Heyran Zöhrabova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu gün görkəmli mütəfəkkir, jurnalist, pedaqoq, alim, milli teatr və milli mətbuatımızın banisi, böyük maarifçi, xeyriyyəçi, ictimai xadim Həsən bəy Zərdabinin anım günüdür. 

Həsən bəy Məlikov bəzi mənbələrə görə 28 iyun 1842-ci, bəzi mənbələrə görə isə 1837-ci ildə Göyçay qəzasının Zərdab kəndində anadan olmuşdur.  İlk təhsilini doğulduğu kənddə mədrəsədə alan Həsən bəy təhsilini Şamaxı və Tiflisdə məktəbdə davam etdirir.  Daha sonra təqaüdlə Moskva Dövlət üniverisitetinin fizika-riyaziyyat fakultəsində təbiət elmləri üzrə təhsil alır.  O, 1869-cu il noyabr ayının 18-də Bakı Realnı gimnaziyasına təbiət tarixi müəllimi vəzifəsinə təyin edilir. Burada işlədiyi müddət ərzində Həsən bəy Zərdabi kasıb və kimsəsiz uşaqlara kömək etmək onları məktəbə düzəltmək, məktəbdə oxuyanların isə acınacaqlı vəziyyətini yaxşılaşdırmaq məqsədi ilə xeyriyyə cəmiyyəti təşkil edir. Təlim-tərbiyədə təhsillə yanaşı incəsənətin, mədəni mühitin də fomalaşmasının əhəmiyyətini anlayan görkəmli mütəfəkkir 1873-cü ildə öz şagirdləri ilə birlikdə, Nəcəf bəy Vəzirov və Əsgər bəy Adgözəlovun da yaxından iştirakı ilə Bakı Realnı gimnaziyasının otaqlarından birində  dramaturgiyamızın banisi Mirzə Fətəli Axundzadənin "Hacı Qara" komediyasını tamaşaya qoyur və bununla da Azərbaycan milli teatrının əsası qoyulur.

"Hər bir Vilayətin qəzeti gərək o vilayətin aynası olsun. Maarifdən, elmdən məhrum bir xalq işıqdan məhrumdur" söyləyən Həsən bəy qəzet yaratmaq üçün Bakı Qubernatoruna müraciət edir və qubernatorun məsləhəti ilə qəzetin adı əkinçi qoyulur. Adına uyğun olaraq qəzetdə əkin və ziraət xəbərlərinin yer almasına icazə verilir. Yalnız bu halda türkcə qəzetin çıxması mümkün ola bilərdi. Bununla əlaqədar Həsən bəy İstanbuldan hürufat gətizdirir və uzun zəhmətdən sonra nəhayət 1875-ci il 22 iyul tarixində Bakıda Qubernator məətbəsində Azərbaycan dilində “Əkinçi” qəzetinim nəşrinə müvəffəq olur. Və beləliklə milli mətbuatımızın əsası qoyulur.

“Əkinçi” Azərbaycan və həmçinin bütün Rusiyada nəşr olunan ilk türk dilli qəzet idi. Maarifçilik funksiyası yerinə yetirən əkinçi qəzeti sadəcə əkindən yazmır o həmdə dövrün problemlərini işıqlandırır.  Üstüörtülü şəkildə çar idarə üsulunu tənqid edir, dini xurafatı pisliyir və təhsilin önəmini anlatmağa çalışır. Lakin ХIХ əsrin ikinci yаrısındа Аzərbаycаndа cəhаlətə, аvаmlığа, nаdаnlığа qаrşı mübаrizədə, хаlqın mааrifə, mədəniyyətə çаtmаsındа, mааrifçilik idеyаlаrının yаyılmаsı və mütərəqqi ziyаlılаrın yеtişməsində mühüm rоl оynаmış “Əkinçi” qəzeti uzun müddət fəаliyyət göstərə bilməmiş, 1877-ci ilin sеntyаbrındа çаr sеnzurаsı tərəfindən bаğlаnmışdı.

“Əkinçi” ayda iki dəfə 300-400 tirajla nəşr olunurdu. Bu illər ərzində qəzetin 56 nömrəsi nəşr olunmuşdu. Zərdаbinin fəаliyyətindən qоrхuyа düşən pоlis idаrəsi оnu Bаkıdаn uzаqlаşdırmаq məqsədilə ona dəfələrlə təzyiqlər göstərmiş və 1878-ci ildə Zərdаbi öz rаzılığı ilə məktəbdən аzаd оlunmuşdu. Bu dövrdə həm də o, mollaların “ateist, Osmanlı agenti, şapqalı urus” kimi təhqirlərinə də məruz qalmışdı.

Zərdаbi 1879-cu ilin sonlarındа аiləsi ilə birlikdə dоğmа kəndləri оlаn Zərdаbа köçmüş və 1896-cı ilə qədər оrаdа yаşаmаlı оlmuşdu. Hər zaman öz xalqının inkişafı üçun çalışan ziyalı burda da məktəb açmaq üçün çalışır və hətta öz evini məktəb kimi istifadə edir. 

1906-cı ildə Bakıda keçirilən Azərbaycan müəllimlərinin I qurultayının təşkilatçısı və sədri olmuşdur. 

Həsən bəy Zərdabi Hənifə xanım Məlikova ilə ailə həyatı qurmuş və onların bu izdivacdan iki oğlu və iki qızı dünyaya gəlmişdir.  Hənifə xanım Azərbaycanın ilk maarifçi qadınlarından biri olmuşdur. 

Zərdabi 1907-ci ildə noyabr ayının 28-də iflic olur və dünyasını dəyişir.

“Qiymət, öz işin üçün mükafat, tərif və s. axtarma. Xalq üçün çalış, o arxanca gedəcək və səni qiymətləndirəcək. Bunun üçün əvvəlcə onun inamını qazan."  deyirdi böyük ziyalı. Və bu sözləri onun vəfatı zamanı öz təsdiqini tapdı.  "Mənim üçün təntənəli dəfn mərasimi düzəltməyin" deyə vəsiyyət etməsinə baxmayaraq həmin gün Bakıda böyuk bir izdiham müşahidə olunur. “Tаzə həyаt” qəzеtinin Zərdаbinin ölümünə həsr еdilmiş nömrəsində оnun dəfn mərаsiminin hələ Bаkının tаriхində görünməmiş bir hüznlə, kədərlə kеçirildiyi qеyd еdilir. Həsən bəy Zərdabi köhnə Bibiheybət məscidinin yanında dəfn edilir. 1937-ci ildə həmin ərazilər dağıdılır və Zərdabinin sümükləri bir müddət qızının evində saxlanılır.  Təəssüflə qeyd etmək lazımdır ki, bütün ömrünü bu yurdun insanının inkişafı üçün çalışan böyük maarifçinin sümükləri üçün tam 20 il bir qarış torpaq tapılmır. Nəhayət 1957-ci ildə vəfatının 50 illiyi qeyd edilərkən onun sümükləri Fəxri Xiyabanda dəfn olunur. 

Həsən bəy Zərdabi Moskva Universitetini namizədlik diplomu ilə bitirən ilk müsəlman məzun, Azərbaycanın ilk universitet təhsilli alim və müəllimi, islam dünyasının ilk təbiətşünas alimi, Bakı Gimnaziyasının ilk müsəlman müəllimi, təkcə Azərbaycanda deyil, bütün müsəlman Şərqində islam xeyriyyəçilik hərəkatının  “Cəmiyyəti-Xeyriyyə” nin banisi, 1873-cü ildə şagirdləri ilə birlikdə Bakıda Azərbaycan dilində ilk teatr tamaşası göstərən mədəniyyət xadimi, Azərbaycanın milli teatrının və  mətbuatının banisi, Azərbaycanda ilk qızlar gimnaziyasının açılmasının təşəbbüskarı, Azərbaycan müəllimlərinin birinci qurultayının təşkilatçısı və qurultayın sədri olmuşdur.

Onun xalqı qarşısındakı əvəzsiz xidmətləri danılmaz və unudulmazdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.11.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi şair Ərdəbildə yaşayan Həkimə Babakişizadədir.

Həkimə Babakişizadə

Ərdəbil

Boylananda

Boyasın boyumu

Xəyalın duvaqlı boyasına;

Mavini sevirəm

Sonra da yaşılı...

Şaxıyan işığa allergiyası var

Astiqmatizm ruhumun,

Abajurlu xəyallığımda

Dans edir pərdəli günəşə

Alışqanlığım,

İki sətir əllərini oxut

Gözlərimin şüşəsinə

Doldurum qoxunu,

Dincəlsin ətrin

Beynimin hüceyrələrində.

Şirin görüşündən ayılsam

Bu gecə bağa stansiyasından

Cet olub uçaram

Yuxuna ölərəm.

Projektorsa işığına

Yığışar

Əl-ayağı yığışmayan bör-böcək fikirlərin,

Durular zehnim

Sayaram kırıxmasam günləri;...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.11.2025)

Təzəpir məscidinin təməlinin qoyulmasından 111 il ötür

Şərəf Cəlilli,

Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Müqəddəslərin və müqəddəsliklərin diyarı Bakının incilərindən biri də mövcud olduğu bütün dönəmlərdə dini, elmi, ictimai-siyasi mərkəz rolunu oynayan Təzəpir məscididir.

Təkcə Azərbaycanın, Qafqazın deyil, bütün İslam aləminin müqəddəs ziyarətgahlarından, memarlıq abidlələrindən sayılan Təzəpirin müqəddəsliyi övliya Əbu Seyid Abdullanın adı ilə bağlıdır. Yaxın və Orta Şərqdə kəraməti, islam dəyərləri ilə bağlı düşüncələri, traktatları ilə məşhur olan, xəlvətiyyə təriqətinin banisi Seyid Yəhya Bakuvinin müridi kimi şöhrət tapan Əbu Səid Abdullanın dəfn olunduğu məkan – Xəlfədam yüzillər boyu ziyarətgah olub. Onun müqəddəsliyinə ehtiramda bulunan Bakı əsilzadələri daima Xəlfədamın, onun zinəti olan Əbu Səid Abdullanın məzarının qayğısına qalıb.

Bu müqəddəs məkan Bakı xanı Hüseynqulu xanın və ailə üzvlərinin də Tanrıya əl açdıqları ünvan olub. 1917-ci ildə Hüseynqulu xan və kürəkəni Qasım bəy tərəfindən bərpa edilən Xəlfədam məscidi 90 il sonra Şərqin, türk dünyasının, islam mədəniyyətini çevrələyən ölkələrin, Odlar Yurdu Azərbaycanın, ən əsası Bakının məşhur milyonçusu, mesantı, ata tərəfdən əfşarlar soyuna, Nadir şah Əfşara, ana tərəfdən Seyid Yəhya Bakuvi müqəddəsliyinə bağlı olan Nabat xanım Xoca bəy qızı Aşurbəyova tərəfindən Təzəpir adında məscid kompleksə çevrilib.

Nabat xanım milli vətənpərvər bir ailədə böyümüş, belə bir ailəyə də gəlin getmişdi. Bakı milyonçularından olan Hacı Musa Rza Rzayevin ömür-gün yoldaşı idi.

Bakının bir çox tarixi tikililəri, yaşayış binaları, ovdan və hamamları, məscidləri məhz bu iki əsilzadə soyunun, zadəganların adı ilə bağlıdır. Hacı Zeynalabdin Tağıyev, Şəsmi Əsədullayev, Murtuza Muxtarov kimi nüfuzlu Bakı mesantları ilə yanaşı, Aşurbəyovlar da onun mədəni simasının, mənəvi mühitinin formalaşmasına sərmayə yatırır, xeyriyyə cəmiyyətləri qurur, mədəni-maarif məsələlərinə töhfələr verir, millətin cəhalətdən qurtuluşu, tərəqqisi üçün əllərindən gələni əsirgəmir, digər millətlərin elmi-mədəni elitasının qarşısına əldə etdikləri nailiyyətlərlə çıxırdılar.

Nabat xanım Xəlfədan məscidinin yerində daha möhtəşəm bir abidəni tikdirmək istəyəndə Bakının hər tərəfindən əzəməti ilə görünən Aleksandr Nevski kilsəsi var idi. Bu bir türk, müsəlman olaraq onun qüruruna toxunurdu. Bu səbəbdən də Təzəpir məscidinin təməlini qoymağı qərara alır. Bu yolda bütün sərvətini sərmayə etməklə kifayətlənmir, zinət əşyalarını belə satmaqdan çəkinmir. Hacı Zeynalabdin Tağıyevin, qardaşı Əjdər bəy Aşurbəyovun yardım təklifindən imtina edir. Qardaşı Əjdər bəyə üz tutaraq: “Madam ki, belə səxavətlisən, get, sən özün bir məscid tikdir” – deyib, ona doğru, düz olan yolu göstərir. Bu gün Bakının bir başqa memarlıq incisi sayılan Əjdər bəy məscidinin təməli belə qoyulur.

Nabat xanım ilahi eşqinə, Tanrı sevgisinə, dini etiqadına, Seyid Yəhya Bakuvi müqəddəsliyinə bağlı soyuna, soy-kökünə, şəcərə dəftərinə hörmətin əlaməti olaraq dövrünün məşhur memarı Zivər bəy Əhmədbəyovu məscid komplekslərin incəliyini öyrənmək məqsədilə Şərq ölkələrinə ezam edir. Bunun üçün də kifayət qədərə sərmayə ayırır. Zivər bəy bu gün əvəzsiz memarlıq incisi, İslam dəyərlərini özündə ehtiva edən tarixi abidə kimi dünyada məşhur olan Təzəpirin layihəsi ilə dönür. Zivər bəy Nabat xanıma onun xəyal etdiyi, arzusunda olduğu “hündür, ikimərtəbəli (yaruslu) minarəsi olan məscidin layihəsini təqdim edir, lakin Bakı qubernator idarəsi provaslav ruhanilərinin fətvası ilə minarənin ancaq bir mərtəbəsinin tikilməsinə icazə verir. Əgər məscidin minarəsi iki mərtəbəli olsaydı, öz hündürlüyü və yaraşığına görə elə həmin dövrdə (1897-ci il) yaxınlıqda tikilmiş Aleksandr Nevski provaslav kilsəsini kölgədə qoyardı”.

Bütün təzyiqlərə, Bakı qubernatorluğunun çıxardığı qərara baxmayaraq Nabat xanım Təzəpir məscidinin təməlini qoyur, sübut edirki, bura Bakıdı, türk, müsəlman şəhəridi. Onun tarixi sakinləri, özünəməxsus milli-mənəvi dəyərləri var.

Nabat xanım təkcə xeyriyyəçi, messant, milli burjuaziyanın qurucularından deyildi. Onda bir türk əzəməti, müsəlman mədəniyyəti, Azərbaycanlı qüruru, qeyrəti vardı. Təzəpirin təməlinə, möhrəsinə onun xüsusi istəyi ilə Bənnalıqdan Millət Atası şöhrətinə qədər müqəddəs, vüqarlı bir yol keçən, milli məfkurədən milli dövlətçiliyə körpü olanmücahidlərin Ruhunun Atasına çevrilən, mənsub olduğu millətin oyanışı, cəhalətdən qurtuluşu üçün məktəb, teatr binaları tikən, mətbuat orqanları quran, Qurani- Kərimin bəzi ayələrini ana dilinə çevirtdirən bu yolda sərvətini səxavətlə sərmayə edən Hacı Zeynalabdin Tağıyev qoyur. 9 ilə tikintisi başa çatan Təzəpirin künbəzinə də son daşı onun vəsiyyəti, oğlu Hacı Abbasqulu Rzayevin istəyi ilə Tağıyev qoyur.

1914-cü ilin noyabrında Təzəpir məscidində açılış olur – ilk Bayram namazı qılınır. Nabat xanım artıq iki il idi ki, Tanrı dərgahında idi. 117 yaşında mələklərin sırasına qoşulmuşdu. Onunvəsiyyətinə uyğun olaraq Bakı Qazılar Şurası Təzəpir məscidinə Nəcəfdə, Kufədə dini təhsil alıb Vətənə dönən sonralar Cümhuriyyətin və Sovet dövrünün Şeyxülislamı kimi şöhrət tapan Ağa Əlizadə təyin olunmuşdu. İlk xütbəni də o vermişdi

Nabat xanmın ruhundan qida verdiyi məscid qısa zaman kəsiyində dini, elmi, ictimai-siyasi mərkəzə çevrilmişdi. Bakı messenatlarının, xüsusən də Hacı Zeynalabdin Tağıyevin diqtəsi, Ağa Əlizadənin iradəsi ilə burada Səadət Ruhani Məktəbinin təsis konfransı keçirilmişdi. Qafqaz Müsəlmanları Qadınlarının qurultayı çağırılmışdı. Qadına seçmək, seçilmək hüququnun verilməsi, qadınların təhsilə cəlb olunması məsələsi qaldırılmışdı. Ən əsası 1914-cü ildə Rusiya-Türkiyə müharibəsi zamanı Bakı Quberniyasının qərarına, qubernatorun göstərişinə baxmayaraq Təzəpirin axundu Ağa Əlizadə, Bakı milyonçularının, şəxsən Hacı Zeynalabdin Tağıyevin diqtəsi ilə Osmanlı əleyhinə fətva verməkdən imtina etmiş, Bakı əhlinə üz tutaraq onları Osmanlıya, Çanaqqala və Sarıqamış hadisələri zamanı dəhşətlərə məruz qalan qan qardaşlarına ianə toplamağa çağırmışdı. O ianələrin içərisində Bakılı qızların nişan üzükləri belə vardı. 

Təzəpir təkcə bir ibadət yeri, ziyarətgah deyil, o həm də dini, ictimai, siyasi mərkəzdir. 1918-ci ilin Mart soyqırımı zamanı Xəzər dənizindən atılan ilk bombanın ünvanı da Təzəpir olmuşdu. Bakının düşünən beyinləri daşnaklara qarşı mübarizə planını Hacı Zeynalabdin Tağıyevin və Ağa Əlizadənin rəhbərliyi ilə burada müzakirə edirdilər. Soyqırım günü və öncəki gecə şəhər əhli Təzəpirə sığınmışdı. Erməni daşnakları, onların arxasında dayanan səlibçilər, xaçlı yürüşə çıxanlar əhalini də, Tanrı evini də güllə-baran etməkdən çəkinməmişdi.

Təzəpir Mart soyqırımı Şəhidlərinin yuyulub kəfənləndiyi, Çəmbərəkənddə Torpaq müqəddəsliyinə yola salındığı yer olsa da, 1918-ci ilin sentyabrında Müjdə məkanına çevrildi. Nuri Paşanın, XI Qafqaz İslam Ordusunun gəlişi, Bakı Qoçularının iradəsi ilə işğaldan azad olunan Bakının gözaydınlığı xəbəri Bakılılara Nabat xanım Aşurbəyovanın təməlini qoyduğu Təzəpirdən verildi. Hacı Zeynalabdin Tağıyevin istəyi ilə Təzəpir məscidinin axundu Ağa Əlizadə və XI Qafqaz İslam Ordusunun komandanı Nuru Paşa minbərə qalxıb Birliyin, Bütövlüyün, Qardaşlığın simgəsinə, bəlgəsinə döndülər. Həmin gün Təzəpirin də, Tağıyevin malikanəsinin də önünə 250 metrlik “Qırmızı xalı” sərildi. Xalıdan iki türk əzəmətlə, şəstlə keçirdi. Qafqaz İslam Ordusunun komandanı Nuru Paşa və Təzəpir məscidinin axundu Ağa Əlizadə.

Ağa Əlizadəni Nəcəfə, sonra da Kufəyə təhsil almağa göndərən də, təməlini qoyduğu Təzəpir məscidinə vəsiyyəti ilə axund təyin etdirən də, Nabat xanım Aşurbəyova idi. 1918-ci ilin 16 sentyabrında yaşanan bu tarixi müjdə gününün eynisi Naxçıvanda yaşanmışdı. Naxçıvan Milli Şurasının, Naxçıvan Müdafiə Komitəsinin, Naxçıvan Qızlar Seminariyasının qurucusu, Araz-Türk Cümhuriyyətinin təsisçilərindən biri Mirzə Nəsrulla bəy Əmirov IX Qafqaz İslam Ordusunun Komandanı Kazım Qarabəkir Paşanın ayaqlarının altına 250 metrlik “Qırmızı xalı”salmışdı. Onunla birlikdə İbn Küseyir Məscidindən Naxçıvan əhlinə bu torpaqların daşnaklardan təmizlədiyi müjdəsini vermişdi.

Mirzə Nəsrulla bəy Əmirov Naxçıvan xanlarının - Kəngərlilərin Yurdçu qoluna, Nabat xanım Aşurbəyova isə Əfşarlara bağlı idi. Hər ikisi qüdrətli türk, hər ikisi xeyirxah müsəlman, hər ikisi Millət Fədaisi idi. Biri Bakı qubernatorunun fətvasına baxmayaraq Təzəpir məscidini qurmuşdu. Digəri Şura hökumətinin“Dini etiqad azadlığı haqqında direktivi” ləğv etməsinə baxmayaraq, Asəf-Kəhf ziyarətgahınayolççəkdirmişdi. Millət millət olur cəsarəti, ləyaqəti, həm də tarixi şəxsiyyətləri ilə...  

Təzəpir tarix, həm də tarixin canlı salnaməsidir. Bakı əsilzadələrinin, Bakı xanı Hüseynqulu xandan, Nabat xanım Aşurbəyovadan sonra Təzəpir məscidi haqqında tarixi qərarı Müzəffər Ali Baş Komadan, Prezident cənab İlham Əliyev aldı. Təzəpiri Bakının Memarlıq incisinə, Qafqaz və İslam mədəniyyətini çevrələyən ölkələrin elmi, dini, ictimai-siyasi mərkəzinə çevirdi. Bununla kifayətlənmədi. Təzəpirin ünvanında Nabat xanım Aşurbəyovanın adını əbədiləşdirdi. 

Qafqaz Müsəlmanları Ruhani İdarəsinin baş ofisi Təzəpirdə yerləşir. Burada mövcud olan İslam tarixi dəyərləri ilə bağlı qiymətli dini kitabların, risalələrin qorunduğu kitabxana dünyada məşhurdur. İlahi eşqdən, Tanrı sevgisindən təməli qoyulan Təzəpir məscidində Seyid Yəhya Bakuvinin müridi Əbu Səid Abdullanın, Nabat xanım Aşurbəyovanın və əsil anasının yolunu əsilzadə şərəfi ilə davam etdirən yarımçıq arzusunu gerçəyə çevirib tamamlayan Hacı Abbasqulu Rzayev uyuyur.

Təzəpir məscidi müqəddəsdi. Pirlərin, övliyaların, əməlisalehlərin, millət fədailərinin ruhunun dolandığı yerdi. Onu sevin, ziyarət edin, o zaman millətə təmmənasız Sevgidən, xidmətdən, Tanrıya ibadətdən gözəl heç nəyin olmadığını anlayacaqsınız. Təzəpirin təməlini qoyanlar, layihəsini cızanlar, fərman və sərəncamları ilə adını tarixə yazanlar o müqəddəs yolda yürüdükləri üçün üstündən 111 il ötəndən sonra belə sevgi ilə anılır, unudulmurlar.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.11.2029)

Murad Vəlixanov, “Ədəbiyyat və İncəsənət”

Rejissor Fərid Əhmədovun ekranlaşdırdığı və mərhum ədibimiz Yusif Vəzir Çəmənzəminlinin həyatından bəhs edən “Səssiz səslər” filmi haqqında danışmaq istəyirəm.  Əvvəlcə Yusif Vəzir haqqında danışım, ondan sonra film haqqında danışarıq.

Yusif Vəzir Çəmənzəminli 1887-ci ilin 12 Sentyabr tarixində Şuşada anadan olmuşdur. Uşaq yaşlarından ədəbiyyata və rəsmə marağı olan Yusif Vəzirin daşıdığı  Vəzirov soyadı XVIII əsr Qarabağ hökmdarı İbrahimxəlil xanın nüfuzlu vəzirlərindən biri olan Mirzə Əliməmmədağanın tutduğu vəzir vəzifəsinə bağlı olaraq nəsildən-nəsilə keçmişdir. İbrahimxəlil xanın vəziri Mirzə Əliməmmədağa Vəzirov soyadını daşıyan Məşədi Mirbaba (Yusif Vəzirin atası) nəslinin ulu babasıdır.  Uzun illərdən sonra Türkiyədə səfirlik etmək Mirzə Əliməmmədağa nəslinin nümayəndəsi Y. V. Çəmənzəminliyə nəsib olur. O, 1919-cu ildə yeni yaranmış Azərbaycan Demokratik Cümhuriyyətinin Türkiyədə ilk səfiri olur.  Yusif Vəzir hələ kiçik yaşlarında rəsm əsərləri çəkməklə məşğul olurdu. Əvvəlcə təbiət mənzərələri, sonralar isə ictimai-siyasi motivli karikaturalar çəkməyə başlamışdı. Yusifin tələbəlik illərinin sevinci uzun sürmür. Gözlənilmədən onun böyük qardaşı Əbülhəsən xəstələnir və 1904-cü ildə vəfat edir. Yusif Vəzirin 21 yaşlı qardaşı Əbülhəsənin vaxtsız ölümü onu hədsiz dərəcədə sarsıdır. Baş verən bədbəxt hadisə atalari Məşədi Mirbabanın və anaları Seyid Əziz xanımın tez-tez xəstələnmələrinə səbəb olur. Bu hadisə dünyada haqq və ədalət olmasına inanan Yusifdə də ümidsizlik doğurur və onun uzun müddət dərsləri ilə məşğul ola bilməməsinə səbəb olur.

Bir müddət keçəndən sonra qardaşı Əbülhəsənin yaratdığı zəngin kitabxana Yusifə verilir. Yusif Vəzir kitabxanadakı rus və əcnəbi klassiklərin kitabları ilə yaxından tanış olandan sonra onda rəsm ilə bərabər ədəbiyyata da böyük maraq oyanır. Yusif Vəzir Şuşa realnı məktəbində təhsilini rus dilində aldığı üçün 1904-cü ildə həyatından şikayət tərzində yazılmış "Jaloba" adlı ilk şeirini rusca yazmışdı. Yusif Vəzir rusca yazdığı bir neçə şeirini Şuşa realnı məktəbindəki rus dili müəllimi Klemiyə göstərir. Müəllim şeirləri gözdən keçirib ona Çexovu oxumağı məsləhət görür. Çexovun şirin və duzlu hekayələri Yusif Vəzirin çox xoşuna gəlir.

Yusif realnı məktəbdə oxuyan zaman əmisi oğlu və dostu Mirhəsən Vəzirovla birlikdə rus dilində "Fokusnik" adli, əl ilə yazılmış yumoristik və karikaturalı aylıq jurnal çıxarırdılar. Bu jurnalda verilən yazılar həcmcə kiçik olsa da, məzmunca diqqəti cəlb edirdi.   Yusif Vəzir daha sonra Bilqeyis Acalova ilə ailə həyatı qurur və bu evlilikdən üç övladı olur.  Birinci Qırmızı Ordunun işğalından sonra Yusif Vəzir Çəmənzəminlinin həyatı kökündən dəyişir.  Yaşadığı çətinliklər Yusif Vəziri o qədər sıxır ki, son çarə olaraq əlyazmalarını satır.  Müəyyən müddətə vəziyyət stabilləşsə də  qonşuluqlarında olan erməni ailənin  Yusif Vəzir və Sovet hakimiyyəti arasında oynadığı  “tazı” rolu  vəziyyəti dahada qəlizləşdirir.  Belə ki, onların yaydığı yalan və təxribatçı məlumatlar Yusif Vəzir və hakimiyyət arasında bitişməsi mümkünsüz bir uçurum yaradır. Ki bu uçurum daha sonra onun və  dostları arasında da sıxıntılara səbəb olur.  Toplanan materiallar əsasında Sovet Ali Məhkəməsinin qərarı ilə Yusif Vəzir Çəmənzəminli haqqında həbs qərarı çıxarılır. Lakin bu ərəfədə Yusif Vəzir Özbəkistana işləməyə getmişdi. Ancaq o ailəsi üçün geri qayıtmalı idi.  Geri qayıdar qayıtmaz Yusif Vəzir həbs olunur  və SSRİ-dəki  həbsxana düşərgəsinə göndərilir.  İkinci Dünya Müharibəsi bütün dövlətlərə həm maddi, həmdə mənəvi zərbə vurmuşdu.  Əhali arasında aclıq və səfalət səbəbindən sürətlə yayılan xəstəliklər sıxıntını getdikcə artırırdı. Nəticədə Yusif Vəzir Çəmənzəminli saxlanıldığı həbs düşərgəsində yoluxduğu xəstəlik ucbatından 3 Yanvar 1943-cü ildə  dünyasını dəyişir. Ölümündən sonra 1956-cı ildə Yusif Vəzir Çəmənzəminli haqqında qaldırılan cinayət işi əsassız sayılır və o bəraət alır. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.11.2025)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu dəfə sizə bu gün - noyabrın 28-də 65 yaşını qeyd edəcək bir xanım haqqında danışmaq istəyirəm. Ümumiyyətlə, Azərbaycan qadınlarının fədakarlığı barədə çox yazılıb, çox deyilib. Və onların hər birinin həyatını araşdırdıqca parlaq nümunələrin şahidi olursan.

Elə qadınlarımız olub ki, tarix boyu ölkənizin inkişafında mühüm rol oynayıblar, milli dəyərlərin, milli mənəviyyatın qoruyucusu olublar.Təsadüfi deyil ki, “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanındakı qadın obrazları bu gün də öz aktuallığını itirməyib. Çünki hələ də aramızda belə qadınlarımız var. Böyük şairimiz Nizami Gəncəvi öz əsərlərində ölkəni idarə edən müdrik, cəsur və fədakar qadınlardan çox danışıb. Hüseyn Cavidin “Qadın gülərsə şu issız mühitimiz güləcək, sürüklənən bəşəriyyət qadınla yüksələcək!”- ifadəsi qadına göstərilən ehtiramın bariz ifadəsidir...

Müsahibələrinin birində deyir ki:- “Mən həqiqətən də güclü qadınam, çünki çox mübariz, acılar yaşayan ailədən gəlmişəm. Nənəm türkiyəli olub, atamın atasının nənəmə görə çox başı ağrıyıb, həbs ediblər, sürgünə göndəriblər. Nənəm üç uşaqla təkbaşına qalıb. Mən bir az da nənəmə oxşayıram. Nənəm o bölgədə Kommunist partiyasının ilk üzvlərindən olub. Türk qızı o partiyaya üzv olub ki, ailəsini qorusun. İkinci Dünya müharibəsində əlində qamçı, atın belində kəndi idarə edib. Atam da bizi çox güclü böyüdüb, mən əsasən ondan tərbiyə almışam. Atamın bizə əsas iki nəsihəti olub. Birincisi oxumaq, həmişə deyirdi ki, qızlarımın diplomu onun cehizidir; ikincisi mübariz olmaq.

Ailəmiz həm də zəhmətkeş olub. Yadımdadır, atam bizi meşəyə- odun yığmağa aparardı və biz yoğun ağacları daşımağa atama kömək edirdik. Hamımız uşaqlıqdan əməyə öyrəşmişdik. Bizdə iş bölgüsü yox idi, hamı iş görürdü. Nənəm isə sərt qaydaları olan bir qadın idi. İmkan vermirdi ki, bir dəfə də olsun, biz şikayət edək. Yaxşı xatırlayıram, ortancıl qardaşım qonşu uşaqlarına döyülüb evə gəlmişdi deyə, nənəm onu qamçı ilə vurdu, dedi ki, ac qalacaqsan bu gecə, sənə yemək yoxdur. Onda anladım ki, güclü olmasam, məni də döyəcəklər...”

Çox yüksək enerjisi var. Bu enerji ona həmişə xoşbəxtlik gətirir. Praktiki zəkası ilə insanlarla münasibətini asanlaşdırır, dərin xarekteri ilə isə münasibəti canlı saxlaya bilir. Cəmiyyət içində şən olması, nəzakəti, daxili cazibəsi ilə sevilən insandır. Gözəl xarekteri və geniş maraq dairəsi sayəsində ətrafına insanları toplamağı bacarır. Evdə oturanda belə, özünə məşğul olacaq fəaliyyət tapa bilir. Dostluq onun üçün çox vacibdir. Necə deyərlər, dostları onun üçün əzizdir və onlar üçün hər cür fədakarlıq göstərməyə hazırdır. Amma bu fədakarlığa sadiq qalmayan dostları da olub. Gənclik illərində dostlarından aldığı yaralara görə, həmişə özünü qorumağa məcburdur. Gözəl liderlik qabiliyyəti var, cəsur və cəsarətlidir...

“Həmişə istəyirəm ki, mükəmməl olum. Heç vaxt razı olmaram ki, kimsə mənə "sən bu işi bacarmadın" desin. Qorxmadan bəlanın üstünə gedənəm. Həyat yoldaşım həmişə deyir ki, sən bəlaya gəl-gəl deyənsən. Çünki özümə söz vermişəm, dünya dağılsa da, şantaja, təhdidə boyun əymərəm. Heç vaxt. Çünki o səni sənlikdən çıxarar. Ona boyun əydinsə, səni qaranlığa sürükləyər. Bir nəfər var idi - Azərbaycanın bəlası. Ondan hamı qaçırdı, amma mən onunla uğraşdım. Çünki özümə arxayınam. İnsan başqalarına nələr yaşadırsa, hamısını özü yaşayır. Mən həyatımda iki dəfə haqsızlıq etmişəm, ikisi də vaxt keçəndən sonra öz başıma gəlib. O haqsızlığın üstündə nə qədər yaxşılıq etsəm də, yenə də onu yaşamışam...”- söyləyir.

Bəli, bu dəfə Sizə xalq şairi Sabir Rüstəmxanının ömür-gün yoldaşı, millət vəkili Tənzilə Rüstəmxanlıdan danışıram. O, 1960-cı il noyabr ayının 28-də Qərbi Azərbaycanın Amasya rayonunun Əzizbəyov kəndində anadan olub. 1969-ci ildə ailə vəziyyətiylə əlaqədər, Balakən rayonunun Qazbinə kəndinə köçüblər. 8-ci sinfi həmin kənddə başa vuraraq, təhsilini Bakı şəhərində Bakı Ticarət Texnikumuna davam etdirib. Orada mühasibat uçotu üzrə ixtisasa yiyələnib. Təyinatla Mingəçevir şəhərinin Ticarət İdarəsinə göndərilib. 1982-ci ildən bəri Azərbaycan Mərkəzi Kooperativlər İttifaqında (Azərittifaq) müxtəlif vəzifələrdə çalışıb. Hal-hazırda Azərittifaqda sədrin 1-ci müavini vəzifəsində işləyir. O, 1991-ci ildə Moskva Kooperativ İnstitutunun Bakı flialını iqtisadçı ixtisası üzrə başa vurub. 2012-ci ildə Bakı Dövlət Universitetində Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru elmi dərəcəsini alıb. 1996-ci il may ayının 3-də Azəri Türk Qadınlar Birliyinin- sədri seçilib. Bir çox beynalxalq konfrans və simpoziumların təşkilatçısı və iştirakçısı olub. Rəhbəri olduğu Azəri-Türk Qadınlar Birliyi müxtəlif illərdə nüfuzlu sorğu mərkəzlərinin açıqladıqları nəticələrə görə, “ilin ən yaxşı təşkilatı” adına layiq görülüb. Ümumiyyətlə, Tənzilə xanımın xeyli mükafatı var. Onun təltif olunduğu mükafatları sadalamaqla vaxtınızı almaq istəmirəm. Amma bir şeyi qeyd etməyi vacib bilirəm ki, sinsəsini bir sıra medallarla yanaşı, “Şöhrət” ordeni də bəzəyir...

Deyir ki:- “Sabir bəylə evlənəndə atam mənə dedi ki, ay qız, sən hara gedirsən, bunun bütün ətrafı qadınla doludur. Dedim olsun, o qadınların öhdəsindən mən gələcəm. Sabir Rüstəmxanlı ona gələn sevgi məktublarını orada-burada gizlədirdi. Getdim arxivindən tapdım. Şairdir də, sevəcək, özü də şöhrətinin zirvəsində olan vaxtlar idi. 30-40 il bundan əvvəli danışıram sizə. Bir gün açdım, gördüm, ilahi, necə gözəl sevgi məktubları var. Lənkərandan bir qız yazmışdı, o məktubu oxuyanda ağladım. Dedim ki, ay Allah, bədii təfəkkürünə bax bunun, Sabir bəyi nə gözəl sevir, o məktublara baxanda qıza yazığım gəldi. Sevəndə də gözəl sevmək lazımdır, indiki gənclər elə sevə bilmir. İndiki sevgilərin çoxu əxlaqdan uzaqdır. O məktubları götürdüm, Qənirə Bəyzadəni çağırdım, dedim sən yaxşı jurnalistsən, həm də alimsən. Gəl, bu məktubları toplayaq, buna gözəl bədii don ver, məktubu yazanların adın verməmək şərti ilə kitab kimi çap edək. Sabir bəyin onda qarşıdan 50 illiyi gəlirdi, o kitabı həmin gün ona hədiyyə verdim. Şoka düşmüşdü, rəng alıb-rəng verirdi. Dedim ki, Sabir bəy, nə vaxta qədər gizlədəcəkdin bunu, sənin yaşanmış həyatın var, bu millət səni sevir, aralarında sənə sevgisi olan qadın da olacaqdı. Yazıq deyilmi bu məktublar?”

Tənzilə Rüstəmxanlı hal-hazırda Vətəndaş Həmrəyliyi Partiyasının sədri Sabir Rüstəmxanlının müşaviridir. 2024-cü il növbədənkənar parlament seçkilərində Vətəndaş Həmrəyliyi Partiyası üzvü kimi 70 saylı Neftçala seçki dairəsindən deputat seçilib. Onun şüarı "Neftçala üçün birlikdə"dir. Və parlamentin Azərbaycan - Türkmənistan parlamentlərarası əlaqələr üzrə işçi qrupunun rəhbəridir...

“Qadınlar siyasətə girməyə ehtiyat edir, qorxurlar. O qədər böyük əngəllərlə qarşılaşırlar ki. Bizdə qadının qadınlığı yaşına baxmadan ona silah olur. Mənim millətimdə qadın çox müqəddəsdir, həyat yoldaşı qədər hökmlüdür, kişi qadının namusuna söz atmaz. İllərdir Qərb və Şərq öz dəyərlərini bura gətirmək üçün işlədiyi projelər həyata keçirirlər. Bu projelərin nəticəsində doğulan nəsil var ki, mən onları tanımaq istəmirəm. Hansı ki, onlar siyasətə girmək istəyən qadınları təhqir edirlər. Bunlar hamısı fars əxlaqdır, türklərdə belə şeylər olmayıb. İndi də qadınlar siyasətə buna görə girməkdən qorxur. O çirkabı, iftiranı götürə bilən var, bilməyən var. Bunda zərrə qədər həqiqət payı olsa deyərsən ki, düz deyir, amma elə deyil və Azərbaycandakı qədər çirkab heç yerdə yoxdur. Bu gün sosial mediada nələrə rast gəlmirsən, adam o sözləri heç təklikdə olanda deyə bilmir...”- söyləyir.

Bəli, sabah Tənzilə xanım yubileyidir. Yəqin ki, haqqında xeyli təbrik yazıları yazılıb, xoş sözlər söylənəcək. Qoy mənim bu dediklərim onun şəninə söylənəcək fikirlərə başlanğıc olsun! Tənzilə xanıma uzun ömür, can sağlığı, fəaliyyətində uğurlar arzulayıram...

...Az qala unutmuşdum, “Tənzilə” sözünün mənası- güzəşt edən, narahatlıqları dəf edən və qeybdən gələn deməkdir... 

65 yaşı mübarək olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.11.2025)

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

Məşhur argentinalı futbolçu Lionel Messinin “Barselona” ilə ilk müqaviləsi dünya futbol tarixində ən simvolik hadisələrdən biri kimi xatırlanır. 2000-ci ilin dekabrında, Messi hələ 13 yaşında ikən bağlanan bu razılaşma adi bir ofis masasında yox, Barselonanın məşhur restoranlarından birində, sadə bir salfet üzərində rəsmiləşdirilmişdi. Sonralar milyonlarla insanın heyrətlə bəhs edəcəyi bu səhnə, gənc Messi üçün böyük yolun başlanğıcı oldu.

Messinin ailəsi həmin illərdə gənc futbolçunun gələcəyi ilə bağlı çox həssas davranırdı. Onlar klubdan qəti qərar gözləyir, vaxt itkisi yaşandıqca Argentinaya qayıtmaq fikrini də gündəmdə saxlayırdılar. Ailənin tərəddüdü və narahatlığı “Barselona” rəhbərliyini daha sürətli addım atmağa vadar edir. Lionel Messinin istedadı isə qəti qərar üçün ən böyük dəlil sayılırdı. Gənc argentinalının oyununa tamaşa edən “Barselona”nın idman direktoru Karles Reksaç onun gələcəyini dərhal hiss edir və həmin gün rəhbərlik qarşısında gənc futbolçu ilə müqavilə bağlanmasını tələb edir.

Lakin görüş zamanı rəsmi müqavilə sənədləri masa üzərində olmadığından Reksaç qərarını gözlətmir. O, yaxınlığında olan bir salfeti götürərək üzərinə müqavilənin əsas müddəalarını yazır və bununla da klubun Messiyə olan inamını qeydə alır. Salfetin alt hissəsində üç imza yer alır: Karles Reksaç, Messinin atası Xorxe Messi və gənc futbolçunun agenti. Bu imzalar bir uşaq istedadının taleyini dəyişməklə yanaşı, dünya futboluna yeni bir əfsanə bəxş edən addım kimi tarixə düşür.

İllər ötəndən sonra həmin salfet artıq sadəcə kağız parçası yox, “Barselona” ilə Messi hekayəsinin başlanğıcını simvolizə edən unikal əşya kimi qəbul olunmağa başladı. Nadir idman xatirələrinə böyük maraq göstərən kolleksiyaçılar salfetin əsl dəyərini anlayırdı. Hərracda satışa çıxarılan bu tarixi əşya təxminən bir milyon dollara alıcı tapdı. Bununla da futbol tarixinin ən qeyri-adi müqavilələrindən biri maddi dəyəri ilə də seçilmiş oldu.

Hazırda həmin salfet “Credit Andorra” bankında xüsusi seyfdə qorunur. Bu sənəd sadəcə bir müqavilənin deyil, milyonlarla azarkeşin şahidi olduğu böyük bir idman tarixinin başlanğıc nöqtəsini əks etdirir. Kiçik bir salfetin üzərində atılan imzalar sonradan dünyanın ən parlaq futbol hekayələrindən birini formalaşdırdı və Lionel Messinin əzmkarlığının, istedadının, eləcə də “Barselona”nın ona göstərdiyi güvənin rəmzinə çevrildi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.11.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Yunus Oğuzun yeni pritçasını təqdim edir

Bir kişi Həccə getməyə hazırlaşır. Ağlınıza indiki Həcc ziyarəti getməsin. İndi nə var ki, oturdun avtobusa, təyyarəyə, tıpp, bir necə gündən, yaxud saatdan sonra ordasan. O zamanlar ziyarətə getmək məşəqqət idi. Bir il əvvəlcədən hazırlıq görülür-at, dəvə, eşşəklə, bəzən də pay-piyada üç-dörd ay yol qət edirdin.

Əlqərəz, hazırlıq öz yerində, bu kişi hər dəfə evdə çörək yeyəndə, bir qismət kəsəndə divarın deşiyindən bir siçan qorxu-hürkü bilmədən gəlib süfrənin qırağında oturur, yeməyin qırıntılarını yeyirdi. Neçə gün idi belə davam edirdi. Qovurdun da getmirdi, doyduqdan sonra çəkilib yuvasına girirdi.

Bu kişi siçanın hərəkətinə mat-məətəl qalmışdı. Hər dəfə öz-özünə sual verirdi: Ya rəbb, bu nə sirri xudadır? Yoxsa, bu siçan tərəfindən Allah mənə hansısa xəbəri göndərir?

Axırda bir bilicini evinə dəvət edib hal-qaziyyəni ona danışır. Bilici bir xeyli fikirləşəndən sonra, ona deyir ki, külüngü əlinə al, o siçan deşiyini qaz. Kişi elə də edir. Siçanın yerini qazır. Görür ki, oradan bir küp qızıl çıxdı. Bilici əlini saqqalına çəkib mənalı-mənalı deyir:

-Hə, indi aydın oldu. Bu siçanı qudurdan üstündə yatdığı qızıl imiş. Bundan sonra sənin süfrənə heç yaxın da durmaz.

Kişi bilicinin pay-püşünü verib yola saldıqdan sonra dərd onu götürür ki, bəs, Həcc ziyarəti yaxınlaşır, bir küp qızılı hara qoysun.

Məhəllənin bir imanlı, mərifətli, sözünü, yerini bilən imamı varmış. Fikirləşir elə yaxşısı budur ki, aparım onun yanına. Qızılı torbaya doldurub gedir imamın yanına. Salam-kəlamdan sonra deyir:

-İmam qardaş, bu yaxınlarda ziyarətə gedəcəm, sənə əmanət kimi bir torba qızıl qoymaq istəyirəm.

İmam "Allah qəbul eləsin" deyəndən sonra ona etiraz edir:

-Yox, belə olmaz. Mən bunu əmanət kimi təkbaşına qəbul edə bilmərəm. Gərək şahidlər də olsun.

O, mürdəşiri, azançını, daha bir neçə nəfəri də çağırıb deyir:

-Qulaq asın, ey möminlər! - Barmağını kişiyə uzadır. - Bu kişi mənə bu torbanı saxlamaq üçün əmanət qoyur. Hamınız şahidsiniz?

Hamısı bir ağızdan "şahidik" deyir.

Nəisə vaxt-vədə tamam olur. Kişi ziyarətini başa vurduqdan sonra, səhəri gün məscidə gedib imamla görüşür. Beş-on beşdən sonra deyir:

-İmam qardaş, gəlmişəm əmanətin dalınca, onu zəhmət olmazsa qaytar. Bu müddətdə səni rahatsız etdim.

İmamın üzü çönür.

-Nə əmanət, sən mənə nə vaxt əmanət verdin ki, mən də onu qaytarım?

Kişi çaş-baş qalır, güclə dillənir:

-Necə yəni, nə əmanət? Həccə gedəndə gəldim bura, yanına bir torba qızılı əmanət kimi qoydum.

İmam yenə dirənir:

-Mən əmanət-zad görməmişəm.

Bu kişi də imamın üzünə bozarır:

-Necə yəni görməmisən? Hələ filankəsləri də şahid kimi çağırdın.

İmam həmin şahidləri yığıb soruşur:

-Ey möminlər, bu kişi deyir ki, sizin şahidliyinizlə, guya mənə əmanət kimi bir torba qızıl verib. Olubmu belə şey?

Şahidlər yenə bir ağızdan deyir:

-Yox, biz görməmişik.

Kişi baxır ki, imam bir torba qızılı mədəsinin dərinliyinə atıb. Ümidsiz halda, əli ətəyindən uzun məscidin qapısından çıxanda imam onu saxlayıb bir torba qızılını qaytarır.

Kişi təəccüblə imama baxıb soruşur:

-İmam qardaş, bu nə məzhəkədir? Bayaqki tamaşa nədir, indi etdiyin hərəkət nə?

İmam gülümsəyib cavab verir:

-Sən incimə, sadəcə olaraq mən sənə göstərmək istəyirdim ki, gör hansı əclaflarla işləyirəm. Hərəsi özləri kimi bir əclafın xahişi ilə burada özlərinə isti yer düzəldiblər. Yaxşı, get...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.11.2025)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Aşıq Alının təbirincə desək, payızı aşırdıq, qışa nə qaldı.

Payız öz son günlərini yaşayır. Cəmi iki gündən sonra qış gələcək. İlin sonu daha aşkar hiss edilir, ömrün daha bir ilini sona vurmaq üzrəyik.

Bu gün 28 noyabrdır — Qriqorian təqvimi ilə ilin 332-ci günü (uzun illərdə 333-cü). İlin sonuna 33 gün qalır.

Bu günə təsadüf edən əhəmiyyətli hadisələrlə “Ədəbiyyat və İncəsənət” portalı olaraq sizləri tanış edirik.

1627 — İsveç İmperiyası və Reç Pospolita arasında Oliva donanma müharibəsi baş vermişdir.

1943 — İkinci Dünya Müharibəsinin məşhur Tehran konfransı keçirilmişdir: ABŞ prezidenti Franklin Ruzvelt, Böyük Britaniyanın baş naziri Uinston Çörçill və Sovet İttifaqının rəhbəri İosif Stalin müharibə strategiyasını müzakirə etmək üçün Tehranda görüşmüşlər.

1964 — Mariner proqramı: NASA Marsa doğru Mariner 4 zondunu buraxaraq Marsın tədqiqində bir ilkə imza atmışdır.

1967 — Kiçik Tülkü bürcündə ilk pulsar astronomlar Coselin Bell Bernell və Antoni Hyuiş tərəfindən kəşf edilmişdir.

1975 — Şərqi Timor azadlığına qovuşaraq Portuqaliyadan müstəqilliyini elan etmişdir.

1991 — Cənubi Osetiya Rusiyanın müdaxiləsi ilə Gürcüstandan qoparılaraq müstəqilliyini elan etmişdir.

Bu gün dünyaya gəlmişlər:

1489 — Marqarita Tüdor, Şotlandiya kraliçası

1592 — Abaxay xan, Mancuriya hökmdarı

1632 — Jan-Batist Lülli, Fransa bəstəkarı

1757 — Vilyam Bleyk, İngiltərə şairi

1772 — Lük Hovard, Böyük Britaniya kimyagəri

1820 — Fridrix Engels, Almaniya filosofu

1857 — XII Alfonso, İspaniya kralı

1863 — Şarl Filije, Fransa boyakarı

1880 — Aleksandr Blok, Rusiya şairi

1881 — Stefan Sveyq, Avstriya yazıçısı

1887 — Ernst Röm, Almaniya hərbi zabiti

1892 — Tərlan Əliyarbəyov, Azərbaycan general-mayoru

1907 — Alberto Moravia, İtaliya yazıçısı

1908 — Klod Levi-Stross, Fransa antropoloqu

1915 — Konstantin Simonov, Rusiya yazıçısı

1940 — Alqayıt, Azərbaycan aşığı

1943 — Rəfael Abbasov, Azərbaycan boyakarı

1960 — İlqar Cəfərov, Azərbaycan fotoqrafı

1982 — Yuliya Əhmədova, Rusiya aktrisası

Bu gün vəfat etmişlər:

1859 — Vaşinqton İrvinq, ABŞ yazıçısı

1870 — Frederik Bazil, Fransa boyakarı

1907 — Həsən bəy Zərdabi, Azərbaycan jurnalisti və maarifçisi

1949 — Vladimir Obraztsov, Rusiya alimi

1954 — Enriko Fermi, ABŞ və İtaliya fiziki

1962 — Vilhelmina, Niderland kraliçası

1993 — Yevgeni Ptiçkin, Rusiya bəstəkarı

1994 — Cefri Damer, ABŞ seriyalı qatili

 2010 -  Lesli Nilsen, ABŞ və Kanada aktyoru

2010 - Samuel Koen, ABŞ fiziki

2010 - Vladimir Maslaçenko, Sovet futbolçusu və idman şərhçisi

2011 — Sevil Xəlilova, Azərbaycan aktrisası

2016 — Mark Taymanov, Rusiya şahmatçısı

Burundidə — Respublika Günü

Çadda — Respublika Günü

Mavritaniyada — Müstəqillik Günü

Panamada — Müstəqillik Günü

Rumıniyada — Bukovina Günü

Xanuka günü

Bu gün yəhudi xalqının böyük bayramıdır, Xanukadır. Bu gün bütün Sinaqoqlarda möcüzənin şərəfinə şam yandırılacaq. Möcüzə isə eradan əvvəl 164 cü ildə Yehuda Makkaveyin ordusunun Çar Antiox üzərində qələbəsi şərəfinə məbədi şamlarla işıqlandırarkən baş verib, cansız aləm canlanıb.

Bayram 8 gün davam edəcək, işıq, sevinc, əylənmək, dadlı qida və şən oyunlar bayramı olan Xanuka hər bir yəhudinin ən sevdiyi bayramdır. Mütləq süfrəyə oladi şirniyyatı qoyulur və mütləq evlərdə şam yandırılır. İlk gün bir, hər gün artıra-artıra son gün də səkkiz şam yandırılır. Məktəblərdə tətil elan edilir, uşaqlara bol hədiyyələr vermək də bayramın atributudur. İsraildə yaşayan uşaqlar fırfıranı fırladıb sehirli “Böyük möcüzə burda olub” söyləyirlər, tarixi vətənlərində yaşamayanlar isə “burda” sözünü “orda” sözü ilə əvəz edirlər.

Gəlin səmimi qəlbdən yəhudiləri bayram münasibətilə təbrik edək! Onlara müharibədən tezliklə qurtulmağı, sülhə qovuşmağı arzulayaq.

Yeni il mövludunun başlanğıcı

Bu bayramı isə xristianlar qeyd edirlər. Qırx gün davam edən mövludda əsas məqsəd xristianları qırx gün ərzində xristian kilsəsinin ən böyük bayramına – İsa peyğəmbərin doğum gününə hazırlamaqdır. Bu gündə bayram piroqu bişirmək, yumurta boyamaq adəti nəsildən nəslə keçir. Tolerant xalqıq, xaçpərəstləri də təbrik edirik.

 “Özünə əlavə baş düzəlt” günü

Darıxan insanların düşünüb təqvimə saldıqları bir gün. Hər cür maddi tələbatları ödənən insanlar darıxanda bundan da ağıllı bir şey tapmazlar ki. Özünə əlavə baş düzəlt. Palçıqdan, plastilindən, gipsdən, daha nədən. Ya da, düzəltməyə bir şey yoxdusa, əlavə başın şəklini çək. Bir başla yaşamaq yaxşıdır, iki başla isə daha yaxşıdır. Bir başın əzilsə belə digərinə güvənə biləcəksən.

Con Lennon əfsanəsi

1974-cü ilin 28 noyabrında Nyu-Yorkun Medisson Skver Qarden konsert zalında dünyanın musiqi əfsanəsi Con Lennon (şəkildə) son dəfə səhnəyə çıxdı. Sonradan tarixdə qalmaq naminə bir alçaq fanatı tərəfindən öldürülən Lennon hamının yadında elə o son konsertindəki xəfif təbəssümü ilə qaldı, Mişel oxudu, İməcn oxudu. Hər bir müğənni üçün ilk və son konserti həyatının ən əsas konserti olur. Əfsus ki, Con Lennon son konsertinə çıxanda bunun son olduğunu bilmədi. Bilsəydi, bəlkə də yüz milyonların sevgisinin müqabilində səhnədən heç çıxmazdı...

1970-ci ildə İtaliyada fəaliyyət göstərərək dünyanı qorxu altında saxlayan “Qırmızı briqada” sol terror dəstəsi Pirelli zavodunda partlayış törədərək ilk terror aktını həyata keçirmiş olub.1954-cü ildə İtaliya əsilli amerika fiziki, atom bombasının yaradıcılarından biri, Nobel mükafatı laureatı Enriko Fermi dünyasını dəyişib. 1943-cü ildə tarixin məşhur Tehran konfransı baş tutub, Ruzvelt, Çörçil və Stalin faşist Almaniyasının taleyini həll ediblər. 1918-ci ildə Sovet Rusiyası Estoniyanı işğal edib. 1880-ci ildə rus simvolist şair Aleksandr Blok dünyaya gəlib. 1820-ci ildə isə marksizmin banilərindən biri, alman filosofu Fridrix Engels doğulub.

 Öldür ki, abidə qoyasan

Ən nəhayət, sonuncu qeydlərim 2007-ci ildə baş vermiş bir hadisə ilə bağlıdır. Ukraynanın Mariupol şəhərindəki səyyar zooparkdan həmin ilin mayında Qodzilla adlı timsah qaçır. Düz altı aylıq axtarışdan sonra noyabrın 28-də Fövqəladə Hallar Nazirliyinin əməkdaşları onu Mariupol İstilik Elektrik Stansiyasının su blokunda tapırlar. Bu inanılmaz möcüzə idi. Ağıllı timsah yüz minlərlə insanın gözündən oğurlanaraq hardasa 7-8 kilometr məsafə qət etmiş, İES-də sığınacaq taparaq azadlığına qovuşmuşdu, orada da 6 ay müddətində gözə görünmədən yaşamaq hünərinə imza atmışdı. Dərhal xəbər hər yana yayılır. İnsanlarda Qodzillaya qarşı müdhiş simpatiya yaranır. Amma özünə azad həyat qurmuş xoşbəxt timsahı FHN əməkdaşları zorla İES ərazisindən çıxarıb FHN-in yanğındansöndürmə idarəsində saxlayırlar ki, sonradan zooparka qaytarsınlar. Zavallı heyvan oradaca canını tapşırır.

Bu hadisə 6 ay həyəcanda olan bütün şəhər əhalisini sarsıtmışdı, narazılıqlarına səbəb olmuşdu. Sonradan Mariupolda Qodzillaya abidə də qoyuldu. Öldür ki, sonradan abidə qoyasan! Təzada bir bax. Əksərən çox ağıllı insanları da ya çartladıb, ya da güllələyib öldürürlər ki, sonradan onlara uzun-uzadı nekroloqlar yazsınlar, qəbirlərinə çox bahalı əklillər qoysunlar, dövlət təltiflərinə layiq görsünlər, abidə ucaltsınlar. Abidələr əksərən səmimiyyətə deyil, məkrə xidmət edirmiş. Bax belə.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

 (28.11.2025)