“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı PORTAL AKADEMİYASInda növbəti, üçüncü abituriyent kurslarına davam edir. Həyatda necə uğur qazanmalı, hədəfi necə seçməli, hədəfə doğru necə irəliləməli, necə lider olmalı – bu sayaq suallar hər birinizi düşündürür, bilirik. Onlara PORTAL AKADEMİYASI məşğələlərinə qatılmaqla çavab tapacaqsınız.

 

Rubrikanı millət vəkili, motivasiya spikeri, yazıçı Əlibala Məhərrəmzadə aparır.   

 

Abituriyentin uğur formulu

     

Gəlin, çox sadədən başlayaq. Zaman az, oxunacaq, mənimsəniləcək biliklər çox. Dərslikləri öz axarı ilə, bədii ədəbiyyat oxuyurmuş kimi oxusanız imtahanlaradək tam hazırlıqlı olmağa zamanınız təbii ki, yetməyəcək. Bəs onda nə etməli? Əlbəttə ki, sürətli-effektiv oxu qaydalarına riayət etməli. Bu barədə o qədər çox metodika, kurslar, treninqlər var, saymaqla qurtarmaz. Tam dərinə getmədən gəlin bir neçə çox vacib qaydalara nəzər yetirək:

 

B. İnteqral alqoritm

 

Sürətli oxumada ən vacib olanı həqiqətən də sürətlə, tutalım, bir səhifəni bir neçə saniyə ərzində oxumaq deyil. Prosesin ən vacib olanı mövzunun mahiyyətini dərk etməyə yönəli seçdiyiniz proqramın düzgün olması, nəticədə də informasiyanın optimal və effektiv alınmasıdır.

Siz əlinizə bir kitab götürəndə heç vaxt öncədən planlaşdırmırsınız ki, onu necə, hansı ardıcıllıqla, sürətlə, intervallarla oxuyacaqsınız. Nəticədə mahiyyət etibarı ilə həmin kitabı aşağı tempdə, astagəlliklə oxumalı olursunuz.

Amma düşünmək lazımdır ki, oxunmanın istənilən texnikası və sürəti mütləq halda oxucunun öz qarşısına qoyduğu məqsəd və vəzifələrə tabe olmalıdır. Məhz qarşına müvafiq proqram qoymaq, onun hər bir bölümündən lazımi anda çevikliklə istifadə etmək sürətli oxumaq məharətini şərtləndirir.

 

Növbəti qaydanı sizə növbəti gün təqdim edəcəyəm.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.05.2025)

 

 

Murad Vəlixanov, “Ədəbiyyat və İncəsənət”

 

2015-ci ildə çəkilən və rejissor Robert Maqnerotun ekran əsəri olan "Hədəf Bakıdır" filmi barədə danışmaq istəyirəm. Bir neçə gün öncəki tədbiri xatırlatmaq lap yerinə düşər. Naxçıvan Dövlət Film Fondunda “Azərbaycan Kinosu Günü” çərçivəsində “Hədəf Bakıdır. Hitler neft uğrunda döyüşü necə uduzdu?”sənədli filmi nümayiş etdirilib.

 

 Filmin nümayişindən əvvəl Naxçıvan Dövlət Film Fondunun direktoru Mirakif Seyidov bu ekran əsərinin İkinci Dünya müharibəsində Azərbaycan neftinin qələbənin təmin edilməsində rolu haqqında maraqlı faktlar ortaya qoyduğunu bildirib. Qeyd edib ki, filmdə “mühərriklər müharibəsi” adlandırılan İkinci Dünya müharibəsinin tarixinə tamamilə yeni mövqedən - neft uğrunda döyüş mövqeyindən baxılır. Müharibə zamanı Sovet İttifaqının neftə olan tələbatının 70 faizindən çoxu, benzinin 80 faizi, motor yağlarının isə 90 faizi Azərbaycanın payına düşmüşdü. Qələbənin təmin edilməsində həlledici rol oynamış tank və təyyarələrin tam əksəriyyəti Bakı neftçilərinin göndərdiyi yanacaqla hərəkətə gətirilirdi. Bakı və onun “qara qızılı” Hitlerin ələ keçirmək istədiyi ən qiymətli sərvət idi.

Mirəli Seyidov deyib ki, filmin cəlbedici cəhətlərindən biri indiyədək nümayiş etdirilməyən kinokadrların bərpa olunaraq rəngli formatda təqdim edilməsidir. Heydər Əliyev Fondunun dəstəyi ilə çəkilən film keçən il dünyanın tanınmış “National Geographic” kanalında da göstərilib. Filmin layihə rəhbəri Arzu Əliyeva, prodüseri Lui Vodevil, rejissoru Robert Maqnerotdur. Bakı Media Mərkəzi və fransız kino şirkəti “CC&C”nin birgə çəkdiyi bu film 10 dilə tərcümə olunub, dünyanın bir çox ölkələrində göstərilib.

Sonra filmin nümayişi olub.

Film tamaşaçılar tərəfindən maraqla qarşılanıb.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.05.2025)

 

 

Kanadanın Ontario Qanunvericilik Assambleyasında ilk dəfə olaraq “Azərbaycan İrs Günü” adlı tədbir keçirilib.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsindən verilən məlumata görə, Toronto şəhərində fəaliyyət göstərən “Vətən” Azərbaycan İncəsənət və Mədəniyyət Mərkəzinin təsis edilməsinin 10-cu ildönümünə həsr olunmuş tədbir Azərbaycanın və Kanadanın Dövlət himnlərinin səsləndirilməsi ilə başlayıb.

Tədbirin moderatoru Kanadanın keçmiş Multikulturalizm və Vətəndaşlıq naziri Toni Ruprext olub. O, “Vətən” təşkilatının Azərbaycanın zəngin tarixi-mədəni irsinin, adət-ənənələrinin Kanadada təbliği istiqamətində əvəzsiz rol oynadığını qeyd edib. Dəfələrlə bu təşkilatın tədbirlərinə qatıldığını və hər dəfə  Azərbaycanla bağlı yeni, maraqlı məlumatlar öyrəndiyini bildirib.

Mərkəzin rəhbəri Lalin Həsənova qonaqlara iştirakları üçün minnətdarlığını ifadə edib və təşkilatın yaranma tarixindən söz açıb. O, həmçinin Toronto şəhərindəki Kanada Azərbaycan Evinin fəaliyyətini də diqqətə çatdırıb. “Biz elə bir ölkədə məskunlaşmışıq ki, köklərimizə bağlılığımızı itirməmək üçün bizə hərtərəfli imkanlar yaradılıb və biz də bunu dəyərləndiririk”, – deyə mərkəzin rəhbəri vurğulayıb.

Tədbirdə Ontario parlamentinin millət vəkilləri Rudy Cuzzetto (Rudi Kuzetto), Mohamed Firin (Mohamed Firin), Michael Tibbolo (Maykl Tibbolo), Sheref Sabavi (Şerif Sabavi), Kris Glover (Kris Qlover), Jamie Vest (Ceymi Vest), Kristin Vong-Tam (Kristin Vonq-Tam), Stefani Bouman (Stefani Buman), Andrea Hazell (Andrea Hezel) iştirak ediblər. Onlar mərkəzin böyük işlər gördüyünü, bu işlərin sayəsində Azərbaycan haqqında dolğun informasiya əldə etdiklərini söyləyiblər. Deputat Andrea Hezel yubiley münasibətilə rəsmi təbrik məktubunu Lalin Həsənovaya təqdim edib. Tədbirin təşkilində xüsusi rolu olan deputat bu barədə öz sosial şəbəkə hesabında paylaşım edib.

Tədbirdə Azərbaycan Evinin nəzdində fəaliyyət göstərən “Mənim Azərbaycanım” həftəsonu məktəbinin rəqs müəllimi Orxan İslamovun rəhbərliyi ilə şagirdlərin rəqsləri və nağara müəllimi Cəmhur Hüseynovun rəhbərliyi ilə nağara qrupunun ifaları alqışlarla qarşılanıb.

Günel İsmayılovanın piano müşayiəti ilə “Təbriz” Azərbaycan Musiqi və Rəqs Ansamblının rəhbəri Şervin Şadpurun ifasında səsləndirilən “Vətən” mahnısı tədbirə xüsusi ahəng qatıb.

Mərasimdə Kanada rəsmiləri, icma üzvləri ilə yanaşı, Türkiyə, Özbəkistan, Başqırdıstan, Krım Tatarları, Türkmənistan və s. türk xalqlarının icma rəhbərləri də iştirak ediblər.

Qeyd edək ki, “Vətən” İncəsənət və Mədəniyyət Mərkəzi xalqımızın milli dəyərlərini yaşadaraq yeni nəsillərə ötürməklə yanaşı, Azərbaycanın haqq səsinin Kanadada çatdırılması istiqamətində mühüm işlər görür.

Aşağıdakı linkdən Kanadada “Azərbaycan İrs Günü” adlı tədbirlə bağlı video materialı izləmək mümkündür:

https://youtu.be/Q5YI2Y2Mets?si=7moYP-VmDDgIx4y6

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.05.2025)

Şərəf Cəlilli, Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

 

BİRİNCİ YAZI

Siyasi hakimiyyətinin hər iki mərhələsində ən yeni Azərbaycanın təməl prinsiplərini müəyyənləşdirən, Müasir Azərbaycanın Memarı kimi tarix yaradan Ulu Öndər Heydər Əliyevin, adı, şərəfli imzası ilə bağlı rəsmi dövlət sənədləri çoxdur. Onun böyük əsksəriyyəti Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin Siyasi Sənədlər Arxivində mühafizə olunur.

 

İkinci Dünya müharibəsi, Milli diviziyalar, Sovet İttifaqı Qəhrəmanları, ayrı-ayrı illərdə faşizm üzərində qələbənin yubileyləri ilə bağlı sənədlər bütün dövrlərdə sərkərdə-xaqanlar, qəhrəmanlar yetirən Azərbaycan xalqının əzəmətini dünyaya nümayiş etdirir. Birinci fondda, 60-cı siyahıda, 4-cü qutuda qorunan 21-ci iş Azərbaycan KP MK-nın 1973-cü il, 13 mart tarixli Bürosunun qərarını özündə ehtiva edir. Azərbaycan KP MK-nın Birinci katibi Ulu Öndər Heydər Əliyev Sovet İttifaqı Qəhrəmanı Mehdi Hüseynzadənin abidəsinin 9 may 1973-cü il tarixli əmri ilə abidənin təntənəli açılışı barədə müvafiq nazirliklərə göstəriş verir. Mehdi Hüseynzadənin anadan olmasının 55 illiyinə, faşizm üzərində qələbənin 29-cu ildönümünə təsadüf edən mərasim təkcə Mixaylonun qəhrəmanlığına veriləcək dəyər deyildi. Mixaylo kimi bir qəhrəmanı yetirən ölkənin əzəmətini sübut edirdi. Bu təkcə sübut deyildi. Həm də Ulu Öndər Heydər Əliyevin bir qüdrətli lider, təhlükəsizlik orqanlarında çalışarkən zabit şərəfi ilə general rütbəsinə yüksələn bir sərkərdənin 23 illik mücadiləsinin təntənəsi idi. Mixaylo Vətəndən uzaqda 23 il öncə həlak olsa da, adı Sovet İttifadı Qəhrəmanları sırasında deyildi. Məhz bu qüdrətli şəxsiyyəti, mütəfəkkir dövlət xadimi iradəsi, cəsarəti sayəsində Mehdi Hüseynzadə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görülmüş, Abidəyə çevrilən ömrünün simgəsi, bəlgəsi kimi daşdan, qranitdən boy vermişdi. O gün Bakıda təkcə faşizm üzərində qələbənin 29-cu il dönümü qeyd olunmurdu. O tarixi qələbənin əldə olunmasında mühüm xidmətləri olan bir ölkənin – Azərbaycanın igid oğlunun simasında Məlik şahın dili ilə desək “Biz türklərik, bir ölər, min dirilərik!” nidası ilə Metenin, Atillanın, Alp Arslanın, Əmir Teymurun, Fateh Mehmetin, Qara Yusifin, Ağqoyunlu Həsən bəyin, Şah İsmayıl Xətainin ruhunu cisminə geyib Vətəndən uzaqlarda, çox-çox uzaqlarda qəhrəmanlıq dastanı yazan, Yuqoslaviya, Triest, İtaliya partizan dəstələri ilə Vermaxa qarşı mübarizə aparan, Sloveniyanın azadlıq hərəkatının öndərlərindən birinə çevrilən, 1944-cü il noyabrın 2-də Çepovan yaşayış məntəqəsində yerləşən 9-cu korpusun qərargahına qayıdarkən Vitovlye kəndində həlak olan, 1939-1945-ci il İkinci Dünya müharibəsi nəşriyyatı tərəfindən Yuqoslaviyanın Milli qəhrəmanı tituluna layiq görülən, 1944-cü il aprelin 2-dən 22-dək gerçəkləşdirdiyi iki nəhəng diversiya aktı ilə müharibənin taleyini həll edən qəhrəmanların arasında yer alan, partizan hərəkatı, diversiya aktları barədə məlumatlar 1941-1945-ci illərin xalq azadlıq xronikasına daxil edilən, 9-cu korpusun 31-ci diviziyası qərargahlarının haqqında məlumatları Belqrad hərbi-tarix institutu tərəfindən dərc edilən, Yuqoslaviyadakı Xalq Azadlıq Ordusu müharibəsi zamanı Xalq Azadlıq hərəkatı haqqında sənədlər toplusunda nümayiş etdirilən qəhrəman idi. Sinəsini səngərlərə sipər, düşmənlərə çəpər edən, ölümü ilə ölümsüzlüyə qovuşub al qanı ilə tarix yazan qəhrəman, həm də qəhrəmanlar yetirən Qəhrəmandı!

 

Heydər Əliyev qəhrəmandı, qəhrəmanları millətə qaytaran Qəhrəman

 

Tarixi mənbələr, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin Siyasi Sənədlər Arxivində, Azərbaycan Respublikası Milli Arxivində qorunan sənədlər də sübut edir ki, ötən əsrin 50-ci illərinə qədər Mehdi Hüseynzadənin qəhrəmanlıqları haqqında məlumatlar ictimaiyyətə açıqlanmayıb. Bütün həyatını milli mənlik və milli kimlik uğrunda mücadiləyə həsr edən Ulu Öndər Heydər Əliyev 50-ci illərdə Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsində çalışarkən onun vəzifələrinə həm də, İkinci Dünya müharibəsi zamanı faşist qonşuları ilə əməkdaşlıq etmiş şəxslərin təhqiqatı daxil idi. Bu araşdırmalar zamanı Heydər Əliyev Mehdi Hüseynzadənin sənədləri ilə rastlaşır. İlk baxışda bu qeydlər Hüseynzadənin faşist qüvvələrilə əməkdaşlıq etmiş məhbus kimi təsnif edirdi. Tarixi faktlar onu da sübut edir ki, məhz Heydər Əliyevin diqtəsi, iradəsi ilə sənədlər yenidən incələnir, aparılan təhqiqatla sübut edir ki, onun əsir düşərgəsində olmasına, faşist qüvvələri ilə əməkdaşlıq etməsinə baxmayaraq o, Sovet İttifaqına xidmət etmiş, əsl vətənpərvərlik nümunəsi olmuş, partizan hərəkatının aparıcı qüvvələrindən biri kimi yüzlərlə alman zabit və əsgərin sıradan çıxmasına nail olmuş, bu məsələdə onun alman dilini bilməsi və rəssamlıq qabiliyyəti kömək etmişdir. 1956-1957-ci illərə təsadüf edən bu təhqiqat materiallarına qarşı Mərkəzdə Moskvada birmənalı münasibət bəslənilməsə də, Heydər Əliyev Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi İmam Mustafayevi inandırıb ki, tarixi ədaləti bərpa etmək üçün kifayət qədər əsas var. Siyasi hakimiyyəti zamanı milli maraqlar naminə mühüm qərarlar alıb cəsarətli addımlar atan İmam Mustafayevin də dəstəyini alandan sonra o dövrün yazılmış qanunları məhz Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin aparıcı simalarından biri Ulu Öndər tərəfindən pozulur. Belə ki, bu dövrdə SSRİ təhlükəsizlik orqanlarının qarşısına qəhrəmanlar axtarıb tapmaq deyil, düşmən legionlarına qoşunlanları müəyyən etmək kimi vəzifə qoyulmuşdu. Mehdi Hüseynzadə kimi qəhrəmanlığı unudulmuş, daha doğrusu üzərindən xətt çəkilmiş igidlər barədə məsələlər məhz 50-ci illərdən sonra müzakirə, təhqiqat mövzusu olmuşdur.

Mehdi Hüseynzadənin tərcümeyi-halını özündə ehtiva edən rəsmi sənədlər sübut edir ki, həqiqətən də onun Yuqoslaviyanın Xalq Azadlıq Ordusu sıralarındakı fəaliyyəti Sovet İttifaqının rəsmi qurumlarına və elmi-mədəni ictimaiyyətə, hərb tarixinə məlum olmayıb. Yalnız 1956-cı ilin 31 mayında “Krasnaya Zvezda” qəzetində partizan Viktor Sokolovun xatirələrinə əsaslanaraq qələmə alınan “Partizan igidliyi” və yenə də partizan Qriqori Jilyayevin “Mehdi Hüseynzadə haqqında xatirələr” məqaləsi DTK-nin zabitini gərgin axtarışlar nəticəsində əldə etdiyi faktların gerçəkləşdiyini təsdiq etdi. Jiljayevin Azərbaycan SSR EA-nın Tarix İnstitutuna təqdim etdiyi əlyazması əsasında İnstitut çoxsaylı materiallar topladı. Heydər Əliyevin təhqiqatları, nüfuzlu alimlərin elmi dəlilləri əsasında rəsmi sənəd hazırlayan Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi İmam Mustafayev Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin Baş Katibi Nikita Xruşova məktub ünvanladı. Məxfi qrifi ilə ünvanlanan məktub əsasında “Leytenant Mehdi Hüseynzadənin İkinci Dünya müharibəsi dövründə Yuqoslaviya və İtaliya ərazisində etdiyi qəhrəmanlığını təsdiq edən gizli axtarış aparmağa başlanıldı. F.Kopılov Azərbaycan SSR MK-ya yazırdı: “SSRİ-nin Yuqoslaviyadakı səfirliyi Hüseynzadənin Yuqoslaviya partizan birliyindəki fəaliyyətini araşdırmaq və sənədləşdirmək üçün Yuqoslaviyanın uyğun orqanlarına müraciət etmişdir.

Tarixi faktlar da sübut edir ki, araşdırılan Mehdi Hüseynzadənin rəşadətini sübut edən faktlarla, rəsmi sənədlərlə yekunlaşdı. Yuqoslaviya tərəfindən təqdim olunan sənədlərin sırasında yerli sakinlərin, Mixaylonu xilaskarı kimi yaddaşlarına yazan insanların xatirələrinin yer alması SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin tarixi, özü də ədalətli qərar alması ilə nəticələndi. SSRİ Ali Soetinin Rəyasət heyətinin 11 aprel 1957-ci il tarixli əmri ilə Mehdi Hənifə oğlu Hüseynzadə 39 yaşında, həlak olmasından 13 il sonra Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görüldü.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.05.2025)

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində bu gün şeir vaxtıdır, sizlərə Aysel Fikrətin şeirləri təqdim edilir.

 

 Aysel FİKRƏT

 

 

YAĞIŞ

 

Bu gün yağma desəm sənə, ey yağış,

Bu gün yağma, gözüm göyün yuvası.

Bu gün göydə buludları dincəldin,

Çəmənləri göz yaşlarım suvarsın.

 

Qoy mən yağım bu il solan torpağa,

Qoy mən olum bu il yağış, nə olar.

Mən torpağın bacısıyam bu ildən,

İncə-incə yağsam, bilənmi olar?

 

Sıxma mənim ürəyimi sən, yağış,

Bu il az et leysanını, ahını,

Bəs deyilmi göz yaşlarım cahana,

Al özünlə saçlarımın ağını,

Əvəzində yağışlığı ver mənə...

 

 TƏLƏSƏN ŞEİR

 

Həftə də bitəcək, gün də bitəcək,

Ömür də bitəcək. Nə tələsirsən?

Dəlisov küləyə dönüb duman da

Ruhumun içində hara əsirsən?

 

Nədən anlamırsan, gözlərəm səni,

Nədən düşünmürsən, ömür qısadı.

Hara tələsirsən, kimdən qaçırsan?

Salamı, savabı niyə kəsirsən?

 

Bax, yanır canımda odun, alovun,

Yığılıb laləsi çəkdiyin dağın.

Dərib güllərini sevgi bağının

Ovcunun içində niyə əzirsən?

 

Məgər anlamırsan, insan bir kərə

Yorulur bir kərə, solur bir kərə,

Hayana qovsan da, ömrü min kərə,

Canımın içində dusdaq, əsirsən!!

 

Həftə də bitəcək, gün də bitəcək,

Ömür də bitəcək. Nə tələsirsən?

Dəlisov küləyə dönüb duman da,

Ruhumun içində hara əsirsən?

 

 ZAMAN

 

 Zaman kəsiyində itib getmişəm,

Məni görən olsa, deyin ki, sağam.

Hələ öz gözümdə balaca bir iz,

Özgələr gözündə qocaman dağam.

 

Ürəyim bir quru sözə bənd, kövrək,

Dilim acı olur, soyuq buz kəsir.

Hər səhər evimin içində həsrət,

Dəli külək kimi dörd yana əsir.

 

Gülüşüm üç-dörd il öncə yox oldu,

Son güldüyü anı var yaddaşımda.

Mənim bu ömrümün xəmiri boşdur,

Nəsə çatışmayıb təməl daşında.

 

Bir az sevgi gəzdim xarabazarda,

Bir az doğmalarım getdi, ağladım.

Hər gün bir kədərin əlindən tutdum,

Düyüntək yolları bükdüm, bağladım.

 

Qalmışam şad-xürrəm, gözəl çağında,

Yatmışam anamın doğma dizində.

Məni zaman salıb itirdi yolda,

Nə göydə günah var, nə Yer üzündə.

 

Zaman kəsiyində itib getmişəm,

Məni görən olsa, deyin ki, sağam.

Hələ öz gözümdə balaca bir iz,

Özgələr gözündə qocaman dağam.

 

 OYUNCAQ EV

 

 Dükanda oyuncaq ev gördüm bu gün,

Bir anda gümanım min yerə getdi,

Demədim, ay Allah, bir evim olsun,

Bu dəfə diləyi bir başqa etdim.

 

Baxınca oyuncaq ev fiquruna,

Gözümə nənəmin evi göründü.

Xəyal balalara çox soyuq idi,

Qocalar yun ipək şala büründü.

 

Boran, qar içində isidən məni,

Tüstüsü başından çıxan bacadı,

Bu cürə yoxsulluq içində cənnət,

Gözümə dəymirdi gör bir hacandi.

 

Vitrində oyuncaq ev fiqurunu

Evsiz-eşiksizlər alıb apardı.

Bütün daxmaların isiği yansın,

Dunya özü paslı, evsiz açardı.

 

Dükanda oyuncaq ev gördüm bu gün,

İçində yaşayıb ölmək istədim.

Bu əsl dünyadan təməlli gedib

Oyuncaq qapını döymək istədim.

 

DƏNİZİM

 

Dəniz yenə dalğalı, nəsə sözü var mənə,

Qağayılar didişir bir qırıq çörək üstə.

Sən də gendə dayanıb özgə ulduzu sayma,

Məndən qağayı olub bir qırıq çörək istə.

 

Yağış ol, ya da bulud, bir duruşdan anlaram,

Qışda salxım buza dön, pəncərəmdə keşik çək.

Xəyalımin içində yaşlanmaqdan doymadın?

Çıx bir az təbiətə sevgimizdən şəkil çək.

 

Bürü yeri, göyü sən alabəzək Laləyə,

Lalələri çələng hör, saçlarıma bağlayım.

Hərdən yoxluğun ilə barışıram, bilirsən,

Hərdən görün gözümə qucaqlayım, ağlayım.

 

Yuxuma da gəlirsən, tox dururam yuxudan,

Sevgin neçə var olan həqiqətdən əzizdir.

Mən səni dərməyəcəm bu qarışıq dünyadan,

Qağayı ol, yağış ol, dənizim ol, bəsimdir.

 

 QORXU

 

Qorxuram dünyadan köçən günümdə,

Dünyanı görmədim desəm, gülərlər.

Allahdan özgəsi bilməyən dərdi

Gözümün yaşından sezib bilərlər.

 

Sevgidən, ağrıdan uydurub şeir,

Kağızdan göy çəkdim, günəşi oldum.

Baxıram son eşqin ucsuz yoluna

Görünür, insan yox, mən elə yoldum.

 

 ZİRZƏMİ

 

Bir qaranlıq zirzəmidə başlandı,

Balıq ola bilmədi dənizə düşüb üzə.

Sıra boyu kitablardır dörd tərəf,

Qalmış idik zaman ilə üz-üzə.

 

Zaman dedi, bu gün, bu vaxt yaxşıdı,

Ömür dedi, gecdi daha, dağılın.

Ürəyimə damdı onda puç düşür

Göydən yerə ulduzu son nağılın.

 

Sonra bir az vərəqlədim həsrəti,

Adət ilə yağış düşdü, qar oldu,

Sonra bir az sevgim durdu, həsdədi,

Birdən yenə göyün üzü qaraldı.

 

Bir tərəfdə qurbanlıq quzuları,

Bağlamışdı tut ağacı özünə.

O quzunun biri mənə tanışdı,

Sevgim onu bənzədirdi özünə.

 

Anlamırdım səssizliyin hüznünü,

Ürəyimi belə sıxan nə idi.

Çox yad idi pillələri bu evin,

Burda doğma tək mən idim, mən idim.

 

Yaşananlar yuxudaydı, deyəsən,

Sən də vardın boz divarlı yuxuda.

Oyandıqda tovşüyürdü ayrılıq,

Bitdi onu gördüyüm son yuxu da.

 

YAZ HAVASITƏK

 

Boz evin balaca pəncərəsindən

Dolub ürəyimə yaz havasıtək

Allah nə gizlədir, görəsən, məndən,

Ruhum niyə dinir saz havasıtək.

 

Kim enib göylərdən onun əliylə,

Gözümün yaşını belə qurudur?

Bütün olanların haqqı ödənir,

Ürəyim olanı nədən unudur?

 

Daha belə getsə, düşmən də qalmaz,

Əriyər zamanda ötən qatarda,

Bir az da xoşbəxtlik enər göylərdən,

Sevincə başımı bu cür qatanda.

 

Həmişə kədərdə gizlənmək olmur,

Həmişə şeirdən evcik qurmaram.

Bir gün də özümün ürəyi gülər,

Gülməkçün gözümü sıxıb yormaram.

 

Nə yaman sakitəm bu gün, nə yaman,

Olmaz da olacaq kimi görünür.

Ürəyim bu cürə aram olmayıb,

Sakitcə, səssizcə, rahat döyünür.

 

Yenə nə düşünüb Allah mənimçün,

Yenə sevgisini kimə bürüyüb?

Yaman doğma gəlir, yaman tanışdı,

Hələ bilmədiyim eşqlə büyülü.

 

Bürünüb göy üzü sakitliyimə,

Saçımı küləyin mehi bəzədi.

Köhnə ürəyimin yarası üstdə,

Sevgi qığılcımı yenə təzədi.

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.05.2025)

Bəsti Cəfərzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

 

Yaqut Tofiq qızı Nuriyeva 1977-ci ildə Mingəçevir şəhərində anadan olub və orta təhsilini burada alıb. 1995-ci ildə ailə həyatı qursa da sonra təkbaşına 3 övladını böyüdüb. Yaqut xanımın bir çox bacarıqları var, amma onun əsas sənəti dərzilik olub. Özü dediyi kimi, 27 ildən çoxdur ki, bu sənətlə məşğuldu.

 

Dərzilik oturaq, çətin peşə olsa da Yaqut xanım işindən bezmir. Deyir ki, mən balalarımı bu işlə böyütmüşəm. Ancaq o tək dərzilik etməklə kifayətlənməyib. Dediyim kimi, onun başqa bacarıqları da var. O, rəssamlıq və heykəltaraşlıqla da çiddi məşğul olur. Özü dediyi kimi, dünyaya rəssam kimi gəlib. Uşaq yaşlarından bu günə qədər xoşuna gələnlərin rəsmini çəkə-çəkə böyüyüb. Rəssamlıq onun həyatda dolanışıq üçün pul qazanmaq yox, hobbisidi. Yaqut xanım çox bacarıqlı və istedadlı qadındı. Özünəməxsus fantaziyaları və əl qabiliyyəti var. Hazırda heykəltaraşlıq sənətinə daha çox üstünlük verir. Bu işə 7 il öncə başlayıb.

Yaqut xanımın bir sözü məni çox təsirləndirdi. O, sevdiyi işindən danışarkən arada köks ötürüb deyir ki, heyif, ali təhsilim yoxdu. Ali təhsilim olmadığına görə indiyədək istədiklərimi, arzularımı həyata keçirə bilməmişəm… 

Yaqut xanım rəssamlıq və heykəltaraşlıq sənətinin incəliklərinə yiyələnmək üçün gecəsini gündüzünə qatıb və bu işi özününküləşdirib. Bu zəhmətkeş insan ona bəxş edilən bacarıqlara görə həmişə Allaha şükürlər edir və ona verilən isdedadı dəyərləndirib qədrini bilməyə çalışır. Yaqut xanımının nəzərində öz işinlə vətənə xidmət etmək hər arzudan üstündür. O, bunu təkcə düşünmür, həm də həyata keçirməyə çalışır. Onun əl işlərinə biganə qalmaq olmur. Bu insanın düşüncələri, düzəldib quruluş verdiyi sənət əsərlərində öz əksini tapır. O, düzəltdiyi maketlərə, eksponatlara, fiqurlara, çəkdiyi rəsmlərə baxanları düşündürür. Onun bacarığına, işinə heyran olanlardan biri də mənəm.

Yaqut xanım hazırladığı əl işlərinin satışını da özü edir. Əvvəlcə onların telefonla şəklini çəkib, əl işlərini reklam etmək üçün müxtəlif sosial şəbəkə səhifələrində yerləşdirir. Onun nəinki yaşadığı Mingəçevir şəhərindən, başqa rayonlardan da xeyli sifarişləri olur. Ona sifariş veriləndə deyir ki, həmin gecə yuxu gözünə getmir. Səhərə qədər o işin üzərində çalışır ki, heç bir qüsuru olmasın. Ona görə də, Ağdamdan, Yevlaxdan, Kürdəmirdən, Tərtərdən, Goranboydan, Bərdədən çox sifarişləri olur. Sifarişləri olanda daha da ruhlanır, həvəslənir. Deyir ki, nə yaxşı bu sənəti öyrənmişəm. Heykəltaraşlıq işinə başladığı gündən, bu vaxta qədər əl işlərini daha çox dost-tanışa hədiyyə eləyib. Ən çox da onları uşaqlara hədiyyə edəndə sevinir. 

Heykəltaraş xanımın hazırladığı Ulu öndərimiz Heydər Əliyevin büstü çoxlarının marağına səbəb olub. Məkkə şəhərindəki müqəddəs Kəbə evinin fiquru da çox bəyənilir. Yaqut xanım ən çox Qarabağı işğaldan azad edən, bu yolda canlarını fəda edən igid, qəhrəman vətən oğullarının, şəhidlərimizin maketlərini hazırlayır. O, hər bir maketi özünəməxsus duruşda, görünüşdə elə real şəkildə hazırlayır ki, bu maketlərə baxanda düşünürsən sanki, qarşında həmin qəhrəman dayanıb. Yaqut xanımın ən çox hazırladığı işlərdən biri də milli atributlarımızdı. O, qürurumuz olan üçrəngli bayrağımızın maketini hazırlayır. Bayrağımızı həm də, ipək parçalardan tikir. Səkkizguşəli ulduz fiqurları isə onun sevimli əl işlərindən biridi. Mənfur düşmənimizin başını əzən Dəmir yumruq fiquru da təqdirəlayiq alınıb. Qəhrəman şəhərimiz Şuşada bitən, əfsanəvi Xarıbülbül fiqurlarını da çox sayda düzəldir. Deyir ki, hazırda bunlar daha çox marağa səbəb olur və satılır. 

Milli bayramlarımızda Yaqut xanımın əl işlərindən ibarət sərgilər keçirilir. Bura toplaşan insanlar istər azərbaycanlı, istərsə də, başqa ölkələrin nümayəndələri olsun, sərgidə gördükləri bu gözəl sənət əsərlərinə çox diqqət yetirirlər. Onlar bu maraqlı əl işlərinə heyranlıqla tamaşa edir və onlardan gözlərini çəkə bilmirlər. Şəhidlərimizə aid əsərləri hər kəsin marağına səbəb olur. Xarici vətəndaşlar onlara toxunur və o eksponatları çox bəyənirlər. “Dəvə karvanı” adlı əsər də öz quruluş və rəngləri ilə diqqət mərkəzinə çevrilir. Milli bayramlarımıza aid əl işləri baxanların gözünü oxşayır. 

Qeyd edim ki, Yaqut xanımın axırıncı sərgisi bu il Novruz bayramından əvvəl olub. 

Bu gözəl işində ona uğurlar arzulayıram.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.05.2025)

 

 

 

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının birgə layihəsində ötən gün floradan danışmışdıq, bu günsə mövzumuz fauna olacaq.  Türk toplumlarında heyvanlarla ünsiyyətin semiotikası barədə danışacağıq.

Türk mədəniyyətində heyvanlar təkcə təbiətin bir hissəsi kimi deyil, həm də insanla ruhani, mənəvi və simvolik əlaqə quran varlıqlar kimi qəbul olunmuşdur. Türk mifologiyası, dastanları, şaman inancı və xalq nağıllarında heyvanlar tez-tez peyğəmbər, xəbərçi, bələdçi və ya qoruyucu rolunda çıxış edirlər. Bu heyvanlarla olan əlaqə yalnız bioloji və gündəlik təmaslara deyil, eyni zamanda semiotik, yəni simvollarla ifadə olunan bir ünsiyyət formasına əsaslanır.

 

   1. Şamanizm və heyvan ruhları:

 Qədim türk toplumlarında şaman (kam) ritual və ayinlər zamanı tez-tez heyvanlarla əlaqə qurduğunu iddia edərdi. Şamanın köməkçi ruhu adətən heyvan formasında təsvir olunurdu: boz qurd, boz at, qarğa, maral, ayı, qartal və s.

• Boz qurd – bələdçi və qoruyucu ruh (Bozqurd əfsanəsi)
• Qartal – göylərə çıxış və ilahi əlaqə simvolu
• Maral– müqəddəs dişi ruh, məhsuldarlıq

Bu heyvanlar vasitəsilə şaman ruhlar aləminə keçər və insanlarla Tanrı arasında vasitəçi olardı.

   2. Mifologiyada və dastanlarda heyvanların semiotik rolu:

 2.1. Bozqurd və dövlətçilik:

 Bozqurd türk mifologiyasında yalnız heyvan deyil, həm də millətin başlanğıcını və yolunu göstərən müqəddəs simvoldur. Əfsanəyə görə, Göytürk soyunun başlanğıcı bir boz qurdun qoruduğu uşaqdan yaranır. Buradakı semiotik funksiya:

• Qurtuluş→ Türk soyunun sağ qalması
• Bələdçilik→ Yol göstərmə, rəhbərlik
• Güc və azadlıq → Qurdun vəhşi və sərbəst təbiəti

 2.2. Alp Er Tonqa və at:

 At türk dastanlarında qəhrəmanın ayrılmaz dostudur. At yalnız nəqliyyat vasitəsi deyil, həm də qəhrəmanın gücünün, ruhunun davamı və döyüşdə tərəfdaşıdır. Semiotik baxımdan:

• Sürət və çeviklik- zamanı aşmaq, maneələri dəf etmək və qəhrəmanın missiyasını həyata keçirmək
• Ruhani bağlantı – at ruh aləmi ilə əlaqə yaradır
• Qəhrəmanın statusu – gözəl at, igid sahibi simvoludur

  3. Heyvanların dilində mesajlar və xəbərçilik:

 Türk xalq inanclarında qarğa və bayquş pis və ya qeyri-adi xəbərlərin daşıyıcısı sayılır. Bu heyvanların qışqırtısı yaxınlaşan hadisələrdən xəbər verirdi. Misal:

• Qarğanın evin damında qarıldaması → ölüm xəbərçisi
• Bayquşun gecə qışqırması → sirli xəbər

Bu heyvanların səsləri semantik siqnal kimi dəyərləndirilirdi.

  4. Heyvan nəğmələri və semioloji anlam:

 Əkinçiliklə məşğul olan türk toplumlarında heyvanların səsləri təbiət ritmini bildirirdi:

• Dəvənin naləsi → uzun yol, hicran
• Öküzün buğurtusu → bolluq, məhsuldarlıq

Bu səslər həm musiqidə, həm də xalq ədəbiyyatında təbiətin dili kimi təqdim olunmuşdur.

  5. Heyvan obrazlarının dil və ədəbiyyatda simvolik istifadəsi:

 Türk toplumlarında heyvan obrazları geniş yayılmış məcaz sistemini yaratmışdır:

• “İti itə bağlamaq” – qorxunc gücləri birləşdirmək
• “Aslan yatan yerindən bəlli olar” – güclü insan iz buraxar
• “Tülkü kimi hiyləgər” – simvolik zəkalı, qaranlıq niyyətli

 Bu deyimlər heyvanlar üzərindən insan xarakterinə semiotik qiymət verir.

  6. Müasir dövrdə simvolun davamı:

Bugünkü türk xalqlarında da heyvan simvolları yaşamaqdadır:

• Qazaxlar: Qartal başlı papaq – igidlik simvolu
• Türkmənlər: Qoçbaşı damğası – güc və tayfa şərəfi
• Anadolu türkləri: Bozqurd emblemi – türkçülük ideologiyası

Nəticə.

Türk mədəniyyətində heyvanlarla ünsiyyət təkcə fiziki yox, həm də semiotik, yəni simvolik əlaqədir. Bu əlaqə mifologiyada, şaman ayinlərində, dastanlarda, xalq ədəbiyyatında və gündəlik dildə müxtəlif formalarda təzahür edir. Heyvanların səsi, görünüşü, davranışı insanla Tanrı, ruhlar və təbiət arasındakı əlaqənin bir növ “dilidir”.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.05.2025)

 

 

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

“…Bu gün səhər saatlarında döyüş zamanı general-mayor Həşimov Polad qəhrəmancasına ön xətdə şəhid olmuşdu. Onunla birgə polkovnik Mirzəyev İlqar da şəhid olub. Bu onu göstərir ki, bizim generallar və yüksək rütbəli zabitlər əsgərlərin arxasında gizlənmirlər və döyüş tapşırıqlarını ləyaqətlə yerinə yetirirlər.”   

                     Müdafiə nazirinin müavini general-leytenant Kərim Vəliyev 

 

 Bəli, bu gün "Artilleriyanın atası" ləqəbli Şəhid İlqar Mirzəyevin doğum günüdür. O, 1973-cü il mayın 8-də Gürcüstanın Qardabani şəhərində anadan olmuşdur. Orada məskunlaşan yüz minlərlə azərbaycanlı türkü idi.

1980–1990-cı illərdə Qardabani şəhərində tam orta məktəbdə təhsil almışdır. 90-cı illərin əvvəlində Ermənistanın Azərbaycana qarşı ərazi iddiaları Birinci Qarabağ müharibəsinin başlamasına səbəb olanda, təbii ki, İlqar da buna biganə qala bilməmişdir.

Müharibənin yeni-yeni alovlandığı 1991-ci ildə İlqar Mirzəyev təhsil almaq üçün sənədlərini Bakı Ali Birləşmiş Komandalıq Məktəbinə (BABKM) vermişdir. 2003-cü il avqustun 10-da İlqar Mirzəyev ixtisasın artırılması üçün Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin Hərbi Akademiyasının müdavimi olmuşdur. 2005-ci il iyulun 2-də təhsilini uğurla başa vurmuşdur. 

2 il ərzində Müdafiə Nazirliyində xidmət edəndən sonra o, 2015-ci il avqustun 14-dən 2015-ci il oktyabrın 28-nə qədər "N" saylı hərbi hissənin Komandir müavini və Qərargah rəisi vəzifəsində xidmət eləmişdir.

İlqar Mirzəyev 2015-ci il oktyabrın 28-də isə artıq "N" saylı hərbi hissənin Komandiri idi.

 

APREL DÖYÜŞLƏRİ 

2016-cı il aprelin 1-dən 2-nə ötən gecədən başlayaraq Azərbaycan və Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin bölmələri arasında cəbhənin Tərtər və Cəbrayıl–Füzuli istiqamətlərində şiddətli döyüşlər başladı. Tarixə Aprel döyüşləri olaraq yazılan hərbi əməliyyatlar zamanı "N" saylı hərbi hissənin Komandiri olan İlqar Mirzəyev cəbhənin Tərtər rayonu istiqamətində gedən döyüşlərdə savaşmışdır. Gecə döyüşləri zamanı Tərtər rayonunun Talış istiqamətində olan əlverişli mövqelər, strateji nöqtələr, o cümlədən Talış zirvəsi Azərbaycan Ordusu tərəfindən işğaldan azad olunmuşdur.

 

Həmin döyüşlərdə Ermənistanın müdafiə naziri Seyran Ohanyan tərəfindən qurulan və Ermənistan Ordusunun "yenilməz Ohanyan səddi" olaraq tanınan müdafiə xətti 40 dəqiqə ərzində darmadağın edilmişdir. Komandanlığın rəhbərliyi altında 2 saat ərzində Ermənistan Ordusunun 21 postu darmadağın edilmişdir və 7 strateji nöqtə işğaldan azad edilmişdir.

 

TOVUZ DÖYÜŞLƏRİ 

2020-ci il iyulun 12-də günorta saatlarından başlayaraq Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin bölmələri Azərbaycan–Ermənistan dövlət sərhədinin Tovuz rayonu sahəsində Dövlət Sərhəd Xidmətinin mövqelərini artilleriya qurğularından atəşə tutub.

İyulun 12-dən 13-nə ötən gecədə Azərbaycan–Ermənistan dövlət sərhədinin Tovuz rayonu sahəsində gərgin anlar davam edib. 13-dən 14-nə ötən gecə və səhər saatlarında Azərbaycan–Ermənistan dövlət sərhədinin Tovuz rayonu sahəsində şiddətli döyüşlər davam edib.

İlqar Mirzəyev iyulun 14-də səhər saatlarında Tovuz istiqamətində gedən döyüşlər zamanı şəhid olub.  Ölümündən sonra ona Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı adı verilib.

 

Təltifləri 

 

- "Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin 10 illiyi" yubiley medalı

- "Qüsursuz xidmətə görə" 3-cü dərəcəli medalı

- "Qüsursuz xidmətə görə" 2-ci dərəcəli medalı

- "Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin 90 illiyi" yubiley medalı

- "Qüsursuz xidmətə görə" 1-ci dərəcəli medalı

- "Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin 95 illiyi" yubiley medalı

- "Hərbi xidmətdə fərqlənməyə görə" 3-cü dərəcəli medalı

- "Azərbaycan Silahlı Qüvvələri Veteranı" medalı

- "Azərbaycan Ordusunun 100 illiyi" yubiley medalı

- "Hərbi xidmətdə fərqlənməyə görə" 2-ci dərəcəli medalı

- "Qızıl Ulduz" medalı (ölümündən sonra)

 

Ohanyan səddini 40 dəqiqədə aşan ƏFSANƏVİ QƏHRƏMAN - məkanın Cənnət olsun! Amin!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.05.2025)

 

Sevda Verdiyeva, Oğuz şəhəri, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

 

 

Şuşa işğal olunanda mən heç dünyaya gəlməmişdim. Lakin kitablardan, verilişlərdən  öyrəndiklərimdən və gördüklərimdən, 44 günlük müharibə dövründə həsrətlə gözlədiyim və eştdiyim xəbərlərdən, şahidlərin, o cümlədən dəfələrlə orada olmuş atamın söylədiklərindən sonra Şuşa mənim üçün möcüzələr diyarına çevrildi.

 

Nədənsə “Şuşa” deyəndə ilk xəyalıma gələn şəffaf və bərq vuran şüşə olur. Düşünürəm ki, Şuşa qızıl üzüyün brilyant qaşıdır. Şairin dili ilə üzümü Şuşaya tutub demək istəyirəm:

 

Sən dağların başında mirvarisən, incisən,

Şəhərlər sırasında dünyada birincisən!

Gözəlliyin Tanrının qüdrətindən yaranmış,

Tanrı verən payından bütün cahan barınmış… (K.Kərimli)

 

Niyə “gözəlliyi Tanrının qüdrətindən yaranmış” Şuşa bizim üçün bu qədər onəmlidir? Bu suala Ümummilli liderimiz H.Əliyevin sözləri ilə cavab vermək istərdim. O deyirdi:” Şuşa Azərbaycanın ən əziz və böyük tarixi olan bir guşəsidir. Şuşanı yaradanlar, Şuşa şəhərini quranlar, Şuşa qalasını tikənlər Azərbaycan torpağının sahibləri olublar və Qarabağda Azərbaycan torpağının daim qorunması, saxlanması üçün Şuşa şəhərini, qalasını yaradıblar. Bu, Azərbaycan xalqının, əcdadlarımızın yaratdığı böyük abidədir, təkcə şəhər deyil, böyük bir tarixi abidədir. Bu şəhərdə, onun ətrafında Azərbaycan xalqının bir neçə əsrlik tarixə malik böyük mədəniyyəti, mədəni irsi, qəhrəmanlıq nümunələri yaranıbdır. Şuşa təkcə şuşalılar üçün yox, bütün azərbaycanlılar üçün, vətənini, millətini sevən hər bir vətəndaşımız üçün əziz bir şəhərdir, əziz bir torpaqdır, əziz bir qaladır, əziz bir abidədir”.

Şuşanın ab-havası, iqlimi tamam bambaşqadır. Şuşa dağlarının məğrurluğu, gül-çiçəyinin ətri, quşlarının nəğməsi, bulaqlarının zümzüməsi, şəlalələrinin şırıtlısı o qədər qeyri-adidir ki, onu olduğu kimi təsvir etmək mənim üçün çox çətindir. Loğman şəhəri idi Şuşa. Dərmansız, iynəsiz insanları müalicə edirdi, həyata qaytarırdı. Eşitdiyimə görə, keçmişdə dava-dərman təsir etməyən xəstələrə deyərmişlər ki: "Get, bir neçə gün Şuşada qal. Qoy Qarabağın havası səni sağaltsın.  Dünyada uca dağlar da çoxdur, dilbər guşələr də, gözəl şəhərlər də. Amma bizim üçün Şuşanın əvəzi yoxdur, yeganədir, təkdir, taleyimizə, bəxtimizə yazılan cah-cəlaldır.

XVIII əsrin birinci yarısında Pənahəli xan Cavanşir tərəfindən üç tərəfi sıldırım qayalarla, dərin uçurumlarla, dərələrlə əhatə olunan hündür, əlçatmaz bir yerdə  əsası qoyulan Şuşa qalası   Qarabağ xanlığının inzibati paytaxtına, siyasi mərkəzə çevrilmişdi. Şuşada idarəetmə və dövlətçilik ənənələri mövcud idi.

“Kiçik Paris”, “Qafqazın sənət məbədi”, “Azərbaycan musiqisinin beşiyi” və “Şərqin konservatoriyası” adlandırılan, Azərbaycanın ictimai-siyasi həyatında mühüm xidmətləri olan bir sıra görkəmli xadimlərin vətəni, eləcə də tarixi mədəniyyət,   sənətkarlıq və ticarət mərkəzi kimi tanınan Şuşa nəinki Qafqazda, Yaxın Şərq ölkələrində də məşhur idi. Getdikcə daha da gözəlləşən bu şəhər Qafqazın dəbdəbəli şəhərlərindən sayılır və Qafqazın incisi hesab olunurdu. Zənginliyinə və ticarət əlaqəsinə görə Şuşa İrəvan, Tiflis, Gəncə, Bakı, Şamaxı, Naxçıvan kimi inkişaf etmiş şəhərlərlə bir sırada dayanırdı.

Şuşa təkcə özünün coğrafi gözəlliyi və siyasi mərkəz olması ilə deyil,   tarixi və mənəvi irsimizin nümunələrini özündə əks etdirməsi ilə də tarixi və mədəni əhəmiyyətə malikdir. Şuşa mədəniyyət paytaxtı – mədəniyyət beşiyidir. Burada Azərbaycan mədəniyyətinin ən görkəmli nümayəndələri yaşayaıb, yaratmışlar.

Şərq ölkələrinin mədəniyyət mərkəzlərindən olan, milli memarlıq uslubu və şərqlilərə məxsus memarlığı ilə seçilən,   mədəniyyətimizə , ədəbiyyatımıza, incənəsətimizə bəxş etdiyi tarixi şəxsiyyətləri ilə seçilən, muğamımızın beşiyi sayılan, Azərbaycan tarixinə Q. Zakir, X. Natəvan, M.Nəvvab, N. Vəzirov, Ə.Haqverdiyev, Y. V. Çəmənzəminli, F. Köçərli, Ə. Ağaoğlu kimi şəxsiyyətlər bəxş edən Qarabağın dilbər guşəsi olan Şuşa, həqiqətən, özü boyda tarixi abidədir.

Azərbaycan musiqisinin banisi hesab olunan Üzeyir Hacıbəyov da uşaqlıq illərində bu şəhərdə yaşamışdır.   Üzeyir bəylə yanaşı, C.Qaryağdıoğlu, Bülbül, X. Şuşinski, Niyazi, R. Behbudov, F.Əmirov və S.Ələsgərov kimi korifeylər də Şuşada yazıb yaratmışlar. Bu şəxslərə və Azərbaycan mədəniyyətindəki yerinə görə məhz Şuşa “Qafqazın Konservatoriyası” adlanırdı.  Bu dilbər diyardan pərvazlanan şəxsiyyətlər o qədər çoxdur ki, hamısını xatırlaya bilmirəm.

Şuşanın gözəlliyi, füsunkarlığı, təbiəti və siyasi mərkəz rolunda olması bir çox fatehlərin diqqətini özünə cəlb etmişdir. “Şuşanı idarə edən Qarabağı idarə edər” fikiri də məhz buradan meydan gəlmişdir.

Tarixin müxtəlif dönəmlərində düşmənə təslim olmayan Şuşa qalası aylarla mühasirədə saxlanılsa da, bu cənnətməkan diyarı fəth etmək heç kimə nəsib olmamışdır. Lakin 1992-ci ildə  bu qədim şəhər səhlənkarlığın qurbanı oldu. Beləcə əsrlərdən bəri alınmaz qala kimi düşmən hücumlarına mətanətlə sinə gərən Şuşa həmişə təbiətinə, gur sulu bulaqlarına həsəd aparan ermənilərə əsir oldu.  28 il məhbusluq həyatı yaşadı Şuşa. Onunla bərabər, Azərbaycan xalqı da ağrı-acılar və həsrət içində qıvrıldı.

Şuşa düz 28 il talandı, vuran qoyuldu. Düz 28 il dağlarının başı qara buludlu, meşələri dumanlı olan Şuşada  qürbətdə qalan, səsi kəsilən sarı bülbül kimi sirdaşı xarı bülbülün də böynu bükük qaldı. Susa şuşalılarsız qaldı. Cıdır düzü namərdlərin tapdağı altına düşdü.  Düşmən gülləsindən “yaralanan”  Bülbülün, Üzeyirin, Natəvanın heykəlləri doğma xalqına qayıdacağı günü gözlədilər.

Şuşa düşmən əsarətində də qəddini əymədi. Gözəl Şuşa özünün yeni növrağının başlayacağına inandı, səbir və həsrətlə onu xilas etməyə gələcək igid övladlarının yolunu gözlədi.

Azərbaycan xalqının da ümidi heç bir zaman itmədi, məhz bu səbəbdən 28 illik əsarətə dözdü, tab gətirdi.  Hamı inanırdı ki, doğmalarının nəfəsinə həsrət qalan xarı bülbül yenə öz gözəlliyi ilə onları valeh edəcək. Hər kəs bilir və başa düşürdü ki, “Şuşasız Qarabağ, Qarabağsız isə Azərbaycan yoxdur”.(H.Əliyev)

Nəhayət, belə bir gün gəldi. 44 günlük Vətən müharibəsində rəşadətli ordumuz Şuşaya qələbə bayrağını cancdı. Həmin gün – noyabrın 8-də Azərbaycan Prezidenti, Silahlı Qüvvələrin Ali Baş Komandanı İ. Əliyevin “Əziz Şuşa, sən azadsan! Əziz Şuşa, biz qayıtdıq! Əziz Şuşa, biz səni dirçəldəcəyik!” ifadələri Azərbaycan xalqının bütün acılarını unutdurdu. Şuşa öz igid övladarının qəhrəmanlığı, canı və qanı bahasına azad oldu.

Bu xoş xəbər Azərbaycanı ayaq üstə qaldırdı. İnsanlar küçələrə, meydanlara axışaraq qürur və böyük sevinc hisslərini paylaşır, bir-birinə gözaydınlığı verirdilər. Bu qələbə milli tarixiizin, qürürümuzun, mənliyimizin, mədəniyyət və incəsənətimizin, Qarabağın baş tacının xilas edilməsi demək idi. Bu, ordumuzun gücünün, xalqımızın birliyinin təzahürü idi. Şuşanın və digər işğal olunmuş ərazilərimizin azad olunması üçün həyatını qurban vermiş şəhidlərimizi, qazilərimizi və igid döyüşçülərimizi daim yad etmək və xatırlamaq hər birimizin borcudur. Bu borc isə heç nə ilə ödənilməz. 

Bu gün Şuşa   özünün yeni növrağını yaşayır, sevilir və gözəlləşir. Hazırda Şuşanın əvvəlki görkəminin özünə qaytarması, eləcə də dünyanın ən gözəl şəhərlərindən birinə çevrilməsi üçün sürətli bərpa və quruculuq işləri aparılır. Artıq Şuşa yeni müstəqil, qüdrətli və qalib Azərbaycanın ictimai-siyasi, mədəniyyət və incəsənət mərkəzidir.

Üç nəfər həmkəndlimin də uğrunda şəhid olduğu Şuşa yenə qonaqlı- qaralıdır. Cıdır düzü yenə də igidlərin məskəninə çevrilir. Və mən buna çox sevinirəm.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.05.2025)

 

 

 

 

Harun Soltanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Dostum, məni nə sevdilər, nə də unutdular. Sadəcə görmədilər.

Əsgərlikdən əvvəl bir dəlixanada öyrəndim ki, ağıl, çox vaxt səssizliklə ölçülür. Dərdlərini danışanlara “dəli”, susanlara “ağıllı” dedilər. Amma heç kim düşünmədi ki, bəzən susmaq yıxılmamaq üçün tutduğun son ipdir. Mən susdum. Məhz həyatım boyu elə susdum ki, içimdə minlərlə fəryad boy atdı. Həyatımın hər dövrü üçün onlara adı qoydum. Birinə “Azadlıq”, birinə “Qəbul olunmaq”, birinə “O” dedim.

 

Ətrafımda insanlar vardı. Baxıb görməyən, danışıb anlamayan, toxunub hiss etməyənlər. Və bu cəmiyyətin adı vardı. Avtoritar sevgi rejimi. Sevdiyini deyə bilmədiyin, ağladığını gizlədiyin, güldüyünə görə təqdir, kədərləndiyinə görə tənbeh aldığın bir sistem. Stalin sağdır, sadəcə televizora çıxmır. O artıq hər evdə, hər münasibətdə, hər valideyndə yaşayır.

Məni “sakit uşaq” kimi tanıdılar. Halbuki içimdə qışqırırdım. Atam, babam dediki, "Oğul, kişi ağlamaz.” Sevgilimsə az qalsın davam edəcəkdi, “Duyğusal oğlan zəifdir.” Cəmiyyət dedi, "Əvvəl iş, sonra hiss.” Allah isə. Allah susdu, başa düşürsən? O, da məndən əlini üzdü. Yəqin o da qorxurdu. Çünki bu dövrdə Tanrını belə sorğuya çəkirdi insanlar. Yəqin mənim də elə olacağımdan qorxdu.

Aşiq oldum. Onu bir fizika qanunu kimi dərk etməyə çalışdım. Cazibə idi, eyni zamanda dağılma enerjisi. Döndü dedi “istəmirəm səni. Qəlbimdə də, yanımda da, ağlımda da". Mən isə içimdəki bütün fəlsəfəni unudub sadəcə “qal” dedim. Amma o getdi. Çünki sevgidə bir nəfər azad olanda, o biri məhkum olur.

Bəzən düşünürəm, mən əslində heç sağalmadım. Sadəcə “normal görünmək” üçün əlimdən gələni etdim. Daxilimdəki Harun o yaralı, dəlixana divarlarını içində daşıyan, gecələr Hacıbaba Hüseynovun təsniflərinə sığınıb düşünən Harun hələ də oradadır. Bəlkə də heç oradan çıxmayıb.

Və bu yazını da o yazır.

 Bilirsən? Biz bir az Nitşe, bir az Sartrıq. Dərinliyə getsək, biraz Fyodr, biraz da Müşfiqik. Mən bir az da nə oxudumsa, orda özümü axtardım. Mənə “çox dərinə gedirsəne həci” deyən dostum. Sən hələ bilsəydin ki, mən dərinə getmirəm, mən onsuz da oradayam. Orda hava yoxdur, amma həqiqət var. Orda səssizlik var, amma içində musiqi çalır. Eyyub Yaqubovla Alim Qasımov növbələşir. Bəzən Maykl da qonaq olur. Ruhum da oralarda yerdəki cəsədimdən daha çox yaşayır.

 Düşünürsən ki, bu boyda eşqdən moizə yazan adam niyə ayrılar? Çünki biz iki əsrin fərqli fəsilləriydik. O yaz idi, mən payız. O şübhə idi, mən ümid. O gülümsəyirdi. Mən o gülüşü başa düşəcək qədər çox yaşamışdım, amma ona layiq olmağa cəsarətim çatmırdı.

Sonra zaman keçdi. O getdi. Mən qaldım. Və bu rejimdə həyat mənə dedi: “Güclü ol.” Mən güclü olmadım. Mən yazdım. Çünki yazmaq, içində boğulan adamın son nəfəsidir.

İndi metroda gözləyirəm. Qatar gəlmir. Bir iki dostla söhbət edirik. Onlar mənə “həci” deyir. Amma mən bilmirəm Tanrı məni eşidir, ya da sadəcə müşahidə edir. Bildiyim tək şey budur. İnsan sevdikcə itirir, itirdikcə yazır, yazdıqca sağ qalır.

 Məni tanımayın. Amma yazdığım cümlədə özünüzü tanıyırsınızsa bilin ki, biz eyni düşərgədə sağ qalmağa çalışan fərqli əsgərlərik. Bir az sevmiş, bir az itirmiş, bir az sağ qalmış, amma heç vaxt tam olmamış birindən.

 Siz indi rahat yatırsınız. Bilirəm. Çünki sizi qınamıram. İnsanlar qorxar. Sevgidən, məsuliyyətdən, hətta öz hisslərindən. Amma mən qorxmadım. Mən axıra qədər sevdim, axıra qədər qaldım. Qalmadığınız yerlərdə belə qaldım. Bilirəm, biri çıxıb deyəcək: “Harun da çox dərinə gedir, adamı ağırlaşdırır.” Hə, gedirəm. Çünki səthi su susuzluğumu yatırmır. Dərinlikdə nəfəs almaq çətindir, bəli. Amma orda yalnız gerçək olanlar qalır. 

Bu yazını oxuyursan. Gülümsəyirsən. Deyirsən, “maraqlı yazır, amma həddindən artıq emosionaldır.” Əslində isə, sən də hiss edirsən. Sadəcə etiraf etməyə qorxursan. Amma bir gün gələcək ki, sən də kiminləsə metroda vidalaşanda boğazında düyün hiss edəcəksən. Çünki artıq heç ən uzaq tanışınla belə danışa bilməyəcəksən. O zaman bu yazı sənin yazın olacaq.

 Qorxma. Mən çoxdan sən oldum, dostum.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.05.2025)