Super User
ŞEİR SAATInda Furqan Sadıqın şeirləri
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Şeir saatı rubrikasında gənc şair Furqan Sadıqın şeirləri tqdim edilir.
***
müharibə bitəndə
dostunun qanı tökülmüş
torpağı
evə aparan
qazi,
heyif ki,
onu çərçivələyib
evin divarından
asa bilməz
şəkil əvəzi...
***
ölməsəm,
yoxa çıxsam da olar bir gün,
məsələn, itkin düşsəm,
heç vaxt tapılmayıb unudulsam!
oğurlasa məni
orqan mafiyası –
orqanlarımı
vecinə almasa,
ölkənin daxili orqanları...
...ölməsəm,
yoxa çıxsam da olar bir gün...
***
ağac deyil
bu bina,
meyvə deyil
balkondakı o adam,
yarpaq deyil
ipdən asılan paltar,
külək deyil
o adamı titrədən...
***
qazarkən
tərimin axdığı
səngərdə
qanı axan şəhidlə
qan qardaşı
sayılırammı mən?!
***
oğlunun ölümündən
daha çox
bilirsinizmi
nə yandırır onu?!
bilsəydi ki
son dəfə danışır,
heç söndürərdimi
telefonu?!
***
1.
yolun qırağında ağac var,
əynimə geyinmişəm, yaraşıb.
kölgəsində oturub
gövdəsinə söykənmişəm,
qarışqalar bədənimə daraşıb.
heç hara tələsmirəm,
heç kim məni gözləmir.
hava həlim, ilıqdı,
yolun qırağında ağac var,
kim əkibsə, sağ olsun,
yol isə ayrılıqdı,
kim çəkibsə, sağ olsun.
bir maşın keçir yanımdan sürətlə,
toz olur!
2.
ağlımda heç nə yoxdu,
bir-iki qafiyə var,
şeir quraşdırıram.
yox, yox, ağlımda kimsə var,
ya da qarışdırıram.
ağac da gülür buna, yellənir,
yol gülmür, uzağa yollanır.
qəfil bir hadisə baş verir,
təəccüblənirəm –
bir maşın keçir şeirin içindən,
söz olur!
3.
bir rəssam lazımdı,
fırçayla, boyayla
bu rəsmi çəksin,
bilirəm,
bir maşın keçəcək rəsmin içindən,
ağac maşına oturub gedəcək,
qalacam tək!
dizimə döyüb deyəcəm:
mənə nə olursa,
az olur!
***
cənablar!
nə olar,
VƏTƏN sözünü
bu qədər
israf etməyin!
axı mən
V hərflərindən
quşatan düzəltmək istəyirəm...
***
üzündən oxunan həyatın
içində yazılan nədi ki?
qış ömrü yaşayan şairin
şeirində yaz olan nədi ki?
kim oldu yuxumu dağıdan?
qaralır gözümün ağı da...
yatmadan gördüyüm yuxuda
tərsinə yozulan nədi ki?
qulağımda susan səslərdən
mən, bir musiqi bəstələ!
deyəsən, segahdı bu yetim...
...və ona züy tutur həsrətim!
bilmirəm nə qədər gözlədim...
soruşma gözləmək nədi ki?
heç nədi...
mənimçün heç nədi...
üzündən oxunan həyatın
içində yazılan nədi ki?
çölümdə səssizlik, sükunət...
içimdə əzilən nədi ki?!
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(05.11.2025)
Azərbaycanlı rəqqas İstanbulda keçirilən beynəlxalq müsabiqədə qalib gəlib
İstanbulda keçirilən beynəlxalq müsabiqə - “İstanbul Autumn Festival”da Azərbaycan, Qazaxıstan, İran, Rusiya, Türkiyə, Gürcüstan və digər ölkələrdən iştirakçılar yarışıblar. Azərbaycan nümayəndəsi - tanınmış rəqqas Fərid Kazakov müsabiqədə qalib gəlib.
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı AzərTAC-a istinadən xəbər verir ki, azərbaycanlı sənətçi “Sentimientos a través del tiempo” adlı yeni nömrəsi ilə “Modern Dance” nominasiyasında çıxış edib və bu rəqslə növbəti dəfə birinci yerə layiq görülüb. Qeyd edək ki, Fərid Kazakovun “Kazakov İnternational Academy” tələbələri də öz kateqoriyalarında qalib gəliblər.
O bildirib ki, Azərbaycan Bayrağını beynəlxalq səhnədə ucaltmaq onun fəaliyyətində ən vacib və dəyərlidir.
“Ölkəmizin xoreoqrafiya sənətinin yüksək səviyyəsini nümayiş etdirərək Azərbaycana yenidən beynəlxalq səhnədə qələbə qazandırdığım üçün xoşbəxtəm. Bütün yaradıcılığım Azərbaycanı ən yüksək səviyyədə təmsil etməyə və bununla da sənətimizi xaricdə tanıtmağa yönəlib. Mən bu müsabiqə üçün uzun müddət hazırlaşdım. Çünki bu, mənim üçün yeni bir obraz idi. Təxminən bir ildir ki, İstanbuldakı Servantes İnstitutunda ispan dilini öyrənirəm. Buna görə də bu dildə mahnı seçimim təsadüfi deyildi. İspan mədəniyyətini sevirəm və artıq yanvar ayında tələbələrimlə birlikdə İspaniya və İtaliyada keçiriləcək yarışlara yollanacağam. Bu, mənim üçün vacib bir qələbədir, çünki xoreoqrafiyanın yaş məhdudiyyəti olduğu stereotipini qırmağa çalışıram. Allah mənə sağlamlıq və güc verdiyi müddətdə rəqs edəcəyəm. Ölkəmi beynəlxalq səhnədə və qələbə kürsüsündə təmsil etmək isə unudulmaz bir duyğular və emosiyalardır!” - deyə azərbaycanlı rəqqas əlavə edib.
Qeyd edək ki, Fərid Kazakov Azərbaycan və Rusiya rəqqası, xoreoqraf, balet sənətçisi, rəqs üzrə dünya çempionu, Rusiyanın üçqat ən yaxşı solisti, qlobal beynəlxalq “Most Fashionable Awards” mükafatı laureatı, “Central Asia's Got Talent” beynəlxalq istedadlar şousunun finalçısı, ikiqat Azərbaycan Milli Mükafatı laureatı, “Türkiyənin Ən İstedadlı Rəqqası” və Türkiyə Milli Mükafatı olan “Türkiye Zirvə Ödülləri” adların sahibidir. O, həmçinin yüksək kateqoriyalı müəllim, Avropa Mədəniyyət Assosiasiyasında Azərbaycan və Türkiyənin fəxri üzvü və səfiri, Bakı Xoreoqrafiya Akademiyasının və Moskva Dövlət Mədəniyyət İnstitutunun məzunu, beynəlxalq, ümumrusiya və milli müsabiqələrin dəfələrlə qalibi və Qran-Pri mükafatçısı, həmçinin Azərbaycan Prezidenti və Azərbaycanın Birinci vitse-prezidentinin “Zirvədəki Azərbaycanlılar” kitabına XXI əsrin Azərbaycan gəncliyinin görkəmli nümayəndəsi kimi daxil edilmiş sənətçidir.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(05.11.2025)
“Azərbaycanda “Rəqəmsal Startap Mükafatları” müsabiqəsinin yarımfinal mərhələsi keçirilib*
“İNNOLAND” İnkubasiya və Akselerasiya Mərkəzi”nin və “Sabah Hub”ın tərəfdaşlığı ilə “Rəqəmsal Startap Mükafatları” beynəlxalq müsabiqəsinin “Ən Yaxşı Startap Layihə” kateqoriyası üzrə Azərbaycan yarımfinalı uğurla baş tutub.
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına ASAN-dan verilən məlumata görə, yarımfinal mərhələsində ölkəmizi təmsil edən 20 innovativ startap layihəsi iştirak edib. Startap komandaları layihələrini münsiflər heyətinə təqdim edərək biznes modelləri, texnoloji yenilikləri və bazar potensialı kimi meyarlar üzrə qiymətləndirilib.
“Rəqəmsal Startap Mükafatları” proqramı regionun startap ekosistemində çoxpilləli inkişaf mexanizmini formalaşdıran, mərhələli seçim sistemi ilə fərqlənən beynəlxalq təşəbbüsdür. Proqramın üç əsas mərhələsindən biri olan “Ən Yaxşı Startap Layihə” kateqoriyası üzrə iki layihə — “StarKidsStories” və “Tryverse” qalib elan edilib.
“StarKidsStories” süni intellekt texnologiyalarına əsaslanaraq fərdiləşdirilmiş uşaq hekayə kitabları yaradan innovativ startapdır. Layihə miqyaslana bilən modeli və yüksək mənfəət potensialı ilə seçilir.
“Tryverse” isə fiziki məhsulların onlayn satışını artırmaq məqsədilə 3D və artırılmış reallıq (AR) texnologiyalarını birləşdirən platformadır.
Bu iki startap layihəsi Özbəkistanda keçiriləcək beynəlxalq final mərhələsində 9 ölkədən olan ən perspektivli startaplarla mübarizə aparmaq imkanı qazanıb.
Ümumilikdə müsabiqəyə Azərbaycan üzrə 150-dən çox startap müraciət edib. “Rəqəmsal Startap Mükafatı” proqramı “IT Park Özbəkistan”ın innovasiya platforması "StartupBase" tərəfindən təşkil olunur. Proqramın məqsədi Mərkəzi Asiya və Qafqaz regionlarında rəqəmsal innovasiyaları təşviq etmək, startap ekosisteminin inkişafına dəstək vermək və gənc sahibkarların beynəlxalq səviyyədə tanınmasına şərait yaratmaqdır.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(05.11.2025)
Azərbaycanın turizm imkanları Pakistanda tanıdılıb
Dövlət Turizm Agentliyinin tabeliyindəki Azərbaycan Turizm Bürosunun təşkilatçılığı ilə Pakistan turizm sənayesinin Azərbaycan haqqında məlumatlılığını artırmaq məqsədilə Pakistanın Lahor, Karaçi və İslamabad şəhərlərində silsilə tədbirlər keçirilib.
Dövlət Turizm Agentliyindən AzərTAC-a bildirilib ki, tədbirlərdə “Azərbaycan Hava Yolları” QSC, “Şahdağ” Turizm Mərkəzi, “Absheron Hotel Group” və 2 yerli turizm şirkəti təmsil olunub.
Pakistanın 200-dən çox turizm sənayesi və 21 media nümayəndəsini bir araya gətirən tədbirlər çərçivəsində B2B formatlı görüşlər, həmçinin Azərbaycanın turizm imkanları haqqında təqdimatlar keçirilib, Azərbaycanın sağlamlıq turizmi və biznes tədbirləri üzrə potensialı tanıdılıb.
İslamabadda keçirilən tədbirdə Azərbaycan Turizm Bürosunun İdarə Heyətinin sədri Florian Zenqstşmid və Pakistan İslam Respublikasının Baş nazirinin Turizm məsələləri üzrə milli koordinatoru Sərdar Yasir İlyas Xan arasında görüş keçirilərək turizm sahəsində əməkdaşlıq imkanları müzakirə edilib.
Bu ilin 9 ayında Pakistanda ölkəmizə 66 mindən çox ziyarətçi gəlib ki, bu da ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 15 faiz artım deməkdir.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(04.11.2025)
Uşaq Kitabxanasında uşaq hüquqlarına dair maarifləndirici tədbir keçirilib
Respublika Uşaq Kitabxanasında “Uşaq Hüquqlarının Müdafiəsi aylığı” çərçivəsində “Uşaq hüquqları və uşaqların sosial müdafiəsi” adlı maarifləndirici tədbir təşkil olunub. Tədbirin məqsədi uşaqların hüquq və azadlıqları barədə biliklərinin artırılması, onların sosial müdafiəsi mövzusunda məlumatlılığın gücləndirilməsi və hüquqi tərbiyənin inkişaf etdirilməsidir.
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına Kitabxanadan verilən məlumata görə, tədbirdə Rüstəm Əliyev adına 3 nömrəli məktəbin 2A və 4C sinif şagirdləri fəal iştirak ediblər. Şagirdlər uşaq hüquqları mövzusunda öz biliklərini bölüşüb, gündəlik həyatda hüquqların qorunmasının vacibliyi barədə müzakirələr aparıblar.
Kitabxananın əməkdaşı iştirakçılara “Uşaq hüquqları haqqında” BMT Konvensiyasının əsas prinsipləri, uşaqların təhsil, sağlamlıq, sosial müdafiə və təhlükəsiz mühitdə yaşamaq hüquqları barədə ətraflı məlumat verib.
Tədbir çərçivəsində kitabxana əməkdaşı Cenifer Murmalinos tərəfindən, Con Devis ilə birgə müəllifi olduqları “Yaşıdların təhlükəli təzyiqi” adlı kitabın icmalı təqdim olunub. İcmal zamanı müəlliflərin yaşıd təzyiqinin uşaqların davranışına və psixoloji durumuna təsiri, bu hallarla mübarizə üsulları və ailə dəstəyinin rolu haqqında fikirləri uşaqlara aydın və maraqlı şəkildə çatdırılıb.
Respublika Uşaq Kitabxanası tərəfindən keçirilən bu tədbir uşaqların hüquqi savadlılığının artırılması, onların hüquqlarının qorunması istiqamətində həyata keçirilən maarifləndirici fəaliyyətlərin davamı kimi böyük əhəmiyyət daşıyır.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(04.11.2025)
Gənclər Kitabxanasında “Dahi bəstəkar Üzeyir Hacıbəyli 140” adlı elektron baza istifadəçilərə təqdim edilib
Bu il Azərbaycan bəstəkarı, Şərqdə ilk operanın yaradıcısı, böyük musiqişünas-alim, istedadlı publisist, dramaturq və pedaqoq, tanınmış ictimai xadim, Xalq artisti, Dövlət mükafatları laureatı, Azərbaycan Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü Üzeyir Hacıbəylinin anadan olmasının 140 ili tamam olur. Prezident İlham Əliyevin dahi bəstəkarın 140 illik yubileyinin keçirilməsinə dair imzaladığı Sərəncamdan irəli gələn tədbirləri həyata keçirmək məqsədilə Cəfər Cabbarlı adına Respublika Gənclər Kitabxanasında mütəmadi olaraq materiallar hazırlanır.
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına Kitabxanadan verilən məlumata görə, istifadəçilərə təqdim edilən növbəti material kitabxananın rəsmi saytında yer alan elektron məlumat bazasıdır. “Dahi bəstəkar Üzeyir Hacıbəyli 140” adlı elektron bazada bəstəkarın həyat və fəaliyyəti haqqında məlumat, bir sıra görkəmli şəxslərin onun haqqında söylədikləri dəyərli fikirlər, rəsmi sənədlərin tam mətni yer alır. Elektron bazada dahi bəstəkarın layiq görüldüyü orden, mükafat və fəxri adlarla yanaşı, müəllifi olduğu operaların, musiqili komediyaların, romansların, vokal əsərlərin və mahnıların siyahısı təqdim edilir. Bazada görkəmli bəstəkarın həyat və fəaliyyətinə, zəngin ədəbi və mədəni irsinə həsr edilən “Üzeyir Hacıbəylinin Azərbaycanda musiqi təhsilinin inkişafında rolu”, “Bir millətin ruhunu nota danışdıran adam”, “Sənətkar ömrü” kimi məqalələrin tam mətni ilə yanaşı, müəllifi olduğu, redaktə etdiyi, ön söz yazdığı və onun haqqında qələmə alınan Azərbaycan, türk, ingilis, fransız və rus dillərində nəşr edilən kitab və məqalələrin siyahısı da yerləşdirilib. Kitabxana əməkdaşları tərəfindən hazırlanan elektron bazada “Dissertasiya və avtoreferatlar”, “İzomateriallar”, “Tələbələr”, “Xatirəsinin əbədiləşdirilməsi”, “Elektron resurslar”, “Səsyazmalar”, “Audio materiallar”, “Filmoqrafiya”, “Foto və video qalereya” kimi bölmələr də sərgilənir.
“Dahi bəstəkar Üzeyir Hacıbəyli 140” adlı elektron bazası kitabxananın rəsmi saytında yerləşdirilib.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(04.11.2025)
Güney Azərbaycan Ədəbiyyatı Antologiyasında Zaman Paşazadənin “Evə qayıdırdım” şeiri
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Ədəbiyyatı Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi şair Parsabadda yaşayan Zaman Paşazadədir. Şeirlərin orfoqrafiyasına toxunulmayıbdır.
Zaman Paşazadə
Parsabad
EVƏ QAYIDIRDIM…
Günəş saçmalamağa başladı
Durub özümü oyaqlığa vurdum
Məxmər darıxmalarım əynimdəykən şəhərə çıxdım
Nəbzini yoxladım
Hələ də yanıb-sönürdü trafik ışıqları
Bəlkə də inqiza tariximizi alnımızda yanlış oxumuşdu Nostradamus
Bəlkə də inqiraz tariximizi ertələmişdi Zeus
Öz yarasını yalayan pişik kimi idi şəhər
Divarlarında yazılan şeirdən bunu sezmək olurdu:
“Dinozavrların öldüyü çağda
Peyğəmbər yoldaykən
Mən sənin şairin idim.”
Neft dəkəllərinin zambi dişləri torpağa batıb-çıxdıqca
şeirə dolmuşdu
Bəraheni
Neft dəkəllərinin dalından
dinozavrların ölüm mədlulunu çıxarmışdı.
Amma unutmuşdu şairlərin nəsli kəsildikdə şeir doğulur
Özgürlüyə çıxır kələmələr.
Unutmuşdu Təbriz dəlixanalarında divarlarla öpüşən dəlilər
Ağrılarını öpüşlə yazırlar.
Amma Təbriz öz quyruğunu çalan ilan kimidir
Dolanbac küçələrində dolanıb özümlə qarşılaşarkən bunu anladım
Mən “Düşmənsiz bir savaşçı
Özümdən bir düş-mən kopiyalayıb savaşdım.”
Özümü uzaltdım bulvara
Nəbzimi yoxladı narkoman bir kişi;
Quş dedi quşsan rahatlayacaqsan
Barmağımı saldım boğazıma
Bir quş çıxartdım
Uç dedim, uçsan rahatlayacaqsan
Baxıb gülürdü şəhər
Durub özümü ağıllılığa vurdum
Pambıq dəliliyim əynimdəykən
Evə qayıdırdım…
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(04.11.2025)
ANAR, “Dünyadan usanıb...”
Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.
608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:
ANAR, ŞEİRLƏR
“Dünyadan usanıb...”
***
Ürəyimi yaxan gizli dərdimi
Desəm öldürərlər, deməsəm ölləm.
Aşıq Qərib
Dünyadan usanıb doyandan sonra
Acsam öldürərlər, acmasam ölləm.
Sirrimi gizlində qoyandan sonra
Açsam öldürərlər, açmasam ölləm.
İçim öz-özümü alovlandırır,
Çölüm özgələri yaxıb-yandırır,
Hərə bir şey deyir, bir şey qandırır,
Qaçsam öldürərlər, qaçmasam ölləm.
Dost-düşmənim göz qoyurlar içəndə
Söz çıxarıb, car çəkirlər – içəndi!
(Dərd azalmır, qəm çilənir, iç indi!)
Bu toranda, bu dumanda, bu çəndə,
İçsəm öldürərlər, içməsəm ölləm.
Bir səs gəlir, haray gəlir içimdən,
Yüz ölçmüşəm, bir dəfə də biçim mən,
Qismət olsun, qıl körpüsün keçim mən,
Keçsəm öldürərlər, keçməsəm ölləm.
Cənnət deyib cəhənnəmi qurdular,
Bu yollarda yoruldular, yordular,
Uçanların qanadını qırdılar,
Uçsam öldürərlər, uçmasam ölləm.
Əcəl gəldi, növbə çatdı mənəmi?
Gözlə deyib, möhlət alım yenəmi?
Hələ qucmadığım gözəl Sənəmi,
Qucsam öldürərlər, qucmasam ölləm.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(04.11.2025)
Sənət azadlığı və mənəvi məsuliyyət: sərhəd haradadır?
Rəqsanə Babayeva,
Beyləqan Rayon Mədəniyyət Mərkəzinin rejissoru, “Gənclik” Xalq Teatrının rəhbəri, yazıçı. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün
Sənət — insanın iç dünyasının səsi, cəmiyyətin aynası, zamanın yaddaşıdır. Lakin hər bir azadlıq kimi, sənət azadlığı da məsuliyyət tələb edir. Azadlığın sərhədi haradadır? Bu sual təkcə incəsənətin deyil, bütöv bir millətin mənəvi portretini müəyyənləşdirir.
Sənətkar azad olmalıdır — bu, birmənalıdır. Amma azadlıq heç vaxt başıboşluq deyil. Hər bir sənət əsəri, istər rəsm, istər film, istərsə də tamaşa — insan ruhuna toxunur. Ruh isə məsuliyyət tələb edir. Çünki sənət sadəcə gözəllik deyil, həm də dəyərlərin daşıyıcısıdır.
Azadlığın mənası – kim üçün, nəyə görə?
Bəzən “sənət azadlığı” ifadəsi yanlış başa düşülür. Elə bil ki, bu azadlıq istənilən davranışa, istənilən fikrə bəraət qazandıra bilər. Amma əslində, sənət azadlığı — fikrin sərbəst ifadəsi ilə yanaşı, onun mənəvi nəticələrini dərk etmək bacarığıdır.
Əgər bir rejissor səhnədə yalnız şok effekti yaratmaq üçün müqəddəs dəyərləri lağa qoyursa, bu, azadlıq deyil – məsuliyyətsizlikdir.
Əgər bir yazıçı ictimai ağrını göstərmək əvəzinə, cəmiyyətin ağrıya alışmasını təbliğ edirsə, bu, sənət deyil – manipulyasiyadır.
Sənətkar azad ola bilər, amma o azadlığın içində xalqının ruhu, tarixi, inancı və dəyərləri var. Onları görməməzlikdən gəlmək, sənətin özünü mənasızlaşdırmaq deməkdir.
Sənət – güzgü, yoxsa istiqamətverici?
Sənət çox zaman “cəmiyyətin aynası” adlandırılır. Amma əsl sənət təkcə əks etdirmir – o, həm də istiqamət verir. Əgər sənət sadəcə reallığı təkrarlayırsa, o zaman o, həyatın kölgəsinə çevrilir. Amma sənət reallığa mənəvi işıq tutursa, deməli, o, dəyişdirici qüvvəyə malikdir.
Kino, teatr, musiqi və ədəbiyyat – cəmiyyətin mənəvi termometridir. Onların səviyyəsi xalqın ruh halını əks etdirir.
Məsələn, əgər teatrda səhnəyə qoyulan tamaşalarda yalnız qaranlıq, ümidsizlik və xaos göstərilirsə, bu, təkcə bədii forma deyil – həm də ictimai mesajdır. Çünki tamaşaçı səhnədən təsir alır, düşünür, bəzən yönəlir.
Sənətin məsuliyyəti də buradadır — insanın düşüncəsinə təsir etmək.
Bu təsir ya ümid, ya da ümidsizlik yarada bilər.
Bir rejissorun kamerası təkcə hadisəni çəkmir, həm də onun mənəvi dəyərini müəyyən edir.
Mənəvi sərhədlərin dəyərləndirilməsi
Mənəvi məsuliyyətin sərhədi heç də senzura deyil. Bu sərhəd vicdanla müəyyən olunur.
Bir millətin mənəviyyatı yüzilliklərin süzgəcindən keçib gəlir. Hər xalqın öz “qırmızı xətləri” var – müqəddəsləri, simvolları, şəhidləri, ailə anlayışı, torpaq sevgisi.
Sənət bu dəyərləri sorğulaya bilər, amma onları məhv etmək üçün deyil – anlamaq, dərinləşdirmək üçün.
Əks halda, sənət provokasiyaya çevrilir.
Provokasiya isə bir anlıq gurultu yaradar, amma ruhu boşaldar.
Əsl sənətkar bilir ki, azadlığın dəyəri onun hansı həddə qədər vicdanla istifadə edilməsindadır.
Əgər sənət cəmiyyətin köklərinə bıçaq kimi saplanırsa, bu, azadlıq deyil – etinasızlıqdır. Amma əgər o, yaraları göstərir ki, şəfa tapsın, bu, həqiqi sənətdir.
Tarixi təcrübə – sənətin rolu
Dünyanın böyük sənətkarları həmişə azadlıqla məsuliyyət arasında tarazlıq axtarıb. Dostoyevski yazırdı: “Əgər Tanrı yoxdursa, hər şeyə icazə var.”
Bu fikir əslində sənətin mənəvi sərhədlərinin fəlsəfi izahıdır.
Bizim klassiklərimiz də eyni məsələni öz dövrlərində qaldırıblar.
Mirzə Fətəli Axundzadə azad düşüncənin vacibliyini göstərdi, amma eyni zamanda, xalqın maariflənməsi uğrunda mübarizə aparırdı.
Hüseyn Cavid sənətin kosmik azadlığını qəbul etsə də, əsərlərində mənəvi məsuliyyəti ön plana çıxarırdı. Onun “İblis” əsərindəki dialoq hələ də aktualdır: azadlıq nə vaxtsa məsuliyyətsizliyə çevriləndə, insan özünü itirir.
Bu gün də eyni məsələ aktuallığını saxlayır. Qloballaşan dünyada, sosial media çağında sənət azadlığı daha geniş, amma bir o qədər də zərif tarazlıqdadır.
Müasir dövrün dilemması – azadlıq və reytinq
Sosial media, kommersiya və trendlər sənətin istiqamətini çox zaman diktə edir. “Daha çox baxış”, “daha çox bilet”, “daha çox paylaşım” – bunlar sənətin keyfiyyət meyarına çevrilməyə başlayıb.
Amma sənətin məqsədi kütləvi xoşbəxtlik yaratmaq deyil, mənəvi oyanış yaratmaqdır.
Reytinqə görə dəyərləri satmaq, sənəti səthiləşdirir. Əgər bir sənət əsəri yalnız qalmaqal üzərində qurulubsa, onun ömrü bir gün olur.
Əsl sənət isə illərlə, əsrlərlə yaşayır.
Sənətkarın azadlığı – onun səmimiyyətindədir.
Səmimi sənət, hətta ən sərt tənqidi ifadə etsə belə, xalq tərəfindən qəbul edilir. Çünki o, zərbə vurmaq üçün yox, düşünməyə çağırmaq üçün danışır.
Dövlət və sənət münasibəti
Bəzən sənətkarlar “dövlət müdaxiləsi” qorxusu ilə məsuliyyəti tamamilə üzərlərindən atmaq istəyirlər.
Halbuki sağlam münasibət – qarşılıqlı anlayış üzərində qurulmalıdır.
Dövlət mədəniyyət siyasəti yürüdərkən sənətkarı yönləndirmir, ona şərait yaradır.
Teatrların, mədəniyyət mərkəzlərinin, xalq kollektivlərinin, kino fondlarının dəstəklənməsi — sənətin azad nəfəs alması üçün infrastrukturun yaradılmasıdır.
Azadlıq təkcə “deməyə icazə” deyil, həm də “yaratmağa imkan”dır.
Əgər sənətkar öz ideyasını ifadə edə bilir, tamaşaçısına çata bilirsə, deməli, o, azaddır. Amma bu azadlıq, milli dəyərlərdən uzaq düşməməlidir. Çünki sənətkar yalnız fərdi şəxsiyyət deyil – o, xalqın təmsilçisidir.
Mənəvi məsuliyyət – sənətin içindəki səs
Hər bir sənətkarın içində görünməz bir səs var – vicdanın səsi.
Bu səs bəzən redaktorun, senzuranın, hətta ictimai fikrin səsindən də güclüdür.
Vicdanlı sənətkar bilir: bəzi sözlər deyilməməlidir, bəzi həqiqətlər isə mütləq deyilməlidir.
Sənətin dəyəri məhz bu seçimin məsuliyyətində ölçülür.
Bir aktyor səhnədə yalnız söz demir, o, tamaşaçıya inam, sevgi və düşüncə ötürür.
Bir rejissor kadrda yalnız təsvir yaratmır, o, həyat fəlsəfəsini formalaşdırır.
Bir yazıçı qələmlə yalnız hekayə yazmır, o, xalqın mənəvi kimliyini qoruyur.
Buna görə də sənətin azadlığı ilə mənəvi məsuliyyəti bir-birinə qarşı deyil, bir-birini tamamlayan anlayışlardır.
Azadlıq olmadan sənət nəfəs ala bilməz, məsuliyyətsiz azadlıq isə sənətin ruhunu öldürər.
Azadlığın ən ali forması – məsuliyyətli azadlıq
Sənətin tarixi göstərir ki, ən böyük azadlıq, əslində, vicdanın azadlığıdır.
Mənəvi məsuliyyət – azadlığın içindəki qayədir.
Sənətkar azad olanda, amma eyni zamanda xalqına, dilinə, tarixinə sadiq qalanda, sənət əbədi olur.
Bizim dövrümüzdə bu tarazlıq daha da əhəmiyyətlidir. Çünki sürətlə dəyişən dünyada dəyərlərin qorunması yalnız qanunla deyil, sənətlə mümkündür.
Sənətkar isə bu dəyərlərin səssiz mühafizəçisidir.
Ona görə də sənətin azadlığı – məsuliyyətlə ölçülməlidir.
Azadlıq bir qanaddırsa, məsuliyyət o biri qanaddır.
Hər ikisi olmasa, sənət uça bilməz.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(04.11.2025)
“Biri ikisində” – Ayşən Rəhimin şeiri ilə
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində bu gün Şeir vaxtıdır, sizlərə çağdaş türk dünyasının gənc şairlərinin şeirləri təqdim edilir.
Ayşən RƏHİM
(Azərbaycan)
***
Bir gün mən gedəcəyəm...
Nəhayət, büküləcək günəşin biləyi,
Son dəfə izləyəcək dözülməz zaman qürubu
addım-addım...
Sonsuzluğa uzanan yolumu
Sovuracaq yoxluğun küləyi ...
Bir gün mən öləcəyəm...
Söküləcək ulduzlar bir-bir
Gecə libasından.
Və utanmadan soyunacaq gecə
kainatın qarşısında..
Uçacaq bütləri məbədlərin,
Tapdanacaq bütün müqəddəslər...
Qırılacaq qapısı arzuların,
Dualar yağacaq göyüzündən.
Geyinəcək ovuclarımı əbədi...
Bu gün mən öləcəyəm..
Sükut asılır
Lal olmuş yalnızlığımdan.
Eşidilir indi ölümün səsi uzaqdan,
Həyatım öləziyir.
Gecikən yoxluğa qaçır ayaqlarım,
Avazıyır ümidlərin rəngi,
Qarışır heçliyin əlamətinə: qara qaranlığa..
İndi mən öləcəyəm,
yüküylə birgə arxamca gəlir
Dünənlərə yığılan bütün keçmişlər...
Toxunulmamış bir gələcək boğuldu
Bilinməyən sularda...
Və bir həqiqətin parçası olmaq arzusu
Doğuldu...
Ölürəm...
Zaman keçərkən üstümdən
Neçə həyat bitəcək mənimlə?
Kimisi unudacaq keçmişin rəflərində
Tozlu məzhərin səhifələrində...
Kim isə miras buraxdığım xatirələrdən
Yapışacaq...
Və bir gün heç nə qalmayacaq məndən...
Bircə
Qibləsiz müqəddəslərin qarğışı,
Simasız başdaşı,
Və göz yaşı..
Ölürəm...
Səsim asılacaq qulaqlarından
Neçə öpülməmiş sözlərim düşəcək
Dodaqlarından...
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(04.11.2025)
