Turan Çarboğa 16/12/2011 yılında Türkiye’de doğdu. Türkiye ve yurtdışında yayımlanan edebiyat dergilerinde şiirler yazmaktadır. Sivas'ta başladığı eğitim hayatını Çanakkale ve Kocaeli şehirlerinde devam ettiren Turan Çarboğa lise tahsilini ise Nevşehir'de sürdürmektedir.

 

 

İLK CEMRE

 

İlk cemre gözünden düşer gönlüme

Sonra açar güneş, haber yok kardan

Birkaç çiy tanesi damlar alnıma

Yağmurla bir muştu gelir bahardan

 

Bir nevruz ateşi yaktın içimde

Gözlerin pınardı, aktın içimde

Keşke gitmeseydin tektin içimde

Sen geri gelseydin geçerdim serden

 

Yüzünü görünce küser çiçekler

Bağlandım sesine kesmez bıçaklar

Her gece kalbine gelir kaçaklar

Her gece umudum atılır surdan

 

Derdimi mektupla yazar yollarım

Bu mektup giderken yiter yıllarım

Takatim kalmadı tutmaz ellerim

Önüme çekilen perdeler sırdan

 

 

BİZİM ELLERDE

 

Bazen yaz bazen ayaz

Yakar bizim ellerde

Kışın örtünen beyaz

Bıkar bizim ellerde

 

Sazağı, soğuğu sert

Ne bilsin bizi namert

Elin divanesi dert

Çeker bizim ellerde

 

Gerek var mı yakışa?

Can kurban bir bakışa

Dereler de yokuşa

Akar bizim ellerde

 

Gözlerden sızar ışık

Rüzgârı sallar beşik

Koca dağı bir âşık

Yıkar bizim ellerde

 

Kanma bahtın alına

Konma derdin dalına

Her yön Allah yoluna

Çıkar bizim ellerde

 

 

İKİ KELAM

 

Hayalin geldi erken

Sahi miydi, düş müydü?

Tam da unuttum derken

Bu olacak iş miydi?

 

Heybemde dolu çile

Yolumda tuzak, hile

Sıladan gurbet ile

Gittiğinde kış mıydı?

 

Etrafta yok ses seda

Bir kuru gül, bir veda

Beni salmayan sevda

Yokluğuna eş miydi?

 

İlham var, elde kalem

Yazdığım iki kelam

Mektupla senden selam

Uman umut kuş muydu?

 

SOĞUK BİR HASRET

Yârimin sözleri esen yeldedir

Bir deli tufandır gezer başımda

Benimse gözyaşım coşan seldedir

Soğuk bir hasrettir on dört yaşımda

 

Olur ya kurursa göz pınarlarım

Sevdalara ateş, köz pınarlarım

Sana doğru akar öz pınarlarım

Kuruya yapışıp yanmaz yaşım da

 

Talihe mey sunup kör etmiştir yâr

Takvimler kudurmuş yılı gün sayar

Aşkım bir köprüdür, yamacında yar

Yıkılırsa düşer, kalmaz taşım da

 

Ben “Ben”i bıraktı, yalnızca sevdi

Memleketi gurbet, gözleri evdi

Çarboğa nedir ki; ancak bir avdı

Bakışa aldandı, yandı peşimde

 

 

ATEŞ DÜŞÜRÜR

 

Saçları şelale yüzüne akar

Gözleri içime ateş düşürür

Bir vakit gülüşü suları yakar

Gözleri içime ateş düşürür

 

Ecelle toprağı üstüme karsa

Saklasın sevdayı vefalı yarsa

Zemheri soğuğu bedeni sarsa

Gözleri içime ateş düşürür

 

Hasretler büyürse hayallere dal

Sevdalık etmiştir ne olacak hâl?

Kulakları sağır, dili olsa lal

Gözleri içime ateş düşürür

 

Âşığın mızrabı gönlü deşerse

Çarboğa aşk ile dağlar aşarsa

Olur ya gönülde umut yeşerse

Gözleri içime ateş düşürür.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.12.2025)

 

 

 

Афаг Шыхлы,

Поэт-переводчик. Секретарь Московского отделения Союза писателей Азербайджана

 

(Светлой памяти азербайджанской поэтессы Нисабеим ханум посвящается)

Иногда я спрашиваю себя: "Чем можно удивить нас в наше время?"
Вслед за этим вопросом мне вспоминается моя юность; романы, которые мы читали, фильмы, которые мы смотрели… Помню, как днями не могла отделаться от впечатления от романа "20 000 лье под водой". Как, читая "Маленького принца", погружалась в мир мечтаний, как, глядя на небо, испытывала странные чувства. Как мы с энтузиазмом обсуждали в школе произведение Э. Махмудова "Звезды ждут нас в пути"… А еще Айзека Азимова, Рэя Брэдбери…

А потом я думаю о книгах и фильмах, которые читает и смотрит нынешняя молодежь.

…Иногда всплески адреналина необходимы, чтобы добавить красок в жизнь, сделать ее интересной. Для этого некоторые привязывают веревку к ногам и прыгают с высоких мостов, другие отправляются в странные путешествия – в дикие степи, полные зверей…

В эпоху, когда уже просмотрены страшные, ужасающие 3D, 4D фильмы о гибели мира, звёздных войнах и т.д., когда написаны всевозможные невообразимые книги, которые популярнее классических произведений в разы, этот вопрос снова возникает: "Чем нас можно удивить? Как повлиять на современного человека?" И в тот момент, когда отчаянно хочется сказать "да ничем", сама жизнь нас удивляет…

Однажды (примерно 15 лет назад) моя любимая писательница и подруга Нисабеим ханум прислала мне свой роман под названием "ONLINE". Так как его тема была близка к моей специальности, она попросила прочитать и высказать свое мнение.

… Первым делом смотрю на название – "Online". Фантастический роман. Это вызывает у меня интерес, но впереди у меня поездка в Чанаккале. Я взяла роман с собой.

Я выступила на конференции "Из Азербайджана в Косово! Современная турецкая литература за пределами Турции", организованной в университете "18 марта" в Турции, и по дороге в Стамбул прочитала это произведение целиком… Этот роман, текучий, словно вода, полный неожиданностей, приводящий в трепет всех и каждого, я прочла в мгновение ока, и каким-то образом он запечатлелся в моей памяти настолько, что я могла повторить каждый абзац наизусть…

В азербайджанской литературе научно-фантастический жанр не слишком распространен. Писатель, обращающийся к этому жанру, должен обладать обширным миром фантазии, глубокими знаниями и информацией в области физики, астрологии, медицины и т.д. Произведения Эмина Махмудова, Намига бея, обращавшихся к фантастике в 50-60-е годы XX века, еще не забыты средним и старшим поколением. Даже несколько лет назад повесть "Зеленоглазая девочка" математика-ученого и детской писательницы Рейхан Юсифгызы привлекла большое внимание. Она заняла 3-е место на литературном конкурсе в Анкаре и была включена в учебник для средних школ Азербайджана в качестве внеклассного чтения.

Но произведения, сочетающего в себе научную фантастику и бессмертную возвышенную любовь, произведения, проникающего в глубины сердец, в Азербайджане и даже, я бы сказала, в мировом масштабе не было написано, произведения, которое невозможно читать без слез.

Да, "Online" был именно таким произведением!

По сути, любовь – одно из величайших чудес человечества. К сожалению, некоторые "обладатели сердца" не знают ее, считают фантазией. В этом смысле Нисабеим ханум нисколько не ошиблась, объединив фантастику с темой любви.

Прежде всего, я должна сказать, что Нисабеим ханум приготовила сюрприз своим друзьям в своем романе.

Персонажи в произведении – ее друзья, близкие и вообще люди, которых она знает в жизни. Когда я увидела, что фамилия одного из главных героев романа, доктора Арзу Шыхлы, меня охватило странное чувство. Признаюсь, что, читая, видеть в этом образе, созданном автором с большой любовью, определенные свои качества (то, что она врач, играет на пианино, любит заниматься переводами и т.д…), вызывало у меня очень приятные чувства.

Вспоминаю странную мысль Хуго Штейнхауса: “Когда писатели увидели, что жизнь – бледная копия плохих романов, они выпустили на волю свою фантазию”.

Том Клэнси же писал: “Разница между реальностью и романом в том, что в романах есть смысл”.

Скажу, что слово "фантастика" в названии произведения очень быстро забывается… Чудеса очень просто решаются среди реальных проблем наших дней, и ты совершенно забываешь, что читаешь фантастическое произведение. Невозможное настолько искусно синтезируется с возможным, что кажется, будто так и должно быть…

Манера развития событий тоже невероятно прекрасна. Все происходит самым простым, но в то же время самым непредсказуемым образом.

Изложение событий в произведении от первого лица – от лица Арзу и письма Эмина позволяют писательнице выразить волнения, чувства героев с помощью глубоких, живописных описаний. Мы вместе с трепетом сердец образов переносимся из одного времени в другое.

Часто друзья называют меня "врачом с душой поэта". А я бы назвала Нисабеим ханум "писателем с душой врача". Её любовь к медицине и врачам чувствовалась настолько отчётливо, так явно. Научные диалоги, споры и медицинские термины в произведении говорят о таланте автора и её готовности писать в этой области. И отмечу, что это не первое произведение Нисабеим ханум с медицинским уклоном. Писательница неоднократно обращалась к этой теме, что свидетельствует о том, что она врач в душе.

В романе мистика и реальность, фантастика и наука дополняют друг друга. Возможно, именно в этом секрет привлекательности произведения. Автор снова и снова подчеркивает, что наука, прогресс зависят от воли людей.

В лице академика Меликова она представляет нам образ ученого, самоотверженно работающего во имя азербайджанской науки, человечества, национального колорита, трудолюбивого, сильного духом. Она выставляет его заботливое отношение к своим ученикам, дружелюбие, трепетное отношение к талантливой молодежи в качестве примера.

Героиня произведения Арзу Шыхлы – образованная, всесторонне знающая, чувственная и чистая душой девушка. Её любовь и достижения в области медицины настолько совершенны, что могут служить примером для каждой современной азербайджанской девушки.

Нисабеим ханум с таким мастерством описывает волнения юного сердца, что невольно хочется воскликнуть: "Браво!". Здесь можно только восхищаться:

“… Была тишина. Я очень любила такие тихие осенние дни. Часами, не отрываясь, любовалась деревьями, разноцветными листьями, неземной красотой осенних цветов. Сердце наполнялось чувствами, которые я не могла понять. Иногда мне казалось, что я слышу голос осени. Я сочиняла в душе осенние ноты. Здесь не было моего фортепиано. Я тосковала по возможности играть на нём. Душа моя металась. Я вернулась домой и уговорила маму пойти со мной к морю. Душа моя нигде не находила себе места. Мне было очень грустно.

Я тосковала по Эмину, по времени, которое покинула, по себе, а может, и вовсе не знаю, по чему ещё тосковала так сильно, что казалось, сердце разорвётся на части. Как бы сильно я ни любила, даже моя мама не могла заполнить пустоту внутри меня. Неизвестное мне чувство, словно некий путь, с непреодолимой силой влекло меня к Эмину…”

Образ Эмина также создан с большой любовью. Писательница изобразила человека самоотверженного, человечного, преданного, способного возвысить любовь до небес. Годы, неизвестность и пустота не смогли погасить пламя любви в сердце Эмина, а напротив, разожгли его с новой силой. Читатель видит человека, чья личность формировалась в течение этих 20 лет, пролетевших для него, словно мгновение, но для разлученных возлюбленных равных целой эпохе. Эмин – это человек, рожденный любовью.

Нисабеим ханум противопоставляет Эмина мужчинам, которые, имея рядом женщин, которым они говорят "люблю", предаются таким низменным чувствам, как измена и ложь, словно бросая им вызов этим образом, олицетворяющим верность.

Я думаю, что каждая молодая девушка, внимательно следящая за любовной линией произведения, пожелает, чтобы судьба подарила ей именно такого парня:

“… Мне кажется, что ты смотришь на меня откуда-то издалека, видишь меня. Ты из последних сил пытаешься спасти меня. Но ты бессильна, ты тоже словно пленница где-то… Тебе тоже больно. И я не могу собраться с мыслями, потому что чувствую твою боль. Если бы ты знала, сколько раз я хотел покончить с собой. Но всякий раз в последний момент ты спасала меня. Иногда мне приходит в голову страшная мысль, что я вдруг вернусь, а тебя нет. Что тогда со мной будет? Куда я пойду? К кому я пойду? Ведь в этом мире я не могу пойти ни к кому, кроме тебя. Никто, кроме тебя, не увидит, не узнает меня… Поэтому я отбросил эту мысль. Неизвестность убивает меня. Если бы я знал, что, оборвав свою жизнь, я отыщу тебя, я бы сделал это не задумываясь ни на секунду. Но это невозможно узнать… Я не уверен… Совсем не уверен… Никак не могу смириться с твоим отсутствием. Я часто вспоминаю то, что ты сказала мне при нашей последней встрече. Ты говорила: "Запомни, если однажды меня не будет рядом, если я не смогу приехать к тебе, это будет значить только одно: нет никакого пути, чтобы я приехала. Где бы я ни была, моя душа всегда будет рядом с тобой, и я буду любить тебя вечно! Никогда не сомневайся в этом!". И я всегда помню эти слова и жду тебя…”

Одной из героинь произведения, Солмаз муаллиме, также было уделено много внимания и уважения. Она – это образ самоотверженной Матери, которую мы носим в наших сердцах и в наших мыслях. Эта женщина, поседевшая в юности от горя и с огромными страданиями вырастившая своих детей достойными, любящими свою родину гражданами, действительно достойна вечного поклонения.

Я бы назвала "Online" огромным успехом Нисабеим ханум! Контрасты тоски и встречи, отрицательные и положительные образы романе настолько сильны и животрепещущи, что не веришь, что все это не реальная жизнь. Духовное богатство образов, широта мировоззрения, высокие нравственные качества вселяют веру в нашу молодежь. Герои входят в нашу жизнь, как живые люди; ты переживаешь вместе с ними, скучаешь по ним.

Несмотря на то, что произведение современное, звучит в унисон с веком технологий, в то же время в его глубине таится глубокая национальность, традиционность, психологический колорит, идущий от корней.

Я убеждена, что, если бы такой захватывающий материал попал в руки какому-либо американскому киносценаристу или режиссеру, он бы снял фильм, способный тронуть до глубины души даже самого искушенного зрителя, и этот фильм побил бы все рекорды по кассовым сборам, принеся славу и режиссеру, и автору оригинального романа.

К сожалению, Нисабеим ханум, имя которой я с такой любовью поминаю, больше нет в этом мире… 26 ноября азербайджанская литература потеряла очень талантливого писателя.
Но я верю, что её дух будет жить вместе с её произведениями, оставив вечный след в сердцах.
Пусть будет светлой твоя душа, дорогая Нисабеим!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.12.2025)

 

Zəhra Həsənova, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

 

Uzun illərin, mürəkkəb tarixi proseslərin fonunda xalqın məişəti, ətraf aləmə və aid olduğu cəmiyyətə dair müxtəlif növ fikirləri məhz atalar sözləri, məsəllər vasitəsilə günümüzə qədər gəlib çatmışdır. Sözsüz ki, şifahi xalq ədəbiyyatının bu əvəzsiz örnəkləri bizə yetərincə geniş, tarixi, mədəni baxış bucağı qazandırır.

 

Buna baxmayaraq atalar sözlərinin tərkibində, habelə insanımızın yeniləşməkdə olan düşüncə tərzinin arxa planında zərərli sosial normaları özündə ehtiva edən bəzi fikirlər də yatmaqdadır. Türk qadının əsrlər öncə belə dəyərli, öz seçimlərində müstəqil, istər savaş meydanında, istərsə də çadırında qorxusuz və mərd olduğunu nəzərə alsaq, onun yüksək mənəvi keyfiyyətlərini kiçildən, əzən və hətta tənqid bənzəri təhqirə hədəf tutan bəzi deyimlərin gerçəkliklə əlaqəli  olmadığını bir daha xatırlatmış olarıq.

Əvvəlcə Azərbaycan dilində bu fəsildən olan bəzi atalar sözlərinə nəzər salaq:

Arvad tutan yolun axırı yoxuşa qalxar

Halbuki keçmişdə və günümüzdə kiçik dövlət adlandırdığımız ailələrin bütün daxili qərarlarının alınmasında ən böyük məsləhətçi daim xanımlar, o evin anaları, nənələri, həyat yoldaşları olur. Necə deyərlər “Hər güclü kişinin arxasında bir ağıllı qadın durur”.

Ərsiz arvad – cilovsuz at

Sözsüz ki, dəyişən və inkişaf edən texnologiyalar əsrində nə “arvadın ərə”, nə də atın cilova ehtiyacı var. Doğru mühitdə bütün canlılar kök salıb çiçək açmağa qadirdir.

Varlığın şərtləndirən əsas amillərdən biri də emosiyalardır. Bura həm xoş, həm də kədərli hiss və duyğular daxildir. İnsan kainatın axışı, təbiətin dəyişimi ilə daim vəhdətdədir. Ətrafımızda baş verən hadisələr bizdə yaxşı və ya pis izlər qoyur, onlar qarşısında ağlamaq, gülmək, qəzəblənmək isə sadəcə insan olmaq deməkdir:

"Arvadın gözündə yaş var, evdə iş var", yəni qadın, yaxud kişi olmaq fərq etmədən zaman-zaman duyğu axışında olmaq yaradılışımızın təməlindədir.

Ər atanı el atar, ər tutanı el tutar.

Yaxşısı “atan” da, “tutan” da olmadan möhkəm təmələ sahib olmaq, özün kimliyindən güc alaraq kök salmaqdır.

Qızı özbaşına qoysan, ya halvaçıya gedər, ya nağaraçıya.

Süfrəmizdən halva, toyumuzdan nağara əksik etməyib, halal qazanca dair çoxlu fikirlər söyləyiriksə (“Halal mal heç yerə getməz”, Halal incələr, ancaq üzülməz” və s.), sevgi və doğruluqla icra edilən bütün peşələrin xoşbəxtlik gətirəcəyi şübhəsizdir.

Qızını döyməyən dizini döyər

Doğrusunu desək, evində döyüləni ətrafı da, özgəsi də döyər. Dünya ilə ilk tanışlığımızı yaşadığımız, “ev” demək üçün dörd divar, bir tavan və qapıdan daha çoxuna ehtiyac duyduğumuz yuvalarda gördüklərimiz bir ömür boyu gedəcəyimiz yolları, üzərimizə qalxan əllərin saçlarımıza sığal, yoxsa başlarımıza “qapaz” olacağını təyin edir.

Bu cür örnəklər Altay türkcəsində də az deyil:

Altın baştu kadııtan,                    

Arık baştu er artık   “Qızıl başlı qadındansa, arıq başlı ər yaxşıdır”.

Belə anlaşılır ki, bütün üstün cəhətlərinə, seçilən xüsusiyyətlərinə baxmayaraq, qadın sadəcə qadın olduğu üçün hər zaman kişidən daha natamam və zəifdir.

Enezi t'amanıii kızın alba, Ejigi t'amanlUii üyine kirbe.  “Anası pisdirsə, qızını alma, qapısı pisdirsə, evə girmə”.

Buna bənzər nümunə Azərbaycan dilində “Anasına bax, qızını al” şəklində işlədilir. Hər nə qədər büyüdüyümüz ailələr, aldığımız tərbiyə və formalaşdığımız mühit xarakterimizin formalaşmasına təsir etsə də, olduğumuz və olmaq istədiyimiz şəxsiyyəti yaratmaq fərd olaraq özümüzdən asılıdır. Bu səbəbdən övladlar valideynlərinin, onların həyat tərzinin məsuliyyətini daşımır.

Kadın kijinin çaçı uzun, agılga kıska.  “Qadının saçı uzun, ağlı qısadır”.

Tarixə öz adını qızıl hərflərlə yazmış Tomris, Sara xatun, Nənə xatun, Fatimə Aliyə xanım, Ümgülsüm Sadıqzadə, Qaratel Hacımahmudova, Salatın Əsgərova və adı vərəqlərə, sətirlərə sığmayacaq yüzlərlə, minlərlə qadının hekayəsində aparıcı mövzu saçlar, görünüşlər deyil, ağıl və cəsarətdir.

Sözün müxtəsəri, tez-tez eşitdiyimiz, oxuduğumuz və bəlkə də, işlətdiyimiz bir qrup atalar sözləri, deyimlər uzun bir ömür yolu keçmiş olsa da, artıq tarixin yaddaşında, vərəqlərdə, kitablarda yanlış olduğu bilinərək saxlanmalı, zehnimizdəki yerini bərabərliyə, birlikdə dünyanı daha yaşanmalı, güllərlə, gülüşlərlə dolu bir məkana çevirəcək fikirlərə, qayələrə verməlidir. Dahi şairimiz Hüseyn Cavidin dilindən desək:

                          Qadın gülərsə şu issız mühitimiz güləcək,

                          Sürüklənən bəşəriyyət qadınla yüksələcək.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.12.2025)

 

 

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

 

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

 

 

ANAR.

“VAQİF OLMAQ”

 

“Hər oxuyan Molla Pənah olmaz”, – deyiblər. Hər şair də Vaqif olmur – nə Molla Pənah Vaqif, nə Səmədoğlu Vaqif... Vaqif Səmədoğlu yaradıcılığı poeziyamızda da, dramaturgiyamızda da təkrarsız, unikal hadisədir. Qırx-qırx beş il bundan qabaq Vaqifin ilk şeirləri meydana çıxanda bunu çox az adam başa düşürdü. İndi müqayisəolunmaz dərəcədə çox adam başa düşür, gün gələcək, bunu başa düşməyən qalmayacaq, qalsa da, üç cüt-bir tək cahil...

Böyük sənətkarlar çox vaxt yaşadığı dövrün yetimi, ögeyi, gələcək zamanların ərköyünü olur. İndi hansı şairin şeirlərini oxuyursan, oxşar mövzulara rast gəlirsən – Allah, Ölüm, Tənhalıq. Vaqif yaradıcılığa başlayanda bu mövzularda yazan bir-iki şairdən biriydi.

İlk şeirlərindən o, ədəbiyyatımıza əyalətçilik çəpərlərini aşaraq gəldi. Əyalətçilik – yalnız coğrafi anlayış deyil, əyalətçilik zamanın ucqarında qalmaq, dövrün nəbzini duymamaq, dünyanın dərdinə, Füzuli demiş, “qəmi-aləmə” biganə qalmaqdır.

Ən uzaq əyalət insanın öz içindədir: planetin ən azman şəhərlərində yaşayıb, mahiyyət etibarilə əyalət adamı ola bilərsən. Vaqif şəhərlidir, amma şəhər şairi deyil, kənd şairi də olmadığı kimi. O, dünyanın bütünlüklə – küll halında hər üzünə – şəhərinə, kəndinə, keçmişinə, indisinə, gələcəyinə, ağrısına, acısına, sevincinə – bir sözlə, hər sirrinə vaqif olan sənətkardır. Vaqif Səmədoğlunun vaqifliyi bundadır.

Bir para şair və yazıçılarımız var ki, ömürlərinin bir yarısını kənddən, rayondan Bakıya köçmək cəhdlərinə həsr edirlər, ikinci yarısını şəhəri burunlamağa. “Ah, şəhər nə qədər pis, yad, iyrəncdir, doğma kəndim nə qədər gözəl, füsunkardır” – bir çox şeirlərin, hekayələrin əsas pafosu budur. Soruşan gərək, şəhərə bu qədər nifrət bəsləyirsənsə, niyə bitib qalmısan burda? Kənddən, rayondan çıxıb Bakıda məskunlaşmış ən istedadlı şair və nasirlərimiz belə ovqatdan uzaqdırlar. Fikrət Qoca da, Mövlud Süleymanlı da, Ramiz Rövşən də. Təbii ki, şəhərdə doğulub boya-başa çatan Vaqif Səmədoğlu da.

Vaqifin nisgili, gileyi hansısa coğrafi məkanla deyil, dünyanın varoluşuyla, zamanın gərdişiylə bağlıdır. Onun haqqında yazılarımdan birində demişdim ki, “Vaqif zamanın yaraladığı şairdir”.

Onun ağrılı-əzablı müasirliyi də bundadır. O, salxım söyüdün seyrinə dalıb zövq almır, çünki bilir ki:

 Söyüd kölgəsitək,

 Sərindir

 Krematoriy kölgəsi.

 

Bizim əsr kölgələrin cərgəsinə krematoriy – konslagerlərin insanyandırma məntəqəsinin kölgəsini də əlavə etdi. Çağdaş Qərb mütəfəkkirlərindən birinin fikri Vaqifin misralarıyla həmahəng səslənir: “Osvensimdən sonra sevgi şeirləri yazmaq müşkül işdir”.

Şərq və Qərb şairlərinin əsrlər boyu vəsf etdikləri Ay da Vaqifin poeziyasında gözlənilməz bir bənzətməylə təqdim olunur.

 

Aya baxıram...

Üzü ləkə-ləkə

Rentgendə görünən

Vərəmli ciyər təki...

 

Təbiət öz-özlüyündə neytraldır, şairlər onu rəmzlərə, təşbehlərə, obrazlara çevirir. Quzey və Güney Azərbaycanı ayıran Araz çayı haqqında saysız-hesabsız şeirlər yazılıb – onların arasında əlaları da var, babatları da, dəyərsizləri də. Bu şeirlərin çoxunda Arazı qınayırlar ki, “zalımdır, insafsızdır, amansızdır”, xalqımızı, torpağımızı iki yerə bölüb. Vaqif Araza ilk anlamını qaytarır:

 

Araz nədir?

Adi çay.

Saysız çaylar ordusunda

kiçik, sadə, piyada.

Arazı söyməkdən nə fayda?

 

Vaqif şeirində obrazların əyaniliyi gözümüz qarşısında son dərəcə möhtəşəm mənzərə yaratmağa qadirdir:

 

Nəhəng bürünc xaç kimi

Yırğalanır sinəmdə

Aramızda qalmış buludlar,

Təyyarənin uğultusu,

Məsafə.

Qəflətən şamları keçmiş

Kilsədir

Qara dəniz

sənsiz...

 

Yaxud başqa bir gözlənilməz obraz:

 

 Batan

 Gəmilərdən atılan

 Yük kimi

 Kənara atıram

 Ümidlərimi.

 Ömrün divarında yenə

 Kəndir görürəm

 qapı yerinə.

 

Vaqif poeziyasının gözlənilməz keçidləri bəzən oxucunu çaşdıra bilər. “Tərcümeyi-halım” şeiri qəribə bir etirafla başlayır:

 

Doğuldum 1939-da,

1937-də tutuldum.

 

Bu necə olur, görəsən, 39-da doğulan adam iki il qabaq tutula bilərmi? Bunu başa düşməyənlər onu da başa düşmürlər ki, poeziya elementar məntiqin əsiri deyil və insanın bioqrafiyası onun doğulduğu gündən, ildən başlanmır, bu tərcümeyi-hal zamanın tərcümeyi-halıdır, dövrün özəllikləri, məqamlarıyla bağlıdır.

“Tərcümeyi-halım” şeirində belə misralar da var:

 

48-də nənəm öldü.

Ömrümdə ilk dəfə

Ölüyə ağladım.

Balıqlar saxladım

akvariumda.

Açıq qaldı pəncərəm

bir qış gecəsi,

Dondu balıqlar.

 

Şairin fikrincə, tərcümeyi-halının ən vacib məqamları bunlardır. Əlbəttə, ömründə başqa hadisələr, başqa itkilər, ölümlər də olub, amma qəlbin bioqrafiyası üçün ən vacib olan ilk sarsıntı ilk itki, ilk ölüm, yoxluqla ilk tanışlıqdır və bu qəlb sarsıntıları sırasında insanın – nənənin ölümüylə bir cərgədə akvariumda donub qalan balıqların da ölümü var, çünki bu balıqların tələf olmasında günahkardır, qış gecəsi pəncərəni açıq qoyubmuş. Bəlkə vicdan əzabı deyilən anlayış da gələcək şairin həyatına məhz bu günahıyla birgə daxil olub. Çox vaxt insanın, xüsusən də şairin içəri həyatının müxtəlif keçidləri zahiri ömrünün hər hansı hadisəsindən daha vacib olur.

İnsanın içəri dünyasının qaranlığında, zülmətində işıq axtarır şair. Ümumiyyətlə, qaranlıq və işıq, gecə və gündüz, zülmət və aydınlıq Vaqifin şeirlərində fərqli çalarlarla qələmə alınır.

Şikəst pencəyinin boş qolu

Gecəylə dolu

Ürəyin yeganə yeridir

İçimizin gecəsi.

İnsan səsi qaranlıqdan çıxır

Bulaq yer altının gecəsindən axır

Qarı süd sağır

İnək döşünün qaranlığından.

Ana bətninin gecəsindən

dünyaya gəlir insan.

 

Beləliklə, insan səsi, inək südü, bulaq, insanın özü belə qaranlıqdan işığa çıxır və dünyanın bu gərdişi əbədidir. Bu gərdişdə hər gün, hər an sonuncudur və hər gün, hər an yenidən təkrarolunandır.

Vaqif Səmədoğlunun çox sevdiyim şeirlərindən biri elə bu barədədir:

 

Son gecədir bu gün yenə,

Sabah yenə son səhər

Son yel dolur son yelkənə,

Qayıq üzür birtəhər.

Axırıncı ağacdır bu,

Əsir sonuncu külək

Bağlayıb sonuncu yolu

Yenə sonuncu fələk.

 

Bu şeir bədbin təsir bağışlaya bilərdi: son gecə, son səhər, axırıncı ağac, sonuncu fələk... dünyanın axırıymış sanki. Bədbin təsir bağışlaya bilərdi, amma bağışlamır, çünki şeirdə bir açar sözü var: “yenə” sözü. “Yenə” sözü hər şeyi izah edir. Bizə sonuncu kimi görünən hər şey yenidən təkrar olunur, yenidən qayıdır, hər gün yenidən son gündür, hər gecə yenidən son gecə...

Vaqif ən adi şeylərdən poeziya cövhəri çıxara bilir. Hətta adicə toz da şeir predmetinə çevrilir:

Dünən adını yazdım

Qara royalımın üstünü örtmüş

Bomboz tozun üzündə.

 

Bu sözlərdən sonra gələn misralar həm bu adi detala böyük miqyas verir, həm də təsirli bir ovqat yaradır:

Gah Şimaldan,

gah Cənubdan baxdım adına

Adın günəşlə dolurdu,

Kölgədə qalırdı.

Mənimləydin sən.

Aramızda bir yol vardı: dünən!

Bu gün o da kəsildi,

Vasvası anam

Royalın tozunu sildi...

Yox oldu Şimal,

Cənub da yoxdur indi.

İndi nə sən varsan,

nə mən

günəşə kölgə endi

Dünənimlə bugünümün əhvalatı belədi...

İndi külək

pəncərənin pərdəsini

sənsizlik üzərində

bayraq kimi yellədir...

 

Vaqifin başqa unudulmaz misraları da yadıma düşdü:

 

Uzaqda bir külək var,

Küləyin üstdə bayraq.

 

Az sözlə, xəsis ifadələrlə dolğun, çoxanlamlı obraz yaratmaq, bax, budur!

Vaqif poeziyasına impressionist rəssamların əsərləri kimi xəfif, yüngül duman, bu dumanda güclə sezilən mənzərələr xasdır:

 

Eşidirsənmi?

Amma necə eşidəsən...

İki il yeddi ayın ayrılığıyla

tutulub qulaqlarım,

Bir yandan da bu yağış...

Görürsənmi?

Amma necə görəsən...

Qurtarmayıb hələ də

Aramızdan keçən qatarın vaqonları,

Bir yandan da bu yağış...

 

O vaxtlar yazılmış, amma təbii ki, çapı mümkün olmayan bir şeirində Füzuliyə həsr olunan misralar var, böyük şairə müraciətlə deyilir: Axı yuxuna girmirdi rus çarının tankları.

Aydındır ki, çar vaxtında tanklar yox idi, Vaqifin işarə vurduğu – 1968-ci ildə Praqa baharını tırtılları altında əzib darmadağın edən Brejnev tankları idi.

Elə həmin şeirdə məşum bir xəbərdarlıq da vardı:

 

Yenə kəsib ümid keçən yolları

Tikilməmiş türmələrin hörülməmiş hasarı.

 

Beş-on babat şeir yazıb, özünü dahi sayanlardan fərqli, Vaqif bəlkə də öz şeirlərinin qədrini lazımınca bilmir. Çoxlu nəğmələri var, amma onları şeir kitablarına salmır, “bunlar nəğmə sözləridir” deyir. Halbuki Emin Sabitoğlunun musiqi yazdığı “Uzaq yaşıl ada” da, “Bir axşam taksidən düşüb payıza” da yüksək poeziya nümunələridir, Adil Bəbirovun yazdığı gözəl bir mahnıdakı misralar:

 

 Gəzdiyimiz şəhərləri,

 Sevdiyimiz şeirləri,

 Kölgən düşən divarları

 ürəyimdən qopar, qopar,

 özünlə apar... –

 

misralarının Vaqifin başqa gözəl şeirlərindən nəyi əskikdir?

Vaqifin şeirləri haqqında az yazılmayıb. Mən də dəfələrlə yazmışam. Onun şeirləri qədər bənzərsiz dramaturgiyası isə, təəssüf ki, hələ də layiq olduğu qiymətini almayıb. Vaqifin yubileyi ərəfəsində məhz onun dramaturgiyası haqqında yazmaq istəyirdim, amma vaxt qıtlığından pyeslərini, əlbəttə ki, əvvəllər səhnələrdə və TV ekranlarında gördüyüm pyesləri – “Yayda qartopu oyunu”, “Generalın son əmri”, “Yaşıl eynəkli adam”ı bir də təzədən oxuyub fikirlərimi toparlaya bilmədim. Bircə onu deyə bilərəm ki, “Bəxt üzüyü” pyesi və onun əsasında Ramiz Əzizbəylinin çəkdiyi film milli dramaturgiyamızın və kinomuzun ən maraqlı örnəklərindəndir. Filmdə istedadlı aktyorlarımız tərəfindən yaradılan sırf milli xarakterlər qalereyası unudulmur. Bu filmin personajları, ayrı-ayrı deyimləri “Hacı Qara”nın, “Məşədi İbad”ın obrazları, ifadələri kimi ağızdan-ağıza dolaşır, hafizələrə zərbülməsəllər kimi həkk olunur. Hələ onu demirəm ki, Moşu Göyəzənli teatr maskası kimi ekrandan həyata adlayıb, mətbuat səhifələrinə qayıdıb.

Bu yazıda Vaqifin poeziyasından danışarkən əsasən uzaq gənclik illərinin şeirlərinə müraciət etdim. Ona görə yox ki, sonrakı şeirləri daha böyük marağa və diqqətə layiq deyil. Yox, bu poeziya ildən-ilə kamilləşən, püxtələşən, yeniləşən sənət hadisəsidir. İntəhası, mən Vaqifin sonrakı dövr poeziyası haqqında “Allahla söhbət” adlı geniş esse yazmışam və bu mətn şairin Bakıda və İstanbulda çıxan kitablarında Ön söz kimi verilib. Özümü təkrar etmək istəmirəm.

Əsasən gənclik şeirlərinə müraciətimin ikinci səbəbi odur ki, yeni oxucu nəsilləri o uzaq illərin ədəbiyyatını yetərincə tanımırlar və bəzən tanımaya-tanımaya ona ağız büzürlər. O dövrün bütün şeir, nəsr örnəklərini ucdantutma ideoloji meyarlarla ölçmək elə sənətə yalnız siyasi açıdan baxan bolşevik təfəkkürünün təzahürüdür. İnsan yaşadığı zamanı özü seçmir, amma yaşadığı hər hansı zamanda İnsan kimi yaşamaq onun özündən asılıdır. Bu, ilk növbədə sənətçilərə aiddir. Elə ancaq burda misal gətirdiyim şeirlər kifayətdir ki, Vaqif poeziyası, eləcə də başqa həqiqi nəsr və şeir örnəklərimizin nə qədər siyasətdən, ideoloji buxovlardan azad və uzaq, bəşəri, əbədi, insani motivlərlə nə qədər zəngin olduğunu aydın dərk edəsən.

Bir də Vaqifin gənclik şeirləri mənim yaddaşımda yaşayır, onları kağıza köçürmək üçün heç bir kitaba baxmağa ehtiyac qalmır. Bu şeirlər Vaqifin gəncliyi olduğu kimi, mənim də gəncliyimdir...

Vaqifin 70 yaşı tamam olan gün yubilyara ən səmimi təbriklərimi yetirirəm və yazımı onun daha bir gənclik şeiriylə bitirirəm (bu da lap qafiyə çıxdı ki!). Bu gənclik şeiri nigaran suallardan ibarətdir:

 

Nəyin istisindən yananlar

Arzulayacaqlar kölgəmi?

 

Doğrudan da, görəsən, hansı istidən yanacaqlar insanlar planetdə – qlobal meteoroloji istidən, kosmik hərarətdən, ya hərbin alovlarından?

Sətiraltı mənası olan coğrafi sual:

 

Hansı rənglə çəkəcəksən

xəritədə ölkəmi?

Şəxsi maraq:

Şeirlərimi sevəcəklərmi

divarlar arxasında?

İqtisadi duruma, dolanışığa aid sual:

 

Bazarda

Ətin qiyməti düşəcək,

Yoxsa meşə cəngəlliyinin

qoyduğu qiymətlər qalacaq?

Adi insani sual:

Öpüşəcək, öldürəcək,

düşünəcəklərmi yenə qaranlıqda?

 

Eləcə də adi bir məişət sualı:

Qatarlarda

axşamüstü

çay paylayacaqlarmı içməyə?

 

Və çox mühüm siyasi-inzibati sual:

Pasport, viza gərək olacaqmı

sərhədləri keçməyə?

Ədəbi maraq:

Andersenin nağıllarını oxuyacaqlarmı,

Əlifba biləcəkmi hamı?

 

Bir-birindən narahat suallar:

İnsan bir ömrü boyu

öləcək neçə kərə?

Yol azacaqlarmı?

Məzar qazacaqlarmı?

Məsciddə yuyacaqlarmı meyitləri?

 

Bütün bu sualları biz hamımız verə bilərdik. Amma şeir sonuncu bir sualla tamamlanır ki, onu ancaq çox uzaq gələcək haqqında fikirlərə dalan şair verə bilər:

Kim sulayacaq bulvarda söyüdləri?..

1-2 iyun, 2009

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.12.2025)

 

                                    

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində bu gün Şeir vaxtıdır, sizlərə çağdaş türk dünyasının gənc şairlərinin  şeirləri təqdim edilir.

 

Faroqat CAB­BA­RO­VA

(Türkmənistan)

 

1987-ci il­də Türk­mə­nis­tan­da ana­dan olub. Or­ta təh­si­li­ni 1998-ci il­dən eti­ba­rən Öz­bə­kis­tan­da da­vam et­di­rib. Öz­bə­kis­tan Döv­lət Dün­ya Dil­lə­ri Uni­ver­si­te­tin­dən,  Çin Xalq Res­pub­li­ka­sı Mər­kə­zi Mil­li Uni­ver­si­te­tin­dən mə­zun olub. Şe­ir və he­ka­yə­lər­dən iba­rət 4 ki­tab mü­əl­li­fi­dir.

 

***

Sabah hər şey yaxşı olar,

Səksəkəli günün nəsihətidir.

Mənimlə çarpışan hər səhər-axşam

Sonsuz sabahların tək ümididir.

 

"Sabah hər şey, əlbət, yaxşı olacaq!"

Anam duyar daim mənim sözümü.
Bitməz bu sabahın yeni sabahı,

Anamı aldatdım,  yoxsa özümü?

 

Qədəhlər coşquyla dolur yeni il,

Hər il çoxlu-çoxlu bizə  vəd verir.

İllərin illərdən fərqi yoxdu ki,

Günlər də, aylar da eyni dad verir.

                Uyğunlaşdırdı: Məleykə Mirzəli

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.12.2025)

 

 

 

 

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

 

Müharibənin qaranlığından doğan bir ömür: Erika Hanpel və Əhəd Əliyevin hekayəsi

 

XX əsrin ən faciəli səhifələrindən biri olan II Dünya müharibəsi milyonlarla insanın taleyini dəyişdi, saysız-hesabsız ailələri dağıtdı, xalqların yaddaşında sağalmaz yaralar qoydu. Lakin bütün bu qaranlığın içində bəzən elə bir hekayə ortaya çıxır ki, insanın insana olan sevgisinin, sədaqətinin, mərdliyinin bütün sərtliklərə qalib gələ bildiyini göstərir. Erika Hanpel və Əhəd Əliyevin tale yolu məhz belə bir hekayədir — ölümün, müharibənin, köçün, ağrının içindən boy atan bir sevgi və sədaqət dastanı.

Erika Hanpel 1927-ci ildə Çexiyanın Usti şəhərində dünyaya gəlmişdi. Gənclik illəri müharibənin kabusu ilə üst-üstə düşən bu alman xanımı həyatının ən çətin günlərində tamamilə başqa bir dünyanın adamı — Azərbaycan əsgəri Əhəd Əliyevlə rastlaşdı. Müharibə onun qapısını da döymüş, ağır yaralı və əsir düşmüş əsgərlərlə eyni çətinliklər içində onu sınamışdı. Lakin taleyin qəribə oyunları bəzən insanı öz seçimləri ilə sınayır: Erika lazaretdə gördüyü, ölüm və əsirlik arasında qalan azərbaycanlı əsgəri gizlicə ordan çıxarıb öz evində saxladı. Bu, sadəcə bir mərhəmət addımı deyildi — bu, ölüm qorxusuna rəğmən atılmış böyük bir insanlıq addımı idi.

Əhəd Əliyevin həyatı Erikanın qayğısı ilə xilas oldu. Zaman keçdikcə onların arasında yalnız minnətdarlıq deyil, ən çətin şəraitdə belə insanı yaşadan sevgi doğdu. Müharibə bitəndə Erika həyatının bəlkə də ən cəsarətli qərarını verdi: ailəsindən, doğma şəhərindən, bütün keçmişindən ayrılaraq 1945-ci ildə Əhəd ilə birlikdə Naxçıvana köçdü. O dövrün ağır yol şəraiti, sosial çətinlikləri bir yana, o, yad bir ölkəyə, tam fərqli bir mədəniyyətə yalnız sevginin gücü ilə gəlmişdi.

Naxçıvanın özünəməxsus qaynar həyatının içində onlar sadə, amma şərəfli bir ömür qurmağa başladılar. Əhəd Əliyev müharibədən sonra gözlərini itirmişdi, lakin Erika onun gözü, qulağı, dayağı oldu. Bu ailənin həyatı bir-birinə sədaqətin ən gözəl nümunəsi idi: ağır zəhmət, yoxsulluq, qüssə, itkilər — bütün bunlar onların evindən keçdi, amma onları ayıra bilmədi.

Bu izdivacdan üç oğul dünyaya gəldi: Səməd, Səyyad və Fərhad. Ailənin taleyi elə Azərbaycan xalqının taleyi ilə qoşa yazıldı. 1992-ci ildə — Qarabağ savaşının od-alovunda onların oğlu Səyyad Əliyev vətən uğrunda şəhid oldu. Bu, Erikanın həyatının ikinci böyük zərbəsi idi: savaşdan qaçıb Xəzərin o tayına gələn alman qadını müharibənin ağrısını bu dəfə öz evinin içində yaşadı.

Əhəd Əliyev 1970-ci ildə ürək tutmasından vəfat etdi. Erika həmin gündən etibarən həyatı tək davam etdirdi. Onun üçün bu təkliyi daha da ağır edən təkcə həyat yoldaşının yoxluğu deyildi — o, həyatının ən güvəndiyi insanını, Naxçıvanı özünə doğmalaşdıran səbəbi itirmişdi. Buna baxmayaraq, o, bir daha evlənmədi. Bu, sadəcə bir qərar deyil, bir qadının ömür boyu daşıdığı sədaqətin, sevgisinin böyüklüyü idi.

Erika Hanpel həyatının son illərinə qədər Naxçıvanda yaşadı. Çexiyada doğulan, müharibədə sərt sınanan, Azərbaycanda sevib-sevilən bu qadın 2016-cı ildə dünyasını dəyişdi. Onun ömrü kimliyindən, millətindən, dinindən asılı olmayaraq insanın insana olan sevgisinin və sədaqətinin sərhədləri aşa bildiyini sübut edən nadir hekayələrdən biridir.

Erika Hanpel və Əhəd Əliyevin taleyi bizə belə bir həqiqəti xatırladır: müharibələr xalqları düşmən edə bilər, amma insanları deyil. Hər qarışıq dövrün içində elə insanlar doğulur ki, onların hekayəsi zamanı və məkanı aşaraq bir dəyər kimi yaşayır. Erika — yad ölkədə, yad torpaqda, amma sevginin gücü ilə özünə vətən, ailə və kimlik yaradan bir qadın… Onun ömür yolu həm insanlığın, həm sevginin, həm də sədaqətin unudulmaz abidəsidir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.12.2025)