Gülnarə Cəmaləddin, AYB Sumqayıt bölməsinin sədri - xüsusi olaraq “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün 

75 yaşını qeyd etmiş Sumqayıtda 75 il ərzində diqqət çəkən bir ədəbi mühit də formalaşıb. Və bu mühitdə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdçüsü, tanınmış şair Əşrəf Veysəlli xüsusi yer tutur.

Müsahibimiz odur. 

-Necəsiniz Əşrəf müəllim, səhhətiniz necədir?

- Çox sağolun, çox minnətdaram. Gözlərimdən başqa heçnədən şikayətim yoxdur. Siz kefimi soruşdunuz deyə, biraz da yaxşılaşdım.

-Sumqayıtın sizin taleyinizdə yeri və rolu? Sizə ömrü geri çevirmək imkanı verilsəydi və ya zaman yolçuluğuna səyahət etmək fürsətiniz olsaydı yenə də tale şəhəri olaraq Sumqayıtı seçərdinizmi?

- Sumqayıt hamımızın tale şəhəridir. Yaxşı yadımdadır, mən ali təhsil ala-ala gecələr Sumqayıtda işə düzəldim. Gündüz fakultəsində oxuduğumdan dərslərimi elektrik qatarlarında hazırlamalı olurdum. Bununla belə ali məktəbi əla qiymətlərlə başa vurdum. Əbədi olaraq taleyimi Sumqayıta bağladım. Sumqayıt mənə xoşbəxt ailə həyatı bağışladı. Mən harda olsam da ürəyim bu şəhərlə döyünür. Çünki, bu şəhər həm də övladlaramın, nəvələrimin, nəticələrimin şəhəridir. Əlbəttə, dünyaya yenidən gəlmək fürsəti verilsəydi mən yenə də doğma şəhərimi seçərdim. 

-Sumqayıt ədəbi mühitinin yaranmasında və formalaşmasında əməyi olan qələm adamlarından biri və birincilərdənsiniz.  O illər necə qalıb yaddaşınızda, çətin olmadı ki?

- Fikirləşəndə o illər gözümün qarşısından kino lenti kimi keçir. Əli Kərimi, Vaqif İbrahimi, Feyzi Mustafayevi, Ağəddin Mansurzadəni, Xasay Cahangirovu və digərlərini heç cür unuda bilmirəm. Ancaq burada ədəbi mühitin formalaşmasında böyük əməkləri olan Qulam Feyzullayevi, Söhrab Abdullayevi, Vaqif İbrahimi, Xasay Cahangirovu, İbrahim İlyaslını xüsusi qeyd etmək istəyirəm. O zamanlar mən Sumqayıt qəzeti nəzdində bədii şuranın sədri və poeziya klubunun direktoru idim. Sumqayıtda gənclik qaynayırdı. Elə indiki kimi...

-Sumqayıtın bugünki ədəbi mühiti sizi qane edirmi?

-Mən bugünki ədəbi mühitimizdən çox razıyam. Əgər adlarını çəksəm çox böyük bir siyahı alınar. Həm də kiminsə adı yadımdan çıxsa məndən inciyə bilər. Onların arasında geniş miqyasda tanınan şairlər, yazıçılar və ədəbi mühitə təzəcə qədəm qoyan, hələ öz dəsti - xəttini tam tapa bilməyən gənclərimiz də var. Mən onlara yeni - yeni uğurlar arzu edirəm.

-Sumqayıt cameəsində güvəndiyiniz və bəyəndiyiniz imzalar?

- Güvəndiyim və bəyəndiyim imzalardan Rafiq Yusifoğlu, Məmməd İlqar,

Zirəddin Qafarlı, Varis, Eyruz Məmmədov, Ofelya Babayeva, Əvəz Mahmud Lələdağ, İbrahim İlyaslı, Almaz Ərgünəş Bəyazid, Gülnarə Cəmaləddin, Məryəm Aslanqızı, Hümbət Quliyev, Əli Ələmi, Rəfiqə Şəms, Nadir Azayoğlu, Hafiz Ataxanlı, Əli Nəcəfxanlı, Xatirə Fərəcli, Rafiq Oday, Nazilə Gültac, Süleyman Hüseynov, Lilpar Cəmşidqızı, Xəqani Abbasəli, Aygün Yaşar, Əyyub Qiyas, Ehtiram İlham, Mənsurə Xələfbəylinin adlarını xüsusi qeyd edə bilərəm.

-Sİz həm də AYB Sumqayıt bölməsində Məsləhət Məclisinin sədrisiniz. Bölmənin işindən razısınızmı?

- AYB Sumqayıt bölməsinin işindən saatlarla danışmaq olar. Bölmə öz işini planlı şəkildə qurur. Respublika yazıçılarının qurultayında irəli sürülən və gənclərin yaradıcılıqlarını istiqamətləndirmək baxımından tələb olunan göstəriş və vəzifələri layiqincə yerinə yetirir. Qardaş ölkə Türkiyə ilə ədəbi əlaqələrin qurulmasında, Aərbaycanın qələm adamlarımnın,eləcə də Sumqayıtlı qələm adamlarının əsərlərinin və eyni zamanda Türkiyənin istedadlı qələm adamlarının Azərbaycanda tanıdılması baxımından da xeyli işlər görür. AYB- nin Sumqayıtda yaşayan üzvləri xalqımızın yüz illərlə davam edən mübarizəsinin parlaq nəticəsi olan Qarabağ döyüşlərinin haqqında geniş, müfəssəl yazılar yazıb və yazmağa davam edirlər.  “Şəhidlər ölməz, Vətən bölünməz!” devizi altında şəhidlərimiz və qazilərimiz haqqında, onların şəhadətləri və xarakterləri haqqında sanballı əsərlər meydana gəlir. Qarabağ mövzusunda Aidə Eyvazlı və Aygün Hacıyevanın zəhmətlərini xüsusi qeyd etmək lazımdır. AYB Sumqayıt bölməsinin Sumqayıt Dövlət Rəsm Qalereyası ilə birlikdə Şəhidlərimizə həsr etdiyi maraqlı layihələr təqdirəlayiqdir. Bundan başqamütəmadi olaraq Sumqayıtda yaşayan AYB üzvlərinin yubileyləri, kitab təqdimatları, görüşləri keçirilir və bütün bu görülən işlər şəhət ictimaiyyəti tərəfindən maraqla qarşılanır. Bundan başqa bölmənin həyata keçirdiyi bir- birindən maraqlı tədbirləri və layihələri saysaq məncə bunun üçün bir müsahibə bəs eləməz.

-Sumqayıt ədəbi mühiti ilə Bakı ədəbi mühitinin fərqi?

-Mənə elə gəlir ki, Sumqayıt ədəbi mühiti Bakı ədəbimühitindən daha qaynar və coşqundur. Tez-tez keçirilən kitab müzakirələri, yeni kitabların təqdimatı, şair və yazıçılarla görüşləri misal gətirmək olar.

-Şəhər rəhbərliyinin ədəbiyyata göstərdiyi diqqətdən razısınızmı?

- Açıq deyək ki, Sumqayıt ədəbi mühiti şəhər rəhbərliyinin diqqətindən kənarda deyil. Ayrı-ayrı yazarlara mütəmadi olaraq köməklik ediliir, onların güzəranına diqqət yetirilir. Son vaxtlara qədər möhtəşəm tədbirləri ilə çoxlarını heyrətdə qoyan poeziya klubu boynu bükük bənövşə kimi kol dibindən boylanır, zirzəmilərdə fəaliyyət göstərirdi. İndi isə Əli Kərim adına Poeziya evi keçmiş Heydər Əliyev mərkəzində əbədi məskunlaşmışdır. Elə təkcə buna görə şəhər rəhbərliyinə dəfələrlə minnətdar olmağa dəyər. 

-Sumqayıt sizə nə verdi və nəyi əlinizdən aldı?

- Mənim nəyim varsa mənə Sumqayıt verib. Mən isə xəsislik etmişəm, Sumqayıta heç nə verməmişəm.

-75 yaşlı gənc şəhərimizə nəyi tövsiyə edərdiniz?

- Gələcəyə doğru inamla addımlayan əziz və doğma şəhərimiz, sükanı həmişə belə saxla.

Yaranışdan o mənim könlümə ilham verib,

Qoyunu coşub daşmalı, çağlamalı şəhərdir.

Otuna sığal çəkib, gülünə salam verib,

Hər gün halını sorub, yoxlamalı şəhərdir.

Bütün dünya bir ola, bütün aləm yığıla,

Bu möcüzə, bu heyrət gəlməzdi hər ağıla.

Büküb sözə, nəğməyə, bayatıya, nağıla

Namus kimi qoruyub saxlamalı şəhərdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.09.2025)

Heydər Əliyev Fondu və Mədəniyyət Nazirliyinin təşkilatçılığı ilə sentyabrın 18-dən 28-dək Üzeyir Hacıbəyli XVII Beynəlxalq Musiqi Festivalı keçiriləcək.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Mədəniyyət Nazirliyinə istinadən xəbər verir ki, ənənəvi musiqi bayramı bu il dahi bəstəkarın 140 illik yubileyi ilə əlamətdardır. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin 3 fevral 2025-ci il tarixli Sərəncamı ilə böyük musiqi xadiminin yubileyi ölkəmizdə və xaricdə müxtəlif tədbirlərlə qeyd edilir. Builki festival unudulmaz bəstəkarın yubileyinə qiymətli töhfə olacaq.

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə ICESCO-nun dəstək verəcəyi festival bu il də bir sıra ölkələrdən (Türkiyə, ABŞ, Almaniya, Fransa, İsveçrə, Koreya Respublikası və s.) tanınmış ifaçı və kollektivləri, musiqişünasları bir araya gətirəcək.

Sentyabrın 18-də saat 10:00-da Fəxri xiyabanda Üzeyir Hacıbəylinin və musiqi mədəniyyətimizin inkişafına töhfələr vermiş görkəmli incəsənət xadimlərinin məzarları ziyarət olunacaq. Saat 11:00-da Azərbaycan Milli Konservatoriyasında Üzeyir Hacıbəylinin xatirəsinə həsr olunmuş tədbir keçiriləcək. Saat 12:00-da Ü.Hacıbəyli adına Bakı Musiqi Akademiyasının qarşısında, açıq havada Azərbaycan Dövlət Xalq Çalğı Alətləri Orkestri, Müdafiə Nazirliyinin Estrada Orkestri və Azərbaycan Dövlət Xor Kapellasının ifasında konsert keçiriləcək.

Həmin gün saat 14:00-da Üzeyir Hacıbəylinin ev-muzeyində dahi bəstəkarın 140 illiyinə həsr olunmuş ədəbi-bədii proqram təqdim ediləcək. Axşam saat 19:00-da Heydər Əliyev Sarayında Üzeyir Hacıbəyli XVII Beynəlxalq Musiqi Festivalının təntənəli açılış mərasimi olacaq. Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrının təqdimatında Ü.Hacıbəylinin “Leyli və Məcnun” operası nümayiş olunacaq.

Festivalın tarixində ilk dəfə olaraq musiqi bayramının tədbirləri paytaxtımızdan əlavə ölkəmizin 10-dan çox şəhər və rayonunu da əhatə edəcək. Sentyabrın 18-də Sumqayıt, Mingəçevir, Sabirabad, Şamaxı, Şəki, Biləsuvar, Füzuli, Şəmkir, Gəncə, Lənkəran, Xaçmaz, Göygöldə Üzeyir Hacıbəylinin musiqi əsərləri əsasında konsert və müvafiq tədbirlərin təşkili nəzərdə tutulur.

Sentyabrın 18-də saat 16:00-da Ağcabədi Muğam Mərkəzində F.Əmirov adına Azərbaycan Dövlət Mahnı və Rəqs Ansamblı xor qrupunun (xormeyster: Naala Barateliya) konserti keçiriləcək.

Saat 19:00-da isə C.Məmmədquluzadə adına Naxçıvan Dövlət Milli Dram Teatrında bu mədəniyyət ocağı ilə Naxçıvan Dövlət Filarmoniyasının birgə layihəsi əsasında Ü.Hacıbəylinin "O olmasın, bu olsun" musiqili komediyasının tamaşası nümayiş olunacaq.

Üzeyir Hacıbəyli XVII Beynəlxalq Musiqi Festivalı çərçivəsində və Milli Musiqi Günü münasibətilə Özbəkistandakı Heydər Əliyev adına Azərbaycan Mədəniyyət Mərkəzində, Avstriyanın Vyana, Almaniyanın Berlin və Türkiyənin Ankara şəhərlərində konsert və təqdimatlar təşkil ediləcək.

Qeyd edək ki, Azərbaycanda klassik musiqinin, milli bəstəkarlıq məktəbinin, ilk milli opera və operettanın yaradıcısı, musiqişünas, publisist, dramaturq və pedaqoq, Azərbaycanın və SSRİ-nin Xalq artisti, akademik Üzeyir Hacıbəylinin dünyaya göz açdığı 18 sentyabr tarixi ölkəmizdə hər il Milli Musiqi Günü kimi qeyd olunur.

1995-ci ildə Ulu Öndər Heydər Əliyevin Fərmanı ilə dahi bəstəkarın 110 illik yubileyi ərəfəsində 18 sentyabrın Milli Musiqi Günü kimi qeyd olunması qərara alınıb. 2009-cu ildə isə Üzeyir bəyin adı ilə şərəflənən Beynəlxalq Musiqi Festivalının əsası qoyulub.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.09.2025)

Bu gün Azərbaycan milli musiqisinin banisi, ilk Şərq operasının müəllifi və Azərbaycanın Dövlət Himninin bəstəkarı Üzeyir Hacıbəylinin 140 illik yubileyi UNESCO-nun mənzil-qərargahında qeyd olunacaq.

“Ədəbiyyat və incəsənət” AzərTAC-a istinadən xəbər verir ki, Azərbaycanın UNESCO yanındakı daimi nümayəndəliyinin və "Fransa-Azərbaycan Dialoqu" assosiasiyasının birgə təşəbbüsü ilə təşkil ediləcək tədbirin musiqi proqramı fransalı violonçelçi və "Arts Au Diapason" assosiasiyasının prezidenti Lora Volpatonun rəhbərliyi ilə hazırlanıb.

Konsertdə Lora Volpato “Trio Avey” ansamblı ilə birlikdə çıxış edəcək. Ansamblın tərkibinə violonçel, fleyta və piano daxildir. Onlar Üzeyir Hacıbəylinin seçilmiş əsərlərini səsləndirəcək, tamaşaçılara onun bənzərsiz musiqi dünyasını yaşadacaqlar.

Qeyd olunub ki, Üzeyir Hacıbəyli təkcə Azərbaycanın deyil, bütün İslam dünyasının mədəni tarixində silinməz iz qoymuş şəxsiyyətdir. O, ilk müsəlman operasının – "Leyli və Məcnun"un müəllifidir. Dərin bilikli musiqişünas və maarifçi kimi o, Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının əsasını qoyaraq musiqi təhsilinin inkişafında mühüm rol oynayıb.

O, Qərb klassik musiqisi ilə Şərq muğam sənətini birləşdirərək unikal musiqi dili yaradıb. Onun yaradıcılığı təkcə melodik zənginliklə deyil, həm də mənəvi dərinliklə seçilir.

UNESCO-da keçirilən bu yubiley konserti Azərbaycan musiqisinin beynəlxalq miqyasda tanıdılması və yaşadılması üçün mühüm addımdır. Üzeyir Hacıbəylinin irsi, bu gün də yeni nəsillərə ilham verir və dünya musiqi xəzinəsində parlaq şəkildə yaşayır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.09.2025)

İmran Verdiyev, Azərbyacan Respublikasının Əməkdar müəllimi, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

 O, şəxsi həyatında çox əzab-əziyyətlərə qatlanmış, çox haqsızlıqlar görmüş, lakin bir amazon kimi mübarizə aparmış, öz cəsarəti, hünəri, dəyanəti, qətiyyəti və qabiliyyəti sayəsində bu günkü Nuridə (Qədirova) Atəşi olmuşdur. İndi tanınmış şair, yazıcı, tərcüməçi, jurnalist və elm adamıdır. Nəinki Azərbaycanda və Almaniyada, eləcə də Avropada öz adından söz etdirən şəxslərdəndir.

Adı Almaniyanın siyasətində, iqdisadiyyatında və mədəniyyətində aparıcı rol oynayan görkəmli insanlar haqqında hazırlanmış xüsusi ensiklopediyaya da daxil edilmişdir.

Müsahibələrinin birində deyir: “Mən ya çox xoşbəxt, ya da çox kədərli olduğum, yaxud da aşiq olduğum zamanlar daha çox yazıram. O durumlarda yaradıcılığım içimdən bir fontan kimi coşub daşır. O zaman elm çəkilir bir kənara. Həmin vaxt sırf yazıram. Bir-iki il durmadan yazıram, yaradıram. Elmlə məşğul olanda da yazıçılığım kənara çəkilir və mənə “get elmlə məşğul ol”,-deyir. Həyatın içində bir neçə həyat yaşayıram: şair, yazıcı, jurnalist, tərcüməçi, tarixçi və sənətkar həyatı…Mən bilirəm ki, Azərbaycan ədəbiyyatında qalacam. Hətta mühacir yazar olaraq  alman ədəbiyyatında da qalacam...  Şairin, yazarın, alimin qüdrəti də məhz onun qələmində, zəkasında, əsərlərindədir. Ona görə həmişə deyirəm ki, məni yüz il sonra da anlayacaqlar, yüz il sonra da dərk edəcəklər və yüz il sonra da dəyər verəcəklər”.

         Onun haqqında hələ məktəbdə oxuduğu illərdə müəllimlərindən eşitmişdim.   22 avqust 1965-ci ildə Azərbaycanın Oğuz (keçmiş Vartaşen) rayonunun Xaçmaz kəndində anadan olub. 8-9 yaşlarından şeir yazmağa başlayıb. Şeirləri ilk dəfə rayon qəzetində dərc olunub. Mərkəzi mətbuatda isə ilk şeiri 1983-cü ildə "Ədəbiyyat və incəsənət" qəzetində nəşr edilib.

Bakı Mədəni-Maarif Texnikumunu fərqlənmə diplomu ilə bitirmiş, az bir vaxt kəndlərindəki mədəniyyət evində işləmişdir. Daha sonra 1984-1989-cu illərdə Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin mədəniyyətşünaslıq fakültəsində təhsil almışdır. Bir müddət Azərbaycan Dövlət İncəsənət Muzeyində çalışmışdır.

1995-ci ildə xəstə övladını müalicə üçün Almaniyaya aparan şairə bir daha geri qayıtmamaq qərarı verir və gələcək həyatını bu ölkə ilə bağlayır. Həmin ildən Almaniyanın paytaxtı Berlin şəhərində yaşayır. Bir aralar buradakı TDİ alman-türk televiziya kanalında “Körpü” və “Sevgi dünyası” proqramlarının yaradıcısı və aparıcısı olmuş, “Tühabilim” Mədəniyyət Mərkəzinə və rəqs kollektivinə rəhbərlik etmiş, “Hitit” nəşriyyatında redaktor, alman və türk dillərinin tərcüməçisi kimi çalışmışdır. 1997-ci ildə Berlində türk dilində “Avından qaçan avçı” adlı kitabı çapdan çıxmışdır. 1999-cu ildə yenə həmin şəhərdə çap olunan “Qadın xalq ozanları” antologiyasında və digər alman antologiyalarında şairənin şeirlərinə yer verilmişdir. 

2003-cü ildə Berlində N.Gəncəvi adına Mədəniyyət İnstitutunu yaratmışdır. N.Atəşi Almaniyada Azərbaycan dilinin tanınmasına və şaxələnməsinə öz töhfəsini vermişdir. Alman şairlərinin şeirlərini tərcümə edərək onları "Orjinaldan tərcümələr" kitabında cəmləyən Nuridə Atəşi Azərbaycanın şair və yazıçılarının əsərlərini də alman dilinə tərcümə etmişdir.

2008-ci ildə Nizami, Füzuli, Nəsimi, Məhsəti və digər bir çox klassik şairlərimizin əsərlərini alman dilinə tərcümə edərək şair Jan Veinard ilə birlikdə hazırladıqları "Pərvanə və şam. Azərbaycanın minillik məhəbbət poeziyası“ adlı antologiyaya daxil etmişdir. Antologiya Almaniyanın məşhur „Mattes & Setz“ nəşriyyatında nəşr edilib, Frankfurt kitab sərgisində uğurla  sərgilənmişdir. Həmin kitabla Almaniya kitab bazarına daxil olan şairənin adı bu ölkənin ədəbi aləmində alman şair-yazarlarının sırasına düşüb. Az  keçmədən daha bir görkəmli alman nəşriyyatında - “Karin Fişer”də Nuridə Atəşinin “Od qızı” adlı 15-ci kitabı nəşr edilib.

Nuridə Atəşinin ədəbi yaradıcılığı poeziya, tərcüməçilik və publisistika sahələrini əhatə edir. Şeirləri çoxdan Azərbaycan sərhədlərini aşmış, ingilis, fransız, fars və rus dillərinə tərcümə olunaraq ayrı-ayrı ölkələrin şeir həvəskarlarının mühakiməsinə verilmişdir.

2000-ci ildə Berlində “İnsel galeriyada” dünya qadın şairlərinin müsabiqəsində də Azərbaycanı təmsil edən Nuridə Atəşi böyük uğur qazanmışdır.

Onun şeirlərinə alman, türk və Azərbaycan bəstəkarlarının bəstələdikləri onlarla mahnı bir neçə ölkədə tanınır və sevilir. Bu mahnılar Azərbaycanda populyar müğənnilər İlhamə Quliyeva, Brilliant Dadaşova, Zaur Rzayev, Zöhrə Abdullayeva, Səməd Səmədov, Almaz Ələsgərova və digərləri tərəfindən ifa edilib və edilir. Azərbaycanın tanınmış bəstəkarı F.Sücəddinovun şairənin “Neylərsən mənə görən neylərsən?” şeirinə bəstələdiyi və müğənni İlhamə Quliyevanın ifa etdiyi "Neylərsən" mahnısı isə Azərbaycanda, Türkiyədə və İranda məşhur olaraq hitə çevrilmişdir. 

N.Atəşi deyir: “Mən alman ədəbiyyatına olduğum kimi gəldim və orada da qazandım. Yəni, mən buyam. Yazdıqlarımda, düşüncələrimdə duyğularımın, hisslərimin, arzularımın, yaşantılarımın  üzərini örtə bilmirəm. Beynimdə bir şeyi düşünməkdən utanmıramsa, onu yazmaqdan heç utanmıram. Mən yazdığım zaman təmizlənirəm, saflaşıram, oxucumun önündə soyunuram, özüm oluram. Təbii ki, mələk deyiləm. Bəlkə də başqa qadınlardan fərqliliyim ondadır ki, heç vaxt  mələk rolu oynamadım. Heç vaxt “hamı məni sevsin”,- deyə bir dərdim, ehtiyacım olmadı. Mənim mən olmağa ehtiyacım var. Ona görə də hər zaman düşündüyüm kimi yazdım. İstədiklərimi, arzuladıqlarımı, bütün yaşantılarımı olduğu kimi qələmə aldım və alıram. Yazarlıq budur, məncə”. (Mənbə: https://modern.az/musahibe /319394/mene-hemise-deyirler-ki-sen-sovet-tanki-kimisen-saire-nuride-atesi-ile-msahibe/)

 Alman yazıcısı Y.Veissileder onun “Hitit” nəşriyyatında Azərbaycan dilində buraxılmış “İndi mən varam” adlı kitabına ön söz kimi verilmiş “O, alman poeziyasında duyğuların renessansını yaratdı” başlıqlı məqaləsində yazır:  “…Nuridə Alman ədəbiyyatına müxtəlif dillərdən qaynaqlanan zəngin mədəniyyət nişanələri, sənət yanğısı gətirdi. Nuridə heç bir alman şairinin cəsarət etmədiyi üsyankar bir ruhla gəldi alman ədəbiyyatına. O, sözünü cəsarətlə, vüqarla deyir və həm də elə deyir ki, hamı ona heyran qalır, hətta məftun olur. Bəli, Nuridə bir üsyankar yaradıcıdır. O, şeir-sənət dünyasının bütün sərhədlərini qırır, aşır, yıxır. O, qəfil gəlişi ilə alman poeziyasında duyğuların, hisslərin ondan gözlənilən renessansını yaratdı”. Rotsdan Dövlət Universitetinin professoru, doktor V.Furhmann isə Nuridə xanımın 2006-cı ildə Bakıda “Nurlan” nəşriyyatında çap olunmuş “Gəl günaha bataq” kitabındakı “Sonuncu Amazon” məqaləsində belə yazır: “…Bəli, biz onun Almaniyada varlığı ilə fəxr edirik. O, bizim üçün, bizim ölkəmiz  üçün əsil tapıntıdır…O, həyatın içində ərimir, həyatı öz içində əridir. Selin əksinə üzür, savaş meydanına atılır, Almaniyanı fəth edir. Almaniya da onu kəşf edir, təhna savaşçı olaraq Avropada parlayan bir şərq ulduzu kimi yenidən onu ölkəsinə təqdim edir”.

N.Atəşinin 2003-cü ildə Berlinin Radisson otelində “Yaşanmamış qadınlıq”   kitabının təqdimat mərasimi zamanı Azərbaycanın Xalq şairi M.Araz da ona təbrik məktubu göndərmiş və Azərbaycan oxucusunu N.Atəşinin qeyri-adi poeziyasını qəbul etməyə və sevməyə çağırmışdır.

 2006-cı ildə Bakıda “Gəl, günaha bataq” kitabının Yazıçılar Birliyinin Natəvan klubunda təqdimat mərasimində AYB-nin sədri Xalq yazıcısı Anar N.Atəşini istedadlı şair, cəsur insan kimi dəyərləndirməklə yanaşı, onun Almaniyada azərbaycançılıq baxımından çox əhəmiyyətli işlər gördüyünü bildirmişdir.

 Şairlik, jurnalistlik və tərcüməçilik fəaliyyəti ilə yanaşı, Nuridə Atəşi elmi tədqiqatla da məşğuldur, alimdir – tarix elmləri doktorudur.

 O, məşhur Azərbaycan-alman yazarı Əsəd Bəyin – Qurban Səidin (1905-1942) yaradıcılığını uzun illər araşdırmış, müəllifin arxiv sənədlərini Almaniyadan, İtaliyadan, İsveçrədən, Azərbaycan və Gürcüstandan toplamışdır. Eyni zamanda onun sonuncu əlyazması olan „Sevgidən bixəbər kişi“ adlı romanından bir parçanı dünya mətbuatında ilk dəfə olaraq „Yüz ilin sirrləri“ adlı kitabında nəşr etdirmişdir. Berlin “UM WELT FILM”in istehsal etdiyi „Əsəd Bəyin əzabları“ adlı sənədli filmdə Nuridə Atəşi əsas protoqonistlərdən biri olaraq çəkilmişdir. O, həmçinin Berlində Əsəd bəyin yaşadığı evin qarşısında onun barelyefini qoydurmuş, ədibin İtaliyanın Pozinato şəhərindəki məzar daşını onun vəsiyyətinə uyğun olaraq üzü qibləyə çevirtdirmişdir.

Nuridə Atəşi 1997-ci ildən Qafqazın qədim tarixi və eyni zamanda „Qafqaz amazonları“nın tədqiqatı ilə məşğul olub. 2011-ci ildə AMEA Nuridə Atəşinin tədqiqatlarının nəticələrini „Qafqaz amazonları“ adı altında alman, ingilis, rus və Azərbaycan dillərində Almaniyada nəşr etdirmişdir.

O, 2010-2016-cı illərdə  AMEA-nın Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun doktorantı kimi „Azərbaycanın hərb sənətində qadının rolu“ mövzusunda doktorluq dissertasiyası üzərində çalışmışdır.

Özü söyləyir ki, “...ilk təhsilim mədəniyyətşünaslıq olduğu üçün sonradan fərq imtahanı verib, ixtisasımı tarix elminə dəyişdim. Son 15 ildə 6 dildə  (Azərbaycan, rus, türk, alman, ingilis və fransız), 6 ölkədə (Azərbaycan, Gürcüstan, Rusiya, Avstriya, Almaniya və  Fransa) tarixi-arxeoloji tətqiqatlar, araşdırmalar apardım. Bütün bu dillərdə yazılan ədəbiyyatları müqayisə elədim. Nə qədər elmi yenilikər ortaya çıxartdım. Azərbaycanlı alimlərin, arxeoloqların gedib işləmək, tətqiq eləmək imkanı olmayan Avropa muzeylərinin, arxivlərinin materiallarını  gətirdim. Xocalı-Gədəbəy mədəniyyətinin beynəlxalq tədqiqatlarını başlatdım. Son on ildə 50-dən artıq elmi məqalələr çap elədim. Bunların əksəriyyəti Tomson Roytersin indeksli Avropa nəşrlərində - Almaniya, Avstriya, Fransa, Brüsseldə dəfələrlə dərc olundu. Onlarla beynəlxalq konfranslara, konqreslərə dəvət edildim,  Cənubi Qafqazın, Azərbaycanın, Qarabağın tarixini, Xocalı-Gədəbəy mədəniyyətinin tarixini elmi diskussiyalara çıxartdım… Avropanın ən mötəbər 4-5 universitetindən mənə dəvətlər gəldi ki, gəlin bizim universitetimizdə dissertasiyanızı  müdafiə edin. Onların arasından Fransanın Lyon 2 Universitetini seçdim. Bu universitet Avropada Qafqazşünaslıq üçün çox işlər görüb. Yeganə şərtləri o idi ki, fransız dilində müdafiə edim. 6 dil öyrənməyimə rəğmən, 55 yaşımda fransız dilini öyrənməyə başladım. İnsanın iradəsi, qətiyyəti olunca hər şey əldə edə bilir. Özümə qarşı olan ədalətsizliklərin cavabını verməli və mənə olunan etimadı doğrultmalı idim.  Avropa elmində ən yüksək diplom sayılan “Habilitation de Direction Recherches” adlı elmi dərəcəni qazandım.  Avropada Qarabağın, Xocalı-Gədəbəy mədəniyyətinin tarixini tanıtdım. Mənim bu səssiz cavabım Azərbaycan elmini, mədəniyyətini dünyaya rəzil edən qaragüruhçu danosçuların üzünə vurulan sərt bir şillə idi əslində”. (Mənbə: https://modern.az/musahibe/319394/mene-hemise-deyirler-ki-sen-sovet-tanki-kimisen-saire-nuride-atesi-ile-msahibe/)

Onu da qeyd edək ki, Nuridə xanım Fransanın Lion 2 Universitetində fransız dilində arxeologiya ixtisası üzrə doktorluq dissertasiyasını müvəffəqiyyətlə müdafiə edən ilk qafqazlıdır (2018-ci ildə) .

 Nuridə Qədirova-Atəşinin indiyə qədər ədəbi və Qafqazın tarixinə, mədəniyyətinə, arxeologiyasına aid Almaniya və Azərbaycanda (Azərbaycan, türk, rus, ingilis və alman dillərində) 19-dan çox ədəbi, publisistik və elmi kitabı, 300-dən artıq məqaləsi nəşr edilmiş, əsərləri Almaniyanın Drezden və Leypsiq dövlət kitabxanalarında kataloqlaşdırılmışdır.

2007-ci ildə Nuridə Atəşi işıq üzü görən 6 kitabının əlyazmasını, fotoşəkilləri və 200-ə yaxın müxtəlif sənədləri Bakıda muzeyə təhvil verib. Bu sənədlərin arasında dünyanın 27 dilinə tərcümə olunan “Əli və Nino” romanı, eləcə də Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin (AXC-ADR) süqutundan sonra xaricdə yaşayan Azərbaycan mühacirləri haqqında bir sıra məlumatlar yer alıb.

“Hər zaman mənə qucaq açan yeganə isti bir yuvamdır Azərbaycan”,- deyən Nuridə xanımın ürəyi daim Azərbaycanla döyünür. Fəaliyyətə başladığı ilk gündən Avropa elmində, mətbuatında, dərsliklərində, tarix və ədəbiyyatında Azərbaycan, Qarabağ həqiqətlərinin birtərəfli işıqlandırılmasına qarşı ölkənin bütün dairələrinə etirazlarını bildirmiş, bu həqiqətlərin ört-basdır və təhrif edilməsinə qarşı mübarizəyə qalxmışdır. 1997-ci ildə Berlində Nuridə Atəşinin “Qarabağımız qara bağrımız”, 2007-ci ildə isə „Qarabağ uğrunda savaş (Kampf um Berg- Karabach)” kitabları çap olunmuşdur.   ”Almaniya elmi Qarabağ tarixinin erməniləşdirilməsində böyük rol oynayıb”,- deyə bəyanat verən N.Atəşi həmin yalanları tarixi faktlarla ifşa etmiş, alman elmində Qarabağla bağlı bu günə qədər obyektiv tədqiqat aparılmamasını pisləmişdir. Oz bəyanatında bildirmişdir ki, “İndiyə qədər susan alman tərəfi tarixi faktlar qarşısında cavab verməli və bu səhvlər düzəldilməlidir”.

O, həm də Almaniyada coğrafiya dərsliklərində Azərbaycanın xəritəsinin təhrif olunmasını, vətənimizin ayrılmaz hissəsi olan Qarabağ torpaqlarının Ermənistana aid edilməsini aşkara çıxarmış, onların aradan qaldırılmasına nail olmuşdur. Yuxarıda da qeyd olunduğu kimi N.Atəşi Cənubi Qafqazın, Qarabağın və Xocalı-Gədəbəy mədəniyyətinin tarixini elmi diskussiyalara çıxarmış və əsl həqiqəti bütün Avropaya çatdırmışdır. İkinci Qarabağ müharibəsi və anti-terror əməliyyatı aparılan dövrlərdə bütün imkanları ilə çalışmışdır. Zəfər Qələbəsindən  sonra o sevinclə, qürurla söyləyirdi: “…Həmişə deyirdim ki, Təbrizi, Göyçəni, Dərbəndi itirmişik. Onların davasını kim çəkdi ki? 50 ildən sonra unudulub getdi. Qarabağa qayıtmaq ümidini də itirmişdim. Bu qayıdışdan sonra isə dövlətə, Prezidentə olan sevgim, inamım daha da artıb. O, bunların hamısına layiqdir. Bu çox böyük bir hadisədir. Əzilmiş, məğlub millət olmaqdan qurtulduq”.

 O, Azərbaycanla Almaniya arasında mədəniyyət körpüsü quranlardandır. Azərbaycanın Almaniyada və Avropada təmsilçisi olan Nuridə Atəşi 2012-ci ildən Əsəd Bəydən sonra ikinci azərbaycanlı yazar olaraq Almaniya Yazarlar Birliyinin üzvüdür. 2011-ci ildən isə PEN beynəlxalq yazarlar Mərkəzinin üzvü və Almaniya Jurnalistlər Birliyinin Berlin bərabər imkanlar komitəsinin sədr müavinidir. Berlin Qafqaz İnstitutunun direktoru, Alman-Azərbaycan Dostluq və Mədəniyyət Cəmiyyətinin sədridir.

Təsadüfi deyildir ki, „Who is who“ Hübner nəşriyyatının AFR-nın birləşməsinin 20 illiyi münasibətilə çap etdirdiyi Almaniyanın aparıcı kişi və qadınlarından ibarət xüsusi yubiley ensklopediyasında ölkənin siyasətində, iqdisadiyyatında, mədəniyyətində görkəmli yer tutan 22.200 nəfər aparıcı şəxslərin sırasında həmyerlimiz N.Atəşinin bioqrafiyasına da yer verilmişdir. Onu mədəniyyət xadimi, yazıçı, şairə, alim və Almaniyada fəaliyyət göstərən N.Gəncəvi İnstitutunun direktoru kimi ensklopediyaya daxil etmişlər.

Nuridə (Qədirova) Atəşi həmçinin “Qran Pri”, “Qızıl qələm”, Golden Award, S.Əsgərova adına və digər mükafatların sahibidir.  

Həhayət, tənha savaşçı və sonuncu amazon barədə yazıya nöqtə qoyuruq. Sonda onun bir neçə şeirini sizlərə təqdim edirik:

Neylərsən, mənə görən, neylərsən?                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            

Ürəyimi sənə açsam,              

Dərdlərimi sənə danışsam,

Neylərsən mənə görən, neylərsən?

Yarama məlhəm istəsəm,

Səndən imdad diləsəm,

Neylərsən mənə görən, neylərsən?

Qarşını kəsib ağlasam,

Qapını döyüb yalvarsam,

Neylərsən mənə görən, neylərsən?

Sənsiz ölərəm desəm,

Sənə səninəm desəm,

Səni sevirəm desəm,

Neylərsən mənə görən, neylərsən?

Hələ ki, yaşaya bilirəm sənsiz…

Elə bilmə, dünyam sənsiz daralıb,

Hələ ki, yaşaya bilirəm sənsiz.

Elə bilmə, günüm sənsiz qaralıb,

Hələ ki, yaşaya bilirəm sənsiz.

Çatmasa da sənə ünüm,

Görməsə də,  səni gözüm,

Qəmdən saralsa da, üzüm,

Hələ ki, yaşaya bilirəm sənsiz.

Dayana bilməsəm, sənsiz,

Dünyam onda dağılacaq.

Yaşaya bilməsəm, sənsiz,

Evim onda yıxılacaq…

Hələ ki, yaşaya bilirəm sənsiz

Mənimlə bir dil tap

Qürrələnirsən ki,

"Neçə dil bilirsən!"

Amma mənimlə danışmağa bir dil tapmırsan.

Heç bir dildə bircə misra,

Bircə kəlmə belə olsa yazmırsan mənə!

Nə dillər tapardım,

Hansı dili desən öyrənərdim sənə görə!

Gəl mənimlə bir dil tap,

Şeir dili, səssiz haykıran bir ruhun dili,

Lap həsrətin dili olsun bu dil.

Ya da sevən qəlbin sözsüz nəğmələrini oxusun.

Bu qədər incitmə məni,

Gəl mənimlə bir dil tap!

Heç bir qadın

Heç bir  qadın belə gözəl "Yox" eşitməyib,

Heç bir qadın belə asan tərki-silah edilməyib.

Heç bir sevgini belə mehriban rədd etməyiblər,

Heç bir qadını belə səmimi ağlatmayıblar.

Heç demədi məni sevə bilməyəcək,

Heç demədi mənə ümid verməyəcək,

Heç demədi bir daha gəlməyəcək,

Heç bir  qadın belə gözəl tərk edilməyib.

Hər gün məktublarımı oxuyub, susdu,

Ah- naləmi duyub da, çarəsiz durdu,

Bir gün sözarası yazdı sevgilisi olduğunu,

Heç bir qadın qəlbinə belə xəncər saplanmayıb.

Hansı qadın belə qəlbən  rədd edilib?.

Hansı qadın belə içdən etiraz görüb?

Hansı qadın ürəyinə belə məğlub edilib?

Heç bir qadın!

Heç bir qadın belə gözəl "Yox"eşitməyib!

Bir gün

Bir gün mənimlə görüşsən,

Bütün dünya mənim olacaq.

Görəsən heç bağışlayarsanmı ki,

Bu boyda dünyanı birdən-birə mənə sən?!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.09.2025)

Rəqsanə Babayeva, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı üçün

Azərbaycan səhnə sənətinin parlaq guşələrindən biri Beyləqanda, Mil düzünün mədəniyyət nəfəsli torpağında yaranıb. 1974-cü ildən bu yana fəaliyyət göstərən “Gənclik” Xalq Teatrı yalnız bir rayon kollektivinin adı deyil, həm də bölgənin mədəni yaddaşı, yaradıcılıq məktəbidir.

Yarım əsrlik yol – bir məktəbin təməli

“Gənclik” Xalq Teatrı Beyləqan rayon Mədəniyyət Mərkəzinin nəzdində təsis olunarkən məqsəd gənclərin mədəniyyətə cəlb olunması idi. Lakin illər ötdükcə teatr öz regionunu aşaraq respublika miqyasında tanınmağa başladı. Onun uzun illər rejissoru olmuş Müseyb İsmayılov səhnəyə qoyduğu əsərlərlə kollektivə yaradıcı nəfəs qazandırdı.

Bu ənənə indi Rəqsanə Babayevanın rəhbərliyi ilə davam etdirilir. O, teatrın repertuarını yeniləyib, uşaqlar üçün kukla tamaşalarını gücləndirib, klassik və müasir dramaturgiyanı bir araya gətirib. R.Babayevadan sitat: “Mənim üçün teatr sadəcə peşə deyil, bir missiyadır. Bu kollektivdə hər bir aktyor, hər bir dekorasiya, hər bir işıq – tamaşaçıya milli kimliyimizi və insan duyğularını çatdırmaq üçün vasitədir.”

Uğurlar və mükafatlar

2017-ci il və 2019-cu illərdə  Akademik Milli Dram Teatrında keçirilən II və III Respublika Xalq Teatrları Festivalında “Apar məni yurduma”, “AğıllıFatma”, “O yurda bayrağı mən asacam” tamaşası ilə finala çıxaraq laureat oldu.

2022-ci il – Yevlaxda baş tutan III Zona Müşavirəsində “Nağıllar aləmi” tamaşası ilə çıxış edərək Təşəkkürnamə ilə təltif olundu.

Teatrın fəaliyyəti dəfələrlə Kürdəmir Regional Mədəniyyət İdarəsi və Beyləqan Rayon İcra Hakimiyyəti tərəfindən fəxri fərmanlarla qiymətləndirilib.

R.Babayevadan sitat: “Hər dəfə kollektivimlə birlikdə səhnədə mükafat aldığımız zaman, əslində biz Beyləqanın, bölgəmizin adını ucaldırıq. Mənim ən böyük fəxrim budur.”

Zəngin repertuar – klassikdən müasirə,“Gənclik” teatrının repertuarı tarixən zamanla çoxqatlıdır.

Klassiklər:

Üzeyir Hacıbəyov – “Ər və arvad”, “O olmasın, bu olsun”,Səməd Vurğun – “Vaqif”,Cəfər Cabbarlı – “Solğun çiçəklər”,Cəlil Məmmədquluzadə – “Ölülər”,Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev – “Dağılan tifaq”

Müasir dramaturgiya: Mir Yusif Manafov – “Qəsəbə işıqları”,Malik Muxtarov – “Zəngulənin zəngləri” ,Asif Cəfərli – “Apar məni yurduma” ,Əli Səmədov – “Təzə qonşular”

Ədəbi-bədii kompozisiyalar: “Mən bu cahana sığmazam” (İmadəddin Nəsimi) ,“Şərqin Günəşi” (Nizami Gəncəvi),“Vətən, sənə canım fəda”, “Haray Xocalı” (20 Yanvar və Xocalı faciələri)

Uşaq tamaşaları: “Cırtdan”, “Nağıllar aləmi”, “Xallıca və Ballıca”

İctimai missiya – səhnədən cəbhəyə

Teatr yalnız tamaşa göstərməklə kifayətlənməyib. Onlar dəfələrlə ön cəbhədə əsgərlərin qarşısında çıxış edib, vətənpərvərlik repertuarı ilə hərbi hissələrdə qastrol ediblər. Xüsusən şəhid və qazi övladları üçün təşkil olunan kukla tamaşaları teatrın sosial məsuliyyətini ortaya qoyur.

R.Babayevadan sitat: “Bizim tamaşalarımız yalnız əyləncə deyil. Xocalıdan danışanda, 20 Yanvarı səhnəyə gətirəndə, uşaqlara Cırtdanı göstərərkən də bir amalımız var – tarixi, milli dəyərləri, insanlıq sevgisini unutdurmamaq.”

Yaradıcı sabah

Bugün “Gənclik” Xalq Teatrı yeni layihələr üzərində çalışır. Rəqsanə Babayevanın quruluşunda hazırlanacaq növbəti tamaşalar teatrsevərlərin marağını oyadır.

 R.Babayevadan sitat: “Gənclərin teatra marağını artırmaq üçün hər yeni əsərimizi daha dinamik, daha rəngarəng edirik. Çünki teatr yaşamalıdır, yaşamaq üçün isə daim yenilənməlidir.”

Beyləqan “Gənclik” Xalq Teatrı yarım əsrlik tarixində təkcə sənət yaratmayıb, həm də cəmiyyətin mənəvi güzgüsünə çevrilib. Bu teatrda səhnə milli ruhla yoğrulur, tamaşaçı isə yalnız baxmır, həm də hiss edir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.08.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Üzeyir Hacıbəyov 18 sentyabr 1885 tarixindəAğcabədidə anadan olub. Doğulduqdan qısa müddət sonra Hacıbəyovlar ailəsi Azərbaycan mədəniyyətinin ən böyük mərkəzlərindən biri olan Şuşa şəhərinə köçüb və Üzeyir məhz burada böyüyüb. Gələcək bəstəkarın atası uzun müddət məşhur Azərbaycan şairəsi, ictimai xadim və Qarabağ xanının qızı Xurşidbanu Natəvanın şəxsi katibi olub, hansı ki bəstəkarın tərbiyəsinə böyük təsiri olub. Üzeyirin anası Şirin Əliverdibəyova şairənin evində böyümüşdür, bəstəkarın babası və Natəvan isə süd bacı-qardaşı olublar.

Natəvanla tanışlıq gənc Üzeyir üçün ən yaxşı musiqi icmaları, Şuşanın məclislərinə yol açıb. Gənc yaşlarında muğam ifaçılığı dərsləri alıb və Azərbaycan xalq musiqi alətlərində çalmağı öyrənib. Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev və Cabbar Qaryağdıoğlunun 1897-ci ilə aid "Leylinin qəbri üzərində Məcnun" ("Leyli və Məcnun" sevgi dastanından bir epizod) adlı teatr əsərində 13 yaşlı Üzeyir qoşma xorda oxuyub.

Mədrəsə təhsilini və ikiillik rus-tatar məktəbini bitirdikdən sonra, 1899–1904-cü illərdə Qori şəhərindəki müəllimlər seminariyasında oxuyub. Məhz orada o, skripka, violonçel və nəfəs alətlərində ifa etmək bacarıqlarına yiyələnib. Bundan başqa gələcək bəstəkar Müslüm Maqomayevlə (müğənni Müslüm Maqomayevin babası) tanış olub. Növbəti dörd il ərzində Hadrut və Bakı məktəblərində müəllimlik fəaliyyəti ilə məşğul olub.

Mətbuatda ilk məqaləsi 1904-cü ildə Kaspi qəzetində çap olunub. 1905-ci ildə Bakıda ilk öncə Bibi-Heybət məktəbində, daha sonra "Səadət" məktəbində dərs deyib və orada Azərbaycan dili, riyaziyyat, coğrafiya, tarix və eyni zamanda rus dilini öyrədib.

Elə o vaxtı Həyat qəzetində tərcüməçi olaraq işə başlayıb, sonra İrşad qəzeti ilə əməkdaşlıq edib. 1911-ci ildə sistematik musiqi təhsili almaq məqsədilə Moskvaya yola düşüb. Bir il ərzində Moskva Filarmoniya Cəmiyyəti yanında musiqi kurslarında Aleksey İlyinskidən dərs alıb (solfecionu Nikolay Laduxin, harmoniyanı Nikolay Sokolovski keçirdi), ondan sonra Sankt-Peterburqa köçüb və orada konservatoriyada bir il oxuyub (müəllimi Vasili Kalafati olmuşdur). Dostu Müslüm Maqomayev Hacıbəyovun maddi dəstəyini tamamilə öz üzərinə götürüb. 1912-ci ildə Jeleznovodskda olarkən Hacıbəyov M. Maqomayevə yazırdı:

ƏZİZ MÜSLÜM

Biz artıq 21 iyundan Jeleznovodskdayıq. Malikə müalicə olunmağa başlayır, mən isə fortepiano öyrənməyə başladım. Mən burada həftədə 3 dərs deyən və hər gün pianodan istifadə etməyə icazə verən müəllim tapdım, ayda cəmi 15 rubla.

Hələ Bakıda olarkən Malikə və mən Şuşaya getmək və orada tamaşalar vermək qərarına gəldik; Notların bir hissəsinin Sizin mənzilinizdə olduğunu bildiyimizdən, Məlikə ilə Sizin mənzilinizə getdik və notları götürdük; lakin Şuşa işi baş tutmadı, notlar Camaldadır. Bizimkilər Maştağı bağlarına köçdülər. Bakıya gedəndə yaz. Mən də Moskvaya yola düşməmişdən əvvəl yazacam. Makkinin səhhəti barədə xəbər ver, orada yaşayışınız necədir? Burada çox da darıxmırıq, bəzən qrup halında gəzirik. Məlikə və məndən Badyuşa, anaya, Camul, Makka və bütün dostlarınıza salamlarımı göndər.

                             Sənin Üzeyirin.

                            3 iyul 1912-ci il., Jeleznovodsk.

İnjenernı döngəsi, daça № 9

1914–1918-ci illərdə "Yeni iqbal" qəzetinin redaktoru, sonra sahibi olub, daha sonra "Azərbaycan" qəzetinin redaktoru olub. 1918-ci ilin iyunundan sentyabr ayınadək Azərbaycan opera sənətçilərinin İranın Ənzəli və Rəşt şəhərlərinə qastrol səfərini idarə edib. 1920-ci ildə Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti qurulub. Elə həmin il bəstəkar Azərbaycan SSR Xalq Maarifləndirmə Komissarlığına musiqi akademiyası və milli konservatoriya açmağın zəruriliyi, habelə keçmiş musiqi məktəblərinin binalarının onlara verilməsi barədə hesabat təqdim edib. Sonrakı illərdə onun təşəbbüsü ilə yaradılan Azərbaycan Türk Musiqi Məktəbinə (indiki Asəf Zeynallı adına Bakı Musiqi Kolleci) rəhbərlik edib. 1925-ci ildə Bakı İşçi Xalq Deputatları Sovetinin deputatı seçilib, növbəti ildə isə Azərbaycan Konservatoriyasının prorektoru olub.

Bəstəkarın ən yaxşı əsəri 1936-cı ildə yazılan "Koroğlu" operası hesab olunur. Bu əsərinə görə Üzeyir Hacıbəyova 1941-ci ildə "Stalin" mükafatı verilib. Ümumilikdə, o, 7 opera və 3 operetta yazıb: "Ər və arvad" (1909), "O, olmasın bu olsun" (1910) və "Arşın mal alan" (1913). Hacıbəyov "Koroğlu" operası xaricində bütün əsərlərinin librettosunun müəllifi olub. Onun həmçinin yarımçıq qalan "Firuzə" operası olub. Bu əsəri bəstəkar İsmayıl Hacıbəyov tamamlayıb.

Üzeyir Hacıbəyli Nizami Gəncəvinin sözlərinə "Sənsiz" (1941) və "Sevgili canan" (1943) kimi əsərlər yaradaraq "romans-qəzəl" adlı kamera vokal musiqisinin yeni janrını kəşf edib.  Bundan əlavə, Hacıbəyov həm də Azərbaycan opera məktəbinin qurucusu hesab olunur.

Üzeyir Hacıbəyov ilk Azərbaycan operasını (muğam operası) 1907-ci ildə yazmağa başlayıb. O, 1908-ci ilə qədər tamamlanıb və daha sonra ilk dəfə Bakıda, neft maqnatı və xeyriyyəçi Hacı Zeynalabdin Tağıyevə məxsus teatrda tamaşaya qoyulub. Operanın tamaşaya ilk dəfə qoyulmasında həm Azərbaycan SSR-in, həm də sonradan müstəqil Azərbaycanın populyar musiqi və ictimai xadimləri olacaq Azərbaycan mədəniyyət xadimləri iştirak edib.

Tar çalan sonradan məşhurlaşan Qurban Pirimov olub, Hüseynqulu Sarabski Məcnun rolunu oynayıb. Sarabski, 1930-cu ildə nəşr olunan xatirələrində yazır:

"…Bu tamaşadan sonra bir çoxları məni Məcnun çağırmağa başladılar. Mən bu adın dəyərini bilirdim, mən onunla fəxr edirdim. Əvvələr küçədə məni istehza ilə qarşılayan insanlar indi məni hörmət və məhəbbətlə qəbul edirdi. "

— (H. Sarabski, Xatirələr)

Bəstəkarın "Leyli və Məcnun" əsəri muğam operası və ümumilikdə Azərbaycan operası janrının təməlini qoyub. Sonralar o, xatıralyırdı:

"O vaxtı mən, operanın müəllifi ancaq solfecionun əsaslarını bilirdim və harmoniya, kontrapunkt musiqi formaları haqqında heç bir fikrim yox idi.. Bununla belə "Leyli və Məcnunu" müvəffəqiyyəti böyük idi. Bu, mənim fikrimcə, onunla izah olunurdu ki, Azərbaycan xalqı artıq səhnədə öz Azərbaycan operasını görmək istəyirdi, "Leyli və Məcnun"da isə həqiqi xalq musiqisi populyar klassik mövzu ilə birləşdirilmişdir."

"Arşın mal alan" bəstəkarın sonuncu və ən populyar operettalarındandır. O, 1913-cü ildə Sankt-Peterburqda yazılıb. Operettada hadisələr Şuşa şəhərində baş verir. Rəşid Behbudovun qızı Rəşidə "Arşın Mal Alan"ın yaranma hekayəsini belə təsvir edir:

"… Mənim babam Məcid bəy Behbudalı, keçmişdə Behbudovlar nəsili belə adlanırmış, qeyri-adi səsə malik imiş, xalq mahnılarını mükəmməl ifa edirmiş və 30 yaşında artıq peşəkar bir müğənni olmuşdur. Bundan əvvəl isə atasına kömək edirmiş: bir qutu ipək yığaraq o vaxt yaşadıqları Şuşa küçələrini gəzir və yerli modapərəstləri mallara baxmağa dəvət edirdi: "Arşin mal alan, arşin mal alan…". Xırdavatçının ifadəli siması gələcək bəstəkar Üzeyir Hacıbəyovun uşaqlıq xatirəsinə o qədər həkk olundu ki, sonradan o, bu süjeti "Arşın mal alan" operettasında istifadə etdi…"

— (Rəşidənin "Arqumentı i faktı" qəzetinə intervyusu)

Sonralarda "Arşın mal alan" 75-dən çox dilə tərcümə edildi və 76 ölkədə 187 teatrda səhnəyə qoyulub: Gürcüstanın 16 şəhərində, Bolqarıstanın 17 şəhərində, ABŞ-nin 13 ştatında, Polşanın 17 şəhərində (1500 dəfə), Rusiyanın 28 şəhərində, Çinin 8 şəhərində və s. 1919-cu ildə Hacıbəyov qardaşlarının truppası Türkiyənin İstanbul şəhərinə qastrola gəlib. Bu qastrollar o qədər uğurlu alındı ki, Azərbaycan artistləri İstanbulda yerləşən "Şərq" teatrını bir neçə ay icarəyə götürməli olublar. 4 iyul 1925-ci ildə Parisin "Femina" teatrında premyerası baş tutan "Arşın mal alan" operettasının tamaşa edilməsi xüsusilə vurğulamağa dəyər. Müəllifin qardaşı Ceyhun bəy əsəri fransız dilinə tərcümə etmişdir. Rolları Fransa artistləri Derval (Sultan bəy), Monte (Əsgər), Passani (Gülçöhrə), Maqali (Asya) və başqaları ifa etdilər.[64][65] Məşhur Polşa dramaturqu S. Povolotski xatırlayır:

…Mən Əsgrəin ariyasını ilk dəfə möhtəşəm müğənni Rəşid Behbudovun ifasında dinlədim. Sonra mən əsas rolda Rəşid Behbudovun olduğu "Arşin mal alan" filmini izlədim. Film mənə çox təsir etdi və mən onu sevdim. Bir müddət sonra sevilən müğənni bir daha Polşaya qastrol səfərinə gəlir. Hər konsertdə ifa etdiyi "Arşin mal alan"dan Əsgər ariyasını Polşa dilində mən bir daha dinlədim. Növbəti konsertdən sonra Rəşid Behbutova yaxınlaşdım və "Arşın mal alan"ı polyak dilinə tərcümə etmək arzumu onunla bölüşdüm. Müğənni təklifimi bəyəndi…

— (Povolotskinin xatirələrindən)

1910-cu ildə yazılan "O, olmasın, bu olsun" operettası bəstəkarın ikinci musiqili komediyasıdır ("Ər və arvad"dan sonra). Onun premyerası 25 aprel (8 may) 1911-ci ildə Bakıda Mayılov qardaşlarının teatrında (indiki M. F. Axundov adına Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrı) baş tutdu. Teatr tamaşasının aktyor heyəti bunlardan ibarət olub : Məşədi İbad – Mirzəağa Əli oğlu Əliyev, Sərvər – Hüseynqulu Məlik oğlu Sarabski, Rüstəm bəyin qızı Gülnaz – Əhməd Bəşir oğlu Ağdamski, Həsən bəy – Məmməd Hənəfi Həsən oğlu Terequlov. Teatr tamaşasının dirijoru komediyanın müəllifi özü olub. Bu komediyanın bir neçə səhnə redaksiyası olub, o, bir çox dillərə tərcümə edilib və Cənubi Qafqaz, Türkiyə, Bolqarıstan, Yəmən və s. ölkələrin şəhərlərində uğurla səhnəyə qoyulub.

Komediyanın librettosu ilk dəfə 1912-ci ildə Bakı şəhərində, Orucov Qardaşları Mətbəə Nəşriyyatında çap olunub. Əvvəlcə o, üç pərdəli olub, 1915-ci ildə hamam səhnəsi yazıldıqdan sonra isə dörd pərdəli musiqili komediyasına çevrilib. Musiqi üçün Üzeyir Hacıbəyov Azərbaycan xalq musiqisindən və muğamdan, mətn üçün isə Füzulinin qəzəllərindən istifadə edib. Komediyanın baş qəhramanı əlli yaşlı Məşədi İbad adlı tacirdir, hansına ki kasıblamış Rüstəm bəy Gülnaz adlı öz on beş yaşlı qızını ərə verib. Ancaq komediyanın sonlarına yaxın Gülnazın aşiq olduğu Sərvər adlı tələbə Məşədi İbadı aldatmağı bacarır və nəticədə o, "o olmasın, bu olsun" deyərək Gülnazla deyil, qulluqçu Sənəmlə evlənir.

"O olmasın, bu olsun" komediyası inqilabdan əvvəlki Azərbaycan teatr sənətində ən cəsarətli və prinsipial əsərlərdən biri hesab olunur, hansındaki Hacıbəyov XIX sonu — XX əsrin əvvəli Azərbaycan həqiqətlərindəki ictimai və məişət ziddiyyətlərini göstərməyi bacarıb. Ancaq Metyu O'Braynın qeyd etdiyi kimi, Üzeyir Hacıbəyovun bu komediyasının mərkəzində qadın hüquqlarının dəstəyi dayanıb. Bu komediya 1956-cı ildə "Azərbaycanfilm" kinostudiyası tərəfindən ekranlaşdırılıb. "O olmasın, bu olsun" filmi də tamaşaçıların rəğbətini qazanıb.

Filmoqrafiya

1. Üzeyir ömrü

2. Cavid ömrü

3. Bir arşın malçı əhvalatı

4. Bülbül və Asəf

Mükafatları

1. "SSRİ xalq artisti" fəxri adı

2. "Azərbaycan SSR xalq artisti" fəxri adı

3. "Azərbaycan SSR əməkdar incəsənət xadimi" fəxri adı

4. "Stalin" mükafatı (2-ci dərəcə) — 1941 ("Koroğlu" operasına görə)

5. "Lenin" ordeni

6. "Qırmızı əmək bayrağı" ordeni

1947-ci ildə şəkərli diabetdən əziyyət çəkən Üzeyir Hacıbəyovun vəziyyəti ağırlaşıb və səhv təyin olunan müalicə səbəbindən daha da mürəkkəbləşib. Moskva şəhərinin Kremlin xəstəxanasında müalicə almağa başlayıb, daha sonra Mərdəkandakı dövlət sanatoriyasına köçürülüb. 1948-ci il noyabrın 23-də, gecə saat 2 radələrində bəstəkar Bakıda, "Monolit" binasının dördüncü mərtəbəsindəki mənzilində ürək çatışmazlığından vəfat edib. Bakıda Birinci Fəxri Xiyabanda dəfn olunub.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.09.2025)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

20.

UŞAQ KİTABXANALARINA DİQQƏT ARTIR

Təbii ki, qarşıya qoyulan məqsədlərin reallaşması üçün uşaq kitabxanalarının üzərinə böyük məsuliyyət düşür.

Uşaq kitabxanalarının işinin avtomatlaşdırılması və kitabxana fondlarının tədricən müasir informasiya daşıyıcılarına köçürülməsi, elektron mübadilə sistemlərindən, internetdən istifadə oxucuların son informasiya ilə məlumatlandırılmasına xidmət edir. Azərbaycan Respublikasında müxtəlif tipli kitabxanaların daxil olduğu geniş kitabxana-informasiya şəbəkəsi mövcuddur. Bu şəbəkəyə kütləvi, elmi-texniki, uşaq, gənclər, tədris və musiqi məktəblərinin kitabxanaları, eləcə də müxtəlif dövlət qurumlarının tabeliyində olan kitabxanalar daxildir. Çünki kitabxana vətəndaşların informasiya tələbatını ödəmək üçün dünya biliklərinə açılan pəncərə, fasiləsiz təhsilin inkişafında imkanlı zəmin yaradan, mədəni dəyərlərin mühafizəsini təmin edən və nəsillərdən-nəsillərə çatdıran bir elm müəssisəsidir. Məhz kitabxanalar vasitəsilə cəmiyyətin intellektual potensialının formalaşması və inkişafı kimi funksiyalar yerinə yetirilir.

Ümumiyyətlə, kitabxana-informasiya şəbəkəsinin inkişafı əhalinin mədəni səviyyəsinin yüksəlməsinə, onların fasiləsiz təhsilə və informasiyaya olan tələbatının ödənilməsinə imkan yaradır. İnformasiyalaşdırılmış cəmiyyətin formalaşması və tərəqqisi mütaliə prosesinin nəticəsidir. Cəmiyyətin bütün inkişaf istiqamətlərini insan təfəkkürü formalaşdırmaqla yanaşı təkmilləşdirir. Mütaliə isə insan təfəkkürünü zənginləşdirir, düşünmə qabiliyyətini artırır. Yəni kompüter texnologiyalarının tətbiqi, ənənəvi informasiya mənbələrin elektron daşıyıcılara köçürülməsi, CD-ROM texnologiyaların tətbiqi, informasiyanın təqdim etmək imkanları və bir sıra başqa işlərin həyata keçirilməsi üçün səy göstərərək uğurlar əldə edilir.

Günümüzdə əgər 6-7 yaşlı bir uşaq Uşaq kitabxanasına gedib kitabxanaçıya hansısa bir mövzuda kitab sifariş verirsə, bu artıq özlüyündə nikbinliyə tam əsas verən bir haldır.

Növbəti: 21. Qabaqcıl təcrübə

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.09.2025)