İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Universal – yəni bir neçə müxtəlif sahə üzrə vəzifə daşıyan, hamısında da məhsuldar fəaliyyət göstərən şəxslər çox olmur. Belələrinin biri də Azərbaycan SSR əməkdar incəsənət xadimi Məbud İsmayılzadə olubdur.

Məbud İsmayılzadə 1927-ci ilin mart ayının 24-də Zərdab rayonunda dünyaya gəlib. İlk əmək fəaliyyətinə 1942-ci ildə, on altı yaşında həmin vaxtlar Zərdabda fəaliyyət göstərən Dövlət Dram Teatrında başlayıb. Teatr sənətinə böyük maraq, onu Azərbaycan Dövlət Teatr İnstitutuna gətirib. 1951-ci ildə institutun rejissorluq fakültəsini bitirib, elə həmin il Respublika Xalq Yaradıcılığı Evinin direktoru təyin olunub. Bu təşkilata rəhbərlik etdiyi 20 il müddətində Məbud müəllim "Çinar", "Şur" kimi məşhur kollektivlərin, 30-dan çox Xalq teatrının yaranmasının, respublika miqyaslı bayram şənliklərinin, festivalların, müsabiqələrin keçirilməsinin fəal təşkilatçılarından biri olub.

1954-cü ildə minlərlə həvəskar ifaçıların iştirak etdiyi ilk teatrlaşdırılmış "Xalq yaradıcılığı bayramı"nın, 1955-ci ildə keçirilən Respublika bədii özfəaliyyət baxışının, 1961-ci ildə çağırılan III Aşıqlar Qurultayının təşkilatçısı, 1959-cu ildə Moskvada keçirilən "Azərbaycan mədəniyyəti ongünlüyü" çərçivəsində xalq yaradıcılığı bölməsinin quruluşçu rejissoru da məhz İsmayılzadə olub. Bu tədbirlər özünün rəngarəngliyinə, rejissor yozumuna görə də böyük tamaşaçı marağı qazanıb.

1972–1973-cü illərdə o, Azərbaycan SSR Mədəniyyət Nazirliyinin Abidələrin və muzeylərin qorunması idarəsinin rəis müavini vəzifəsində çalışıb.

1973-cü ildən 1981-ci ilə qədər Lənkəranda Dövlət Dram Teatrının direktoru və baş rejissoru vəzifələrində çalışıb. İsmayılzadənin Lənkəran Dövlət Dram Teatrına rəhbərliyi dövründə kollektiv bir çox uğurlara imza atıb, respublikanın qabaqcıl teatrlarından birinə çevrilib. Lənkəran Dövlət Dram Teatrındakı uğurlu fəaliyyətindən sonra o, Azərbaycan Konsert Birliyinin bədii rəhbəri təyin edilib. Uzun illər buranın həm bədii rəhbəri və həm də rejissoru kimi bir-birindən uğurlu işlərə imza atıb.

Gördüyü bu uğurlu işlərə görə M. İsmayılzadə dəfələrlə Lənkəran şəhər Xalq Deputatları Sovetinin deputatı seçilib. O, mədəniyyət sahəsində xidmətlərinə görə respublika Ali Sovetinin fəxri fərmanları ilə təltif edilib, 1979-cu ildə Əməkdar incəsənət xadimi fəxri adı ilə təltif edilib.

"Qurluş verdiyi tamaşalar"

Lənkəran Dövlət Dram Teatrı

- "Bayramın birinci günü" (Nazim Hikmət)

- "Komediyalar"

- "Dağılan tifaq" (Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev)

- "Abidə" (Hüseyn Nəcəfov)

- "Əliqulu evlənir"(Sabit Rəhman)

Şuşa Dövlət Musiqili Dram Teatrı

- "Bayramın birinci günü" (Nazim Hikmət)

Mükafatları

- Azərbaycan SSR əməkdar incəsənət xadimi fəxri adı ilə təltif olunub

Filmoqrafiya

- Xalq istedadları

Məbud İsmayılzadə 2004-cü il sentyabrın 17-də Bakı şəhərində vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.09.2025)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Çox adama əl tutub, necə deyərlər, dar günündə kömək edib. Xeyirxah, alicənab, nəcib insandır. Sağlam həyat tərzi keçirməyi xoşlayır, səliqə-səhmana, nizam-intizama ciddi yanaşır. İti zəkalı, dərin təfəkkürlü, çox səbirli birisidir. Müdriklərə xas olan keyfiyyətləri yetərincədir. Analitik düşüncə tərzi, hadisələri düzgün dəyərləndirmək bacarığı  və ən başlıcası dövlətə, dövlətçiliyə sədaqəti onu daha əzəmətli göstərir. Ünsiyyətdə mehriban, şən və yumor hissinə malik adamdır...

1950-ci ildə Astarada dünyaya gəlib. Orta məktəbi bitirdikdən sonra 1968-1972-ci illərdə Azərbaycan Neft və Kimya İnstitutunda, 1989-1994-cü illərdə Bakı Dövlət Universitetində, 1999-2002-ci illərdə isə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyasında ali təhsil alaraq, mühəndis, hüquqşünas ixtisaslarına yiyələnib.

Əmək fəaliyyətinə Kuybişev şəhərində tornaçı kimi başlayıb. Sonra üç il sovet ordusu sıralarında zabit kimi xidmət edib. 1975-ci ildə Azərbaycan Daxili İşlər Nazirliyində işə düzələnədək Leytenant Şimidt adına Maşınqayırma Zavodunda müxtəlif vəzifələrdə çalışıb.  1975-1978-ci illərdə Bakı şəhər Daxili İşlər İdarəsində komsomol komitəsinin katibi, 1978-1992-ci illərdə DİN-də şöbə rəisinin müavini, şöbə rəisi vəzifələrində işləyib. 1992-1993-cü illərdə Azərbaycan Ali Dövlət Hakimiyyəti və İdarəetmə Orqanları Mühafizə İdarəsinin rəisi, 1993-cü ildən isə Ali Dövlət Hakimiyyəti və İdarəetmə Orqanları Baş Mühafizə İdarəsinin rəisi, Azərbaycan Respublikası Xüsusi Dövlət Mühafizə Xidmətinin rəisi vəzifələrində çalışıb. Hazırda təqaüddə olan general-polkovnikdir…

Heç bir nailiyyət əziyyətsiz başa gəlmir. Əzmkarlıq, iradə, zəhmət və Allahın uğuru qazanılan hər bir nailiyyətin məğzini təşkil edir. Min bir əziyyətə qatlaşaraq, addım-addım zirvəyə yetişib. Adi fəhləlikdən ali zabit rütbəsinədək yüksəlib. Daha doğrusu, leytenant, baş leytenent, kapitan, mayor, podpolkovnik, polkovnik və s. rütbələr onu zirvəyə qaldıran uğur pillələri olub. Bu gün o təqaüddə olsa da, Azərbaycan dövlətinin ən yüksək çinli zabitlərindən biri sayılır. Adı Azərbaycan tarixində öz əksini tapmış soydaşlarımızdandır...

Bəli, sizə Vaqif Əlibala oğlu Axundov haqqında danışırdım. Sentyabrın 16-sı onun doğum günüydü, 75 yaşı tamam oludu. Ona möhkəm can sağlığı, firəvan həyat, ağrı-acısız günlər arzulayıram…

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.09.2025)

Fariz Əhmədov, “Ədəbiyyat və incəsənət”, Naxçıvan bölməsi

Sən, ey zərif qızıl telli, iffətli qadın. Sən, ey ustadının sənətkarlığı ilə qarşında aciz qaldığı məğrur qadın. Sən ey daşlara hopub, kövrəkliyini qapı başında gizlədən naxışlar səltənəti. Mahiyyətin necə dərin və məzmunlu, əzəmətin necə də əsrarəngiz və ecazkardır.

Sən əsrlər əvvəl hamarlaşıb daşlara gömülmüş, bənzərsiz naxışlarla ehtiva olunmuş Atabəy yadigarı Möminə xatınsan artıq. Sən gözləri oxşadığın kimi könüllərə də sevinc və firavanlıq gətirirsən. Ziyarətinə gələnlərə məsudluq və məmnunluq bəxş edirsən. Əzəmətli görünüşünlə səni seyrə dalanların qəlbinə  sirayət edir, gözlərində ucaldıqca ucalır, gözəlliyinlə hər kəsi heyran edirsən. Sən təkcə abidə deyil, həm də dövrün alimlərinin riyazi biliklərini əks etdirən qiymətli sənət əsərisən. Sən bizə öyrətdin sənətkarın alim, alimin isə eyni səviyyədə sənətkar olduğunu. Elmlə sənət arasında körpü sənsən, Möminə ana. Sənsən Nizaminin Fərhadına Evklid həndəsəsinin sirlərini açan alim, daşlarla çin nəqşi çəkən zərif duyğulu memar.

Nə zaman ki bu əsrarəngiz seyrəngaha üz tuturam, ovsununa düşürəm Möminə ananın. 11 ildən artıq müddətdə kərpic-kərpic ucalan bu şərəf simvolu 800 ildən artıqdır ki, qadın ucalığına xidmət edir. Əlimi uzatsam əlim çatacaq, səsimi ucaltsam ünümün yetəcəyini düşünürəm sanki bu daş heykəlli evin sahibinə. Duyuram ayaq səslərini, duyuram ucalardan uca bu əzəmətli qadının isti nəfəsini. Savaşlarda əzizlərini itirmiş bu qadının baxışlarında ucalıq baş tacı olub. Humanizm timsalına çevrilən bu məqbərə əsrlərdir, öz məğrur duruşuyla gələni-gedəni özünə valeh edib. Qədim Şərqin, əsasən də, Qahirənin və Bağdadın memarlıq nümunəsi bizə nə qədər vahiməli və qorxunc görünsə də, Möminə ananın məqbərəsi bizə bir o qədər zərif və incə görünür. Atabəy Eldənizin arxasındakı ən böyük güc övladlarının məsləhətçisi, sarayda və dövlət idarəçiliyində yüksək məqam sahibi, ən əsası isə qadın sultan hesab edilən Möminə xatın məqbərəsinin qarşısında dil susur, ürək danışır, ürək susur, göz danışır. Ayaq sözə baxmır, bir güc nədənsə bizi sürükləyir bu tarix qoxan məkana.

Möminə ana! Sən bilirsən, zaman-zaman üzünə qalxan yağı əllərin sanki xilqətindən yaranmış zinət qarşısında kəsilərək torpağa düşdüyünü. Sən bilirsən, səni qoruyanın əliaçıqlığın, mehribanlığın və xeyirxahlığının olduğunu. Möminə ana, alqış sənə ki qüdrətin və zərifliyin qarşısında düşməni ovsunlayaraq özünü qorumusan. Möminə ana, alqış sənə ki qadının qul kimi rəftar olunduğu dövrdə Atabəyin şəninə tayı-bərabəri olmayan məqbərə ucaltdı. Möminə ana, alqış sənə ki dünyaya Məhəmməd Cahan Pəhləvan və Qızıl Arslan kimi igid sərkərdə bəxş etdin. Möminə Ana! Alqış memarın Əcəmi Əbubəkr oğluna ki səni əlçatmaz, ünyetməz göylərə dayaq edərək bu gözəl günlərə çatdırıb. Etdiyin bütün xeyirxahlıqların nəticəsidir ki, bu gün uğurlu taleyinlə fəxr edir, ucaldıqca ucalırsan. Sən artıq qədirbilən xalqın qayğılı əllərində isti ocaq, həzin musiqi, milli kimlik, milli qürur, and yeri, şərəf simvolusan.

    Şərəf simvolu

Bu əzəmətli abidənin, qadına verilən sultan və ər dəyərinin, bu ülvi sənətin önündə insan istər-istəməz baş əyir. İllərin bu əvəzsiz yadigarına insan qəlbən nəvaziş dolu səcdələr bəxş edir. Duruşundakı naxışlar sanki həzin musiqinin harmoniyası ilə vəhdət təşkil edir. Məğrurluğunla həmahəng olan bu harmoniya, bəlkə də, illərin yığılıb qalmış muğamı, şuru, zəfər cəngidir. Əslində, sən elə musiqinin özüsən. Daşa dönmüş, heykəlləşmiş, lallaşmış, firuzəyi kaşıya tutulmuş səmt qatarında uyuyan həzin, kövrək musiqi. Bəlkə, sən musiqidən də ehtişamlısan, Möminə xatın. Duruşunla, baxışınla, təvazökarlığınla. Axı musiqi bir an da olsa, susur, uyuyur, itir, batır, paslanır. Sənsə əsrlərin əbədi sükutuna dalsan da, Günəş ziyasından qidalanıb gözəlləşdikcə, Ayı seyr etdikcə gecə və gündüzümüzə bərq vurursan. Aylı gecələrdə, günəşli günlərdə ətrafa səpələdiyin bu təvazökarlıq ənginliklərdə közərən qövsi-qüzeh kimi cilvələnərək tarixin dolanbac  yollarına nur çiləyir. Seyrinə gələnlərə sirli-sehrli dünyanın möcüzəsi, gözyaşını ovcuna tökənlərə bitib-tükənməyən eşq hekayəsi, sənə sirrini verənlərə sirdaş oldun. Bəlkə də, bu heyranedici duruşla bütün hüznlərə inam və vəfa ilə tab gətirib, vüqarını az da olsun əyməmisən.

İnsan bu qızıl tarixə dönüb baxdıqca yenidən və yenidən qürur duyur öz keçmişi ilə. Əcəmi Naxçıvaninin sənət sevgisindən yaranmış bu məqbərə artıq dünya memarlıq mədəniyyətinin zərif nümunəsi kimi tanınaraq Azərbaycanın, eləcə də Naxçıvanın ölməz memarlıq məktəbinin unudulmaz sənət əsərinə çevrilib. Naxışlarının ecazkar quruluşu Odlar yurdu mədəniyyətinin yüksək səviyyədə olduğundan xəbər verir. Taxçalarını örtən naxışlar divarlarını həmin yerdə necə də muma döndərib yüngülləşdirərək kütlə və həcmlərin ifadəli uyğunluğunu yaradıb. İlahi, memar sənətə üstünlük verərək ucaltdığı abidədə daşı, torpağı adilikdən, donuqluqdan çıxarıb ona yeni ruh, yeni nəfəs verərək necə də canlı varlığın bir parçasına çevirib.

Ötən hər əsr Möminə xatınla yaşıd olan karvansarayları, məscid və minarələri, darvaza və müxtəlif tikililəri səmum küləkləri ilə uçurub, qoparıb, silib aparsa da, incə, zərif və gözoxşayan naxışlarla bəzədilmiş Möminə xatın  məqbərəsi tarixin bütün üzünə qarşı çıxaraq günümüzədək ayaqda durmağı bacarıb. Dünən də, bu gün də, sabah da yolu Naxçıvandan düşən və düşəcək hər bir qonaq, onu dəfələrlə görən yerli sakin də məqbərə önündə ayaq saxlayıb dayanır, ölməz sənətkarın duyğu və hisslərinin timsalına çevrilmiş abidənin naxış və ehtişamına qürur və heyranlıqla baxır. Keçmişə sevgi və ehtiramla yanaşdığımızda görürük ki, memorial abidələrin daxili və xarici bəzəyində hüzn rəmzi olan mavi-firuzəyi rəng üstünlük təşkil edib. Bu rəng Möminə xatın abidəsində də özünü qabarıq şəkildə göstərib. O bizə əzəmətli sultanlardan qalan zərif əmanətdir. Gəlin qoymayaq heç bir naşı əl onun hüsnünü korlasın.  Heç bir yad göz ona kəm baxsın. Qoy o daim bizim səmtimiz, yönümüz olsun.

    Atabəy yadigarı

Çox güclü xarakterə və qərarlı kimliyə sahib olan Möminə xatın həyat yoldaşı Eldənizin həm siyasi, həm mənəvi dəstəkçisi, eyni zamanda ən yaxın məsləhətçisi idi. Atabəyin Azərbaycan hakimiyyəti illərində etdiyi bəzi siyasi yanlışlıqları Möminə xatının özünün diplomatik səyləri ilə yoluna qoyduğunu hər zaman qürurla xatırlayırıq. Bu səhvlər arasında ən mühümü Eldənizin Aran Atabəyi Xasbəyin öldürülməsi zamanı sultan Məhəmmədə qarşı üsyankar fəaliyyəti idi. Məhz Möminə xatının səyləri sayəsində Atabəyin sultan Məhəmmədlə barışığı tarixin saralmış səhifələrində arxivləşərək günümüzə qədər gəlib çatıb. Eldənizin sultana yazdığı məktubun üslubunda da həyat yoldaşının diplomatik dəst-xəti aydın hiss edilirdi. Atabəy bütün ömrü boyu məsləhətçisinə çevrilən Möminə xatının məsləhətlərini qulaqardı etmir, saray münaqişələrinə qarışmır, bir-birləri ilə ədavət aparan əmirlərin tərəfini saxlamırdı. Şərəf simvolu bu qadın həyatını sarayda keçirməyərək bir çox hərbi səfərlərdə iştirak edib.  At minməkdə, qılınc çalmaqda kifayət qədər mahir olan bu qadının ömür yoluna tarix özü şahidlik edib. Tarix onu yüksək dəyər sahibi olaraq təqdim edib. Oxuyub mütaliə etdiyimiz kitablar bizə bu qadının güclü diplomatik bacarığa sahib olduğunu, siyasi hadisələrə istiqamət verdiyini, siyasi ixtilafları, xüsusilə də əri ilə sultan olan oğlu arasında intriqalara vasitəçi kimi anında müdaxilə etdiyini deməyə imkan verir. Bununla belə o heç zaman hadisələrin mərkəzində olmağa can atmayıb. Möminə xatının ən böyük missiyası isə xeyriyyəçilik fəaliyyəti idi. O, çox sayda mədrəsə, ibadətgah, bina inşa etdirərək xalqın və alimlərin xidmətinə verib. Möminə xatının qadın sultan kimi başqa bir xüsusiyyəti isə hərbi səfərlər ərəfəsində bütün hazırlıqlara şəxsən nəzarət etməsi idi. Ordunun keçdiyi yolda qərargahların qurulmasına, döyüş sursatlarının çatdırılması, çadırların qurulması, ərzağın təşkil edilməsi ilə bilavasitə özü maraqlanırdı. O, vaxtının çoxunu Naxçıvanda, bəzən isə Həmədan və Təbrizdə keçirib. Naxçıvanda xatirəsinə ucaldılan Möminə xatın məqbərəsinin tikintisi Atabəy Eldənizin vəfatından sonra oğlu Cahan Pəhləvan tərəfindən davam etdirilib. Bu məqbərə Səlcuqlu dövrünün ən gözəl memarlıq abidəsi sayılır.

    Möminə xatın

Ey sərvboylu Möminə xatın, bu torpaqda ürək döyüntülərin hələ də eşidilir. Bu döyüntülər sevincindən, iffətindən, eşqindənmi söz açır? Amma əminəm ki, sənin əsrlərə sinə gərən köksün əsrlər ötdükcə sənətkarın Əcəminin, vəfalı yoldaşın Atabəyin, sevgili oğlun Cahan Pəhləvanın adına əbədi şöhrət çələngi hörür. Bu çələngin hər bir kərpici təkcə qədim Naxçıvanın deyil, qoca Şərqin gözəllik duyumundan söz açır, sevgisini, eşqini dünyaya tərənnüm edir. Möhtəşəm abidənə həkk olunan bu məhəbbət təəssüratı boşuna deyil. Azərbaycan qadınının, el anasının xatirəsini əbədiləşdirmək naminə, pak məhəbbət naminə ucaldılıb bu zərif abidə. Bu ucalıqdan baxdıqda Leylinin eşqinin, Şirinin sələfinin fövqündə duran Möminə ana görünür. Necə görünməyə bilərdi? O, eşq ilə yoğrulub eşq ilə yaşamışdı. Bəlkə də, türbənin üzərindəki küfi xətt qatarları, ümumi məhzunluq halının, nakam eşqin nisgilinin qəm karvanı məhz Əcəmi sənətinin qanadında pərvazlanaraq bütün Şərq aləminə sirayət edib. Zaman ötdükcə kədər deyil, sevinc, nəşə və iftixar mərkəzinə çevrilmiş bu əzəmətli türbə artıq neçə-neçə nəsillərin zövqünü əks etdirən canlı heykələ dönüb. Bu heykəl Əcəmi dühasından, Atabəy yadigarından gətirdiyi xoş müjdələri gələcək nəsillər üçün əbədi ərməğana çevirəcək, hələ bir çox nəsilləri özünə heyran qoyacaq.

Vaxtilə bu seyrəngaha üz tutub hüznlü baxışlarla türbəni ziyarət edənlərin, matəm saxlayan əcdadlarımızın nəvələri bu gün bu seyrəngahda toy-bayram quraraq Novruzu qarşılayır. Bahar artıq sənin ətəyində qurulan toy-büsatla gəlir Naxçıvana. Ağaclar şəninə çiçək açır, uşaqlar dizin-dizin qoynunda ayaq açır, sevənlər xısın-xısın bir-birinə səni pıçıldayır. Bayramda alınan güllər sənin xeyir-duanla sevənlərə hədiyyə edilir. Sən bəyənirsən deyə, o güllərin ətri bütün evləri bürüyür, iyi mavi səmanda qanad açıb zərif kəlağayı kimi başına qonur. Sən, ey məğrur qadın, sən, ey Atabəy yadigarı, qadın ucalığı, şərəf simvolu, Möminə xatın, günün mübarək!!!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.09.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Nəsr saatı rubrikasında istedadlı dramaturq Ülviyyə Heydərovanın “Külək” adlı hekayəsini diqqətinizə çatdırır. Orijinal və maraqlı hekayədir. Küləyin dilindən nəql edilir.

Mən yenə gəldim. İndi camaat üzünü turşudacaq ki, buna bax, ilin- günün bu vaxtında utanmaz-utanmaz özünü əsdirir. Əlimdən beziblər.  Bəzən təkcə adamları yox, elə özümü də incidirəm. Həyatdı da, üzümə xoş baxmayanda, sifətimi bozardıram. Həmişə mülayim ola bilmərəm ki.

Özümçün sağa-sola sülənirəm, hara gəldi baş vururam. Hərdən elə tozanaq qoparıram, gəl görəsən. Qumu camaatın gözünə, başına səpəndə o ki var söyülürəm də. Hələ kişilərin başından papaqlarını qapmağımı, qadınların ətəklərini qaldırmağımı demirəm. Başa düşə bilmirəm də, niyə bəzi kişilərin papağını qaçıranda «vay, namusum əldən getdi» deyirlər? Bəyəm qeyrətlərini papaqlarına yapışdırıblar? Bəs abır-həyalı başıpapaqsızlar neyləsin? Belə məqamda, lap acığa düşürəm. Onların papaqlarını dənizə elə vızıldadıram ki... Heyf deyil qadınlar?! Ətəklərini bir balaca yuxarı qaldıran kimi üzləri gülür, könülləri açılır, hələ ürəklərində mənə “çox sağ ol” da deyirlər. Tellərini rahatca oxşayım deyə, nazlana-nazlana əllərini saçlarında gəzdirirlər. Bax, o zaman özüm də onlara qoşulub, “oxxay” deyirəm. Dünyanın hər dəlmə-deşiyinə girib-çıxan mən bircə qadınların incə barmaqlarında əsir-yesir qalmışam. Axı heç yerdə bu cür əzizlənmirəm. Deyim ki, məndən zəhləsi gedən qadınlar da az deyil. Ətəklərini elə bərk-bərk saxlayırlar ki, amandır, birdən ayaqlarını dünya görər, aləm bir- birinə dəyər. Həmişə üstdən əsirəm, imkan verməzlər ki, bir dəfə də altdan əsim. Amma o kiçik dünyaya yaxın düşə bilmirəm. Bəlkə də belə yaxşıdır. Qoy qadınlar görsün ki, mən də onların qarşısında əriyirəm.  

Eh, bu qadınlar, qadınlar… Çox qəribə məxluqdurlar. Yadımdadır, bir dəfə dəniz kənarında sakitcə dayanmışdım. Gəminin yavaş-yavaş dənizi qucaqladığını gördüm. Sərnişinlərdən iki qadın göyərtədə dama-dama yük çantalarının üstündə əyləşib, haqq-hesab edirdilər. Onlardan biri kağıza diqqətlə baxıb fikrə getdi. Dərhal sağ əlini yaxasına salıb pullarını çıxarmağa başlayanda, o biri qadın dedi:

- Ehtiyatlı ol! Birdən pulların dənizə tökülər.

- İnan ki, özümü onların arxasınca ataram…

Qadının sözü məni tutdu. Necə yəni?! Pulları dənizə düşsə, özünü təhlükəyə atacaq? Axı həyat kağız parçasından qiymətlidir. Dəliliyimə salıb, onu sınamaq istədim. Qadın gəlişimi heç gözləmirdi, barmağını isladıb saydığı pulları qəfil əlindən qapıb, dənizə tulladım. Bilmədim o, əllərini neçə dəfə dizlərinə çırpdı. Bircə onu gördüm ki, pullar dalğaların qoynunda nazlanır. Qağayılar onlara baxıb iştaha gəldilər, suya enib kağızları dimdiklədilər. Bəlkə də, o an qadının ən böyük arzusu qağayı olmaq, pulları dənizdən toplamaq idi. O möcüzə isə baş vermədi. Rəfiqələr çantalarını götürüb kor-peşman kayuta döndülər, mənsə sahilə qayıtdım. O an anladım ki, həyat, doğrudan da, hər şeydən şirindir...

Küçədə veyillənəndə o qədər hadisələrin şahidi oluram ki. Heç bilmirəm, hansını deyim. Dünən axşamüstü şəhərdə idim. Beşinci mərtəbədə başısarıqlı uşaq eyvanda həvəslə nar yeyirdi. Aşağı mərtəbədəki qadın da ağları zivəyə sərirdi. Mələfələri sağ tərəfə yelkən kimi yellətdim. Uşaq narı böləndə çürük çıxdı. Onu eyvandan tullayanda ağları cəld sola üfürdüm. Nar otluğa düşdü. Uşaq elə sevindi ki. O dəqiqə anasını çağırıb hadisəni danışdı. Qəhrəmanlığını təkrarlamaq istəyəndə anası narı onun əlindən aldı, əvəzində kağızdan əl topu düzəldi. Uşaq sevinə-sevinə kağız topasını var gücüylə yerə vızıldatdı. “Top” ağların üstünə düşəndə o, təəssüflə anasına baxıb, burnunu salladı. Elə bildi, onun üçün yenə hoqqa çıxaracağam. Ay hay?! Düzü, ürəyini qırmaq istəməzdim. Sadəcə, günəşin qarşısında özünü əsdirən ağlara heyifim gəldi. 

Uşaqla axşama kimi oynamağa vaxtım yox idi. Yaxınlıqdakı parkda adətim üzrə axşam gəzintisinə çıxmağımın vaxtı idi. Bu dəfə ora hay-küylə deyil, səssizcə gəldim, sükutun xətrinə dəymək istəmədim. Uzaqdan kiminsə hıçqırtısını eşidib o tərəfə cumdum. İki gənc skamyada əyləşmişdi. Oğlan oturacağın bu başında dodağının altında mızıldanırdı, qız isə o biri tərəfdə için-için ağlayırdı. Onun bu halı məni özümdən çıxardı. Qıza kömək etmək istədim. Tozanaq qoparsaydım, ikisi də başlarını götürüb, oradan küsülü ayrılacaqdılar. Onları barışdırmaq üçün ehmalca başlarına dolandım. Bilirdim ki, qız üşüsə, oğlan dözməyib, pencəyini onun çiyninə atacaq. O qədər pençəkləri zərif çiyinlərdə görmüşəm ki. Yanılmadım. Oğlan nəinki pencəyini çıxarıb qızın çiyninə saldı, üstəlik, onu qucaqlayıb öpdü də. Onların umu-küsülərini havaya sovurub özümlə uzaqlara apardım. Bir kəndə çatdım. Ağacları damların üstündə görəndə anladım ki, tufan buraları alt-üst edib, aradan əkilib. Xilasedicilərin işlərini yüngülləşdirmək üçün yeri yerindən oynatdım. Düşündüm ki, ağacları evlərin damından kənara çəkər, qırılmış elektrik məftillərini üzə çıxardaram. Aşmış gövdələri var gücümlə itələyəndə, camaat tufanın acığını üstümə tökdü. Eşitmədiyim “xoş söz” qalmadı! Fikrimdən dönmədim. Ağacları evlərin başından aşırıb, təhlükəli məftilləri kənara çəkəndən sonra özümə fasilə verdim. O an xilasedicilərdən biri: «Şükür, dəlidən canımız qurtardı»,- dedi. Sözlərindən nə əsdim, nə də coşdum. Eləcə yerimdə donub qaldım. Sonra heç kəsin məni duymayacağı yerə üz tutdum.

İndi həmin o ucsuz-bucaqsız düzənlikdəyəm. Düşünürəm ki, niyə insanlar çox vaxt məni istəmirlər? Üstəlik, dəli, mərdimazar adlandırırlar. Niyə qoymurlar ki, onlara heç olmasa bir addım yaxınlaşım? O dəqiqə qapını - pəncərəni üzümə bağlayırlar. Elə hamı məndən üz döndərir, bir xəbər-ətər də tuta bilmirlər. Düzdür, çox şıltaqlıq edirəm. Amma nə olsun? İnsanların ki arasından əsmirəm.

Yerimdə də qala bilmirəm axı. İndi mən neyləyim? Ən yaxşısı, üz tutum şəhərimə… Bakıma.   

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.09.2025)                                                                                                   

(İbrahim Yusifoğlunun doğum gününə)

Zaur Ustac,

AYB və AJB-nin üzvü, “Yazarlar” jurnalının baş redaktoru. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Salam olsun çox dəyərli oxucum! 

Bu dəfə söhbətimizin mövzusu yol olacaq. Sözün əsl mənasında “Yollar dünyada çoxdur”(X.Ə). Yol haqqında olan bütün digər mülahizələri bir kənara qoyub, müqəddəs bir məkandan qaynayaraq çağlaya-çağlaya Arpaçaya qovuşan göz yaşı kimi dumduru, saf bir çeşmənin keçdiyi təbii yoldan söhbət açacam sizə. Yuxarıda qeyd etdiyim kimi, yollar da çoxdur, yolların qət olunması qaydası da olduqca müxtəlifdir. Öz həyat yolunu qoltuqda, xurcunda, beldə, sürünə – sürünə gedənlər də var, bu müqəddəs yolu təbii öz axarında dağdan, dərədən, düzdən keçərək keşməkeşli ömür yoluna, dastana çevirənlər də var. Budəfəki söhbətimizin qəhrəmanı Arpaçaydan Xəzərə qədər məhz belə keşməkeşli bir yolu təbii şəkildə öz axarında qət etmiş tanınmış pedaqoq, sevilən şair İbrahim Yusifoğludur. Söhbətimizi şairin ən yeni kitablarından biri olan 2025-ci ildə işıq üzü görmüş “Arpaçaydan Xəzərə” şeirlər toplusundan seçilmiş əsas başlıqlara uyğun qurmağa çalışacağam.

İbrahim Yusifoğlu Azərbaycan ədəbi-bədii düşüncəsinin mühüm simalarından biridir. Onun adı təkcə şair, yazıçı və ya publisist kimi deyil, həm də mənəvi bir məktəbin daşıyıcısı, milli-mədəni yaddaşın qoruyucusu, sözün və qələmin ləyaqətli sahibi, gələcək nəsillərin təlim-tərbiyəsində əməyi olan zəhmətkeş pedaqoq kimi çəkilir. Şairin balacalar üçün şeirlərindən ibarət ölkəmizdə və xaricdə çap olunmuş çoxlu sayda kitabları var. Söhbətimizin mövzusu olmadığına görə bu məsələ üzərində çox dayanmırıq. İbrahim Yusifoğlu yaradıcılığı ilə oxucuya yalnız bədii-estetik həzz bəxş etmir, həm də milli mənsubiyyətin, tarixi köklərin, mənəvi dayaqların unudulmamasına xidmət edir:

Dədə Qorqud gəzən Oğuz elimdi,

Uludu torpağı, daşı Şərurun.

Dili Türkün dili-ana dilimdi,

Qədimdən qədimdi yaşı Şərurun.

İbrahim Yusifoğlu qələmi ilə xalqına yol göstərən, sözün gücünə inanan ziyalılardandır. Onun əsərlərində sadə insanın taleyi, həyatın keşməkeşləri, vətən torpağına sevgi, milli dəyərlərə bağlılıq əsas xətti təşkil edir. Söz onun üçün yalnız ifadə vasitəsi deyil, həm də mübarizə aləti, milli varlığın qorunması naminə seçilmiş silahdır.

Əsərlərində oxucu quru pafosla deyil, həqiqi hisslərin gücü ilə qarşılaşır. O, poeziyada lirizmi, publisistik yazılarında isə faktı, arqumenti önə çəkərək mövqeyini aydın və qətiyyətlə ifadə edir.

Yusifoğlunun şeirlərində ən çox diqqət çəkən cəhət onun vətənpərvərliyi, milli duyğulara sadiqliyidir. O, xalqın tarixi keçmişini və gələcək məsuliyyətini eyni anda nəzərə alır. Öz oxucusunu da milli yaddaşın qorunmasına, köklərin unudulmamasına çağırır. Onun yaradıcılığına diqqətlə baxanda görürük ki, milli mənsubiyyət məsələsi onun həyat mövqeyi ilə bədii sözünün qırılmaz bağında özünü göstərir.

İbrahim Yusifoğlu həm də ədəbi mühitin fəal iştirakçısı, fikir mübadiləsinə açıq, ictimai proseslərdən kənarda qalmayan ziyalıdır. Onun publisistik yazıları oxucunu düşündürür, ictimai rəyə təsir göstərir, cəmiyyətdə milli şüurun möhkəmlənməsinə xidmət edir. O, söz adamı olmaqla yanaşı, həm də vətəndaş mövqeyi ilə nümunədir.

Yusifoğlunun əsərləri yalnız bu günün deyil, həm də gələcəyin oxucusuna ünvanlanıb. Onun bədii və publisistik yaradıcılığı milli yaddaşın kitabxanasında öz möhtəşəm yerini tutacaq. Çünki bu əsərlər insan ruhunun, vətən sevgisinin, sözün və səmimiyyətin təcəssümüdür.

Ədəbiyyatın ən mühüm missiyalarından biri xalqın yaddaşını qorumaq, onun keçmişini, bu günü və gələcəyini bədii söz vasitəsilə nəsillərə ötürməkdir. Azərbaycan ədəbiyyatında bu missiyanı ləyaqətlə daşıyan qələm sahiblərindən biri də şair İbrahim Yusifoğludur. Onun yaradıcılığında Naxçıvan mövzusu xüsusi yer tutur. Şair olduqca müxtəlif mövzulu şeirlərində şahidi olduğu tarixi hadisələri qədim diyarın ecazkar təbiət mənzərələri fonunda böyük ustalıqla təsvir edir.

Azərbaycanımızın dilbər guşələrindən biri olan Axuradan (Naxçıvan MR, Şərur r., Axura k.) yola çıxan dumduru çeşməmiz özünü dağa-daşa vura-vura yol açaraq, əvvəlcə adı dillərdə dastan olan coşqun Arpaçaya yetişir. Coşqun Arpaçay onu sakit Arazla tanış edir. Sakit Araz onu ana Kürə qovuşdurur. Ana Kürün qoynunda bütün Azərbaycanı başdan-başa keçdiyi yolun sonunda Xəzərə çatanda bu çeşməmizin həzin, ancaq arxayın zümzüməsini eşidirik:

Daha qorxusu yox, coşan sellərin,

Xançoban zirvədən eli qoruyur.

Gülləri sulayan Sara xanımsa,

Qəlbində əbədi məhəbbət duyur.

Sözün, ədəbiyyatın, bədii təsvirin, tərənnümün gücü bu misralar olsun gərək.

İbrahim Yusifoğlu şeirlərində Naxçıvanı yalnız bir coğrafi məkan kimi deyil, həm də tarixi-mədəni kodların qoruyucusu kimi təqdim edir. Onun yazılarında Naxçıvan sanki daş yaddaş, minillərin səsi, babaların bizə miras qoyduğu müqəddəs bir ocaqdır. Şair bədii-publisistik dil ilə bu torpağın qədimliyini, xalqımızın mədəniyyətindəki rolunu oxucuya çatdırır.

Yusifoğlu əsərlərində Naxçıvanı həm təbiəti, həm insanları, həm də siyasi-tarixi taleyi ilə işıqlandırır. O, Naxçıvanı Azərbaycanın əsas dayaq nöqtələrindən biri hesab edir və göstərir ki, bu diyar tarix boyu həm qalxan, həm də körpü rolunu oynayıb. Şairin şeirlərində Araz çayı, Əlincə qalası, Batabatın gözəllikləri, Ordubadın qədimliyi yalnız landşaft təsviri deyil, həm də xalqın möhkəmliyini, mübariz ruhunu təcəssüm etdirir.

İbrahim Yusifoğlu yaradıcılığında müstəqillik dövründə Naxçıvanın siyasi əhəmiyyətinə də geniş yer ayırır. Blokada şəraitində yaşayan, amma öz inkişaf yolunu tapan bu bölgə sairin seirlərində dirəniş və iradə məktəbi kimi təqdim olunur. O, Naxçıvanı Azərbaycanın bütövlüyünün təminatçısı, milli qürurun dayağı kimi dəyərləndirir.

Yusifoğlu üçün Naxçıvan mövzusunun əsas siması insandır. Naxçıvan mühitinnin, təbiətinin yetişdirdiyi insan. Şairin şeirlərində zəhmətkeş, vətənpərvər, milli dəyərlərə bağlı Naxçıvan insanı ön plana çəkilir. Onlar həm tarixin sınaqlarını keçirən, həm də gələcəyə ümidlə baxan qəhrəmanlardır. Şair bu insan obrazı ilə bütöv Azərbaycan xalqının gücünü və davamlılığını göstərir.

İbrahim Yusifoğlu yaradıcılığında Naxçıvan təkcə bir bölgənin deyil, bütöv Azərbaycanın rəmzi kimi təqdim olunur. Onun əsərlərində bu diyar həm milli yaddaş, həm də gələcəyə aparan yolun işıqlı simvoludur. Şair oxucusuna çatdırır ki, Naxçıvanı sevmək, qorumaq və inkişaf etdirmək — Azərbaycanın varlığını möhkəmləndirmək deməkdir.

Yusifoğlunun yazılarında Azərbaycan obrazı həm torpaq, həm də ruh anlayışında öz əksini tapır. O, Vətən dedikdə yalnız coğrafi sərhədlərlə məhdudlaşmır, millətin tarixini, adət-ənənələrini, xalqın taleyini və gələcək arzusunu da nəzərdə tutur. Əsərlərində Azərbaycanı həm milli-mədəni irs, həm də mübarizə meydanı kimi təqdim edir.

İbrahim Yusifoğlu Azərbaycan tarixindəki ağır dönəmləri, xalqın faciələrini və qəhrəmanlıq anlarını şeirlərində ustalıqla canlandırır. O, Qarabağ mövzusuna xüsusi həssaslıqla yanaşaraq Azərbaycan xalqının haqq səsinin dünyaya çatdırılmasını şairin vətəndaşlıq borcu hesab edir. Əsərlərində şəhidlərin xatirəsi, müharibə dərdləri, eyni zamanda xalqın dönməz iradəsi böyük ustalıqla qələmə alınır.

İbrahim Yusifoğlu Azərbaycan mövzusunu yalnız siyasi və tarixi məna çərçivəsində deyil, həm də dil və mədəniyyət aspektində işləyir. O, Azərbaycan dilini milli varlığın əsas dayağı hesab edir, əsərlərində ana dilinin saflığının qorunmasının vacibliyini dəfələrlə vurğulayır. Mədəniyyət, incəsənət, folklor nümunələri onun şeirlərində Azərbaycan xalqının milli mənsubiyyət pasportu kimi təqdim edilir:

Daha qorxusu yox yad qüvvələrdən,

Bu yurda göz dikmək çətinləşibdi.

Bu günkü qayğıdan, saf məhəbbətdən,

Əlincə daha da mətinləşibdi!

İbrahim Yusifoğlu yaradıcılığı bütövlükdə Azərbaycan sevgisi ilə yoğrulmuş bir ədəbi salnamədir. O, Naxçıvanı Azərbaycanın bütövlüyünün təminatçısı, milli qürurun dayağı kimi dəyərləndirdiyinə görə şübhəsiz ki, Əlincə dedikdə əsrlər boyu azadlıq mücadiləsi aparmış Azərbaycan nəzərdə tutulur. Bəzz qalasından söhbət açmasa da, hər kəlməsində ulu Babəkin harayı duyulur. Onun publisistik məqalələri, şeirləri və araşdırmaları Azərbaycan mövzusunu müxtəlif rakurslardan işıqlandıraraq milli kimliyi gücləndirir, gələcək nəsillərə vətənpərvərlik dərsi verir. Yusifoğlunun əsərlərində Azərbaycan həm keçmişin yaddaşı, həm bu günün həqiqəti, həm də sabahın ümididir. İbrahim Yusifoğlu çox böyük ustalıqla Xəzərin qoynunda lövbər salmış Azərbaycan adlı gəminin sükanının etibarlı əllərdə olduğunu inamla qeyd edir.

Ümidvaram ki, 30 sentyabr 1954-cü ildə Qoca Şərqin qapısı hesab Naxçıvanın Axura kəndindən yola çıxan qəhrəmanımız Xəzərin ötəsində olan yurd yerlərinə doğru üzü Gündoğana hələ çox yollar qət edəcək! Yolunuz daim açıq və gül-çiçək olsun, İbrahim Yusifoğlu!

Çox dəyərli oxucum, sona qədər həmsöhbətim olduğunuz üçün təşəkkür edirəm. Hər bir insanın həyat yolunda digərləri üçün də yol göstərən nişanlar olduğunua həmişə inanmışam. Siz də inanın!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.09.2025)

Rəqsanə Babayeva,

Beyləqan rayon Mədəniyyət Mərkəzinin rejissoru, “Gənclik” xalq teatrının rəhbəri, yazıçı. “Ədəbiyyat və İncəsənət” üçün

Şuşa yalnız coğrafi məkan deyil; o, Azərbaycanın mədəniyyət və sənət tarixində simvolik bir şəhərdir. Dağların qoynunda yerləşən bu qədim şəhər əsrlər boyu musiqi, poeziya, teatr və incəsənət məkanı olub. Şuşa təkcə Qarabağ bölgəsinin mədəni mərkəzi deyil, həm də milli ruhun, yaradıcılığın və mənəvi dəyərlərin beşiyidir. Müasir dövrdə Şuşanın mədəniyyət paytaxtı kimi bərpası, yalnız tarixi fakt deyil, həm də Azərbaycanın mədəni diplomatiyasının uğurudur.

Tarixi mədəniyyət ocağı

Şuşa XIX əsrin ortalarından mədəniyyət və incəsənət ocağı kimi tanınmağa başlayıb. Burada doğulmuş və fəaliyyət göstərmiş sənətkarlar – Bülbül, Uzeyir Hacıbəyov, Xurşidbanu Natəvan – şəhərin zəngin mədəni irsini formalaşdırıblar. Şuşa yalnız musiqi və poeziya ilə məşhur deyil; şəhər həm də teatr və incəsənət məktəblərinin mərkəzi olub.

Şəhərin tarixi məscidləri, sarayları və teatr zalları mədəniyyətin fiziki təcəssümü kimi çıxış edir. Onlar həm yerli, həm də xarici tamaşaçılar üçün Şuşanın zəngin irsini nümayiş etdirir.

Musiqi və Şuşa

Şuşa musiqi mədəniyyətinin beşiyidir. Buradan çıxan muğam ustaları və aşıq sənəti millətin ruhunu yaşadıb və dünyanın müxtəlif ölkələrində tanıdılıb. Hər il keçirilən “Xarıbülbül” musiqi festivalı Şuşanı yalnız Azərbaycanın deyil, beynəlxalq musiqi səhnəsinin də diqqət mərkəzinə çevirir.

Muğam, xalq mahnıları və aşıq sənəti bu şəhərin adı ilə birləşərək milli kimliyin və mədəni irsin güzgüsünə çevrilir. Musiqi vasitəsilə Şuşa yalnız tarixdə qalmır, həm də müasir mədəniyyətin canlandığı bir məkan kimi yaşayır.

Teatr və ədəbiyyat

Şuşa teatr və ədəbiyyat sahəsində də öz əhəmiyyətini qoruyub saxlayır. XIX və XX əsrin əvvəllərində şəhərdə təşkil olunan teatr tamaşaları və ədəbi gecələr Azərbaycan ədəbiyyatının inkişafına böyük töhfə verib. Müasir dövrdə bu ənənə bərpa olunur: gənc rejissorlar, aktyorlar və yazıçılar Şuşanı səhnə, ədəbiyyat və yaradıcılıq üçün mərkəz seçirlər.

Şuşada keçirilən tədbirlər yalnız yerli deyil, beynəlxalq auditoriyaya da təqdim olunur, beləliklə, şəhər mədəniyyət diplomatiyasının mühüm alətinə çevrilir.

Qarabağ və milli irs

Şuşa həm də Qarabağ münaqişəsinin mədəni aspektini təcəssüm etdirir. Müharibə illərində dağılan mədəniyyət obyektləri indi bərpa olunur. Bu bərpa işləri yalnız fiziki infrastruktur deyil, həm də milli yaddaşın, mədəni irsin və identikliyin bərpasıdır.

Şuşanın mədəniyyət paytaxtı kimi təqdimatı Azərbaycanın tarixi və mədəni dəyərlərinin dünyaya çatdırılması üçün unikal bir fürsətdir. Hər bir sərgi, konsert, teatr tamaşası və festival bu şəhəri həm yerli, həm də beynəlxalq səviyyədə tanıdır.

Gənclərin və gələcəyin rolu

Gənc sənətkarlar və mədəniyyət işçiləri Şuşanın mədəniyyət paytaxtı kimi mövqeyini daha da möhkəmləndirirlər. Onlar burada musiqi, teatr, rəssamlıq və kino layihələri həyata keçirir, şəhərin tarixi mədəniyyətini müasir auditoriyaya çatdırırlar.

Gənc nəslin iştirakı həm də Şuşanın canlı bir mədəniyyət mərkəzi kimi yaşamasını təmin edir. Bu, yalnız keçmişin qorunması deyil, həm də gələcəyin qurulması deməkdir.

Beynəlxalq üfüqlər

Şuşanın mədəniyyət paytaxtı kimi inkişafı beynəlxalq əlaqələrə də töhfə verir. Festival və sərgilər vasitəsilə şəhər dünya səhnəsinə çıxır, Azərbaycan mədəniyyəti və incəsənəti qlobal auditoriyaya təqdim olunur. Xarici tamaşaçılar yalnız musiqi və teatrı deyil, həm də Azərbaycanın zəngin mədəni irsini və milli kimliyini tanıyırlar.

Şuşa mədəniyyət paytaxtı kimi Azərbaycanın mədəni xəzinəsini qoruyur, milli kimliyi gələcək nəsillərə çatdırır və dünya səhnəsində ölkəmizi tanıdır. Musiqi, teatr, ədəbiyyat və incəsənət bu şəhərin ruhunu yaşadır, gənc nəsil isə onu yenidən dünyaya tanıdır.

Beləliklə, Şuşa yalnız coğrafi məkân deyil, Azərbaycan mədəniyyətinin ürəyi, milli irsin və yaradıcılığın paytaxtıdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.09.2025)

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

YАŞIL АDАDА

Vаqif Səmədoğlu Adil Mirseyidin suаllаrınа cаvаb verir.

– Ədəbiyyаtımızdа bir Səməd Vurğun fenomeni vаr. Dаnılmаz, inkаrolunmаz bir Səməd Vurğun fenomeni. Bir də Rəsul Rzа xeyirxаhlığı... Sizin ədəbi nəslə – F.Qocаyа, Ə.Sаlаhzаdəyə, Çingiz Əlioğlunа, V.Əzizə və bаşqаlаrınа xeyirxаhlıq göstərib, sizi – ovаxtkı gənc nəsli yerli-yersiz, hаqq-nаhаq hücumlаrdаn qoruyub, müdаfiə edib. Аdlаrını çəkdiyim şаirlərə R.Rzа “Uğurlu yol” diləyib (Bir vаxtlаr “Uğurlu yol”lаr dəbdə idi). Sizə, Vаqif Səmədoğluyа dа “Azərbаycаn” jurnаlındа “Uğurlu yol” yаzmışdı. Bu necə olmuşdu?

– Hə...

– Şeirləri Siz özünüz vermişdiniz Rəsul müəllimə?

– Əhvаlаt belə olmuşdu. Biz Anаrnаn bir məktəbdə oxuyurduq, аmmа məktəbdə bir o qədər də yаxınlığımız olmаyıb.

– Musiqi məktəbində?

– Hə. Ancаq аli məktəbdə oxuyаndа, deməli, çox yаxın olmаğа bаşlаdıq. Mən аrаbir şeirlər yаzırdım. Аnаr bunu bilmirdi. Аnаrın ən böyük istəyi o idi ki, mən ədəbiyyаtşünаs olum. Tənqidçi olum. Ədəbiyyаt hаqqındа söhbət eləyəndə xoşunа gəlirdi. Mənə həmişə deyirdi ki, yаz, yаz, məqаlələr yаz. Bir gün də Anаr bizə gələndə mətbəxdə oturduq, bir şüşə аrаq qoydum... yemək-zаd.... Anаrnаn vurduq... şeirlərimi onа oxudum. Аnаr ondа durdu аyаğа (Vаqif аyаğа durur), belə, əlində bаdə... indiki kimi yаdımdаdı. Ondа elə sözlər dedi ki, mənim hаqqımdа... bu poeziyа... nə bilim nə.... onlаrı təkrаr etməyə indi də utаnırаm. Və demək olаr ki, bаx, o əlində bаdə, аrаqnаn dolu bаdə, bizim mətbəxdə, indiki Səməd Vurğun muzeyində, ev-muzeyində həll olundu mənim şаirlik məsələm. Deyirəm də, Anаrın yаdındаdı deyə o sözləri deməyə utаnırаm.

Vaqifin təvazökarlıq edərək gətirmədiyi sözlərimi Nüşabə xanım çox qiymətli və həzin “Mən sənin yuxunam” adlı kitabında gətirir:

 “Anarın xatirələrindən: Vaqif gözəl musiqiçi, pianoçu idi. Söhbət əsnasında gördüm ki, geniş ədəbi erudisiyası, ədəbi savadı, ədəbi zövqü var. Amma ədəbi istedadının olub-olmadığını bilə bilməzdim. Ona görə dedim ki, ədəbiyyat haqqında fikirlər söyləyirsən, yaxşı olar tənqidi məqalələr yazasan. Bir müddətdən sonra Səməd Vurğunun indiki muzeyində, mətbəxdə mənə dedi ki, sən mənə dedin tənqidi məqalə yaz, ancaq mən bir neçə şeir yazmışam. Oxudu. Başa düşdüm ki, bizim ədəbiyyatımızda tamamilə yeni bucaqdan həyata baxa bilən şair meydana gəlib”.

İndi bu sitata əlavə etmək istəyirəm. Deyirəm, nə yaxşı ki, Vaqif ilk şeir təcrübələrini başqa heç kəsə yox, mənə göstərdi. O dövrün məşhur şairlərindən birinə oxusaydı, heç şübhəsiz, nəzakətli, amma vaxtın bədii anlayışlarına və zövqlərinə uyğun bir cavab alardı: “Yaxşı musiqiçisən, pianoçuluqla uğurlar qazan. Bunlar isə şeir deyil”.

 Vaqif danışırdı ki, hətta ona xoş münasibət bəsləyən şairlərdən biri – dostu və yaşıdı deyirmiş: “Verərsən yazılarını, şeir şəklinə (! – A) salaram”. O dövrün tanınmış ədəbiyyat adamlarının doxsan faizinin səmimi fikri məhz beləydi. Görkəmli şair kimi təsdiq olunmuş bəzi əhli-qələmlər təsəvvür belə etməzdilər ki, bir vaxt gələcək, onları şair sayan olmayacaq, şairliyini qəbul etmədikləri Vaqif isə böyük istedad kimi dəyərləndiriləcək. Vaqifin ilk şeirləri çıxandan sonra qalxan həngamə, yaradıcılığına amansız və cahil münasibət məhz elə doxsan faizin ümumi rəyi idi. Amma bu doxsan faizlə bərabər onun böyüklüyünü dərk edən və bunu sübut etmək üçün sinəsini qabağa verən on faiz də vardı. İllər keçdi və Zaman məhz doxsan faizin yox, on faizin haqlı olduğunu təsdiq etdi.

Sonrа, hə, bu şeirləri verdik Rəsul əmiyə. Ön sözündə yаzmışdı, indiki kimi yаdımdаdı, mənim yаxşı piаnoçu olmаğımа sevinirdi. Аmmа bunlаrı görəndən sonrа o dа dedi, Vаqif bаlа, sən şаirsən. Ondаn sonrа şeirlərimi verdi “Azərbаycаn” jurnаlınа, söz yаzdı. Rəsul Rzа özü verdi şeirləri... ön sözlə birgə... yeddi şeirdi... və bunnаn dа məsələ həll olundu. Аllаh onа rəhmət eləsin. Xeyirxаhlıq elədi, sonrаlаr mən bunu dəfələrlə demişəm. 60-cı illərdə biz, mənim mənsub olduğum qrup deyək, bizim şeirlərimizə qаrşı çox belə... böyük... indi gülünc görünür... indi gülünc görünür o şeylər... söhbətlər... аmmа o vаxtlаr Rəsul Rzа olmаsаydı, çoxumuzun irаdəsi sınа bilərdi.

Nətəri deyim, yeni şeirə tаmаmilə ədаlətsiz münаsibət vаrdı və bu çəpərləri sındırаn, əlbəttə ki, Rəsul Rzа idi. Əsаs zərbələri də məhz o аlırdı.

Bir şeirimdə də demişdim... аnlаmаq dərdi çətindi... аmmа аnlаnılmаmаq dərdi ondаn dа аğırdı, аnlаmаq yox, аnlаnmаmаq... Rəsul Rzа Azərbаycаn ədəbiyyаtı tаrixində ən аnlаnılmаmış şаirdi. Rəsul Rzаnı sevənlər də, sevməyənlər də.... əksərən.... çox səthi plаtformаdаn yаnаşırlаr Rəsul Rzаyа, elə Səməd Vurğunа dа... “Zаmаnın bаyrаqdаrı”nı yаzıb... Ammа mənim mənsub olduğum nəsildən bir аdаmın bаşınа Səməd Vurğunun, Rəsul Rzаnın bаşınа gələn müsibətlər gəlməyib.

Bilirsən, gərək insаndа vicdаn olsun, deyəsən ki, Rəsul Rzа, Səməd Vurğun niyə tutulmаdı? Gərək özünə suаl verəsən: sən niyə tutulmаdın? Mən, bаx, özümə suаl verirəm: Vаqif Səmədoğlu, sən niyə tutulmаdın? Yəni tutulmаq imkаnım olmаyıb?

Olub. 68-də Sovet ordusu Prаqаyа girəndə mənim yаşıdlаrım səslərini qаldırdılаr. Moskvаdа həbs olundulаr. Tək Moskvаdа yox, Pribаltikаdа, Gürcüstаndа, Ermənistаndа gürcü bаlаlаrı, erməni bаlаlаrı səslərini qаldırırdılаr... həbs olundulаr. Mən həbs olunmаdım. Oturdum bir-iki dənə şeir yаzdım. İndi “Avqust və аvqustlаr” şeirinin аltındа gərək şeirin özündən də böyük bir məqаlə yаzаsаn, o аvqustа işаrə edirəm, şeir çаp dа olundu. Onu kim bildi ki, bu, Prаqа hаdisələriynən bаğlıdı. Mən bilirdim. Anаr bilirdi. Yusif Səmədoğlu bilirdi.

Bаyаq dedim, 33 yаş... poeziyа yаşа bölünmür də... zаmаnа bölünmür. Аnаr 33 deyəndə çаp olunmаqdаn götürür. Аnаr tаmаmilə hаqlıdı. Mənim şаirlik xronologiyаmı Anаr məndən yаxşı bilir. Məsələn, mənim yаdımdаdı, tаmаmilə səmimi deyirəm, tаmаmilə yаdımdаn çıxmış, tаmаmilə unutduğum dörd poemаmı Anаr mənə verib. Bаxаn kimi yаdımа düşdü. Səmimi deyirəm, аnd içirəm. “Şəffаf bаlıq” yаdımdаydı, dörd dənə poemаnı Anаr mənə verdi, dəhşətə gəldim.

– Onlаrı Moskvаdа yаzmışdız?

– Yox, Moskvа vаxtındа olаnlаr dа vаr. “Qаrа royаldı”, onu dа mаkinаdа ilk dəfə Anаr yаzıb, birinci kitаbımа qədər, demək olаr ki, bütün yаzılаrımı mаkinаdа Anаr yаzıb. O zаmаn mənim mаkinаm yox idi. Аnаr dа təzə аlmışdı, həvəskаr idi.

– Bir növ, təcrübə toplаyırdı.

– Hə... mаkinаçı kimi təcrübə toplаyırdı. Əlbəttə, bu, bir zаrаfаtdı. Sаğ olsun! Xeyirxаhlıq eləyib. Anаrın bu xüsusiyyətini də deyim, qoy bizim cаvаnlаr öyrənsinlər ki, necə dostluq eləmək lаzımdı. Dostluq təkcə sözdə-söhbətdə, yemək-içməkdə yox, bаx elə bundаdı. Hər dost bunu eləyə bilməz. Özü də Anаr kimi ictimаi nöqteyi-nəzərdən həmişə məşğul olаn аdаm oturub dostun kitаbını tərtib eləsin, “İlаhi, mən burdаyаm” kitаbının tərtibçisi də Anаrdı, аmmа аdını bir tərtibçi kimi yаzmаyıb. Ön sözü də o yаzıb. Yığаn dа Anаrdı, səhifələyən də Anаrdı. Hərçənd məni ordа xeyli tənqid də eləyib. Həttа ordа bir cümləyə görə dedim ki, аrvаdı məndən boşаtmаq istəyirsən? Onu heç olmаsа pozdu. Yаzmışdı ki, Vaqif ipinə odun yığılаsı аdаm deyil. Bаx belə...

“Xəzər” jurnalı, №2, 1997

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.09.2025)

İmran Verdiyev, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

Yaqublu Oğuz rayonunun kəndlərindən biridir. Hər yerdə olduğu kimi burda da zaman-zaman müxtəlif hadisə və əhvalatlar baş vermişdir. Həmin hadisə və əhvalatlarla bağlı kənd sakinlərinin söylədikləri onların cəsarətindən, hazırcavablığından və zəkasından xəbər verir. Hadisə və əhvalatlarla bağlı söz söyləyənlər öz şəxsi ləyaqətlərini qorumağa çalışan, məğrur və bütov adamlardır. 

Hadisə və əhvalatlarla bağlı söylənilənlərin əsas pafosu nöqsan və eybəcərliklərə gülmək, onların tənqidi və ifşasıdır. Burada deyilmiş sözlər yaramazlıqlara və nöqsanlara atılmış “söz daşlarıdır”. Bu əhvalatları eşitdikcə, oxuduqca nöqsan və eybəcərliklərlə barışmaz olan insanları görürük. Görürük ki, onlarda həyatın işıqlı tərəfinə ehtiraslı məftunluq hissi var.

70-80 il bundan əvvəl baş vermiş bu hadisə və əhvalatlarla bağlı söylənilənlər artıq bədii təfəkkürün süzgəcindən keçmiş, zəka ilə nurlandırılmış ümümxalq dili zəminində formalaşan idiomlara, ibarə və aforizmlərə, atalar sözü və məsəllərə, lətifələrə çevrilməkdədir.  

Həmin hadisə və əhvalatlardan bir neçə nümunə təqdim edirik.

KONES  FİLM

QabaqcılmexanizatorXudukişikəndklubundanümayiş etdirilənheç birfilmi ötürməzmiş. Biraragecələrişə cəlbolunduğunagörə kino-filmlərə tamaşaedə bilmir.

Ammasəhərevə qayıdankimibacısı Şəkəriyanlayıb, bütünfilminməzmununusöylətdirərmiş. ŞəkərfilminməzmununudanışdıqcaXudutez-tez “Hə, sonranə oldu?-deyə sualedərmiş. Nəhayət, Şəkərbütünfilminağıledibqurtarır. Xuduadəti üzrə “Hə, sonranə oldu?- deyə soruşur.

Şəkərbezibdeyir: 

-Ə, tanə olacaq? Axırda kones film yazıldı da.

KİM  SEVMƏZ  Kİ ?

Kolxoz sədrinin tapşırığı ilə Sapıca düzündə işləyən biçinçilərin yeməsi üçün iki-üç yeşik faraş pomidor alınmışdı. Davud kişi yeşikləri kəl arabasına yükləyib Sarıcaya yola düşür.

Yolda piyada gedən bir nəfəri də arabaya götürür. Həmin adam arabaya minər-minməz yeşiklərdən birini qabağına çəkib faraş pomidorlardan yeməyə başlayır. Ara-bir də deyir:

-Davud, mən pomidoru çox sevirəm. 

Davud kişi əvvəlcə dinmir. Lakin yeşiklərdən birinin yarıya çatdığını görüb qeyzlənir:

-Ədə, bir dayan görək, rəhmətliyin oğlu! Qızmar Sarıca düzü ola, ac biçinçilər ola, faraş pomidor ola! Onu kim sevməz ki?!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.09.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi yazar Təbrizdən Əmin Əhəryardır.

Əmin Əhəryar

Təbriz

Bəlkə bir gün

Dizləri ilə dünya yükünü daşıyan

Qızıl atları

Yaşıllıqlara dəvət etdilər

Və sarsılmış çiçəkləri

Evlərin qapısında

Pozulmuş boyalara boyadılar.

Çağırın yəhərçiləri

Çağırın dostları

Sibir buz adalarına günəşi çağırın

İsti dənizlərinə qocalar gəlsin

Dünyanın başa-başına

Çəkilsin həyatla həyat...

Bu gün bir ada,

Adamsız adamları gözləyir...

Birgə yaşamaq üçün;

Gəlin dostlar

Bura bir qızıl quş qonacaq...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.10.2025)

Şərəf Cəlilli,

Filologoya üzrə fəlsəfə doktoru, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Tağıyev qızını  Paşaya vermədi. Səbəb nə idi?

1918-ci il sentyabrın 15-də Qafqaz İslam Ordusu Bakını işğaldan azad etdi. Sentyabrın 16-da Hacı Zeynalabdin Tağıyevin, Bakı əsilzadələrinin istəyi ilə şəhər əhli Təzəpir məscidinə cəm oldu. On minlərlə insanın Bayram namazına durduğu Təzəpirin həyətində “iynə atsaydın yerə düşməzdi”deyirlər. Üstəlik Bakıda Qurani Kərimdə adı keçən Göyərçin – müəqəddəs quş da qalmayıbmış. Təzəpirin minbərində dövrə vuran, Azan oxunanda sükuta dalan göyərçinlər də şəhərin müqəddəs ruhuna dönüb Zəfər Ordusunun pişvazına çıxıbmış. Həmin gün şəhər əhli həm də ikinci bir müqəddəs bayramı – Qurban bayramını qeyd etmək üçün səcdəyə getmişdi. Ramazan ayı Qurani Kərimin mələklərin qanadında yer üzünə endirilib, Məhəmməd Peyğəmbər əleyhissəlamın ruhundan cücərildiyi ay idi. Onun həm də, bir İbrahim peyğəmbər və İsmayıl peyğəmbər, Hira və Sina, Həcərül-əsvət müqəddəsliyi vardı.Təzəpir məscidində qılınan Bayram namazında  minbərdən üzünü Axunda Ağa Əlizadə ilə birlikdə şəhər əhlinə tutan Nuru Paşa tarixi nitqini edirdi: “Bu gün Qurban bayramıdır. İsmayıl peyğəmbərin boğazına çəkilən bıçaqdan qurtulub, adına Meracdan qurbanın endirildiyi gündür. Bu gün müsəlman qardaşlarımızın yarasından axan qanın dindiyi, qan içən daşnakların cəzasının kəsildiyi gündür. Türklər ölər hicrət etməz. Biz zülmə, hicrətə məhkum edilən qan qardaşlarımızın xilası üçün burdayıq. Qardaş hər daim qardaşın yanında olmalıdır. Dünya Osmanlını çökdürərkən biz tarixi sizinlə yaratdıq.Sarıqamışda yaralarımızı siz sardınız. Qafqazlardan aşıb etdiklərinizi mükafatını vermək üçün buralara qədər gəldik. Bu torpaqlar bizim baba yurdumuzdur. Burada qan dinməli, Cümhuriyyət baş şəhərinə köçməli idi. Bu günü bizə yaşadan Tanrıya şükran duyğularımı dilə gətirir, Müjdəmi verirəm: Vətən torpaqları daşnaqların soyqırımından azad edildi. Bayramınız qutlu olsun! Kimsə əkdiyini biçmədən ölməz, kimsənin qisası kimsədə qalmaz!”On minlərlə insan “Amin” nidasından sonra Nuru Paşanın heyəti Bakı əsilzadələrin müşayiəti ilə İsmailiyyənin önündə təşkil olunan mitinqə gəldi. Bu təntənəli mərasimdən, Bakının ayrı-ayrı rəsmi qurumlarının nümayəndələrinin, xarici ordu birləşmələrinin komandanlarının önündə Bakını işğaldan azad olunduğunu ehtiva edən rəsmi sənəd oxunduqdan sonra Nuru Paşa, Xəlil Paşa və onun igid əsgərləri Hacı Zeynalabdin Tağıyevin İsmailiyyədən malikanəsində qədər sərdiyi Qırmızı xalının üzərindən keçib Bayram ziyafətinə vardılar. Tağıyevn xüsusi tapşırığı ilə həmin gün onların ayaqlarının altında nə az, nə çox düz 179 qoç qurban kəsildi.Hacının179 qoçu eyni anda qurban kəsdirməsinin də rəmzi mənası vardı. Bakının qoluna buxov Mart soyqırımı günü vurulmuşdu. Bakının hər anı qanın bir tarixi idi. Bu səbəbdən də Millətin Atası, daha doğrusu Millətin Ruhunun atası Bakıya sıradan bir şəhər kimi baxmırdı. Onu– Xəzərin Zümrüd qaşı, Qara brilyantı, Millətin, Məmləkətin, Cümhuriyyətin düşünən beyni, vuran qəlbi hesab edir,  işğaldan azad olunacağı günə qurban-sadağa deyirdi.

Sarı donlu qızın əfsanəsi

Nuru Paşanın anası Anadoludan, Killigil dağının ətəyindən idi. Atası da, şəcərə dəftəri ilə Qarapapaq türklərinə bağlı idi. Əfşarların zamanında Türküstandan Anadoluya gəlmişdilər. Anası ömrü boyu bir bayatı çağırar, bir nəğməni zümzümə, qımqıma edərdi. Elə hey “Anan ölsün, Sarı gəlin” deyərdi. Onun bir qırağı Acaluşaqlarına, daha doğrusu Acarlara, Qafqaz türklərinə bağlı idi. Qardaşı İsgəndər bəy Osmanlı Ordusunda savaşmışdı. Rum elində bir gözələ aşiq olmuşdu. Anası Sofia Tanyelini ona qıymamışdı. Tanyeli İsgəndər Paşanın atının tərkinə minib qoşulub qaçmışdı. Xəbər qardaşlarına çatandan sonra qardaşları nişanlısı Stefanosla gəlib onları haqlamış, Tanyelini İsgəndər Paşanın əlindən göz yaşları içərisində alıb aparmışdılar. İsgəndər Paşanın dünyası da, sevdası da onunla qaralmışdı. Tanyelinin, sarıdonlu, sarı bənizli qara sevdasının əlindən alındığı yerdə iflic olan İsgəndər Paşanı bir daha görən olmamışdı. Deyirdilər, o, elə həmin yerdə qayanın başından özünü dərəyə atmış, parça-parça olmuşdu. Xəbəri eşidən anası ölənə qədər “Anan ölsün sarı gəlin” – deyib İsgəndər Paşanın sarı donlu, sarı bənizli qara sevdasını muncuq kimi ipə-sapa düşmüşdü. “Saçı ucun hörməzlər, gülü sulu dərməzlər, Sarı gəlin. Bu nə sevdadır, Səni mənə verməzlər... Bu dərənin uzunu, Çoban qaytar quzunu, nə ola bir gün görəm, nazlı yarın üzünü. Neynim aman, aman. Neynim aman, aman Sarı gəlin!”İsgəndər Paşa Sarı donlu sevdasının eşqinə Uzun dərədə tikə-parça olmuşdu. Quzu kimi mələr ruhu anasının bayatısına dönmüşdü. “Çoban, qaytar quzunu”- deyib Anadolunu lərzəyə salmışdı. Adəm sevib cənnətdən, Züleyxa sevib taxtdan, Yusif sevib özgürlükdən, Leyli sevib saraydan qopduğu, Məcnun sevib səhralara düşdüyü, Mahmud sevib Məryəmin eşqinə Kərəm olduğu , Beyrək Banuçiçəkdən, Abbas Gülgəzdən, Qərib Şahsənəmdən, Qurbani Pəridən keçməyib dastana döndüyü, Fərhad Bisitunu Şirinin eşqinə çapıb yox cavabı alanda qanını Süd Arxına axıtdığı, Sarı Aşıq Yaxşının qibləsini tərsinə yatdığı kimi,  İsgəndərin Paşa da, sərkərdə ucalığından oldu. Tanyelinə - sarıbənizli, alagözlü, sarıdonlu sevgisinə olan ilahi eşqi ilahiyə döndü: “Saçın ucun hörməzlər, gülü sulu dərməzlər!” Tərkidünya Aşıq Şenlik hansı məclisə vardı ondan “Sarı gəlin”i istədilər. Anadoludan Borçalıya, Borçalıdan Dəmirqapı Dərbəndə, Şimali Qafqazdan Türküstana, Osmanlıdan Rum elinə hamı “Sarı gəlin” dedi.Tağıyevin malikanəsində paşaların şərəfinə təşkil edilən ziyafətə Hacının istəyi ilə ustad sənətkarlar dəvət olunmuşdu. Cabbar Qaryağdıoğlu, Seyid Şuşinski, Şahnaz Abbas, Sadıxcan, Mirzə Güllər, Mirzə Bilal üzünü qavala söykəyib “Sarı gəlin”, bir də “İrəvanda xan qalmadı” deyirdi. Ona qoşulan Aşıq Bilal “Şirvan şikəstəsi”ni “Osmanlı gərayısı”na qatıb “Bu dərənin uzunu, çoban qaytar quzunu, neynim aman, aman, neynim aman, aman”- deyib, yeri-yerindən oynadırdı. Bu dəm Nuru Paşanın gözü ilə incə belli, ay bənizli, sarı donlu bir gözəli tutur. Elə həmin an eşqin atəşinə tutulan Paşa gözəlin kimliyini xəbər alır. Əliağa Şıxlinski Hacının istəkli övladlarından biri olduğunu deyir. Ziyafətdən iki gün sonra Tağıyev indi ki, Azərbaycan Tarix Muzeyinin binası olan malikanəsinin tapusunu və açarlarını Nuru Paşaya təqdim edir. Hadisə sentybarın 18-də Əliağa Şıxlinskinin, Səməd bəy Mehmandarovun, Əlimərdan bəy Topçubaşovun, Fətəli xan Xoyskinin, Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin, Firudin bəy Köçərlinin, Həbib bəy Mahmmudbəyovun, Kərim bəy Mehmandarovun, Əhməd bəy Ağaoğlunun, Xəlil bəy Xasməmmədovun, Xasməmməd bəy Məlik-Aslanovun, Xosrov bəy Sultanovun, Şəmsi Əsədullayevin, Seyid Mirbabayevin, Cabbar Qaryağdıoğlunun, Seyid Şuşinskinin, Sadıxcanın iştirak etdiyi məclisdə baş vermişdi. Millətin Atası həmin gün malikanəsində Cümhuriyyəti Bakıya köçürən İstiqlal fədailərinin adına süfrə açmışdı. O müqəddəs və mübarək məclisdə iki tarixi an yaşanmışdı. Neft maqnatı, mesenat Seyid Mirbabayev indiki SOCAR-ın binası kimi tanıdığımız malikanəasinin açarını Fətəli xan Xoyskiyə təqdim etmiş, mülkünü Cümhuriyyətə bağışlamış, Cümhuriyyətin bayrağı ilk Milli Hökumətin, Demokratik Cümhuriyyətin rəmzi kimi Xəzərin yaxasından mesenat xanəndənin malikanəsindən boy vermişdi. Neft quyusu fontan vurandan sonra ifaçılığı atan, hətta qramafon vallarını belə baha qiymətə aldırıb sındıran, mərsiyəxan kimi sənətə gələn Seyid Mirbabayev Cümhuriyyətin və Qafqaz İslam Ordusunun şərəfinə “Heyratı” Əhməd Cavadın “Çırpınırdı Qara dəniz, baxıb türkün bayrağına! “Ah!”... deyərdim, heç ölməzdim, düşə bilsəm torpağına... Fırtınalar dursun yana, Salam türkün bayrağına! Olsun Turan ellər, Qurban türkün bayrağına! Yol ver,Türkün bayrağına!” şeirini oxuyur. Qılıncla Qələmin vəhdətində yoxdan bir dövlət qurub, bayraq yapanların sırasında yer alan Qafqaz İslam Ordusunun komandanına, bu misraların müəllifinə  sonsuz, hüdudları məlum olmayan sevgisini də dilə gətirir.

Bakıdan kənara qız vermərəm

Millət, məmləkət sevgisi ilə başa keçirilən, Cümhuriyyət qədər əziz, şəhidlərin ruhu qədər müqəddəs bilinən Nuru Paşa münbit mühitdən istifadə edib Paşa şərəfi ilə malikanənin tapusunu da, açarlarını da, Hacının Kontorunun müdirinin ovucuna qoyur. Onu mülkü, malikanəsi ilə deyil, günlərdir könlündə Sultan etdiyi qızı Sürəyya xanımla şərəfləndirməsini istəyir. Tağıyev millətinə, məmləkətinə bağlı olduğu kimi övladlarına da vurğun idi. Sürəyya onun ikinci nigahından, General Balakişi bəy Ərəblinskinin qızı Sona xanımdan olan sonbeşiyi idi. Sarı bənizli, ala gözlü, sarı donlu Sürəyyaya aşiq olan Nuru Paşa Hacının yox cavabını eşidəndə dünyası qaralır, varlığı titrəyir. “Qarşınızda boynum tükdən incədir. Üstümdə Bakı boyda haqqınız vardır, amma, mən qürbətə qız vermərəm. Övladlarım gözümün qabağında olmalıdı.” İki gün sonra elçiliyi təklikdə edən Nuru Paşa evlənib Bakıda yaşayacağını desə də, Tağıyev yenə razı olmur. Xəbəri eşidən, oğlunun eşq atəşinə tutulduğunu bilən atası Əhməd Paşa və digər oğlu  Osmanlı Ordusunun Müdafiə Naziri Ənvər Paşa Bakıya Tağıyevin qapısına elçi gəlsə də, Qazi Mustafa Kamal Paşaya telefon açıb Hacıdan mötəbər paşaların sözünü geri çevirməməsini xahiş etsə də, Tağıyev sözünün üstündə durur: “Bakıdan kənara qız vermərəm!”Nuru Paşa üst-üstə fetih dastanı yazanda, Azərbaycanın xilaskarı, Qafqaz İslam Ordusunun komandanı kimi tarix yarandanda 29 yaşı vardı. Sürəyya aşiq olanda da, o yaşda idi. Bakıdan könlü boş dönən Nuru Paşa uzun müddət Sarıdonlu qızı – Gəlin edə bilmədiyi ,“Sarı Gəlin”i unuda bilmədi. Deyirlər, Nuru Paşa Bakıdan yola salınan  gecə də, Tağıyevin malikanəsində süfrə açılıb. Nuru Paşanın durumunu bilən, fəqət Millətin atasına təsir etmək imkanı olmayan Cabbar Qaryağdıoğlu həmin gecə Sarı Aşıqdan oxuyurmuş: “Əzizinəm, Sarı qız, sarı gəlin sarı qız, aç kəmərin belindən, cənazəmi sarı qız!” Nuru Paşa uça-uça gəldiyi yolu yəqin ki, sürünə-sürünə, qanadı qırıq quş kimi gedib. Onun dağlar qədər sevgisinə, ilk və son məhəbbətinə qıymışdılar, İsgəndər Paşanın Tanyelisi, Sarı Aşığın Yaxşısı kimi özgələrə yar, daha doğrusu yem etmişdilər. Övlad sevgisini qardaş məhəbbətindən üstün bilmişdilər. Qaysaq tutmayan yarası, Sürəyyanın küskün butası ilə Nuru Paşa nə az, nə çox düz 28 il 9 ay ömür etdi. Sürəyanı, daha doğrusu Sarı donlu həsrəti ilə də, elə bu yaşda üz-üzə gəlmişdi. Adını qəlbinə yazmışdı. Bir ömür unuda bilməmişdi. Ölümündən üç il öncə Misir məlaikəsi İffət xanımın qızı Misli Mələk xanımla nigaha getmişdi. Bu zaman onun 56, Misli Mələk xanımın isə 45 yaşı vardı. Qışda gələn bahardan onların övladları olmamışdı. 1989-cu ilə qədər ömür sürən Misli Mələk xanımla ilk və son görüşümüzdə söylədiyi bu cümləni üstündən 26 ilötməsinə baxmayaraq heç unuda bilmədim: “Paşam, yuxuda diksinəndə, bir təsadüf mənə toxunanda bəzən Sürəyya deyərdi. Mən ondan heç incimədim...” Nuru Paşa 1949-cu il mart ayının 2-də sahibi olduğu Sütlücə hərbi fabrikində baş verən partlayış nəticəsində həlak oldu. Cəmi 59 il ömür sürən, onun 29 ilini Qurtuluş Savaşına, Azərbaycanın erməni daşnaklarından təmizlənməsinə, Bakının işğaldan azad edilməsinə həsr edən Nuru Paşa ömürünün geridə qalanını Sürəyyanın nisgilinə, həsrətinə həsr etdi. Misli Mələk xanım deyirdi ki: “Paşam hər axşam Sürəyya xanıma həsr etdiyi “Sarı donlu mələkşəm” şeirini pıçıltı ilə deyər, baxışlarını uzaqlara dikər, bəzən də, gözlərindən yaş süzülərdi. Az-az hallarda cibindən bir Sarı parça çıxarıb qoxusunu alar yenə cibinə qoyardı. Sütlücə qazası zamanı yanıb kül olan fabrikadan Paşamı yanmış, bir çox yerləri kül olmuş halı ilə çıxardılar. Hər axşam qoxusunu alıb uyuduğu Sarı parça salamat qalmışdı, Paşamın ovucunda. Hər halda , o məlun yanğında da  Paşam könlünün Paşasını anmışdı. Olsun! Paşam incə qəlbli adamdı. Mən onun Sürəyya xanıma aşiq Qəlbini sevdim!”

Mən onun Sürəyyaya aşiq Qəlbini sevdim

Qafqaz İslam Ordusu Azərbaycanan çıxandan, Nuru Paşa Bakıdan ayrılandan sonra uzun müddət-6 il özünə gələ bilməyən Sürəyyanı atası Əsəd bəy Abdullayev adlı mühəndislə evləndirir. Onlar 1922-ci ildə ailə qururlar. Sürəyyanın bu nigahdan iki övladı dünyaya gəlir. Oğlu geofizika elmləri doktoru, professor Rəsmi Abdullayev və qızı Dilarə xanım Abdullayeva. Nuru Paşa 1949-cu ildə 59 yaşında, Sürəyya xanım isə 1975-ci ildə 71 yaşında dünyasını dəyişdi. Biri Bakıda, digəri İstanbulda torpaq müqəddəsliyinə qovuşdu. Nuru Paşanın həsrəti 30, Sürəyya xanımın nisgili 54 il çəkdi.Nuru Paşa Bakıdan döndükdən, Qurtuluş Savaşına qardaşı Ənvər Paşa, dayısı Xəlil Paşa isə töhfələr verməsinə rəğmən Cümhuriyyət elan olunduqdan sonra Cankaya köşkünə girişləri yasaq edildi.Qəvi düşmən, bolşevik Rusiyası Tağıyevin topdağıtmaz mülklərini əlindən aldı. Bakının yolunda fəda etdiyi malikanəsinə də əl qoydular. Türkiyənin Qurtuluş Savaşı üçün dövlətin büdcəsindən 500 kq qızıl, 300 sistern neft və neft məhsulları, 10 min manat şəxsi vəsaitini ayıran, bu səbəbdən də bir çox məmurların etirazı ilə üzləşən,  Tağıyevin sərmayəsi ilə təhsil alan komissar Nəriman Nərimanovun sayəsində Mərdəkandakı bağ evinə sığınan Tağıyev Türkiyədə və Bakıda cərəyan edən hadisələri düşündükcə Sürəyyanı qürbət elə verməməkdə, gözünün qabağında saxlamaqda haqlı olduğunu düşünürdü. Ata ürəyidi...  Hər halda bu kədərli eşq hekayəsinə “ Nuru Paşanın küskün bütası, Tağıyevin xətası” da demək olar. Bəlkə də, Nuru Paşa ilə Sürəyya evlənəcək başına Qaspıralının qızı Şəfiqə xanımın başına gələnlər gələcəkdi. Nəsib bəy Usubbəyli kimi Nuru Paşanın da, qəlbində  Sürəyyanın yerini kimsə tutacaqdı. Bu beləmi olacaqdı bilmirik.  Bildiyimiz odur ki, Sürəyya xanımın taleyindən keçən ağa atlı Paşanın sevgisi ona bir ömür baha başa gəlib. Mirzə Cəlil Həmidə xanım Cavanşiri boynunda gəzdirdiyi medalyondan boylanan Kərim bəy Mehmandarovun şəklinə görə incitdiyi kimi, mühəndis əri də, Sürəyyanın “ Paşa sevgisinin sarayı”ndan gündə bir kərpic qoparıb. Hər halda, bəlkələr çoxdu. Ən böyük həqiqət isə həsrətin göz yaşlarından qurumadan yaylıqlar, son məktublar, boyundan asılan medalyonlardır. Ən gözəli isə şübhəsiz ki, Misli Mələk xanımın xatirəsi, Paşanın sevgisinə hörmətidi : “Paşam hər axşam uzaqlara göz dikər, “Sürəyya, sarı donlu  mələkşəm” şeirini pıçıltı ilə söyləyər, bəzən də gözlərindən yaş süzülərdi. Yuxuda bir təsadüf mənə toxunanda Sürəyya deyərdi. Qırılardım fəqət üzə vurmazdım. Paşam incə qəlbli adamdı. Mən onun Sürəyyaya aşiq Qəlbini sevdim!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.09.2025)