Ötən gün Yeni Azərbaycan Partiyası (YAP) Sumqayıt şəhər təşkilatının təşkilatçılığı ilə Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maliyyə yardımı ilə həyata keçirdiyi “İrəvanda xal qalmadı” – kitab və 3 dildə e-kitabla daxili və xarici platformalarda təbliğat layihəsi çərçivəsində yazıçı Varisin müəllifi olduğu “İrəvanda xal qalmadı” kitabının ilk təqdimat mərasimi keçirilib.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı YAP Sumqayıt şəhər təşkilatına istinadən xəbər verir ki, tədbirdə əvvəlcə Ulu Öndər Heydər Əliyevin, ölkəmizin ərazi bütövlüyü və suverenliyi uğrunda canlarını qurban vermiş şəhidlərin əziz xatirəsi bir dəqiqəlik sükutla yad edilib. Sonra Azərbaycan Respublikasının Dövlət Himni səsləndirilib.

Təqdimat mərasimində çıxış edən YAP Sumqayıt şəhər təşkilatının sədri Ramiz Hüseynov bildirib ki, bu cür ədəbi layihələr milli yaddaşın qorunması, tarixi həqiqətlərin cəmiyyətə çatdırılması və ideoloji mövqenin möhkəmləndirilməsi baxımından xüsusi əhəmiyyət daşıyır. O vurğulayıb ki, Qərbi Azərbaycan mövzusu müdrik liderimiz İlham Əliyevin bu gün apardığı dövlət siyasətinin və milli ideologiyanın mühüm istiqamətlərindən biridir və Varisin əsəri bu baxımdan aktual və dəyərli mənbədir.

Sumqayıt şəhər İcra Hakimiyyəti başçısının birinci müavini Teymur Səmədov çıxışında qeyd edib ki, “İrəvanda xal qalmadı” kitabı yalnız ədəbi əsər kimi deyil, eyni zamanda tarixi yaddaşın qorunmasına xidmət edən ictimai-siyasi məzmunlu nəşr kimi böyük əhəmiyyət daşıyır. O bildirib ki, Qərbi Azərbaycandan deportasiya olunmuş soydaşlarımızın taleyinin ədəbiyyat vasitəsilə gündəmdə saxlanılması gələcək nəsillərin milli kimlik şüurunun formalaşmasında mühüm rol oynayır.

Çıxış edənlər professor Astan Bayramov, professor Avtandel Ağbabalı, Ramiz İsmayılov və Elvin Əlizadə kitabın ideya məzmunundan, tarixi faktlara söykənən bədii-publisistik üslubundan və milli yaddaşın möhkəmləndirilməsində oynadığı roldan bəhs ediblər. Qeyd olunub ki, Varis əsərdə bir xalqın doğma yurd yerlərindən zorla didərgin salınmasının mənəvi və tarixi ağrılarını dolğun şəkildə əks etdirib. Bildirilib ki, kitabın üç dildə elektron formatda hazırlanması onun beynəlxalq auditoriyaya çıxış imkanlarını genişləndirir, Azərbaycan həqiqətlərinin xarici platformalarda yayılmasına və obyektiv beynəlxalq ictimai rəyin formalaşmasına xidmət edir. Bu da müasir informasiya müharibəsi şəraitində mədəniyyət və ədəbiyyatın strateji rolunu bir daha nümayiş etdirir.

Tədbirdə kitabın müəllifi, yazıçı Varis də çıxış edərək “İrəvanda xal qalmadı” əsərinin ərsəyə gəlmə səbəbləri, ideya qaynaqları və əsas məqsədi barədə ətraflı məlumat verib. O bildirib ki, kitab Qərbi Azərbaycandan deportasiya olunmuş azərbaycanlıların taleyinə, itirilmiş yurd yerlərinə və tarixi yaddaşın bərpası zərurətinə həsr olunub. Yazıçı vurğulayıb ki, əsərin yazılmasında əsas niyyət tarixi faktları bədii-publisistik üslubda təqdim etməklə milli yaddaşı diri saxlamaq və bu həqiqətləri gələcək nəsillərə ötürməkdir. Varis qeyd edib ki, “İrəvanda xal qalmadı” təkcə keçmişin təsviri deyil, eyni zamanda Azərbaycan xalqının haqlı tarixi mövqeyinin ədəbi ifadəsidir. Müəllif kitabın üç dildə elektron formatda hazırlanmasını Azərbaycan həqiqətlərinin beynəlxalq auditoriyaya çatdırılması baxımından mühüm addım kimi dəyərləndirib və layihəyə meydan açan Azərbaycan Respublikası Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinə təşəkkürünü bildirib.

Tədbirin yekununda kitabın müəllifi tərəfindən iştirakçılara “İrəvanda xal qalmadı” kitabının imzalanmış nüsxələri təqdim olunub və xatirə şəkilləri çəkdirilib.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.12.2025)

Hafiz Ataxanlı, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Şair kimi yox,

Şeir kimi ölmək istəyirəm.

                   Vaqif Səmədoğlu.

Bədii qiraət ustası, əməkdar müəllim, ADMİU-nın professoru Nadir Hüseynovun xatirəsinə elegiya.

O, bədii qiraəti elm kimi əxz edib elm kimi öyrətdi. İfa üslubu, mövzu seçimi, şeiri yaşama tərzi ilə məktəb, canlı əfsanə oldu. O səsini şeirin hər bəndinin yox, hər misrasının məna yükünə, hadisənin, təsvir obyektinin ovqatına uyğun qurur, hər sözün etimoloji ayrıntısını fərqli çalarda verirdi.

Onda poetik nümunənin rəngini vizual effektlə deyil də, səs çalarının bərqində çatdırmaq istedadı vardı.

O, görünməyən sözü görünən səsə çevirməyi bacarırdı.

Onun söylədiyi şeir az qala dil açıb adamla danışırdı, sənin əlindən tutub yaranma faktının baş verdiyi hücrəyə aparırdı.

O, poeziyanın dramaturji yükünü unikal səs tembrinin notu üzərində mükəmməl paylaşırdı.

Zərgər dəqiqliyi ilə.

Onun ifası bəzi qiraətçilərin aludə olduğu yersiz qışqırtılardan, intonasiya zədələrindən, saxta pafoslardan, patetik cırmaqlaşmalardan çox-çox uzaqdı.

Onun bədii qiraəti təbii dağ çeşməsiydi, səmanın  duruluğuydu, gözü dincəldən, ruhu toxtadan ağ pəmbə buluddu, Şəhid valideyninin qürura bələnmiş kövrəkliyiydi, əzəmətlə dalğalanan Bayrağımızın çırpıntısıydı, insanlıq fəlsəfəsiydi.

O səs-milli səs idi. Dədə-Qorqud ocağından köz götürən, ulu dağlarda, ana çaylarda arınan, bərkiyən, mətinləşən Azərbaycan kişisinin səsi!

O – tanınmış jurnalist Etibar Cəbrayıloğlunun sözünə qüvvət, nadir sənətkar, nadir qüvvət, Nadir Hüseynov bədii qiraətdə boş-boşuna döşünə döyənlər üçün fakt idi. Təkzibolunmaz fakt!

Kriteriyaların əsir düşdüyü, zövqlərin bəsitləşdiyi, istedad yiyələrinin düşmən gözündə göründüyü, cingənə dingişlərin güxgü qarşısına keçib həvə dişlərini ağartdığı bir vaxtda Nadir Hüseynovun çıxışı sənət örnəyi, klassik məktəb göstəricisi idi.

Nadir Hüseynovun insani fəzilətləri ilə pedaqoq ustalığı sənətkarlığını tamamlayırdı. Əməkdar artist, ADMİU-nun dekanı Nofəl Vəliyev həmin gün sosial şəbəkədə mərhumun  xarakterini rövnəqləndirən bir cizgidən söz açmışdı:

“Hər müəllimə nəsib olmur, tələbələri ardınca bu qədər ağlasınlar”.

Dəfn günü vəfat gününə qədər dərs dediyi tələbələr mərhumla ailəvi dostluq edən Rəhim Qədirova yaxınlaşıb “icazə verin, cənazə bizim çiynimizdə getsin” dedilər.

Nadir müəllim mərd adam idi, heç kimə əyilmədi, sonacan sözünün ağası oldu. Məddahlar, riyakarlar gözünün düşməniydi. Yalançıya qan düşməni kimi baxırdı. Nəfsi tox insandı. Haqqın yanında yer alardı, əks tərəf əziz-giramisi olsa belə.

2010-cu ildən Nadir Hüseynovla dostluq edən iş adamı yana-yana deyirdi:

-Heyf, Nadir kimi oğul bir də dünyaya gəlməz. Heç vaxt heç kimin qarşısında gözü kölgəli olmadı. Ağrılarını belə, gizlətdi. Kişi kimi yaşadı, kişi kimi getdi.

Rejissor dostumuz Nadir Diridağlı sosial şəbəkədə üzüntülərini “abrına qısılıb yaşayan adam, mərd adam” təyini ilə ovundururdu.

Uzun müddət peşəkarlığı, obyektivliyi, sənət yanğısı qiymətləndirilmədi. Amma kimsənin qapısını döymədi, kimsəyə ağız açıb demədi ki, niyə mənim haqqımda təqdimat yazmırsınız?

Nə yaxşı ki, bir neçə il öncə universitetin yubileyində rəhbərliyin təşəbbüsü ilə Nadir müəllimə də “Əməkdar müəllim” fəxri adı verildi. 

Nadir Hüseynov ağır təbiətli, ləngər yerişli, zabitəli adam idi. Eyni zamanda qayğıkeşliyi və mehribançılığı ilə könüllərdə taxt qurdu.

-Müəllim-tələbə münasibətlərini dostluğa çevirən nadir müəllimlərdən idi əzizimiz Nadir müəllim, - Fərmayıl Gəncədən zəng vurmuşdu, - könül rahatlığı ilə onunla dərdləşmək olurdu.

Fərmayılın sözünə qüvvət, birlikdə hansısa məclisə düşəndə məni tələbəsi kimi yox, yaxın dostu olaraq təqdim edirdi.

...Dekabrın 17-də Nadir müəllimin tələbəsi olmasa da, alicənablığına, ağayanalığına, mərdliyinə görə xətrini əziz tutan Etibar Bənnayev zəng vurdu, ehtiyatla, çəkinə-çəkinə dilləndi:

-Xəbərin var?

Tərslikdən həmin gün sosial şəbəkəyə nəzər yetirməmişdim. Baxdım. Özümü toplayıb Rəhimə zəng vurdum. Məşğul idi. Sən demə, Rəhim Mahirlə birlikdə Xırdalanda təşkil olunacaq dəfnin təşkilati işləri ilə məşğul imiş.

ADMİU-nun müəllimi, rejissor dostum İqbal Məmmədəliyevdən ümumi vəziyyəti öyrəndim.

Aytən xəbəri eşidən kimi Nadir Müəllimə “Müəllim, qurban olum, açın telefonu, yazın ki, feyk xəbərdir” mesajını göndərib. Bir neçə dəqiqə də oturub möcüzə gözləyib.

Sonra da məni yığır, ağlaya-ağlaya özünü qınayır:

-Mehriban demişdi axı, kamera və montaj mənlikdir, Hafizlə sən bir ssenari planı tutun. Nadir müəllimlə könül söhbəti edin, sənədli film işləyək. Niyə tələsmədik?! Niyə müəllimi tələsdirmədik?!

Şəkidən Elxan, Goranboydan Həmayə, Şamaxıdan Ərəstun, Xatirə, AzTV-dən Gülüş zəng vurur, Tümen vilayətindən Aslan mesaj yazır. Zəif ümid közərtisi ilə “bu, nə xəbərdir?” sualını verirlər.

Boğazım quruyur, udqunuram, qəhərdən boğuluram. “Başımız sağ olsun, Allah rəhmət eləsin” yazmaqdan başqa çarəm qalmır.

Ta indən belə zəngləşəndə Nadir Müəllimin qayğı dolu “qardaş, necəsən, evdə-eşikdə vəziyyət necədir? Nəvə necədir?” sualını eşitməyəcəyəm.

Ta oturub çay içə-içə ədəbi-bədii zövqlərin aşağı düşməsindən, tvlərdə bəzi aparıcıların ana dilimizi zəlil günə qoymasından, mənəvi deqradasiyadan, yana-yana danışa bilməyəcəyik.

Heydər məscidində keçirilən məclisə gedərkən Sumqayıtdan Zaur adlı bir nəfərlə rastlaşdım. Oğlumun toyunu aparıb, 20 il qabaq, - dedi – amma onun insanlığı sayəsində dost olduq. Bu gün onun məclisində iştirak etməyimi özümə borc bildim. Böyük zak dolur, boşalır, yenə dolur. Müxtəlif sosial kateqoriyalı insanlar, sənət adamları məclisdə iştirak edir.

Professor İlham Rəhimli “Nadir peşəkar tədris metodikası qurmuşdu” deyir. Əməkdar artist İlqar Cahangir kövrəlir, sonra pıçıldayır:

-Nadir Hüseynov şəxsiyyət idi, ləyaqət simvoluydu.

Xanımlar üçün ayrılmış zalda Universitetin rektoru Ceyran xanım, Gülşad müəllimə, Mehriban Zəki çıxış edirlər. Çıxışlarda Nadir Hüseynovun müəllim yanğısı, mərdliyi, əyilməzliyi vurğulanır.

Tanınmış parodiya ustası İlham Əziz Nadir müəllimin qonaqları təmkinlə qarşılayıb – yola salan oğlanları Elnura və Cəbrayıla yaxınlaşır.

-Atanız şərəfli bir ömür yaşadı. Məclisə baxın. Onu tanıyan hər kim varsa, özünə müqəddəs borc bilib gəlməyi. Nadir müəllimin yandırdığı halal ocağı qoruyun.

... Gur təblə yazılmış şeir ustad qiraətçi repertuarında əbədiyyət qazanır, bəxş etdiyi bədii-estetik zövq, mənəvi-ruhi tamın assosasiyası heç vaxt unudulmur.

...Və əməkdar müəllim, ADMİU-nun professoru, bədii qiraət ustası, böyük insan Nadir Hüseynov şeir kimi ömür yaşadı...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.12.2025)

Nigar Həsənzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu gün ekspress sorğumuzu məndən əvvəl cavablandıran əməkdaşımız Aynurdan fərqli olaraq mən illərin qovuşuğuna xeyli skeptik baxıram.

İllər də günlər kimi bir-birini əvəz edir, tarixə qovuşur. Bizə isə "kaş"lar, "bəlkə"lər, "heç"lər qalır.

Düşünürəm ki, illər qovuşduqca hər 5-10 ildən bir insan həyatında çox möhkəm izlər qoyur. Ya gətirdikləri ilə, ya da apardığları ilə. Bəzən bəzi tarixə qovuşan illərin də özünü unudulmaz etməsi bununla bağlıdır. Məsələn,2 019, 2020 çoxunun dilindən düşmür. Çünki o illər çoxumuzdan çox şey aparıb.

 İnsanlar da illərə bənzəyir. Tarixə qovuşur. Bir neçə il öncə yeni ilə bir girdiyin elə kəslər olur ki, elə bir neçə il öncədə də qalırlar. Çox qəribə deyilmi?! Birlikdə hər hansı ili, məsələn, 2022-ni qarşıladığın insanla indi tamamilə yadsan.

Gedən heç nə, heç kəs qayıtmır. Eləcə də illər. Və neçə il öncə deyinərək bitsin dediyin nələr üçünsə, burnunun ucu göynəyəndə anlayırsan ki, etmək istəyib etmədiklərin, istəməyərək etdiklərin - hər biri tarixə qovuşub, günlərlə, aylarla, illərlə birgə.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.12.2025)

Fatimə Məmmədova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bayramlar yaxınlaşdıqca pirotexniki vasitələrin – fişənglərin, səsli effekt yaradan məhsulların və digər partlayıcı vasitələrin istifadəsi yenidən gündəmin ön sıralarına çıxır. Hər il gömrük və hüquq-mühafizə orqanları bu məhsulların ölkəyə qanunsuz yollarla gətirilməsinin qarşısını almaq üçün müxtəlif əməliyyatlar həyata keçirsə də, real mənzərə vəziyyətin heç də ürəkaçan olmadığını göstərir.

Paytaxtın və regionların küçələrində, xırda ticarət obyektlərində, hətta onlayn satış platformalarında pirotexniki vasitələrə çıxışın asanlığı təhlükənin miqyasını daha da genişləndirir. Qanunvericiliklə istifadəsi məhdudlaşdırılan bu məhsulların xüsusilə yeniyetmələr arasında “əyləncə” kimi qəbul edilməsi isə hər bayram ərəfəsində eyni acı mənzərənin təkrarlanmasına səbəb olur.

İllərdir dəyişməyən ən narahatedici statistika ondan ibarətdir ki, pirotexniki vasitələrin nəzarətsiz və məsuliyyətsiz istifadəsi nəticəsində xəsarətlərlə, yanğınlarla və ciddi təhlükə yaradan hadisələrlə üzləşirik. Bayram sevinci kimi təqdim edilən bu “əyləncə” bəzən saniyələr içində faciəyə çevrilir və cəmiyyət üçün ciddi təhlükə mənbəyinə dönür.

“Ədəbiyyat və İncəsənət” portalına açıqlamasında təhlükəsizlik eksperti İlkin Məmmədkərimov (şəkildə) bildirib ki, hər il gömrük qurumları tərəfindən pirotexniki vasitələrin gətirilməsinin qarşısının alınması üçün tədbirlər həyata keçirilsə də müxtəlif yollarla ölkəmizə gətirilir:

"Təəssüflər olsun ki, bayramlarda fişənglər, partlayıcı vasitələrdən əhali istifadə edir. Hər bayramda bu cür fişənglərin əldə partlaması halları müşahidə olunur. Hesab edirəm ki, bu il də eyni mənzərə olacaq. Bir tərəfdən əməliyyatlar həyata keçirilsə də , digər tərəfdən geniş şəkildə satışa çıxarılır".

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.12.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı böyük Füzuliyə həsr edilmiş məqalələrin dərcini davam etdirir.

Ədəbiyyat və mədəniyyət tariximizin iftixarı olan Füzuli dünya ədəbiyyatı tarixində də böyük hadisədir. Hökm kimi səslənən bu fikri aşağıdakı danılmaz faktlar doğruldur: hələ heç kim Şərqin üç möhtəşəm dilində (türk, fars və ərəb) divanlar bağlayaraq Füzuli kimi mükəmməl əsərlər yarada bilməmişdir; heç kimin qələmi mənsub olduğu dövrün ədəbi aləmindəki bütün əlvan forma və janrların sınağına məruz qalarkən Füzuli qələmi kimi gözəl və cilalı nümunələr yaratmamışdır; “qəlb şairi” kimi tanınan şairimiz qədər heç kim oxucu ürəyinə hakim kəsilməmişdir; ikinci elə bir şair tapmaq çətindir ki, onun yaratdığı ədəbi məktəb qədər sirayətedici olsun və öz davamçılarını çıxılmaz təsir dairəsində saxlamaq iqtidarında olsun; orijinal və təkrarsız üslub sahibi olan Füzuli kimi heç kəs ədəbi yaradıcılıq qarşısında müxtəlif dövrlərin (ictimai quruluşların) və zamanların sınağından uğurla çıxa bilmək keyfiyyətini elmi-tarixi və mənəvi dəyər şərti kimi irəli sürməmiş və öz yaratdığı əsərlərlə bu şərti dolğun şəkildə doğrultmaq mümkün olduğunu sübuta yetirməmişdir: fars və ərəb dillərində də yazmaqla və bu dillərdən bəhrələnməklə yanaşı, ədəbi dilimizi tarixən heç kəs Füzuli kimi həmin dillərin hegemonluğundan xilas edə bilməmişdir; nəhayət, çox az şairə müyəssər olar ki, mənəviyyatı, qəlbi və ruhu hər misrasından görünsün və əzəli məhəbbətdən, səmimilikdən yoğrulmuş ədəbi şəxsiyyəti yaradıcılığında və üslubunda Füzulidəki qədər bütün əzəməti və aydınlığı ilə həkk olunsun!..

***

Füzuli təkcə Azərbaycan ədəbiyyatında deyil, bütün Şərq ədəbiyyatında əsərləri dönə-dönə köçürülən, yaxud nəşr olunan, çox sevilən və çox oxunan ən tanınmış sənətkarlardandır. XX yüzillikdə Türkiyədə, Azərbaycanda, eləcə də başqa ölkələrdə Füzulinin həyat və yaradıcılığı, dili və üslubu haqqında onlarca tədqiqat əsəri yazılmışdır. M.F.Köprülü, Ə.Qaraxan, Ə.Tərlan, H.Araslı, Y.Bertels, Ə.Gölpınarlı, Mir Cəlal, M.Quluzadə, M.C.Cəfərov, Ə.Cəfər, V.M.Qocatürk, H.Mazıoğılu, Ə.Dəmirçizadə, H.Mirzəzadə, Ə.Mirəhmədov, F.Qasımzadə, M.Adilov, T.Hacıyev, A.Vəfalı, Ə.Səfərli, S.Əliyev, A.Rüstəmova, V.Feyzullayeva və başqalarının kitabları, məqalələri bu gün də elmi dəyərini saxlamaqdadır.

...Füzuli klassik şeir dilində özündən əvvəlki ədəbi irsə, Şərq poetikasının zəngin və mürəkkəb qayda-qanunlarına sadiq qalmağı, farsca divanının müqəddiməsində özünün dediyi kimi, “əslinin səliqəsinə (yəni türk şeiri ənənələrinə) uyğun” yazmağı bacaran, sənətdə sələflərinin keçmədiyi, xələflərinin keçə bilmədiyi aşırımlardan adlayan bir ustaddır. Onun zərif üslubu təkrarolunmazdır. Poeziyasındakı xariqüladə qüdrət və əzəməti bədii söz qarşısında qoyduğu misilsiz tələbkarlıq doğurmuşdur.

...Füzuli sehrkar deyildi və öz ürəyinin qanı, dərin zəkası, nuru, fitri istedadı hesabına yaratdığı sənət incilərini layiqincə, ədalətlə qiymətləndirə bilməyən, çarəsizlikdən “sehr” adlandıran, onun özünü isə “əcaib üslublu” təbiri ilə səciyyələndirən müasirlərindən, – adi oxuculardan tutmuş, təzkirəçilərə qədər bir çoxlarından narazı idi. Lakin qəribədir, bu günün qədirbilən oxucuları da bəzən ona sehrkar kimi baxır, onun ucaltdığı möhtəşəm söz binasında hər bir daşın ülvi mükəmməlliklə cilalandığını görüb heyran qalırlar.

Füzuli misra-misra, beyt-beyt böyükdür. Onun beytlərində qəfil bir şimşəyin parıltısı, əlçatmaz zirvələrin qüdsiyyəti var. Onun beytləri xəyyamanə rübailər kimi sənətdə həqiqi gözəlliyin, məna dolğunluğunun məhəki sayıla bilər: hər beytin öz musiqi dili, – həmcins səslərdən, gözlənilməz qafiyələrdən bəstələnmiş melodiyası, özünəməxsus obrazları, aydın fikir istiqaməti və aforistik məzmunu vardır!..

...Füzuli şeirini şərhlərlə birlikdə qavramaq istərkən oxucu şairin məşhur kəlamını bir məram kimi yadda saxlamalıdır: “Elmsiz şeir əsası yox divar olur və əsassız divar ğayətdə bietibar olur”. Beləliklə, elm şeirin əsası, özülü kimi qiymətləndirilir. Lakin burada “elm” sözünü düzgün və geniş mənada anlamaq lazımdır. “Elmsiz şeir” ifadəsi ilə daha çox qəzəl janrından olan şeiri düşünən şair ən azı aşağıdakıları nəzərdə tutmuşdur: 1. Bədii fikir məntiqi mühakimə, tezis – antitezis üsulu ilə ifadə edilməli. 2. Həyat həqiqəti nə qədər obrazlı şəkildə olsa da, inandırıcı, ağlabatan tərzdə əks olunmalı. 3. Elmi (dini və dünyəvi) biliklərə, təsbit olunmuş əqli nəticələrə istinad edilməli. 4. Xalq təfəkkürü və xəyalının inciləri olan müdrik ifadələrə, qanadlı sözlərə, atalar sözü və zərbi-məsəllərə əsaslanmalı. Bu şərtlərin heç olmazsa, birini gözləməyən şeir “etibarsızdır”, başqa sözlə, zəriflik və kamillikdən, imandan uzaqdır, – müxtəlif zövqlərin və idraki ölçülərin sınağına dözmək gücündə deyildir. Füzuli isə deyilənlərin nəinki birini, əksər hallarda hamısını qabarıq şüşədə toplanan işıq kimi öz şeirində cəmləşdirə bilir.

Füzulinin bir çox beytləri Quran ayələri, peyğəmbərin hədisləri və klassik şeirdə geniş yayılmış sufilik anlayışlarının köməyilə izah edilə bilər. Lakin bu, şairin hər beytinə dini-mistik don geydirməyə, yaxud hər sözündə sufizm mətləbi axtarmağa əsas vermir...

Füzulini din şairi saymaq, sənətindəki əzəməti, dərin bədii təsiri ancaq “mübhəm” və “zərif” dini-mövhumi anlayışlarda görmək onu başa düşməməyə bərabərdir.

“Füzulini şərh etmək?!” Bu sözlər çox qəribə səslənir. Bu ona bənzəyir ki, kiməsə günəş bağışlamaq istəyirsən, ancaq əliboş gedirsən: hərarəti öz qəlbində qalır, nuru gözlərində...

Füzuli dəryadır!

***

Füzulinin Azərbaycan klassik şeirini yüksək zirvəyə qaldırması orta əsrlərdə təkcə bədii fikrimizin deyil, həm də ədəbi dilimizin böyük nailiyyəti sayılmalıdır. Bu, ədəbi-mədəni və ictimai-fəlsəfi aspektdə o mərhələnin başlanğıcıdır ki, hazırda dilimiz çatmış və öz vəzifəsini yüksək səviyyədə yerinə yetirən üslublara şaxələnmişdir.

Füzulinin şeir dilini və yaradıcılıq üslubunu yaxşı mənimsəyən hər kəs onda fikrin və xəyalın əlaqəli dərinliyinə, geniş mənada, bədii məzmunun dolğunluğuna və estetik füsunkarlığına heyran olmaya bilməz. Füzulinin fərdi üslubunun bünövrəsində metaforik təfəkkür durur. Məcazi düşüncə tərzi özlüyündə təzə hadisə deyildi. Bu cəhət Füzuliyə qədərki islam Şərqinin üç dilli poeziyasının bütün ruhunu sarmışdı. Lakin onun kökü, rişələri canlı danışıq dilində idi. Füzuli bu üsula ona görə sığınmışdı ki, onda bitib-tükənməyən işıq və enerji görürdü...

Qətiyyətlə demək olar ki, bədii dilin məcazilik məsələsində Füzuli ancaq ənənə ardınca getməmişdir. O düşünüb-aramış, nəhayət, tapmışdır... Füzuli “məcaz” sözünə də məcazi yanaşmış, məcazi fikirləşmək, duymaq yolu ilə bir-birindən yeni, təravətli ifadələrlə maddi və mənəvi aləmin həyati və parlaq obrazlarını yaratmışdır. Əbəs deyil ki, şair məcazı “həqiqət günəşinin şöləsi, nuru” adlandırır...

Aristotel yazırdı: “Yalanı necə məharətlə işlətmək üsulunu başqa şairlərə ən çox öyrədən Homerdir”. “Aldanma ki, şair sözü, əlbəttə, yalandır” söyləyən Füzuli də Azərbaycan poeziyasında şairlərə bədii yalanı ən çox öyrədən sənətkardır. İlk baxışda dil və üslubca yekrəng və yekcins təsir bağşlayan divan ədəbiyyatında Füzulini bütün əsrdaşlarından, sonradan onun məktəbinə daxil olan sənətkarlardan yüksəyə qaldıran əsas təqlidedilməz cəhətlərdən biri budur. Bu mənada, şairin yaradıcılığını layiqincə tədqiq etmiş H.Mazıoğılunun “Füzulinin şeirlərində xəyal cəbhəsinin zəif olduğunu görürük” fikri ilə razılaşmaq mümkün deyil.

Təzkirəçilər Füzulini dil və üslubuna görə daha çox Ə.Nəvai ilə müqayisə etmişlər ki, onu Nəvaiyə yaxınlaşdırsınlar. Bu səbəbdən iki böyük sənətkarın şeir dilindən bəzi paralel nümunələrə nəzər salmaq əhəmiyyətlidir. Qətiyyən Füzulinin böyüklüyünü sübut etmək məqsədilə yox, hətta nəzirələrində də orijinal olduğunu bir daha göstərmək üçün. Çünki dövrünün görkəmli ictimai xadimi olan Nəvai, həqiqətən, dahi şairdir, əsl elm və sənət cəngavəridir. Ona görə də Füzuli Nəvaini sevmişdir; onun dilində (üslubunda) Nəvaiyə bənzərlik də vardır. Amma bu sevgi və bənzəyiş Nəvainin Nəsimiyə sevgisindən, bənzəyişindən artıq deyildir... Dil və üslubunun zənginliyi, sənətkarlığının mükəmməlliyi xüsusilə bədii abstraksiyanın inkişaf səviyyəsi cəhətindən Füzulini kiminsə məktəbinə aid etmək, kiminsə təsiri altına salmaq doğru deyildir.

***

...Ədəbi dildə söz yaradıcılığına az qala biganə qalmağı üstün tutan Füzuli ifadə yaradıcılığı sahəsində ciddi fəaliyyət göstərmiş, Azərbaycan şeir dilinin müdrik, qanadlı və ibarəli poeziya dili pilləsinə yüksəlməsi üçün çox böyük tarixi iş görmüşdür. Füzulinin metaforik təfəkkürü söz ustalarının idrakına və təxəyyülünə işıq seli kimi axmış, qiymətli bəhrələr vermişdir. Ona görə də çağdaş ədəbi dilimizdə C.Cabbarlı və S.Vurğun kimi nəhəng sənətkarların dilində romantik üslubla əlaqələndirilən onlarca gözəl obrazlı ifadənin mənşəyi tarixən Nəsimidən, möhkəm və mötəbər özülü isə Füzulinin şeir dilindən başlanır.

***

Yüz illər, min illər keçəcək, dünyaya gələn yeni nəsillər Füzuli şeirlərini təkrar-təkrar oxuyub şərh edəcək, lakin şərhlər bitib-tükənmək bilməyəcək. Şairin qədim dünyaya və gələcəyə doğru gərilmiş xəyal şəhpəri sənət göylərində inamla süzəcək. Onun ölməz əsərləri əbədi olaraq insanlığın xidmətindədir.

Nə yaxşı ki, tarixlər yaşamış bu keşməkeşli dünyaya ara-sıra Füzuli kimi insanlar gəlir: müdrik və həssas, hər cür tamahdan, təkəbbürdən uzaq, məğrur olduğu qədər də sadə və təvazökar, ləyaqətsiz bir mühitdə ləyaqət və şərəfini qorumağı bacaran, tükü tükdən seçən, sözdən söz çəkən, yer üzündə ülvi sevgini, sədaqəti, gözəlliyi və gözəllik duyğusunu, haqqı, ədaləti, azadlıq və əməksevərliyi, səbir və təmkini, yaxşılığı, dostluq və mərdliyi, neçə-neçə bəşəri məziyyət və fəziləti təbliğ və təlqin edən zərif ruhlu şair-insanlar!

Tarixdə Füzuli kimi şəxsiyyətlər yaşamasaydı, təbii ki, bəşəriyyət mənəvi iflasa uğrayar, qəbahətlər dolu həyat üçün ancaq xəcalət çəkərdi.

Füzuli paklıq mücəssəməsidir, – bu gün də öz bədii sözü ilə ürəklərə məhəbbət və xeyirxahlıq körpüsü salmaqdadır.

Füzuli sənəti xalqın dilindən və zəkasından od alıb şölə saçan, insan qəlbində min illər boy atan ali və müqəddəs duyğuların hərarəti ilə zaman-zaman daha gur yanan bir ocaqdır. Bu ocağın odunda yanmaq səadətdir...

Füzuli “Divan”ından, – bu dərin zəka və parlaq istedad mücrüsündən hələ oxucular çox şey öyrənəcək, çox qəlblər riqqətə və ehtizaza gələcəkdir. Bu dirilik suyundan içən hər bir adam canlanacaq, həyatın mənası haqqında sonsuz düşüncələrə – xəyallara dalacaq, bu dünyaya gəldiyinə sevinəcək.

Nə qədər ki dünya və məhəbbət var, Füzuli də olacaq. Bir millətin və dilin nəyə qadir olduğunu göstərmək üçün Füzuli kimi bir şairin varlığı kifayətdir... Türk xalqları və türk dili durduqca Füzuli yaşayacaq.

Füzuli tarix içində mənəvi mənliyimizdir, – dilimizin, mənəviyyatımızın əbədi və canlı heykəlidir!

1995

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.12.2025)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

SSRİ-nin yaranması

Dünyanın quru ərazisinin 6-da 1-ni tutun, guya insan rifahına hesablanmış, əslində totalitar quruluş olan SSRİ ilə bağlı bizdə heç də xoş olmayan ovqat var, çünki bu ölkə Rusiya imperiyasının yeni məzmunlu davamı olub. 1918-ci ildə çar Rusiyasından qopub müstəqillik qazanan Azərbaycanımız 1920-ci ildə bu dəfə bolşevik Rusiyasının işğalına məruz qalıb. Müxtəlif adlar altında fəaliyyət göstərən sovet imperiyası 1922-ci ilin 30 dekabr günündə Ümumittifaq Sovetlərinin 1-ci qurultayında SSRİ adlı bir dövlət şəklində qurulub, onun ilk subyektləri Rusiya, Ukrayna, Belorusiya və Zaqafqaziya respublikaları olublar.

Bu gün Rusiyada, eləcə də onun əsas əlaltısı Belorusda geniş bayram ediləcək. SSRİ-nin, rusların nostaljisi ilə yaşayan bizim bəzi sakinlər də bu gün əlli-əlli vodka vurasıdırlar. Rusiya bu gün də bölgədə öz hökmranlığını yeritməyə çalışır, yeni məzmunlu daha bir imperiya qurmaq çabası göstərir, onlara züy tutanlarımız da yetərincədir, amma qəlbi istiqlalla döyünən həmyerlilərimiz, xüsusən də gəncliyimiz, bilsin ki, bu bayram bizim üçün deyil.

Kerosin lampasındakı şeir

Bu gün Filippində Risal günüdür. Xose Risal Filippinin ən məşhur milli qəhrəmanıdır. O, 19-cu əsrin sonlarında Filippini müstəmləkəyə çevirmiş ispanlara qarşı xalq azadlıq hərəkatının başında duran şəxs olub, 1896-cı ilin 30 dekabrında onu ispanlar edam ediblər. Son saatlarında Risal “Əlvida, mənim doğma vətənim” adlı ürəkdağlayan bir şeir yazaraq kerosin lampasında gizlədib, sonradan bu şeir üzə çıxıb, dillər əzbəri olub. Filippin azad olunandan sonra Risalın adını qədirbilən xalqı əbədiləşdirib, hər ilin 30 dekabrını da xatirə günü kimi onu şərəflə anırlar.

Bu gün Slovakiya ruhani azadlıq barədə deklorasiya imzalanması gününü, Madaqaskar Respublikası isə Milli dövlət gününü qeyd edəcək. Mətbəxsevər amerikalıların bu gün iki bayramı bir-birinə qarışacaq. Milli bekon günü (donuz ətindən xüsusi kəsimlər) və Milli məişət sodası günü. Düzü bilmirəm, bekonun üstünə soda səpib yemək mümkündürmü.

Məşhur xanəndə Əbülfət Əliyevin mövludu

Qızıl səsə malik insanlar harada doğulur? Əlbəttə Qarabağda. Əbülfət Əliyev də  Şuşada anadan olub, kiçik yaşlarından musiqi ilə maraqlanıb, 1 saylı şəhər məktəbinin musiqili dram dərnəyinə yazılıb. 1938-1939-cu illərdə Ağdam Müəllimlər evində Xan Şuşinski muğam sinfi açanda kənd-kənd gəzib istedadlı uşaqlar axtarırmış, Əbülfəti dinləyib bəyənərək onu da məktəbə yazıb. 1942-ci ildə Böyük Oktyabr Sosialist İnqilabının 25-ci ildönümü münasibətilə Əbülfəti həmyaşıdları ilə birgə Bakıya - Opera və Balet Teatrında keçirilən konsertə dəvət ediblər. Konsertdə onu məşhur tarzən Qurban Pirimov müşayiət eləyib. Bu konsertdə iştirak ona böyük uğur gətirib, 16 yaşından başlayaraq o, tarzən Məşədi Nərimanla, kamançaçı Elman Bədəlovla Qarabağın toylarına çağırılıb.

Sonra Əbülfət Bakıya gəlib, Respublika radiosunda solist işləyib, radiodakı çıxışları onu bir xanəndə kimi məşhurlaşdırıb. 1945-ci ildən o, Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasında solist kimi Xan Şuşinski, Şövkət Ələkbərova, Sara Qədimova, Fatma Mehrəliyeva, Tükəzban İsmayılova kimi məşhur müğənnilərlə birgə çalışmağa başlayıb. Onun repertuarında 400-ə qədər xalq və bəstəkar mahnıları var idi. Xanəndənin ifasında səslənən “Segah-zabul”, “Rast”, “Şur”, “Hümayun”, “Bayatı Şiraz”, “Çahargah”, “Zabul” muğamları radio və televiziyanın fonotekasında qiymətli irs kimi saxlanılır.

Əbülfət Əliyev Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrının solisti kimi də fərqlənib, o, 75 dəfə “Leyli Məcnunda”, 25 dəfə “Əsli və Kərəm”də, 2 dəfə “Şah İsmayıl”da baş rollarda məharət və istedadını nümayiş etdirib. “Leyli və Məcnun” operası Ə.Əliyevin iştirakı ilə lentə alınaraq Azərbaycan Respublikası radiosunun qızıl fondunda saxlanılır.

Ə.Əliyev YUNESKO-nun döş nişanına və diplomuna layiq görülüb, ona 1958-ci ildə Azərbaycanın “Əməkdar artisti”, 1964-cü ildə isə “Xalq artisti” fəxri adları verilib. Məşhur xanəndə 1990-cı il dekabr ayının 27-də vəfat edib, ruhu şad olsun.

Səddamdan Həbibədək

2006-cı ilin bu günündə Bağdadda son 24 ildə ölkəyə prezidentlik etmiş Səddam Hüseyni yeni hökumət dar ağacından asaraq edam edib. 1916-cı ildə başqa bir siyasi lider – bu dəfə çar Rusiyasında parlayan 44 yaşlı Qriqori Rasputin sui-qəsd nəticəsində öldürülüb. 1616-cı ildə Kiyevdə müasir Rusiya və Ukraynanın ilk çap olunmuş kitabı hesab edilən “Çasoslav” işıq üzü görüb.

30 dekabra bir tanınmış Azərbaycan aliminin də doğum günü təsadüf edir. Filoloq Həbib Babayevin. Oğuz rayonunun Bucaq kəndində doğulan, valideynlərinin vəfatı ilə əlaqədar Şuşa Şəhər 1 saylı uşaq evində təhsil və tərbiyə alan Həbib Babayev 1951-1955-ci illərdə Moskvada M.Qorki adına Dünya Ədəbiyyatı İnstitutunun aspiranturasında ali təhsil alib. Əmək fəaliyyətinə anadan olduğu Bucaq kəndində müəllimliklə başlayıb, 1956- 1958-ci illərdə M.Qorki Adına Dünya Ədəbiyyatı İnstitutunda elmi işçi, 1958- 1970-ci illərdə Azərbaycan Elmlər Akademiyasında Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunda baş elmi işçi vəzifələrində işləyib, 1970-ci ildən ömrünün sonunadək indiki Bakı Slavyan Universitetində kafedra müdiri vəzifəsində çalışıb. Həbib Babayev 1970- ci ildə professorluğa yüksəlib, 12 monoqrafiyanın, 120-dən artıq məqalənin müəllifidir. Azərbaycan Ali Soveti Rəyasət Heyətinin Fəxri Fərmanına, “Əməkdar elm xadimi” fəxri adına layiq görülüb, ölümündən sonra Oğuz şəhərindəki 1 saylı tam orta məktəbə onun adı verilib.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.12.2025)_

Murad Vəlixanov, "Ədəbiyyat və İncəsənət"

Film: “Gümüşgöl əfsanəsi” (1984)

Rejissor: Eldar Quliyev

Ssenari müəllifləri: Eldar Quliyev, İsi Məlikzadə

Operator: Rafiq Qəmbərov

Bəstəkar: Müslüm Maqomayev

Rəssam: Mayis Ağabəyov

Çəkiliş Studiyası: “Azərbaycanfilm”

Çəkilmə ili: 1984 (ilk baxış 2 may 1985)

Film haqqında qısa xülasə

“Gümüşgöl əfsanəsi” — Azərbaycan kino tarixinin gözəl dərdlərindən biridir. Film gənc sənətşünas Fərid və dostlarının şən avtomobil gəzintisi ilə başlayır. Onlar gecə yolda piyadaya sataşır və bunun fəsadlarından qaçırlar. Fərid məsuliyyətdən uzaqlaşmaq üçün uzaq bir dağ kəndinə — məşhur xalçatoxuyan Səidənin yanına gedir. Burada onun qızı Leyli ilə tanış olur və “Gümüşgöl” adlı mistik gölün əfsanəsini eşidir: əfsanəyə görə göldə yalnız namuslu və saf qəlbli insanlar rahatlıqla yeriyə bilər.

Fərid şəhərə qayıdanda öz həyatını cansıxıcı və mənasız hiss edir, amma Leyli və gölün sakit suları onun düşüncələrini dəyişir. Bu həyat dönəmi onu daxili dəyişikliklərə aparır və o, yenidən dağlara dönərək Leyliyə qovuşur. Əfsanə və reallığın qovuşduğu bu film, insanın daxili aləmini, mənəvi saflaşmanı və öz yolunu tapmaq prosesini poetik şəkildə təsvir edir.

Film mövzusu və ideyası

“Gümüşgöl əfsanəsi” sadəcə romantik dram deyil — o, həm də insanın özünü dərk etməsi, mislən, daxili əxlaq kodlarını anlamaq barədə düşüncələr yaradır. Filmdə mənəvi saflıq və vicdan məsuliyyəti əsas motivlərdəndir. Fəridin başlanğıcda məsuliyyətdən qaçması, sonra isə daxili və ruhi dəyişimi tamaşaçını həyat və özünü yenidən qiymətləndirməyə vadar edir.

Filmdə dram və məhəbbət elementləri paralel gedir, bu da süjetə həm dərinlik, həm də emosional ayrıclıq verir.

Film “Azərbaycanfilm” kinostudiyasında çəkilmişdir və çəkilişləri əsasən Bakıda həyata keçmişdir.   Müslüm Maqomayevin bəstəsi filmin emosional atmosferini gücləndirir və səhnələrə əlavə dərinlik verir.   Film mövzusu insanın daxili saflaşması və həyatın mənası üzərində qurulub — bu, onu yalnız romantik deyil, həm də fəlsəfi kino nümunəsinə çevirir.  Gümüşgölün mifik və mistik obrazı (dağ gölü) filmi simvolik və metaforik səviyyədə tamaşaçıya çatdırır.  Kadrarxası xatirələrdə qeyd olunur ki, çəkilişlər zamanı baş roldakı qızın — Leyli obrazını ifa edən aktrisanın su səhnələri çəkməkdən çəkinməsi maraqlı anekdota çevrilib.

 Filmə ümumi baxış

“Gümüşgöl əfsanəsi” Azərbaycan kino tarixində həm emotsional, həm də psixoloji dram janrında diqqətçəkən filmlərdən biridir. Filmin ideyası — insanın özünü və daxili dəyərlərini anlamaq, vicdan və məsuliyyəti düzgün dəyərləndirməkdir.

Film həm romantik, həm də mənəvi böyümə motivlərini bir araya gətirir və bu səbəbdən də tamaşaçılar arasında uzun müddət yadda qalan bir kino əsəridir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.12.2025)

Murad Vəlixanov, "Ədəbiyyat və İncəsənət"

Filmlər, rejissorlar və yaradıcı zirvələr… Bu başlıq altında 2025-ci ildə Azərbaycanda keçirilən film festivalları barədə danışacaq, ilin yekunlarını gətiercək və qarşıda duran hədəflərdən söz açacağıq.

1) 16-ci Bakı Beynəlxalq Film Festivalı

Bu festival 5–9 dekabr 2025 tarixində keçirilmiş və 34 ölkədən seçilmiş filmlər iştirak etmişdir. Festival “Baku Cinema Breeze” çərçivəsində təşkil olunmuşdur və ümumilikdə 78 film nümayiş olunmuşdur.

Müsabiqə və proqram filmləri (seçilmişlər):

Lesson Learned / Öyrənilən dərs — Balint Szimler (Macarıstan)

The Mould / Qəlib — Mohammad Reza Nourmandipour (İran)

The Deer's Tooth / Maral dişi — Saif Hammash (Fələstin)

The Queen / Kraliça — Deniz Uymaz (Türkiyə)

Allaha salam — Xəyal Rza (Azərbaycan)

Hər şey yaxşı olacaq! — Bəhruz Vaqifoğlu (Azərbaycan)

Qayıdış — Tural Xəlilov (Azərbaycan)

The Kiss of the Grasshopper / Çəyirtkənin öpüşü — Elmar İmanov (Almaniya/İtaliya/Lüksemburq)

Workers Wings / İşçilərin qanadları — Ilir Hasanaj (Kosovo)

Ms. Naciye / Naciyə xanım — Murat Çetinkaya (Türkiyə)

Alovun kölgələri — Elnur Paşa Rzayev (Azərbaycan)

Erkən hisslər — Nurlan Həsənli (Azərbaycan)

Tərsinə kölgələr — Hacı Səfərov (Azərbaycan)

Dərədə — Əbülfəz İskəndərov (Azərbaycan)

Azadlığa məhkum — Müşfiq Mirzə (Azərbaycan)

Qayıtdım — Məhəmməd Məmmədov (Azərbaycan)

Oriondan sevgilərlə — Rafiq Hacıyev (Azərbaycan)

2) 8-ci ANIMAFİLM Beynəlxalq Animasiya Festivalı

Bu festival 3–7 sentyabr 2025 tarixində Bakıda keçirilmiş və müsabiqə proqramına 62 ölkədən müraciət olunmuş 317 film arasından 39 film seçilmişdir.

Seçilmiş müsabiqə filmləri:

Cycle or Bicycle — Roxane Campoy (Fransa)

Creator — Natalia Poteryakhin (ABŞ)

Two Ships — McKinley Benson (Portuqaliya)

Panorama — Nicolaj Larsson (Danimarka)

Paradise Buffet — Santi Amézqueta, Héctor Zafra (İspaniya)

TV or The Disturbance on Forest Hill Road — Frederic Siegel (İsveçrə)

9 Million Colors — Bára Anna (Çex-Alman-Norveç)

Ovary‑Acting — Ida Melum (Birləşmiş Krallıq)

Ən yaxşı qısametrajlı tələbə animasiya filmləri:

Sublunar — Alessia Paino (Avstraliya)

Criatura — Nitya Ramlogan (Birləşmiş Krallıq)

Underground Invaders — Shera Courtalhac və başqaları (Fransa)

3) “ANİMAFİLM Gəncədə” Regional Festivalı

27–28 fevral 2025 tarixində Gəncədə keçirilmiş regional festivalda müxtəlif animasiya filmləri nümayiş olunmuşdur.

Uşaqlar üçün nümayiş:

Pomidor Doppi: Fotoqraf — Pavel Kim (Özbəkistan)

Narqız — Məsud Pənahi (Azərbaycan)

Gecə tuneli — Annechien Strouven (Belçika)

Boris ilə çörək bişirmək — Maşa Avramović (Fransa)

Gölməçə — Maria-May Backhaus Brown & Mads Theodor Bonde (Danimarka)

Yeniyetmələr və böyüklər üçün nümayiş:

Hədis — Nəzrin Ağamalıyeva (Azərbaycan)

Vəhşi heyvan — Tianyun Lyu (Çin)

Armud bağı — Shadab Shayegan (Almaniya)

Sərv ağacının kölgəsində — Hossein Molayemi & Shirin Sohani (İran)

İlin yekunu və gələcək hədəflər

2025-ci il Azərbaycan kino aləmi üçün zəngin və məhsuldar oldu. Festival proqramları həm yerli, həm də beynəlxalq səviyyədə kino icmasını aktiv şəkildə bir araya gətirdi. Filmlərimizin əksəriyyəti xarici festivallarda da iştirak edib, mükafatlar qazanaraq Azərbaycan kinosunu dünyada tanıtdı.

Gələcək perspektivlər:

Festival proqramlarının daha da genişləndirilməsi və beynəlxalq əməkdaşlıqların artırılması.

Kino istehsalının davamlı dəstəklənməsi, gənc rejissorların inkişaf imkanlarının artırılması.

Festival əsasında sənaye forumları və master-klassların təşkil edilməsi.

Bu tədbirlər Azərbaycan kino sənayesini yalnız peşəkar səviyyədə gücləndirmir, eyni zamanda beynəlxalq arenada daha geniş tanıdılmasına xidmət edir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.12.2025)

Rəqsanə Babayeva,

Beyləqan rayon Mədəniyyət Mərkəzinin rejissoru, "Gənclik" xalq teatrının rəhbəri,yazıçı. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Şeir yazılı sözün ən saf, ən yığcam və eyni zamanda ən dərin ifadə formalarından biridir. O, çox vaxt tək oxunur, səssiz dinlənir, daxildə hiss olunur. Səhnə isə əksinə, ictimai məkandır; səsin, bədənin, işığın və hərəkətin bir araya gəldiyi canlı bir aləmdir. Bu iki fərqli ifadə müstəvisi — şeir və səhnə — tarix boyu bir-birinə toxunmuş, bəzən ayrılmış, bəzən isə eyni nəfəsdə birləşmişdir. “Şeirdən səhnəyə” gedən yol, əslində, sözün kağızdan çıxaraq canlı bir varlığa çevrilməsi prosesidir.

Şeirin mahiyyəti və onun səhnə potensialı

Şeir ilk baxışdan səhnəyə “uyğunsuz” görünə bilər. Çünki şeir çox vaxt daxili monoloqdur, ritmi oxucunun nəfəsinə bağlıdır, pauzaları şəxsi hisslərlə ölçülür. Lakin məhz bu xüsusiyyətlər şeiri səhnə üçün cəlbedici edir. Şeir metaforadır, obrazdır, simvoldur. Səhnə isə metaforanı görünən, eşidilən və hiss edilən formaya salmaq gücünə malikdir.

Şeir səhnəyə daşındıqda artıq təkcə oxunan mətn deyil, ifa olunan hadisə olur. Burada söz aktyorun səsi ilə, bədən dili ilə, baxışı ilə yeni qatlar qazanır. Eyni şeir fərqli aktyorların ifasında tamamilə başqa emosional çalarlar yarada bilər. Bu da şeirin səhnədəki çoxmənalılıq potensialını göstərir.

Tarixi baxış: Şeir və teatrın ortaq yaddaşı

Əslində şeir və səhnə bir-birinə yad deyil. Qədim dövrlərdə poetik mətnlər mərasimlərin, ayinlərin, kollektiv toplanışların əsas hissəsi olub. Antik Yunanıstanda tragediyalar şeir formasında yazılırdı. Xorun ritmik danışığı, qəhrəmanların poetik monoloqları teatrın əsas dayağı idi. Şərq mədəniyyətində isə dastanlar, qəzəllər və epik şeirlər çox vaxt şifahi şəkildə, tamaşa elementləri ilə təqdim olunurdu.

Azərbaycan mədəniyyətində də bu xətt aydın görünür. Aşıq sənəti — saz, söz və ifanın vəhdəti — şeirin səhnə ilə təbii qovuşmasının ən canlı nümunəsidir. Aşıq yalnız oxumur, o, danışır, canlandırır, obraz yaradır. Bu baxımdan “şeirdən səhnəyə” keçid bizim mədəni yaddaşımız üçün yad proses deyil, əksinə, köklü bir ənənənin müasir davamıdır.

Dramaturji çevrilmə: Şeir necə səhnə mətninə çevrilir?

Şeirin səhnəyə uyğunlaşdırılması sadəcə mətni ucadan oxumaq deyil. Bu, ciddi dramaturji yanaşma tələb edir. Bir şeir ya bütöv bir tamaşanın ideya mərkəzinə çevrilə bilər, ya da bir neçə şeir ardıcıl şəkildə dramaturji xətt üzrə birləşdirilə bilər. Burada əsas məsələ şeirin ruhunu qorumaqdır.

Dramaturq və ya rejissor şeiri “izah etməyə” çalışmamalıdır. Çünki şeir izah edildikdə sehrini itirir. Əvəzində şeirin yaratdığı atmosfer, duyğu və suallar səhnə dili ilə ifadə olunmalıdır. Bəzən bir misra uzun səssizliklə, bir işıq dəyişməsi ilə və ya sadə bir hərəkətlə daha təsirli ola bilər.

Aktyor və şeir: Sözlə münasibət

Şeir əsasında qurulan səhnə işlərində aktyorun rolu xüsusilə həssasdır. Aktyor burada obrazdan çox “səs daşıyıcısı” və “emosiya ötürücüsü” funksiyasını yerinə yetirir. Şeiri səhnədə söyləmək üçün onu əvvəlcə daxilən qəbul etmək, yaşamaq lazımdır. Mexaniki oxunuş tamaşaçı ilə bağ qura bilməz.

Aktyor şeiri danışmır, onu nəfəsi ilə formalaşdırır. Pauzalar, vurğular, baxışlar şeirin mətnində yazılmayan, amma hiss edilən qatları üzə çıxarır. Bu prosesdə aktyorla şeir arasında xüsusi bir dialoq yaranır. Bəzən aktyor şeiri “oynamır”, sadəcə onun içində dayanır.

Rejissor baxışı: Görünməyəni görünən etmək

Rejissor üçün şeir əsasında tamaşa qurmaq həm azadlıq, həm də məsuliyyətdir. Azadlıq ona görə ki, şeir açıq süjet tələb etmir; məsuliyyətdir ona görə ki, hər vizual həll şeirin mənasına təsir göstərə bilər. Rejissorun əsas vəzifəsi şeiri vizuallaşdırmaq yox, onun üçün uyğun bir səhnə mühiti yaratmaqdır.

Minimalist yanaşmalar şeir tamaşalarında tez-tez üstünlük təşkil edir. Çünki artıq dekorasiya və hərəkət sözün önünə keçə bilər. Bəzən boş səhnə, bir stul və bir işıq şeirin təsirini daha da gücləndirir. Burada səhnə “danışmır”, dinləyir.

Musiqi, ritm və sükut

Şeir ritmdir. Ona görə də səhnə quruluşunda musiqi və səs mühüm rol oynayır. Lakin musiqi şeiri müşayiət etməməli, onunla yarışmamalıdır. Bəzən musiqinin olmaması — sükut — ən güclü dramaturji alətə çevrilir. Şeirin bitdiyi anda yaranan sükut tamaşaçının düşünməsinə imkan verir.

Canlı musiqi, xüsusən milli çalarlar daşıyan melodiyalar, şeir tamaşalarında kollektiv yaddaşı oyada bilər. Bu, açıq mesaj vermədən, sadəcə hiss vasitəsilə mədəni bağlılıq yaradır.

Müasir səhnədə şeir: Gənclər və yeni formalar

Bu gün gənc teatr mühitində şeirə maraq yenidən artmaqdadır. Performans, mono-tamaşa, poetik teatr kimi formalar şeiri müasir səhnəyə yaxınlaşdırır. Sosial problemlər, dil məsələləri, kimlik axtarışı kimi mövzular şeir vasitəsilə daha yumşaq, amma təsirli şəkildə təqdim olunur.

Şeir səhnədə təbliğat alətinə çevrilmədikdə, tamaşaçı onu daha səmimi qəbul edir. Burada söz birbaşa deyil, dolayı yolla təsir edir. Anlayanın anlayacağı, hiss edənin hiss edəcəyi bir dil formalaşır.

Söz yaşayırsa, səhnə də yaşayır

“Şeirdən səhnəyə” yol sadə bir adaptasiya prosesi deyil. Bu, sözün zaman və məkan dəyişərək yenidən doğulmasıdır. Şeir səhnəyə çıxanda öz mahiyyətini itirmir, əksinə, yeni bir nəfəs qazanır. Tamaşaçı isə bu prosesin şahidi deyil, iştirakçısına çevrilir.

Səhnə şeiri ucaltmır, şeir səhnəni bəzəmir. Onlar bir-birini tamamladıqda sənət yaranır. Və sənət, ən yaxşı halda, səssiz şəkildə insanın yaddaşında qalır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.12.2025)