“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Evdə həkimi rubrikasında bu gün sizlərə Mayomed Medikal Fizioterapiya və Reabilitasiya Mərkəzinin təsisçisi və baş həkimi, terapevt, ailə həkimi Nərminə Abbasova məsləhətlər verəcək.

   “Tibbi təcrübədə hiperhidroz dedikdə, fiziki amillərdən: hərəki fəallığın artması, istilənmə, ətraf mühitin yüksək temperaturu və sairdən asılı olmayaraq baş verən qarışıq tərləmə başa düşülür. Hiperhidrozun müxtəlif növləri arasında daha çox yayılanı ovucların hiperhidrozudur. Dünya əhalisinin təxminən 3% -i bu xəstəlikdən əziyyət çəkir”.

Bu sözləri söyləyən Nərminə Abbasova daha sonra bildirdi ki, bəzən hiperhidroz o qədər ağır olur ki, tər sanki xəstənin ovcundan axır və insanın toxunduğu bütün əşyalar dərhal yaş olur. Onun sözlərinə görə, bu məhdudlaşdıran vəziyyət, xəstələrin həyat keyfiyyətinə mənfi təsir göstərir, onların tam dəyərli həyat keçirmək, xüsusilə də ünsiyyət imkanlarını məhdudlaşdırır:

“Hiperhidroz tez-tez insanların həyat keyfiyyətinə mənfi təsir göstərən ciddi narahatlığa səbəb olur. Öz problemini bilən bir insan bunun ən namünasib anda baş verə biləcəyini və başqalarına narahatlıq gətirəcəyini gözlədiyindən, daimi gərginlik içərisində olur. Bu əsəbi intizar tərləməni daha da artırır”.

Həkim deyir ki, yerli hiperhidroz ovucun, dabanın, qoltuqaltı nahiyənin, alnın və bədənin digər hissələrinin güclü tərləməsi şəklində təzahür edir:

“Aşkar səbəbi məlum olmayan generalizə olunmuş hiperhidroz dərhal həkim müayinəsini tələb edir. Çünki bu, ciddi bir xəstəliyin əlaməti ola bilər. Hiperhidroz tər ifrazını tənzimləyən sinir sisteminin periferik və mərkəzi şöbələrinin zədələnmələri, hormonal pozuntular və ekzogen intoksikasiya zamanı meydana çıxır. Həddindən artıq tərləmənin səbəbini müəyyən etmək üçün xüsusi testlər və nevroloji müayinə aparılır, hormonal profil yoxlanılır. Xoşagəlməz simptomları aradan qaldırmaq üçün sedativ preparatlardan, fizioterapiya və psixoterapiya metodlarından istifadə olunur”.

Hiperhidrozun yaranma səbəblərindən bəhs edən Nərminə xanım bildirdi ki, bu xəstəliyin meydana gəlməsinin arxasında duran amilləri aydınlaşdırmaq üçün bütövlükdə tərləmə prosesinin fiziologiyasını başa düşmək lazımdır:

“Tərləmə insan bədənində daim meydana gələn sulu sekresiyanın, yəni tərin tər vəziləri tərəfindən ifraz olunması fizioloji prosesidir. Tər - dərialtı piy təbəqəsində yerləşən tər vəziləri tərəfindən istehsal olunur. Ən çox tər vəziləri qoltuqaltı çuxurda, ovucda və ayağın altında yerləşir. Kimyəvi tərkibinə görə tər 97-99% müxtəlif duzların su ilə qarışığından və digər mürəkkəb üzvi maddələrin qarışığından ibarətdir. Bu maddələrin tər mayesində mövcud olması və konsentrasiyası müxtəlif insanlarda fərqlidir, buna görə də ayrı-ayrı insanlara xas olan tərin fərdi qoxusu olur. Bundan əlavə, dəri səthindəki piy vəzilərinin ifrazatı və bakteriyalar da tərin tərkibinə qarışır. Tərin xoşagəlməz iyi, məhz bakteriyalara görə olur”.

Həkim onu da qeyd etdi ki, hiperhidroz bir sıra sinir-əsəb, somatik xəstəliklərin əlamətlərindən biri və ya şəxsi gigiyena qaydalarına əməl olunmamasının nəticəsi ola bilər. Onun sözlərinə görə, klinik olaraq birincili və ikincili hiperhidroz ayırd edilir:

“Birincili hiperhidroz daha çox yetkinlik dövründə, sürətli cinsi yetişkənlik mərhələsində rast gəlinir və insanların 1%-də baş verir. İkincili hiperhidroz bir qayda olaraq, nevroloji, endokrin və ya somatik xəstəliklərin nəticəsində meydana çıxır. Hiperhidroza səbəb olan amillərin müəyyənləşdirilməsi, xəstənin sonrakı müayinə və müalicəsi üçün proqramı müəyyənləşdirir. Tər vəziləri təri əmələ gətirir və dəri səthindəki məsamələr vasitəsilə xaric edir. İnsan orqanizmində tərləmənin normal tənzimlənməsi, metabolik proseslər, qan dövranı, ifrazat və çoxalma üçün cavabdeh olan vegetativ sinir sistemi tərəfindən təmin edilir. Vegetativ sinir sistemi 2 hissəyə bölünür: simpatik və parasimpatik.

Tərləmə prosesi simpatik vegetativ sinir sistemi tərəfindən tənzimlənir. Simpatik sinir sisteminin hiperfunksiyası zamanı tər vəzilərinin normal işində dəyişiklik baş verir: ən kiçik həyəcan nəticəsində insanı dərhal tər basır”.

Nərminə xanım vurğuladı ki, ümumi hiperhidrozun yaranmasına müəyyən amillər səbəb ola bilər. Bunlar endokrin xəstəliklər, tireotoksikoz, feoxromositoma, qadınlarda menopauza və sairdir. Həkim yerli hiperhidrozun səbəbləri kimi isə insan bədənində tərləmə prosesindən məsul olan simpatik sinir sisteminin patoloji fəaliyyətini qeyd etdi.

Həkim deyir ki, əgər hiperhidroz vaxtaşırı olaraq baş verirsə, onda bu barədə narahat olmaq lazım deyil. Lakin həddən artıq tərləmə daimi şəkildə olduqda, həkimə müraciət etmək və hiperhidrozun səbəbini təyin etmək barədə düşünmək lazımdır:

“Hiperhidroz - subyektiv bir şikayətdir. Yəni xəstələr digər insanlara nisbətən daha çox tərlədiklərini hiss edirlər. Xəstə paltarlarının üzərində tərdən nəm ləkələri tapır, özü də yalnız qoltuqaltı nahiyədə deyil, həmçinin sinəsində və ya kürəyində də bu izlər olur. Tərləmə dərinin soyuması və uzaqdan aşkar hiss olunan xoşagəlməz, kəskin tər qoxusu ilə müşahidə olunur. Xəstələr çox miqdarda tərin yalnız bədənin müəyyən hissələrində - məsələn, ovucda və ayağın alt səthində, sifətdə meydana çıxdığını bilirlər. Onu da bilsinlər ki, artan tərləmə stress, əhəmiyyətsiz fiziki yüklənmələr və qida qəbulu ilə də mümkündür. Eyni zamanda, şəkərli diabet zamanı tez-tez piylənmə müşahidə olunur. Digər bir səbəb isə hiperhidrozun psixoloji pozuntulara da səbəb olmasıdır. Məsələn, bir insan utancaqlıq və narahatlıq hissi keçirməyə, başqaları ilə təmasdan qaçmağa başlayır. Xəstənin peşə fəaliyyətlərinə maneçilik törədən, insanlarla tanış olmağı və əlsıxmanı çətinləşdirən ovuçların artan tərləməsi böyük narahatlıq yaradır. Fiziki əməyə və ya emosional gərginliyə cavab olaraq tər ifrazının qısamüddətli güclənməsi normal bir variant hesab olunur. Buna baxmayaraq, həyat keyfiyyətini pozan daimi hiperhidroz zamanı mütləq mütəxəssisə müraciət etmək lazımdır”.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.09.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Qısa Fikirlər Xəzinəsi rubrikasında bu dəfə Nurəddin Topçunun fikirlərinə yer ayırıb. Toplayanı, tərcümə və tərtib edəni Cəlal Məmmədovdur.

Nurəddin TOPÇU:

İmansızlıq ruhun kainatla bağlarının qoparılmağıdır.

***

Həqiqət ruhun sevgilisidir və bu eşqin övladı düşünməkdir.

***

Ulduzların hərəkətiylə qəlbin gizlin hərəkətlərini eyni qanun idarə edir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

  (19.09.2025)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

“2024 - cü ildə ilk Kəlağayı Festivalını keçirdik. Bu il keçid aldıq " ll Kəlağayı Festivalına. İnşallah, sentyabrın 20- də həmən məkanda olacağıq. Xətai rayonunda “II Kəlağayı Festivalı” keçirəcəyik.” – Bu sözləri portalımıza aşıqlamasında  Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisi İctimai Birliyinin sədri Güllü Eldar Tomarlı söyləyibdir.

Bildiririk ki, Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisinin təşəbbüsü və Xətai Rayon İcra Hakimiyyətinin dəstəyi ilə 20 sentyabr 2025-ci il tarixində  Konsititusiya və Suverenlik İli çərçivəsində  “II Kəlağayı Festivalı” təşkil olunacaq.

Tədbir Xətai rayonu, Heydər Əliyev parkında yerləşən 925 tamaşaçı yerlik amfiteatrda baş tutacaq.

Festival çərçivəsində saat 17:00-dan 18:00-a qədər sərgi ilə tanışlıq olacaq. Saat 18:00-da rəsmi açılış mərasimi keçiriləcək, daha sonra möhtəşəm konsert proqramı təqdim ediləcək.

Konsertə dövlət qurumlarının nümayəndələri, KİV təmsilçiləri tamaşaçı qismində, tanınmış müğənnilər, aşıqlar və şairlər içtirakçı qisminsə qatılacaqlar.

Sərgidə Güllü Eldar Tomarlının yaratdığı “Kəlağayı Ev Muzeyi”nin əsrlərə söykənən 200 qədim kəlağayısı, dekorativ-tətbiqi sənət nümunələri, muzeyin digər zəngin eksponatları, həmçinin kəlağayı haqqında yazılan kitablar nümayiş olunacaqdır.

Təşkilatçılar bakılıları və şəhərin qonaqlarını bu maraqlı tədbirə dəvət edirlər.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.09.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 Yaşlı nəsil üçün Cəfər Cəfərov adı çox tanışdır. Çünki bu şəxs uzun illər həm dövlət xadimi, həm mədəniyyət xadimi kimi daim gözlər önündə olub, tanınıbdır.

Azərbaycan Respublikasının Əməkdar incəsənət xadimi Cəfər Cəfərov 1914-cü il sentyabrın 20-də Bakıda kiçik bir tacir ailəsində anadan olub. O, ilk təhsilini Bakıda alıb. 1930-cu ildə Bakı Pedaqoji Texnikumunu bitirib. 2 il müəllim işlədikdən sonra 1932-ci ildə Moskvadakı A.Bubnov adına Pedaqoji İnstitutun Ədəbiyyat fakültəsinə daxil olub. 1937-ci ildə ali təh­silini başa vuraraq Bakıya qayıdıb.

Ali təhsilini başa vurduqdan sonra Bakıya qayıdan Cəfər Cəfərov "Ədəbiyyat" qəzetinin Tənqid şöbəsinin müdiri vəzifəsini icra edib. 1937–1938-ci illərdə Akademik Milli Dram Teatrında ədəbi hissə müdiri, 1938–1939-cu illərdə Cəfər Cabbarlı adına "Azərbaycanfilm" kinostudiyasında Ssenari şöbəsinin müdiri, 1939-cu ildə isə Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının məsul katibi olub.

Cəfər Cəfərov hökumətdə müxtəlif məsul vəzifələrdə çalışıb. Belə ki, o, 1947-1954-cü illərdə Azərbaycan KP MK-da şöbə müdiri, mədə­niy­yət na­zirinin müavini vəzifələrini icra edib.

O, sonrakı illərdə Bakı Dövlət Universitetində, Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetində, Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutunda pedaqoji fəaliyyət göstərməklə yanaşı, "Pravda" qəzetinin Azərbaycan üzrə müxbiri olub. 1959-cu ildən ömrünün sonunadək Azərbaycan Memarlıq və İncəsənət İnstitutu Teatr və kino şöbəsinin müdiri olub. Burada bir sıra teatrşünas alimlərin yetişdirilməsinə, kino və teatr sənətinə aid tədqiqatlar aparılmasına rəhbərlik edib. Eyni zamanda 1967-1972-ci il­lərdə Azərbaycan KP MK-nın İdeoloji iş üzrə katibi vəzifəsini icra edib.

Cəfər Cəfərov 1940-cı ildə hərbi xidmətə çağırılıb. O, II Dünya mühari­bə­sinin ilk gün­lərindən 1947-ci ilə kimi ordu sıralarında xidmət edib. Xidmətdə olduğu vaxt "Krım cəbhə­si" qəzetinin redaktoru iş­ləyib, İraq və İrana ezamiyyətə göndərilib.

Cəfər Cəfərov tənqidi fəaliyyətə 1930-cu ildən başlayıb. O, teatrın, dramaturgiyanın həm ta­rixi, həm də nəzəri problemlərinə dair san­bal­lı əsərləri ilə milli teatrşünaslığımızın el­mi-nəzəri əsaslarını yaradıb. Belə ki, Hüseyn Ərəblinskinin, İsmayıl Hidayətzadənin, Həqiqət Rzayevanın, Mehdi Məmmədovun, Tofiq Kazımovun, Abbasmirzə Şərifzadənin, Rza Təhmasibin yaradıcılıqları barədə elmi məqalələr, monoqrafiyalar yazıb. Akademik Milli Dram Teatrının tarixini fundamental şəkildə araşdırıb və həmin mövzuda bir neçə kitab çap etdirib. Azərbaycan və bir sıra rus teatrlarının ən maraqlı tamaşalarına resenziyalar yazıb

Cəfər Cəfərovun 1934-cü ildə "Ədəbiyyat qəzeti"nin 30 may sayında nasir Ənvər Məmmədxanlının "Burulğan" povestinə həsr olunmuş "Həyat burulğanı və ondan çıxış yolu" məqaləsi dərc edilib. Alimin ədəbi-tənqidi irsində teatr və dramaturgiyanın tədqiqi birinci sırada dururdu. "Hacı Qara", "Azərbaycan dramaturgiyası", "Dramaturgiya və teatrımızın yeni yüksəlişi uğrunda","Yüksək keyfiyyətli dramaturgiya uğrunda", "M.F.Axundovun dramaturgiyası" (monoqrafiya), "M.F. Axundov və teatr", "Nəcəfbəy Vəzirov", "Vilyam Şekspir", "Cavid teatrı", "Cəfər Cabbarlı", "Dramaturgiyada yüksək sənətkarlıq uğrunda", "Naxçıvan teatrı", "Antoni və Kleopatra", "Təklik faciədir", "Yalansız", "Azərbaycan teatrı"(monoqrafiya), "Teatrda müasirlik" - bunlar Cəfər Cəfərov tərəfindən teatr və dramaturgiya ilə bağlı yazılan məqalələrdir.

Teatrşünas alim "M.F.Axundovun dramaturgiyası" monoqrafiyasında Axundovun dramaturji irsini tədqiq edib. Habelə "Təklik faciədir" məqaləsində dramaturq İlyas Əfəndiyevin "Sən həmişə mənimləsən" pyesi və onun tamaşası haqqında yazıb. Cəfər Cəfərov Azərbaycan teatrının təxminən bir əsrlik tarixini qələmə alıb. "Azərbaycan teatrı (1873-1973)" monoqrafiyası (əsərin sonuncu fəsli- "Axtarışlar davam edir"- Yaşar Qarayev tərəfindən qələmə alınıb) uzun illər gərgin axtarışlar nəticəsində ərsəyə gəlib. O, araşdırmaçı bir alim kimi "Hüseyn Ərəblinski. Sənəti və mübarizəsi" məqaləsini qələmə alıb.

Cəfər Cəfərov 1973-cü il sentyabrın 19-u Bakıda vəfat edib. Məzarı Fəxri xiyabandadır.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.09.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Redaksiyanın poçtundan rubrikasında yenidən sizlərlə şair, AYB üzvü Çoşqun Xəlilğlunu görüşdürürük. Bu dəfə o, “Oğuza güvən” deyir.

Coşqun XƏLİLOĞLU

OĞUZA GÜVƏN

Danışsan, elə danış,
Dediyin sözə güvən.

Bir  iş görsən, Allaha -
Xaliqə-“Düz”ə güvən.

Dərindən düşün, anla,
Qanı yumazlar qanla.

Nə dost olma nadanla,
Nə də hər kəsə güvən.

Yazmaq elə-beləmi?
Gəl, güldürmə aləmi,

Ələ alsan qələmi,
Qəlbində közə güvən.

Dağ dərdi vardır dağın,
Dağmı, hər dağ sandığın?
Halalca qazandığın,
Çörəyə, duza güvən.

Bir bax,  yolu seçəndə,
Boylan, bərəyə-bəndə
Azsan dumanda, çəndə
Cığıra, izə güvən.

Coşqun, həyatı anla,

Yarış gedir zamanla,

Ucal Azərbaycanla,

Kökə-Oğuza güvən.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.09.2025)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu gün Sumqayıt şəhərində təhsil və şəxsi inkişaf üzrə bir sıra təqdirəlayiq, uğurlu işlərə imza atmış “ELAND” təhsil mərkəzinin təsisçi, direktoru Aytən xanım Abdullayeva ilə həmsöhbət oldum. Müsahibənin təqdiminə keçmədən əvvəl qeyd etmək istədiyim bir məqam var, Aytən xanımla bu qarşılıqlı diskurs inanıram ki, inkişafa yönümlü olan gənclər üçün xeyli motivasiya verəcək. Çünki hər bir gənc istər təhsil, istərsə də, karyera yoluna çıxmadan öncə özündə inam və dəstək gözləyir. Və məhz belə bir məqamda Aytən xanımın söylədikləri sözün əsl mənasında əzmin, çox çalışmanın insan həyatında necə dəyərli olduğunu əsk etdirir.

-         Aytən xanım, sizi məhz təhsil inkişafı sahəsinə istiqamətləndirən təşəbbüs nə oldu?

-         Mən erkən yaşlarımdan ali təhsil almaq və xarici dil öyrənmək istəyində olmuşam. Lakin həyat yolum məni bu istəyimə zamanında yetməyə imkan vermədi. Obyektiv və subyektiv səbəblər məni erkən yaşda əmək fəaliyyətinə başlamağa vadar etdi. Sonralar düşündüm ki, fəaliyyətimi ali təhsil almaq istəyənlərin arzusuna vasitəçi olmaq və xarici dil öyrənmək istəyənlərə real dəstək göstərmək olsun. Bu istək məni “ELAND” Şəxsi İnkişaf Mərkəzini təsis etməyə ruhlandırdı.

-         Erkən yaşlardan əmək fəaliyyətinə başlayan bəlkə də, hədsiz sayda gənclərimiz var. Ki onlar müəyyən zaman sonra artıq təhsil və özünüinkişaf barədə xəyallarından imtina edirlər. Siz onlara necə məsləhətlər verərsiniz?

-         Öncəliklə, onu qeyd etmək istəyirəm ki, bizi əslində böyüdən qərarını aldığımız məqamlar deyil, imtina etmək məcburiyyətində qaldığımız və ya təxirə saldığımız arzu və istəklərimizdir. Əgər hər şey, bütün gözəlliklər bizə elə rahatlıqla verilsəydi, dünyada əsrlər boyu bu qədər inkişaf və yenilənmə olmazdı. Tarixə baxsaq, görərik ki, ən böyük fəthləri, yeni kəşfləri edən insanların demək olar ki, hamısı vaxtı-zamanında böyük fədakarlıq etmiş və ya məhrumiyyətlər içində yaşamış insanlar olublar. Çünki Tanrı hər çətinlikdən sonra bir asanlıq və mükafat verir və heç bir zəhmət qarşılıqsız qalmır. Buna görə də gənclər bu gün itirdiklərinə heyflənmək əvəzinə gələcəkdə qazana biləcəkləri uğurlara fokuslansalar, gec-tez yüksək məqamlar onların olacaq.

-         Böyük bir komandayla çalışmaq, insanlarla tez-tez kontaktda olmaq və təhsil keyfiyyətinin belə yüksək səviyyədə təşkil edilməsi barədə hansı fikirləri bölüşə bilərsiniz?

-         Demək istəyirəm ki, mərkəzimizin əldə etdiyi nəaliyyətlərin əsas səbəbi işimizi sevərək və səmimiliklə yerinə yetirməyimizdir. Çünki insan nə görürsə, onu da götürür. Biz də gün ərzində istənilən yaş qrupunda uşaqlarla, gənclərlə və özinkişafı üçün daim çalışan insanlarla kommunikasiyada oluruq. Biz onlara necə davranırıqsa, onlar da təhsil prosesinə eynilə qarşılıq verirlər. Əsas məqsədimiz insanları uğurun qazanıla biləcəyinə qəlbdən inandırmaq və bu yolda onlara peşəkar yardım etmək və dəstək olmaqdır.

-         Və sonda istərdim ki, siz gəncliyi necə görmək istədiyinizi bölüşəsiniz.

-         Ən əsası mən gəncliyi özgüvənli və daim çalışqan görmək istəyirəm. Məsələn, elə mən özüm. Həyatda qarşıma qoyduğum əsas məqsəd odur ki, kimsə mənə nə vaxtsa, deməsin ki, Aytən xanım bunu bilmir və ya bacarmır. Tanrı insana ömrü boyu daim fürsətlər verir, əsas bacarıq onu dəyərləndirməkdir. Düzdür, insanı formalaşdıran bir çox faktorlar olur; genetika, ətraf, dost-qohum əlaqələri və sairə. Lakin insanı insan edən öz məni ilə qurduğu bağdır. İradəsini idarə edə bilən gənclər görmək istəyirəm mən. Çünki mən inanıram ki, gələcəyi işıqlı yollarla gələcəyə addımlayan gənclər quracaq.

Beləliklə, Aytən xanımla olan bu danışıq həqiqətən gələcəyi öz əlləri ilə quran bir xanımın əzminin, işinə sevgisinin və səmimiliyinin göstəricisidir. Aytən xanıma, ailəsinə və sevdiklərinə həyatda uğurlar, sağlıq və xoşbəxtlik arzulayıram. Bir gənc müəllim, tədqiqatçı kimi mənə söylədiklərinin nə qədər xoş təsir etdiyini ifadə etməkdən çox məmnunam. Doğulub yaşadığım, mənim üçün əziz Sumqayıt şəhərində şagirdlər, gənclər və ümumiyyətlə, təhsil və elmi sevən insanlar üçün yaradılan belə gözəl təşəbbüsə görə Aytən xanıma təşəkkürümü bildirirəm.

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.09.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun direktoru Nadir Məmmədlinin türk dünyasının ən möhtəşəm ortaq abidəsi olan Mahmud Kaşğarinin”Divanül-lüğətül türk” kitabının orijinala yaxın nüsxələrini tapması, əlyazmaları təhqiq etməsi, əssərlə bağlı yanlışlıqları aradan götürməsi barədə çox xəbər eşitmişik. Eləcə də ümumtürk əlifbasına verdiyi qatqılar barədə. Bu günsə hörmətli professorun doğum günüdür.

 Nadir Məmmədli 19 sentyabr 1959-cu ildə Bakının Bülbülə qəsəbəsində doğulub. 1977–1979-cu illərdə Moskva şəhərində hərbi xidmətdə olub. 1985-ci ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinin (indiki Bakı Dövlət Universiteti) Filologiya fakültəsini, 1988-ci ildə Azərbaycan Pedaqoji Xarici Dillər İnstitutu nəzdindəki xarici dillər iki illik Fars dili şöbəsini əla qiymətlərlə bitirib.

Moskvada SSRİ Elmlər Akademiyasının Dilçilik İnstitutunda təcrübə keçib. 1992–1994-cü illərdə Moskva və Moskvaətrafı şəhərlərin arxivlərində çalışıb. Həmçinin İran İslam Respublikasının Təbriz şəhərindəki Dil və Ədəbiyyat Universitetində də təcrübə keçib. 1992-ci ildən Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universitetinin Azərbaycan dili və pedaqogika kafedrasında çalışıb. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunda işləyib, hazırda da, oraya rəhbərlik edir.

2004-cü ildə Türkiyə Cümhuriyyətinin Qazi Universitetində (Ankara), 2012-ci ildə Çin Xalq Respublikasının Konfutsi Universitetində (Anxoy vilayəti) alınma, beynəlmiləl sözlərlə bağlı ekspress-mühazirələr oxuyub. Dünyanın ən nüfuzlu Beynəlxalq konfranslarında çıxış edən N.Məmmədlinin əsərləri Təbriz (İran), Trabzon, İstanbul (Türkiyə), Oş, Bişkek, (Qirğizistan), Perm, Ufa, Mahaçqala (Rusiya), Quvahati (Hindistan), Okinava (Yaponiya), Estern (Şri-Lanka) başqa şəhərlərdə nəşr olunub.

Əsas elmi əsərləri

1. "Eski doğu dilleri"

2. "Yunan və latın mənşəli beynəlmiləl termin elementlər"

3. "Alınma terminlərin leksik və semantik xüsusiyyətləri"

4. "Məfaxeri-Azərbaycan"

Monoqrafiyaları

1. "Müasir Azərbaycan dilində fellərin leksik sinonimliyi"

2. "Moskva Şərq Dilləri İnstitutunun Azərbaycanlı alimləri"

3. "Alınma terminlər"

4. "M.F.Axundovun obrazları və dilçilik görüşləri" (şərikli)

5. "Azərbaycan dilində alınma terminlər"

Dərslikləri

1. "Latın qrafikalı yeni Azərbaycan əlifbası"

2. "Azərbaycan dili"(rus bölmələri üçün)

3. "Azərbaycan dili və nitq mədəniyyəti" (Azərbaycan bölmələri üçün)

1. "Azərbaycan dili"

2. "Azərbaycan dili və nitq mədəniyyəti"

AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu nəzdində filologiya üzrə elmlər doktoru və filologiya üzrə fəlsəfə doktoru elmi dərəcəsi almaq üçün dissertasiyaların müdafiəsini keçirən Dissertasiya Şurasının, Yaponiyada Higher Education Forumun (bax: Warm Regards, Higher Education Forum – http://www.prohef.org/), Azərbaycan Jurnalistlər Birliyi və Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvüdür. "Filologiya məsələləri" elmi jurnalının redaksiya heyətinin üzvü və rəyçisidir.

1995-ci ildə Respublika Təhsil Nazirliyinin humanitar sahə üzrə təsis etdiyi "Gənc alim müsabiqəsi"nin və 2000-ci ildə "Alınma terminlər" monoqrafiyasına görə "Ən yaxşı elmi iş" müsabiqəsinin qalibidir.

1996-cı ildə İran İslam Respublikasının Ərdəbil şəhərində çəkilən "Şeyx Səfi" sənədli filminin ssenari müəllifi kimi pul mükafatına layiq görülüb. 2002-ci ildə "Rəsul Rza" mükafatı ilə təltif olunub. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin “Bəxtiyar Vahabzadə” mükafatı laureatıdır.

Professoru təbrik edirik!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.09.2025)

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

        Vaqif Səmədoğlu,“Uzaq yaşıl ada” kitabına Ön sözdən

Birinci sinifdə mən konservatoriya nəzdindəki onillik məktəbə getdim. Orda da artıq ikinci sinifdə oxuyan Anarı gördüm. Müəllimlər onu fərqləndirir, ondan söz açırdılar. Görkəmli ifaçılıq qabiliyyəti göstərdiyinə görə deyil, – onun şəxsi özgünlüyü, davranışı, – təmkinliyi, ləyaqəti diqqəti cəlb edirdi. Biz, demək olar ki, bir yerdə boya-başa çatmışıq.

Anar heyrətamiz düzgünlüyü ilə fərqlənir. Bizim rəhmətlik riyaziyyat müəllimimiz həmişə, bütün siniflərdə onu örnək kimi göstərərdi. O, çox uğurla riyaziyyatla, fizika ilə məşğul olurdu, çoxları da onun bu yolu seçəcəyini güman edirdilər. Atası onun geoloq olmağını istəyirdi. Yazıçılıqdan hələ söhbət getmirdi.

Əsl, ciddi dostluğumuz məktəbdən sonra başladı. Anar ədəbiyyata aludə oldu, musiqi məşqlərindən tamam əl çəkdi. Azərbaycan Dövlət Universitetinin Filoloji fakültə­sinə daxil oldu. Bizim öz kampaniyamız yarandı, – Anar, mən, bəstəkar Emin Sabitoğlu, Rəhman Bədəlov (o, indi fəlsəfə sahəsində çalışır) və rəhmətlik Araz Dadaşzadə. Lide­rimiz Anar idi. Mən isə musiqi təhsilimə davam edir, konservatoriyanın fortepiano şöbə­sində çalışırdım, mənə az qala Emil Gilels gələcəyini vəd edirdilər... Alınmadı...

 Görünür, bununla bağlı Anar nə isə qabaqcadan duymuşdu, çünki sənət, ədəbiyyat haqqında söhbət düşəndə hər dəfə məni ədəbi tənqidlə məşğul olmağa təhrik edir, deyirdi ki, mənim ədəbiyyat haqqında maraqlı mülahizələrim var. Amma tale elə gətirdi ki, mən şeir yazmağa başladım, şair oldum.

 Azərbaycan heç bir zaman ədəbi istedadlar sarıdan qıtlıq çəkməmişdir. Şairlər sarıdan – qədimdən bəri, nasirlərdən də – iki yüz ildi. Anarı mən mədəniyyət tariximizdə yalnız iki fiqurla – Mirzə Fətəli və Üzeyir Hacıbəyovla müqayisə edə bilərəm.

Yazıçı, dramaturq, ictimai xadim, hətta kinorejissor Anar haqqında çox yazırlar. Onun istedadı çoxşaxəlidir və bu vüsətli istedadın bir çox cəhətləri, açığını deyim, hələ də tələb olunmamış qalır. Onun istedadının maarifçilik yönü isə hələ də incələnməmiş və təəssüf ki, layiqincə dəyərləndirilməmiş bir qat kimi qalır.

Bəzən kiminsə haqqında deyirlər ki, taleyi belə gətirdi, elə gətirdi... Mənim taleyim Anarla bağlıdır. O, məndən bir yaş böyükdür və ən əvvəldən, məktəb illərindən, er­kən çağlardan onun liderlik keyfiyyətləri üzə çıxdı, hərçənd buna can atmırdı da.

***

Amansızcasına öz şəxsi vaxtına qəsd edərək, öz yaradıcılığı hesabına Anar Azərbaycan söz sənətinə çox-çox xidmətlər göstərmişdir. İndi isə öz səhhətinin hesabına... Fədakarlıq onun təbiətinə xasdır, təsadüfi deyil ki, ən çox sevdiyi şeirlərdən biri Pasternakın “Sənətin məqsədi fədakarlıqdır...” misrası ilə başlayan şeiridir.

Moskvada onun ətrafında azadsevər, dissidentlik üstə köklənən bir mühit yaranmışdı. O, yataqxanada yaşamırdı, otaq tuturdu və orda mən bir çox münəvvər adamlarla tanış olmuşdum. Onun qonaqları Yunna Morits, Alla Axundova, İvan Draç, Yuri Klepikov, İlya Averbax, Manana Andronnikova kimi şəxsiyyətlər olurdu. Ciddi, mənalı söhbətlər səhərədək uzanırdı.

80-ci illərin sonlarındakı dönüş məqamında Yusiflə mən Azərbaycan Xalq Cəbhəsinin qurucularından idik. Qarabağ hadisələrinin qızğın çağında, 90-cı ildə Anar Azadlıq meydanında çıxış edirdi. Yadımdan çıxmaz: beş yüz min nəfərdən az olmayan izdiham və mikrofon qarşısında duran Anar. Onun bir kəlamı məni heyrətə gətirdi: “Mən heç vaxt yuxarıların təzyiqinə tabe olmamışam və sizin də təzyiqinizə tabe olmayacam! Yəni Ali Sovetdə lazım bildiyimi edəcəyəm, əyilməyəcəm...”

Diqqət yetirin, axı onun qarşısında yarım milyon qızışmış, coşmuş, ilk dəfə birləşmiş azərbaycanlı var idi... Amma onun cəsarətinə heyrətim çox çəkmədi, bir dəqiqə sonra anladım ki, bu – Anardı.

***

Əziz oxucu! Bu kitabın, şeirlərin əksəriyyətini, poemaların hamısını mən itmiş, ölmüş hesab edirdim. Elə bilirdim ki, onlar da 70-ci illər yaradıcılığımın aqibətinə uğrayıblar. Xoşbəxtlikdən belə olmadı. Xoşbəxtlikdən yer üzündə Dostluq, Qayğıkeşlik, Məhəbbət və Etibar varmış. Anar varmış yer üzündə. Dost şeirlərini öz arxivində saxlayan, özünün yaradıcılıq, ictimai fəaliyyəti, ailə qayğıları vaxtından kəsib bu yazıları makinada köçürən, sahmana salan Anar varmış. Nə deyim? Məni mənə qaytaran, ölü sandığım yazılarımı mənə dipdiri bəxş edən bu insana dilimizin hansı sözləriylə minnətdarlığı bildirim? Allah səni mənə çox görməsin, Anarım!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.09.2025)

Emin ŞIXƏLİYEV,

Naxçıvan MR Ali Məclisinin deputatı, tarix elmləri doktoru, dosent

Azərbaycan Respublikasının 2023-cü ilin sentyabr ayında həyata keçirdiyi antiterror əməliyyatı müasir beynəlxalq münasibətlər sistemində dövlətlərin suverenlik hüquqlarının təmin edilməsi və beynəlxalq hüququn aliliyinin təsdiqi baxımından mühüm hadisə kimi qiymətləndirilməlidir. Bu əməliyyat yalnız hərbi aspektdə deyil, siyasi, hüquqi, sosial-psixoloji və regional müstəvidə də çoxşaxəli nəticələr doğurdu. Əslində, Azərbaycanın uzun illər boyu apardığı diplomatik fəaliyyətin və hərbi-siyasi strategiyasının məntiqi yekunu kimi səciyyələndirilən əməliyyat dövlətin müstəqil siyasət yürütmək əzminin və milli maraqları qorumaq qətiyyətinin bariz nümunəsi oldu.

Əvvəla, antiterror əməliyyatı Azərbaycanın beynəlxalq hüquqa əsaslanan mövqeyinin təsdiqi idi. Ermənistanın dəstəyi ilə Qarabağda fəaliyyət göstərən separatçı rejim heç bir legitimlik daşımırdı və beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən tanınmırdı. Buna baxmayaraq, uzun illər ərzində bu qurum bölgədə qeyri-sabitlik ocağı kimi mövcudluğunu davam etdirmiş, regionun təhlükəsizlik arxitekturasına təhdid yaratmışdı. 2020-ci ilin 44 günlük müharibəsi nəticəsində Azərbaycan ərazi bütövlüyünün böyük hissəsini bərpa etsə də, Qarabağda qalan qanunsuz silahlı dəstələrin fəaliyyəti həm dövlətin suveren hüquqlarını məhdudlaşdırır, həm də beynəlxalq hüququn pozulmasına şərait yaradırdı. Bu mənada 2023-cü ilin sentyabrında həyata keçirilən antiterror əməliyyatı Azərbaycan dövlətçiliyinin hüquqi əsaslarını tam bərpa etdi və beynəlxalq hüququn fundamental prinsiplərinin – ərazi bütövlüyü və dövlətlərin suverenliyi prinsipinin praktik reallaşmasına imkan yaratdı.

Əməliyyatın hərbi aspektinə nəzər saldıqda, onun planlaşdırılmasının və icrasının yüksək səviyyəsi diqqət çəkir. Bir sutkadan az müddətdə həyata keçirilən hərbi tədbir minimal itkilərlə başa çatdı. Bu, bir tərəfdən Azərbaycan Ordusunun müasir texnologiyalar əsasında formalaşmış çevik və peşəkar hərbi qüvvə olduğunu nümayiş etdirdi, digər tərəfdən isə dövlətin strateji planlaşdırma qabiliyyətinin güclü olduğunu sübut etdi. Hərbi əməliyyatın sürətli nəticələnməsi siyasi müstəvidə də əhəmiyyətli siqnal verdi: Azərbaycan milli təhlükəsizlik və suverenlik məsələlərində kompromisə getməyəcəyini, güc amilindən istifadənin isə beynəlxalq hüquqa söykənən legitim çərçivədə mümkün olduğunu nümayiş etdirdi.

Əməliyyatın siyasi nəticələri daha geniş müstəvidə dəyərləndirilə bilər. Azərbaycan beynəlxalq aləmə göstərdi ki, regionda davamlı sülh yalnız real vəziyyətin, yəni Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün tanınması və separatizmin ləğvi əsasında mümkün ola bilər. Bu yanaşma beynəlxalq münasibətlər sistemində balansın qorunmasında güc amilinin və diplomatiyanın qarşılıqlı tamamlayıcı mexanizmlər kimi fəaliyyət göstərdiyini təsdiq etdi. Əməliyyatla Azərbaycan eyni zamanda beynəlxalq aktorlara açıq mesaj verdi: ölkə öz milli maraqlarını qorumaqda qətiyyətlidir və bu istiqamətdə heç bir təzyiq qarşısında geri çəkilməyəcək.

Sosial və psixoloji aspektdən isə əməliyyat milli dövlətçilik tarixində dönüş nöqtəsi oldu. On illərdir işğal və separatizm siyasətindən əziyyət çəkən Azərbaycan xalqı üçün bu hadisə yalnız hərbi qələbə deyil, həm də milli qürur və tarixi ədalətin bərpası simvolu idi. Eyni zamanda suverenliyin tam bərpasını özündə ehtiva edən bu tarixi zəfər həm də dövlətçilik, hüquqi legitimlik və regional geosiyasət baxımından yeni mərhələ açdı. Xalq və dövlətin birliyi, siyasi rəhbərliyin qətiyyətli mövqeyi cəmiyyətin milli identitetini gücləndirdi, həmçinin Azərbaycan vətəndaşlarının dövlətə inamını daha da möhkəmləndirdi. Bu fakt göstərir ki, antiterror əməliyyatı yalnız siyasi və hərbi müstəvidə deyil, həm də milli-mənəvi baxımdan strateji əhəmiyyətə malikdir.

Regional kontekstdə əməliyyat Cənubi Qafqazda yeni geosiyasi reallıqların formalaşmasına səbəb oldu. Ermənistanın uzun illər maksimalist mövqedən çıxış etməsi, separatçı qurumu dəstəkləməsi sonda nəticəsiz qaldı. Əksinə, Azərbaycan əməliyyatdan sonra regionda iqtisadi əməkdaşlıq, nəqliyyat-kommunikasiya xətlərinin açılması və yeni təhlükəsizlik arxitekturasının qurulması üçün daha əlverişli mövqe qazandı. Bu mənada antiterror əməliyyatı regional inteqrasiya proseslərinin siyasi bazasını yaratdı.

Beynəlxalq müstəvidə əməliyyat bir sıra güc mərkəzlərinin mövqeyinə təsir göstərdi. Azərbaycanın legitim əsaslarla həyata keçirdiyi bu addım bəzi dairələrin təzyiq cəhdlərinə baxmayaraq, beynəlxalq hüququn yanında olduğunu nümayiş etdirdi. Əksər beynəlxalq aktorlar hadisəni Azərbaycanın daxili işi kimi qiymətləndirdi. Bu fakt Azərbaycanın diplomatik imkanlarını genişləndirdi və müstəqil siyasət yürütmək əzmini bir daha təsdiqlədi.

Nəticə etibarilə, 2023-cü ilin sentyabr antiterror əməliyyatı Azərbaycanın müasir dövlətçilik tarixində yeni bir mərhələnin başlanğıcı oldu. Bu əməliyyat bir daha göstərdi ki, milli iradə, siyasi qətiyyət və müasir hərbi güc birləşdikdə ölkənin strateji məqsədləri reallığa çevrilə bilər. Əməliyyat həm beynəlxalq hüququn prinsiplərinin praktik təsdiqi, həm də regional siyasətdə yeni reallıqların yaradılması baxımından fundamental əhəmiyyət kəsb edir. İldönümü qeyd olunan bu hadisəni yalnız qələbə kimi deyil, həm də Azərbaycanın dövlətçilik fəlsəfəsinin, milli iradəsinin və beynəlxalq hüquqa sadiqliyinin təntənəsi kimi dəyərləndirmək mümkündür.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.09.2025)