Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Əsrin əvvəllərində yaradıcılığa başlayanların əksəriyyəti, artıq 40-60 yaş arasındadırlar. Onlardan güclü ədəbiyyat nümunələri yaradıb, oxucu kütləsi qazananları da var, sadəcə saxta təriflərə uyub, küyə gedənləri də... 

Bu həmişə belə olub, əlahəzrət Ədəbiyyat zəifləri unutdurub, güclüləri tarixdə saxlayır…

İndi meydan 20-30 yaş arasında olan gənclərindir. Bu gün bəlkə də minlərlə gənc ciddi ədəbiyyata can atır. Kimisi nəzmdə, kimisi də nəsrdə söz deməyə, yaradıcılıq uğurları qazanmağa çalışır. Heç biri də unudulmaqdan sığortalanmayıb…

Nə isə, sizə bu gün - mayın 14-də 30 yaşını qeyd edən bir gəncdən- 18 yaşından mətbuatda dərc olunmağa başlayan, iki şeirlər kitabının müəllifi, şair, jurnalist Ulucay Akifdən danışmaq istəyirəm…

Atası Akif Səmədi ötən əsrin səksəninci illərindən tanıyırdım. Məndən yeddi yaş böyük idi. Sumqayıtda fəaliyyət göstərən, Xasay Cahangirovun rəhbərlik etdiyi ədəbi dərnəkdə tez-tez görüşərdik. O vaxt o, Azərbaycan Dövlət Universitetinin jurnalistika fakültəsində təhsil alırdı. Ənənəvi üslubda mükəmməl poeziya nümunələri yaradan gənc şairlərdən biri idi. Sözsüz ki, oğlu Ulucayın həm şair, həm də jurnalist olmasında atasının böyük rolu olub. Yəqin ki, bu məsələdə gen də öz işini görüb...

“Atam rəhmətə gedəndə mənim doqquz yaşım vardı. Onda görürdüm ki, atam yazır, kitabları çap olunur, ancaq şeir haqda heç bir anlayışım yox idi. Atam elə atam idi mənim üçün. Ancaq atam rəhmətə gedəndən sonra, onun haqqında anım günləri, tədbirlər keçiriləndə artıq maraqlanmağa başladım. Mənə maraqlı gəldi ki, bu qədər adam atam haqqında niyə danışır, onu tərifləyirlər. Mən onda atamın şeirlərini oxumağa başladım. Düzü, bir neçə şeirini anlaya bilməmişəm, elə indi də anlamaqda çətinlik çəkirəm. Çünki atam sufi şairi idi, dərin yazırdı. Mən də onun təsiri ilə heca şeirləri yazmağa başladım. Atamın şeirləri mənə getdikcə daha da doğmalaşır. Hiss edirəm ki, məndə də o şeirlərdən nəsə var. Onun duyğularını özümdə aşkarlayıram. Ən çox da ümid hissi. Məncə, atam sağ olsaydı, mənim şeirlərimi də, xarakterimi də, çılğınlığımı da çox bəyənərdi. Çox istəyərdim ki, atam mənim şeirlərim haqda fikir bildirsin. Onunla fərqli mövzularda müzakirələr edək, amma qismət deyilmiş...”- söyləyir.

Ulucay Akif oğlu Məmmədov 1995-ci ildə Bakıda dünyaya gəlib. Orta təhsilini 162 saylı tam orta məktəbdə aldıqdan sonra Bakı Dövlət Universitetinin Jurnalistika fakültəsinin Rus dili bölməsində bakalavr pilləsi üzrə ali təhsil alıb. Daha sonra həmin fakültədə "Publisistik Jurnalistika" ixtisası üzrə magistr dərəcəsinə yiyələnib. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin və Mədəniyyət Nazirliyinin birgə layihəsi olan III "Gənc Ədiblər Məktəbi"nin məzunudur. Hələ tələbəlik illərindən Ədalət qəzetində və bir sıra xəbər saytlarında fəaliyyət göstərib. 2021-ci ildə "Ulduz" jurnalının redaksiya heyətinə üzv seçilib. 2021-ci ildə Kulis.az ədəbiyyat və mədəniyyət portalının baş redaktoru təyin olunub...

Deyir ki:- “Azərbaycanda mətnlə çox kiçik bir kütlənin diqqətini çəkmək olar. Bizdə mütəmadi şəkildə bədii ədəbiyyat mütaliə edən 2-3 min adam var, ya yox. Qalanlar da məktəb vaxtlarından bir-iki şairin adını əzbərləyən adamlardır. Ədəbiyyatla həqiqətən maraqlanan, mütaliəsevər adamların diqqətini mətnlərimlə çoxdan özümə çəkmişəm. Digər məsələlər ilə diqqət çəkməyim isə məni sevindirir. Mənimlə bağlı ən kiçik, ən lazımsız və mənasız söhbətlər belə ölkənin gündəminə çevrilir. Deməli, insanlar üçün əhəmiyyətli və maraqlıyam. Buna niyə sevinməyim ki? Düşünürəm ki, hər bir şair təkcə yaradıcılığı ilə deyil, həyatı ilə də insanlara maraqlı olmalıdır...”

"Günəşə atılan mərmilər", "Gizlənqaç" adlı iki şeirlər kitabı işıq üzü görüb. 2016-cı ildə Azərbaycan Yazıçılar Birliyinə üzv qəbul edilib, həmin il Azərbaycan Respublikası Prezidentinin gənc yazarlar üçün verdiyi bir illik "Prezident Təqaüdü"nü alıb. 2024-cü ildə isə ölkə başçısı tərəfindən elm, təhsil, mədəniyyət, gənclər siyasəti və gənclərlə iş, ictimai və sosialyönümlü fəaliyyət, innovasiya və sahibkarlıq sahələrində xüsusi fərqlənməyə görə Gənclər üçün Prezident Mükafatına layiq görülüb...

“Qəribədir, insan yaşa dolduqca sakini olduğu şəhərə bənzəyir. Məsələn, mən indi Bakı kimiyəm. Beynimin içində o qədər adam, o qədər hadisə və səs-küy var ki. Bilmirəm, kimi hardan götürüb hara qoyum. Bakı mənim gözümdə gənc bir oğlandır. Bu şəhərin küləkləri də o oğlanın çılğınlığına işarədir.”- söyləyir.

Çılğın, inadkar və mübariz adamdır. Məğlub olmağı xoşlamır. Məsuliyyətli işlərdən xoşu gəlmir, bir az tənbəlliyi və laqeydliyi var. Xarakterindəki paradoksallıq, ziddiyyətlər onu narahat edir. Bəzən emosional olduğundan, özünü cilovlamaqda çətinlik çəkir. Varlığına hopan bu coşqunluq yaradıcılığında da özünü biruzə verir...

Deyir ki;- “Mən həmişə istəmişəm ki, ətrafım geniş olsun, dostum çox olsun. Düzdü, məni eqolu biri kimi tanıyırlar. Ancaq yaxın adamlar bilir ki, elə deyiləm, kimsə zəng edər, nərd oynamağa çağırar, gedərəm. Bir az tanınıram deyə yekəxanalıq etməyəcəm ki? Odur ki, çevrəmdəki adamlar məni sevir və mən də onların sevgisindən güc alıram...”

Bəli, bu gün ciddi ədəbiyyata can atan minlərlə gənc var. Kimisi nəzmdə, kimisi də nəsrdə söz deməyə, yaradıcılıq uğurları, oxucu kütləsi qazanmağa çalışır. Amma heç biri unudulmaqdan sığortalanmayıb. İnanıram ki, Ulucay Akif zamanın sınaqlarından keçib, Azərbaycanın ən istedadlı yazarlarından biri kimi yaddaşlarda yuva qurmağı bacaracaq...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.05.2025)

İlhamə Məhəmmədqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Sumqayıt təmsilçisi

15 may - Beynəlxalq Ailə Günü münasibətilə Sumqayıt şəhər İcra Hakimiyyəti və Sumqayıt Tibb Mərkəzinin birgə təşkilatçılığı ilə “Konstitusiya və Suverenlik İli” çərçivəsində Muğam Mərkəzində təşkil olunan tədbirdə autizm və daun sindromlu uşaqlar həkim briqadası tərəfindən müayinə edilib, ailə dəyərlərini əks etdirən videoçarx izlənilib.

Sumqayıt şəhər İcra Hakimiyyətinin başçısı Zakir Fərəcov çıxışında vurğulayıb ki, Beynəlxalq Ailə Gününün qeyd olunması cəmiyyətin əsas təməli olan ailəyə verilən dəyərin göstəricisidir. Məhz belə tədbirlər cəmiyyətin diqqətini ailədə mövcud olan sosial və psixoloji problemlərə yönəldir, ailə institutunun nüfuzunun artırılmasına, gənc nəsildə məsuliyyət hissinin formalaşmasına kömək edir.

Sumqayıt Tibb Mərkəzinin direktoru Elnur Azadxanov tədbir çərçivəsində keçirilən tibbi müayinələrin sosial məsuliyyət baxımından əhəmiyyətini diqqətə çatdırıb. O bildirib ki, ailələrin sağlamlığı ümumi cəmiyyətin sağlamlığı deməkdir və bu istiqamətdə profilaktik tədbirlərin davamlı aparılması olduqca önəmlidir.

Xüsusi ümumtəhsil məktəbinin direktoru Arzu Alızadə çıxışında xüsusi qayğıya ehtiyacı olan uşaqların ailələrinə göstərilən diqqət və dəstəyin cəmiyyətin inkişaf səviyyəsini göstərdiyini deyib. O, bu cür tədbirlərin həm maarifləndirici, həm də motivasiyaedici xarakter daşıdığını vurğulayıb.

Sumqayıt şəhər İcra Hakimiyyəti yanında fəaliyyət göstərən İctimai Şuranın sədri Hümbət Quliyev, şəhər Veteranlar təşkilatının sədri Sovet Şükürov ailənin milli-mənəvi dəyərlərimizin qorunub saxlanmasında mühüm rol oynadığını qeyd ediblər.

Tədbir çərçivəsində uzunömürlü ailələrə hədiyyələr verilib. Eyni zamanda tədbirə verdiyi dəstəyə görə Sumqayıt şəhər İcra Hakimiyyətinin başçısı Zakir Fərəcova xatirə hədiyyəsi təqdim olunub.

Musiqi nömrələri və müxtəlif rəqs kompozisiyaları ilə müşayiət olunan tədbir gənc və uzunömürlü ailələrin, fiziki və əqli qüsurlu uşaqların ailələrinin əhvalına xüsusi rəng qatıb.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.05.2025)

78-ci Kann Film Festivalının ilk günü Ameli Bonninin “Partir un jour” filminin nümayişi ilə başlayıb.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı AzərTAC-a istinadən xəbər verir ki, Loran Lafittinin aparıcılığı ilə keçirilən açılış mərasimində tanınmış müğənni Milen Farmer çıxışı edib.

Festivalın münsiflər heyətinə fransız aktrisa Jülyet Binoş sədrlik edir. ABŞ ulduz Halle Berry və fransız-mərakeşli yazıçı Leyla Slimani münsiflər heyətinin üzvləridir. “Qızıl Palma budağı” mükafatı uğrunda yarışa iyirmi iki film seçilib.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.05.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Redaksiyanın poçtundan rubrikasında növbəti sizə təqdim edəcəyimiz Pərvanə Əliqızının “Sədaqət” adlı hekayəsidir.

Bütün şəhər əhalisi mal-mülkünü atıb, canını götürüb, gedirdi - Yaşamaq üçün yox, əsir düşüb alçalmamaq üçün!

Evimizə qayıt!... Sahibinin yumşaq səslə dediyi söz Bənəyin inadını qırdı. Düşmən şəhərin bir addımlığındaydı. Sahibi onu tək qoymağı heç istəməzdi. İnsanlar onu adi, şüursuz heyvan hesab etsələr də, Bənək sahibinin ürəyindən keçənləri duyurdu. Onun hissiyyatı deyirdi ki, sahibi ailəsini burdan uzaqlaşdırandan sonra özü geri dönəcək, yurdunu boş qoymaq istəmir.

Sahibi iki od arasında qalmışdı. Bir yandan ailəsini təhlükədən uzaqlaşdırmaq, bir yandan da Vətənini qoyub getmək. Ona görə evini, yurdunu bu dilsiz- ağızsız dostuna tapşırıb, gedirdi. Bənəyin dili olsaydı deyərdi ki, - “Arxayın ol! Əmanətini canım bahasına da olsa, qoruyacam. “ Amma insanlar onun danışdığı dildə anlamırdı.

Həyətdə sahiblərindən ayrılanda inadla evin ən kiçiyi Güneyin ayaqlarını pəncələri ilə qucaqlayıb, başını onun dizinə söykəyib, buraxmaq istəmirdi. Onda sahibi ona acıqlanıb, kənara qovmuşdu. İndi isə ona get deyəndə səsi titrəyirdi.. Bəlkə də kilometrlərlə məsafəni qaçaraq, dili bir qarış çölə çıxa-çıxa ləhləyən Bənəyin vəfası onu kövrəltmişdi. Həmin an kənara çəkilib, yönünü evə gedən yola çevirməklə, sahibinə itaətini bildirmişdi.

Sahibi arxayınlaşıb, maşına mindi. Mühərrik gurultuyla səs salıb, hərəkətə gəldi. it hissiyatı ilə hər şeyi öncədən duymuşdu: - Bir daha sahiblərini görməyəcək!  Başını aşağı salıb, sahibinə məxsus  maşının tozlu yollarda qoyduğu qoxusunu iyləyə-iyləyə geri dönməyə başladı. Geri döndükcə həm uzaq məsafə qət etdiyinin, həm də camaatın niyə təlaşla köç etdiyinin səbəbini anlayırdı. Ətrafda top-tüfəng səsi ara vermirdi. Əvvəllər belə olanda, evin yaxınlığına mərmi düşəcəyindən ehtiyatlanıb, sahibini duyuq salmaq üçün həyətdə oyan-buyana qaçıb, ulayardı.

Bu qədər əhalinin ov tüfəngindən, avtomatdan, piyadaların döyüş maşınından başqa heç nəyi yox idi. Dinc əhalini qorumaq üçün yaşadıqları ərazini tərk etmək məcburiyyətində idilər. Hətta sahibi düşmən mühasirəsinə düşəndə belə Bənək bunu hamıdan qabaq hiss etmiş, həyət-bacaya sığmamış, həyətdəki şkafdan sahibinin köhnə çəkmələrini çıxarıb  iyləyə-iyləyə bütün gün zingildəmişdi.

Evə çatanda, ayaqları yorğunluqdan gizildəyirdi. Həmişə məhəllədə qoca arvadlar nəvələrinə:-“İt əl-ayağı yemisən, bir yerdə dayanmırsan”-deyib acıqlanardılar. İndi onun it ayaqları yorğunluqdan sızıldayırdı. Darvaza bağlı idi. Qapının altında onun rahat keçə biləcəyi oyuq vardı. Həmin yerdən içəri keçdi. Həmişə etdiyi kimi dörd ayağını yana açıb, alt çənəsini torpağa söykəyib, quyruğunu heysiz-heysiz arxa ayaqlarından birinə qısıb uzandı. Uzun qara tükləri gözünü örtüb, onları görünməz etmişdi.

Ev-eşik yiyəsiz qalmışdı. Əlacı olsaydı bütün günü uzanıb, ayaqlarının dincini alardı. Bu günsə, belə rahatlıq mümkün deyildi, bir vaxtlar uşaq, qonaq- qara səsindən coşan həyət, suyu sovrulmuş dəyirmana dönmüşdü. İndi buranın tək sakinləri Bənək və ana ördəklə yeganə balasıydı.

Zoqquldayan damarları ilə qan ayaqlarına yayıldıqca yorğunluğu azalırdı. Onun əksinə olaraq göz qapaqları sözə baxmır, asta – asta yumulurdu. İri qulaqlarını silkələyib, onların şappıltısıyla yuxusunu qaçırırdı. Qorumalı olduğu ev və özündən başqa iki canlı vardı. Hava qaralmışdı.  Qarnından gələn qurultular ac olduğundan xəbər verirdi. Adətən bu vaxtlar bütün ailə süfrə başında olar, Bənək üçün iri konserv qutusundan kəsilib düzəldilmiş yemək qabında yemək verərdilər.

Ayaqlarını sürüyə - sürüyə evə yaxınlaşdı. Pəncəsini toxunduran kimi qapı açıldı. Mətbəxə girəndə, səhər-səhər ev sahibəsinin, uşaqlarla birlikdə  bağdan yığıb evə daşıdıqları narın, xurmanın, armudun ləyənlərdə, elə döşəmənin üstündə  qaldığını gördü. Ehtiyatla qaz sobasının üstünə qalxdı. Qazanın içindəki yeməyin iyi vurduqca, ağız suyu ağzının kənarlarından axmağa başladı. Burnu ilə qapağı vurub kənara itələdi. Başını qazana salıb, yemək götürmək istəyəndə yenədə, bütün ailənin birlikdə yemək yediyi günlər gözündə canlandı...

Yemək iyini hiss edəndə qapıdan evə boylanardı, Güney onu görən kimi əlində nə vardısa, atıb, Bənəyə yemək gətirərdi. Yay olanda menyusu daha zəngin olardı. Uşaqlar bağdan yığdıqları fındıqları onun qabağına atardılar, Bənək də məharətini göstərmək üçün fındığı kötük dişlərində bir dəfəyə sıxıb, sındırır, dili ilə qabıqları kənarlaşdırıb, içərisindən çıxardığı ləpəni ləzzətlə yeyir, quyruğunu yelləyə-yelləyə dostlarından tərif gözləyirdi. Özləri yediyi  nə vardısa, hamısında onun da payı vardı.

Bayaqdan acgözlüklə yemək istədiyi yeməyin qoxusu, indi onda ikrah hissi yaratdı. Ac  olsa da , sahiblərinə qismət olmayan bu yeməyi yeyə bilməzdi... Görəsən sahibləri indi haradaydılar? Sağdılarmı? Onsuz bir tikə yeməyən dostlarının dilinə su, yaxud yemək dəyibmi?...

Zingildəyə-zingildəyə sanki yaşadıqlarından şikayət edirmiş kimi həyətə çıxdı. Gecə boş məhəllənin hər tərəfində bayquşlar ulayırdı. İlk dəfə bu səsi bir həftə qabaq eşitmişdi. Üşənmişdi... Balaca dostlarının danışığından eşitmişdi ki, bayquşun ulamağı pis əlamətdir. Bayquşların səsi gələn günün axşamı kimsə, tapança atəşi ilə onları susdurmuşdu. Səbəbini bilmirdi, bəlkə onların səsi insanlara qorxu gətirirdi.

Öz həmcinslərinin zingiltisi, arada sahibsiz qalmalarının ahıyla ulartısı, bayquş səslərinin vahiməsiylə keçən gecə yavaş – yavaş yerini səhərə verməyə başlamışdı. Səhərin ala qaranlığında yad dildə danışan insan səsləri, o səslərə hücum etmək istəyən itlərin güllə ilə susdurulması, qorxunc səslərin ətrafa yayılması dəhşətli mənzərə yaratmışdı. Sanki şəhəri boş qoymuş düşmən indi  heyvanlarla döyüşə girmişdi. Həm də insanlığa o düşmənlərdən daha yaxın olan heyvanlarla...

Yad dildə danışan - əvvəllər nə yaşadığı evdə, nə də həyətə gəlib-gedən qonşuların içərisində bu dildə danışan adam görməmişdi - yarısı uzun saqqallı, yarısı köhnə nimdaş geyimdə olan adamlar boş evləri soymağa gəlmişdilər. Bənək onların həyətə girdiyini görəndə, üzərlərinə atılıb, hər birini ayrı – ayrılıqda parçalamaq istəyirdi. Amma balasını qorumaqdan ötrü harada gizlənəcəyini bilməyən, başını  yana çevirib,ürkək-ürkək səslərə qulaq kəsilən, sahibinin ona tapşırıb getdiyi ana ördəklə balasını qorumalıydı. İrəli atılıb, pəncəsiylə ördəyi və balasını itələyib hamamla  çəpərin arasındakı boşluğa saldı. Yenə də  Güneylə bir yerə getdikdə, sevmədiyi adamları görəndə, gözünü dörd açıb onu necə qoruduğunu yadına saldı.  Qəribsədi. Gözündən düşən iri yaş damlası bala ördəyin belini islatdı.

Bir vaxtlar dostunun  qorxduğunu görəndə belini onun ayağına bərkdən sıxaraq, yanında olduğunu hiss etdirərdi. Nədənsə  körpə ördək balası indi ona ayrı düşdüyü dostunu xatırladırdı. Pəncəsinin altında gizlətdiyi ağ kəkilli, burnunun qabağı  qırmızı ətli və bütün bədəni qara tüklərlə örtülmüş bu ördəyə hamı “lal ördək “deyirdi. Elə dedikləri kimi də lal idi. O səbəbdən Bənək onları süpürləyib, hamamın arxasına salanda səsləri çıxmadı. Divarın arxasında mal – mülkün tar – mar olunmasını çarəsiz izləyirdilər. Bayaqdan ördəyin lal olması ona arxayınlıq verdiyi halda, indi onu qəzəbləndirirdi. Ürəyində onu qınayırdı. Lap müharibələrə, günahsız axan qanlara göz yumanlar kimi susursan. Kaş siz burda olmasaydınız..  Boş qalan şəhərin, sahiblərimin qisasını alardım.  İndi susmalıyam. Sizə görə mən də lal olmalıyam. Səndən də çox körpə balanı qorumalıyam.

Ördək elə bil onun ürəyindən keçənləri duyurdu. Qanadını balasının üstünə gərib, günahkar kimi onun üzünə baxırdı.  

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.05.2025)

Murad Vəlixanov, "Ədəbiyyat və incəsənət"

"Peşman deyiləm, inciyəm bir az, amma kədərlənmirəm. Çünki gedəndə yeni bir şey öyrəndim: Artıq hər sevirəm deyənə inanmıram".

Fikirlərimə Camal Sürəyyanın aforizmi ilə başlamaq qərarına gəldim. Gəldim çünki, bu gün biraz fərqli, yəni biraz qəliz bir mövzu haqqında- Peşmançılıq və vicdan barədə danışacağam.

Peşmançılıq deyəndə nə başa düşülür? Və ya, heç peşmançılıq hissi keçirtmişikmi? Təqsirləndirilən şəxslər "etdiyim əməldən peşmanam və ya peşman deyiləm" deyəndə fikirlərində nə dərəcədə səmimidirlər? Onlar gecə yatanda vicdanları ilə qarşı-qarşıya gələndə hesabatlarını nə cür verirlər?

Ümumiyyətlə, bu mövzunun dərinliyinə getdikcə gördüm ki, çox insan "peşmanam" deyəndə səmimi görünmürlər. Nəyə görə? Çünki ALLAH heç bir qulunun yaşatdıqlarını yaşamadan canını almır. Ona görədə əsl peşmançılıq hissi edilən səhvlər gözünün önündən film lenti kimi keçəndə gəlir. Hər bir insan canını tapşırdıqdan  sonra yeddi dəqiqə ərzində bütün etdikləri gözünün önünə gəlir. Bu yeddi dəqiqə kiminə əzab, kiminə də hüzur bəxş edir. İnsan peşmançılığını qarşısındakına deyildə, qəlbinə və qəlbən söyləyəndə yaxşı olur.

Bəs "peşman deyiləm" deyəndə nə başa düşülür? Etdiyimiz yaxşılıqlardanmı yoxsa etmədiklərimizdənmi peşman deyilik? Bu məntiq əslində dilin altında gizlənən çox şeyi aşkara çıxarır. Qarşısındakı insan nə qədər qəddar və zalım olsa belə qəlbində ALLAH qorxusu olan biri hər zaman peşman olmadığını və vicdanının rahat olduğunu qəlbən söyləyir.  

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.05.2025)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının birgə layihəsində mövzumuz Qədim türklərdir. Bəşəri bir məsələ - ölmə və dirilmə.

Sak və Hun Türklərində ölüm və dirilmə

 Qədim türklərin dünyagörüşündə ölüm həyatın sonu deyil, daha geniş və sirli bir keçid mərhələsidir. Bu anlayış xüsusilə Sak (Skit) və Hun türklərinin mifoloji sistemlərində dərin iz buraxmışdır. Onların inanclarında ölüm yalnız cismani varlığın bitişi deyil, ruhun başqa bir aləmə keçidi və ya yeni bir varoluş forması ilə davamıdır. Bu yazıda Sak və Hunların mifoloji düşüncə tərzində ölüm və dirilmə ideyasının necə kodlaşdırıldığını, hansı simvollar və rituallarla ifadə olunduğunu araşdıracağıq.

  Ölüm: Fiziki bitmə, ruhani keçid

 Sak və Hun türklərində ölüm hadisəsi, insanın ruhunun "bu dünyadan o dünyaya keçidi" kimi qəbul olunurdu. Bu, şamanist dünya görüşünün əsas prinsipinə əsaslanırdı: ruh bədəndən ayrıldıqdan sonra ya göyə (uçmaq) çıxır, ya da yeraltı aləmə (tamug) düşürdü. Buradakı kodlaşdırma çox sadə, lakin dərin simvolikadır:

• Uçmaq – Cənnət, yuxarı dünya (pozitiv ruhun gedəcəyi yer)
• Tamug – Cəhənnəm, yeraltı dünya (günahkar ruhlar üçün)
  Bu anlayışlar daha sonra islamlaşmış türk toplumlarında da iz buraxmışdır.

   Dirilmə və ruhun dövriliyi

 Qədim türklərdə reenkarnasiya anlayışına oxşar təsəvvürlər var idi. Onlar inanırdılar ki, ruh yox olmur – bəzən dünyaya başqa bir formada, hətta heyvan və ya insan surətində geri dönə bilər. Bu dövri ruh anlayışı Şamanist təlimin bir hissəsi kimi yaşanırdı. Xüsusilə, Sak türklərində bəzi qəhrəmanların ölmədiyi, göyə qalxdığı və zaman gələndə qayıdacağı haqqında miflər mövcuddur.

  Məzarlar və ölüm ritualları: Simvolik dilin tətbiqi

 Sak və Hun məzarları (kurganlar) çox şey danışır. Burada müşahidə olunan elementlər mifoloji kodların konkret fiziki ifadəsidir:

• Atın dəfn olunması – ruhun o biri dünyada da hərəkətə ehtiyacı olacaq.
• Silahların məzara qoyulması – qəhrəmanın orada da savaşacağı düşüncəsi.
• Qızıl maskalar və zinət əşyaları – dirildikdə yenidən tanınmaq və şərəflə yaşamaq arzusu.

Bu rituallar həm də o dünyaya hazırlıq idi – ölüm sanki bir "səyahət" kimi qəbul edilirdi.

  Miflərdə ölüm və dirilmə. Sak və Hun mifologiyasında bəzi qəhrəmanlar ya ölümsüzdür, ya da ölüb dirilir. Məsələn, Hunlar arasında Alp Er Tonqa haqqında yaradılan miflərdə onun yoxa çıxması və bir gün geri dönəcəyinə dair inanclar vardır. Bu, türk mifologiyasının “gizli qəhrəman qayıdacaq” kodudur.
Eyni ideya Göytürk abidələrində də vardır: əcdadların ruhları qoruyucu funksiyada daim mövcuddur.

  Kosmik kodlaşdırma: Göy, Yer və alt Dünya

Sak və Hunlarda kainat üç əsas qat üzrə düşünülürdü:

• Üst dünya (Göy Tanrı) – həyatın mənəvi başlanğıcı və ruhun qaynağı.
• Orta dünya (İnsan dünyası)– fiziki varlıq və gündəlik həyat.
• Alt dünya (Ölüm sonrası) – ruhun sınaqdan keçdiyi yer.

Bu struktura görə, ölüm insanın bir dünya qatından digərinə keçməsidir. Dirilmə isə ruhun yenidən üst dünyaya qovuşması və ya yeni bədəndə təzahürüdür.

  Nəticə: Ölüm bir son deyil, transformasiyadır

 Sak və Hun türklərinin mifoloji sistemində ölüm ideyası heç vaxt qorxu doğuran, tabuya çevrilən bir anlayış olmamışdır. Əksinə, bu, təbiətin bir qanunu, ruhun səyahəti və yeni formaya keçidi kimi qəbul edilmişdir. Dirilmə isə insan ruhunun daimilik və çeviklik ideyasının ifadəsidir. Bu yanaşma türklərin təbiətə və insan varlığına verdiyi dərin fəlsəfi baxışın bariz nümunəsidir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.05.2025)                                                      

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

İnsan öz davranışını həmişə müəyyən etalon sayılan şəxslərin davranışları ilə tutuşdurar, faydalı cəhətləri götürərək özünüinkişafa vəsilə olar. Bu bir qanundur. İnsanlar arasındakı münasibətlərdə davranış əsas rol oynayır. O ya sənə dostlar, ya da düşmənlər qazandırar.

IV Baldwin (Baldwin IV) və Səlahəddin Eyyubi (Saladin) arasındakı münasibətlər tarixdə maraqlı və nadir nümunələrdən biridir. Onlar həm rəqib, həm də müəyyən mənada bir-birinə hörmət edən iki lider kimi tanınırlar.

IV Baldwin Qüds Krallığının kralı idi və çox gənc yaşlarından cüzam xəstəliyindən (lepradan) əziyyət çəkirdi. Buna baxmayaraq, o, cəsur və ədalətli hökmdar kimi ad qazanmışdı. Səlahəddin Eyyubi isə İslam dünyasının böyük lideri, Ayyubi sülaləsinin banisi və Qüdsü xaçlılardan geri alan məşhur sərkərdə idi.

Bu iki şəxs arasındakı münasibətlərə gəldikdə:

Hörmət: Baldwin və Səlahəddin bir-birlərinin cəsarətini və liderlik qabiliyyətini yüksək qiymətləndirirdilər. Səlahəddin Baldwinin gənc yaşda ağır xəstəliklə mübarizə aparmasına və dövlət işlərini uğurla idarə etməsinə böyük hörmətlə yanaşırdı.

Diplomatiya: Onlar bir neçə dəfə müharibədən kənar danışıqlara girdilər. Bəzi mənbələrdə qeyd olunur ki, xüsusən də xəstə Baldwinin şəxsən Səlahəddinlə razılaşmalara can atdığı və bəzi sülh razılaşmaları əldə olunduğu bildirilir.

Mübarizə və Ədalət: Döyüş meydanında rəqib olsalar da, hər iki tərəf döyüşdə əsirlərə qarşı müəyyən bir mərhəmət və əxlaq normalarına riayət edirdi. Səlahəddin, xüsusilə Baldwinlə bağlı hər zaman "şərəfli düşmən" ifadəsini seçərdi.

Əfsanəvi Rəvayətlər: Bəzi rəvayətlərdə deyilir ki, Baldwin Səlahəddinin mərhəmətini və ədalətini şəxsən təqdir edirdi. Hətta döyüşlər zamanı ağır xəstə olmasına baxmayaraq, Səlahəddin ona lazım gəldikdə tibbi yardım göstərməyə hazır olduğunu bildirmişdi.

 Ümumilikdə, onların münasibətləri tipik düşmənçilikdən daha çox, bir növ "rüfət və hörmət üzərində qurulmuş rəqiblik" kimi qiymətləndirilir.

 IV Baldwin və Səlahəddin Eyyubi arasında baş verən konkret hadisələri bir az daha yaxından incələyək:

1. Montgisard Döyüşü (1177)

Bu döyüş onların münasibətində önəmli bir yer tutur. Səlahəddin böyük bir ordu ilə Qüdsə yürüş edərkən Baldwin IV cəmi 16 yaşında idi və qeyd etdiyimiz kimi, ağır xəstəliklə mübarizə aparırdı. Baldwin, azsaylı qüvvələrlə Montgisardda Səlahəddinin ordusuna gözlənilməz bir hücum təşkil etdi və ona ağır məğlubiyyət yaşatdı. Səlahəddin döyüş meydanından qaçmaq məcburiyyətində qaldı. Bu məğlubiyyətə baxmayaraq, Səlahəddin Baldwinə qarşı şəxsi bir kin saxlamadı; əksinə, onun cəsarətinə heyran qaldı.

2. Sülh Cəhdləri

Montgisarddan sonra bir neçə dəfə sülh sazişləri imzalandı. Baldwin IV Qüds Krallığının təhlükəsizliyini qorumaq üçün Səlahəddinlə danışıqlara girdi. Hər iki lider real siyasətin vacibliyini anlayırdı: qarşılıqlı güc balansını qorumaq istəyirdilər. Məsələn, 1180-ci illərdə müvəqqəti bir barışıq əldə olundu: ticarət yolları açıldı, əsirlər dəyişdirildi.

3. Şəxsi Hörmət Hadisələri

Tarixçilərin yazdığına görə, Baldwin ağır xəstə olanda Səlahəddin onu şəxsən təqdir edir və hörmətlə yanaşırdı. Bəzi mənbələrdə qeyd edilir ki, əgər Baldwin əsir düşsəydi, Səlahəddin onu öldürmək əvəzinə müalicə etdirib geri göndərərdi. Bu, o dövrün digər müharibələri ilə müqayisədə nadir bir insani münasibət nümunəsidir.

4. Baldwinin Ölümündən Sonra

lV Baldwin 1185-ci ildə (təxminən 24 yaşında) vəfat etdi. Onun ölümündən sonra Qüds Krallığında daxili çaxnaşmalar baş verdi. Səlahəddin isə Baldwinin ölümündən sonra Krallığın zəiflədiyini hiss edib Qüdsün fəthinə hazırlaşmağa başladı (bu 1187-ci ildə, məşhur Hattin Döyüşü və Qüdsün fəthi ilə nəticələndi).

Ümumiləşdirsək:

Onlar arasında şiddətli müharibələr olsa da, şəxsi səviyyədə qarşılıqlı hörmət və liderlik qabiliyyətinə dəyər vermək həmişə qorunurdu. Bu münasibət Şərq və Qərb dünyasında şöhrət qazanmış ən şərəfli rəqibliklərdən biri sayılır.

Onlar haqqında yazılmış digər fikirləri diqqətinizə çatdırım:

1. Əyubbi onun xəstə olduğunu bilirdi və kral kimi məğlub olmadan dünyasını dəyişməyinə bilə-bilə razılıq verdi. Bu onur məsələsidir.

2. Baldwin cüzamlı idi, o zamanlarda xəstəlik geniş yayılmışdı. Minlərlə insan bu xəstəlikdən dünyasını dəyişdi. Salahəddinin qoşununun da o xəstəliyə yoluxmaq ehtimalları yüksək idi. Kral olaraq, digər ölkəyə də bu xəstəliyin bulaşmamasını istədi. Səlahəddindən qoşununu geri çəkməsini istədi.

3. Kral öldükdən sonra Qüdsü fəth edən Səlahəddin Eyyubi, o sağ ikən fəth edə bilməzdi, çünki söz vermişdi və sözündə durdu.

4. Səlahəddinin məsum insanlara hücum etməməsi ən təsirli hissə idi. Balian deyəndə ki “bəs Xristianlar Qüdsdəki bütün müəlmanları fərq qoymadan qətl elədi” Səlahəddinin “mən o adamlardan deyiləm, Səlahəddinəm, Səlahəddin” deyə cavab verməsi çoox möhtəşəm idi. Keşkə dini bu şəkildə təbliğ edə bilsəydik indiki dövrdə. Birinci ürəklərdə vicdan və mərhəmət olmalıdır dostlar.

5. 16 yaşında xəstəliyinə rəğmən ağıllı strategiya elədi Baldvin. Səlahəddinin ona böyük hörməti var idi, hətta həkimlərini ona göndərirdi sağalması üçün.

6. Səlahəddin tarixdə iz qoyub. Çox böyük bir ordusu olub, həm də ona inanan bir ordu. İşğal etdiyi heç bir yerdə sadə insanlara toxunmayıb.

7. 4-cü Baldvinin Atası Amalrik hiyləgər idi, amma oğlu humanist idi və savaş istəmirdi, həm də Səlahəddinin mərdliyini çox görmüşdü.

8. Bütün İngiltərə Səlahəddin haqqında əfsanələr danışırdı və hədsiz dərəcə ona hörmət edirdi. Səlahhədinin ədalətinə zərrə qədər şübhə edilməyib.

9. 5 dəfə aralarında döyüş olub, bunlardan 3-də Səlahəddin, 2-də Baldvin qalib gəlir, sonra 1185-də Baldvinin ölümünnən 2 il sonra Səlahəddin Hıttin döyüşündən sonra Qüdsü fəth edir.

10. Bir dəfəsində ordusundan 4 qat güclü orduya qalib gələn IV Baldwin tarixdə elə bununla da qalır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.05.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı PORTAL AKADEMİYASInda növbəti, üçüncü abituriyent kurslarına davam edir. Həyatda necə uğur qazanmalı, hədəfi necə seçməli, hədəfə doğru necə irəliləməli, necə lider olmalı – bu sayaq suallar hər birinizi düşündürür, bilirik. Onlara PORTAL AKADEMİYASI məşğələlərinə qatılmaqla çavab tapacaqsınız.

Rubrikanı millət vəkili, motivasiya spikeri, yazıçı Əlibala Məhərrəmzadə aparır.   

Abituriyentin uğur formulu

Gəlin, çox sadədən başlayaq. Zaman az, oxunacaq, mənimsəniləcək biliklər çox. Dərslikləri öz axarı ilə, bədii ədəbiyyat oxuyurmuş kimi oxusanız imtahanlaradək tam hazırlıqlı olmağa zamanınız təbii ki, yetməyəcək. Bəs onda nə etməli? Əlbəttə ki, sürətli-effektiv oxu qaydalarına riayət etməli. Bu barədə o qədər çox metodika, kurslar, treninqlər var, saymaqla qurtarmaz. Tam dərinə getmədən gəlin bir neçə çox vacib qaydalara nəzər yetirək:

F. Nəticə qorxusunu dəf etmək

Qəbul imtahanına hazırlaşan abiturientin imtahanqabağı psixoloji tarazlığını qoruması, qorxu və həyəcandan qurtula bilməsi çox vacib, mən deyərdim ki, hətta ən həlledici məqamdır. Hətta tam hazırlıqlı olduğun halda həyəcan və qorxudan psixoloji sarsıntı keçirib müvəffəqiyyət qazanmamaq mümkündür.

Mənim şəxsən özümün həyatda bir sınanılmış «nəticə qorxusunu dəf etmək» adlı vasitəm vardır. Həyat əhəmiyyətli bir görüş, çox vacib bir hadisə ərəfəsində həmişə bunu sınayıram. Düşünürəm ki, abiturientlər də bunu sınasalar xeyirlərinə olar.

Demək, elə ki, abituriyentlərimiz qəbul imtahanlarına tam hazırlaşdılar, imtahana bir gün qalanda oxuduqlarını təkrarlıyıb qurtarıb kitablarını bir qırağa qoyurlar və başlayırlar mən dediyim «dəfetmə» prosesinə. Bunun üçün, düşüncələrində imtahandan kəsilmə, yəni bu həyat əhəmiyyətli hadisənin uğursuz sonluğu situasiyasını yaratmaları lazım gələcək. İmtahandan kəsilsələr nə olacaq? Valideynləri onları danlayır, hətta onlardan üz də döndərirlər, dost-tanış istehza edir, qəbul olanlara həsəd və paxıllıq hissi içlərini didib-dağıdır, gedib ağır bir işlə, tutalım yükdaşımaqla məşğul olurlar. Qanları qaradır, küskündürlər, hədsiz bədbəxtlik içindədirlər. Situasiyanı tam dolğunluğu ilə yaradıb, maksimum keçirəcəkləri ziyanı, alacaqları zərbəni təsəvvür etməli və bünları yaşamalıdırlar. Sonra da bundan ən az itkilərlə necə çıxacaqlarını təsəvvür eləməlidirlər. Hər halda, öləsi deyillər ki. Həyat davam edir. Toparlanarlar, gələn il daha yaxşı hazırlaşıb mütləq qəbul olunarlar.

Haradasa psixoterapiya adlandırılacaq bu üsul mütləq abituriyenti sakitləşdirəcək. O, qəbul imtahanının uğursuzluğu dəhşətini yaşamış kimi olacaq, daha o dəhşətin öldürücülüyündən qorxmayacaq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.05.2025)

Murad Vəlixanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

2004-cü ildə çəkilən və “Hörümçək adam” seriyasının 2-ci hissəsi olan “Hörümçək adam-2” filmi barədə danışaq.  (ing. Spider-Man 2) — 2004-cü ildə Sem Reyminin rejissorluğu ilə çəkilmiş və Elvin Sarcent tərəfindən Alfred Qof, Maylz Millar və Maykl Şeybonun ssenari müəllifləri olduğu ABŞ superqəhrəman filmi. Eyni adlı uydurma Marvel Comiks personajına əsaslanan bu film, Reyminin Hörümçək-adam trilogiyasının ikinci hissəsidir və Tobi Maquayr ilə birlikdə Kirsten Danst, Ceyms Franko, Alfred Molina, Rozmari Harrisin baş rollarda oynadığı Hörümçək-adam (2002) filminin davamıdır.

Əsas çəkilişlər 2003-cü ilin aprelində Nyu-Yorkda başladı və Los-Ancelesdə də aparıldı. Yenidən çəkilişlər həmin ilin sonunda baş tutdu və dekabrda başa çatdı. Hörümçək adam-2 30 iyun 2004-cü ildə həm ənənəvi, həm də IMAX kinoteatrlarında nümayiş olundu. O, emosional çəkisini və vizual effektlərini, həmçinin Maquayr və Molinanın çıxışlarını və Reyminin rejissorluğunu yüksək qiymətləndirən tənqidçilər tərəfindən geniş rəğbət qazandı və dünya üzrə 789 milyon dollar gəlir əldə etdi ki, bu da onu ilin üçüncü ən çox gəlir gətirən filmi etdi.

Film 77-ci Akademiya Mükafatlarında Ən Yaxşı Vizual Effektlər üzrə mükafat, həmçinin Ən Yaxşı Səs Miksiyası və Ən Yaxşı Səs Montajı nominasiyalarına namizəd oldu; Bundan əlavə, film Saturn mükafatına layiq görüldü. Film indiyə qədər çəkilmiş ən böyük superqəhrəman filmlərindən biri və bu janrda gələcək filmlər üçün nümunə kimi qəbul edilir. Onun müvəffəqiyyəti Hörümçək adam 3 (2007) filminin çəkilməsinə gətirib çıxardı. Mauqayr və Molina 2021-ci ildə "Hörümçək adam: Evə yol yoxdur" filmində öz rollarını yenidən təkrarladılar.

Məzmun 

İlk filmdəki hadisələrdən iki il keçib. Sakit təbiətli Piter Parker yeni problemlərlə qarşılaşır. O, ətrafındakı sevdiklərinə yaxın olduqca onları təhlükəyə atdığını anlayır. Onun ikili həyatı düşmənləri ilə yanaşı dostlarına da zərər vurur.

İndi Piter yeni super mənfi qəhrəmanla mübarizə aparmalıdır: özünə səkkiz ayaq düzəltmiş başdanxarab həkim Otto Oktavius ilə.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.05.2025)