İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

O ən spesifik, ən çətin sahəni - ərəbşünaslığı seçdi. Və həqiqətən də bura böyük töhfələr verdi. Onun tək “Cubran Xəlil. Həyat və yaradıcılığı” monoqrafiyası bəs edər ki, necə zəngin bir düşüncə tərzi və araşdırmaçılıq bacarığını duyasan.

Aida İmanquliyeva 1939-cu il oktyabrın 10-da Bakı şəhərində ziyalı ailəsində dünyaya göz açıb. O, görkəmli jurnalist, pedaqoq, əməkdar elm xadimi, Azərbaycan mətbuatının bünövrəsini qoyanlardan biri olan "Bakı" və "Baku" qazetinin baş redaktoru Nasir İmanquliyevin qızıdır. Azərbaycan Respublikasının Birinci vitse-prezidenti Mehriban Əliyevanın anasıdır.

Bakıda 132 saylı orta məktəbi qızıl medalla bitirib. 1957–1962-ci illərdə Azərbaycan Dövlət Universitetinin Şərqşünaslıq fakültəsinin ərəb dili şöbəsində təhsil aldıqdan sonra 1966-cı ildə Moskvada SSRİ Elmlər Akademiyasının Şərqşünaslıq İnstitutunda 1967-ci ildə “Qələmlər birliyi” və onun Mixail Nüaymənin yaradıcılığında rolu” mövzusunda namizədlik dissertasiyasını uğurla müdafiə edərək filologiya elmləri namizədi adı alıb.

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasında Yaxın və Orta Şərq Xalqları İnstitutunda “Ərəb ədəbiyyatı” qrupunda kiçik elmi işçi, sonra baş elmi işçi kimi çalışıb. 1966-cı və 1976-cı illərində ərəb filologiyası şöbəsinin müdiri olaraq fəaliyyət göstərib. 1976-cı və 1988-ci illərdə, elmi işlər üzrə direktor müavini, 1988-ci və 1991-ci illərdə həmin institutda direktor vəzifəsində çalışıb. 1976–1988-ci illərdə, institutun ərəb filologiyası şöbəsinə rəhbərlik etdiyi müddətdə, 10 nəfər ərəbşünas namizədlik dissertasiyalarını müdafiə edərək, filologiya elmləri namizədi alimlik dərəcəsinə yiyələnib.

Beləliklə, Azərbaycanda ərəb ədəbiyyatı üzrə ilk elmlər doktoru, ilk professor qadın Aida İmanquliyeva elmi işlərlə yanaşı, pedaqoji fəaliyyətlə də məşğul olub. O, Azərbaycan Dövlət Universitetinin Şərqşünaslıq fakültəsində ərəb ədəbiyyatından dərs deyirdi. Elə, məhz buna görə də, SSRİ Nazirlər Soveti yanında fəaliyyət göstərən Ali Attestasiya Komissiyasının qərarı ilə, ona "Xarici Asiya və Afrika xalqları ədəbiyyatı" ixtisası üzrə, 1991-ci ilin mart ayında professor elmi rütbəsi verilib.

A. İmanquliyeva 1987-ci ildə Ümumittifaq Şərqşünaslar Cəmiyyəti Rəyasət Heyətinin üzvü və 1983-cü ildən etibarən, sözügedən cəmiyyətin Azərbaycan bölməsi sədrinin müavini olub. Moskva, Bakı, Düşənbə, Hamburq, Kiyev, Sankt-Peterburq, Poltava, Tbilisi və digər şəhərlərdə keçirilən Şərq problemlərinə həsr olunmuş beynəlxalq konfranslarda məruzələrlə çıxış edib. 2005-ci ildə Sankt-Peterburq Dövlət Universitetinin xatirə medalı ilə təltif edilib.

Əsərləri

1. "Mixail Nüaymə və Qələmlər birliyi"

2. "Cübran Xəlil Cübran"

3. "Yeni ərəb ədəbiyyatının korifeyləri"

4. "Корифеи новоарабской литературы (к проблеме взаимосвязи литератур Востока и Запада начала ХХ века)"

5. "Истоки арабско-русских культурных и литературных связей" (Вопросы восточной филологии)

6. "Русская литературно-критическая мысль и творчество М. Нуайме" (Вопросы восточной филологии)

7. "Природа в творчестве Амина ар-Рейхани" (Вопросы восточной филологии)

Aida İmanquliyeva 19 sentyabr 1992-ci ildə Bakı şəhərində vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.09.2025)

İlqar İsmayılzadə,

fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru, AJB və AYB-nin üzvü, «Ədəbiyyat və incəsənət» portalının Cənub təmsilçisi

Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Lənkəran Bölməsi və Lənkəran Dövlət Dram Teatrının birgə təşkilatçılığı ilə ötən gün -18 sentyabr 2025-ci il tarixində Teatrda dahi Azərbaycan bəstəkarı, dramaturqu,publisisti, dövlət və elm xadimi Üzeyir bəy Hacıbəyovun 140 illik yubileyi ilə əlaqədar "Əbədiyaşar sənətkar" adlı tədbir keçirildi.

Tədbirdə bölgə yazarları, Teatrın rəhbər, aktyor və texniki heyəti və ziyalılar iştirak etdilər.

AYB Lənkəran Bölməsinin sədri, yazıçı-dramaturq Qafar Cəfərlinin giriş sözü və aparıcılığı ilə keçirilən tədbirdə yubilyarın Azərbaycan ədəbiyyatı, incəsənəti, mədəniyyəti və elmi qarşısında olan möhtəşəm xidmətləri, həyatının bəzi anları xatırlandı.

Müğənni İmanverdi Ağayevin "Leyli və Məcnun" operasından  ifa etdiyi musiqi iştirakçılar tərəfindən maraqla qarşılandı.

Əlbəttə ki, bölgələrimizin mədəni həyatının bu qədər zəngin olması diqqətçəkəndir.

Sonda isə xatirə şəkli çəkildi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.09.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Özbəkistanda yaşayıb yaradıb, özbək ədəbiyyatının klassiki sayılır. Odur ki, onu özbək bilirlər, ancaq ağdaşlıdır. Maqsud Şeyxzadədən danışıram, bu gün anım günüdür.

Məqsud Şeyxzadə 1908-ci il noyabr ayının 7-də Yelizavetpol quberniyasına daxil olan Ağdaş kəndində dünyaya gəlib. O, azərbaycanlı olduğunu, uşaqlıq illərinin Nizaminin vətənində keçdiyini və şeirə olan həvəsinin də məhz bu torpaqlarda başladığını 1957-ci ildə yazdığı “Daşkəndnamə” adlı dastanında ifadə edib.

İlk təhsilini Ağdaşda "Rüşdiyyə" məktəbində alıb. Şair 1966-cı ildə azərbaycanlı ədəbiyyatçı Cəmil Məhərrəmliyə yazdığı məktubunda ilk müəlliminin Muxtar Əfəndizadə olduğunu bildirib. Azərbaycan yazıçısı və ictimai xadim Nəriman Nərimanov 1918-ci ildə Ağdaşda ezamiyyətdə olarkən təşkil edilmiş bir tədbirdə 10 yaşlı Məqsud öz şeirini səsləndirib. Bu hadisə Nəriman Nərimanovun diqqətini cəlb edib və onun təşəbbüsü ilə “Kommunist” qəzetinin 1921-ci il 21 dekabr tarixli sayında 13 yaşlı Məqsudun üç şeiri dərc olunub.

Şeyxzadə, təhsilini davam etdirmək üçün 1921-ci ildə Ağdaşdan Bakıya gələrək Darülmüəllimində oxumağa başlayıb. Bu illərdə Darülmüəllimində məşhur şair və yazıçılar, məsələn, Abdulla Şaiq və Hüseyn Cavid müəllim kimi şəxslər dərs deyirdilər. Məqsud Şeyxzadə də məhz bu şəxslərdən dərs dinləyib, bu dərslər onun millət, ədəbiyyat və türkçülüklə bağlı fikirlərini formalaşdırıb. Bu barədə Şeyxzadənin məktəbdəki yaxın dostlarından biri olan Əkrəm Cəfər xatirələrində "Əziz müəllimimiz, nur heykəli Cavidimiz çörəyimizə ləzzət qatdı, suyumuza rəng verdi" deyə bəhs edib.

Onun yazdığına görə, dərslərdə Azərbaycan Türk ədəbiyyatı Osmanlı Türk ədəbiyyatı ilə birlikdə öyrənilib. Mikayıl Müşfiq və Məqsud Şeyxzadə isə Fikrətin "Rübab-ı Şikəstə"sinin "dəlisi" idilər. Əkrəm Cəfər xüsusilə Namiq Kamal, Abdülhəq Həmid və Tofiq Fikrətin onlar üçün bir "məbəd" olduğunu qeyd edib. Şeyxzadə, 1925-ci ildə Darülmüəllimini bitirdikdən sonra Azərbaycan Maarif Komissarlığı tərəfindən Dərbənd şəhərinə müəllim olaraq təyin edilib.

Məqsud Şeyxzadə bir il yarım çalışdığı "Şərq həqiqəti" qəzeti 1931-ci ildə bağlanandan sonra "Qızıl Özbəkistan" qəzetində işləməyə başlayıb.  Bir il burada çalışdıqdan sonra, 1932-ci ildə "Yaş Leninçi" qəzetinə keçib. Bir il sonra isə "Qızıl Özbəkistan" qəzetinin nəzdində nəşr edilən "Gülüstan" adlı ədəbi jurnalda fəaliyyət göstərir və burada 1934-cü ilin ortalarına qədər işləyib.

O, magistratura təhsilini tamamladıqdan sonra Dil və Ədəbiyyat İnstitutunda tədqiqatçı kimi işləməyə başlayıb. Bu illərdə elmi fəaliyyətinin yanaşı, şair kimi də ədəbi yaradıcılığını davam etdirib. 1933-cü ildə "On şeir" və "Ündalarım", 1934-cü ildə "Üçüncü kitab", 1935-ci ildə isə "Cümhuriyyət" adlı şeir kitabları nəşr olunub. Bu əsərləri ilə şair kimi tanınır və 1935-ci ildə SSRİ Yazıçılar İttifaqına üzv qəbul edilib.

Məqsud Şeyxzadə hələ orta məktəb illərində ədəbiyyata maraq göstərib, yazdığı şeirləri məktəb tədbirlərində səsləndirib. “Məqsud Şeyxzadənin yaradıcılığı” mövzusunda doktorluq dissertasiyası yazıb müdafiə etmiş xalq şairi Xəlil Rza onun ilk şeirlərini 12 yaşında yazmağa başladığını bildirib. Şeyxzadənin ilk mətbu şeiri "Qızıl əsgər" 12 dekabr 1921-ci ildə hələ13 yaşında "Kommunist" qəzetində çap olunub. Orta təhsilini Bakı müəllimlər seminariyasında aldığı üçün, burada Mehdi Hüseyn, Sabit Rəhman, Mikayıl Müşfiq, Məhəmmədhüseyn Təhmasib və Səid Rüstəmov kimi şəxslərlə tanış olub, bu da şairin gələcək yaradıcılığına öz təsirini göstərib. Azərbaycan dilində qələmə aldığı ilk poeziya nümunələrinin bir hissəsini "Şeyxzadə dəftəri" adlı topluda toplanıb. 1923-cü ildə Məqsud Şeyxzadə "28 Fevral inqilabı" adlı pyesini yazıb. Bu pyes Ağdaşda bir qrup gənc tərəfindən səhnələşdirilib. Tamaşada iştirak edən gənclər arasında Azərbaycanın Xalq artisti Səid Rüstəmov da olub.

Dağıstanda təhsil işçisi kimi faəliyyət göstərdiyi illərdə “Maarif yolu” və Bakıda nəşr olunan “Kommunist” qəzetləri ilə əməkdaşlıq edib. Bu qəzetlərə mütəmadi olaraq şeir və məqalələr göndərib. Bu müddət ərzində o müəllim, şair, tənqidçi və jurnalist kimi tanınıb. Bu illərdə nəşr olunan şeir və məqalələri aşağıdakılardır:

- "Maarif yolu" qəzetində "Şərqin hekayəti", "Bu axşam", "Hey Gidi Günlər", "Hür Tağlar Kızıge", "Sahildə", "Şeyx Şamil" kimi şeirləri, eləcə də "Krasin" dastanından parçalar və Dağıstan şairləri ilə bağlı "Ədəbi söhbətlər" silsiləsindəki tənqidi yazıları nəşr edilib.

- Bakıda çıxan "Kommunist" qəzetində isə "Dağıstandan məktublar"ı dərc olunub. Xəlil Rza bu yazı və şeirlərdə istifadə olunan dilin Azərbaycan türkcəsindən daha çox Türkiyə türkcəsinə yaxın olduğunu qeyd edib.

Şeyxzadə yaradıcılığında Türkiyə ədəbiyyatının təsiri də özünü göstərib. Şair "Azərbaycan", "Çeçenlər", "İnquşlar", "Osetinlər", "Kabardinlər", "İranlılar", "Əfqanıstanın istiqlalı" kimi şeirlərlə yanaşı, ingilis müstəmləkəçiliyinə qarşı mübarizə aparan türk xalqına həsr olunan "Türkiyə qəhrəmanı Kamal yoldaş" adlı şeirini yazıb. Şeyxzadənin yalnız Türkiyə haqqında yazdığı "İkinci marş", "Üçüncü marş", "Beşinci marş" kimi şeirləri ilə yanaşı, eləcə də ana vətəninə ithaf etdiyi əsərlərində də Türkiyə ədəbiyyatının təsiri hiss olunmaqdadır.

Məsələn, onun "Azərbaycan" şeiri, Namiq Kamalın "Vətən Şərqisi" şeirinin "Əməlimiz, əfqərimiz iqbali-vətəndir; Sərhədimizə qala bizim xaki-bədəndir" misraları ilə başlanan hissəsinə nəzirədir. Şeyxzadənin ilk şeirlərində Türkiyə poeziyasına meyli Hüseyn Cavid və Əhməd Cavadın 1920-ci illərdə yazdıqları əsərlərlə ruhən yaxın olub və həmin dövrdə Azərbaycan poeziyasının ideoloji və üslubi axtarışlarının ifadəsi olub.

1933-cü ildə "Qızıl Özbekistan" qəzetində "Bizni İstikbal hem Okısın" adlı məqaləsi dərc olunub. 1934-cü ildə "Yaş Leninçi" qəzetində Cəfər Cabbarlının "Od gəlini" və Hüseyin Cavidin "Şeyx Sənan" dramları, "Məşalə" jurnalında isə Həsən Poladın "Postda" adlı şeir kitabı haqqında yazıları yayımlanıb. 1935-ci ildə "Salam, Puşkin", "Sofizadə və onun irsi haqqında" və "Kuvnak şair" adlı məqalələri dərc olunub. 1940-cı illərə qədər yayımlanan bu cür məqalələr onu ədəbiyyat çevrələrində mühüm bir araşdırmaçı və tənqidçi kimi tanıdıb.

1941-ci ilin dekabrında Daşkənddə şair və yazıçıların müharibə dövründəki vəzifələrini müəyyən edən toplantılar keçirilib. Onlara vətənpərvərlik ruhunu gücləndirən, düşmənə nifrət hissi aşılayan əsərlər yazmaq tapşırılıb. Bunun əsasında Məqsud Şeyxzadə Cəlaləddin Mənquberdi barədə səhnə əsəri yazmağa qərar verib.

Şeyxzadə tərəfindən şair 36 yaşında olarkən qələmə alınan əsər beş pərdəli səkkiz şəkilli faciədir. Əsərdəki hadisələr XIII yüzilin birinci yarısında Türküstanda baş verir. Əsərin dili sadə və anlaşıqlıdır. “Cəlaləddin Mənquberdi” əsərinin ilk pərdəsində təqdim olunan Xarəzmşahla oğlu Cəlaləddinin söhbətində aparıcı mövzu Çingizxan təhlükəsidir, son pərdədə isə müharibə mövzusu davam etdirilib və Çingizxan Cəlaləddinin yenilməzliyindən bəhs edib. Faciənin ideyası isə müharibələr əleyhinə yönələn bir ideyadır.

Məqsud Şeyxzadənin tarixi-faciə janrda yazılan "Mirzə Uluqbəy" faciəsi XX əsr özbək ədəbiyyatında xüsusi yer tutub. Məşhur özbək ədəbiyyatşünas, tənqidçi Ozod Sharafiddinovun əsər barədə yazıb:

"...üç zirvənin birincisidir... "Mirzə Uluqbəy" faciəsini heç bir tərəddüd etmədən dünya ədəbiyyatının ən parlaq nümunələri ilə bir sıraya qoymaq olar... Burada təsvir olunan həyat dramı cəhətindən ən məşhur faciələrdən heç də geri qalmır, əsərdəki başlıca xarakterlər hər cəhətdən kamil, qəhrəmanların söylədiyi sözlər — əksər hallarda mənalı, hikmətlə doludur."

Məqsud Şeyxzadə tərəfindən tərcümə edilən əsərlərin bir qismi aşağıdakılardır:

V.Şekspirin "Hamlet", "Romeo və Culyetta", A.Puşkinin "Motsart və Salyeri", "Tunc atlı", "Taun çağı ziyafət" kimi poemaları, "Lirik şeirlər" toplusu, M.Lermontovun "Qafqaz əsiri", "Bastunçu aulu" poemaları, "Lirik şeirlər" kitabı, V.Mayakovskinin "Vİ.Lenin", "Yaxşı", "Oktyabr dastanı", "Lirik şeirlər" məcmuəsi, Roma ədibi Ezopun, qədim yunan şairlərindən Esxil və Hesiodun bir sıra şeirləri, Nizami Gəncəvi və Füzulinin lirik əsərləri.

Məqsud Şeyxzadə 1964-cü ildə Özbəkistan SSR Əməkdar İncəsənət xadimi adına layiq görülüb. 2001-ci ildə (ölümündən sonra) "Fəxri Xidmətlərə görə" ordeni, "Şərəf nişanı" və medallarla təltif edilib. 

19 sentyabr 1967-ci ildə 58 yaşında vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.09.2025)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

21.

QABAQCIL TƏCRÜBƏ

21-ci əsr informasiya əsridir. 1997-ci ildə Kopenhagendə İFLA-nın (Kitabxana Assosiasiyalarının və Müəssisələrinin Beynəlxalq Assosiasiyasının -red.) təşkil etdiyi 143 ölkədən 3000 nümayəndənin iştirakı ilə Baş konfrans “21-ci əsrin astanasında kitabxanalar və informasiya bəşəriyyətin inkişafı üçün” adlanırdı. Və hədəf bəlli idi: İKT(İnformasiya-Kommunikasiya Texnologiyaları -red.) inqilabı əsrində mütaliənin rolunu qabartmaq, elektron resursların kitabı sıradan çıxarmasına yol verməmək.

ABŞ, Fransa, Yaponiya, Almaniya kimi ölkələrdə uşaq və gənclərin yüksək təhsil almaları, milli mədəniyyət ənənələrinə sadiq vətəndaş kimi yetişmələri, dünya sivilizasiyasının gələcək istiqamətini müəyyən edə bilən şəxsiyyət kimi formalaşmaları üçün xüsusi dövlət sənədləri – doktrinalar hazırlanıb. Məsələn, ABŞ-da “Amerika – 2000-ci il”, “Ailəvi savadlanma və kitabxanalar” proqramları, Yaponiyada “Mütaliə edən analar” kampaniyası icra edilməkdədir. Ən müxtəlif sahələrdə dünyaya örnək olan Yaponiya yapon analarını asudə vaxtlarında mənasız sabun operalarına baxmaqdan, səmərəsiz vaxt öldürməkdən çəkindirərək öz uşaqları ilə birlikdə kitab oxumağa yönəldir. Ana ucadan oxuyur, övladı dinləyir, sonra rollarını dəyişirlər. Beləcə, hər ikisi qiymətli cövhərlə qidalanırlar.

Bunu bizlər niyə etməyək? Tarixən balalarına beşik başında laylay deyən, bir qədər böyüyəndə nağıllar danışan Azərbaycan anaları niyə də hazırkı durumda övladları üçün xilaskarlıq missiyasına qoşulmasınlar ki?

Kitaboxumaqyaddaş, diqqət və konsentrasiya kimi beyin funksiyalarını yaxşılaşdırır.Bundan əlavə, empatiya, sosial bacarıq və yaradıcılığı inkişaf etdirə bilir. Amerikada mütaliə mədəniyyətini yüksəltmək üçün hədəf qrupu kimi körpə uşaqların götürülməsi çox maraqlıdır. Onlarda öncə nağıl danışmaqla, sonra rəsm və pazllarla, ən nəhayət, şəkilli kitablarla zövq formalaşdırır, onların kitab sevgisini oyadırlar.

Qabaqcıl təcrübədən danışmışkən, heç də bizə dost olmayan qonşularımızın təcrübəsini də burda qeyd etmək istərdik. Onlar da uşaqlara körpəlikdən bir şeylər aşılayırlar. Ancaq nə? Yeni doğulan uşağın qulağına “türk sənin düşmənindir” deyirlər, uşaqlara laylay, beşik nəğməsi əvəzinə “Müqəddəs Ağrı dağını türklər əlimizdən alıb” sözləri ilə yaradılmış zərərli mətnlər oxuyurlar. Aşğı siniflərdə isə mənfur Zori Balayanın “Ocaq” adlı antimilli, anti insani kitabını tədris edirlər. Bu, uşaqların zehnini korlamaq, onları millətçi və şovinist ruhda böyütmək deməkdir. Yalnız elə bu!

Psixoloq AnnaDavıdovadeyir ki,uşaqlarüçün yalnız kitab oxumaq deyil, onları müzakirə etmək vacibdir ki, oxunanlar  boşa getməsin.Bundan əlavə, uşaqlar üçün bu sayaq müzakirələr söz ehtiyatını artırmağa da kömək edir. “Oxumasanız beyinənə olacaq? Deyək. Oxumadan, heç bir zehniyükləyüklənmədən insanda mənfiliklərin başvermə ehtimalı yüksəkdir:

- yaddaş pisləşəcək (halbuki İnformasiyaTexnologiyalarıəsrində, lazımi məlumatların şəbəkədən asanlıqla əldəedilə biləcəyizamanda yaddaşxüsusiyyətlərininözlərinin təhlükəaltında olması qorxuncdur);

- məlumatıanlamaqqabiliyyətipisləşəcək(beyintənbəlləşir, buna görə mürəkkəbhərəkətləricra etmək istəmir);

-emosionalzəkaazalacaq.

Bəs beyinüçün hansı kitablar faydalıdır?Bəzi kitabların digərləri ilə müqayisədə müəyyən bir "effektivliyi" sübut edilməməsinə baxmayaraq, komik kitab və tabloid roman oxumağın ağıl üçün qida vermədiyi intuitivdir.Qətişəkildədesək, beyninsüjetin bükülmələrini xatırlamaqdan narahat olmasına ehtiyac yoxdur.Keyfiyyətlibədiiədəbiyyat, hər şeydən əvvəlklassik, düşündürücü, oxumaq üçün daha uyğundur.Beyninizi həddindən artıq məlumatla yükləməkdən və yalnız internetdəki əyləncəli yazıları oxumaqdan qorxmayın.Ancaq ehtiyac və qabiliyyətlərin fərdi olması ilə universal bir oxu siyahısı yoxdur.Müxtəlif zehni stimul almaq üçün müxtəlif janrlarda və mövzularda kitablar oxumaq tövsiyə olunur.Məsələn:

- Bədii ədəbiyyat,

-Motivasiya,

-Karyera inkişafı, özünə kömək kitabları,

-Qeyri-bədii kitablar,

-Tərcümeyi-hallar,

-Tarixi romanlar.

AnnaDavıdovaonu da deyir ki, uşaqlardazehniqabiliyyətlərininkişafıvə zehni aydınlığın qorunması üçün digər intellektual yük növləri də faydalıdır. Bura pazllar, krossvordlar, tapmacalar, intellektual oyunlar aid edilə bilər.

Növbəti: 22.Tarixə rakurs

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.09.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

O, “Karvan”ın müəllifidir. Elə bir simfonik əsərin ki, ona qulaq asan məftun olmaya bilmir.

Bəli, Azərbaycan bəstəkarı Soltan Hacıbəyov XX əsr Azərbaycan musiqisinin görkəmli nümayəndələrindən biri olub. O, həm bəstəkar, həm də pedaqoq kimi milli musiqi mədəniyyətinə dəyərli töhfələr verib.

Soltan Hacıbəyov 8 may 1919-cu ildə Şuşada anadan olub. Uşaqlıqdan musiqiyə böyük maraq göstərib və təhsilini Bakı Musiqi Texnikumunda, daha sonra isə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında alıb. Onun müəllimləri arasında tanınan bəstəkarlar və musiqişünaslar olub.

1947-ci ildən etibarən Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında dərs deməyə başlayıb, gənc musiqiçilərin yetişməsində mühüm rol oynayıb. Soltan Hacıbəyovun musiqisi Azərbaycan xalq musiqisinin ənənələri ilə Avropa musiqi mədəniyyətini birləşdiririb.

Əsərləri arasında ən çox seçilənlər:

“Karvan” simfonik lövhəsi – onun ən məşhur əsərlərindən biridir və Azərbaycan musiqisinin incilərindən sayılır.

“Gülşən” baleti – milli rəqslər və melodiyalar əsasında yazılıb.

“Çitra” operası – dramatik musiqi dilinə malikdir.

Və simfoniyalar, kamera-instrumental əsərlər, xor və mahnılar.

Uzun müddət Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında kompozisiya kafedrasının müdiri olub. Azərbaycanın musiqi həyatında böyük rol oynayıb, gənc bəstəkarların yaradıcılığını dəstəkləyib. SSRİ və Azərbaycan bəstəkarlar ittifaqlarının fəal üzvü idi.

Mükafatları

1. Stalin mükafatı (II dərəcə) — M. F. Axundov adına Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrında "Gülşən" baletinə görə

2. "Azərbaycan SSR əməkdar incəsənət xadimi" fəxri adı

3. "Qırmızı əmək bayrağı" ordeni

4. "Azərbaycan SSR xalq artisti" fəxri adı

5. Azərbaycan SSR Dövlət mükafatı — simfonik orkestr üçün konsertə görə

6. "SSRİ xalq artisti" fəxri adı

Soltan Hacıbəyov 19 sentyabr 1974-cü ildə vəfat edib və Bakıda dəfn olunub. Onun musiqisi bu gün də Azərbaycan simfonik və səhnə musiqisinin inkişafında mühüm mərhələ hesab olunur.

Onun “Karvan” əsəri yalnız Azərbaycanda deyil, dünyanın müxtəlif ölkələrində ifa olunub və Şərq motivlərini simfonik musiqi ilə birləşdirdiyinə görə çox sevilib. “Çitra” operasını yazarkən hind şairi Rabindranat Taqorun əsərindən ilhamlanıb.

O, həm də çox tələbkar müəllim olub və bəstəkar ixtisası üzrə onlarla tələbə yetişdirib. Müasirləri deyirdilər ki, Hacıbəyov musiqisində xalq ruhu, milli naxışlar və Avropa klassik məktəbi mükəmməl şəkildə qovuşub.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.09.2025)

Murad Vəlixanov, "Ədəbiyyat və İncəsənət"

1992-ci ildən bəri  Azərbaycan Premyer Liqasında mübarizə aparan QARABAĞ futbol klubu təmsil etdiyi Ağdam şəhərinin işğalından sonra Bakıda fəaliyyətini davam etdirib. Az sonra sadalayacağım tarixi uğurları qazanana qədər QARABAĞ'ın keçdiyi çətin və keşbəkeşli yolu birgə xatırlayaq.

Qarabağa 2008-ci ildən bəri rəhbərlik edən və qazandığı uğurların baş memarı olan Qurban Qurbanovun bu möhtəşəm nəticələrdə əməyi az deyil. 17 il öncə hər bir rəqibin asan loxma kimi gördüyü Qarabağ bu gün avropanın ən güclü komandalarının başına bəla olmağa davam edir. Daha çox UEFA Avropa Liqasında çıxış edən klub tarixində ilk dəfə 2017-ci ildə futbol dünyasının ən nüfuzlu klub turnirlərindən biri olan UEFA Çempionlar Liqasına qatıldı və topladığı iki xalla qrup sonuncusu oldu. Hər qaranlığın ardında bir aydınlıq var. Bu yanaşmanı unutmayan təmsilçimiz qaldığı yerdən davam edib uğurlarına uğur qatdı və Azərbaycan Çempionatının son 12 mövsümünün 11 qat qalibi və AZƏRBAYCAN futbol tarixində iki çempionluq ulduzunun sahibi oldu. Möhtəşəm nəticələrinə davam edən QARABAĞ klubu ötən mövsüm Avropa Liqasının keçid play-off mərhələsində Portuqaliyanın köklü klublarından biri olan Braqanı mübarizədən kənarlaşdıraraq adını növbəti mərhələyə yazdırdı. Burda da təmsilçimizi asan rəqib gözləmirdi. O rəqib ki Almaniyanın ən güclülərindən biri olan Leverkusen "Bayer"i idi. O Bayer ki, öz çempionatında məğlubiyyətsiz çempion adını qazanmışdı. Almanlar QARABAĞ'ımıza yuxarıdan aşağı baxdığına peşman oldu. Hər iki qarşılaşmada 2 topluq üstünlük əldə etsək belə sonda üstünlüyü əldən verib mübarizəni dayandırdıq.

Və gələk bu mövsümki QARABAĞA. 8 illik fasilədən sonra UEFA çempionlar liqasına geri dönən təmsilçimizi yenə çətin bir oyun gözləyirdi. Rəqib isə Portuqaliyanın ən çox çempion olan klubu "Benfika" idi. Portuqallarda eyni Almanlar kimi bizə yuxarıdan aşağı baxdı və baxdığına da peşman oldu. 10 dəqiqəyə 2 qol vuraraq önə keçən son Portuqaliya çempionunu QARABAĞIMIZ oyunun bitməsinə 5 dəqiqə qalmış Ukrayna əsilli Azərbaycanlı Aleksey Kaşyuk yuxudan ayıltdı və QARABAĞIMIZIN adını Azərbaycan futbol tarixinə yazdırdı. QARABAĞ tarixində ilk dəfə Çempionlar Liqasının əsas mərhələsinə qələbə ilə başladı. Növbəti rəqib isə Danimarka "Kopenhagen"idir. O Kopenhagen ki 2017-ci ildə Çempionlar Liqasına gedən yolda önümüzə çıxmışdı və o dönəmin UEFA qaydalarına əsasən səfərdə vurduğumuz qol sayəsində mərhələni keçən biz olmuşduq. Önümüzdəki həftə Paytaxtımıza səfər edəcək olan Skandinavları hansı sürprizin və ya sürprizlərin gözləyəcəyini isə QURBAN QURBANOV müəyyənləşdirəcək!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.09.2025)

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ICESCO Baş direktorunun Qazaxıstana olacaq səfər proqramının genişləndirilməsi təşəbbüsünü irəli sürüb

İslam Dünyası Təhsil, Elm və Mədəniyyət Təşkilatının (ICESCO) Baş direktoru  Dr. Salim bin Məhəmməd Əl-Malikin 2025-ci il 17–18 sentyabr tarixlərində Astanada keçirilən Dünya və Ənənəvi Din Liderlərinin VIII Qurultayında iştirakı çərçivəsində, Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun təşəbbüsü və dəstəyi ilə səfər proqramının genişləndirilməsi planlaşdırılıb.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı xəbər verir ki, səfər proqramı çərçivəsində ICESCO-nun Baş direktoru Dr. Salim bin Məhəmməd Əl-Malikin Çimkənd şəhərinə və Türküstan vilayətinə də gedəcəyi bildirilir. Burada əsas diqqətin mədəni irs məsələlərinə və beynəlxalq əməkdaşlığın genişləndirilməsinə yönəldiləcəyi qeyd olunur.

 Səfər zamanı region rəhbərləri ilə rəsmi görüşlərin keçirilməsi, eləcə də mədəni və tarixi irs abidələrinin ziyarəti nəzərdə tutulur. Aparıcı istiqamətlər sırasında ICESCO ilə əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi, Qazaxıstanın mədəni irsinin qorunması və təbliği üzrə təşəbbüslərin inkişafı, həmçinin Çimkənd və Türküstan vilayəti abidələrinin İslam dünyasının mədəni irs siyahısına daxil edilməsiyer tutacaq.

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu xüsusilə vurğulayır ki, səfərin regional hissəsinin təşkili Qazaxıstanın zəngin mədəni irsinin tanıdılması və ICESCO ilə əməkdaşlığın möhkəmləndirilməsi istiqamətində mühüm addımdır.

Qazaxıstan abidələrinin İslam dünyasının mədəni irs siyahısına daxil edilməsi ölkənin beynəlxalq imicinin gücləndirilməsi, mədəni diplomatiyanın və turizmin inkişafı üçün yeni imkanlar yaradacaq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.09.2025)

Fariz Əhmədov, Könül Seyidova – xüsusi olaraq “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Azərbaycanın memarı və qurucusu Heydər Əliyev şeirə, sənətə ən ülvi hisslərlə dəyər verərək müsahibələrinin birində “Sevdiyiniz şair?” sualına “Şəhriyar”, – deyə cavab verir. Ulu Öndərin Şəhriyar irsinə böyük rəğbət və diqqət göstərməsi, şairin 90 illiyində imzaladığı Sərəncam ona dövlət səviyyəsində ehtiramın ən mötəbər göstəricisi oldu.

Bu dünyadan bayram yeli kimi əsib keçənlər, ruhumuzda əbədi yara buraxanlar oldu. Ömrünü qara günlərlə keçirib ah-vay edən, sonsuz arzularını, saysız diləklərini baxışlarında söndürüb kiçik tabutuna sığdıran Şəhriyar arxasında, onu sevən, onu hiss edən, çiyinlərdə Şəhriyar yükünü daşıyan bir cahan qoyub getdi. O cahan ki gündüzün yadigarını gecəyə qataraq hər gecə ulduz sayıb Ayı gözlədi. Fəqət, sinəsindən son nəfəsini çıxarıb atan Ay, məzarını şeirləri ilə ömürlük ürəyimizdə qazdı. O, artıq bu dünyaya işıq sala bilməz. Onun keçdiyi karvan ayrılığın acı şərbətini içərək bu dünyadan gedər-gəlməz yollarla zülmət qaranlığa gedib. O, gedəndən ürəklərimizdə dayanan zaman çoxdan keçib. Keçənlərimizdə Şəhriyarımız – xəyal meydanımız qalıb. Lakin cismi bu dünyadan köç edən Şəhriyarın eşqi ruhumuzda hələ də yaşayır, heç qocalmır, günü-gündən dərinləşir kök salır, damarlarımızda qan olub axır... Şəhriyar yanan ürəklərə "Araz olub" hey axır, axır!!!

Səndən keçən dünya bizə nə qədər yad, nə qədər özgədir artıq. Sənə nağıl danışaq: "Qurd keçinin Şəngülüsün yenə yesin", külək qalxsın, qapı-bacanı yenə döysün, sən də yenidən uşaq ol, uzaq düşdüyün elinə qayıt. Gözümüzdən yaşlar axdıqca sənə çıraq olaq, yol açaq! Dirildib Aşıq Rüstəmin sazını dilləndirək, sənin o yatmış bəxtini, o pərişan qəlbini, bəlkə,beləcə, oyada bilək... Heydərbabadan haray salıb, Arazın göz yaşlarını qurudaq, sənə ömür salaq! İçində yaşayan bir ölünü, Sürəyyanı dirildib çağıraq Turi-təcəllayə, sən də Musa olub o uzun səfərdən qayıt bizə. Tehrana qeyrət, Təbrizə vəfa olaq, Səmədlərdən, Rüstəmlərdən, Babillərin nəfəsindən nəfəs gətirib ölü bir cana nəfəs olaq... Yazılmayan, "Yar-Qasidi" oxunmayan "Behcətabad xatirəsi" olaq. Bəlkə, əllərin qələm, özün ilham olaraq  qayıdasan bu dünyanın sənsiz qalan, səssiz qalan zülmətinə... Səssiz qalmış bu dünyanın zülmətinə səslənirik?! Hanı günbəgün qəddini əyib yaşadaraq öldürdüyün, indi isə öldürüb yaşatdığın Şəhriyar?! Susur hər kəs, hər şəhər... Susur, sanki acıdan yoğrultuğun Nişapur, ah-nalənlə nəfəs alan Tehran! Təkcə Təbriz danışır, indi hər parçası, hər daşı, çünki hicrana bürünüb, çünki hay-küyündə sızıltısının laylasını oxuyaraq əbədi yatırtdığı Şəhriyarı hifz edir, Şəhriyara qucaq olub. Artıq o, ölümün hər şeyində, yaşamın  heçliyi  olub. Yavaş-yavaş sakitləşir danışan hər şey. Təkcə yaşadığın məhlənin kimsəsiz küçələri danışır. Gəzərkən hər tinində can verdiyin, sənə sirdaş olub yumşalan divarların, vida astanasında gözlərindən mil çəkdiyin daşların dilə gəlir indi, misra-misra sən qışqırır, bənd-bənd evinin sənsizliyini qoruyur. Səs-səsə verən əşyaların çiliklənib söz tökür. Otağının sən qoxan hər küncü əl-ələ verib, səni gözləyir, iz buraxdığın hər əşyan üzərində tozlanmış böyük bir xatirədən asılır. Hər gün bir az da kimsəsizləşib, toxunulmaz, sınmaz olur... İndi qırıq qəlblərin təsəlliyə, nakam sevgilərin çarəyə, yarım qalmış canların tamamlanmağa, vətən həsrəti ilə yanıb tutuşanların vətənə ehtiyacı olanda, Şəhriyar deyə-deyə, keçdiyin küçələrin ahından nəfəslərinə qataraq sənə gəlir. Sərgərdan olmuş adamlar kimi yalın ayaqlarla qaçıb sənin keçdiyin yollara sığınır, addım-addım ayaq izlərindən səni hiss edib, o maviyə bürünmüş qapına Şəhri-Yar deyib də gəlir. Bədənlərinə dar gələn ruhlarına ruhundan ruh qatasan deyə gəlir, ustad... Sən hiss edirsən, sənə sığınanları... Bəlkə də, sən çağırırsan deyə hər kəs sual olaraq gəlib, cavab olaraq dönür. Susaraq gələnlərə, heç kim eşitməsin deyə, cavab verirsən, bəlkə də, susaraq!!! Səssizliyində dincələnlər... Sakinliyindən ödünc alıb geri qayıdır. Yenidən və yenidən sənə gəlib susub danışmaq üçün!!! İndi evini ümidsizcə isladan göz yaşları; Yanardağa dönən ağrılar; ürək aynasında çata dönənlər yad edir. Hər divardan asılmış şəklindən soraqlaşır səni...

    Şəhriyarsız Təbriz hicrana bürünüb. Özünü acıdan yoğruldub, ağrıdan yaradıb. Heydərbaba sənsiz yetim, oğulsuzdur artıq. “Çoban qaytar quzunu” oxuyan yoxdur, ətəyində hər yaz bitən novruzgülü, qarçiçəyi sənsiz solur, itir-batır. Kəkliklərin səni tapmır, qanadı qırıq halda uçub köç edir, ustad!

    Görəsən, yarımcan bir çırağın işığını yandıran, gözlərinin odunu töküb neft əvəzinə ocağı odlandıran Kövkəb anamı səni Şəhriyar etdi, yoxsa rişxənd ilə qırcınan səhəri açarkən gözlərinə doldurduğun Sürəyyan?! Hər kəs səni sevgi şairi olaraq “Behcədabad xatirələri” ilə sevdi. Bəs Süreyya necə?! Behcədabadın qanatdığı yaraları sevə bildimi?! Neçə siqaret yandırıb kül etdin Sürəyyanın odunda?! Nə qədər göz yaşıyla saydın Sürəyyanın getdiyi günü?! Göz yaşların bitmədiyi kimi günlər də bitməyəcəkdi... Fəryadında çarəsizliyin lallaşarkən, sevgin saçlarının bəyazından asıldı. Əllərin qırışarkən nə qədər cığır açdı sevgin ömür yoluna?! Son dəfə görmək ümidi ilə gecə boyu gözləyərkən gözlərin alışdı sevginin yuxusuzluğuna. O zamandan bərimi masmavi gözlərin bitməyən gecənin qaranlığında saralıb soldu?! Axı sən oyaq idin, Şəhriyar?! Axı sən yuxusuz idin?! Gözlərinə niyə dolmadı o sevgi yuxun?! Hər gecə layla deyib yuxunu oğurlayan pərin üçün ölürdün?! Yoxsa göz yumaraqmı ölürdün günbəgün?! Yoxsa uyusan o oyanardımı? Yatmadığın hər gecənin ən qorxunc gizlənqaç oyunundan, dolanbac küçələrində itərkən, sən ən gözəl onun qəlbində gizləndin illər boyu... Zaman keçdikcə məskən saldın orada... Axtarıldın, arandın Məhəmməd Hüseyn olaraq doğulub, bir gün uduzub Şəhriyar kimi çıxdın meydana... Gecədən zülmət səhərə oyananda  oyun bitmişdi artıq. Danışdığın hekayənin sonu bitmədiyi üçünmü, Səbanın setarında simə dönüb, yalnızlığında rəqs etdin?! Buna görəmi Nimanın şeirlərində sirləşib, Sadıq Hidayətin "Pəs Qole" şəlaləsindən su olub axaraq, dəfələrlə intihar etdin?! İndi necə də sükuta qərq olub,.. qaranlığında kor... səssizliyində lal olubsan. Ömürlük yarım qalıb, sərhədləri göz yaşı, nisgil ilə qıra bilməyib, çiyinlərdə vətən həsrəti ilə, nakam sevgi ilə məzara daşındın. Vətəndən aralı darda qalıb, şeirlərindən azadlıq tapıb səadətə addımladın. 

        Ustad! Yarım qalan taleyində nə ömür yaşadın ki? Bu səksən ilin yarısı gecə oldu – yuxuda, xəyalda keçdi, qalan yarısının yarısı oynamağa – uşaqlıq dövrünün şıltaqlıqlarına, ömrünün gənclik adlanan qalan yarısı həyati, maddi-cismani ehtiyacları ödəməyə həsr olundu, qalan yarısında qocalıq çağları – bədbəxtlik və çətinlik dövrü başlandı. Ustad, sən bu uzun və mənasız illərdə düşünməyə, yaratmağa, incilər saçmağa macal tapıbsansa, deməli, ömür elə budur, qalanı isə boş xəyaldır.

İndi Azərbaycansız heç olub, vətənin eşq məktəbində can vermiş şairsən artıq. Ruhdaşların ilə şeirlərdə, kitablarda görüşdün. Yazdığın hər misra ilə vətənə qucaq dolusu sevgi, həsrət yağdırdın. Bəlkə də, nəğməkar bülbülü bağından, güllərindən aralı salıb qəlbinə tikan oxu vuran elə həmin ayrılıqsan ki, ayrılıqsan!

Bizə buraxdığın hər şeiri, hər günü Şəhriyar olan, Heydərbaba kimi daşlaşıb, dillərdə gəzən elə həmin Şəhriyarsan, artıq!!! Öz şəfəqlərini əbədiyyət üfüqlərinə saçıb, öz işığında batan ulduz, ölən şam, tənhalığında kimsənin oyaq qalmadığı, hamının getdiyi heç kimin qalmadığı yarım adam, yarımçıq adamsan indi!!! Ulduz batdı, öldü şam, kimsə oyaq qalmadı, Şəhriyar!!!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.09.2025)