Super User
Berlində Mir Cəlalın alman dilinə tərcümə edilmiş hekayələrindən ibarət kitabın təqdimatı olub
Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi
Azərbaycanın Almaniyadakı səfirliyinin təşəbbüsü və dəstəyi ilə görkəmli yazıçı, böyük alim Mir Cəlal Paşayevin 20 hekayəsindən ibarət “İnsanlığın yüksək dəyəri” adlı kitab Almaniyanın tanınmış “H.J. Maurer” nəşriyyatı tərəfindən nəşr olunub.
20 hekayədən 18-i ilk dəfə alman dilinə tərcümə edilib. Kitabda Mir Cəlalın humanizm, ictimai məsuliyyət və gündəlik həyatın mənəvi-əxlaqi çağrışları kimi fundamental mövzularda qələmə aldığı hekayələri toplanıb.
Noyabrın 27-də Berlindəki Azərbaycan Mədəniyyət Mərkəzində kitabın təqdimat mərasimi keçirilib.
Tədbirdə ADA Universitetinin rektoru, professor Hafiz Paşayev, əməkdar müəllim, professor Ədibə Paşayeva, Bundestaq üzvləri, diplomatlar, Almaniyanın bir sıra dövlət qurumlarının, elm, ədəbiyyat, mədəniyyət və incəsənət ictimaiyyətinin nümayəndələri, bu ölkədə yaşayan Azərbaycan, türk və digər dost icmaların təmsilçiləri iştirak ediblər.
İlk öncə, Mir Cəlal haqda “Ədibin Evi” Ədəbiyyata Dəstək Fondu tərəfindən hazırlanmış film nümayiş etdirilib.
Azərbaycanın Almaniyadakı səfiri Nəsimi Ağayev təqdimat mərasimində çıxış edərək, Mir Cəlalın seçilmiş əsərlərinin yer aldığı “İnsanlığın yüksək dəyəri” kitabının alman dilində işıq üzü görməsinin iki ölkə arasında mədəni əlaqələrin inkişafına mühüm töhfə verdiyini vurğulayıb. Layihə üzərində iki ilə yaxın müddətdə iş aparıldığını vurğulayan səfir bildirib ki, bu kitab görkəmli yazıçının ədəbi irsinin, o cümlədən Azərbaycan ədəbiyyatının humanist ruhunun beynəlxalq auditoriyaya, o cümlədən alman oxucusuna çatdırılması baxımından əlamətdar mədəni hadisədir. Diplomat, Mir Cəlal yaradıcılığının insanı bütün ziddiyyətləri, daxili axtarışları və mənəvi seçimləri ilə mərkəzə qoyan nadir ədəbi məktəblərdən birini formalaşdırdığını qeyd edib.
ADA Universitetinin rektoru, professor Hafiz Paşayev çıxışında Mir Cəlalın əsərlərinin alman dilinə tərcümə olunmasının iki ölkə və xalq arasında mədəni əlaqələrə və qarşılıqlı anlaşmaya töhfə verəcəyinə inandığını bildirib. Rektor səslənən musiqi nümunələri və səhnələşdirilən ədəbi parçaların mədəniyyətin millətlər və insanlar arasında körpü salan gücünü ən gözəl şəkildə nümayiş etdirdiyini qeyd edib.
Berlin Humboldt Universitetində Azərbaycan tarixi kafedrasının keçmiş rəhbəri, professor Eva-Maria Aux çıxışında Mir Cəlal yaradıcılığının mərkəzində insanın daxili aləmi, onun mənəvi bütövlüyü və xüsusilə də insanlıq anlayışının dayandığını vurğulayıb. Qeyd edib ki, onun yaradıcılığında fərdin müxtəlif vəziyyətlərdə davranışını müəyyən edən motivlərin incə fəlsəfi müşahidələrlə araşdırılması xüsusi yer tutur. Mir Cəlal üçün ailə, birlik və yaddaş kimi dəyərlər təkcə sosial struktur deyil, insanın varoluşunu və mənəvi dayanıqlığını formalaşdıran əsas sütunlardır. Professor bildirib ki, sovet dövrünün sərt nəzarət rejimi və bütün sahələrlə yanaşı, ədəbiyyat üzərində də total nəzarətin hökm sürdüyü, repressiyanın tüğyan etdiyi bir şəraitdə onun əsərlərində fərd kollektivin içində itib-batmış bir fiqur deyil, hər zaman öz mövqeyi, duyğuları və mənəvi məsuliyyəti olan varlıq kimi təqdim olunur. Bu isə sovet dövrünün hökmran ideoloji “kollektiv insan” modelinə açıq alternativ idi və Mir Cəlalı həm ədəbi, həm də intellektual cəsarətinə görə fərqləndirirdi. Natiq Mir Cəlalın əsərlərinin Azərbaycan tarixinin mürəkkəb inkişaf mərhələlərini anlamaq üçün qiymətli mənbə olmaqla yanaşı, milli kimliyin, milli şüurun formalaşmasında humanizmin əvəzsiz rolunu nümayiş etdirdiyini qeyd edib.
Sonra “İnsanlığın yüksək dəyəri” kitabında yer alan hekayələrin bir hissəsinin səhnələşdirilmiş təqdimatı olub. Əsərlər Azərbaycan musiqisinin sədaları altında alman aktyorları Sara Maria Sander, Tamer Tahan və Elizabet Degen tərəfindən səsləndirilib. Musiqi nümunələri Almaniyada yaşayan tanınmış musiqiçi Tural İsmayılovun bədii rəhbərliyi ilə “Anima Shirvani” qrupunun ifasında təqdim olunub.
Təqdimat tamaşaçıların böyük marağı və sürəkli alqışları ilə qarşılanıb.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(28.11.2025)
Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun Prezidenti Qazaxıstan Respublikasının Ədliyyə Naziri ilə bir araya gəlib
27 noyabr, 2025-ci il tarixində Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun prezidenti Aktotı Raimkulova Qazaxıstan Respublikasının Ədliyyə Naziri Erlan Sərsembayevlə görüşüb.
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına Fonddan verilən məlumata görə, tərəflər türk ölkələri arasında mədəniyyət və irs sahəsində əməkdaşlığı tənzimləyəcək normativ-hüquqi bazanın hazırlanması barədə razılığa gəlib, həmçinin 2026-cı ildə keçiriləcək mədəni sərvətlərin qanunsuz dövriyyəsinə qarşı mübarizəyə həsr olunmuş Beynəlxalq Konfrans çərçivəsində əməkdaşlıq məsələlərini müzakirə ediblər.
Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun prezidenti Aktotı Raimkulova görüş zamanı Qazaxıstan Respublikası Ədliyyə Nazirliyinin hüquqi islahatlar sahəsində ardıcıl və peşəkar fəaliyyətini yüksək qiymətləndirərək, bu qurumun türk dövlətləri arasında hüquqi əməkdaşlığın inkişafına mühüm töhfə verdiyini bildirib.
Ədliyyə Naziri Erlan Sərsembayev isə öz növbəsində Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun türk dünyasının mədəni dəyərlərinin qorunması, eləcə də beynəlxalq səviyyədə tanıdılması istiqamətində apardığı məqsədyönlü işi xüsusi vurğulayaraq Fondla əməkdaşlığı yüksək dəyərləndirib.
Görüşün davamında gələcəkdə birgə layihələrin həyata keçirilməsi üçün yeni imkanlar müzakirə olunub.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(28.07.2025)
"Nə qədər biz avamıq, bizi aldadacaqlar" – HƏSƏN BƏY ZƏRDABİNİN ANIM GÜNÜNƏ
Heyran Zöhrabova, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Bu gün görkəmli mütəfəkkir, jurnalist, pedaqoq, alim, milli teatr və milli mətbuatımızın banisi, böyük maarifçi, xeyriyyəçi, ictimai xadim Həsən bəy Zərdabinin anım günüdür.
Həsən bəy Məlikov bəzi mənbələrə görə 28 iyun 1842-ci, bəzi mənbələrə görə isə 1837-ci ildə Göyçay qəzasının Zərdab kəndində anadan olmuşdur. İlk təhsilini doğulduğu kənddə mədrəsədə alan Həsən bəy təhsilini Şamaxı və Tiflisdə məktəbdə davam etdirir. Daha sonra təqaüdlə Moskva Dövlət üniverisitetinin fizika-riyaziyyat fakultəsində təbiət elmləri üzrə təhsil alır. O, 1869-cu il noyabr ayının 18-də Bakı Realnı gimnaziyasına təbiət tarixi müəllimi vəzifəsinə təyin edilir. Burada işlədiyi müddət ərzində Həsən bəy Zərdabi kasıb və kimsəsiz uşaqlara kömək etmək onları məktəbə düzəltmək, məktəbdə oxuyanların isə acınacaqlı vəziyyətini yaxşılaşdırmaq məqsədi ilə xeyriyyə cəmiyyəti təşkil edir. Təlim-tərbiyədə təhsillə yanaşı incəsənətin, mədəni mühitin də fomalaşmasının əhəmiyyətini anlayan görkəmli mütəfəkkir 1873-cü ildə öz şagirdləri ilə birlikdə, Nəcəf bəy Vəzirov və Əsgər bəy Adgözəlovun da yaxından iştirakı ilə Bakı Realnı gimnaziyasının otaqlarından birində dramaturgiyamızın banisi Mirzə Fətəli Axundzadənin "Hacı Qara" komediyasını tamaşaya qoyur və bununla da Azərbaycan milli teatrının əsası qoyulur.
"Hər bir Vilayətin qəzeti gərək o vilayətin aynası olsun. Maarifdən, elmdən məhrum bir xalq işıqdan məhrumdur" söyləyən Həsən bəy qəzet yaratmaq üçün Bakı Qubernatoruna müraciət edir və qubernatorun məsləhəti ilə qəzetin adı əkinçi qoyulur. Adına uyğun olaraq qəzetdə əkin və ziraət xəbərlərinin yer almasına icazə verilir. Yalnız bu halda türkcə qəzetin çıxması mümkün ola bilərdi. Bununla əlaqədar Həsən bəy İstanbuldan hürufat gətizdirir və uzun zəhmətdən sonra nəhayət 1875-ci il 22 iyul tarixində Bakıda Qubernator məətbəsində Azərbaycan dilində “Əkinçi” qəzetinim nəşrinə müvəffəq olur. Və beləliklə milli mətbuatımızın əsası qoyulur.
“Əkinçi” Azərbaycan və həmçinin bütün Rusiyada nəşr olunan ilk türk dilli qəzet idi. Maarifçilik funksiyası yerinə yetirən əkinçi qəzeti sadəcə əkindən yazmır o həmdə dövrün problemlərini işıqlandırır. Üstüörtülü şəkildə çar idarə üsulunu tənqid edir, dini xurafatı pisliyir və təhsilin önəmini anlatmağa çalışır. Lakin ХIХ əsrin ikinci yаrısındа Аzərbаycаndа cəhаlətə, аvаmlığа, nаdаnlığа qаrşı mübаrizədə, хаlqın mааrifə, mədəniyyətə çаtmаsındа, mааrifçilik idеyаlаrının yаyılmаsı və mütərəqqi ziyаlılаrın yеtişməsində mühüm rоl оynаmış “Əkinçi” qəzeti uzun müddət fəаliyyət göstərə bilməmiş, 1877-ci ilin sеntyаbrındа çаr sеnzurаsı tərəfindən bаğlаnmışdı.
“Əkinçi” ayda iki dəfə 300-400 tirajla nəşr olunurdu. Bu illər ərzində qəzetin 56 nömrəsi nəşr olunmuşdu. Zərdаbinin fəаliyyətindən qоrхuyа düşən pоlis idаrəsi оnu Bаkıdаn uzаqlаşdırmаq məqsədilə ona dəfələrlə təzyiqlər göstərmiş və 1878-ci ildə Zərdаbi öz rаzılığı ilə məktəbdən аzаd оlunmuşdu. Bu dövrdə həm də o, mollaların “ateist, Osmanlı agenti, şapqalı urus” kimi təhqirlərinə də məruz qalmışdı.
Zərdаbi 1879-cu ilin sonlarındа аiləsi ilə birlikdə dоğmа kəndləri оlаn Zərdаbа köçmüş və 1896-cı ilə qədər оrаdа yаşаmаlı оlmuşdu. Hər zaman öz xalqının inkişafı üçun çalışan ziyalı burda da məktəb açmaq üçün çalışır və hətta öz evini məktəb kimi istifadə edir.
1906-cı ildə Bakıda keçirilən Azərbaycan müəllimlərinin I qurultayının təşkilatçısı və sədri olmuşdur.
Həsən bəy Zərdabi Hənifə xanım Məlikova ilə ailə həyatı qurmuş və onların bu izdivacdan iki oğlu və iki qızı dünyaya gəlmişdir. Hənifə xanım Azərbaycanın ilk maarifçi qadınlarından biri olmuşdur.
Zərdabi 1907-ci ildə noyabr ayının 28-də iflic olur və dünyasını dəyişir.
“Qiymət, öz işin üçün mükafat, tərif və s. axtarma. Xalq üçün çalış, o arxanca gedəcək və səni qiymətləndirəcək. Bunun üçün əvvəlcə onun inamını qazan." deyirdi böyük ziyalı. Və bu sözləri onun vəfatı zamanı öz təsdiqini tapdı. "Mənim üçün təntənəli dəfn mərasimi düzəltməyin" deyə vəsiyyət etməsinə baxmayaraq həmin gün Bakıda böyuk bir izdiham müşahidə olunur. “Tаzə həyаt” qəzеtinin Zərdаbinin ölümünə həsr еdilmiş nömrəsində оnun dəfn mərаsiminin hələ Bаkının tаriхində görünməmiş bir hüznlə, kədərlə kеçirildiyi qеyd еdilir. Həsən bəy Zərdabi köhnə Bibiheybət məscidinin yanında dəfn edilir. 1937-ci ildə həmin ərazilər dağıdılır və Zərdabinin sümükləri bir müddət qızının evində saxlanılır. Təəssüflə qeyd etmək lazımdır ki, bütün ömrünü bu yurdun insanının inkişafı üçün çalışan böyük maarifçinin sümükləri üçün tam 20 il bir qarış torpaq tapılmır. Nəhayət 1957-ci ildə vəfatının 50 illiyi qeyd edilərkən onun sümükləri Fəxri Xiyabanda dəfn olunur.
Həsən bəy Zərdabi Moskva Universitetini namizədlik diplomu ilə bitirən ilk müsəlman məzun, Azərbaycanın ilk universitet təhsilli alim və müəllimi, islam dünyasının ilk təbiətşünas alimi, Bakı Gimnaziyasının ilk müsəlman müəllimi, təkcə Azərbaycanda deyil, bütün müsəlman Şərqində islam xeyriyyəçilik hərəkatının “Cəmiyyəti-Xeyriyyə” nin banisi, 1873-cü ildə şagirdləri ilə birlikdə Bakıda Azərbaycan dilində ilk teatr tamaşası göstərən mədəniyyət xadimi, Azərbaycanın milli teatrının və mətbuatının banisi, Azərbaycanda ilk qızlar gimnaziyasının açılmasının təşəbbüskarı, Azərbaycan müəllimlərinin birinci qurultayının təşkilatçısı və qurultayın sədri olmuşdur.
Onun xalqı qarşısındakı əvəzsiz xidmətləri danılmaz və unudulmazdır.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(28.11.2025)
“Xislətin nədirsə, sən osan” - HƏR GÜN KAMAL ABDULLADAN 7 QRANULA
Xalq yazıçısı, akademik Kamal Abdullanın əsərlərindən seçilmiş bir sıra qranula – cövhər sayıla biləcək məqamları “Ədəbiyyat və incəsənət” oxucularına təqdim edir.
Kamal Abdulla özü seçilmiş bu cövhərlər barədə yazır: “İllərdən bəri yazdığım müxtəlif şeirlərin, esselərin, pyeslərin, hekayə və romanların, publisistik məqalələrin və elmi əsərlərin, verdiyim intervülərin hər birinin içində yer almış və bu gün də öz məzmunu, tutumu, forması ilə diqqətimi çəkən misralar, cümlələr günlərin bir günü sanki dil açıb mənə dedilər ki, bizim bir-birimizdən zaman və məkanca ayrılığımıza son qoy və bizi bir-birimizin yanında yerləşdir. Sən görəcəksən ki, bu zaman biz tamamilə yeni bir cazibədə zühur etmişik. Onlar qeyri-səlis məntiq dili ilə desək, içində olduqları mətnin qranulaları (ilkin vacib hissəcikləri) idi. Qranula, başqa cür ifadə etsək, cümlədən (mətndən) bütün artıq hissələri siləndən sonra yerdə qalan cövhərdir.”
Beləliklə, hər gün Kamal Abdulladan 7 qranula:
1.
Mirzə Səfər təkcə Haqverdiyevin ədəbi qəhrəmanı deyil. Mirzə Səfər bir prinsipdir. Ziyalılıq prinsipi. Mərdanəlik prinsipi. Bu prinsip Mirzə Səfərin doğuluşundan əvvəl də var idi. Var olsunlar həyatları ilə prinsipə dönmüş Azərbaycan ədibləri və onların yaratdıqları qəhrəmanlar.
2.
Ayrıca, digərlərindən təcrid olunmuş cümləni tədqiq etmək cəhdi mənə pataloqoanatomun cəsədi yarıb orqanları ayrı-ayrılıqda öyrənməsini xatırladır: bu böyrəkdir, bu ciyərdir, bu ürəkdir... Cümlə isə kontekstdə yaşayır. Başqa cümlələrlə əlaqədə nəfəs alır, hərəkət edir. Ayrıca cümlə yoxdur. Ayrıca cümlə fiksiyadır, fantomdur.
3.
Ədəbiyyata həyatını verənlər və ədəbiyyatda həyatını qazananlar, əslində, hansı bucaqdan baxırsan, bax, eyni taleyin adamlarıdır.
4.
Məmməd Rahim Məhəmməd Rahim ola bilmədiyi kimi, Məhəmməd Füzuli də Məmməd Füzuli ola bilməz.
5.
“ Bürünür yağışa bu gün,
küçə də hərdən səksənir
Yaş-yaş olmuş bir ömrün
Sakit ayaq səslərinə.”
6.
Xislətin nədirsə, sən osan. Bunu bil ki, xislətin sənin kölgən deyildir, sən xislətinin köl gəsisən.
7.
Əsl mətn öz həqiqi oxucusunu özü seçir.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(28.11.2025)
Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyasında Həkimə Babakişizadənin “Yuxuna ölərəm” şeiri
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi şair Ərdəbildə yaşayan Həkimə Babakişizadədir.
Həkimə Babakişizadə
Ərdəbil
Boylananda
Boyasın boyumu
Xəyalın duvaqlı boyasına;
Mavini sevirəm
Sonra da yaşılı...
Şaxıyan işığa allergiyası var
Astiqmatizm ruhumun,
Abajurlu xəyallığımda
Dans edir pərdəli günəşə
Alışqanlığım,
İki sətir əllərini oxut
Gözlərimin şüşəsinə
Doldurum qoxunu,
Dincəlsin ətrin
Beynimin hüceyrələrində.
Şirin görüşündən ayılsam
Bu gecə bağa stansiyasından
Cet olub uçaram
Yuxuna ölərəm.
Projektorsa işığına
Yığışar
Əl-ayağı yığışmayan bör-böcək fikirlərin,
Durular zehnim
Sayaram kırıxmasam günləri;...
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(28.11.2025)
Tağıyev Təzəpirin təməlinə ilk daşı kimin istəyi ilə, nə üçün qoydu?
Təzəpir məscidinin təməlinin qoyulmasından 111 il ötür
Şərəf Cəlilli,
Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün
Müqəddəslərin və müqəddəsliklərin diyarı Bakının incilərindən biri də mövcud olduğu bütün dönəmlərdə dini, elmi, ictimai-siyasi mərkəz rolunu oynayan Təzəpir məscididir.
Təkcə Azərbaycanın, Qafqazın deyil, bütün İslam aləminin müqəddəs ziyarətgahlarından, memarlıq abidlələrindən sayılan Təzəpirin müqəddəsliyi övliya Əbu Seyid Abdullanın adı ilə bağlıdır. Yaxın və Orta Şərqdə kəraməti, islam dəyərləri ilə bağlı düşüncələri, traktatları ilə məşhur olan, xəlvətiyyə təriqətinin banisi Seyid Yəhya Bakuvinin müridi kimi şöhrət tapan Əbu Səid Abdullanın dəfn olunduğu məkan – Xəlfədam yüzillər boyu ziyarətgah olub. Onun müqəddəsliyinə ehtiramda bulunan Bakı əsilzadələri daima Xəlfədamın, onun zinəti olan Əbu Səid Abdullanın məzarının qayğısına qalıb.
Bu müqəddəs məkan Bakı xanı Hüseynqulu xanın və ailə üzvlərinin də Tanrıya əl açdıqları ünvan olub. 1917-ci ildə Hüseynqulu xan və kürəkəni Qasım bəy tərəfindən bərpa edilən Xəlfədam məscidi 90 il sonra Şərqin, türk dünyasının, islam mədəniyyətini çevrələyən ölkələrin, Odlar Yurdu Azərbaycanın, ən əsası Bakının məşhur milyonçusu, mesantı, ata tərəfdən əfşarlar soyuna, Nadir şah Əfşara, ana tərəfdən Seyid Yəhya Bakuvi müqəddəsliyinə bağlı olan Nabat xanım Xoca bəy qızı Aşurbəyova tərəfindən Təzəpir adında məscid kompleksə çevrilib.
Nabat xanım milli vətənpərvər bir ailədə böyümüş, belə bir ailəyə də gəlin getmişdi. Bakı milyonçularından olan Hacı Musa Rza Rzayevin ömür-gün yoldaşı idi.
Bakının bir çox tarixi tikililəri, yaşayış binaları, ovdan və hamamları, məscidləri məhz bu iki əsilzadə soyunun, zadəganların adı ilə bağlıdır. Hacı Zeynalabdin Tağıyev, Şəsmi Əsədullayev, Murtuza Muxtarov kimi nüfuzlu Bakı mesantları ilə yanaşı, Aşurbəyovlar da onun mədəni simasının, mənəvi mühitinin formalaşmasına sərmayə yatırır, xeyriyyə cəmiyyətləri qurur, mədəni-maarif məsələlərinə töhfələr verir, millətin cəhalətdən qurtuluşu, tərəqqisi üçün əllərindən gələni əsirgəmir, digər millətlərin elmi-mədəni elitasının qarşısına əldə etdikləri nailiyyətlərlə çıxırdılar.
Nabat xanım Xəlfədan məscidinin yerində daha möhtəşəm bir abidəni tikdirmək istəyəndə Bakının hər tərəfindən əzəməti ilə görünən Aleksandr Nevski kilsəsi var idi. Bu bir türk, müsəlman olaraq onun qüruruna toxunurdu. Bu səbəbdən də Təzəpir məscidinin təməlini qoymağı qərara alır. Bu yolda bütün sərvətini sərmayə etməklə kifayətlənmir, zinət əşyalarını belə satmaqdan çəkinmir. Hacı Zeynalabdin Tağıyevin, qardaşı Əjdər bəy Aşurbəyovun yardım təklifindən imtina edir. Qardaşı Əjdər bəyə üz tutaraq: “Madam ki, belə səxavətlisən, get, sən özün bir məscid tikdir” – deyib, ona doğru, düz olan yolu göstərir. Bu gün Bakının bir başqa memarlıq incisi sayılan Əjdər bəy məscidinin təməli belə qoyulur.
Nabat xanım ilahi eşqinə, Tanrı sevgisinə, dini etiqadına, Seyid Yəhya Bakuvi müqəddəsliyinə bağlı soyuna, soy-kökünə, şəcərə dəftərinə hörmətin əlaməti olaraq dövrünün məşhur memarı Zivər bəy Əhmədbəyovu məscid komplekslərin incəliyini öyrənmək məqsədilə Şərq ölkələrinə ezam edir. Bunun üçün də kifayət qədərə sərmayə ayırır. Zivər bəy bu gün əvəzsiz memarlıq incisi, İslam dəyərlərini özündə ehtiva edən tarixi abidə kimi dünyada məşhur olan Təzəpirin layihəsi ilə dönür. Zivər bəy Nabat xanıma onun xəyal etdiyi, arzusunda olduğu “hündür, ikimərtəbəli (yaruslu) minarəsi olan məscidin layihəsini təqdim edir, lakin Bakı qubernator idarəsi provaslav ruhanilərinin fətvası ilə minarənin ancaq bir mərtəbəsinin tikilməsinə icazə verir. Əgər məscidin minarəsi iki mərtəbəli olsaydı, öz hündürlüyü və yaraşığına görə elə həmin dövrdə (1897-ci il) yaxınlıqda tikilmiş Aleksandr Nevski provaslav kilsəsini kölgədə qoyardı”.
Bütün təzyiqlərə, Bakı qubernatorluğunun çıxardığı qərara baxmayaraq Nabat xanım Təzəpir məscidinin təməlini qoyur, sübut edirki, bura Bakıdı, türk, müsəlman şəhəridi. Onun tarixi sakinləri, özünəməxsus milli-mənəvi dəyərləri var.
Nabat xanım təkcə xeyriyyəçi, messant, milli burjuaziyanın qurucularından deyildi. Onda bir türk əzəməti, müsəlman mədəniyyəti, Azərbaycanlı qüruru, qeyrəti vardı. Təzəpirin təməlinə, möhrəsinə onun xüsusi istəyi ilə Bənnalıqdan Millət Atası şöhrətinə qədər müqəddəs, vüqarlı bir yol keçən, milli məfkurədən milli dövlətçiliyə körpü olanmücahidlərin Ruhunun Atasına çevrilən, mənsub olduğu millətin oyanışı, cəhalətdən qurtuluşu üçün məktəb, teatr binaları tikən, mətbuat orqanları quran, Qurani- Kərimin bəzi ayələrini ana dilinə çevirtdirən bu yolda sərvətini səxavətlə sərmayə edən Hacı Zeynalabdin Tağıyev qoyur. 9 ilə tikintisi başa çatan Təzəpirin künbəzinə də son daşı onun vəsiyyəti, oğlu Hacı Abbasqulu Rzayevin istəyi ilə Tağıyev qoyur.
1914-cü ilin noyabrında Təzəpir məscidində açılış olur – ilk Bayram namazı qılınır. Nabat xanım artıq iki il idi ki, Tanrı dərgahında idi. 117 yaşında mələklərin sırasına qoşulmuşdu. Onunvəsiyyətinə uyğun olaraq Bakı Qazılar Şurası Təzəpir məscidinə Nəcəfdə, Kufədə dini təhsil alıb Vətənə dönən sonralar Cümhuriyyətin və Sovet dövrünün Şeyxülislamı kimi şöhrət tapan Ağa Əlizadə təyin olunmuşdu. İlk xütbəni də o vermişdi
Nabat xanmın ruhundan qida verdiyi məscid qısa zaman kəsiyində dini, elmi, ictimai-siyasi mərkəzə çevrilmişdi. Bakı messenatlarının, xüsusən də Hacı Zeynalabdin Tağıyevin diqtəsi, Ağa Əlizadənin iradəsi ilə burada Səadət Ruhani Məktəbinin təsis konfransı keçirilmişdi. Qafqaz Müsəlmanları Qadınlarının qurultayı çağırılmışdı. Qadına seçmək, seçilmək hüququnun verilməsi, qadınların təhsilə cəlb olunması məsələsi qaldırılmışdı. Ən əsası 1914-cü ildə Rusiya-Türkiyə müharibəsi zamanı Bakı Quberniyasının qərarına, qubernatorun göstərişinə baxmayaraq Təzəpirin axundu Ağa Əlizadə, Bakı milyonçularının, şəxsən Hacı Zeynalabdin Tağıyevin diqtəsi ilə Osmanlı əleyhinə fətva verməkdən imtina etmiş, Bakı əhlinə üz tutaraq onları Osmanlıya, Çanaqqala və Sarıqamış hadisələri zamanı dəhşətlərə məruz qalan qan qardaşlarına ianə toplamağa çağırmışdı. O ianələrin içərisində Bakılı qızların nişan üzükləri belə vardı.
Təzəpir təkcə bir ibadət yeri, ziyarətgah deyil, o həm də dini, ictimai, siyasi mərkəzdir. 1918-ci ilin Mart soyqırımı zamanı Xəzər dənizindən atılan ilk bombanın ünvanı da Təzəpir olmuşdu. Bakının düşünən beyinləri daşnaklara qarşı mübarizə planını Hacı Zeynalabdin Tağıyevin və Ağa Əlizadənin rəhbərliyi ilə burada müzakirə edirdilər. Soyqırım günü və öncəki gecə şəhər əhli Təzəpirə sığınmışdı. Erməni daşnakları, onların arxasında dayanan səlibçilər, xaçlı yürüşə çıxanlar əhalini də, Tanrı evini də güllə-baran etməkdən çəkinməmişdi.
Təzəpir Mart soyqırımı Şəhidlərinin yuyulub kəfənləndiyi, Çəmbərəkənddə Torpaq müqəddəsliyinə yola salındığı yer olsa da, 1918-ci ilin sentyabrında Müjdə məkanına çevrildi. Nuri Paşanın, XI Qafqaz İslam Ordusunun gəlişi, Bakı Qoçularının iradəsi ilə işğaldan azad olunan Bakının gözaydınlığı xəbəri Bakılılara Nabat xanım Aşurbəyovanın təməlini qoyduğu Təzəpirdən verildi. Hacı Zeynalabdin Tağıyevin istəyi ilə Təzəpir məscidinin axundu Ağa Əlizadə və XI Qafqaz İslam Ordusunun komandanı Nuru Paşa minbərə qalxıb Birliyin, Bütövlüyün, Qardaşlığın simgəsinə, bəlgəsinə döndülər. Həmin gün Təzəpirin də, Tağıyevin malikanəsinin də önünə 250 metrlik “Qırmızı xalı” sərildi. Xalıdan iki türk əzəmətlə, şəstlə keçirdi. Qafqaz İslam Ordusunun komandanı Nuru Paşa və Təzəpir məscidinin axundu Ağa Əlizadə.
Ağa Əlizadəni Nəcəfə, sonra da Kufəyə təhsil almağa göndərən də, təməlini qoyduğu Təzəpir məscidinə vəsiyyəti ilə axund təyin etdirən də, Nabat xanım Aşurbəyova idi. 1918-ci ilin 16 sentyabrında yaşanan bu tarixi müjdə gününün eynisi Naxçıvanda yaşanmışdı. Naxçıvan Milli Şurasının, Naxçıvan Müdafiə Komitəsinin, Naxçıvan Qızlar Seminariyasının qurucusu, Araz-Türk Cümhuriyyətinin təsisçilərindən biri Mirzə Nəsrulla bəy Əmirov IX Qafqaz İslam Ordusunun Komandanı Kazım Qarabəkir Paşanın ayaqlarının altına 250 metrlik “Qırmızı xalı”salmışdı. Onunla birlikdə İbn Küseyir Məscidindən Naxçıvan əhlinə bu torpaqların daşnaklardan təmizlədiyi müjdəsini vermişdi.
Mirzə Nəsrulla bəy Əmirov Naxçıvan xanlarının - Kəngərlilərin Yurdçu qoluna, Nabat xanım Aşurbəyova isə Əfşarlara bağlı idi. Hər ikisi qüdrətli türk, hər ikisi xeyirxah müsəlman, hər ikisi Millət Fədaisi idi. Biri Bakı qubernatorunun fətvasına baxmayaraq Təzəpir məscidini qurmuşdu. Digəri Şura hökumətinin“Dini etiqad azadlığı haqqında direktivi” ləğv etməsinə baxmayaraq, Asəf-Kəhf ziyarətgahınayolççəkdirmişdi. Millət millət olur cəsarəti, ləyaqəti, həm də tarixi şəxsiyyətləri ilə...
Təzəpir tarix, həm də tarixin canlı salnaməsidir. Bakı əsilzadələrinin, Bakı xanı Hüseynqulu xandan, Nabat xanım Aşurbəyovadan sonra Təzəpir məscidi haqqında tarixi qərarı Müzəffər Ali Baş Komadan, Prezident cənab İlham Əliyev aldı. Təzəpiri Bakının Memarlıq incisinə, Qafqaz və İslam mədəniyyətini çevrələyən ölkələrin elmi, dini, ictimai-siyasi mərkəzinə çevirdi. Bununla kifayətlənmədi. Təzəpirin ünvanında Nabat xanım Aşurbəyovanın adını əbədiləşdirdi.
Qafqaz Müsəlmanları Ruhani İdarəsinin baş ofisi Təzəpirdə yerləşir. Burada mövcud olan İslam tarixi dəyərləri ilə bağlı qiymətli dini kitabların, risalələrin qorunduğu kitabxana dünyada məşhurdur. İlahi eşqdən, Tanrı sevgisindən təməli qoyulan Təzəpir məscidində Seyid Yəhya Bakuvinin müridi Əbu Səid Abdullanın, Nabat xanım Aşurbəyovanın və əsil anasının yolunu əsilzadə şərəfi ilə davam etdirən yarımçıq arzusunu gerçəyə çevirib tamamlayan Hacı Abbasqulu Rzayev uyuyur.
Təzəpir məscidi müqəddəsdi. Pirlərin, övliyaların, əməlisalehlərin, millət fədailərinin ruhunun dolandığı yerdi. Onu sevin, ziyarət edin, o zaman millətə təmmənasız Sevgidən, xidmətdən, Tanrıya ibadətdən gözəl heç nəyin olmadığını anlayacaqsınız. Təzəpirin təməlini qoyanlar, layihəsini cızanlar, fərman və sərəncamları ilə adını tarixə yazanlar o müqəddəs yolda yürüdükləri üçün üstündən 111 il ötəndən sonra belə sevgi ilə anılır, unudulmurlar.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(28.11.2029)
Redaksiyanın poçtundan – Kənan Aydınoğlunun şeiri
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Redaksiyasının poçtundakı növbəti məktub Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat saytının Baş redaktoru, Azərbaycan Yazıçılar və Jurnalistlər Birliklərinin üzvü Kənan Aydınoğludandır. O, redaksiyamıza “Azərbaycanın” adlı şeirini göndəribdir.
Müstəqil müasir Azərbaycan dövlətinin müstəqilliyinin bərpası münasibətilə!
Ruhuma dopdoğma duyğular kimi,
Sevinir Xəzəri Azərbaycanın.
İslam dünyasında sülh tərəfdarı,
Tanınır səfəri Azərbaycanın.
Günü başlayasan Haqqın sözündən,
Aləm yaradasan, dünya, özündən.
Şükürlər olsun ki, yenə gözündən,
Dağılır kədəri Azərbaycanın.
Yenə dilə gəldi könlümün simi,
Dar günə düşəndə çağırım kimi?!
Gözümün önündə qapılar kimi,
Açılır səhəri Azərbaycanın.
Danışma sən mənə o Şah Qacardan,
Könlümü oxşayan bu ilk bahardan.
Bu doğma torpaqdan, doğma diyardan,
Duyulur zəfəri Azərbaycanın.
Bax, sevinc sevincə qarışır bu gün,
Küsülü qalanlar barışır bu gün,
Körpətək dil açıb danışır bu gün,
Kəndi və şəhəri Azərbaycanın.
Qan tökmək Vətənçün-ömrə yazılıb,
Dünya xəritəsi çoxdan cızılıb.
Unutma, dünyada dərin qazılıb,
Cəbhəsi, səngəri Azərbaycanın.
Haqqın ünvanıdı-könlü ahadı,
Xitabı, nidası vəzir, şahadı.
Hər sözü gövhərdən, ləldən bahadı,
Yoxdu ki, zəhəri Azərbaycanın.
Köksünü ötürdü həftələrlə il,
Qərib bir diyara olmaz ki, meyil,
Dünya dağılsa da, soyuyan deyil,
Qəlbinin təpəri Azərbaycanın.
Gerçəyə çevrilən diləyim kimi,
Səcdəyə qapanan mələyim kimi,
Köksümdə döyünür ürəyim kimi,
Obası, elləri Azərbaycanın.
Göz yaşım süzülüb qarışır selə,
Bu qara yellər də əsməsin belə,
Qoşqartək vüqarlı boylanır elə,
Dənizi, gölləri Azərbaycanın.
Mayası yoğrulmaz qəmdən, kədərdən,
Razıdı yazılan ömür, qədərdən,
Şükür ki, ötməyib bu gün hədərdən,
Ayları, illəri Azərbaycanın.
Mən hələ Gəncədən söhbət açmıram,
Sözümü ortada qoyub, qaçmıram.
Süleyman mülkündən hələ köçmürəm,
Gözəldi gülləri Azərbaycanın.
Dünyanın yolunu Haqqa döndərin,
Sevgidən bir pay da mənə göndərin.
Çiçəklər ölkəsi-ULU ÖNDƏRİN,-
Möhtəşəm əsəri-Azərbaycanın.
Haqqın vergisinə Haqq kimi baxan,
Dağılmış evlərdə min büsat quran.
Elə arxalanan, elə inanan,
Yaşasın RƏHBƏRİ Azərbaycanın.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(28.11.2025)
Xalq artistimiz Ağahüseyn Cavadovun maraqlı sevgi və həyat hekayəsi
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Etibar Vəfanın “Xalq artistimiz Ağahüseyn Cavadovun maraqlı sevgi və həyat hekayəsi” başlıqlı yazısını təqdim edir.
Xalq artistimiz Ağahüseyn Cavadovun maraqlı sevgi və həyat hekayəsi olubdur: Aktyor 1918-ci ildə Surət adlı xanımla ailə qurub. O, həyat yoldaşını hədsiz dərəcədə sevibdir, zamanla bu sevgi sıx bağlanmaya çevrilibdir.
Onların bu evlilikdən 7 övladı – 5 oğlu, 2 qızı dünyaya gəlib. Aktyorun 2 oğlu İkinci Dünya Müharibəsində iştirak edib. Onlardan biri əlil olub.
Ağahüseyn Cavadovun hər iki qızı müəllim olub. Hazırda onun övladlarından sağ qalanı yoxdur. Yalnız gəlini 85 yaşındadır.
1957-ci ildə xanımını iflic vurur. Aktyor bundan bərk sarsıntı keçirir, həyat yoldaşını dəfələrlə müalicə etdirsə də, faydası olmur. Surət xanım 7 il yataq xəstəsi olur və 1964-cü ildə vəfat edir.
Aktyor bəzən hər həftə xanımının məzarını ziyarət edib, qəbrin yanında oturaraq ürəyində həyat yoldaşı ilə dərdləşirmiş.
Həyat yoldaşını unuda bilməyən Ağahüseyn Cavadov xanımının vəfatından sonra 17 il yaşayıb. Aktyor sağlam həyat sürüb, fiziki cəhətdən güclü olub. Səhərlər idman edər, günün müəyyən saatlarında piyada gəzərdi. Bəzən evdən teatra piyada gedərmiş.
1978-ci ildə aktyor insult keçirib. Lakin müalicə edildikdən sonra sağalıb. Aktyor 1981-ci ildə ikinci dəfə insult keçirib. Bundan sonra cəmi 3 gün yaşayıb.
Ağahüseyn Cavadov nadir aktyorlardandır ki, filmlərdə bütün rollarını özü səsləndirib.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(28.11.2025)
Mədəniyyət – millətin son səngəridir
“Tarix boyu xalqların taleyi yalnız orduların gücü ilə deyil, daha çox yaddaşlarının gücü ilə müəyyən olunub. Çünki bir milləti məhv etmək üçün əvvəlcə onun silahını yox, dilini, mədəniyyətini və mənəvi dayaqlarını əlindən almaq lazımdır.
Bu gün biz də məhz belə bir mərhələdən keçirik. Azərbaycan təkcə coğrafi sərhədlərini deyil, mənəvi və mədəni sərhədlərini də qorumaq və inkişaf etdirmək məcburiyyətindədir. Və bu mübarizənin ön cəbhəsində Azərbaycan Mədəniyyət Nazirliyi dayanır”.
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı xəbər verir ki, bu fikirləri Azərbaycan Yazıçılar Birliyi sədrinin müşaviri, yazıçı-tədqiqatçı Sayman Aruz sosial şəbəkə hesabında yazıb.
O qeyd edib ki, son illər Nazirliyin başladığı islahatlar təsadüfi deyil:
“Bu islahatlar, uzun müddətdir yığılıb qalmış problemlərə, yad təsirlərə, mədəni laqeydliyə və sistemsizlik mühitinə gecikmiş, lakin qətiyyətlə verilmiş cavabdır.
Mədəniyyət sahəsində aparılan hər bir ciddi dəyişiklik müqavimət doğurur. Çünki bu sahədə təkcə sənət yox, maraq, status, mövqe və təsir dairələri də var. Uzun illər formalaşmış rahat, hesabsız, nəzarətsiz mühit dəyişəndə, əlbəttə ki, bundan narahat olanlar ortaya çıxır. Bu normaldır. Amma bu da həqiqətdir ki, bu narahatlıq çox vaxt “narazılıq”, “tənqid”, “azadlıq” adı altında gizlədilir.
Gəlin açıq danışaq:
Mədəniyyət neytral sahə deyil. Mədəniyyət hər zaman tərəf tutur. Bu gün isə Azərbaycan mədəniyyəti öz xalqının, öz dövlətinin, öz tarixinin tərəfində durmaqdadır. Bax, iş də elə məhz burasındadır:
Bu torpaqda, bu dildə, bu yaddaş üzərində qurulmuş bir dövlətdə mədəniyyət də milli ruh üzərində inşa olunmalıdır. Bu həqiqət də bəzi dairələri narahat edir. Çünki milli ruh gücləndikcə, yad mərkəzlərdən idarə olunan düşüncə zəifləyir. Kökünə bağlı insan da həmin məlum dairələrin vasitəsilə idarəolunan kütləyə çevrilmir. Azad və müstəqil vətəndaş formalaşır. Hansı ki, dövlət anlayışını özünün yarada biləcəyi ən ali dəyər hesab edir deyə qoruyur və uğrunda istənilən fədakarlığa hazır olur.
Nazirliyin həyata keçirdiyi kadr islahatları, milli dəyərlərin önə çəkilməsi, folklorun, klassik ədəbiyyatın, muğamın, milli irsin yenidən dövlət siyasətinin mərkəzinə gətirilməsi təsadüf deyil. Bu, strateji seçimdir. Bu, “modernləşmə” pərdəsi altında milli kimliyin aşınmasına son qoymaq cəhdidir.
Əlbəttə ki, kimsə bundan narahatdırsa, problem bu islahatlarda deyil.
Problem həmin narahatlığın səbəbindədir.
Biz tarixən acı təcrübələr yaşamışıq. Bilirik ki, öz dəyərlərini yüngül alan, öz kimliyinə istehza ilə yanaşan millət gec-tez başqasının dəyər sisteminə tabe olur. Bu hal isə artıq mədəni məğlubiyyətdir. Mədəni məğlubiyyət isə siyasi və mənəvi məğlubiyyətin başlanğıcıdır.
Mədəniyyət Nazirliyinə qarşı səslənən əsassız ittihamların, şişirdilmiş şübhələrin, məqsədli dezinformasiyaların kökündə də məhz bu proses dayanır:
— Milli dirçəlişdən qorxu
— Mədəni suverenlikdən qorxu
— Öz mövqeyini itirmə qorxusu
Hamımıza aydındır ki, MƏDƏNİYYƏT – MİLLƏTİN STRATEJİ YADDAŞIDIR:
Tarix bir daha sübut edir ki; bir millətin taleyi yalnız torpağa bağlı deyil — onun dili, yaddaşı, mədəni kodları və milli kimliyi onun həqiqi dayağıdır. Bir xalqın ruhu zədələndikdə, fiziki sərhədləri yerində olsa da, o, ruhən məğlub durumuna düşə bilər.
Bu gün dünyada mədəniyyət artıq yalnız incəsənət kimi qəbul edilmir. UNESCO və bir çox beynəlxalq təşkilatlar “maddi olmayan mədəni irs” – dil, musiqi, folklor, inanclar – anlayışını milli identifikliyin əsas sütunlarından biri kimi qiymətləndirir. Bizim üçün isə bu, sadəcə coğrafi varlıq məsələsi deyil — bu, varlıq məsələsidir. Ona görə ki, dil varlığın evidir. Varlığımızın qorunmasına da and içən dövlətimizin ali rəhbəri, dünya Azərbaycanlılarının lideri, Prezident İlham Əliyev çoxsaylı çıxışlarında ana dilimizə yüksək önəm verir. O, mədəniyyətimizin və dövlətimizin təməlində Azərbaycan dilinin dayandığını vurğulayır.
Prezident Əliyev narahatlığını da gizlətmir: son illərdə dilimizə daxil olan yad kəlmələrin dilimizin saflığını pozduğunu qeyd edib. O, Mədəniyyət Nazirliyi, Təhsil Nazirliyi və Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) Dilçilik İnstitutu ilə birgə çalışmalarla dilin normativliyinin qorunmasını hər zaman tələb edir.
Bundan əlavə, Prezident 2025-ci il noyabrında AMEA-nın 80 illik yubileyi münasibətilə çıxışında bu məsələni yenidən gündəmə gətirərək bildirdi ki, dilimizin saflığının qorunması hər bir vətəndaşın məsuliyyətidir — dövlət, alimlər, siyasətçilər, jurnalistlər, yazıçılar hamı birlikdə çalışmalıdır.
Prezidentin bu yüksək dəyərlərinə cavab olaraq, Mədəniyyət Nazirliyi dilin qorunması və inkişafı sahəsində fəal siyasət yürüdür:
1. Normativ və hüquqi təşəbbüslər
Nazirlik dil siyasətində normativ rol oynayır və dilin saflığını qorumaq istiqamətində dövlət strukturlarıyla (Təhsil Nazirliyi, AMEA Dilçilik İnstitutu) əməkdaşlıq edir.
2. Maarifləndirmə layihələri
Məktəblərdə, universitetlərdə, ictimai məkânlarda “Nitq mədəniyyəti”, “Ana dilinin dəyəri” kimi maarifləndirmə kampaniyaları təşkil edilir ki, gənclər ana dilinin ruhunu dərk etsinlər.
3. Media və kommunikasiya siyasəti
Dil mədəniyyəti yalnız sinif otaqlarında deyil — mətbuatda, televiziya və onlayn mediada da aktualdır. Nazirlik mediada dilin düzgün, milli kodlara uyğun istifadəsini təşviq edən layihələr dəstəkləyir.
4. Mədəni irsin bərpası və inkişafı
İşğaldan azad olunmuş ərazilərdə mədəniyyət obyektlərinin bərpası, milli ədəbiyyatın və musiqinin yenidən canlandırılması nazirliyin prioritetlərindədir. Bu isə dildə, mədəni yaddaşda uzunmüddətli torpaq sevgisini yaratmaq deməkdir.
Milli İmmunitet və mübarizə məntiqi:
Bu gün apardığımız mübarizə təkcə mədəniyyət uğrunda deyil — bu, milli təhlükəsizlik savaşıdır. Mədəniyyət silahsız döyüş meydanı deyil, strateji səngərdir.
Uzun illər boyunca mədəni sahə yalnız estetik deyilmiş kimi görünə bilərdi, amma həmin sahə bəzi maraqlı qüvvələr tərəfindən təsir dairəsi kimi istifadə olunub: mədəniyyət platformaları şəxsi nüfuz, kommersiya və yad ideoloji təsirlər üçün vasitəyə çevrilə bilib. Bugünkü islahatlar isə bu status-kvonu pozur və milli identikliyi gücləndirir.
Nazirliyin atdığı addımlar — kadr islahatları, mədəni prioritetlərin milli dəyərlərə yönəldilməsi, dilin dövlət səviyyəsində qorunması — “avtoritarlıq” yox, tarixi məsuliyyətdir. Bu, milli müdafiə aktıdır. Bu, kökünə qaytarılma, təmizə çıxış və gələcəyə yönəlmiş bir strategiyadır
Nazir Adil Kərimli timsalında isə tək bir şəxs deyil, bütöv bir istiqamət hədəfə alınır. Çünki o, bu milli xətti təmsil edir. Azərbaycan dili ilk dəfə məhz Adil Kərimli nazir olduğu dönəmdə mədəniyyətin əsas fəaliyyət istiqamətlərindən biri kimi müəyyən olunub. Bunu isə yalnız təqdir etmək olar...
Bir məsələni aydın anlamalıyıq: Burada söhbət təkcə bir vəzifədən, bir qurumdan, bir rəhbərdən getmir. Burada söhbət Azərbaycanın gələcək kimliyindən gedir. Gələcək nəsil özünü kim biləcək? Hansı yaddaşın daşıyıcısı olacaq? Hansı mədəni kodla formalaşacaq?
Bu sualların cavabı bu gün verilir:
Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən atılan addımlar, nə qədər sərt, nə qədər narahatlıq doğuran olsa da, əslində milli özünümüdafiə mexanizmidir. Bu, aqressiya deyil. Bu, müdafiədir. Bu, özünü qoruma instinktidir. Bu, milli immunitetdir.
Biz anlamalıyıq ki, mədəniyyət sadəcə sahə deyil – bu, səngərdir. Bu səngər boş buraxıla bilməz, səngər düşmənə təslim edilə bilməz, laqeydliyə qurban verilə bilməz.
Bu gün Azərbaycan Mədəniyyət Nazirliyi bu səngəri qoruyur.
Onu qoruyanları hədəfə almaq isə – istər açıq, istər gizli, istər “tənqid” adı ilə, istər “azadlıq” bəhanəsi ilə – əslində Azərbaycanın milli gələcəyini hədəfə almaqdır.
Biz buna səssiz qala bilmərik.
Biz buna laqeyd qala bilmərik.
Biz buna biganə qala bilmərik.
Çünki mədəniyyətini qoruyan millət yaşayır.
Mədəniyyətinə sahib çıxmayan millət isə tədricən silinir.
Azərbaycan isə silinmək üçün yox, yaşamaq və yaşatmaq üçün var.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(28.11.2025)
Represiya, işğal və mənəvi çətinliklər- “Səssiz səslər”
Murad Vəlixanov, “Ədəbiyyat və İncəsənət”
Rejissor Fərid Əhmədovun ekranlaşdırdığı və mərhum ədibimiz Yusif Vəzir Çəmənzəminlinin həyatından bəhs edən “Səssiz səslər” filmi haqqında danışmaq istəyirəm. Əvvəlcə Yusif Vəzir haqqında danışım, ondan sonra film haqqında danışarıq.
Yusif Vəzir Çəmənzəminli 1887-ci ilin 12 Sentyabr tarixində Şuşada anadan olmuşdur. Uşaq yaşlarından ədəbiyyata və rəsmə marağı olan Yusif Vəzirin daşıdığı Vəzirov soyadı XVIII əsr Qarabağ hökmdarı İbrahimxəlil xanın nüfuzlu vəzirlərindən biri olan Mirzə Əliməmmədağanın tutduğu vəzir vəzifəsinə bağlı olaraq nəsildən-nəsilə keçmişdir. İbrahimxəlil xanın vəziri Mirzə Əliməmmədağa Vəzirov soyadını daşıyan Məşədi Mirbaba (Yusif Vəzirin atası) nəslinin ulu babasıdır. Uzun illərdən sonra Türkiyədə səfirlik etmək Mirzə Əliməmmədağa nəslinin nümayəndəsi Y. V. Çəmənzəminliyə nəsib olur. O, 1919-cu ildə yeni yaranmış Azərbaycan Demokratik Cümhuriyyətinin Türkiyədə ilk səfiri olur. Yusif Vəzir hələ kiçik yaşlarında rəsm əsərləri çəkməklə məşğul olurdu. Əvvəlcə təbiət mənzərələri, sonralar isə ictimai-siyasi motivli karikaturalar çəkməyə başlamışdı. Yusifin tələbəlik illərinin sevinci uzun sürmür. Gözlənilmədən onun böyük qardaşı Əbülhəsən xəstələnir və 1904-cü ildə vəfat edir. Yusif Vəzirin 21 yaşlı qardaşı Əbülhəsənin vaxtsız ölümü onu hədsiz dərəcədə sarsıdır. Baş verən bədbəxt hadisə atalari Məşədi Mirbabanın və anaları Seyid Əziz xanımın tez-tez xəstələnmələrinə səbəb olur. Bu hadisə dünyada haqq və ədalət olmasına inanan Yusifdə də ümidsizlik doğurur və onun uzun müddət dərsləri ilə məşğul ola bilməməsinə səbəb olur.
Bir müddət keçəndən sonra qardaşı Əbülhəsənin yaratdığı zəngin kitabxana Yusifə verilir. Yusif Vəzir kitabxanadakı rus və əcnəbi klassiklərin kitabları ilə yaxından tanış olandan sonra onda rəsm ilə bərabər ədəbiyyata da böyük maraq oyanır. Yusif Vəzir Şuşa realnı məktəbində təhsilini rus dilində aldığı üçün 1904-cü ildə həyatından şikayət tərzində yazılmış "Jaloba" adlı ilk şeirini rusca yazmışdı. Yusif Vəzir rusca yazdığı bir neçə şeirini Şuşa realnı məktəbindəki rus dili müəllimi Klemiyə göstərir. Müəllim şeirləri gözdən keçirib ona Çexovu oxumağı məsləhət görür. Çexovun şirin və duzlu hekayələri Yusif Vəzirin çox xoşuna gəlir.
Yusif realnı məktəbdə oxuyan zaman əmisi oğlu və dostu Mirhəsən Vəzirovla birlikdə rus dilində "Fokusnik" adli, əl ilə yazılmış yumoristik və karikaturalı aylıq jurnal çıxarırdılar. Bu jurnalda verilən yazılar həcmcə kiçik olsa da, məzmunca diqqəti cəlb edirdi. Yusif Vəzir daha sonra Bilqeyis Acalova ilə ailə həyatı qurur və bu evlilikdən üç övladı olur. Birinci Qırmızı Ordunun işğalından sonra Yusif Vəzir Çəmənzəminlinin həyatı kökündən dəyişir. Yaşadığı çətinliklər Yusif Vəziri o qədər sıxır ki, son çarə olaraq əlyazmalarını satır. Müəyyən müddətə vəziyyət stabilləşsə də qonşuluqlarında olan erməni ailənin Yusif Vəzir və Sovet hakimiyyəti arasında oynadığı “tazı” rolu vəziyyəti dahada qəlizləşdirir. Belə ki, onların yaydığı yalan və təxribatçı məlumatlar Yusif Vəzir və hakimiyyət arasında bitişməsi mümkünsüz bir uçurum yaradır. Ki bu uçurum daha sonra onun və dostları arasında da sıxıntılara səbəb olur. Toplanan materiallar əsasında Sovet Ali Məhkəməsinin qərarı ilə Yusif Vəzir Çəmənzəminli haqqında həbs qərarı çıxarılır. Lakin bu ərəfədə Yusif Vəzir Özbəkistana işləməyə getmişdi. Ancaq o ailəsi üçün geri qayıtmalı idi. Geri qayıdar qayıtmaz Yusif Vəzir həbs olunur və SSRİ-dəki həbsxana düşərgəsinə göndərilir. İkinci Dünya Müharibəsi bütün dövlətlərə həm maddi, həmdə mənəvi zərbə vurmuşdu. Əhali arasında aclıq və səfalət səbəbindən sürətlə yayılan xəstəliklər sıxıntını getdikcə artırırdı. Nəticədə Yusif Vəzir Çəmənzəminli saxlanıldığı həbs düşərgəsində yoluxduğu xəstəlik ucbatından 3 Yanvar 1943-cü ildə dünyasını dəyişir. Ölümündən sonra 1956-cı ildə Yusif Vəzir Çəmənzəminli haqqında qaldırılan cinayət işi əsassız sayılır və o bəraət alır.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(28.11.2025)
