“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində bu gün Şeir vaxtıdır, sizlərə çağdaş türk dünyasının gənc şairlərinin  şeiriləri təqdim edilir.

İntiqam YAŞAR

(Azərbaycan)

BURASI TƏBRİZ…

"Saat 10 Burası Təbriz.

Güney Azərbaycan Cümhuriyyəti Günaydın, vətənim!.."

Təbriz radiosudur!

Ürəyimi Araza tutub dinləyirəm!

Ürəkmi dedim?

Eh...

İllərdir sabahlar necə açılır Arazdan o yana?

Bilən varmı?

İllərdir ruhumdakı ağrılara başımı qoyub yatıram.

Ağrılar oyaq.

Acılarım ayaqyalın küçələr dolaşır,

Anasız cocuqlar kimi.

Təbriz...

Ərkin¹ üsyan qılıncı kimi sıyrılıb göy üzünə!

Mənim də kimsəm yoxdu Gülüstandan bəri...

Mən də yetiməm!

Mən də kürəyimi divarlarda isidirəm,

Başımı köksümə əymişəm!

Ana...

Ağrılardan sonra Azadlığa inandır məni!

Qeyd: 1-Təbrizdəki Ərk qalası

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.10.2025)

Rəqsanə Babayeva,

Beyləqan rayon mədəniyyət mərkəzinin rejissoru, "Gənclik" xalq teatrının rəhbəri, yazıçı. “Ədəbiyyat və İncəsənət” üçün

Teatr sənətinin əsasında söz dayanır — lakin bəzən elə anlar olur ki, söz artıq əngəl kimi görünür. Bədən danışmağa başlayır, ritm nəfəsə çevrilir, musiqi duyğunu dilə gətirir. Hərəkətlərin, baxışların və ritmin dili o qədər aydın olur ki, tamaşaçı bir cümlə belə eşitmədən hekayəni anlayır, hiss edir, ağlayır, gülür, düşünür. Məhz bu nöqtədə pantomim və rəqslə teatr tamaşası özünün əsl sənət dərinliyini göstərir.

Pantomim – Sözsüz Sözün Gücü

Pantomim (yunanca “mimeisthai” – təqlid etmək sözündən yaranmışdır) insan bədəninin, mimikanın və jestlərin dili ilə hekayə danışmaq sənətidir. Qədim Yunanıstandan Roma səhnələrinə, oradan da Avropa teatr məktəblərinə qədər pantomim, insan duyğusunun ən saf, ən orijinal ifadə vasitəsi kimi formalaşmışdır.

Bu sənətin mahiyyətində bir paradoks gizlidir: sözsüz danışmaq. Bu paradoks isə tamaşaçıda çoxqatlı emosional reaksiya yaradır. Hər kəs gördüyünü öz həyat təcrübəsinə görə dərk edir, yəni pantomim tamaşası həm kollektiv, həm fərdi anlamda “oxunur”.

Pantomim aktyoru səhnədə danışmadığı üçün onun bütün varlığı “danışan orqan”a çevrilir: əl, barmaq, çiyin, baxış, nəfəs, hətta səssizlik belə. Bu növ tamaşalarda söz yox, anın özü danışır. Aktyorun hərəkətləri yalnız emosional ifadə deyil, həm də ritmik kompozisiyanın bir hissəsidir.

Rəqslə teatrın kəsişməsi

Rəqs və teatr uzun illər bir-birinə paralel inkişaf etmiş, lakin XX əsrdən etibarən bu iki forma birləşərək yeni teatr estetikası yaradıb. Artıq tamaşalarda yalnız dialoqlar və mizanssenlər deyil, bədən hərəkətinin dramatik funksiyası əsas yer tutur.

Rəqs burada sadəcə bəzək elementi deyil – o, konfliktin, hissin, fikrin və daxili təlatümün ifadə vasitəsidir.

Bir aktyorun bədənində həm ritm, həm faciə, həm də səssiz qışqırıq ola bilər. Bu, klassik dramaturgiyada yazılan “pauza”ların bədənə çevrilmiş formasıdır.

Rəqslə teatr tamaşasında hərəkət, sözün yerini tuta biləcək qədər anlam yüklü olmalıdır. Məsələn, bir qadının çiyinlərinin yavaşca enməsi, bir kişinin əllərinin havada donub qalması bəzən onlarla cümlədən daha təsirli olur. Burada sənətkarın məqsədi formanı gözəlləşdirmək yox, hissi tərcümə etməkdir.

Etüd – Bədənin fikirlə dialoqu

Teatr təlimlərində “etüd” anlayışı aktyorun bədən və duyğu reaksiyalarını öyrənməsi üçün əsas mərhələ sayılır. Etüd bir cümləlik ideyanın səssiz hekayəyə çevrilməsidir.

Məsələn, müəllim tələbələrinə bir situasiya verir: “Yaxınını itirmiş bir insan tək qalır”. Heç bir söz yoxdur. Sadəcə musiqi, bədən və zaman.

Bu zaman aktyorun hər hərəkəti — bir nəfəs alma, bir addım, bir dönmə — daxili halın vizual təzahürünə çevrilir. Hər kəs eyni etüdü fərqli oynayır, çünki hərəkət – fərdi ruhun imzasıdır.

Etüd teatr təlimində düşüncə ilə fiziki impuls arasında körpü yaradır. Aktyor öyrənir ki, emosiya sadəcə üz mimikasında deyil, hərəkətin dinamikasında gizlidir. Bu, həm pantomimin, həm də rəqs teatrının bünövrəsidir.

Musiqi – görünməyən rejissor

Sözsüz səhnə formalarının ən vacib dayağı musiqidir. O, hərəkətə ruh, ritm və zaman verir. Əgər pantomim aktyoru səssizliklə “danışırsa”, musiqi o səssizliyin alt qatında emosional ssenari qurur.

Bir fortepiano akkordu səhnəni dərinləşdirə, bir skripka titrəyişi tamaşaçını ağlada bilər. Musiqi həm aktyorun ritm hissini oyadır, həm də tamaşaçının qavrayışını istiqamətləndirir.

Bu səbəbdən də səssiz teatr tamaşalarında musiqi sadəcə müşayiətçi yox, yaradıcı tərəfdaş funksiyasını daşıyır. Bəzən bir tamaşada musiqi fasilə verir, səssizlik səhnəni bürüyür və tamaşaçı öz nəfəsini eşidir. Məhz o an səhnə “yaşayır”.

 Pafossuz emosiyanın gücü

Sözsüz teatrın ən incə xətti – pafossuz təsir yaratmaqdır. Çünki bədən dili təbiidir, süni ifadəni dərhal ifşa edir. Aktyor burada oynamır – sadəcə yaşayır.

Səhnədə ağlamaq, qışqırmaq, gülmək lazım deyil. Sadəcə daxili titrəyiş lazımdır. Tamaşaçı onu hiss edir. Bu, Stanislavski sisteminin “daxili həqiqət” prinsipi ilə pantomimin “xarici səssizlik” estetikası arasında ortaq nöqtədir.

Hərəkət emosiyanın formasıdır, amma forma təmtəraqla dolu olmamalıdır. Bədən ancaq o zaman təsirli olur ki, o, sözün yükünü daşımaq üçün “hazır”dır. Bu səbəbdən pantomim aktyorunun fiziki hazırlığı qədər daxili səssizliyi də önəmlidir.

 Tamaşaçı ilə görünməz dialoq

Sözsüz tamaşalarda tamaşaçı artıq sadəcə izləyici deyil – o, mənanı özü yaradır. Hər baxış, hər hərəkət onun şüurunda fərqli assosiasiya doğurur. Bu, interaktiv sənətin ilkin formasıdır.

Məsələn, eyni səhnəyə baxan iki insan biri üçün itki, digəri üçün azadlıq görə bilər. Bu, teatrın ən saf anıdır – sənətkar və tamaşaçının ortaq düşüncə yaratdığı an.

Pantomim və rəqslə teatr bu baxımdan “şərhsiz sənət”dir. Tamaşaçıya heç nə diktə olunmur. O, duyğunu özü tamamlayır. Bəzən bir jestin bitməməsi, bir hərəkətin havada donub qalması – məhz bu natamamlıq tamaşaçının təxəyyülünü oyadır.

 Müasir teatr təcrübələri və gələcəyə baxış

Son illərdə dünya teatrında, o cümlədən Azərbaycanda, fiziki teatr istiqaməti geniş yayılmağa başlayıb. Teatr studiyalarında və tədris proqramlarında pantomim, ritm təlimləri, bədən dramaturgiyası artıq əsas fənlərə çevrilir.

Yeni nəsil rejissorlar üçün söz artıq ilkin vasitə deyil – emosional atmosferin hiss etdirilməsi əsas məqsəddir.

Bunun bariz nümunələrindən biri, beynəlxalq festivallarda nümayiş olunan səssiz, lakin musiqi və işıqla qurulmuş tamaşalardır. Onlar göstərir ki, müasir tamaşaçı artıq kəlmədən çox, duyğunu axtarır.

Azərbaycan səhnəsində də bu istiqamətə maraq artır. Xüsusən gənc rejissorların quruluşlarında bədən dramaturgiyası, işıq və səs kompozisiyası vasitəsilə hekayə qurmaq cəhdləri müşahidə olunur. Bu, həm tədris sisteminin yenilənməsi, həm də teatr estetikasının dərinləşməsi üçün vacib mərhələdir.

Səssiz sözün tərbiyə gücü

Pantomim, rəqslə teatr və musiqi ilə səhnə ifadəsi yalnız estetik forma deyil, həm də aktyorun özünü dərk etmə məktəbidir.

Sözsüz danışmaq bacarığı – insanın daxili aləminə enmək cəsarətidir. Bu formalar aktyoru təkcə sənətkar kimi deyil, hiss edən, müşahidə edən, dinləyən bir varlıq kimi yetişdirir.

Tamaşaçı üçün isə bu növ tamaşalar, bədii zövqü və səssiz düşünmə qabiliyyətini tərbiyə edir.

Bəzən bir baxış, bir musiqi titrəyişi, bir hərəkət bütöv bir fəlsəfə daşıya bilər. Teatrın dərinliyi məhz bu sadəlikdə gizlidir. Çünki səssizlik – sənətin ən səmimi dilidir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.10.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Ədəbiyyatı Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi şair Təbrizdə yaşayan Yunis Səfdəridir. Şeirlərin orfoqrafiyasına toxunulmayıbdır.

Yunus Səfdəri

Təbriz

Qar yağdı; yenə də yandı ocaqlar,

Dəyir bir-birinə soyuqdan dişlər.

Bəlkə dünən gecə isti uşaqlar,

Göylərdən bir belə qar istəmişlər.

Qar yağdı; bir ildir qar görməmişəm,

Evlərin başına qar səpələndi.

Qar elə yağıb ki, mən bilməmişəm!

Baxıram, küçədə qar dizəcəndi!

Qar yağdı; soyuqdu, hamı geyindi,

Ağ bir örtük örtdü qara damları.

Qar yağdı; uşaqlar yaman sevindi,

Yağdılar küçəyə qar adamları.

Qar yağdı; bir kişi fikirə daldı,

Çatlaq tavanından su dama-dama.

Qar yağdı; bir kişi birdən hay saldı;

Kürəklər iki qat, çıxdılar dama!

Qar yağdı; kiminsə əlləri donur,

Kiminsə evində şuminə yanır.

Birisi xəz papaq, palto geyinir,

Birisi yoxsulluq oduna yanır.

Qar yağdı; bu il qış çətin olacaq,

Paltarsız uşaqlar kaş üşüməsin.

Qar yağdı; ürəyim od tutub ancaq –

Ocaqsız evlərə soyuq dəyməsin!

                            Qeyd: şuminə - ocaq

 “Ədəbiyyat  və incəsənət”

(27.10.2025)

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

ANAR, ŞEİRLƏR

      XXI ƏSRİN İLK NİKBİN ŞEİRİ

Keçib getdi yüz il, min il,

keçib getdi on il, son il,

keçib gedir son ay, son gün, son dəqiqə,

son saniyə,

əsim-əsim əsir səsim, axı əsir səsim niyə?

Mən əsrimin əsiriyəm,

Mən əsrimin əsəriyəm.

Duyğularım, fikrim, hissim,

Əsəblərim, əsərlərim,

Qəlbimdə qalan sirlərim,

Ağlı-qaralı aylarım,

Fərəhlərim, bayramlarım,

Umudlarım, ağrılarım,

İtkilərim, ağılarım,

Başdaşlarım, göz yaşlarım,

Durmadan artan yaşlarım,

Döyüşlərim,

Görüşlərim,

Gülüşlərim

nəyim yoxdur, nəyim vardır

– bu yüz ildən yadigardır.

Tərk edirəm İyirmini,

Tərk edirəm iki mini,

tərk edirəm vətən kimi.

Ümidimi, həsrətimi

yeni əsrə daşıyıram.

Düşmənlərin acığına

yaşamışam, yaşayıram

İyirmi Bir

– yeni vətən

Min illərin sərhədini mən aşacam,

Yaşamışam, yaşayıram, yaşayacam.

                                       31 dekabr 2000

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.10.2025)

İlqar İsmayılzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”  portalının Cəlilabad təmsilçisi

Portalımızın Şeir saatı rubrikasında bu gün sizlərə Əli Tacəddin Süleyman oğlunun şirləri təqdim edilir. O, Qafqaz Universitetinin Filologiya fakultəsinin məzunu, Cəlilabad ədəbi mühitinin şair nümayəndəsidir.

OLAN, OLMAYAN

Kəlməsinin tamlığı,

Olan var, olmayan var,

Azacıq adamlığı

Olan var, olmayan var.

Gözlərinin işığı,

Ömrünün yaraşığı,

Qucağında uşağı

Olan var, olmayan var.

Haqqın haqdır tərəfi,

Nahaqq onun hədəfi,

Şəxsiyyəti, şərəfi,

Olan var, olmayan var.

Sinəsində ürəyi,

Gözündə gözbəbəyi,

Süfrəsində çörəyi,

Olan var, olmayan var.

Uzun sözün qısası,

İnsanlıq ən əsası,

Üzərində libası,

Olan var, olmayan var.

TƏBİB

Ürəyim ağrıyır, çarə et təbib,

İnsanlar vəfasız, həyat nanəcib,

Mənim min günahım bir günahdadır,

Ağrım bədənimdə deyil, ruhdadır,

Fərz et bədənimdən ruhu çıxardın,

Ruhumun ağrısın nə cür tapardın?

Bilirəm, dərdimə dərmanın olmaz,

Ölümdən o yana fərmanın olmaz,

Bu qədər dərd ilə bu yer üzündə,

Bu qədər şərt ilə bu yer üzündə,

Yaşamaq yaratmaq ən sonuncu şey...

Bir ümid yanardı gözlərimdə hey

Artıq o da yanmır çünki sönükdür

O da həyat kimi üzü dönükdür.

ADAM YANAR

Adam yanar içindən,

Hər şey gələr üstünə.

Doğma gələr üstünə,

Ögey gələr üstünə.

Başımızda bəlalar,

Canımızda xəstəlik,

Gələcək qayğılar da,

Sıxır bizi üstəlik.

Bu qədər dərd içində

“Ümidli ol!”- deyirlər

Bizə ümid verənlər,

Ömrümüzü yeyirlər.

Ən sevdiyim mahnı da,

Bəzən tökər zəhləni,

Çıxmaz küçə sanarsan

Yaşadığın məhləni.

Ruhun kabab tək çıxar

İçindəki təndirdən.

Çıxıb yüksək bir yerə

Hayqırasan hündürdən.

QORXURAM

Qorxuram ki bir gün yadından çıxam

Yayın istisində, qışın qarında

Bax onda söyərəm gəlib keçmisin,

Eşqin, sədaqətin, etibarın da.

Eşqinin oduna mən az yanmadım,

Əritdin qəlbimi həsrət şamında,

Qorxuram ki bir gün yadından çıxam,

Payız səhərində, yaz axşamında.

Qorxuram ki bir gün yadından çıxam,

Məni gördüyündə dönüb kiməsə

Uzaqdan uzağa baxıb deyəsən:

“Mənə tanış gəlir bu adam nəsə”

Qorxuram ki, bir gün yadından çıxam,

Sənin yaddaşından silinəm tamam,

Yüz adam içində sənə yad ola,

Sənə illərini verən bir adam

MƏN ÖLƏNDƏN SONRA

Mən öləndən sora qəbrim üstə gəl,

Bəlkə günahından onda keçəm mən.

Mən səndə tapmışam bütünlüyümü,

İnan qəbirdə də sənsiz heçəm mən.

Səndən istəmirəm ətirli güllər,

O solğun, pərişan saçını gətir.

Mənim taleyim tək qarma-qarışıq,

Çiynində dolaşan saçını gətir.

Cavabsız qoyduğun suallarıma

Qəbrimin üstündə gəlib cavab ver.

De ki, “həsrətimdən çox üşüyərdin,

Bəs indi necədir yatdığın bu yer?”

De ki "sən demişdin bu sevgi ancaq

Məzarda bitəcək - "bitdimi burda?"

Qayıdıb deyərəm sənin sevgini

Sığdıra bilməzdim bu dar çuxurda.

Deyərdim sevgimi göylərə verdim.

Buludlar ovcunun içində tutsun.

Yarım o qədər də vəfasız deyil

Mən öləndən sora məni unutsun.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.10.2025)

Kübra Quliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Portalın əməkdaşlarının cavablandırdıqları növbəti ekspress-sorğu hazırda sərin-ilıq günlərini yaşadığımız payız fəsli ilə bağlıdır. Payızı niyə sevmək, yaxud niyə sevməmək?

Bəzən elə bil, payız özü bir sualdı — cavabını içində daşıyan, amma deməyə tələsməyən bir sual. Küçələr saralanda, külək saçlarıma qarışanda, yarpaqlar ayağımın altında xışıldayanda mən bu sualı hər dəfə yenidən özümə verirəm: Payızı sevmək, ya sevməmək?

Bilirəm, çoxları üçün payız darıxdırıcı fəsildi. Günəş azalar, səma ağırlaşır, havada bir boşluq gəzər. Amma mənim üçün payız sükutun poeziyasıdı. Onun hər küləyi bir cümlə kimi, hər yağışı bir xatirə kimi damlayır içimə. Bəzən bir damcı su pəncərəmə dəyəndə, içimdə illər öncəki bir səhnə canlanır — unudulmuş gülüşlər, yarımçıq söhbətlər, getmək istəməyən baxışlar.

Payız mənə insanı öyrədir — soyunan ağac kimi, azaldıqca dərinləşməyi. Yarpaqlar düşür, amma kök qalır. Bəlkə də sevmək elə budur: hər şey gedəndə belə içində qalmağı bacarmaq. Mən payızda bunu anlayıram.

Bəzən isə payız mənim içimdə qaranlıq bir pəncərə açır. Oradan baxanda hər şey bir az uzaq, bir az donuq görünür. Deyirlər, payız depressiyanın fəslidir. Amma məncə, o, emosiyanın fəslidir. İnsan öz kədərini burada rəngli geyindirir, öz tənhalığını bəzəyir, öz sükutuna musiqi bəxş edir.

Mən payızı həm sevirəm, həm də ondan qorxuram. Sevirəm, çünki o, hər şeyi sakitləşdirir. Qorxuram, çünki o sükutda bəzən özümə çox yaxınlaşıram. Hər dəfə saralmış bir yarpaq ovucuma düşəndə, düşünürəm — bəlkə də bu da bir həyat kimidi: əvvəl yaşıl, sonra sarı, sonra torpağa qarışan. Amma hər halı ilə gözəl.

Payız mənə göstərir ki, itkilər də zərif ola bilər. Hər gedənin izi gözəldi, əgər sən baxmağı bilirsənsə. Mən payızda baxmağı öyrənirəm — səssiz ağaclara, yorğun səmalara, və ən çox da öz içimə.

Ona görə də bəzən bu sualı cavabsız qoyuram. Çünki payızı sevmək və sevməmək arasında qalmaq elə onun təbiətidi. O, nə tam günəşdi, nə tam qaranlıq. Payız, bir növ, həyatın özüdü — keçici, amma iz buraxan.

Bəlkə də payızı sevmək, kədəri zərif bir dost kimi qucaqlamaqdır. Bəlkə də sevməmək, həmin dostun gözlərinə baxmağa cəsarət etməmək. Mən bəzən onu sevirəm, bəzən uzaqdan izləyirəm. Amma hər dəfə o gələndə içimdə bir sakitlik yaranır — sanki bütün suallarımın cavabı, o sarı yarpaqların arasında gizlənib.

Payızı sevmək, ya sevməmək — fərqi yoxdu bəlkə də. Əsas odur ki, onun içində özünü tapırsan. Mən tapıram. Hər dəfə səssiz küçələrdə gəzərkən, havanın qoxusuna qarışarkən, xatirələrə toxunarkən… Payız mənim içimdəki poeziyanı oyadır.

Və bəli, bəlkə də mən onu sevirəm — hər kədərinə, hər sükutuna, hər düşən yarpağına görə.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.10.2025)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Ədəbiyyat və incəsənət” portalında yayımlanan Türk dünyası məşhurları layihəsində bügünkü təqdimat Fərabi barədədir.

Əbu Nəsr Məhəmməd ibn Məhəmməd ibn Tərxan əl-Fərabi (870–950) türk-islam mədəniyyətinin formalaşmasında mərkəzi fiqurlardan biridir. O, yalnız fəlsəfə tarixində “İkinci Müəllim” (əl-muʿallim əs-sani) kimi tanınmır, həm də Orta Asiya mənəvi mədəniyyətinin intellektual təcəssümüdür. Fərabinin elmi fəaliyyəti ərəb-islam elmi dilində aparılsa da, onun yetişdiyi coğrafiya Maveraünnəhr (indiki Qazaxıstanın Otrar/Farab bölgəsi) türk etnosunun və dil-mədəni sisteminin intensiv yayıldığı məkandır.

Bu fakt, onun mədəni və etnik kimliyinin türk dünyası kontekstində araşdırılmasını zəruri edir.

Fərabinin doğulduğu Farab (Otrar) şəhəri IX əsrdə Qarluq, Oğuz və Karluk-Toxar etnoslarının yaşadığı, türklərin sıx məskunlaşdığı bölgə idi. Ərəb mənbələrində Fərabi haqqında “Əl-Fərabi əl-Türki” nisbəsi qeyd olunur. Bu, onun etnik mənsubiyyətinin türk olması ehtimalını gücləndirir.

Bununla belə, bəzi qərb tədqiqatçıları bu nisbənin sonradan əlavə olunduğunu iddia edirlər. Lakin türk tarixşünaslığında, xüsusən də F. Köprülü, Z. Gökalp, A. Caferoğlu kimi alimlərin əsərlərində Fərabi türk mənşəli filosof kimi təqdim olunur.

Fərabi Bağdadda təhsil almış, Aristotel və Platon əsərlərini şərh etmiş, həmçinin Yeni Platonçuluğu İslam düşüncəsi ilə uzlaşdırmağa çalışmışdır. O, məntiq, metafizika, siyasət fəlsəfəsi, musiqi, etik və sosial nəzəriyyə sahələrində dərin araşdırmalar aparmışdır.

Ən mühüm əsərləri:

·         İhsā al-ʿUlūm (“Elmlərin təsnifi”) – elmlərin sistemləşdirilməsində ilk cəhdlərdən biridir;

·         Kitāb al-Madīna al-Fāḍila (“Fəzilətli şəhər”) – siyasi-etik idealın təsviri;

·         Kitāb al-Mūsīqā al-Kabīr – musiqinin fəlsəfi və elmi əsaslarını izah edən traktat;

·         Tahsil əs-Səadə – xoşbəxtliyin fəlsəfi mahiyyətinə dair əsər.

Fərabi, Aristotelin məntiq sistemini İslam kontekstinə gətirərək rasional bilik və iman arasındakı harmoniya ideyasını irəli sürmüşdür. Onun təsiri İbn Sina, Əl-Qəzzali və İbn Rüşd kimi filosoflarda davam etmişdir.

Türk mədəni-fəlsəfi sistemində Fərabinin rolu yalnız bir filosof kimi deyil, həm də düşüncə arxetipi kimi qəbul edilir. Türk düşüncə tarixində bilik, ədalət, nizam və “hikmət” anlayışları (Yusuf Balasaqunlu, Mahmud Kaşğari, Əhməd Yəsəvi və s.) məhz Fərabi ilə fəlsəfi məzmun qazanmışdır.

Onun “fəzilətli şəhər” konsepsiyası türk dövlətçilik ideyalarında əxlaqi hakimiyyət modelinin formalaşmasına təsir etmiş, bu təsir sonrakı Orta Asiya intellektual mühitində, xüsusən Yəsəvilik və Nəvainin fəlsəfi dünyagörüşündə hiss olunmuşdur.

Fərabi türk-islam fəlsəfi düşüncəsinin formalaşmasında bünövrə rolunu oynamış, elmi-fəlsəfi sistemini universal dəyərlər üzərində qurmuşdur. Onun türk mənşəli olması təkcə etnik deyil, mədəni-tarixi reallıqdır. Türk alimləri üçün Fərabi, bilik və əxlaqın vəhdətini təmsil edən arxetipdir. Bu gün türkoloji araşdırmalarda onun düşüncə sisteminin dil, mədəniyyət və təfəkkür aspektlərindən tədqiqi mühüm elmi istiqamət olaraq qalır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.10.2025)

İlqar İsmayılzadə,

fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru, «Həməşəra» mətbu orqanının təsisçisi və baş redaktoru, Azərbaycan Jurnalistlər Birliyi və Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, «Ədəbiyyat və incəsənət» portalının Cənub təmsilçisi

Cəlilabad şəhərinin Heydər Əliyev adına Seyrəngahında yerləşən "Göl Ailəvi Restoranı"nda "Həməşəra" Mətbu Orqanının təşkilatçılığı ilə Cəlilabad rayon Göytəpə şəhər şəhid Vasif Hüseynov adına 2 N-li ümumtəhsil tam orta məktəbnin direktoru, "Həməşəra" və "Nizami Gəncəvi" Fəxri Diplomları laureatı, ədəbiyyatçı, filoloq, ədəbi təhlilçi və tənqidçi, şair Şəhla xanım Rəvanın 65 illik yubileyi və ədəbi yaradıcılıq məclisi yüksək səviyyədə təşkil edildi.

Tədbir vətən uğrunda canını qurban vermiş əziz şəhidlərimizin və eləcə də Azərbaycan və Cəlilabad ədəbi mühitinin dünyasını dəyişmiş bütün qələm sahiblərinin xatirəsinə hörmət əlaməti olaraq bir dəqiqəlik sükutla başladı, ardınca Azərbaycan Respublikasının Dövlət Himni səsləndirildi.

Tanınmış ziyalı pedaqoq və peşəkar bədii qiraətçi Adıgözəl Nuriyevin aparıcılığı ilə keçən gözəl və ədəbi-mənəvi tədbirdə rayonun sayılıb-seçilən ziyalıları, tanınmış elm, ədəbiyyat, jurnalistika və mədəniyyət adamları, Cəlilabad ədəbi mühitinin görkəmli nümayəndələri və xüsusilə də qələm tutan incə əllərdən ibarət xanım şair və yazarları iştirak etdilər.

Tədbirdə çıxış edən Cəlilabad rayonunun aydınları və tanınmış ziyalılarından: Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Cəlilabad filialının direktoru, aqrar elmlər üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Xudayar Sultanlı, "Əmək zərbəçisi" və "Əmək veteranı" Hacı Paşa Rüstəmov, tanınmış pedaqoq Dadaş Bayramov, rayonun elit-ziyalı xanımları və pedaqoqlarından olan Xatirə xanım Quliyeva, Yeni Azərbaycan Partiyası, Cəlilabad rayon təşkilatının sədr müavini Rafiq Ağayev, Cəlilabad şəhər Bələdiyyəsinin sədr müavini və Muğan Tarixçilər Birliyinin həmsədri Elçin Hüseynov və Şəhla xanımın qızı, eyni halda Göytəpə şəhər şəhid Vasif Hüseynov adına 2 N-li ümumtəhsil tam orta məktəbnin müəllimi Aydan Ələkbərli, həmçinin, Cəlilabad ədəbi mühitinin tanınmış simaları: Cəlilabad Rayon Ağsaqqallar Şurasının üzvü, ədəbiyyatşünas, şair Zülfi Vellidağ, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, el ağsaqqalı və ziyalı pedaqoq, şair Əfrahim Abbas, Azərbaycan Yazıçılar Birliyi və Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü, "Sözün işığı" mətbu orqanının təsisçisi və baş redaktoru, Cəlilabad Rayon Veteranlar Təşkilatının sədri, Prezident təqaüdçüsü, şair, publisist Ədalət Salman, Azərbaycan Yazıçılar Birliyi və Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü, Prezident təqaüdçüsü, yazıçı, publisist Meyxoş Abdullah, el şairi və mahir bədii qiraətçi, "Həməşəra" Fəxri Diplomu laureatı şair Mikayıl İnçəçaylı, AYB-nin üzvü, "Həməşəra" Fəxri Diplomu laureatı, qəzəlxan, ümumrespublika teatrlar festivalının qalibi, şair-dramaturq İman Abdulla, yazıçı-şair və şəhid qardaşı Sakit Üçtəpəli, I Qarabağ Savaşının iştirakçısı, qazi, yazıçı, şair Qurban Əhməd, şair Azər Mirzə, fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru, "Həməşəra" mətbu orqanının təsisçisi və baş redaktoru, AJB və AYB-nin üzvü, "Ədəbiyyat və incəsənət" portalının Cənub təmsilçisi, yazıçı, publisist İlqar İsmayılzadə, xüsusilə də Cəlilabad ədəbi mühitinin xanım nümayəndələri, "Həməşəra" Fəxri Diplomu laureatları: şair Gülcahan Əsgərova, AYB-nin üzvü, yazıçı, şair Ruhiyyə Abaszadə, şair Sevinc Şirvanlı və "Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisi İctimai Birliyi"nin üzvü və Cəlilabad rayonu üzrə rəsmi təmsilçisi, "Həməşəra" Ədəbi Məclisinin yaradıcısı və rəhbəri, "Zərif kölgələr" ədəbi saytının idarə heyətinin üzvü, AYB və AJB-nin üzvü, şair, publisist Arzu Əyyarqızı ayrı-ayrılıqda çıxış edərək Şəhla xanımın malik olduğu mənəvi dəyərləri və yüksək şəxsiyyəti, vətənə və dövlətçiliyə bağlılığı, eyni halda ədəbiyyat sahəsində yarım əsrdən çox bir müddət ərzində səmərəli yaradıcılığından söz açdılar, yazıçı-publisit İlqar İsmayılzadənin rayonun xanım yazarlarının tanıtdırılması, xüsusilə də Şəhla xanım Rəvanın ədəbiyyat sahəsinə aid olan əsərlərinin işıq üzü görməsində rolunu yüksək qiymətləndirdilər. Bəzi çıxış edənlər isə Şəhla Rəvan poeziyasından müəyyən nümunələr qiraət edərək ona möhkəm can sağlığı və yeni-yeni uğurlar dilədilər.

Gözəl və səmimi aurada keçən ədəbi tədbirdə iştirakçılardan bir neçəsi tərəfindən Şəhla Rəvana xüsusi hədiyyələr təqdim edildi. Xüsusilə də Media Araşdırma Mərkəzi və Azərb.KİVİHİ tərəfindən Şəhla xanım Rəvan görkəmli Azərbaycan şairi Bəxtiyar Vahabzadə yaradıcılığının təbliğinə görə "Bəxtiyar Vahabzadə" Diplomu ilə, YAP Cəlilabad Rayon Təşkilarının sədri Mirsüleyman Mirzxaslı tərəfindən rayonun ictimai-siyasi həyatında fəal iştirak etdiyinə görə Fəxri Fərmanla, Cəlilabad Rayon Veteranlar Təşkilatının sədri, şair, publisist Ədalət Salmanlı tərəfindən 65 illik yubileyi və gənc nəsilin vətənpərvərlik ruhunda tərbiyələnməsində xitmətlərinə görə Fəxri Fərmanla, həmçinin, yazıçı, publisist İlqar İsmayılzadə tərəfindən ədəbiyyat sahəsində uğurları və xidmətlərinə görə "Nizami Gəncəvi" Fəxri Diplomu ilə təltif edildi. Eyni halda tədbir iştiraçılarına müəllif tərəfindən ədəbiyyat sahəsində işıq üzü görmüş "Yenə sənə dönəcəyəm", "Düşüncə dəryası", "Ədəbi təhlillər", "Həyat sevgisi" və "Poeziya zirvəsində" adlı nəfis kitabları hədiyyə verildi.

Tədbirdə son olaraq çıxış edən isə Şəhla Rəvanın özü oldu. O, qısa çıxışında tədbirə qatılmış ziyalı və dəyərli simalara, Cəlilabad ədəbi mühitinin xanım nümayəndələrinə, həmçinin, yazıçı-publisist İlqar İsmayılzadəyə səmimi minnətdarlığını bildirib, bu tədbirin onun həyatında silinməz və gözəl bir iz qoyduğunu bildirdi və onun yaradıcılığını qiymətləndirən hər kəsə minnətdar oldu. Bu gözəl və unudulmaz ədəbi tədbir xatirə şəkillərinin çəkilməsi ilə yekunlaşdı...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.10.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Əlbət ki cəsarətli bir bəyanatdır - Alla Axmatovanın azərbaycanlı qarşılığı – Alla Axundova. Rus qadın poeziyasının zirvəsi olub Alla Axmatova. Dərin lirika, ruhi sarsıntılar, sevgi iztirabları, ayrılığa təşnə ürək – hamısı birləşib də müdhiş poeziya yaradıbdır. Elə rusdilli Azərbaycan qadın poeaziyasının parlaq nümayəndəsi olan - əlbət ki bu poeziyada sevimli şairəmiz Nigar Həsənzadənin dominantlığı da öz yerindədir – Alla Axundovanın da poeziyası üçün bunlar səciyyəvidir.

“Həsrət” şeirinə baxmayaqmı, baxaq.

HƏSRƏT

Yoxsan...

Qəribə işdir

Danışıram yenə mən

Əlim qələm də tutur,

Durub şeir yazıram

Səhər-səhər sənə mən.

Sən həm mənim kədərim,

Sən həm də şadlığımsan.

Sən mənim əsarətim,

Həm də azadlığımsan...

Yoxsan...

Qəribə işdir

Qəlbim, hissim, düşüncəm,

Axı, oyaqdır mənim

Necə nəfəs alıram -

Havam ki, yoxdur mənim?

Yoxsan...

Sən mənim üçün

Xoş arzularsan, demək,

Baharda qarsan, demək,

Qışda baharsan, demək.

Yoxsan...

sən mənim üçün

Daha çox varsan, demək.

Sevilənlər, sevənlər

Ayrılığın, həsrətin

Əlindən dad çəkdi, dad.

Eşq - həsrətin anası,

Həsrət - aşiqə ustad.

Ömrün boyu qaçmısan

Arxanca yüyürmüşəm.

Səndə imkansızlığı,

Uzaqlığı görmüşəm.

Həsrət öyrətdi mənə

Hardayam...

indi hardan

Hara gedəcəyəm mən.

Nəydim, indi nəyəm mən?

Həsrət öyrətdi, həsrət

Vaxtın hardan başlayıb,

Haraya vardığını.

Həsrət öyrətdi

mənlə

Başlayan bir həyatın

Səndə qurtardığını.

Həsrətinin gözüylə

Mən dünyaya baxanda,

Gecələr gündüz olur.

Həsrətinin zülməti

Gözlərimə nur verir,

İdrakıma göz olur.

Həsrətim başlananda

Başlanır bu cahana

Sonsuz heyrətim mənim.

İdrakımla yaşıddır

Eşqim, həsrətim mənim...

Böyük bir şair dünən

Vaxtın qısalığından

Dad çəkib "uzan!" - dedi,

Anın qısa ömrünü

O, uzatmaq istədi.

"Ey an, sən uzan" deyib

Vaxta böhtan yazdı o.

Əgər həsrət çəksəydi

Ana yalvarmazdı o.

Onda o bilərdi ki,

Həsrətin bircə anı

Bərabərdir illərə.

Bircə günlük ayrılıq

Neçə illik vüsaldan

Uzun olur yüz kərə.

Bircə günlük ayrılıq

Bir ömürlə tən olur;

Həsrət vaxtı uzadan,

Səbri gödəldən olur.

Həsrətin - məhək daşım,

Həsrətin - yol yoldaşım.

Yanır başım üstündə

O, ulduz tək, o, gün tək.

Mərdanədir, böyükdür

Həsrətin də özün tək...

Alla Axundova 27 oktyabr 1939-cu il oktyabr ayının 27-də Moskvada qulluqçu ailəsində anadan olub. 1964-cü ildə Moskvada Maksim Qorki adına Ədəbiyyat İnstitutunu və 1967-ci ildə Ali rejissorluq və ssenaristlər kursunun ssenari bölməsini bitirib. 1957-ci ildən etibarən şeirlərini dövrün qəzet və jurnallarında nəşr etdirməyə başlayıb. A. Axundova "Ağ şəfəq", "Bazar günü bağçası", "Həvvanın sözü", "Təbiət mənzərələri", "Pillələr", "İstirahət bağı", "Üzün cizgiləri, beş povest" kimi şeir kitabları ilə yanaşı, qədim türk eposları ilə birlikdə ingilis, ərəb və gürcü dillərindən nümunələri rus dilinə peşəkarlıqla tərcümə edib, əsərləri bir çox dünya xalqlarının dillərində nəşr olunub.

Həmçinin Vaqif Səmədoğlu, Bəxtiyar Vahabzadə, Kamal Abdulla, Fikrət Xoca, İsa İsmayılzadə və digər Azərbaycan ədiblərinin əsərlərini rus dilinə çevirib. A. Axundovanın şeirləri ingilis, rumın, fransız, Azərbaycan, ərəb və yapon dillərinə tərcümə olunub. "Sirr. Sirr. Sirr" pyesi, "Çöhrənin ifadəsi" nəsr əsəri onun qələminin məhsuludur. Alla Axundova bir sıra qısametrajlı, eyni zamanda cizgi filmlərinin müəllifidir. "Şərikli çörək" onun ilk ekran işidir.

Tərcümələri

1. "Nəvazişli nəğmələr. Azərbaycan xalq poeziyasından." — M.: Uşaq ədəbiyyatı, 1967.

2. N. Bakozoda. "Gör necə də dəcəlsən!" / Tacik dilindən tərcümə edən Alla Axundova. — M.: Uşaq ədəbiyyatı, 1974.

3. "Şən bahar. Azərbaycan folklorundan." — M.: Uşaq ədəbiyyatı, 1975.

4. "Gül deyərəm, lalə deyərəm: Azərbaycan xalq mahnıları, bayatılar, saymacalar, təmsillər və tapmacalar." — Bakı: Gənclik, 1987

5. Qədim türklərin eposunu, ingilis, ərəb və gürcü şairlərinin şeirlərini tərcümə etmişdir. Türkdilli xalqların epos abidəsi "Kitabi-Dədə Qorqud" əsərini rus dilinə çevirib.

6. Hamlet İsaxanlı. "Kontrastlar" / Alla Axundovanın tərcüməsində şeirlər kitabı (Azərbaycan dilindən). — M.: İzograf, 2006.

Filmoqrafiya

1. Biz oynadığımız dəniz sahilində (1967)

2. Cırtdan (film, 1969)

3. Şərikli çörək (film, 1969)

4. Var olun, qızlar... (film, 1972)

5. Şahzadə-qara qızıl (film, 1974)

6. Alma almaya bənzər (film, 1975) (tammetrajlı bədii film)-ssenari müəllifi

7. Avtomobil, skripka və xallı it (1975)

8. Şir evdən getdi (film, 1977)

9. Bizi bağışlayın (film, 1979)

10. Uşaq və külək (film, 1982)

Mükafatları

1. Azərbaycanın SSR əməkdar incəsənət xadimi (1988)

2. Azərbaycan SSR Dövlət mükafatı laureatı (1970)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.10.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Röya və Miri Yusif Xalq artisti adını alanda, yadımdadır ki, cəmiyyətdə çox adam buna ağız büzdü. Əlbət ki, Əlibaba Məmmədov, Zeynəb Xanlarova, Arif Babayev, Alim Qasımov kimi klassik xalq artistləri pleadasında repertuarına heç də birtərəfli yanaşılmayan belə gənclərin ucalmasına qısqanclıq böyük idi. Amma musiqnin bu yeni dalğasının nümayəndələri özlərini təsdiq edə bildilər, bir növ, “hər adam xalq artisti adını ala bilməz” sindromunu sındırmış oldular.

Mirbabayev Miryusif 27 oktyabr 1977-ci ildə Bakı şəhəri, Nizami rayonu, 8-ci kilometr qəsəbəsində anadan olub. Uşaqlıq illəri yaşadığı 8-ci kilometr qəsəbəsi ilə bağlıdır. Onun "Bakılı Sərçələr" mahnısı və ona çəkilmiş klip məhz həmin yerlə bağlı xatirələrinə həsr olunub.

Məktəb illərindən sonra ABŞ-a gedib. Burada bir çox işdə çalışıb. Özünün "karantin" adlandırdığı bu dövrdə yeni ruhda, yeni tərzdə mahnılar yazmağa başlayıb. Vaxt keçib və onun həyatı öz axarına düşməyə başlayıb. Ona Amerikada yaxın dostu Teymur Nuriyev dəstək olub. Artıq o, aradabir Bakıya gələ bilib.

Musiqi karyerasına 1996-cı ildə "Dəyirman" qrupunun tərkibində başlayıb. Dəyirman bir-birini öncədən tanıyan bir dostluq qrupu idi. Dəyirman qrupunun, daha sonra isə solo karyeraya başlayan Miri Yusifin prodüseri Emin Əfəndidir. Emin də Dəyirman qrupunun digər üzvləri kimi bu dostluq komandasının bir parçası idi. Emin Əfəndi və Miri Yusifin iş birliyi indiyə qədər davam edir.

Dəyirman — Azərbaycanda fəaliyyət göstərən bir rep qrupu olub. Əvvəlcə qrup "GGG-ailəsi" adlandırılsa da, sonralar onun adı "Dəyirman"a dəyişdirilib. Azərbaycan tamaşaçıları bu qrupu müğənni Leyla ilə birlikdə "Sarı gəlin" mahnısına çəkdirdikləri klip ilə tanıyıb. Sonralar "Dəyirman" Azərbaycanın bəzi xalq və uşaq mahnılarını rep üslubunda remiks edib. Qrupun ən uğurlu mahnılarından biri "Ya Qarabağ, ya ölüm" sayılır.

"Məktub" mahnısı isə 2011-ci ilin avqust ayında kliplə bir yerdə internetdə yayımlananıb. Məhz buna görə də bu mahnı 2012-ci ildə Miri Yusifə "Fəxri Fərman" mükafatını qazandırıb.

Nailiyyətləri

1. İlin hit mahnısı – Səndən Olmaz

2. Fəxri Fərman – Məktub

3. İlin Kişi müğənnisi

4. İlin mahnısı – İki doğma insan

5. Azərbaycanın əməkdar artisti

6. Azərbaycanın xalq artisti

Konsertlər

Azərbaycanda

1. "Adınla Bağlı"

2. "Səndən Olmaz"

3. "Deja Vu"

4. "Nirvana"

5. "Miri Yusif & Nigar Jamal"

6. "Yaşıl Teatr"

7. "Ağ Qarğa"

Xaricdə

1. Kanada

2. "Я-Никто"

Turnelər

- Kanada

Videoqrafiya

1. Bir Siqaret        2010

2. Bura Bakıdır ft. PRoMete

3. Karma

4. Petrol (duet Aygün Kazımova)     

5. Qınama  

6. Mən Heç Kiməm

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.10.2025)