Kübra Quliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu məqalə insanın qadağan olunmuşa niyə çəkildiyini sadə dillə, amma dərin məntiq üzərindən izah edir. Burada məqsəd psixologiyanı çətin terminlərlə nümayiş etdirmək deyil; insan davranışının kökünü, tarix boyu təkrar olunan nümunələrlə açmaqdır. Qadağan olunmuşa meyl nə müasir zəiflikdir, nə də fərdi problem. Bu, insan şüurunun ən köhnə reflekslərindən biridir.

İnsan beyni qadağan olunanı avtomatik olaraq fərqli kateqoriyaya salır. Çünki qadağa neytral məlumat deyil, emosional yüklü siqnaldır. “Olmaz” deyilən yerdə beyin təhlükə ilə yanaşı marağı da işə salır. Bu iki hiss birlikdə işlədiyi üçün qadağan olunan obyekt daha güclü iz buraxır.

Tarixə baxdıqda bu mexanizmin ilk izlərini miflərdə görürük. Adəm və Həvva hekayəsi bunun ən sadə və universal nümunəsidir. Cənnətdə hər şey mövcuddur, aclıq, təhlükə, yoxsulluq yoxdur. Amma bir ağac qadağandır. Psixoloji baxımdan bu qadağa diqqəti bütün bolluqdan çəkib tək bir nöqtəyə yönəldir. İnsan beyni məhz bu nöqtədə sual verir: “Niyə?” Cavab olmadıqca cazibə artır.

Antik Yunan mədəniyyətində qadağa və cazibə əlaqəsi daha açıq simvollarla göstərilir. Prometey tanrıların qadağan etdiyi odu insanlara verəndə cəzalandırılır. Burada od sadəcə istilik deyil, düşünmək, bilmək və inkişaf etmək haqqıdır. Yəni qadağan olunmuş şey birbaşa azadlıqla əlaqələndirilir. Bu mif göstərir ki, insan tarix boyu qadağanı həmişə məhdudiyyət yox, aşılması lazım olan sərhəd kimi görüb.

Qədim Romada da oxşar nümunələr var. Senat tərəfindən qadağan edilən kitablar və fikirlər gizli şəkildə daha sürətlə yayılırdı. Qadağa həmin ideyaları zəiflətmir, əksinə, onlara “təhlükəli həqiqət” statusu verirdi. İnsanlar məzmunu deyil, qadağaya qarşı çıxma hissini yaşayırdılar.

Orta əsrlərdə kilsənin sərt nəzarəti bu psixologiyanı daha da gücləndirdi. Oxunması qadağan edilən kitablar, ifadəsi günah sayılan fikirlər gizli dairələrdə dolaşırdı. Qadağa ideyanı öldürmürdü; onu daha cazibədar edirdi. Çünki qadağa olan yerdə risk var idi, risk isə insanı canlı hiss etdirirdi.

Bu mexanizm fərdi səviyyədə isə uşaqlıqdan formalaşır. Uşaq ilk dəfə izahsız “olmaz”la qarşılaşanda bunu təhlükə yox, sirr kimi qəbul edir. Beyin səbəbi bilmədiyi üçün özü ssenari qurur. Bu ssenarilər çox vaxt reallıqdan daha cazibədar olur. Beləliklə, qadağa xəyal gücü ilə birləşir.

Uşaq üçün qadağan olunan şey tədricən güc simvoluna çevrilir. Çünki qadağanı qoyan fiqur güclüdür. Deməli, qadağan edilən də güclü olmalıdır. Bu assosiasiya şüuraltına yazılır və insan böyüdükdən sonra da dəyişmir, sadəcə obyektlər dəyişir.

Yetkinlik dövründə qadağalar valideyndən cəmiyyətə keçir. Artıq “olmaz”ı ailə, ənənə, din, sosial norma və insanın öz daxili səsi deyir. Bu mərhələdə qadağan olunmuşa yönəlmək çox vaxt obyektə yox, öz iradəsini sübut etməyə xidmət edir. İnsan bəzən seçim etdiyini hiss etmək üçün qadağanı pozur.

Tarix boyu qadağan edilmiş münasibətlər daha güclü emosional bağlar yaradıb. Çünki bu münasibətlərdə qorxu, risk və itirmə ehtimalı var. Bu hisslər beyində sevgi ilə qarışır və insan bunu “daha dərin bağ” kimi qavrayır. Əslində isə dərinlik çox vaxt riskin yaratdığı emosional yüksəlişdir.

Burada daxili boşluq anlayışı ön plana çıxır. Sevgi, qəbul və təhlükəsizlik ehtiyacı qarşılanmayan insan üçün qadağan olunmuş davranış ani doluluq hissi yaradır. Bu hiss uzun sürmür, amma güclüdür. Beyin bu gücü yadda saxlayır və təkrar axtarır.

Qadağan olunmuşa meylin kimliklə də birbaşa əlaqəsi var. İnsan bəzən qadağan ediləni seçərək özünü başqalarından ayırır. Çünki icazə verilən yollar kütləvidir, qadağan olunan yol isə fərdi görünür. Bu, “mən fərqliyəm” hissini gücləndirir.

Ən təhlükəli məqam isə budur: insan bəzən qadağan olunmuşu sevdiyini düşünür, amma əslində sevdiyi şey qadağanın yaratdığı emosional intensivlikdir. Qadağa aradan qalxanda cazibə də itir. Bu zaman insan özünü aldadılmış hiss edir, amma səbəbi anlamır.

Müasir dövrdə qadağalar dəyişib, mexanizm isə eyni qalıb. Sosial mediada gizli, qadağan, hamı bilməsin kimi təqdim olunan məzmunlar daha sürətlə yayılır. Bu, insan psixikasının minilliklərdir dəyişməyən reaksiyasıdır.

Tarixdən əlavə konkret nümunələr

Renessans dövründə anatomiya üzərində aparılan tədqiqatlar qadağan edildiyi halda sənətkarlar insan bədənini gizli şəkildə öyrənməyə davam edirdilər. Leonardo da Vinçinin gizli disseksiyaları bunun açıq nümunəsidir. Qadağa marağı söndürmədi, onu daha sistemli və məqsədli hala gətirdi.

Avtoritar rejimlərdə yasaqlanan mahnılar və şeirlər kütlə arasında daha sürətlə yayılır. Çünki bu əsərlər sadəcə sənət nümunəsi deyil, müqavimət rəmzinə çevrilir. İnsanlar məzmunu yox, qadağaya qarşı durma hissini yaşayırlar.

Sosial təbəqələrarası və ya ailə tərəfindən qadağan edilən münasibətlər tarix boyu daha dramatik və intensiv yaşanıb. Romeo və Cülyetta narrativi bu mexanizmin klassik simvoludur. Burada sevginin gücü, çox vaxt riskin yaratdığı emosional sıxlıqdan qaynaqlanır.

Bioloji tərəf

Qadağa riski artırır. Risk isə beyində həyəcanla bağlı reaksiyaları gücləndirir. Bu vəziyyət diqqəti kəskinləşdirir və xatirəni möhkəmləndirir. Ona görə də qadağanla yaşanan təcrübələr daha unudulmaz olur və insan tərəfindən “daha real”, “daha dərin” kimi qiymətləndirilir.

Qadın psixikasında qadağan olunmuşa meyl

Qadın psixikasında qadağan olunmuşa meyl çox vaxt yanlış şəkildə emosional zəiflik kimi izah edilir. Halbuki bu meylin kökündə zəiflik yox, tarixi və sosial təzyiqlərə uyğunlaşma dayanır. Minilliklər boyu qadının istəyi nəzarət altında saxlanılıb və çox vaxt başqaları tərəfindən müəyyən edilib. Bu səbəbdən qadağan olunmuş şey qadın üçün sadəcə obyekt deyil, öz istəyi üzərində söz haqqıdır.

Qadınlara tarixən “istəmək” deyil, “uyğun olmaq” öyrədilib. Bu səbəbdən açıq və icazəli seçimlər çox vaxt qadının daxili ehtiyaclarını əks etdirməyib. Qadağan olunan isə daha çox ona məxsus kimi hiss olunub.

Münasibətlər kontekstində qadağan olunmuş bağ qadına həm risk, həm də seçilmə hissi verir. Bu vəziyyət emosional intensivlik yaradır və çox vaxt dərinlik kimi qavranılır. Əslində isə bu dərinlik təhlükəsizliklə ehtirasın eyni anda yaşanmasından doğur.

Qadağa aradan qalxdıqda və münasibət adi hala çevrildikdə cazibənin azalması da buradan qaynaqlanır. Qadın bu nöqtədə sevdiyi şeyin insan yox, hiss olduğunu fərq etməyə başlayır.

Son söz

Bu məqalə qadağan olunmuşa meyli nə romantikləşdirir, nə də patologiyalaşdırır. Qadağan cazibə yaradır, çünki insan azadlıq istəyir. İnsan riskə yönəlir, çünki hiss etmək istəyir. İnsan qadağanı pozur, çünki öz həyatının subyekti olmaq ehtiyacı var.

Qadağan olunmuşa meyl səhv yol deyil. Bu, insanın azadlığa gedən yolu harada axtardığını göstərən daxili işarədir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.12.2025)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və İncəsənət”

Görkəmli xalçaçı-rəssam Kamil Əliyev barədədir bugünkü söhbətim.

Kamil Müseyib oğlu Əliyev 1921-ci il oktyabrın 22-də İrəvan şəhərində dünyaya göz açmışdır. İrəvan torpaqları onun nəslinin dədə-baba yurdu olmuşdur. Mövcud məlumatlara əsasən, Kamil Əliyev tanınmış ictimai və elm xadimi Əziz Əliyevin bibisi Gülsüm xanımın nəvəsi idi.

1905-ci il İrəvan qırğınları zamanı Müseyib kişi ailəsi ilə birlikdə qaçqın düşmüş, əvvəlcə Gəncəyə, daha sonra isə Türkiyənin Qars şəhərinə köçmüşdür. Təxminən bir ildən sonra vəziyyətin nisbətən sakitləşməsi ilə ailə yenidən İrəvana qayıtmışdır. Bu ağır və keşməkeşli illər gələcək rəssamın yaddaşında silinməz izlər buraxmışdır. 1930-cu illərdə isə Kamil Əliyevin ailəsi Bakıya köçərək Çəmbərəkənd məhəlləsində məskunlaşmışdır.

Kamil Əliyev 1930-cu ildə Əzim Əzimzadə adına Bakı Rəssamlıq Texnikumuna qəbul olunmuşdur. Təhsil aldığı dövrdə paralel olaraq “Azərxalça” birliyinin bədii-təcrübə laboratoriyasında növbətçi rəssam kimi çalışmışdır. Burada Qəzənfər Xalıqov, Əmir Hacıyev və Lətif Kərimov kimi görkəmli sənətkarlarla birgə fəaliyyət göstərmişdir.

Texnikumu bitirdikdən bir il sonra İkinci Dünya müharibəsi başlamışdır. Gürcüstanda üç aylıq hərbi hazırlıq keçdikdən sonra Kamil Əliyev birinci Belarus cəbhəsinə göndərilmişdir. Polşanın azad edilməsi uğrunda döyüşlərdə iştirak etmiş, Berlinə qədər döyüş yolu keçmişdir. Bir neçə dəfə yaralansa da, cəbhəni tərk etməmişdir. 1945–1946-cı illərdə Almaniyada Sovet Ordusunun tərkibində xidmət etmiş, 1946-cı ildə ordudan tərxis olunaraq vətənə qayıtmışdır. 1947-ci ildən etibarən xalça istehsalı-yaradıcılıq kombinatında rəssam kimi fəaliyyətə başlamışdır.

1958-ci ildə dahi şair Məhəmməd Füzulinin 400 illik yubileyi münasibətilə Kamil Əliyev onun portretini xalça üzərində yaratmışdır. Zaman keçdikcə yaradıcılığı daha da yetkinləşmiş, o, Nizami Gəncəvinin, milli dramaturgiyanın banisi M.F.Axundovun portretlərini də xalça sənətində canlandırmışdır. 1973-cü ildə UNESCO xətti ilə qeyd olunan İmadəddin Nəsiminin yubileyi münasibətilə toxuduğu “Nəsimi” xalçası onun diqqətçəkən əsərlərindən biri olmuşdur.

1985-ci ildə Kamil Əliyev Hindistana yaradıcılıq səfərinə getmiş və bu səfər nəticəsində “Hindistan”, “İndira Qandi”, “Rabindranat Taqor” adlı əsərlərini ərsəyə gətirmişdir. Onun yaradıcılığı Misir, İtaliya, Hindistan, İran, Türkiyə, Səudiyyə Ərəbistanı, İsveçrə, ABŞ və Almaniyada keçirilən beynəlxalq və fərdi sərgilərdə nümayiş olunmuşdur.

Rəssamın sənətində fərdilik və orijinallıq mühüm yer tutur. Sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru Nəcibə Abdullayeva onun yaradıcılığı barədə qeyd edirdi ki, “Xilə-buta”, “Tirmə”, “Xonça”, “Ləçək-turunc”, “Butalı”, “Təbriz” kimi xalçalar Kamil Əliyevin özünəməxsus və təkrarolunmaz üslubunun formalaşdığını təsdiqləyir.

1996-cı ildə Kamil Əliyev “Azərxalça” İstehsalat Birliyinin müdiri vəzifəsində çalışmışdır. 1998-ci il onun yaradıcılıq fəaliyyətində xüsusi yer tutur. Həmin ilin mart ayında Cenevrədə 136 ölkənin iştirak etdiyi beynəlxalq sərgidə Azərbaycan xalçası “Ən keyfiyyətli ticarət markası” adına layiq görülmüşdür. Elə həmin ilin iyulunda sənətkara “Qızıl Amerika” mükafatı təqdim edilmiş, eyni zamanda ona professor elmi adı verilmişdir.

Kamil Əliyev 1960-cı ildə “Tətbiqi incəsənət ustası” fəxri adına layiq görülmüş və bu ada sahib olan ilk şəxs olmuşdur. 1967-ci ildə “Əməkdar rəssam”, 1982-ci ildə isə “Xalq rəssamı” fəxri adları ilə təltif edilmişdir. O, iyirmiyə yaxın orden və medalla, o cümlədən 1999-cu ildə Azərbaycanın ən ali dövlət təltiflərindən biri olan “İstiqlal” ordeni ilə mükafatlandırılmışdır.

Görkəmli xalçaçı-rəssam Kamil Əliyev 2005-ci il martın 1-də vəfat etmişdir.

 Seulda UNESCO nəzdində fəaliyyət göstərən ICHCAP ilə Memorandum imzalanıb

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun prezidenti Aktotı Raimkulovanın Seul şəhərinə işgüzar səfəri çəçivəsində Fond ilə UNESCO-nun Asiya-Sakit Okean Regionunda Beynəlxalq Qeyri-Maddi Mədəni İrs İnformasiya və Şəbəkə Mərkəzi (ICHCAP) arasında Anlaşma Memorandumu imzalanıb.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına Fonddan verilən məlumata görə, sənədi Fondun prezidenti xanım Aktotı Raimkulova və Baş direktor v.i.e. xanım Gyuri Park imzalayıb. Anlaşma Memorandumu qeyri-maddi mədəni irsin qorunması, tədqiqi, sənədləşdirilməsi, rəqəmsallaşdırılması və beynəlxalq səviyyədə təbliği sahəsində tərəflər arasında institusional əməkdaşlığın qurulmasını nəzərdə tutur.

Memorandum çərçivəsində birgə layihələrin həyata keçirilməsi, elmi və informasiya mübadiləsinin aparılması, mütəxəssislərin cəlb olunması, həmçinin regional və beynəlxalq platformalarda ortaq təşəbbüslərin təşviqi planlaşdırılır.

Sənəd Türk dünyası ilə Asiya–Sakit okean regionu arasında mədəni irs sahəsində əməkdaşlığın və qarşılıqlı dialoqun gücləndirilməsi baxımından yeni üfüqlər açır, türk xalqlarının zəngin mədəni irsinin təkcə Avropada deyil, həmçinin Asiyada və qlobal arenada təqdim olunması üçün geniş imkanlar yaradır.

Seulda baş tutan Anlaşma Memorandumunun imzalanması və yüksək səviyyəli ikitərəfli görüşlərin keçirilməsi Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun beynəlxalq tərəfdaşlıq əlaqələrinin genişləndirilməsi, UNESCO strukturları ilə əməkdaşlığın möhkəmləndirilməsi və türk xalqlarının zəngin qeyri-maddi mədəni irsinin qlobal miqyasda tanıdılması istiqamətində mühüm addım kimi qiymətləndirilir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.12.2025)

.

Naiq Məmmədhəsənov, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Azərbaycanın müasir tarixi zəngin və şərəfli hadisələrlə doludur. Bu tarixin hər səhifəsində xalqımızın birliyi, dövlətimizin gücü və inkişafın təməlinə qoyulan əzm və qətiyyət var. Ölkəmizin bu möhtəşəm inkişaf yolunun başında dayanan uzaqgörən, qətiyyətli və müdrik lider – Prezident İlham Əliyevdir. Onun rəhbərliyi ilə Azərbaycan, müstəqilliyini möhkəmləndirən, iqtisadiyyatı güclü, beynəlxalq arenada nüfuzlu və öz xalqına layiq həyat səviyyəsi yaradan bir dövlətə çevrilmişdir.

Prezident İlham Əliyevin 24 dekabrda qeyd olunan doğum günü həm şəxsi bayram, həm də xalqımız üçün tərəqqi və inkişaf yolunda yeni başlanğıcların rəmzidir.

İqtisadi İslahatlar və Davamlı İnkişaf

Prezident İlham Əliyevin liderliyi altında Azərbaycan iqtisadi sahədə böyük uğurlar qazanmış və bu proses 2024-cü ildə də sürətlə davam etmişdir. İqtisadiyyatın şaxələndirilməsi, qeyri-neft sektorunun inkişafı, yeni istehsal sahələrinin yaradılması ölkəmizin iqtisadi dayanıqlılığını artırdı. 2024-cü ildə qəbul edilən qərarlar nəticəsində əməkhaqları və pensiyalar əhəmiyyətli dərəcədə artırıldı, əhalinin sosial müdafiəsi gücləndirildi. Dövlətin həyata keçirdiyi islahatlar nəticəsində kiçik və orta sahibkarlığın inkişafına şərait yaradıldı, yeni iş yerləri açıldı və vətəndaşların rifah səviyyəsi yüksəldi.

İnfrastruktur layihələrinin həyata keçirilməsi də diqqət mərkəzində oldu. Yolların, körpülərin, magistral və kənd yollarının inşası, elektrik, su və qaz təchizatı ilə bağlı mühüm layihələrin icrası ölkənin hər bir bölgəsinin inkişafına təkan verdi. Azərbaycan bu gün regionun mühüm nəqliyyat və logistika mərkəzinə çevrilib. Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu, Bakı Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanı və digər layihələr ölkəmizi dünya iqtisadiyyatına daha sıx inteqrasiya etdirir.

Xalqın Rifahına Yönəlmiş Sosial Siyasət

Prezident İlham Əliyevin həyata keçirdiyi siyasətin əsasında hər zaman xalqın rifahı dayanır. 2024-cü ildə də sosial siyasət istiqamətində bir çox mühüm addımlar atıldı. Təhsil, səhiyyə, mədəniyyət və idman sahələrində həyata keçirilən layihələr cəmiyyətin inkişafına mühüm töhfələr verdi. Yeni məktəblərin, xəstəxanaların, idman komplekslərinin açılması, gənclərin və qadınların sosial fəallığının artırılması üçün aparılan tədbirlər davamlı inkişafın təminatıdır.

Xüsusi qayğıya ehtiyacı olan vətəndaşların həyat şəraitinin yaxşılaşdırılması istiqamətində dövlət proqramları icra olundu. Məcburi köçkünlər üçün yeni yaşayış komplekslərinin inşası, mənzil şəraitinin yaxşılaşdırılması və onların doğma yurdlarına qayıdışı dövlətin xalqına göstərdiyi qayğının bariz nümunəsidir.

Beynəlxalq Arenada Nüfuz və Diplomatik Qələbələr

Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycan beynəlxalq arenada etibarlı və nüfuzlu tərəfdaş kimi tanındı. Azərbaycanın COP29-a ev sahibliyi etmək hüququnu qazanması ölkəmizin beynəlxalq mövqeyinin gücləndiyini göstərdi. Bu tədbirin Bakıda keçirilməsi Azərbaycanın ekoloji problemlərin həllində, qlobal məsələlərdə fəal və məsuliyyətli ölkə olduğunu nümayiş etdirdi.

Azərbaycanın xarici siyasəti müstəqilliyə, ədalətə və milli maraqlara əsaslanır. Prezident İlham Əliyevin beynəlxalq təşkilatlar qarşısında səsləndirdiyi prinsipial və qətiyyətli mövqelər ölkəmizin haqq işinin dünya tərəfindən qəbul edilməsinə və dəstəklənməsinə səbəb oldu. Regional və qlobal layihələrdə Azərbaycanın iştirakı, müxtəlif ölkələrlə iqtisadi və mədəni əlaqələrin inkişafı dövlətimizin nüfuzunu daha da artırdı.

Qarabağın və Şərqi Zəngəzurun Bərpası

Prezident İlham Əliyevin xüsusi diqqət ayırdığı sahələrdən biri də işğaldan azad edilmiş Qarabağ və Şərqi Zəngəzurun yenidən qurulmasıdır. 2024-cü ildə bu ərazilərdə genişmiqyaslı bərpa və quruculuq işləri davam etdi. Füzuli, Şuşa, Laçın və digər şəhərlərdə həyata keçirilən layihələr nəticəsində müasir yaşayış kompleksləri, yollar, məktəblər və xəstəxanalar tikildi. Məcburi köçkünlərin doğma torpaqlarına qayıdışı, bu ərazilərdə həyatın bərpa edilməsi dövlətimizin gücünün və xalqımızın qətiyyətinin təcəssümüdür.

Prezident İlham Əliyevin şəxsi nəzarəti altında həyata keçirilən bu layihələr, Azərbaycanın hər qarış torpağının inkişaf etdiyini və gələcək nəsillərə daha gözəl və abad bir vətən qoyulduğunu göstərir.

Gələcəyə İnamla

Prezident İlham Əliyevin doğum günü – 24 dekabr, Azərbaycan xalqı üçün hesabat və gələcəyə baxış günüdür. Hər il bu tarixdə həyata keçirilən işlərə nəzər salmaq, qarşıda duran hədəfləri müəyyənləşdirmək və yeni uğurlara doğru irəliləmək üçün bir fürsətdir. Prezident İlham Əliyevin yorulmaz fəaliyyəti, qətiyyəti və xalqına olan sevgisi sayəsində Azərbaycan daha böyük nailiyyətlərə imza atacaq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.12.2025)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu gün böyük azərbaycanlı Ziya Musa oğlu Bünyadovun anadan olmasının 104   illiyidir. 1921-ci ilin 24 dekabrında Astarada dünyaya göz açan dünyaşöhrətli şərqşünas, tarixçi, Dövlət Mükafatı Laureatı, əməkdar elm xadimi, ən nəhayət milli azadlıq hərəkatının liderlərindən biri, ictimai-siyasi xadim, erməni millətçilərinin “nömrə bir düşmən” elan etdikləri bir vətən oğlu, bir də ədalət carçisi, haqsızlıqlarla, məmur özbaşınalıqları ilə mübarizə aparan, xalqı üçün cəngə çıxan fədai.

Ziya Bünyadov həm də 2-ci Dünya Müharibəsində komandanlıq etdiyi 123-cü əlahiddə rota ilə Visla-Oder döyüşlərində misilsiz şücaət göstərərək Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adını qazanmışdı. 1967–1968-ci illərdə - sovetin qılıncının dalı da, qabağı da kəsən ən qorxulu avtoritarizm illərində Ziya Bünyadov bir neçə dəfə açıq şəkildə “Doğrudur, Azərbaycan Rusiyanın tərkibinə daxil olub, amma bu addım könüllü atılmayıb” deməyə cəsarət tapmış tək azərbaycanlı olmuşdu. O, Qorbaçov perestroykası dövründə bolşevizm terroru nəticəsində 20–30-cu illərdə Azərbaycanda aparılmış repressiyalar haqqında həqiqətləri aşkara çıxararaq 1937-ci ilin qurbanlarını xalqa tanıtdırmış, onlara bəraət qazandırmaqla da əsl hünər göstərmişdi. O,“Quran”ı Azərbaycan dilinə çevirməsi ilə də yaddaşlara həkk olunmuşdu.

1997-ci il fevral ayının 21-də yaşadığı binanın qarşısında onu qətlə yetirdilər. Qətlindən bir qədər əvvəl Ziya Bünyadov ayrı-ayrı yüksək mövqeli şəxslərin korrupsiya əməlləri barədə çıxışlar etmişdi, parlamentdə fikirlər səsləndirmişdi, Müdafiə Nazirliyindəki korrupsiya ilə bağlı əlində sənədlər olduğunu da bildirmişdi.Akademikin “Hizbullah” radikal dini qrup üzvləri tərəfindən öldürüldüyü və bununla bağlı bir neçə nəfərin azadlıqdan məhrum edildiyi faktı olsa da bu versiya günü bu gün də heç kəsin ağlına batır. Bu qətlin üstünün acılması üçün zaman lazımdır təbii ki.

Bu isə Heydər Əliyevin Ziya Bünyadov haqqında dediyi sözlərdir: "O, öz varlığı ilə elə bir insan idi ki, böyük, şərəfli həyat yolu ilə elə bir yüksək səviyyəli şəxsiyyət adı almışdı ki, onun haqqında nə qədər çox desək də, yenə də tam qiymətini verə bilməyəcəyik."

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.12.2025)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu günə - 24 dekabra təsadüf edən əsas tarixi hadisələri diqqətinizə çatdırırıq.

Azərbaycan prezidentinin doğum günündə Rusiya Hərbi Şöhrət gününü (Suvorovun komandanlığı ilə rus ordusunun 1790-cı ilin bu günündə türk qalası İzmayılı ələ keçirməsi şərəfinə), İspaniya və ispandilli ölkələr Noçebuna bayramını (Mövlud günü şərəfinə), Şimalı Avropa ölkələri Soşelnik bayramını (yenə də Mövlüd günü və Yeni il şərəfinə) qeyd edəcəklər, Amerikalılar isə ənənəyə uyğun növbəti mətbəx bayramına sevinəcəklər, milli eqq-noq içkisi gününə. Çiy yumurta və süddən hazırlanan bu şirin içki Şimalı və Cənubi Amerika ölkələrində çox populyardır.

1979-cu ilin bu günündə SSRİ Əfqanıstanın işğalına başlayıb, 1920-ci ilin bu günündə görkəmli italyan opera müğənnisi Enriko Karuzo “Metropoliten-opera”nın səhnəsində özünün son çıxışını edib, 1914-cü ilin bu günündə alman təyyarəsi İngiltərənin Duvr şəhərini  bombalamaqla tarixdə ilk aviasiya bombardmanına imza atıb. 1903-cü ilin bu günündə tarixdə ilk dəfə avtomobilə qeydiyyat nömrəsi vurulub, bu Böyük Britaniyada baş verib, “A 1” nömrə nişanı hersoq Rasselə verilib. 1851-ci ilin bu günündə dəhşətli yanğın ABŞ Konqresinin kitabxanasında 35 min kitabın və unikal sənədin yanmasına səbəb olub. 1760-cı ilin bu günündə isə rus imperatrisası Yelizaveta insanların Sibirə sürgün edilməsini rəsmiləşdirib.

Və ən nəhayət, prezidentlə eyni gendə doğulanlardan məşhur polyak şairi və inqilabçısı Adam Mitskeviçi (1798), böyük türk şairi Tofiq Fikrəti (1867), böyük Azərbaycan maarifçisi Ömər Faiq Nemanzadəni (1872), “Gənc qvardiya”nı yazmış ünlü rus yazıçısı Aleksandr Fadeyevi (1901) və məşhur rus müğənnisi Dima Bilanı (1981) göstərə bilərik.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.12.2025)

"Ədəbiyyat və İncəsənət” portalının media dəstəyi ilə Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun Bakı Şəhəri Üzrə Təhsil İdarəsi ilə birgə keçirdiyi “Bir direktor və bir şagird” adlı layihəsinin məqsədi nümunəvi məktəblərimizi, istedadlı şagirdlərimizi üzə çıxarmaq, onların ədəbiyyata olan marağına diqqət yönəltməkdir.

Hazırda təqdimatda Bakı şəhəri Texniki Humanitar liseydir.

 Layihəni təqdim edir: Ülviyyə Əbülfəzqızı

DİREKTOR

Kamalə Rəfayıl qızı Mirzoyeva 13.12.1969-cu il tarixində Göyçay şəhərində doğulmuşdur. 1976-1986-cı illərdə Bakı şəhəri 31 nömrəli məktəbdə təhsil alıb, məktəbi Xüsusi nümunəli attestatla bitirmişdir.

1986-1991-ci illərdə Bakı Dövlət Universitetinin fizika fakultəsində təhsil almış, Universiteti Fərqlənmə Diplomu ilə başa vurmuşdur.

2018-ci ildə Montreux Bisiness School-da təhsil alıb və MBA üzrə magistr dərəcəsi almışdır. Hal-hazırda Odlar Yurdu Universitetinin psixologiya fakültəsinin doktorantıdır.

1991-1995-ci illərdə 267 saylı məktəbdə, 1995-2011-ci illərdə 167 saylı məktəbdə, 2011-2016-cı illərdə Akademik Zərifə Əliyeva adına liseydə fizika müəllimi kimi  fəaliyyət göstərmişdir.

2016-2021-ci illərdə 291 saylı Araz Ekologiya liseyinin direktoru vəzifəsini daşıyıb, 2021-ci ildən bu günə qədər Texniki Humanitar liseyin direktoru vəzifəsində çalışır.

“İlin müəllimi” müsabiqəsinin qalibi, “Qabaqcıl Təhsil İşçisi” fəxri adının daşıyıcısıdır.

ŞAGİRD

Mən, Hüseynli Şahram, Bakı şəhərində anadan olmuşam, Nəsimi rayonunda yerləşən Texniki-Humanitar Liseyin 10-B sinfində təhsil alıram. Təhsilim müddətində müxtəlif sahələrdə özümü sınamış və uğurlar qazanmışam. Eyni zamanda musiqi sahəsinə də marağım olub, musiqi məktəbini saz ixtisası üzrə bitirmişəm və müxtəlif dövlət və məktəb tədbirlərində çıxış etmişəm. Musiqi alətlərində piano da əlavə edərək bu sahədə özümü inkişaf etdirmişəm. Bu müxtəlif fəaliyyətlər mənim intizamlı, məqsədyönlü və məsuliyyətli formalaşmağımda mühüm rol oynayıb. AZMİO (Azərbaycan Milli İqtisadiyyat Olimpiadası) qaliblərindən biri olmuşam. 2025-ci ildə keçirilən “Heydər Əliyev və Azərbaycan Tarixi” adlı referat-yazı işi müsabiqəsinə qatılmışam. Rayon mərhələsini uğurla başa vurub, final mərhələsinə haqq qazanmışam. Bakı şəhəri üzrə final mərhələsində də qalib olaraq başa vurmuşam və yazı işim kitabda dərc olunub. Eyni zamanda rəsm ilə məşğul oluram və bu günə qədər onlarla əsərimi yaratmışam.

ESSE

“Təbiət və insanın harmoniyası”

Təbiət elmlərinə valeh oluram, çünki onlar kainatın dilidir. Həyatım boyu “niyə?” sualı ruhumun ən sədaqətli yoldaşı olub. Hər sualım məni bilinməzliyin ardınca daşıyıb, ən dərin anların içinə aparıb. Bəzən bir atomun içində, bəzən bir ulduzun səssizliyində cavab axtarmışam. Təbiət mənim üçün sadəcə mövcudluq deyil, suallar və cavablarla dolu sirli bir aləmdir. Və mən bu aləmə cavab axtaranlardan biriyəm. Hər yarpaq, hər damla su elmin pıçıltı ilə danışan sirləridir.

Marağım məni heç bir zaman sakit buraxmır, daim irəli aparır. Bu maraq bəzən məni qorxudur, amma daha çox cəsarətləndirir. “Niyə?” demək məni bir-birindən fərqli macəralara sürükləyir. Elm mənim üçün qaydalar yığını deyil, azadlıqdır. O, ağlımı sərhədlərdən azad edir, düşüncələrimi yüksəldir. Hər kəşf yeni bir qapıdır, hər qapı isə daha dərin sual. Bəzən cavab tapıram, bəzən isə cavab özü bir sual olur. Amma məhz bu sirr məni yaşayan edir.

Təbiət elmləri mənə səbr etməyi, dinləməyi öyrədir. Onlar mənə kiçik şeylərin içində böyük həqiqətləri göstərir. Elm sayəsində dünyaya baxışım dəyişir, ruhum genişlənir. Və mən bilirəm ki, bu yolun sonu yoxdur, amma məhz buna görə dəyərlidir. Gələcəkdə özümü tibb dünyasında görürəm. Eyni zamanda genetika və molekulyar biologiya sahəsinə böyük marağım var. Həkim olmaq sadəcə ağ xalat geyinmək deyil, hər insanın ən dərin duyğularına toxunmaqdır. Mən bu sahəni seçirəm, çünki yaşatmaq daha uca məqsəddir.

Sakitliyimi bəzən dərindən düşüncələr, bəzən də musiqi ilə dərk edirəm. Sazımın hər bir simi, pianonun hər bir dilinə toxunduqda sanki bir anlıq bu dünyadan qopub ayrılıram. Hər melodiya sanki ruhumla danışır. Və bütün bunlar gələcəkdə isim üzrə mütəxəssis olmağıma aparan bir cığırdır.

ŞAGİRD

Mən, Hüseynli Xəyyam, Bakıda anadan olmuşam və Bakı şəhəri Nəsimi rayonunda yerləşən Texniki Humanitar Liseyin 10-B sinif şagirdiyəm. Təhsil həyatım boyunca müxtəlif sahələrdə özümü sınamış və uğurlar qazanmışam. RFM üzrə biologiya fənnindən yarımfinal mərhələsinə qədər irəliləmişəm. Eyni zamanda musiqi sahəsinə də marağım olub, musiqi məktəbini saz ixtisası üzrə bitirmişəm və müxtəlif dövlət və məktəb tədbirlərində çıxış etmişəm. Musiqi alətlərinə piano da əlavə edərək bu sahədə özümü inkişaf etdirmişəm. İdman həyatıma aktiv olub, uşaqlıq yaşlarımdan taekvondo ilə məşğul olmuş, yarışlarda iştirak edərək yer tutmuşam. Bundan əlavə, illərdir futbol ilə məşğul oluram və hazırda AMF komandasında çıxış edirəm.

Bu müxtəlif fəaliyyətlər mənim intizamlı, ailəyə və Azərbaycana layiqli formalaşmağımda mühüm rol oynayıb. 2025-ci ildə keçirilmiş “Heydər Əliyev və Azərbaycan Tarixi” adlı referat-yazı işi müsabiqəsinə qatılmışam. Rayon mərhələsini uğurla başa vurub, final mərhələsinə vəsiqə qazanmışam. Bakı şəhəri üzrə final mərhələsində də qalib olaraq başa vurmuşam və yazı işim kitabda dərc olunub.

ESSE

İT müasir dünyanın səssiz qəhrəmanıdır

Gözə görünmədən həyatımızın hər anına toxunur. Bir kliklə açılan qapıların arxasında minlərlə sətir kod dayanır. İT sadəcə texnologiya deyil, düşüncənin rəqəmsal formasıdır. Bu sahə insan ağlının yaradıcılıqla birləşdiyi, hər yazılan kod sətiri gələcəyə atılan addımdır. İT sərhədləri silir, məsafələri mənasız edir. Bu sahədə bir fikir dünyanı dəyişə bilər. Texnologiya insanlara vaxt qazandırır, imkan yaradır, ümid verir. İT-lə kiçik ideyalar böyük layihələrə çevrilir. Bu sahə daim yenilənir və insanı da yenilənməyə məcbur edir. Burada öyrənmək heç vaxt bitmir. Burada problemlər maneə yox, fürsət kimi görülür.

Gələcəyin dili kod dilidir. Süni intellekt və rəqəmsal sistemlər bunun açıq sübutudur. İT insanı yalnız mütəxəssis yox, vizyon sahibi edir. Bu sahədə çalışan insan dünyaya fərqli baxır. Texnologiya ilə gələcək qurulur. İT olmadan sabah yarımçıq qalar. Məhz buna görə mən İT-ni seçirəm. Eyni zamanda, futbol mənim həyatımın ayrılmaz arzularından biridir. İllərdir bu sahədə məşğul oluram və gələcəkdə də davam etməyi düşünürəm. Yaşıl meydanlar mənim üçün yalnız oyun yeri deyil, həm də xəyallarımı böyüdən, istəklərimi formalaşdıran bir dünyadır. Mənim futbol arzularım böyükdür və bu mənim intizamımı, məqsədimə bağlılığımı və səbrimi daha da gücləndirir. Hər ikisi — İT və futbol — mənim həyatımda bir-birini tamamlayır, biri məni ağılla, digəri ruhla inkişaf etdirir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.12.2025)

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

Şuşadan oğurlanan abidələr Gürcüstan vasitəsilə gizli yolla qaytarılıbmış...

Milli Məclisin Mədəniyyət komitəsinin sədri, sabiq nazir və səfir Polad Bülbüloğlu ilk dəfə işğal dövründə Şuşadan oğurlanmış və güllələnmiş abidələrin ölkəyə necə qaytarıldığını açıqlayıb.

O, Gürcüstandan daxil olan təsadüfi məlumatdan sonra abidələrin qaytarılması üçün “səssiz əməliyyat” həyata keçirildiyini bildirib.

“Tam təsadüfən Gürcüstandan mənə xəbər gəldi ki, Ermənistandan Bülbülün abidəsini satırlar. Mən atamın abidələri haradadır, hamısını bilirəm. Tez ürəyimdən keçdi ki, yalnız Şuşadan çıxan abidə olar.

Bakıda oğlan var idi, atası gürcü, anası azərbaycanlı. Çağırdım onu, dedim ki, gürcü dili yadındadır? Dedi hə. Soruşdum ki, sərbəst danışa bilirsən? Dedi təbii ki. Dedim gedəcəksən Tiflisə, o adamı tapacaqsan. O adam sənə göstərəcək abidə haradadır-nədir.

Oğlan Tiflisdən zəng elədi ki, Polad müəllim, orda ancaq Bülbül yox, Üzeyirin də abidəsi var, Natəvanın da abidəsi var.

Soruşdum ki şəkillərin çəkmisən. Dedi hə. Dedim tez gəl. Oğlan səhərisi çatdırdı özünü Bakıya”.

Polad Bülbüloğlu şəkilləri çap edib Heydər Əliyevin qəbuluna gedib:“Şəkilləri göstərəndə dərhal dedi ki, nə olur olsun, biz bu abidələri qaytarmalıyıq. Nə olur olsun. Dedi ki, bunun səs-küyü çıxmasın. Əgər ermənilər bilsələr ki, bunu biz eləyirik, təbii ki, bunlar verməzdilər.

Hardasa dörd aya yaxın bir əməliyyat keçirdik. Gürcüstanda bir firma yaratdıq. Nail olduq və bu abidələri Azərbaycana gətirdik.

Heydər Əliyev çox diqqətlə baxdı. Üzeyirin boynu deşilmişdi, Bülbülün boynu deşilmişdi, Natəvanın barmağını sındırıblar. Üzeyir bəyin abidəsinə əlini qoydu, başını yellədi. Sonra özü-özünə dedi: Gün gələcək, biz bu abidələri aparıb Şuşada öz yerinə qoyacağıq. Mən heç dillənmədim. Elə bil bunu öz-özünə dedi. Bu sözü o hələ 1994-cü ildə demişdi”.

(Modern.az-ın yazısı əsasında)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(23.12.2025)