Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Tanınmış tədqiqatçı, jurnalist, polkovnik-leytenant Şəmistan Nəzərli bu gün vəfat edib.

Şəmistan Nəzirli 1942-ci il avqustun 12-də Qərbi Azərbaycanın Loru nahiyyəsinin Yuxarı Körpülü kəndində anadan olmuşdur. Əsli Qazaxlıdır. Burada kənd məktəbinin səkkizinci sinfini bitirdiyi il ailəlikcə Azərbaycana köçmüşlər. Dəvəçi şəhərində orta məktəbi bitirmişdir (1960). 5 saylı Bakı texniki-peşə məktəbinə daxil olmuşdur. Sovet Ordusu sıralarında xidməti borcunu yerinə yetirmişdir (1962–1965). ADU-nun Jurnalistika fakültəsində təhsil almışdır (1967–1972).

Ədəbi fəaliyyətə 1958-ci ildə "Sovet Ermənistanı" qəzetində çıxan kiçik bir məqaləsi ilə başlamışdır. Lakin 60-cı illərdən dövri mətbuatda oçerk, hekayə və publisist məqalələri ilə müntəzəm çıxış edir. Səməd Vurğun dünyası və azərbaycanlı sərkərdələrin taleyi onun ədəbi-publisist fəaliyyətinin əsas mövzusudur. Onun tərtib etdiyi general-leytenant Əliağa Şıxlinskinin "Xatirələrim" kitabı 1984-cü ildə Azərnəşr tərəfindən Azərbaycan və rus dillərində kütləvi tirajla buraxılmışdır.

Əmək fəaliyyətinə APİ-nin "Gənc leninçi" qəzeti redaksiyasında ədəbi işçi kimi başlamışdır (1972–1973). Azərbaycan Dövlət Televiziya və Radio Verilişləri Şirkətində hərbi vətənpərvərlik redaksiyasında redaktor, şöbə müdiri (1973–1991), Azərbaycan Dövlət Ensiklopediyasında "Xatirə" redaksiyasının şöbə müdiri (1991–1992), Respublika Müdafiə Nazirliyinin Hərbi-Elmi Tədqiqatlar və Tarix İdarəsində şöbə müdiri (1992–1996). Respublika Dövlət Televiziya və Radio Verilişləri Şirkətində "Hərbi proqramlar və salnamə" baş redaksiyasının baş redaktoru (1996–1998) işləmişdir.

Hazırda Azərbaycan Respublikası Müdafiə Nazirliyində Hərbi Elmi Mərkəzin hərb tarixi şöbəsində baş elmi işçidir. Xalq şairi Səməd Vurğun haqqında silsilə əsərlərinə görə Azərbaycan Jurnalist Həmkarlar İttifaqnının "Səməd Vurğun fəxri xatirə diplomu"na (1996), "Qacarlar" əsərinə görə İran Dostluq Cəmiyyətinin birinci dərəcəli mükafatına (1995), hərbi vətənpərvərlik mövzusunda tarixi publisistik əsərlərinə görə "General Həzi Aslanov" və Qazax Xeyriyyə Cəmiyyətinin təsis etdiyi "General Əliağa Şıxlinski" mükafatlarına (1995) layiq görülmüşdür. 6 may 2023-cü ildə Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafında xidmətlərinə görə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdünə layiq görülmüşdür.

O, 20 sentyabr 2025-ci ildə Qazaxda ADA Universitetinin Qazax Tədris Mərkəzində keçirilən bir tədbir zamanı vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.09.2025)

Mövlan Məmmədov,

Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin deputatı, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

         Dövlət suverenliyi anlayışı dövlətin həm daxili idarəçilikdə, həm də beynəlxalq münasibətlərdə heç bir xarici təsir və müdaxilə olmadan, tam müstəqil qərarvermə imkanına malik olması deməkdir. Azərbaycanın suverenliyinin bütün ərazisində təmin olunması yalnız siyasi və hüquqi baxımdan deyil, həm də geosiyasi və ictimai cəhətdən olduqca mühüm nəticələr doğurmuşdur. Bu nailiyyət Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq hüquqa əsaslanan prinsipial mövqeyinin, güclü dövlət idarəetmə modelinin və milli birliyin bariz təzahürüdür.                 

Qarabağ iqtisadi rayonunda fəaliyyət göstərən separatçı qüvvələr 30 ilə yaxın müddətdə Azərbaycanın dövlət suverenliyini pozaraq regionda qeyri-sabitlik, gərginlik və qanunsuzluq mühiti yaratmışdı. 2020-ci ildə baş tutan 44 günlük Vətən müharibəsi bu qeyri-qanuni rejimə sarsıdıcı zərbə vursa da, bölgədə hələ də erməni silahlı dəstələrinin qalması və separatçı ideologiyanın yaşadılması münaqişənin tam həllinə imkan vermirdi. 2023-cü il sentyabrın 19-da Ermənistan silahlı birləşmələri tərəfindənAzərbaycanın Qarabağ iqtisadi rayonunda törədilmiş terror aktı əslində, uzun müddətdir Azərbaycana qarşı aparılan məqsədyönlü və sistemli terror siyasətinin növbəti mərhələsi idi. Həmin gün qeyri-qanuni erməni silahlı dəstələrinin döyüş mövqelərini möhkəmləndirməsi, hərbi texnikanı cəbhə xəttinə yaxın ərazilərə cəmləşdirməsi və bölmələrini yüksək döyüş hazırlığı vəziyyətinə gətirməsi Azərbaycan Ordusunun bölmələri tərəfindən operativ şəkildə müşahidə və təsbit edildi. Mövcud təhlükənin qarşısını almaq və bölgədə yaranmış təhdidlərin qarşısını dərhal və effektiv şəkildə almaq məqsədilə Azərbaycan Silahlı Qüvvələri 2023-cü il sentyabrın 19-da lokal xarakterli antiterror tədbirlərinə başladı. Əsas məqsəd Azərbaycanın Qarabağ iqtisadi rayonunda yerləşən qanunsuz erməni silahlı dəstələrinin tam tərksilah olunması, onların ərazidən çıxarılması və ölkəmizdə Konstitusiya quruluşunun bərpa edilməsindən ibarət idi. Bu əməliyyat həm beynəlxalq hüququn norma və prinsiplərinə, həm də Azərbaycanın suveren hüquqlarına əsaslanaraq, yüksək peşəkarlıqla və dəqiqliklə planlaşdırılıb qısa müddət ərzində icra olundu. Əməliyyat zamanı mülki əhalinin təhlükəsizliyi əsas prioritetlərdən biri kimi diqqət mərkəzində saxlanıldı. Azərbaycan Ordusunun çevik və dəqiq fəaliyyəti nəticəsində strateji mövqelər nəzarətə götürüldü, qanunsuz silahlı dəstələr döyüş mövqelərindən geri çəkildi və silahlarını yerə qoyaraq təslim oldular. 20 sentyabr 2023-cü il tarixində separatçı silahlı birləşmələr rəsmi şəkildə tərksilah olduqlarını və silahlı müqavimətə son verdiklərini bəyan etdilər.
         Ərazinin mürəkkəb və ağır relyef şəraitində, düşmənin uzun illər ərzində həyata keçirdiyi genişmiqyaslı mühəndis-istehkam işləri nəticəsində möhkəmləndirilmiş müdafiə xəttinə, eyni zamanda, onların əlverişli coğrafi mövqelərdə, əsasən də yüksəkliklərdə yerləşdirilmiş döyüş mövqelərinə baxmayaraq Azərbaycan Ordusunun şəxsi heyəti yüksək döyüş ruhu, misilsiz qəhrəmanlıq, peşəkarlıq və dəqiq planlaşdırılmış əməliyyat-taktiki fəaliyyət nəticəsində qısa zaman ərzində bütün istiqamətlər üzrə əhəmiyyətli hərbi üstünlük əldə etmişdir. Göstərilən uğurlu əməliyyatlar nəticəsində ümumilikdə 406 kvadratkilometr ərazi düşmən təxribatlarından və qanunsuz silahlı birləşmələrdən tam təmizlənmiş, həmin ərazilər üzərində tam nəzarət əldə edilmişdir.Bu əməliyyatla Azərbaycanın Qarabağ iqtisadi rayonunda dövlət suverenliyi tam bərpa olundu. Qeyri-qanuni separatçı rejimin fəaliyyətinə son qoyuldu. Həmçinin, ərazidə qanunsuz yerləşdirilmiş Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin qalıqları tam şəkildə tərksilah edilərək Azərbaycan ərazisini tərk etdilər. 24 saatdan az müddətdə aparılan bu əməliyyat təkcə hərbi uğur deyil, eyni zamanda Azərbaycanın beynəlxalq hüquqa əsaslanan mövqeyinin və siyasi iradəsinin parlaq təcəssümüdür. Bu nəticə bölgədə sabitliyin, hüquqi nizamın və uzunmüddətli sülhün təmin olunması üçün mühüm zəmin yaratdı. Azərbaycan dövləti öz ərazi bütövlüyünü və suverenliyini beynəlxalq səviyyədə tanınmış sərhədləri çərçivəsində tam təmin etmiş oldu.
         Bu gün artıq tam əminlik və qürur hissi ilə deyə bilərik ki, Azərbaycanın dövlət suverenliyi bütün ölkə ərazisində tam şəkildə bərpa olunub. Uzun illərdir işğal və qeyri-qanuni idarəetmə altında olan ərazilərdə artıq nə separatçı rejimlər, nə də qanunsuz silahlı birləşmələr mövcuddur. Qeyri-legitim strukturlara və hüquqazidd silahlı fəaliyyətlərə son qoyulub. Dövlətimizin suveren hüquqları istisnasız olaraq bütün regionlarda təmin edilir və qanunun aliliyi tam şəkildə tətbiq olunur. Bu nailiyyət Azərbaycan xalqının birliyi, ordumuzun gücü və dövlət rəhbərliyinin prinsipial siyasəti nəticəsində mümkün olmuşdur.
        

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.09.2025)

19 Sentyabr, 2025-ci il tarixində Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun təşəbbüsü ilə ICESCO-nun Baş direktoru cənab Dr. Salim bin Məhəmməd əl-Malikin Çimkənddə səfər proqramı çərçivəsində Çimkənd Akimi Qabit Sızdıbek ilə görüşü baş tutub.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı xəbər verir ki, görüşün əsas məqsədi mədəni irs və beynəlxalq əməkdaşlığın genişləndirilməsi, ICESCO ilə əməkdaşlığın gücləndirilməsi eləcə də Çimkənd vilayəti abidələrinin ICESCO-nun İslam dünyasının mədəni irs siyahılarına daxil edilməsi ilə bağlı müzakirələrin aparılması olub.

Qarşılıqlı hörmət və anlaşma şəraitində keçən görüşdə tərəflər bir-birlərinin fəaliyyətini yüksək qiymətləndiriblər. Çimkənd Akimi Qabit Sızdıbek ICESCO-nun İslam dünyasında təhsil, elm və mədəniyyət sahəsində həyata keçirdiyi layihələri yüksək dəyərləndirərək, təşkilatın Qazaxıstanın mədəni irsinin qorunmasına göstərdiyi həssaslığı alqışlayıb. O, eyni zamanda görüşün təşəbbüsünə və təşkilinə görə Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun prezidenti Aktotı Raimkulovaya minnətdarlığını bildirib. ICESCO Baş direktoru Dr. Salim bin Məhəmməd Əl-Malik isə öz növbəsində Qazaxıstanın zəngin mədəni irsinin İslam dünyasının ümumi dəyərlərinə böyük töhfə verdiyini qeyd edib, gələcəkdə bu istiqamətdə birgə layihələrin əhəmiyyətini vurğulayıb.

Görüş əməkdaşlığın perspektivləri ilə bağlı səmərəli fikir mübadiləsi ilə davam edib.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.09.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Onun yeniyetmə oğlan uşaqlarının ilk sevgisi olması barədə fikri mən özümdən çıxartmamışam, bu barədə oxumuşam. Həqiqətən də 60-cı, 70-cı illərdə bu dünya gözəli kino aktrisası yaratdığı rollarla tək İtaliyada deyil, hətta uzaq Burkino-Fasoda da kişilərin sevimlisi idi. Yeniyetmələrin isə xəyali ilk məhəbbətləri, adətən o olurdu.

İtalyan aktrisası Sofi Loren 20 sentyabr 1934-cü ildə Romada anadan olub. Uşaqlığı və gəncliyi yoxsulluq içində keçib. 14 yaşında gözəllik müsabiqəsində iştirak edərək qalib gəldikdən sonra modellik karyerasına başlayıb. 1950-ci illərin əvvəllərində İtaliya filmlərində kiçik rollarda görünməyə başlayıb. Lorenin beynəlxalq səviyyədə tanınması 1957-ci ildə "Boy on a Dolphin" filmi ilə başlayıb. Daha sonra "The Pride and the Passion" (1957), "Houseboat" (1958) və "It Started in Naples" (1960) kimi Hollivud filmlərində rol alıb.

1960-cı ildə Vittorio De Sikanın "Çoçara" filmindəki performansı ilə Ən Yaxşı Qadın Oyunçu nominasiyasında Oskar mükafatını qazanan ilk qeyri-ingilisdilli aktrisa olub.

1960-cı və 1970-ci illərdə "Yesterday, Today and Tomorrow", "Marriage Italian Style", "Sunflower" və "A Special Day" kimi bir çox uğurlu filmdə rol alıb.

1991-ci ildə Kino Sənəti və Elmləri Akademiyası tərəfindən bu dəfə fəxri Oskar mükafatına layiq görülüb.

Mükafatları

1. Ən Yaxşı Qadın Oyunçu nominasiyasında Oskar mükafatı

2. Kann Film Festivalında Ən Yaxşı Qadın Oyunçu Mükafatı

3. 5 Qızıl Qlobus mükafatı

4. BAFTA mükafatı

5. Fəxri Oskar mükafatı

Bəli, Sofi Lorenin bu gün doğum günüdür, tanrı ona uzun və xoşbəxt bir ömür verib, 91 yaşı tamam olur. Bu halda ona yüz yaşa deməkdən savayı əlacımız qalmır.

P.S. Texniki heyət bu yazıya Sofi Lorenin müasir dövrdəki – yəni qocalıq şəklini qymuşdu. Səs-küy salıb şəkli cavanlıq şəkli ilə dəyişdirdim. Niyə gözəllikdən zövq almayaq ki.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.09.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Pik saatında avtomobildəkilər radioya qulaq asırlar, əsəblərini bu yolla cilovlayır, vaxtlarını bu yolla səmərəli keçirirlər. Və bu radiodinləmələrdə bir aparıcının və bir proqamın adı daha çox hallanır. Raqif Raufoğlu. “Master klas”.

Raqif Raufoğlu 1984-cü ildə Bakı şəhərində dünyaya gəlib. İxtisasca iqtisadçıdır. 2006-2007-ci illərdə hərbi xidmət keçib. Dövrü mətbuatda 2001-ci ildən çıxış edir. 2009-cu ildən etibarən 106.3 FM-də çalışır. Fəaliyyətinə “Şənbə” efiri ilə başlayan Raqif, sonradan, “106.3FM-dairəsi”. “Boomerang” verilişlərini aparıb. Hazırda “İş adamı” və “Master klas” verlişlərinin aparıcısıdır.

Bir müddət "Ənvər Paşa" və "Doqquz iklim" jurnallarının redaktoru olub. Azərbaycanın ilk virtual dərnəyi - "Ölü yazarlar dərnəyi"nin yaradıcılarından biridir. ATV kanalında yayımlanan “Rəsmilər, qeyri-rəsmi” verilişinin redaktoru olub. 2003-cü ildə "Danışa bilsə dünya" adlı şeirlər kitabı nəşr edilib. 2008-ci ildə Barak Obamanın "Atamın arzuları" (Dreams from my father) kitabını Azərbaycan dilinə tərcümə edərək, dövrü mətbuatda yayımlayıb. 2009-cu ildə əsər kitab şəklində çap olunub.  2011-ci ildə həmmüəllifi olduğu "Ölü yazarlar dərnəyi" kitabı nəşr olunub (müəlliflər - Raqif Raufoğlu, Mətləb Muxtarov, Asəf Zeynallı)

2014-cü ildə "Qadağan olunmuş kitab" əsəri çap olunub. Elə həmin ildə müəllifin 101 şeirini və “Çirkinlik” adlı yazılarını özündə birləşdirən "Çirkinlik" kitabı da çap olunub.

2024-cü ildə çap olunan "Ustad" romanı böyük maraqla qarşılanıb. Raqif Raufoğlu blogger kimi də fəaliyyət göstərir. "Səsli kitab" audio-kitablar podkastının və "Sandıq" layihəsinin yaradıcısıdır. İlk əsəri "Danışa bilsə dünya" əsəridir.

Ümimiyyətlə, çox maraqlı, intellektual, kreativ bir şəxsdır, çoxluqdan fərqlənməyi bacarır.

Gəlin onu doğum günü münasibətilə təbrik edək və deyək: Sükanı belə saxla!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.09.2025)

“2023-cü ilin sentyabrın 19-20-sini əhatə edən dövlət suverenliyinin tam bərpası ilə nəticələnən əməliyyat xalqımızın və dövlətimizin 8 Noyabr Zəfərindən sonra əldə etdiyi ən böyük uğurdur.”

Bu sözləri “Ədəbiyyat və incəsənət” portalına açıqlamasında Müharibə, Əmək və Silahlı Qüvvələr Veteranları Təşkilatının sədri polkovnik Cəlil Xəlilov bildirib.

O deyib ki, bu əməliyyat ölkəmizin suverenliyini bərpa etməklə yanaşı, bölgədəki separatizmə də son qoyub.

Cəlil Xəlilov söyləyib: “2023-cü ilin dövlət suverenliyinin tam bərpası əməliyyatı həm hərbi, həm də siyasi nəticələrinə görə olduqca unikal və təkrarsızdır. Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin Müzəffər Ali Baş Komandanı İlham Əliyevin rəhbərliyi altında həyata keçirilən bu əməliyyat nəticəsində respublikamızın suverenliyi tam bərpa olundu. Bölgədə uzun müddət mövcud olmuş separatizmə son qoyuldu. Bu, Azərbaycan dövlətinin və xalqının ikiqat uğuru, nailiyyəti oldu. Bu gün suverenliyimizin tam bərpasından iki il ötür. Hazırda respublikamızın hər bir guşəsində Azərbaycanın üçrəngli Bayrağı dalğalanır.”

“ Vaxtilə xalqımıza qarşı ağır cinayətlər törətmiş erməni separatçıları bu gün Bakı Hərbi Məhkəməsində qanlı əməllərinə görə cavab verməkdədirlər. Onlar xalqımıza qarşı törətdikləri cinayətləri bütün dünyanın gözləri qarşısında etiraf edirlər. Bütün bunlar dövlətimizin gücünün, Prezidentimizin qətiyyətinin isbatıdır. Unutmamalıyıq ki, gələcək uğurlarımızın açarı birliyimiz və həmrəyliyimizdir”, - deyə C. Xəlilov vurğulayıb.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.09.2025)

Şərəf Cəlilli,

Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru

Dahilərin bioqrafiyası qısa olur, çünki onların bütün həyatı yaradıcılığındadır…

Ərəb-məhcər ədəbiyyatının dünyada ilk qadın tədqiqatçısı, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Şərqşünaslıq İnstitutunun ilk qadın direktoru, Bakı Dövlət Universitetinin professoru kimi tarix yaradan şərqşünas-alim Aida xanım İmanquliyeva 1939- cu il oktyabrın 10-da Bakıda “Bakı və Baku” qəzetlərinin qurucusu, professor Nəsir İmaquliyevin və soy-kökü, şəcərəsi ilə əfşarlara, qacarlara, Şamaxı əsilzadələrinə, Zəngəzur bəylərinə bağlı olan Gövhər xanım Sultanzadənin ailəsində dünyaya gəldi. Bakının məşhur 132 saylı orta məktəbini bitirdikdən sonra Cümhuriyyətdən nişanə, o dövrün tək və yeganə Universitetinə daxil oldu.

Aida xanım 1962-ci ildə ali təhsilini başa vurduqdan sonra Bakı Dövlət Universitetinin Şərqşünaslıq fakültəsinin “Yaxın Şərq xalqları ədəbiyyatı tarixi” kafedrasından aspiranturaya daxil oldu. Şərqşünas alim Rüstəm Əliyevin rəhbərliyi ilə “Qələmlər cəmiyyəti” və Mixail Nüaymənin onun yaradıcılığında rolu” mövzusunda namizədlik dissertasiyası üzərində işləməyə başladı.

XIX-XX yüz illərdə Cənubi Amerikaya mühacirət etmiş Suriya və Livan ədiblərinin yaradıcılığına həsr olunan bu monoqrafiyada  əsas məqsəd “ərəb-məhcər ədəbiyyatı”nın bu  qatı ilə bağlı faktları bir araya toplamaq və bu ədəbiyyatı yaradanları dünyaya tanıtmaq idi. İşin əhatə dairəsinin genişliyi, mənbələrin qıt olması gənc tədqiqatçını Bakını Moskvaya dəyişməyə məcbur edir. SSRİ Elmlər Akademiyasının Şərqşünaslıq İnstitutuna ezam olunan Aida xanım Şərqin məşhur bilicilərindən biri hesab olunan İosif Braginskinin rəhbərliyi ilə dissertasiyasını tamamlayır.

1966-cı ilin martında Aida xanım hər iki məşhur elmi rəhbərinin - Rüstəm Əliyev və İosif Braginskinin xeyir-duası ilə namizədlik dissertasiyası müdafiə edərək elmlər namizədi alimlik dərəcəsi alır.

Harada ki, sülh var, xeyir var, məhəbbət var, orada Allahın özü var

Şərqdən Qərbə, Latın Amerikasına müraciət edən ədiblərin yaradıcılığını tədqiq etməklə onların əsərlərində qoyulan ideyaları müdafiə etməklə Hüseyn Cavid, Cübran Xəlil Cübran kimi  ədiblərin əsərlərindəki müştərək ideyaların eyni ağrıdan boy aldığını, eyni amala xidmət etdiyini elmi əsaslarla sübut etməklə mənəvi dəyərlərimizə sahib çıxmış olur. Şübhəsiz ki, bunun başlıca səbəbi Aida xanımın mənsub olduğu xalqın, millətin söykəndiyi dəyərlər, yaşadığı gerçəklər idi. Bu gerçək adi gerçək deyildi. “Harada ki, sülh var, xeyir var, məhəbbət var, orada Allahın özü var” deyib Allahsız və mədəniyyətsizcəsinə məscidləri klublara, anbarlara çevirən, “allahsızlar partiyası” yaradıb ciblərə “allahsız knişkası” qoyan quruluşa etiraz idi. Ziyalının, alimin, müəllimin, böyük mənada isə Vətəndaş, Alimin etirazı idi. 

Tədqiq etdiyi ədiblərin yaradıcılıqları ilə bağlı elmi fikirlər irəli sürüb monoqrafiyalar yazmaqla bərabər, “Dünyanın dərki əslində qəlbin dərinliklərindəki gizli qatların oyanışı sayəsində mümkün olur” deyən Aida xanımın şərqşünas alim kimi ən böyük uğuru onda idi ki, o, dövrün, mühitin ictimai-siyasi xəritəsini çəkir, ədəbi-bədii, fəlsəfi mühitlərin mənzərəsini yaradırdı.  Bu gün demokratik dəyərlərin inkişaf etdiyi, açıq sözün söyləndiyi bir zamanda bu fikirləri söyləmək çox adi, bəlkə də, adidən də adi görünə bilər. İnformasiya  texnologiyalarının o qədər də inkişaf etmədiyi, sərhədlərin qapalı, ideya döyüşlərinin, soyuq müharibənin tüğyan etdiyi 60-cı illərdə  bu fikirləri söyləmək o qədər də asan deyildi. 

Amerikaya, Fransaya, Türkiyəyə və Avropanın başqa  yerlərinə mühacirət etməklə ruhlarını Vətənə əmanət edən ərəb yazarları Vətən sevgisinə, azadlıq eşqinə söykənib yaşadıqları kimi, Aida xanım da qələminə söykənib qoca Şərqə 60-cı illərdən şərqilər söyləyir: “Qələmlər Birliyi” ilə Avropaya, Latın Amerikasına müsəlman mədəniyyəti və dəyəri gətirən ərəb fədailərinin haqq səsinə dönən, Mixail Nüaymə irsinin carçısına çevrilərək söyləyirdi: “Mixail Nüaymə yeni həyat quruculuğu prosesinə böyük enerji, heyrətamiz fədakarlıqla qoşulan və bu hərəkatda öz tarixi keçmişinin özünəməxsusluğunu və zənginliyini unutmayan ərəb ziyalılarının ən qabaqcıl, həsas və istedadlı oğulları sırasında olmuşdur”. 

“Mixail Nüaymə və “Qələmlər Birliyi” monoqrafiyasından sonra Aida xanımın ikinci ən böyük əsəri 1975-ci ildə işıq üzü görmüş “Cübran Xəlil Cübran” monoqrafiyasıdır. Uzaq Amerikada - Nyu-Yorkda ərəb ziyalılarını birləşdirən ideya və məfkurə birliyindən söhbət açan Aida xanım Cübran Xəlil Cübranın da yaradıcısı, qurucusu olduğu cəmiyyətin əhəmiyyətindən danışarkən qeyd edir:  “Bu cəmiyyətin yaranması yeni ərəb mədəniyyətinin inkişafında görkəmli rol oynayan təzə və böyük ədəbi məktəbin meydana gəlməsi demək idi”.

Ərəb-məhcər ədəbiyyatı ilə bağlı sanballı mənbə yaratmış oldu

Aida xanım Şərqin bu istedadlı qələm və fırça sahibinin haqqa xidmətdə bulunduğunu söyləyir. O, Cübran Xəlilin bu sahədəki xidmətləri barədə qeyd edir: “Cübran Xəlil Cübran hansı məsələdən danışırsa danışsın, o, həmişə mütəfəkkir, böyük sənətkar, söz ustası və öz xalqını, bütün bəşəriyyəti hədsiz dərəcədə sevən bir insan olaraq qalır”. Aida xanım bütün ömrünü həsr etdiyi “Müasir ərəb ədəbiyyatının korifeyləri” monoqrafiyası ilə yeni bir dünya - ərəb ədəbiyyatı ilə bağlı sanballı mənbə yaratmış oldu. 1992-ci ildə işıq üzü görən kitab bu böyük alimin elmi ictimayyətə təqdim etdiyi son əsər olsa da, möhtəşəm idi.

Şərqşünas alim kimi arxada qoyduğu 30 ilə abidə ucaldan Aida xanım ərəb ədəbiyyatı korifeylərinin fikirlərini, düşüncələrini tədqiqata cəlb edə-edə özü də onlardan olurdu. Akademik üslubdan çox elmi, bədii, publisistik ruha köklənən Aida xanım bu əsəri ilə özünün təkcə alim, şərqşünas obrazını deyil, şair, yazıçı, mütərcim obrazını cücərtdi.

Onun bu qüdrəti ərəb məhcər ədəbiyyatının müxtəlif sahələrinə həsr olunmuş məqalələrində, şəxsən özünün təşkil etdiyi konfrans və simpoziumlarda təsdiqlənirdi. Şərqşünas alimlər Ziya Bünyadov, Vasim Məmmədəliyev, İosif Braginski, İrina Bılik, Anna Dolinina, Aleksandr Kudelin, Valeriya Kripçenko, İsak Filiştinski, Olqa Frolova, Malik Qarayev dəfələrlə onun fikirlərinə şərik çıxırdılar.

Bir vaxtlar təhsil aldığı Bakı Dövlət Universitetinin şərqşünaslıq fakültəsində ərəb filologiyasından mühazirələr oxuyan Aida xanım  pedaqoq alim kimi Azərbaycan, ərəb, rus və Avropa ədəbiyyatlarının müqayisəsini verir, biri digərindən qidalanaraq formalaşan bu ədəbiyyatların bəşəriyyətə bəxş etdiyi dəyərlərdən soraqçı olur, ərəb ədiblərinin əsərlərinin tərcümə olunmasını ədəbi-mədəni əlaqələrimizin inkişafında körpü hesab edirdi. Aida xanım ömrünün 30 ilini təmənnasız sərf etdiyi, məhəbbətlə bağışladığı şərqşünaslıq elmində öz möhürünü vurdu. Adını Azərbaycanın və dünyanın tanınmış şərqşünaslarının, ərəbşünas alimlərin cərgəsinə yazdı.

Məhəbbət və gözəllik, ağıl və kamal elə mənəvi işıqdır ki, qəlbi nurlandırır

Tanrının ona bəxş etdiyi istedadın, zahiri və batini kamilliyin, gözəlliyin işığını elmimizin üstünə salan Aida xanım əhatəli yaradıcılığı ilə “Ərəb filologiyası məsələləri”, “Yaxın və Orta Şərq”, “Sovet şərqşünaslığının problemləri və perspektivləri”, “Şərqin problemləri: tarix və müasirlik”, “Romantizmin problemləri və Şərq” adlı əsərləri və  məqalələri ilə  Şərqin təkcə ədəbi-fəlsəfi baxışlarına deyil, ictimai-siyasi quruluşuna, yaşam tərzinə də aydınlıq gətirdi.

Sent Bövün bioqrafik, İppolit Tenin mədəni, Vilhelm Dilteyin mənəvi tarixi, Yunqun analitik psixoloji, Bartın strukturalizm metodlarından, Şərqin böyük filosofu, düşüncə sahibləri - Nizami Gəncəvinin İnsan sevgisindən, Məhəmməd Füzulinin İlahi eşqindən, İmadəddin Nəsiminin “Haqq mənəm, Haqq  məndədir” ucalığından, rus klassiklərinin, Mirzə Fətəli Axundzadənin maarifçilik ideyalarından, Cəlil Məmmədquluzadənin realizmindən, Məhəmməd Hadinin romantizmindən keçərək özünün bütöv Dünya Modelini yaradan professor Aida İmanquliyeva ictimai, fəlsəfi sistemlərin mövcud olduğu elm, mədəniyyət, mənəviyyat və düşüncə səmasında Ağlının, Məntiqinin ulduzu ilə parladı. 

Onun cismani yoxluğunu 1992-ci ilin payızından, sentyabrın 19-dan hesablayırlar. Əslində o, hər yazısından sonra bir dəfə mələklər kimi köç edir, sonradan yazı masasına qayıdıb bir başqa nəğmə oxuyur, dastan bağlayırdı. Yarım əsrdən azca çox, qısa, lakin mənalı ömür yolu ilə örnəyə çevrilən, əcəl şərbətini Şərqin qüdrətli sənət-söz adamları, fikir və düşüncə sahibləri kimi eşq badəsindən içərək ölümsüzlüyə qovuşan, “Məhəbbət və gözəllik, ağıl və kamal elə mənəvi işıqdır ki, qəlbi nurlandırır”, deyən elmi əsərləri, daxili və zahiri gözəlliyi ilə nümunəyə çevrilən, ömrünün yarısından şoxunu həsr etdiyi əsərləri ilə dəyərlərin əyarına çevrilən Aida xanım Şərqlə Qərbin ortaq dəyərlərinin aynası olan əsərlərində yaşayır. Bu məqamda ünvanına sısləndirmək istədiyim bir fikir var. Qərbli filosof   Emerson deyir: “Dahilərin bioqrafiyası qısa olur, çünki onların bütün həyatı yaradıcılığındadır”...

“İnsanın etdiyi xeyirxahlıq zahiri mərasimlərə riayət etməkdən yüksəkdə durur və buna görə onu mükafatlandıran Allah üçün daha əziz, daha istəniləndir” kəlamı ilə yerin və göyün mükafatına, Tanrının lütfünə layiq görülən Aida xanım indi həm də övladlarının, nəvələrinin ictimai-siyasi, elmi-pedaqoji, publisistik fəaliyyətində, bir də yetirmələrinin xatirələrində yaşayır. Hər kəs xatirələrdə qalmır, xatirəyə çevrilmir. Hər bir insana, alimə, müəllim və ziyalıya da Aida xanım kimi sevgi dolu xatirələrlə anılmaq, yada salınmaq qismət olmur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.09.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Aşqabadda dünyaya göz açıb. Burada da orta təhsil alıb. 1940-cı ildə Aşqabad Teatr Məktəbini, 1952-ci ildə Moskvada Ümumittifaq Dövlət Kinematoqrafiya İnstitutunun Kinorejissorluq fakültəsində təhsil alaraq Sergey Yutkeviç və Mixail Rommun sinfini bitirib. İkinci dünya müharibəsinin iştirakçısı olub. 1952-ci ildə yenidən Aşqabada — "Türkmənfilm"ə qayıdıb. Burada "Firuzə", "Xəzərin şərqində" və s. filmlərə quruluş verib.

Azərbaycan SSR xalq artisti, rejissor Əjdər İbrahimov barədə danışırıq. Bioqrafiyasının davamına baxaq.

1954–1959-cu illərdə Bakı kinostudiyasında işləyib. 1955-ci ildə Lətif Səfərovun quruluş verdiyi "Bəxtiyar" və Tofiq Tağızadənin "Görüş" filmlərində ikinci rejissor işləyib. Bakı Kinostudiyasında quruluşçu rejissor kimi ilk böyük işini 1957-ci ildə reallaşdırıb və "Mosfilm"lə bu studiyanın birgə ekranlaşdırdığı "Bir məhəlləli iki oğlan" filminə İlya Qurinlə birlikdə quruluş verib.

1958-ci ildə "Onun böyük ürəyi" filmini çəkib. Bu filmin ssenarisini yazıçı İmran Qasımov qələmə alıb. Film Sumqayıt haqqında, burada gedən nəhəng quruculuq işləri barədədir. Süjetdə Böyük Vətən müharibəsi, ondan əvvəlki və sonrakı dövrlər əhatə edilib. Burada rejissor özü də Rəsulov rolunda çəkilib. Bu filmə tamaşa edən Vyetnam mədəniyyət xadimləri Sovet İttifaqının müvafiq qurumlarına müraciətlərində rejissorun Vyetnam kinematoqrafiyasının formalaşdırılmasına yardım üçün onların ölkəsinə göndərilməsini xahiş ediblər. O da gedib. Hanoyda açılan Kino məktəbinə minlərlə vyetnamlı ərizə verib. Vyetnamda kino sənəti təzəcə ayaq açmağa başlayıb. Bir neçə sənədli film çəkilib. Burada ancaq Yaponiya və Fransanın filmləri göstərilib. Ancaq indi Vyetnamın öz kinosu yaradılıb.

Əjdər İbrahimov Vyetnamın əksər rayonlarını gəzib. Bu xalqı, onun adət-ənənələrini öyrəndi. Kino məktəbi üçün uşaqlar toplayıb. Seçmə yolu ilə bu məktəbə 53 nəfər tələbə qəbul olunub. Təhsildən sonra onların hamısına — Vyetnamın ilk peşəkar kinoaktyor və rejissorlarına diplomlar verilib. Beləliklə, 1959–1962-ci illərdə Vyetnam Demokratik Respublikasında ilk milli kino məktəbinin yaradılması, milli aktyor və rejissor kadrlarının hazırlanmasında fəal iştirak edib. Əjdər İbrahimovun bədii rəhbərliyi ilə "İki əsgər", "Acgöz quş", "Bir payız günündə" filmləri yaradılıb.

Bakıya qayıtdıqdan sonra o burada "İyirmialtılar" filminin istehsalına başlayıb. Yazıçı İsa Hüseynovun ssenarisi əsasında çəkdiyi bu film Sovet kinosunun ən qiymətli əsərlərindən hesab olunub. Bu film Moskvada keçirilən Ümumittifaq festivalında "Qızıl budaq" mükafatına layiq görülüb. Bir az sonra isə Əjdər İbrahimov həmin filmin davamı kimi "Ulduzlar sönmür" tarixi kino əsərini yaradıb. Bu film Nəriman Nərimanovun həyat və fəaliyyətini əks etdirir.

Düzdür, indi bu filmlər sovet ideologiyasının xidmətçisi sayılır. Amma heç nə rejissorun böyüklüyünə şübhə yarada bilməz.

Ə.İbrahimov sonralar "Mosfilm"də rejissor kimi öz fəaliyyətini davam etdirib. Onun "Ürək əhvalatları", "Məhəbbətim mənim, kədərim mənim" ("Azərbaycanfilm"lə birgə) filmləri rejissorun şöhrətini daha da artırıb.

Əjdər İbrahimov bir neçə kitabın da müəllifidirː

1. "Vyetnamda gördüklərim"

2. "Günəş ağlayır"

3. "Döyüşən Vyetnamın kino sənəti"

4. "Tai qəbiləsindən olan qız"

Filmoqrafiya

1. Firuzə

2. Xəzərin Şərqində

3. Bir məhəllədən iki nəfər

4. Onun böyük ürəyi

5. İyirmialtılar

6. Ulduzlar sönmür

7. Ürək Məsələləri

8. Qayınana

9. Məhəbbətim mənim, kədərim mənim

Mükafatları

1. "Azərbaycan SSR əməkdar incəsənət xadimi" fəxri adı

2. "Azərbaycan SSR xalq artisti" fəxri adı

3. "SSRİ xalq artisti" fəxri adı

4. "Türkmənistan SSR əməkdar incəsənət xadimi" fəxri adı

5. "Qırmızı əmək bayrağı" ordeni

6. "Xalqlar Dostluğu" ordeni

7. "Şərəf nişanı" ordeni

8. "Əmək" ordeni (Vyetnam Demokratik Respublikası)

Əjdər İbrahimov 20 sentyabr 1993-cü ildə Moskvada vəfat edib, Bakıda Fəxri Xiyabanda dəfn edilib. Və bu gün onun anım günüdür.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.09.2025)

19 sentyabr 2025-ci il tarixində Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun tərəfdaşlığı, Qırğızıstanın YUNESKO yanında daimi nümayəndəliyi və TÜRKSOY tərəfindən görkəmli Qırğız yazıçısı Çingiz Aytmatova həsr olunmuş "Çingiz Aytmatov və YUNESKO: Dünyanı Birləşdirən Ümumi Miras" adlı beynəlxalq konfrans təşkil olunub.

Bu barədə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalına Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondundan məlumat verilibdir.

Tədbir çərçivəsində, Qırğız Respublikası Yazıçılar Birliyinin sədri və keçmiş təhsil naziri Kanıbek İmanaliyevin Qırğız xalqının tarixi, mədəniyyəti və taleyindən bəhs edən "Qırğızlar" kitabının təqdimatı baş tutubdur. Nəşr fransız, rus, ingilis, alman, ərəb, çin, koreya, türk, Azərbaycan və fars dilləri daxil olmaqla on dilə tərcümə edilib.

Konfrans barədə daha geniş məlumatla sizləri yaxın saatlarda tanış edəcəyik.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.09.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağla Əhərdə yaşayıb yaradan Əhməd Purhəsənin şeirlərini təqdim edir.

Əbasət Purhəsən

Əhər

UŞAQLIQ YOLDAŞIM

Hava ağlayırdı ağırlığından,

Elə anlayırdım çırpınırsan sən.

Əlimi uzaldıb əlimə aldım,

Sənə layla çaldım doyunca dünən.

Ovcumun içində yuxuya keçdin,

Körpə uşaq kimi, ətsan quş kimin.

Ağzını yumurdun lal dünyamıza,

Ya sona çatırdı sənin də qəmin.

Sən elə ovcumu qucaqlamışdın,

Səni ovucumdan ata bilmirdim.

Yuxu gözlərimi alırdı, ancaq –

Sənsiz yuxularda yata bilmirdim.

Ovcumun içindən ayrılmadın heç,

Səni sevə-sevə öldürdüm dünən.

Uşaqlıq yoldaşım, bayram balığı,

Daha çırpınmayır nə mən, nə də sən...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.09.2025)