“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı tanınmış ədəbiyyatşünas alim Asif Rüstəmlinin “Cəmo bəyin “Sevgili Azərbaycan”ı” məqaləsini təqdim edir.

Cəmo Bəyin “Sevgili Azərbaycan” şeiri onun çağdaş himnimizin mətninə çevrilmiş “Azərbaycan Marşı” (“Vətən marşı”) deyil, amma eyni mövzuda və eyni ruhda yazılmış, vətənpərvərlik duyğusunun coşub çağladığı misraların, bəndlərin müəllifi – “Cəmo Bəy” sözü abreviatura anlamını da əks etdirmir. O, imperiya zamanında “Tiryakilər” məzhəkəsinin, Cümhuriyyət dönəmində “Tarixi-təbii” kitabının, Sovet dövründə çoxsaylı “Hekayələr” toplularının, lirik və satirik şeirlərin müəllifi, əməkdar müəllim, pedaqoji elmlər namizədi Cəbrayılbəylinin əsl, həqiqi adıdır.

 “Cəmo Bəy” imzasının yanlış olaraq abreviatura hesab edərək yozmalara əl atanlar nə qədər bəlağətli, pafoslu cümlələrə, fantaziyalara üstünlük versələr də bütün bu hipnozvari parıltı və gurultular tək bir mötəbər faktı əvəz edə bilməz! Və nə edək ki, 1915-1922-ci illərdə onlarla şeirin, hekayənin, məqalənin, məktubun imza yerində yazılmış “Cəmo Bəy” – bugünkü dövlət himnimizin sözlərinin müəllifi Cəbrayilbəylinin adıdır. 

Cəmo Bəy Cəbrayılbəyli 1965-ci il iyul ayının 30-da, Şamaxının Çuxuryurd qəsəbəsində, 78 yaşında ürək xəstəliyindən vəfat etmiş, Şamaxıdakı məşhur “Yeddi günbəz” qəbiristanlığında, böyük satirik şair, yaxın dostu Mirzə Ələkbər Sabirin məqbərəsinin bir neçə metrliyində dəfn olunmuşdur. Bu il 30 iyulda görkəmli maarif xadimi, istedadlı şair, nasir və dramaturq Cəmo Bəy Cəbrayılbəylinin vəfatının 60 ili tamam olur...

Əbədiyyətə qovuşmasının 1 illiyi münasibətilə həyat yoldaşı Şəfiqə xanım Cəbrayılbəyli mərhum əri Cəmo Bəyin ədəbi-bədii əsərlərini nəşr etdirmək üçün bir yerə toplamağa başlamışdır.

O, yaxın qohumu Gülsüm Əfəndizadəyə müraciət edərək Cəmo bəyin “Vətənim” şeirini yazıb ona göndərməyi xahiş etmişdir. Gülsüm xanımın (özünün də qeyd etdiyi kimi-A.R.) xəstəliyi bu işdə ləngliyə səbəb olsa da Cəmo Bəy Cəbrayılbəylinin “Vətənim” şeirinin “yadında qalan” mətnini ərəb qrafikası ilə yazır və bəzi qeydlərlə Şəfiqə xanıma göndərir:

“VƏTƏNİM

Azərbaycan, Azərbaycan!

Ey qəhrəman övladın vətəni!

Səndən ötrü qan tökməgə cümlə hazırıq.

Səndən ötrü can verməgə hamu hazırıq.

Al rəngli bayrağınla məsud yaşa.

Minlərcə can qurban oldı,

Sinən hərbə meydan oldı,

Hüququn dərk edən əfrad,

Hərə bir pəhlivan oldı.

Sən olasan gülüstan,

Sənə hər dəm can qurban.

Sənə bir çox məhəbbət,

Sinəmdə dutmuş məkan.

Namusuvi hifz etməgə,

Toprağuvi bəsləməgə,

Cümlə gənclər möhtacdır.

Azərbaycan, Azərbaycan!

Şanlı vətən...”

Bu şeirin 20 ildən sonra mübahisələrə səbəb olacağını öncə duyan  Gülsüm xanım şeirin müəllifi məsələsinə aydınlıq da gətirir: “Müəllifi - əzizimiz, çox hörmətə layiq və malik, mərhum Cəmo bəy Cəbrayılzadədir. Yazılıbdır 1918-minci sənədə, Bakı şəhərində.”

Şəfiqə xanıma ünvanladığı həmin vərəqin arxasında isə Gülsüm xanım yazıb: “Mehriban, əziz və dərin ehtiramlı bacı, Şəfiqə səlam!

 Xəstəxanada (Mərdəkan) bir neçə gün həkim məni yataqda saxladı. Sizə, çox əzizimizə, xatirələrimizdə həmişə hörmətlə qalan mərhum Cəmo dayının mənim yadımda qalan “Vətənim” adlı şeirini Sizə yadigar olaraq göndərirəm. 

Adil (Cəmo oğlu Cəbrayılbəyli-A.R.) balanın sağ və səlamət qayıtması (Adil Cəmo oğlu 1967-ci ildə Zaqatalada baş həkim vəzifəsində işləyirdi-A.R.) habelə bütün ailələrinizlə səlamət və xoşbəxt olmağınız 1-minci arzumdur.

Qohum və dostlara səmimi səlamlarımı yetirməgi Sizdən xahiş edirəm.

 Çox hörmətlə, Sizin: Gülsüm x-m. 6.VII.67. Mərdəkan”

Gülsüm xanımın Şəfiqə xanım Cəbrayılbəyliyə göndərdiyi Cəmo bəyin “Vətənim” şeiri bəzi dəyişiklik istisna olunmaqla indiki Himnimizin mətni ilə eynidir. 

Sovet rejiminin kifayət qədər güclü olduğu 1967-ci ildə uzun illər yaddaşda  yaşadılan sonra ilk dəfə kağıza köçürülən “Cəmo bəy Cəbrayılzadə”nin  “Vətənim” əsərini fakt hesab etməyən “qramofon”lara əlavə sözüm yoxdur (Bu yerdə Cəmo Bəyin “Qramofon” məzhəkəsi yada düşür). 

Şəfiqə xanım Cəbrayılbəyli həyat yoldaşı Cəmo Bəyin 100-dən çox lirik və satirik şeirlərini, hekayə və xatirələrini toplasa da nəşrinə nail ola bilməmişdir. Həmin qaynaqdan Cəmo Bəyin “Sevgili Azərbaycan” şeirinin ərəb qrafikalı  əlyazma nüsxəsindən transliterasiya edərək bir neçə bəndi ilk dəfə oxuculara təqdim edirəm:

SEVGİLİ AZƏRBAYCAN

Yaşa ey şanlı vətən, sevgili Azərbaycan,

Dostla dostluqla yaşa, el gülü Azərbaycan!

Qara neftin qara düşmənlərinə odlu zəfər,

Ucalan dağların azğınlara qüdrətli sipər,

Afatın da polatdır ona batmaz xəncər,

Doğru tut süngülərin, süngülü Azərbaycan,

Yaşa atəşli vətən, sevgili Azərbaycan!

Yaşa Babəklər eli, parla Cavanşirlər eli,

Yaşa azad vətən, gurla igidlər qəzəli,

Qoç Koroğlu kimilər əzmlə qoymuş təməli,

Düşmənin çax gözünə od mili Azərbaycan,

Dostla dostluqla yaşa, el gülü Azərbaycan!

Möhtəşəm özülünü qoydu müqəddəs əllər,

Ulu dahilər əlilə yaranıb dost ellər,

Baqi hümmətlə yaşa dostlar ilə min illər,

Solmasın çöllərinin sünbülü, Azərbaycan!

Yaşa namuslu vətən, sevgili Azərbaycan!

Qeyd: 6 bəndlik şeirin yalnız 3 bəndi təqdim edilir və ilk dəfə yayınlanır.  Cəmo Bəy Cəbrayılbəylinin bədii əsərlərinin nəşri nəzərdə tutulmuşdur. Təqdim edilən şeirləri ərəb qrafikalı əlyazmasından müasir əlifbaya çevirəni A.Rüstəmli.

                                                                                                 Bakı, 07.05.2025

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.05.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının media dəstəyi ilə Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun Bakı Şəhəri Üzrə Təhsil İdarəsi ilə birgə “Bir direktor, bir şagird” adlı layihəsinin məqsədi nümunəvi məktəblərimizi, istedadlı şagirdlərimizi üzə çıxarmaq, onların ədəbiyyata olan marağına diqqət yönəltməkdir.

Hazırda təqdimatda 49 nömrəli "İntellekt" məktəb- liseyidir.

Layihəni təqdim edir: Ülviyyə Əbülfəzqızı

DİREKTOR:

Bağırzadə Elza Əliqulu qızı 1994-cü ildə Azərbaycan Texnologiya Universitetinin “Yeyinti məhsulları texnologiyası” fakültəsinə daxil olmuş, 1998-ci ildə universiteti fərqlənmə diplomu ilə bitirmişdir. 2001-ci ildə Müəllimlər İnstitunun “İbtidai təhsilin pedaqogikası və metodikası” fakültəsini bitirmiş, Dövlət İdarəçilik Akademiyasında “Dövlət və bələdiyyə idarəetməsi“ fakültəsində təhsilini davam etdirmişdir. 2001-2020-ci illərdə Bakı şəhəri Ərəstun Mahmudov adına 220 nömrəli məktəb-liseydə ibtidai sinif müəllimi, 2020-2021- ci ildə təlim-tərbiyə işləri üzrə direktor müavini işləmişdir. 2020-ci ilin sentyabr ayında elan edilmiş dövlət ümumi təhsil müəssisələrinə direktor vəzifəsinə işə qəbul üzrə müsabiqənin nəticələrinə əsasən müvəffəqiyyət qazanıb, 2021-ci ilin sentyabr ayından Eldar Məmmədov adına 21 nömrəli tam orta məktəbə direktor vəzifəsinə təyin olunmuşdur. 2023-cü ilin oktyabr ayından isə Rəfail Hüseynov adına 49 № li "İntellekt" məktəb-liseyə direktor vəzifəsinə təyin olunmuşdur.

Amazonda dərc olunan “Vaxtın idarə edilməsi: məhsuldarlıq və uğur strategiyaları” adlı kitabın həmmüəllifidir. Bir çox yerlı və beynəlxalq təlimlərdə, eləcə də beynəlxalq təcrübə probramlarında uğurla iştirak edibdir.

ŞAGİRD:

Mən, Yusif Bəhruz oğlu Cəfərli 2010-cu ildə Azərbaycan Respublikasının Neftçala rayonunda anadan olmuşam. Hal-hazırda R.Hüseynovun adına 49  nömrəli "İntellekt" məktəb-liseyinin VIII sinif şagirdiyəm.

2024–2025-ci tədris ilində təşkil olunan Beynəlxalq Kosmik Olimpiadada iştirak etmişəm. Təhsil həyatımda elmi biliklərə maraq göstərir, müxtəlif fənn olimpiadalarında və layihələrdə fəal iştirak edirəm.

ESSE

“Rəqəmsal Dünya”

Müasir dövrdə texnologiya çox sürətlə inkişaf edir. Artıq həyatımızın bir hissəsi rəqəmsal dünyaya bağlıdır. Biz gündəlik işlərimizi, dərslərimizi və əyləncələrimizi internet və müxtəlif cihazlar vasitəsilə həyata keçiririk. Rəqəmsal dünya kompüterlər, telefonlar, internet və sosial şəbəkələrdən ibarət olan bir dünyadır.

Rəqəmsal dünyanın bizə çox faydası var. Məsələn, dərsləri onlayn şəkildə izləyə, maraqlı məlumatlar axtarıb tapa və dünyanın istənilən yerindəki insanlarla əlaqə saxlaya bilirik.

Rəqəmsal alətlər sayəsində məlumatlara daha tez çatırıq və bir çox işlərimizi daha asan və sürətli şəkildə görürük.

Həmçinin, rəqəmsal dünya bizə yeni imkanlar da yaradır. Artıq insanlar evdən çıxmadan alış-veriş edə, dostları ilə görüntülü danışa, filmlər izləyə və oyunlar oynaya bilirlər. Hətta bəzi işlər artıq tamamilə onlayn şəkildə görülür. Bu da vaxtımıza qənaət etməyə və daha rahat yaşamağa kömək edir.

Amma rəqəmsal dünyanın zərərli tərəfləri də var. Bəzən insanlar telefon və kompüter qarşısında çox vaxt keçirirlər. Bu isə həm sağlamlığa, həm də dərslərə mənfi təsir edə bilər. Eyni zamanda, internetdə yanlış məlumatlar və təhlükəli insanlar da ola bilər. Buna görə biz rəqəmsal aləmdə diqqətli olmalı və vaxtımızı düzgün idarə etməliyik.

Nəticə olaraq, rəqəmsal dünya həyatımızın vacib bir hissəsinə çevrilib. Onun faydalarından istifadə etməli, amma zərərlərindən qorunmaq üçün ağıllı davranmalıyıq. Texnologiyanı düzgün istifadə etməyi öyrənsək, gələcəkdə daha uğurlu və savadlı insanlar ola bilərik.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.05.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Yeni imzalar rubrikasında bu gün sizlərə Nahidə İsmayılın 3 essesi təqdim ediləcək.

SEVGİ TEOREMİ

Uşaq vaxtı xəyal qururdum ki, kaş, insanlar bir-birlərini nə qədər sevdiklərini görə bilsəydilər. Qarşıdakı insanın qəlbindəki sevginin nə qədər dərin olduğunu görə bilsəydilər. Onda nə kimsə “bacım məni sevmir”, “anam məni sevmir”, “axı niyə o məni sevmir” deyə ağlamazdı. Heç kəs üzülməz, heç kəs qırılmaz, heç kəs boşanmaz, heç kəs ayrılmazdı. Mənə görə əsas problem insanların bir-birlərini sevməməsi deyil, o sevginin qarşıdakına görünməməsi idi.

Böyüdükcə daha fərqli düşünməyə başladım. Deyəsən, insanın sevgisini göstərməyə də ehtiyacı vardı. Sevginin sübut edilmədiyi həyat çox sıxıcı olardı. Uşaq vaxtı düşündüyüm kimi insan qarşı tərəfin sevgisini görsəydi, “səni sevirəm” cümləsi dəyərsiz olacaqdı. Kiməsə gül almağa, qucaqlamağa ehtiyac yoxdur, çünki zatən içindəkiləri görür. Və o gül onun üçün heç nə sübut etmir.

Sonralar bir şeyi dəqiq başa düşdüm. İnsanın qarşı tərəfdəki sevgini ona göstərəcək gözə deyil, öz sevgisini başqasına göstərəcək gözə ehtiyacı var. Sevgisini bəlli edəcək dilə, üzə ehtiyacı var. İnsanın hər gün sevgisini sübut etməyə ehtiyacı var. Hər gün qucaqlamağa, hər gün o gözəl sözləri deməyə ehtiyacı var. Bir Yunan müdrikin dediyi kimi, sevgi elə bir teoremdir ki, onun hər gün sübut olunmağa ehtiyacı var.

ONLAR NİYƏ DAHA XOŞBƏXTDİRLƏR?

(“Balaca şəhzadə” haqqında qeydlər)

Uşaqlar niyə daha xoşbəxtdilər? Daha doğrusu elə görünürlər. Sadə cavabımız var: Məsuliyyətləri çox-çox azdı. Yəni sadəcə məsuliyyət insanın xoşbəxtliyi əlindən alır? Həqiqətən xoşbəxtlik səbəbləri bu qədər sadə ola bilməz axı. Axı onlar necə daha xoşbəxtdirlər? Necə daha çox və içdən gülə bilirlər? Necə bir oyuncaq, ya da şirniyyatla xoşbəxt ola bilirlər? Bəlkə əsas səbəbləri olduqları yerdə xoşbəxt olmağı bacarmaqlarıdı?

 “Olduğu yer heç kəsin xoşuna gəlmir.” Mən bu cümləni inkar edəcək insan axtardım. Tapa bilmədim. Burada yer dedikdə yəni sadəcə fiziki yeri deyil, bizdə var olan hər şey, içində olduğumuz həyat nəzərdə tutulur. Davamlı nəsə xəyal qurur, nəsə axtarırıq. Pisdirmi xəyal qurmaq? Pisdirmi axtarmaq? Xeyr, pis deyil. Sadəcə bəzən o xəyallar beynimizin mərkəzində oturur və olduğumuz yerdə yaşaya biləcəyimiz xoşbəxliyi əlimizdən alır. Çünki o bir xəyaldır. Ona görə o xəyalın içində yaşamağa başlayırıq. O fikir, o xəyal, o düşüncə ehtimal ki, ya geçmişdi ya da gələcək. Amma qətiyyən indi deyil.

Uşaqlarla fərqimiz elə burda başlayır. Onlar çox vaxt indidə olurlar və o “indi” də xoşbəxtliyi tapırlar. Zatən çox da düşünəcək keçmişləri yoxdu. Gələcək dərdləri də sadəcə “anam, atam ölməsin, ayrılmayaq”dır. Qalan vaxt indidədirlər. Ya biz?

Ən çox nə vaxt xoşbəxt oluruq? Məncə, insan ən böyük xoşbəxtliyi indidə yaşayır. Kimlə olsa da, harada olsa da “an” sadəcə insanın qəlbini gülümsədir. Bəlkə də, o “an” bir zaman dönmək istəyəcəyimiz keçmişimiz, ya da bir zamanlar xəyalı qurduğumuz, ya bəlkə də qorxduğumuz gələcəyimizdi...

HARDASAN, EY VƏFA?!

O, axtarırdı. Hər insanda, hər üzdə onu axtarırdı. İllərdi axtarırdı. Yox olmuşdu sanki. Görəsən insanlar ondan bezmişdi? Tapacaqdı. Çünki özü onu çox sevirdi. O, vəfa axtarırdı... Qeyb olmuş vəfalıları axtarırdı. Ya da orada durmuş, amma görünməyən vəfalıları.

Ən çox özündə tapdı vəfanı. Hər şeyə vəfalıydı. Nə idi vəfa? Bəlkə də, heç özü də bilmirdi. Çox gözəl bir duyğu idi. Amma tam olaraq nə idi? Bir insana onun üstünə keçən haqqını ödəməyə çalışmaqdımı? Yox, haqq ödəndikdə məsələ bitərdi. Amma vəfa əbədi hiss idi, bitə bilməzdi. Lüğətdə mənası “sözünün üstündə durma” yazılırdı. Axı vəfa verilən bir sözdə deyildi, axı vəfalı olmağa kimsə söz verə bilməzdi. O qəlbdən gəlməli idi.

Bəlkə vəfa qiymət vermək idi? Həm mənfi bir duyğu deyil, həm də yükümlülük vermirdi. Çünki insan qiymətini bildiklərinə vəfa göstərir. Ya da vəfa göstərdikləri qiymətli olur. Bəlkə, vəfa bir şeyin qiyməti idi? Bir əşyaya nə qədər vəfa göstərirsənsə o qədər dəyərli olurdu?

Bəlkə, bir insana nə qədər vəfalı insan varsa, o, bir o qədər qiymətli insandır?

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.05.2025)

Kübra Quliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Özümü bildim biləli bir cübbənin ağırlığını hiss etmək istəmişdim çiyinlərimdə. Qapqara, qürurlu, ədalətli bir varlığın simvolu olan o geyimi... Vəkil olmaq — nə sadə səslənirdi, amma mənim üçün nə qədər əlçatmazmış. İçimdə balaca bir Kübra vardı, məktəb dəhlizlərində səssiz addımlayan, başını qaldırmağa çəkinən. Onun səsi yox idi — o, yalnız xəyal edirdi.

Amma ətrafdakılar elə qışqırırdı ki, o balaca qızın səsi bir dəfə də çıxmadı. “Sənin hüquq oxumağa başın çatmaz”, dedilər. “Bu ölkədə hüquq nəyə yarayır ki?” dedilər. “Ancaq məhkəmələrdə təpik döyəcəksən”, deyib güldülər. Mən isə susdum. O vaxtlar sükut bir qalxan idi mənim üçün — qorxuya, utanmağa, tənqidə qarşı.

Zaman keçdi. Qorxaq Kübra yerini başqa birisinə verdi. İndi mən susmuram. İndi mən haqsızlığın olduğu yerdə dayanıb baxmıram, danışmağa başlayıram. Sözlərim bəzən kəskin olur, bəzən titrək, amma heç vaxt boğulmur. Anam deyir ki, “dilin dinc durmur.” Haqlıdır. Bu dil artıq qorxudan yox, ədalət eşqindən danışır. Bəlkə vəkil olmadım, amma içimdəki ədalət hissi o qədər böyüdü ki, cübbə geyinmədən də haqq tərəfini seçməyi öyrəndim.

Bu yaxınlarda bir film izlədim — bir vəkilin həyatı. Ekranda başqasının yaşadığı mənim xəyalım idi. Filmin sonunda gözlərim yaşla doldu. Anam yanımda idi, soruşdu: “Nə oldu?” Sadəcə bir cümlə dedim: “Siz mənim xəyallarımı aldınız.” O an içimdə illərlə susan səs, ilk dəfə danışdı. Çox gec idi bəlkə, amma artıq onun susmağa niyyəti yox idi.

Bu gün mən magistr təhsili alıram. İşim var. Öz ayaqlarım üzərində dayanmışam. Bəzən yorulsam da, sevinirəm. Gecikmiş xəyallarımı içimdə daşısam da, onları yarımçıq buraxmıram. Mən artıq o qorxaq qız deyiləm. Mən haqsızlıq qarşısında susmayan, insanlara sığınacaq ola bilən, içi sözlərlə dolu bir qadınam.

Bəzən həyat bizə istəmədiyimiz yolları seçdirir. Amma hər addımda, hər döngədə içimizdə gizlənmiş o kiçik arzu, o uşaq səsi bizimlə yol yoldaşı olur. Mən vəkil olmadım, amma bəlkə də həyat məni başqa bir məhkəməyə hazırlayırdı — həyatın məhkəməsinə. İnsanlara münasibətdə, özümə münasibətdə, ədalətə münasibətdə hər gün bir mühakimə, hər gün bir qərar var.

Mən indi başqa cür müdafiə edirəm — haqsız yerə danlanmış uşaqları, özünü ifadə edə bilməyən qadınları, səhv etdiyi üçün üzr istəyə bilməyən kişiləri... Susanları, boğulanları, utananları, əzilənləri. Çünki bilirəm necə hissdir — kənarda dayanıb səsin batdığı, gözlərin dolduğu, kimsənin görmədiyi bir səssizlikdə yaşamaq.

O xəyallar bir zamanlar qırılmışdı. Amma indi o xəyallardan mənə işıq düşür. Mən indi onları özüm üçün deyil, başqalarının yolu işıqlansın deyə yaşadıram. Mənim cübbəm yoxdur, amma mən ədalətin tərəfiyəm. Səsimi itirmişdim, indi isə onu başqalarına verə bilirəm.

Bilirəm ki, yolum düz, istəyim saf, niyyətim doğrudursa — gecikmiş heç nə yoxdur. Və hər yeni səhər bir cümlə ilə o xəyala bir addım da yaxınlaşıram:

“Mən keçmişimin sükutunu, gələcəyin səsi ilə dəyişirəm.”

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.05.2025)