 

S. Vurğun

 

İnqilaba sədaqətindən asılı

naməlum bir kişi cəsədini

yırğalayırdı külək,

Çalpapağın adamı

günbatana, gündoğana çapsan atını,

“Üfüqlər gizlətsə qaraltını,”[1]

yenə də kor bir qurşun gəlib tapar

sədaqətini gizlədiyin bədənini.

 

Küçədən atlı keçər,
pəncərələr bağlanar,
bir qurd ulayar,
qorxu şəhərə yayılar:
insan gəlir, insan!

 

Ölüm yatağında günəş də buzdu,

Bəlkə də, üşüyərək ölməkdir
ölümə gecikənlərin qədəri.
Silahsızıq sözünün

arxasında gizlənmiş kəndin kişiləri –
“Həyat ölməz bir ehtiyacdır”.

 

Tozlu yollar uzanıb gedər,
Qançanağı tərəfdən bir qaraltı keçər,

Divarda kölgələr böyüyər, kiçilər,
bayrağı ilk asanlar güllələnər.

 

İnqilabı kitabsızlar və Allahsızlar edir bəyəm?

“Susuram rüzgarın sualına”.

Kor Mədətin oğlu uzundraz Qasım, indi göstər şounu...
Qafil!

Bir bilsən nə gözəl yaraşdı sənə ölüm,
dirilib bir də, bir də ölərsən.
Bir də ki,

“Ölümdən qorxmağın nə mənası var”?

Bütün sualların ən həqiqi cavabını verir ölülər öz sükutlarıyla.

Qəbir daşları sipərdir ömrə!

Yalnız daş adamların arxasında gizlənmək olar,
mərd olmasan, kürəyə də qurşun sıxmaq olar.

 

Kürəyə saplanan xəncərin qaşına hürər bir köpək,
Məscidə it bağlanan çağ idi sovetlər,
bütün filmlərdə yoxa çıxmış şərqiydi azan

“mübarizə, inqilab, üsyan deyildir asan”.

İnqilab adlı bu quduz ağacı insan qanı suvarmalı.

 

Bərq vurur ulduzlar nəhrdə,

Göy üzü təbəssümtək qonur Kürün üzünə,

Gülür göy qübbəsi də.

Çayın gözləri önündə

qısılmaq olar sevgiliyə.

Bir uzaq şəhər həsrətinin vüsalı yox,

Humay, Peykanlıdan uzağı yox.
Təslim ol bu kiçik kəndə.

Təslim ol batmanla gələn dərdə.

Təslim ol sevdaya.

“Tarixdən silinər mübarizələr”.
Qalar Yer üzündə sevda adlı cəbhələr:
Humaylar, Cəlallar, Temirlər və Tamaralar.

“Bu qanlı silahlar, dumanlı ahlar”

unudular, unudular, unudular!

“Eşqdə acizlik və dəlilik var!”

 

Ölümə gedərkən
“Atlar quşlardan iti qanadlı”,

Atların ayaqları yolun əzbərini qanatdı.

Dağın dumanlı yaddaşı oyandı;
Mülkədarın hikkəsi
Xacə şahı salamladı.

Gəzdikcə ozanın əli sarı simi

bir də düyünləndi,
çözülmədi keşişin tilsimi.

Barmaqlar, saz və pərdə.
Açılır güllə,
bir də, bir də

aşiqin bədəninə,
sevdaya qurşun işləməz, bəy!
açılır güllə,

ilk ayaqlar təslim olur ölümə
və sonuncu düymə,

gəl bax Cəlaldan keçən mərminin külünə.
Açılır güllə,

özü də bilmədən

komsomolun ürəyindəki qızını öldürür, əslində.

Atan səni güllələdi, ey “təkayaqlı qərinə”!

“Sevdalar düşkünü, komsomol Cəlal ”

Burada sevəni bağışlamırlar.

“Söz verib, söz alıb, söz unudanlar”

Burada sevəni bağışlamırlar.

Ölümə qənşər, Cəlal...

Boynu uzun bədəvi atlar ağladılar,

Sevdanın cəsədini daşıdı atlar.

“Humayım mənim

Təpədən-dırnağa geyinmiş qara”,
Aşiqə ümid verən gözlərin
halallıq verir indi ata qanını axıtmağa.

Çıx get daha, əvvəlcə bu kənddən, sonra kəndindən,

Get "cahan mülkündə tapmadığın halət"i axtarmağa.

 

Sən addımladıqca genişlədi dünya,
dünya böyükdür, Allah da, sevda da.

Küləklərlə vidalaş,

hər şeyi bilən Kürlə vidalaş.

Humay – sevdasız bir çölün sərab arzusu!

Humay – çölün vida nəğməsi!
Humay – qeybə çəkilən sevdanın ən gözəli!

Sənə ağladıq bu şeiri,
Səməd, Yusif, bir də mən...

 

Yanvar 2020 - Mart 2021

 

 

“Antikvariant” silsiləsindən

 

1. Metamorfoz

 

Ovidiyə

 

Dayanar yol kənarında

hər  gün bir uşaq.

Bir uşaq dayanar hər gün

yol kənarında,

çəkər yolların tozunu kirpiklərinə,

yollardan soruşar atasını.

 

Atasının ayaqqabısını

geyinib qaçan uşaq

elə bilər ki, maşınları da ötüb keçər...

Bağlaya bilmədiyi ayaqqabının ipləri

dolaşar ayaqlarına, yıxılar üzü üstə.

 

Hərif hər gün ataya məktub yazar

hərfsiz bir əlifbada.

Tanrıdan, bir də mələklərdən başqa

kimsə bilməz bu əlifbanı.

Tək qalınca

çəkilib bir küncə,

göndərər bütün parabüzənləri

atasının dalınca:

“Uç, uç, qarı nənə, mənə atamı gətir”...

 

Bir daşın üstünə çıxıb

əllərini yuxarıya uzadan uşaq

Allaha toxunacağını düşünər...

Qalxar hündürə, lap hündürə –

barmaqlarının ucuna!!!

Amma yenə toxuna bilməz Ona...

 

Və bir gün...

Bir gün ürkər –

görəndə çiynindən çıxan

ağappaq, ağappaq lələkləri!

“Ata! Ata!”, – qışqırar!

Qışqırar,

pərən salar çiynindəki mələkləri.

Atar özünü

lələklərinin ucundakı həsrətdən,

nə ölüsünü görən olar, nə dirisini –

Yer üzündə bir uşaq azalar,

göy üzündə bir mələk çoxalar...

  

2. Üçü birində

 

Müqəddəs Avqustinə

 

Bir qadın gedir –

bətnində körpəsi,

kürəyində ayağını itirmiş əri.

O qədər sınıxıb ki,

bir sümükdür, bir dəri.

Bəlkə, qiyamətdir?

Yox, bu, qadın işi deyil!

İlahi bir komediya,

bəşəri faciədir,

şeytani bir sənətdir!

 

Baxmayın yaşımın azlığına,

yaxşı tanıyıram o qadını.

Kürəyindəki Kişini,

bətnindəki balanı:

içində arzularını,

çölündə ümidsiz ümidlərini daşıyan

Məryəm xalanı.

Milli Teatrda yox,

milli teatrda görürəm hər gün,

yəni məhəlləmizdə:

Dante qəsəbəsi, Balzak küçəsi,

ev 66, mənzil 1-də.

 

Sol əlini sıxıb bətninə,

nəsə anlatmağa çalışır şeytan körpəsinə.

Sağ əlini ərinin əlində unudub,

Allahı unutduğu kimi...

 

Kişi utanır olmayan ayaqlarından,

hönkürtüsü yayılır içinə,

ağlayır için-için,

islanır qadın,

islanır uşaq,

islanır küçə,

islanır gündüz,

islanır gecə...

 

Qadın

getdi... getdi... getdi...

gedir... gedir... gedir...

gedəcək.... gedəcək... gedəcək...

 

Və...

sonra o qadın,

bətnindəki uşaq,

kürəyindəki kişi

gecənin qaranlığına qarışacaq...

 

– Əlahəzrət Tarix müəllim,

üçadamlıq yer varmı

tozlu bir küncünüzə tolazlanacaq?

–Var, əlbəttə, var,

amma sizin Məryəminiz

bu dəfə İsanı yox,

İudanı doğacaq!

 

Müharibədən sonra

 

Müharibədə ayağını, qolunu

itirmiş kişilərdən qorxub

qaçardıq həmişə...

Hərdən yuxuma girirdi

Qədim kişinin itkin əlləri,

tutub boğurdu məni.

Böyük uşaqlar ölümün

nə demək olduğunu bildiyindən

başa düşürdülər atalarının öldüyünü.

Analarından gizlədərdilər

küçədə döyüldüklərini.

Taxtadan tapança düzəldərdilər

atalarının qisasını almağa...

 

Canavarlar Qarabağda qaldı,

hərə əlində bir ovuc torpaq,

ağzında bir qurtum su,

ciyərlərində bir udum hava gətirdi ordan...

Sözlü qızlar sevgilərini

qaçaqaçda salıb itirdilər.

Hər şəhid bir ananın ümidiydi,

məryəm qızların toppuş

çocuqlarının atasıydı...

Hər evə böyüdülmüş

bir əsgər şəkli qaldı və...

qızlar bu şəkillərə baxıb doğdular...

Bu şəkil çocuqlar öz atalarının ögey balalarıydı...

Nə qonşulardan bir havar varıydı,

nə qohumlardan.

Neçə gündü tifilləri ac qalan

dul Sürəyya

pəncərə önündə çarmıxa çəkilmişdi,

yardım maşınını gözləyirdi...

Qurdlu ciyər,

qaralmış ət,

iylənmiş ürək satan qəssab Qulam

“Bu üç yetimi necə dolandırır,

bəlkə, ürəyini satır xəbərimiz yoxdu?”, – deyirdi...

 

Balaca qızcığaz

gizlənpaç oynayırdı ki,

gözlərini açanda atasını tapsın...

 

Sürəyya deyirdi:

“Boyu uzun buray qızım,

saçı uzun suray qızım,

üç gecə yatandan sonra atan gələcək”.

O üç gün gəlib çıxmadı –

qızcığaz saymağı bacarmırdı çünki...

 

Metrobohema

 

Əvvəlcə dostluq:

birlikdə kinoya getmək,

ikilikdə şam etmək,

İçərişəhərin antik kafesində

təzə eşqin şərəfinə badə qaldırmaq.

Gecə zəngləri,

mesajlar,

telefonda açılan sabahlar...

Ehtiyatlı olun!

Ağlın qapıları bağlanır –

növbəti stansiya xətayidir.

Siz sevgiyə doğru gedirsiniz,

ürəyə doğru...

Tuk...tak...tuk...tak...

 

Sonra ayrılıq,

hicran,

açılmayan sabahlar,

bitməyən axşamlar,

şəkilləri qayçılamaq,

mesajları silmək,

siqarı siqara calamaq,

sağlıqsız içmək

ucuz kafelərin birində

tostsuz,

dostsuz

və sevgisiz –

bir sözlə, bohema.

Rembo, Mayakovski, Yesenin –

məlum "tema"...

...ağacdan asılan

naməlum meyit...

Ehtiyatlı olmaya bilərsiniz:

ürəyin qapıları bağlandı...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.07.2025

 

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

 

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

 

 

SƏMƏD VURĞUN,“ŞƏRQİN SƏHƏRİ”

 

Əzizbəyov adına Azərbaycan Dövlət Teatrı səhnəsində Azərbaycanın ən yaxşı yazıçılarından biri olan Ənvər Məmmədxanlının Böyük Oktyabr Sosialist İnqilabının 30 illiyinə həsr olunmuş "Şərqin səhəri" pyesinin ilk tamaşasına böyük həvəslə baxdım.

"Şərqin səhəri" 1920-ci ilin aprelində Azərbaycanda sovet hakimiyyətinin qurulmasından bəhs etdiyindən əsərin mövzusu Azərbaycan ədəbiyyatı üçün çox aktualdır. Hərçənd Azərbaycan dramaturgiyasında Azərbaycan xalqının inqilabi tarixini təsvir edən əsərlər az deyildir, lakin həmin şanlı dövrü işıqlandıran pyesin olmaması ədəbiyyatımızda böyük bir boşluq kimi görünürdü.

Ənvər Məmmədxanlı mürəkkəb, siyasi və ictimai təzadlarla dolu olan hadisələrin təsvirinə cəsarətlə girişmişdir. Mövzu son dərəcə mürəkkəb və məsuliyyətli olsa da, müəllif tərəfindən ideyaca düzgün həll olunmuş, lazımi bədii yüksəkliyə qaldırılmışdır. Pyesin yüksək ideyası və bədii keyfiyyətləri bizə haqq verir deyək ki, bu əsər Azərbaycan dramaturgiyasında ən yaxşı əsərlərdən biridir.

Pyesdə bir tərəfdən Azərbaycanda sovet hakimiyyətinin qurulması uğrunda Lenin partiyasının rəhbərliyi altında Azərbaycan xalqının qəhrəmanlıq mübarizəsi, gənc Sovet Rusiyasının Azərbaycan xalqına köməyi göstərilmiş, digər tərəfdən, ingilis müdaxiləçilərinin müstəmləkəçilik siyasəti amansızcasına ifşa edilmişdir.

Pyesdə ingilis imperialistlərinin Qafqazı, ilk növbədə isə Azərbaycanı Sovet Rusiyasından ayırmaq kimi alçaq niyyəti aydın və inandırıcı göstərilmişdir. Lakin daxili əksinqilabçıların nifaqına və ingilis imperializminin alçaq fitnə-fəsadlarına baxmayaraq, Azərbaycan xalqı və onun görünməmiş məşəqqətlərə dözmüş Bakı proletariatı kimi avanqardı vaxtında və fədakarcasına hərəkət edərək – Sovet Rusiyasına qardaşlıq əlini uzadır – Həştərxana benzin yola salır. Özü də bu kömək o zaman əksinqilabi qiyamı yatırmaqda Qızıl Orduya çox vacib idi.

Müəllif Şərqdə proletar inqilabı və milli-azadlıq bayrağını ilkin qaldıran Azərbaycan xalqını vətəndaşlıq iftixarı və sovet vətənpərvərliyi hissi ilə tərənnüm edir.

“Şərqin səhəri” pyesi belə bir tarixəzidd əksinqilabi uydurmanı da inandırıcı şəkildə rədd edir ki, guya inqilabı Azərbaycan xalqı özü eləməmişdir, guya inqilab Azərbaycana kənardan gətirilmişdir.

“Şərqin səhəri” pyesinin Sovet Şərqi uğrunda partiyamızın apardığı tarixi mübarizənin ən lazımlı bir dövrünü doğru-düzgün və sənətkarlıqla göstərdiyini, Azərbaycanda inqilabın Böyük Oktyabrın bəhrəsi olduğunu sübuta yetirdiyini nəzərə alsaq, onda aydın olar ki, bu pyes öz ideyası və mövzusuna görə Azərbaycan milli ədəbiyyatı çərçivəsindən kənara çıxır və bütün sovet dramaturgiyasının nəzər-diqqətini cəlb edir.

Müəllifin xidməti ondadır ki, o, Bakı və Azərbaycanda inqilabi hərəkatı məhdud bir milli hadisə kimi deyil, Leninin və böyük rus xalqının dühası ilə yaranmış Böyük Oktyabr Sosialist İnqilabının üzvi bir hissəsi kimi mənalandırır. General Tomsonla bolşevik Fərhad arasındakı dialoqda oxuyuruq:

General Tomson: – Bakı! Bakı! Bakının gurultusu bütün Yaxın Şərqin yuxusunu qaçırmışdır. Bu şəhər susmasa, birdəfəlik səsini qeyb edəcək!

Fərhad: – Tarix boyu hansı ölkədən insanı azadlığa çağıran bir səs yüksəlibsə, siz dərhal onu boğmağa yüyürmüsünüz! Lakin artıq bu, mümkün olmayacaq. Sabah Bakının ardınca bütün Şərq elləri sizin üstünüzə qalxacaq!

General Tomson: – Avropanın hamisi, Qərbin lideri olan London qarşısında Bakının üsyanı ən azı ağılsızlıqdır.

Fərhad: – London qarşısında Bakı tək deyil, general. Qızıl Moskva bizim dayağımızdır.

General Tomson: – Moskva bütün ölkələrə qiyam və üsyan toxumu səpir. Bizim idealımız humanizm, Qərbin uca idealı isə demokratiya və əmin-amanlıqdır.

Fərhad: – Qərb demokratiyasının riyakarlığı artıq köhnəlmiş silahdır, general. Humanizmdən dəm vuran müstəmləkəçilər qanlı əllərini ağ əlcəklərdə gizlədə bilməyəcəklər!

Sergey Mironoviç Kirov obrazını müəllif böyük ehtiram və məhəbbətlə yaratmışdır. Gözümüzün qabağında Həştərxanda XI Qızıl Orduya rəhbərlik etmiş S.M.Kirovun – kommunizm uğrunda çarpışan bir insanın, inqilab tribununun mərd obrazı canlanır. Kirov bolşevikə məxsus prinsipiallıq və cəsarətlə hər cür çətinliyi aradan qaldırır, öz yoldaşlarını qəhrəmanlığa, fədakarlığa ruhlandırır. Bu nəhəng inqilab xadimi mübarizədə yoldaşlarına qarşı özünün şəxsi cəsarəti və igidliyi ilə, təvazökarlığı ilə, qayğıkeşliyi və məhəbbəti ilə bizi valeh edir.

Pyesdə biz görürük ki, S.M.Kirov Həştərxandan Bakı bolşeviklərinə rəhbərlik etməklə, Həştərxan cəbhəsində Denikin generallarının darmadağın olunmasını təşkil etməklə proletar inqilabının böyük nəzəri məsələlərini inqilabçı kütlənin əməli mübarizəsi ilə necə də bacarıqla əlaqələndirir. Özünəməxsus bir sayıqlıqla o, Trotskinin Həştərxanı qvardiyaçılara təslim etmək barədəki xəyanətkar əmrinə tabe olmur və beləliklə də, həmin şəhərdə sovet hakimiyyətini xilas edir.

Proletar inqilabının mahiyyəti və xalqlarımızın sovet hakimiyyəti uğrundakı mübarizəsi pyesdə qırmızı bir xətlə keçir. Biz böyük rus xalqının, Azərbaycan, gürcü, erməni və digər xalqların ən yaxşı övladlarının inqilab uğrunda birgə mübarizəsinin şahidi oluruq... Bu pyes gənclərimizi Lenin dostluğu, xalqlar qardaşlığı ruhunda tərbiyə edir.

Müəllif Bakı fəhlə sinfı nümayəndələrinin ümumiləşmiş obrazını yaratmağa nail olmuşdur. Azərbaycanlı fəhlə Fərhad və rus qızı Nataşa obrazlarında biz inqilabçı proletariatın xarakterik cəhətlərini, onun işıqlı və möhtəşəm ideallarını, xalqın düşmənləri ilə, əksinqilabla mübarizədəki sarsılmaz iradəsini görürük. Bu adamlar hər şeydən keçməyə, kommunizmin təntənəsi uğrunda həyatlarını belə qurban verməyə hazırdırlar.

Fərhad deyir: “Mən dünyada hər şeydən keçərəm, təkcə zəhmətkeş bəşəriyyətin səadəti naminə gedən mübarizədən başqa”. Fərhad və Nataşa obrazları timsalında biz yeni dünyagörüşün nümayəndələrini, zəmanəmizin qabaqcıl sinfinin fəlsəfəsini, həmin sinfin mənəvi aləmini, humanizm və coşqun həyat sevgisini, xalqın səadətini xalqlar qardaşlığı ruhunda tərbiyə edir və azadlığını boğan düşmənlərə – imperialistlərə, müstəmləkəçilərə və hər cür kapitalistlərə qarşı sonsuz nifrətini və barışmaz düşmənçiliyini görürük.

Bütün bunlarla yanaşı, müəllif sovet hakimiyyəti düşmənlərinin kapitalist Ağalarov, ingilis general Tomson, daşnaklar, menşeviklər və başqalarının da mövqeyini doğru-düzgün vermişdir. Bu tüfeylilərin hamısı bədbəxtlik və rəzillik mücəssəməsi kimi, miskin eqoistlər kimi, özlərinin xırda, şəxsi ehtiraslarının qulu kimi, öz xalqının mənafeyini satanlar kimi bir-bir tamaşaçının gözü qarşısında canlanır.

Pyesin möhkəm süjet xətti, onun qəhrəmanlarının parlaq və gerçək obrazı, gərgin dramatik situasiyası və konflikti, dilinin xəlqiliyi və şairanəliyi əsəri geniş xalq kütləsinin malı etmişdir.

Tamaşaçıların pyesi hərarətlə qarşılaması fikrimizi bir daha təsdiq edir.

“Şərqin səhəri” pyesi bir də ona görə qüvvətlidir ki, ordakı hadisələr və xalq kütlələrinin inqilabi hərəkatı sxematik-xronikal planda verilməmişdir. Müsbət qəhrəmanların arzu və düşüncələrində, onların fədakar əməllərində, iradəli və ideyalı adamların xarakterində bizim ümumxalq inqilabımıza məxsus və yeni, xüsusi biçimli insanlar olan bolşevik qəhrəmanların xarakterindəki inqilabi pafos və romantik vüsət bədii cəhətdən öz əksini tapmışdır.

Mübaliğəsiz deyə bilərik ki, “Şərqin səhəri” pyesi aşağıdakı fikrimizə ən yaxşı sübutdur: inqilabi romantizm olmadan kamil sosializm realizmi əsəri yaratmaq mümkün deyil.

Azərbaycan SSR Xalq artisti Adil İsgəndərovun bir quruluşçu rejissor kimi təcrübəsi və teatrın yaradıcı kollektivinin əməyi sayəsində Ə.Məmmədxanlının bu gözəl pyesinin poetik və inqilabi mahiyyəti böyük ustalıqla açılmışdır.

Şübhə etmirik ki, “Şərqin səhəri” pyesi inqilabımızın və dövlətimizin tarixini təsvir edən ən yaxşı bədii abidələrdən biri kimi teatrlarımızın repertuarlarında uzun illər yaşayacaqdır.

"Ulduz" jurnalı, 1984, №3

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.07.2025)

 

İlqar İsmayılzadə,

fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru, AJB və AYB-nin üzvü, "Ədəbiyyat və incəsənət" portalının Cənub təmsilçisi

 

 

(Cəlilabad rayonunda təsviri incəsənət sahəsinin tək və yeganə nümayəndəsi olmuş Laləzar xanım Əsədovanın həyat yoluna bir baxış)

 

İncəsənətin növlərindən biri də rəssamlıqdır. Rəssamlıq insanları, əşyaları, təbiəti və ya hər hansı bir ideyanı təsvir etmək üçün rəngli materiallardan istifadə etməklə vizual təsvirlər yaratmaq sənətidir. Rəssamlıq təsvir sənəti və bir növ yaradıcılıq qabiliyyətidir. Lakin bununla yanaşı rəssamlıq sahəsində olan insanın daxili hissləri və duyğu aləmi də zəngin olmalı, bir çoxlarının görə bilmədiyini görməsi, hiss edə bilmədiklərini isə hiss edə bilməsi zəruridir.

 

İndiyədək bu sahədə bir sıra insanlar böyük uğurlar qazanmış və zirvələrə ucalaraq həm bacarıqlı şagirdlər yetirmiş, həm də qiymətli rəsm əsərləri yaratmışlar.

Cəlilabad rayonunda digər sahələrlə yanaşı incəsənət sahəsi də inkişaf etmiş və müəyyən uğurlara imza atılmışdır. Lakin rayonda bu kimi sahələrin nümayəndələri əsasən bəylərdən ibarət olmuşdur ki, bu da adətən əyalət və bölgələrdə hakim olan xüsusi qayda-qanunlar və adət-ənənələrdən irəli gələn bir məsələdir. Sovetlər dönəmində Cəlilabad kimi bir məkanda xanımların ədəbiyyat və incəsənət sahələrində irəli çıxıb uğur qazanması nadir hallarda baş verirdi. Hətta, üzləşdiyi sıxıntı və təzyiqlərə görə bir çox yerli xanım şairlərimiz o zaman mətbuata çıxa bilmədikləri üçün öz şeir nümunələrini ayrı-ayrı şəxslər və bəzən də digər kişi adları ilə çapa verirdilər...

Belə bir şəraitin hakim olduğu və mənim də doğulub boya-başa çatdığım rayonda o zamanlar hansısa bir xanımın rəssam olması qeyri-adi hadisə sayılırdı. Sovetlər dönəmində rayon üzrə bir neçə rəsm və rəsmxət müəlliməsi olsa da bütün Cəlilabadda təsviri incəsənət sahəsinin ilk və yeganə xanım rəssamı Laləzar xanım Əsədova idi. Müstəqillik illərindən etibarən bir neçə yeniyetmə və gənc xanım rəssamın yetişməsinə rəğmən Laləzar müəllimə bu sahənin ilk siması olaraq tarixə düşmüşdür.

Əlbəttə, heç şübhəsiz onun həmin dövrdə bir gənc xanım olaraq bu sahədə önə çıxıb uğur qazanması öz şəxsi bacarığı və əməyindən əlavə, həm də mərhum valideyni, xüsusilə də atası mərhum Xanış müəllimin həyata ziyalı baxışı və azad düşüncəsindən irəli gəlirdi.

Gəlin onun geniş həyat bioqrafiyası ilə daha yaxından tanış olaq.

 

QISA BİOQRAFİK TƏQDİMAT:

Əsədova Laləzar Xanış qızı: 1968-ci ilin mart ayının 12-də Cəlilabad şəhərində bir sadə, təmiz və zəhmətkeş ailədə dünyaya göz açıb. Atası mərhum Usta Xanış ilk əvvəllər Cəlilabad səhər 2 saylı orta məktəbdə əmək müəllimi olaraq çalışsa da sonralar dülgərlik sənəti ilə məşğul olmuş və öz doğru-dürüstlüyü və halalçılığı ilə rayonda tanınaraq hörmətə layiq görülmüşdür.

Laləzar xanım 1975-ci ildə Cəlilabad şəhər 2 saylı orta məktəbə getmiş, 1985-ci ildə isə məktəbi uğurla bitirərək orta təhsil haqqında Attestatını almışdır.

Yeniyetmə yaşları və orta məktəb illərindən etibarən təsviri sənətin rəssamlıq sahəsinə böyük maraq göstərmiş, portret və daha çox mənzərə rəsmləri çəkmişdir. Bu ixtisas üzrə xüsusi bir məktəb oxumasa da o vaxtlar Cəlilabad Musiqi Məktəbində rəsm müəllimi işləyən Musa Əmiraslanov və rəsm sahəsində peşəkar olan Əhliman müəllimdən rəssamlıq sənətinin incəliklərini mənimsəmişdir. Beləliklə də orta məktəbi bitirdikdən sonra rayonun tanınmış ziyalısı və incəsənət nümayəndələrindən sayılan, Cəlilabad Pioner və Məktəblilər Evinin direktoru mərhum Malik Şahbazovun dəvəti ilə burada yenicə təsis edilmiş "Təsviri incəsənət" dərnəyinin rəssamlıq üzrə baş müəlliməsi təyin edilmiş, həmin ildən etibarən 1990-cı ilə qədər rəsm müəlliməsi kimi çalışmışdır.

Təsviri sənət sahəsində uğurları və xidmətlərinə görə dəfələrlə rayon rəhbərliyi və çalışdığı məktəb tərəfindən diplom və fəxri fərmanlarla təltif olunmuşdur.

Barəsində yerli və respublika üzrə çap olunan bir sıra mətbu orqanlarda bir çox məqalə və təqdimat yazıları dərc edilmiş, əl işləri və şagirdlərinin təqdimatı verilmiş, həmçinin, rayonun istedadlı və bacarıqlı rəssam xanımı olduğu və öz sevimli sənətini xüsusi şövqlə yeniyetmə və gənc rəssamlara öyrətdiyi barədə məlumatlar verilmişdir.

Doğma yurdumuzun bu dəyərli xanım rəssamı 1989-cu ildə ailə öz xalası oğlu Əfqan bəylə ailə həyatı qurmuş, bundan sonra 1 il müddətində əvvəlki iş yerində müəllimə işləsə də sonra ailə vəziyyətinə görə işdən ayrılmış və evdar xanım olmuşdur. Məlumat üçün bunu da qeyd etmək lazımdır ki, Laləzar müəllimənin Ulduz və Ayparə adlı 2 qız övladı, həmçinin, Nazlı, Həzrət və Nur adlı 3 nəvəsi var.

Laləzar xanım doğma elimizin dəyərli və inanclı xanımlarından biri olaraq II Qarabağ Savaşından sonra bu günə kimi rayonumuzun şəhid və qazi ailələrinə tez-tez baş çəkir, şəhid və qazi analarının yanında olaraq onlara maddi və mənəvi dəstək olur.

 

LALƏZAR XANIM BARƏDƏ ÜRƏK SÖZLƏRİM...

Bəzi şagirdləri onu Cəlilabad rayonu üzrə təsviri incəsənət sahəsinin kraliçası adlandırırdılar. Əslində isə o, bu titula layiq olan dəyərli və ləyaqətli bir xanım rəssam idi. Çünki bu sahədə onunla rəqabət apara biləcək kimsə yox idi.

Laləzar müəllimə təsvir sənəti və yaradıcılıq qabiliyyətinə yiyələnən halda, həm də güclü daxili hisslərə və zəngin duyğu aləminə malik idi. O, gənc bir xanım olaraq bütün bu dəyərləri və bacarıqları ilə yanaşı bir çoxlarının görə bilmədiyini görür, bir çoxlarının hiss edə bilmədiklərini hiss edirdi. Bunu onu yaxından tanıyanlar, həmçinin əl işləri ilə yaxından tanış olanlar yaxşı bilirlər.

Laləzar xanım öz şagirdlərinə təkcə rəssamlıq sənətini öyrətmir, bununla yanaşı onlara sanki bir əziz və qayğıkeş ana kimi yanaşırdı. Bunu hal-hazırda ondan rəssamlıq dərsi almış bütün şaigirdləri təsdiq edə bilərlər. Ümumi olaraq rəssamlıq sahəsində peşəkarlıq və bacarıqla yanaşı, diqqət, qayğıkeşlik, nəcabət, ismət və insani dəyərlər həmişə onun əsas xüsusiyyətləri sayılmışdır.

Laləzar müəllimə Cəlilabad Pioner və Məktəblilər Evində rəsm müəlliməsi işlədiyi 5 il ərzində bu sahədə çoxsaylı şagird yetişdirmiş, onlara rəssamlıq bacarığı və sirlərini öyrətmişdir. Özünün söylədiyinə görə, bütün şagirdləri arasında ən sevimli və istedadlı şagirdi bəndəniz -  İlqar İsmayılzadə olmuşdur. O, söhbətlərinin birində bununla bağlı belə deyir:

"Mən şagirdlərimin hamısını sevsəm də onların arasında ən dəyərlisi İlqar idi. İlqar hər zaman əziz, gülərüz, dəyərli və mehriban, həmçinin, həyatsevər, qayğıkeş və məsuliyyətli şagirdim olub. Onun həmişə məsum baxışları var idi. Yeniyetmə olmasına baxmayaraq çox mərhəmətli və xeyirxah idi. Mən həmişə onun üzündə təbəssüm görür və heç vaxt onun üzünü sərt halda müşahidə etmədim. Səsi də həmişə sevincli idi. O, ilk əvvəldən qeyri-adi idi. Mənim və gözlərimin həmişə axtardığı İlqar olub. Hər bir müəllimin bir əziz şagirdi olduğu kimi İlqar da mənim əziz şagirdim olmuşdur. Onu hər zaman əziz balam, gözəl oğlum bilmişəm..."

Əslində, mənim gülərüz, mehriban, mərhəmətli, həyatsevər, qayğıkeş və xeyirxah olmamın əsas səbəblərindən biri elə Laləzar müəllimənin özü və malik olduğu dəyərləri idi. Çünki mən bütün bunları onun gözəl və sirli varlığında, əziz ana kimi mərhəmətli davranışı, mədəni və mehriban danışığında görür və gördüklərimi də mənimsəyərək ona qaytarmağa çalışırdım.

 

Bu gün artıq 35 il müddətində təsviri iincəsənət sahəsindən uzaqlaşmasına baxmayaraq, Laləzar xanım hələ də ara-sıra əlinə fırça alaraq müxtəlif portret və gözəl mənzərə rəsmləri çəkməklə məşğuldur. Rəsm əsərləri çəkmək onun həyatının ən gözəl və ən mənalı anları, unudulmaz saatlarını təşkil edir.

Hal-hazırda 57 yaşlı evdar xanım, əziz ana və sevimli nənə olsa da gənc yaşlarında olduğu kimi gənc və təravətli varlığı, diqqəti, iti və mənalı baxışları və bacarıqlı incə əlləri ilə təsviri incəsənətlə məşğul olur və bir-birindən gözəl əsərlər yaradır. Yeniyetmə yaşlarımdan bu günə kimi Laləzar müəlliməyə baxıb düşündükdə, onun bütün varlığı, xüsusiyyətləri və bacarığı ilə sanki ilk əzəldən incəsənət sahəsi üçün yaradılmış dəyərli bir xanım olduğunu təsbit və təsdiq etmişəm.

Son zamanlar Laləzar müəllimə barədə "Həməşəra" mətbu orqanında təqdimat yazıları yayımlanmış, "Yurd" ədəbi-bədii, elmi-publisistik jurnalının 2025-ci il, № 03, 51-54-cü səhifələrində isə "Təsviri incəsənət kraliçası" adlı qələmə aldığım hekayə dərc edilmişdir.

Doğma elimizin təsviri incəsənət sahəsinin kraliçası, həm də mənə rəssamlıq sənətini öyrətmiş əziz və dəyərli Laləzar müəlliməyə uzun, sağlam və mənalı-məsud ömür, ailə xoşbəxtliyi və rəssamlıq sahəsində yeni-yeni uğurlar arzulayıram!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.07.2025)

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

 

Mahir Rzayev 1972 - ci ilin 3 yanvarında Xıdırlı kəndində gözünü dünyaya açıb. Mahirin atası Yelmar kişi sürücülüklə ailəsini dolandırırdı. Beş oğul və bir qız uşağını halal zəhmətlə böyüdürdü.

 

Mahir 1978 - ci ildə Xıdırlı kənd orta məktəbinin birinci sinifinə gedir və 1988- ci ildə məktəbi bitirərək kamal atestatı alır. Məktəbi bitirdikdən sonra Ağdam Məişət Xidməti idarəsinə işə düzəlir, bazarın arxasındakı dəmirçixanada usta yanında şagird kimi çalışaraq, qaynaqçı sənətinə yiyələnir.

Mahir 1990 - cı ildə Sovet ordusuna çağrılır. O, hərbi xidmətinə Polşa Sosialist Respublikasında qvardiyaçı tank alayında başlayır. 1991 - ci ilin payızında bu alayı Moskvaya köçürürlər. Sovet hökuməti dağılmaq üzrə olduğundan, hər kəsi hərbi xidmətini davam eləmək üçün öz respublikasına yola salırlar. Beləcə Mahirin 2 illik əsgərliyi il yarıma başa çatır. Bu həmin məqam idi ki, erməni faşistləri Qarabağımıza əl uzatmağa başlamışdılar.

Vətənə qayıdan Mahir bir həftə sonra böyük qardaşı Qubadla bərabər Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Şirin Mirzəyevin yaratdığı Ağdam Ərazi Özünü Müdafiə batalyonuna yazılır. Mahir qardaşıyla bərabər sapyor rotasında xidmətinə davam eləyir. Böyük qardaşları Tahir isə artıq bu batalyonun Xıdırlı dəstəsində döyüşürdü.

Xidmətə təzə başlayan Mahir bir qrup igidlərimizlə Umudlu kəndinə yollanır. Mahir 3 ay Umudlunun müdafiəsində qəhrəmancasına döyüşür. Xocalı hadisəsindən sonra Şirin Mirzəyev bu faciənin Umudluda yaşanmaması üçün ordunu ordan çıxardır, Mahir də o kəndi axırıncı tərk eliyənlərin içərisində olur.

Mahirin döyüş yolu sonralar Ağdamın və Ağdərənin sərhəd kəndlərinin erməni quldurlarından qorunmasıyla davam edir. Cəsur döyüşçü erməni yuvası olan Qazançı, Fərrux və Kiçan kəndlərinin alınmasında iştirak eləyir və əsil qəhrəmanlıqlar göstərir. Orta boylu bu qarayanız oğlan gündən - günə püxtələşərək əsil döyüş maşınına çevrilir.

12 iyun 1992 - ci il tarixdə Şirin Mirzəyev ildırım surətli hücum əməliyyatı keçirərək 5 kəndimizi geri qaytardır və iki erməni kəndini - Qazançı və Kiçanı da ələ keçirir. Mahirdə bu əməliyyatda öndə gedənlərin içərisində idi. Səhərisi gün Kiçanda ermənilərin növbəti hücumunu dəf eləyən zaman Mahir ayağından ağır yaralanır. Yoldaşlarının dediyinə görə, onu düşmən BMP ilə vurur. Qospitala vaxtında çatdırılsa da, həkimlərin səyinə baxmayaraq, igidimizin sol ayağını xilas eləmək mümkün olmur. Amma özü sağ qalır. Beləcə kəndimizin qəhrəman oğullarından biri olan Mahirin Qarabağda şərəfli döyüş yolu başa çatır.

Mahir dörd uşaq atasıdır, gözəl ailə başçısıdır.

O, 2 ci qrup Qarabağ əlilidir, Qarabağ Əlillər Cəmiyyətinin Ağdam Filialının sədr müavini və Minadan Zərər Çəkənlər Assosasiyasının Ağdam Şöbəsinin sədridir.

Allahdan qəhrəman Rzayev qardaşlarına başda Mahir qardaşımız olmaqla uzun ömür, can sağlığı və əbədi Qarabağlı günlər arzulayıram.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.07.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Ötən əsrin 80-ci illərində ən populyar kişi müğənnisi o idi. Ən bahalı toylara pnu çağırırdılar. Televiziya və radionun ən arzuolunan ifaçısı idi. Qastrollar, xarici səfərlər də daim davam edirdi.

Xüsusən, onun bir mahnısı sadəcə mükəmməl idi:

Könlüm, bulud deyilsən,

Sınıq ümid deyilsən,

Sən ki sükut deyilsən,

Belə qəmli dayanma!

 

Azərbaycanın xalq artisti Məmmədbağır Bağırzadə 21 iyul 1950-ci ildə Bakının Nardaran kəndində dünyaya gəlib. Onun sənət yolu toylardan və el şənliklərindən başlayıb. O, adətən öz mahnılarını oxusa da, klassik, müasir bəstəkar və şairlərin yaradıcılığına müntəzəm müraciət edib. Xüsusilə də, şairə Zivər Ağayeva ilə qurduğu yaradıcılıq əlaqələri nəticəsində Azərbaycan milli musiqi sənətinə çox sayda gözəl mahnılar bəxş edib.

Bağırzadəni televiziyaya gətirən və onun yaradıcılığında xüsusi rol oynayan bəstəkar Ələkbər Tağıyev olub. Müğənninin repertuarına Oqtay Kazıminin, Nəriman Məmmədovun, Tahir Əkbərin və digərlərinin mahnıları da daxil idi.

Onu həqiqətən sevirdilər. Bakı kəndlilərində bu sevgi daha böyük idi.

Və bir də, əsli-kökü Xızıdan idi Məmmədbağır Bağırzadənin. Onun “Məni heyran etdi Xızı dağları” mahnısı lokal anlamda vətənin tərənnümü idisə də, “Azərbaycan oğluyam” mahnısı qlobal anlamda vətən sevgisinin tərənnümü idi.

Uzun müddət Məmmədbağırı “ara müğənnisi” adlandırıb efirlərə buraxmayanlar sonradan ovaxtkı Lenin adına Respublika sarayında (indiki Heydər Əliyev sarayı) istənilən dövlət tədbirində “Azərbaycan oğluyam” mahnısını eşidib də xəcalət təri tökürdülər...

 

Repertuarının ən yaxşıları:

 

1. Tello musiqi: Oqtay Kazımi, sözlər: Vahid Əziz

2. Bağban — musiqi: Ş. Fazil

3. Nəvə — musiqi: Zivər Ağayeva

4. Muğam

5. Dilkeş təsnifi

6. Naz-naz

7. Dözə bilmədim

8. Qudam

9. Can Azərbaycan

10. Səməni nazlı gəlin (Şəkərbura-paxlava) — söz və musiqi: Məmmədbağır Bağırzadə

 

Çox təəssüf ki, Məmmədbağır Bağırzadənin ömrü yarımçıq qırıldı. 30 oktyabr 2005-ci ildə Bakı şəhərində vəfat etdi. Nardaran qəbristanlığında dəfn olundu.

Allah rəhmət eləsin!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.07.2025)

 

 

Harun Soltanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Mən o adamam ki, otağın içində susanda, biri soruşur:  Sən nəsə fikirli görünürsən...

Amma əslində fikrim yoxdur. Sadəcə müəyyən qədər mövcudam. Vəssəlam. Varam, amma məqsədsiz. Hətta bəzən elə bilirəm ki, Allah məni yaradıb, sonra qırağa qoyub çayı qarışdırmağa gedib. O da mənim kimi, kəmşirin sevir yəqin.

 

Mən kiməm?.. Uşaq olanda deyirdim "pilot olacam", böyüyəndə anladım ki, heç olmasa gündə bir dəfə uçub getməmək də bir bacarıqdır. Bəzən metroda qulaqlıqsız adam görəndə özümə deyirəm, "Əşi, sən yenə də normal sayılırsan, Harun. Hələlik..."

Mən sevmirəm. İnsanı da, insanların yaratdıqlarını da.  Ən çox da özümü sevə bilmədiyim üçün başqasına bağlanmışam. Amma sevəndə də bir qəribə oluram. Ya səssizəm, ya çox danışıram, ya çox içirəm, ya heç içmirəm. Yəni məni sevən insanın əsas xüsusiyyəti, səbridir. Mən o adamam ki, deyirlər "pozitiv düşün", amma mənim beynimdə qaranlıq otaqda siqaret çəkən bir Dostoyevski var və deyir: "Hamımız əslində Tanrının yuxusuyuq, Harun... sadəcə, hələ Tanrı oyanmayıb."

Mən kiməm?..

Dostum məndən soruşur: "Harun, niyə belə susqunsan?"

Deyə bilmirəm ki, mən danışsam, sən səhv salacaqsan. Bu nitq deyil, etirafdır. Mənə deyirlər ki, "Tənhalıq gözəldir. "Əla. Gözəldir. Amma iki nəfərlik boş stul görəndə ürəyim azca titrəyir. Sonra isə o titrəyişə ad qoyuram, "mənlik deyil".

İçki süzəndə, dua etməyə ehtiyac qalmır. Çünki səmaya baxmaq yerinə, içimə baxıram və deyirəm. "Bu qədər də dramatik olma, Harun. Bir siqaret çək, keçəcək."

Yalan olmasın, mən kim olduğumu çox axtarmışam. Kitablarda, bir qadının baxışlarında, ailə danışığında, paltar seçəndə, CV yazanda, hətta 20 Yanvar abidəsinin qarşısında, amma heç yerə uyğun gəlməmişəm. Sanki hər şeyin kənar ölçüsüyəm.

Mən kiməm?

Yəni... yalan danışım?

"Özünü tapan bir ruh"?

Yox. Mən hələ özümə salam verməmişəm. Hələ də təzə tanış kimi baxıram aynaya. Amma bilirəm, mən birini sevirəm. O getmir. Və mən deməmişəm: "Bağışla." Çünki mən kiməm ki, bağışlayım? Mən sadəcə... özünü hələ də Tanrının unutduğu yerdə oturtmuş adamam. Və bəlkə də bu, pis deyil. Çünki nə vaxt özümü tam tapsam.. heç kimlə danışmağa ehtiyacım qalmayacaq. Və o günə qədər,bax bu, Harundur. Dərin, gülən, yanan, içən, susan və yalandan "mən yaxşıyam" deyən bir nəfəs.

Mən kiməm?..

Əgər bu sualı kimsə küçədə soruşsaydı, gülümsəyərdim. Çünki bu sual, çörək almağa gedib mağazadan həyatın mənasını axtarmaq kimidir. Yəni mümkünsüzdü... amma adam özünü saxlaya bilmir.Bəzən düşünürəm, bəlkə də mən sadəcə baş qəhrəman ola bilməmiş bir roman personajıyam. Yəni hekayədə varam, amma hər səhifədə yoxam. Arada peyda oluram, bir-iki kəskin cümlə, bir az kədər, bir az ironiya və sonra yenə yox oluram. Əslində mən özümü bayaqdan içki süzüb, siqaret yandıran, amma heç içməyən bir obraz kimi hiss edirəm. Sadəcə poza verirəm, çünki bu pozanın içində sakitcə bağırmaq olur.

Mən kiməm?.. Mən bəlkə də səhv düşmüş bir metaforam. Tanrı məni yazanda gərək başqa yerə yerləşdirəydi məsələn, Fyodrun romanına. Orda mən əla intihar monoloqları yazardım. Ya da Kafkanın hansısa qəribə ofisində, sənəd imzalayardım, bir yandan da həyatın mənasızlığını düşünərdim. Amma yox. Məni gətirib Bakıya, aylıq 750 manat maaşa və içində sönməyən filosofik yanğıya qoydu. Əla kombodur.

İndi bəzən dayanıb düşünürəm: "Harun, sən niyə belə dərin fikirlərə gedirsən, a bala?!" Amma sonra beynimin içindən bir səs gəlir, təmiz Albertin yaratdığı Meursault tərzində, "Heç nə dəyişmir ki. Hər şey əyləncəlidir, sadəcə insanlar çox ciddidirlər."Mən də bəzən çox ciddiyəm. Bax, məsələn, sevdiyim qadına qarşı. Sevirəm, amma heç vaxt "mən səninəm" deyə bilmirəm. Çünki nə vaxt nəyinsə "sahibi" olmağa çalışsam, həmin şey daha sürətlə məndən qaçır.Dostlarım deyir: "Sən çox dərin adamsan." Mən gülümsəyirəm. Halbuki içimdə bir qəhrəman yoxdur. Sadəcə bir az tənbələm, bir az düşüncəli, bir az tək. Mənim dualarım da qəribədir. "Rəbbim, bir az sakitlik ver, amma çox da vermə, yoxsa darıxaram.." Bax bu cür möminliklə yaşayıram. Sərxoşluqla müqəddəslik arasında nə tam keçmişəm, nə tam dayanmışam..

 Mən kiməm?..

Mən Harun Meursaultam, yəni qismən Tanrıdan küsən, bir qadına aşiq olan, qismən ailəsinin içində tək qalan və çox zaman öz içində özünə çatmayan bir obrazam. Əgər roman olsaydım, son səhifədə qəhrəman məni yadına salmazdı. Amma oxucu mənim bir cümləmi uzun illər içində daşıyardı.

Bax, bəlkə də mən kiməm sualının cavabı budur, dostum:

"Mən unudulan deyiləm. Amma heç vaxt tam xatırlanan da olmayacam."

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.07.2025)

 

Varis, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Baş redaktoru

 

Bir gün dar-dolanbac küçələrin birində əcaib-qəraib görkəmdə bir insanla rastlaşan hər kəs üz-gözünü turşudar, rastlaşdığının üfunətli nitqini dinlədikcə iyrənib oradan uzaqlaşmaq istəyər, “bu murdar məxluq kim imiş, İlahi” deyə şikayətlənər də. 

Və ağlına belə gətirməz ki, “murdar məxluq” dediyi elə onun özüymüş.

 

Necə?

Çox sadə.

Allah hərdən bizləri haradasa özümüzlə üzləşdirir, maskalı haldakı özümüzdən o qədər müştəbehik ki, maskasız özümüzü görəndə ağız büzürük. 

Tək-tük adam bu zaman özünü tanımaq iqtidarındadır. 

TRANSFORMASİYA - İNDİ BİZƏ ƏN VACİB OLAN NƏSNƏDİR.

 

Özünü tanımaqdan sonra isə özünəqayıdış mərhələsi gəlir. Pissənsə, yaxşılığa dəyişirsən, yaxşısansa, daha da yaxşılaşırsan.

Özünəqayıdışda əsas olan isə əslini, kökünü tanımaqdır, daha dərinə getsək, xalqının irsinə, mədəni-mental xüsusiyyətlərinə bələd olmaqdır, dəyərlərlə silahlanmaq, kamilləşmək, yarımçıqlıq, natamamlıq komplekslərindən qurtulmaq, bütövləşməkdir.

Bir sözlə, "İnsanın özünəqayıdışı" fəlsəfədə dərin və çoxşaxəli bir anlayışdır. Bu termin həm fərdi, həm də kollektiv səviyyədə insanın mənəvi, zehni və mədəni köklərinə, varlığının mahiyyətinə doğru dönüşünü ifadə edir.

Müxtəlif fəlsəfi məktəblər və düşünürlər bu anlayışı fərqli formalarda izah etmişlər.

1.Egzistensializm kontekstində

Egzistensialist filosoflar, xüsusilə Jean-Paul Sartre, Martin Heidegger və Søren Kierkegaard, insanın öz varlığı ilə üz-üzə qalmasını, "özünəqayıdış" kimi qiymətləndirirlər. Onlara görə, insan gündəlik həyatın "qeyri-özgə" axarında (Heidegger-in termini ilə "das Man", yəni "hamı kimi yaşamaq") itə bilər. Özünəqayıdış isə insanın "həqiqi varlığına" dönməsi, öz məsuliyyətini və azadlığını dərk etməsi ilə baş verir.

2. Sufizm və Şərq fəlsəfəsində

Şərq fəlsəfəsində, xüsusilə İslam fəlsəfəsi və sufizmdə, özünəqayıdış "özünüdərk", "nəfsin saflaşdırılması" və "Tanrıya doğru dönüş" ilə bağlıdır. Nəsimi, Əl-Qəzzali, İbn Ərəbi, Mövlana kimi dahilər insanın "zatına", yəni ilahi mənşəyinə dönməsini mənəvi bir yüksəliş kimi izah edirlər. Bu, dünyəvi ehtiraslardan uzaqlaşaraq "həqiqi mən"i tapmaqdır.

3. Carl Jung və psixoloji baxış

Jungun "individuasiya" anlayışı insanın öz şüuraltı ilə üzləşərək bütöv bir şəxsiyyətə çevrilməsini izah edir. Bu proses də "özünəqayıdış" sayılır. Yəni insan sosial rollardan və maskalardan sıyrılıb öz daxili "öz"ünə qayıdır.

4. Postmodernist yanaşma

Postmodernist düşüncədə "özünəqayıdış" bəzən tənqid olunur. Çünki "öz" anlayışı sabit və dəyişməz bir substansiya kimi qəbul edilmir. Burada daha çox "özünü yaratmaq" və ya "özünü yenidən qurmaq" ideyaları önə çıxır.

5. Azərbaycan konteksti – Şəxsiyyət və milli kimlik

Azərbaycan mütəfəkkirlərindən Heydər Hüseynov, Mirzə Fətəli Axundzadə, Cəlil Məmmədquluzadəkimi isimlərin düşüncəsində "özünəqayıdış" milli oyanış və maarifçilik kontekstində dəyərləndirilir. Bu, insanın milli-mədəni kimliyinə və mənəvi dəyərlərinə dönüşü kimi anlaşılır.

İnsanın özünəqayıdışıfəlsəfədə, ümumilikdə, onunöz varlığını, mənəviyyatını, azadlığınıvəmahiyyətini dərk etmək, yadlaşmadan qurtulmaq və "həqiqi mən"inə dönmək prosesi kimi izah olunur. Bu, həm fərdi, həm də ictimai-mədəni bir axtarışdır.

İnsan, sən özünü tanıyandan, özünə qayıdandan sonra heç vaxt dar-dolanbac küçələrin birində əcaib-qəraib görkəmdə bir insanla rastlaşmayacaqsan ki, üz-gözünü turşudasan.

Bu isə sənin qələbəndir. 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.07.2025)

 

 

 

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Salam, " Ədəbiyyat və İncəsənət" portalının dəyərli izləyiciləri, bu dəfə " Sevdiyin şeiri gələ mənə söylə" rubrikasının qonağı Ədəbiyyatı nəfəsi bilən, özünə hər  zaman Ədəbiyyat dəryasından  damla söyləyən Ülviyyə Əbülfəzqızıdır- mənəm.

Bəli, bu gün mən Ülviyyə olaraq, Əbülfəzqızına sual verəcəyəm, axı Ülviyyə ayrı biri, Əbülfəzqızı isə ayrı biridir. Bu rubrikamın ideyasını düşünürkən elə ilk özümə sual verdim.    -Əbülfəzqızı, " Gəl mənə sevdiyin şeiri söylə."

 

Rubrikamda Müasir Ədəbiyyatımızın tanınan bir çox dəyərli şairləri iştirak edib. Əlbəttə, onlar ovqata uyğun olaraq bir şeir seçiblər. Ədəbiyyatı həyat bilənlər, təbii ki, onun bütün janrları ilə "qidalanırlar." Rubrikanın şərtinə uyğun olaraq, daha dəqiq desək, ovqata uyğun olaraq bir şeir seçməliyik, deyə, bir şeir söyləyirik.

Elə mən də həmin an bir şeiri düşündüm.

O şeir mənim üçün "müqəddəsdir", bənzərsizdir, hava və su kimi dəyərlidir.

O şeirlə tanışlığım da çoxdan yaşlanıb...

Şeirin mövzusu elə o yaşda məni özünə çəkmişdi, ibtidai təhsil pilləsində olsam da, şairin bu şeiri mənə atam Əbülfəz bəyin tövsiyəsini xatırladırdı.

Təsadüf yoxdu - deyirlər. Bəli, mən buna çox inanıram. O şeir məni həyata hazırlayan "Ustad" oldu, o şeir mənə əyilmədən necə yaşamağın yollarını öyrətdi, o şeir ömrümün hər hər zamanında əllərimdən tutub ayağa qaldırdı, o şeir mənim "mənimin sarayında" hər gün oxunan nəğməyə döndü.

O şeirlə daha güclü oldum, zərif azyaşlı qızcığazı o şeir aslan kimi pəhləvana çevirdi.

O şeir mənə həyatın şirini deyil, acı təamlarını dadanda qürurla ayaqda durub başımı dik tutmağı öyrətdi.

Çox maraqlıdır, bu gün Ədəbiyyat dəryasından bir damla kimi sevilsəm də, bunda elə bu şeirin müəllifinin qardaşı, mərhum Məhəmməd Xəlilbəylinin böyük rolu var. Çünki məni Ədəbiyyata gətirən dahi Xəlil Rza Ulutürkün qardaşı, Salyanın sevimli ziyalısı Məhəmməd Xəlilbəyli olmuşdur. Elə ilk dəfə 7 yaşımda yazdığım şeiri redaktoru olduğu dillərdə əzbər olan " Qələbə" qəzetində yayımlayıb mənə Ədəbiyyat adlı həyat vermişdir. O gündən bu günə kimi mən Ədəbiyyatın əsiriyəm. İllərlə bu duyğunu basdırsam da, müəyyən səbəblərdən basdırılsa da, o duyğu indi gözlərindən ildırım saçan igid kimi boylanmaqdadır, qalibdir və bu qalibiyyətin dadını duymaqdadır.

Bəli, bəli, mənim dilimin əzbəri olan, məni mən edən şeir dahi türk şairi Ədəbiyyatımızda öz yeri olan Xəlil Rza Ulutürkün  “Əyilmə" şeiridir.

Təkrar edirəm, o şeiri ilk eşidəndə sanki atamı dinləyirdim.

Çünki atam mənim qəhrəmanımdır, o məni bütün neqativlərdən qoruyan güclü sərkərdəmdir. Beləcə bu şeir də atamın qanı kimi qanıma, ruhuma hopdu, bu şeirlə böyüdüm.

İllər keçdikcə bu şeiri hər dəfəsində daha da çox dərk etdim, qəvvas olub hər misrasının dərinliyinə baş vurdum.

Hər baş vuruşumda bir inci tapdım. Mənim bu tapdığım incilərdən ibarət böyük bir "sandığım" var.

Bu şeir məni göylərə qaldırır, qanad verir və ayna qarşısına keçəndə gözlərimə dik baxıb alnımı açıq görürəm, özümü sevirəm.

Xeyr, eqo məsələsi deyil, həm atamın, həm də dahi türk şairi Xəlil Rza Ulutürkün tövsiyəsinə əməl etdiyim üçün öyünürəm.

 

 

XƏLİL RZA ULUTÜRK - ƏYİLMƏ

 

Qalsan belə susuz, ac,

Yavan çörəyə möhtac,

Boğazına ilantək

Sarılsa da ehtiyac.

Ehtiyac ürəyini

Köksündən qoparsa da,

Odu, suyu, havanı,

Evindən aparsa da,

Ağız açma namərdə!

Ürəyində dərd, yaşa.

Sən insansan! Əyilmə

Yoxsul yaşa.

Mərd yaşa!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.07.2025)