Nigar Həsənzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

AZALtəyyarəsininqəzasındanbiril ötdü. Dünən dərin hüznlə, matəm hissiylə o günü xatırladıq.

Azərbaycan aviasiyasının tarixi XX əsrin sonlarından başlayır. Azərbaycan Hava Yolları (AZAL) yaradıldıqdan sonra ölkənin hava nəqliyyatı sürətlə inkişaf etməyə başlayıb. Təyyarələrin alınması, uçuş marşrutlarının genişləndirilməsi və beynəlxalq standartlara uyğunlaşma bu sahəni həm sərnişinlər, həm də peşəkar heyət üçün etibarlı edib. Lakin hər inkişaf yolunda öyrədici dərslər də olur. Yəni ağır faciələr, gözlənilməz qəza nümunələri, insan həyatının nə qədər qiymətli olduğunu bir daha xatırladadır.

AZAL‑ın yaranmasından sonra ölkədə aviasiya sahəsində ciddi addımlar atılıb. Təlim proqramları gücləndirilib, təhlükəsizlik protokolları yenilənib və sərnişinlərin təhlükəsizliyi, rahatlığı ön plana çəkilib. Lakin aviasiya nə qədər inkişaf etsə də, gözlənilməz hadisələr qaçılmazdır.

25 dekabr 2024‑cü il Azərbaycan üçün yalnız qışın soyuğu ilə deyil, həm də ağır bir xatirə ilə yadda qalıb. Doğrudur, bundan öncədə dəfələrlə bu cür faciəvi təyyarə qəzaları ilə rastlaşmışıq, ancaq bu qəza bir daha təhlükənin başımızdan heç getmədiyinin bariz nümunəsi olub. AZAL‑a məxsus Embraer 190 sərnişin təyyarəsi Bakıdan Qroznı istiqamətində uçuş edib. Təyyarə Aktau, Qazaxıstan yaxınlığında məcburi eniş cəhdində qəzaya uğrayıb. Bu faciə 62 sərnişin və 5 ekipaj üzvü arasında 38 nəfərin həyatını itirməsi 29 nəfərin isə pilotun səyi sayəsində sağ qalması ilə nəticələnib. 

Bu faciənin unudulmaz olmasının səbəbi yalnız itkilər deyil. Pilot və ekipajın səyi, təcili xilasetmə əməliyyatlarının dəqiqliyi, vətəndaşların həmrəylik nümayişi  hadisəni unudulmaz edir. Bu hadisə yalnız acı bir hadisə deyil, həm də həyatın dəyərini bir daha anladan, vətən,millət anlayışının,cəsarətin ön plana çəkildiyi tarixi bir andır.

Mətbuat və sosial media faciəni təkcə xəbər olaraq deyil, həm də insan hissləri, xatirələr və ictimai narahatlıq prizmasından işıqlandırıb. Sosial şəbəkələrdə insanlar yazırdılar:

"Pilotlar son ana qədər uçuşu idarə edərək mümkün qədər çox can xilas edib".

"Bu hadisə mənə uçuşdan qorxmağımdan daha çox insanlıq, mərhəmət və qəhrəmanlıq barədə düşündürüb".

"Sağ qalanlarının  ailələri ilə yenidən bir araya gəlmələri üçün dua edirəm. Hər biri rahat yatsın, ruhları şad olsun".

 Sosial mediada yayılan videolar və görüntülər sərnişinlərin son anları olduğlarını hiss etməsi, duaları və qorxu ilə ümidin qarışığını əks etdirirdi. İnsanlar yazırdılar ki, bu görüntülər "hər saniyə həyatın nə qədər qiymətli olduğunu xatırladır".

Diplomatik açıqlamalar və rəsmi etiraflar da sosial mediada geniş müzakirə olunub. 2025-ci ilin oktyabrında Rusiya Prezidenti Vladimir Putin etiraf edib ki, 2024-cü ilin dekabrında rus hava müdafiə sistemləri həmin sərnişin təyyarəsini Rusiya səmasının müdafiəsi zamanı zədələyib. Bu açıqlama faciənin yalnız texniki qəza olmadığını, həm də millət,tarix  insanlıq dərsi olduğunu ortaya qoyub.

Bu faciə təkcə aviasiya texnologiyasının limitlərini deyil, hər bir insanın həyatının nə qədər qiymətli olduğunu dəfələrlə xatırladıb. Hər bir uçuş, hər bir pilot və sərnişin üçün məsuliyyətli olmağın vacibliyi bir daha ön plana çıxıb. Hər bir itki bir ailənin kədəri, bir həyatın yarımçıq qalan arzusu, bir xatirənin daşıyıcısıdır.

Bu gün biz 25 dekabrı yalnız qara bir gün kimi deyil, həm də insanlıq dərsi kimi xatırlamalıyıq. Bu faciə bizə xatırladır ki, texnologiya nə qədər inkişaf etsə də, həyatın özü heç bir təhlükəsizlik proseduru ilə tam əvəz edilə bilməz. Aviasiya sahəsində uğurlar və uğursuzluqlar, gələcəkdə daha təhlükəsiz uçuşların təmin edilməsinə və insan həyatının qorunmasına xidmət etməlidir.

Bu qəzada həlak olan bütün səma qurbanlarının ailələrinə və yaxınlarına bir daha başsağlığı veririk.

Allah rəhmət etsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.12.2025)

İlhamə Məhəmmədqızı,

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Sumqayıt təmsilçisi

“Rənglərin hekayəti” sərgisi təkcə bir rəssamın yubiley tədbiri deyil, eyni zamanda milli ruhun, azərbaycançılıq ideyasının və suveren dövlət anlayışının sənət dili ilə təqdimatı idi. Şirin Cəfərovun əsərlərində rənglər danışır, düşündürür və tarix yazır. Bu sərgi Sumqayıt şəhərinin mədəni həyatında yadda qalan əlamətdar hadisə kimi dəyərləndirilir...

Sumqayıt Dövlət Rəsm Qalereyasında Azərbaycan təsviri incəsənətinin parlaq simalarından biri, tanınmış peşəkar rəssam Şirin Cəfərovun 70 illik yubileyi münasibətilə “Rənglərin hekayəti” adlı fərdi sərgisi keçirilib.

Əlli ildən artıqdır ki, sənət yolunda inamla addımlayan Şirin Cəfərov əsasən karikatura janrında fəaliyyət göstərir. O, həyatının təxminən otuz ilini Avropada yaşayıb-yaradaraq keçirib, Polşa, Fransa və Belçikada fəaliyyət göstərib. Bununla yanaşı, yaradıcılığının əsas xəttini Qarabağ mövzusu təşkil edib. Rəssamın bu mövzuya həsr olunmuş üç yüzə yaxın əl işi mövcuddur.

Şirin Cəfərov 1955-ci ildə Qubadlı rayonunun Mahmudlu kəndində anadan olub. 1977-ci ildə Əzim Əzimzadə adına Rəssamlıq Məktəbinə qəbul olunub, 1982-ci ildə oranı bitirdikdən sonra təhsilini davam etdirmək məqsədilə Litvaya yollanıb və Litva Rəssamlıq Akademiyasına daxil olub. Qəlbində daima Vətən həsrəti yaşadan sənətkar 2005-ci ildə Azərbaycana qayıdıb. Hazırda paytaxt Bakıda, İçərişəhərdə fəaliyyət göstərir və bu müddət ərzində 10-dan artıq fərdi sərgi açıb. Rəssamın ən böyük arzusu isə erməni işğalından azad edilən Qubadlının tam bərpasından sonra doğma yurda qayıdaraq orada sərgi keçirməkdir.

Konstitusiya və Suverenlik ili çərçivəsində təşkil olunan bu sərgi sənətsevərlərin böyük marağına səbəb olub. Yüksək estetik zövqlə ərsəyə gətirilən əsərlər zəngin rəng palitrası və dərin məna yükü ilə seçilir. Sərgidə nümayiş olunan tablolar rəssamın yaradıcılıq yolunun ən kamil və dolğun nümunələrini əks etdirir. Hər bir əsər Şirin Cəfərovun daxili aləmini, həyat fəlsəfəsini və sənətə olan sonsuz sevgisini tamaşaçıya çatdırır.

Sərginin açılış mərasimində ziyalılar, incəsənət nümayəndələri, media təmsilçiləri və sənətsevərlər iştirak ediblər. Tədbirin moderatoru yazıçı-publisist, kulturoloq Hafiz Ataxanlı çıxış üçün sözü Sumqayıt Dövlət Rəsm Qalereyasının direktoru Ellada Həsənovaya, Qubadlı Rayon İcra Hakimiyyətinin nümayəndəsi Cavidan Mirzəyevə, xalçaçı-rəssam Fazil Abbasqukuzadəyə, yubilyarın uşaqlıq dostu, rəssam Firdovsi Cəfərova, eləcə də rəssamlar İntiqam Cəfərov, Arif Müzəffər və digərlərinə təqdim edib. Çıxış edənlər Şirin Cəfərovun Azərbaycan təsviri incəsənətinə verdiyi əvəzsiz töhfələri vurğulayaraq, onun yaradıcılığını milli mədəniyyətimizin dəyərli xəzinəsi kimi qiymətləndiriblər.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.12.2025)

Fatimə Məmmədova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Dünən, 25 dekabr tarixində  2024-cü ildə AZAL-a məxsus təyyarənin Aktau yaxınlığında qəzaya uğramasının ildönümü idi. Bakı–Qroznı reysi ilə uçan təyyarədə 67 nəfər var idi: 62 sərnişin və 5 ekipaj üzvü. Qəza nəticəsində 38 nəfər həlak olmuş, 29 nəfər isə ağır xəsarətlərlə sağ qalmışdı...

Araşdırmalara görə, təyyarə Rusiya hava məkanında səhvən “Pantsir-S” hava müdafiə sistemi tərəfindən vurulub. Zərbə hidravlik sistemi sıradan çıxarıb və idarəetmə itirilib. Ekipaj təyyarəni Aktauya qədər çatdıra bilsə də, hava limanından 3 kilometr aralıda qəza baş verib.

Həlak olanlar arasında kapitan İqor Kşnyakin, birinci pilot Aleksandr Kalyaninov və stüardessa Hökumə Əliyeva var. Onlara ölümündən sonra “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” adı verilib.

AZAL və Azərbaycan dövləti zərərçəkənlərə dəstək göstərib. Yaralılara 20 min, həlak olanların ailələrinə isə 40 min manat kompensasiya və sığorta ödənişləri edilib.

Qəzadan sağ çıxan qadın şahidlərdən biri deyir:

“31H-da pəncərəyə yaxın otururdum. Yanımda bir kişi var idi. Lakin onun sənədlərində problem olduğuna görə, onu düşürdülər və təyyarəni tərk etməli oldu. Mənim isə yanım boş qaldı. O zaman panika yarandı. Qarşımda oturan Məhəmməddən (o zaman heç adını da bilmirdim) mənimlə oturmasını xahiş etdim. Qorxudan o qədər qışqırırdım, ağlayırdım ki, hətta Məhəmmədin qolunu çox bərk sıxmışdım. Düşünürdüm ki, yanımda kişi xeylağı var deyə heç nə olmayacaq. Mən onu yanıma çağıranda heç inanmazdım ki, bir insanın həyatı mənim sayəmdə xilas olacaq”.

Məhəmməd isə bildirir:

“30H-da oturmuşdum. Təyyarə qəzaya uğrayarkən məhz 30-cu yerdən dağılmışdı. Mən əgər həmin gün qadının yanına keçməsəydim, bəlkə də ölmüşdüm”.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.12.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

1964-cü ildə çəkilmiş “Sehirli xalat” filminin uşaqlarının əksəriyyəti sonradan kino və teatra gəldilər, aktyorluğu seçdilər.

Səidə obrazı necə, yadımızdadırmı?

Bax onu oynayan 15 yaşlı qızcığaz Almaz Mustafayevanın da bu rol həyatını kinoyla bağlamasına səbəb oldu.

Almaz Mustafayeva 1 oktyabr 1949-cu ildə Ağdam şəhərində doğulub. "Azərbaycanfilm" kinostudiyasının nəzdində 3 illik kinoaktyorluq kursunu bitirib. 1968-ci ildə kinostudiyada rejissor köməkçisi işləyib. 1970-ci il iyunun 1-dən Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrının aktrisası olub.

Almaz Mustafayeva kino tarixinə də bir sıra obrazlar bəxş edə bilib. Həmkarları çıxışları zamanı aktirsanın oynadığı "Sehirli xalat", "Yeddi oğul istərəm", "Aktrisanın təbəssümü", "Şir evdən getdi", "Cavanşir" filmlərindən söz açıblar. Almaz xanımın ilk səhnə debütü oğlan obrazı olub.

Əsas rolları

- Sadıx — ("Mənim nəğməkar bibim", Əkrəm Əylisli

- Bahar — ("Ana laylası", İskəndər Coşğun)

- Balaca — ("Mənim mehriban balam", Şaqinyan)

- Ramo — ("Əlvida Hindistan", Qeybulla Rəsulov)

- Əhməd — ("Tamahkar", Süleyman Sani Axundov)

- Aycan, Sevinc gülü — ("Aycan", Xanımana Əlibəyli)

- İlqar — ("Sehirli yaylıq", Kərim Həsənov)

Filmoqrafiya

- Sehrli xalat (film, 1964) — rol: Səidə

- Yeddi oğul istərəm... (film, 1970) — rejissor köməkçisi

- Aktrisanın təbəssümü (film, 1974) — rol: Dilbərin rəfiqəsi

- Şir evdən getdi (film, 1977) — rol: meymun

- Toplan və kölgəsi (film, 1977) — film səsləndirən: Toplan

- Cavanşir (film, 2002) — film səsləndirən: Cavanşir

1997-ci ildə "Qızıl Dərviş" mükafatı ilə təltif olunub. 2013-cü ilin iyun ayının 25-də Əməkdar Artist fəxri adına layiq görülüb. 2014-cü ilin aprel ayının 13-də beynəlxalq mədəni əlaqələrin möhkəmləndirilməsi sahəsində əldə etdiyi uğurlara görə Kalmıkiya Respublikası Mədəniyyət Nazirliyinin Fəxri Fərmanı ilə mükafatlandırılıb.

Almaz Mustafayeva 26 dekabr 2020-ci ildə vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.12.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Dünyaya payızda göz açsa da, ad gününü baharda, mayın 9-da qeyd edib. Səbəbi isə o olub ki, II Dünya Savaşında dəfələrcə ağır yaralansa da sağ qala bilib. Müharibənin sonuna yaxın sağ qolundan və boğazından ağır yaralanıb, və bununla məktəb illərində məlahətli səsi ilə ürəkləri fəth edən gəncin təkcə bədəni yox, səsi də gülləbaran edilib.

Söhbət Gəray Fəzlidən gedir. Şair Gəray Fəzli 1925-ci il noyabrın 14-də Qax rayonunun İlisu kəndində anadan olub və İlisu kəndində boya-başa çatıb. 16 yaşında müharibə başlayıb və o da gedib düşmənə qarşı vuruçubdur.

Müharibədən sonra Azərbaycan Pedaqoji İnstitutuna daxil olub. Soyadı Alimov olan kənd müəllimi, atası Fəzli kişinin adını özünə təxəllüs götürüb. 1956-cı ildə Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı cəbhəçi-şairin "Mənim səsim" şeirlər kitabını çap edib. Çox keçməyir ki, sözügedən kitabdakı "Mənim səsim" şeiri şairin ömür payının ən ağrılı məqamları haqqında ballada kimi dillərə düşür. Sonralar xalq şairi Nəriman Həsənzadə Gəray Fəzli haqqında "İtirilmiş səs" adlı poema da yazıb...

1950-ci illərinin sonunda Azərbaycan Radio və Televiziya Komitəsinə işə dəvət ediblər. O, burada 40 ilə yaxın, yəni ömrünün sonuna kimi müxtəlif vəzifələrdə işləyib.

Əsərləri

- Nəsr əsərləri

1. "İldırımlı dağlar" romanı - rus dilində

2. "Kəhrəba işığında"

3. "Yeddi ulduzlu səma"

4. "Gecə günəşi"

5. "Bir qəlbin asimanı"

- Şeirləri

"Mənim səsim" kitabı

Filmoqrafiya

1. Qırmızı qələm

2. "Ağ qızıl" ustası

26 dekabr 1995-ci ildə vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.12.2025)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu günə olan əsas tarixi hadisələri diqqətinizə çatdlırırıq:

Hədiyyələr günü

Böyük Britaniyada, onunla bağlı olan Kanada, Avstraliya, Yeni Zelandiya, Samoa və Kiribatidə yaranmış bu sürprizlər bayramı sonradan digər ölkələrdə də yayılıb. Bir təsəvvür edin, hamı hamıya hədiyyə edir, varlı kasıba, gözəl çirkinə, xoşbəxt bədbəxtə, yaxşı pisə... Adətən hədiyyələri doğmalardan, tanışlardan alırıq, burda isə heç tanımadıqlarımız bizi təbrik edir. Günün sonunda o qədər hədiyyə yığırsan ki, lap məsti-xumar olursan.

Nıtik günü

Çox qəmli olanların dəstək günü. Nə gözəl bir gündür. Qərb ölkələrində hətta xüsusi fondlar var, bu gün xəstəxanada yatan xəstələri, qocalar evlərindəki kimsəsizləri, evsiz-eşiksiz bomjları, uşaq evlərindəki yetim uşaqları, əzizləri yaxında vəfat etmişləri, həbsxanaya düşmüşləri və digər mənəvi köməyə ehtiyacı olanları yoluxur, onlara ürək-dirək verirlər. Biz azərbaycanlıların indi bu cür dəstəyə çox ehtiyacımız var, biz bu siyahıya kommunal borcları ödəməkdə çətinlik tapıb, bahalanmanı qarşılaya bilməyib, bank kreditlərinin boyunduruğuna düşüb depressiya keçirənləri də əlavə edərdik, onlara dəstək duranlar da tapılıb “Nıtik gününüz mübarək!” deyərdilər.

Ən dəhşətli zəlzələ, kazinoların başlanğıcı və Mao

Fransanın Yves Rocher brendi kimə tanış deyil ki? Bu fransız ətri bihuşediciliyi ilə seçilir. 2009-cu ilin bu günündə Yves Rocher korporasiyasının yaradıcısı İv Roşe vəfat edib. 2004-cü ilin bu günündə müasir tarixin ən ölümgətirici zəlzələsi olub, Hind okeanında baş verən 9,3 maqnitudalı zəlzələnin yaratdığı sunami İndoneziyanın, Şri-Lankanın, Hindistanın, Tailandın sahil ərazilərinə basqı edib, hündürlüyü 15 metrə çatan dalqalar 300 min insanı həyatdan alıblar. 1991-ci ilin bu günündə SSRİ Ali Sovetinin Respublikalar Soveti özünün son iclasını keçirərək SSRİ-nin ləğvini bildirən deklarasiyanı qəbul edib. 1963-cü ildə ABŞ-ın Capitol Rekords firması ilk dəfə The Beatles qrupunun valını buraxıb, ABŞ-da yerli musiqiçilərin hegemonluğu dövrü bununla da bitib, amerikalılar bu britaniyalı musiqiçilərə heyran olublar.

Qumar həvəskarları, yaxın oturun, sözüm sizədir. 1946-ci ildə Las-Veqasda “Flaminqo” otelinin açılışı olub, qanqster Baqsi Siqelə məxsus olan bu otel ilk kazinosu ilə tarixə düşüb, beləcə Las-Veqas dünyanın oyun biznesinin mərkəzinə çevrilib. İçinizdə yapon avtomobili sürənlər az deyil, deyilmi? 1931-ci ildə Datsun yük avtomobillərinin istehsalı ilə Toyota avtomobil konserni fəaliyyətə başlayıb.

Əziz alimlər, 1898-ci ildə Pyer və Mariya Küri radioaktiv element olan radiyi kəşf etdiblər.

1893-cü ildə bəşər tarixinin ən qatı diktatorlarından biri – Çin kommunist partiyasının rəhbəri Mao Tse Dun dünyaya gəlib. Ən nəhayət, 1825-ci ildə Peterburqda, Senat meydanında Dekabristlər üsyanı baş verib.

Paraşütün sevdası

1783-cü ilin 26 dekabrında fransız Sebastyan Lenorman bükmələnmiş qayışlı brezentlə təyyarəyə qalxıb müəyyən yüksəklikdən yerə atıldı, həmin o brezent havada açılaraq Lenormanı sağ-salamat yerə gətirdi. Bu, “paraşüt” adını almış nəsnənin ilk sınağı idi, beləcə Lenorman yeni bir kəşfə imza atdı.

Paraşüt təhlükəsiz uçuşlar üçün xüsusən vacibdir, təyyarəyə minənlər nasazlıq olanda paraşütlə özlərini xilas edəcəkləri inamı ilə sığortalanırlar. Kaş ki, bizləri həyatdakı bədbəxtçiliklərdən xilas edəcək paraşütlər də olardı, ən ağır, ən sıxıntılı günlərimizdə onlardan yapışıb özümüzü ataydıq xoşbəxtliklərin qoynuna.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.12.2025)