Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun prezidenti UNESCO-nun Asiya-Sakit Okean Regionunda Beynəlxalq Qeyri-Maddi Mədəni İrs İnformasiya və Şəbəkə Mərkəzi (ICHCAP) tərəfindən təşkil edilən Beynəlxalq Konfransında iştirak edib

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun prezidenti Aktotı Raimkulova Seul şəhərində (C.Koreya) keçirilən “Sərhədləri aşan miras və (ASEAN) Cənub-Şərqi Asiya Ölkələrinin Ortaq Mədəni İrsi: dəyərlər və regional əməkdaşlıq” mövzusuna həsr olunmuş Beynəlxalq Konfransda iştirak edib.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun verilən məlumata görə, tədbir Cənubi Koreya Respublikasının Milli İrs Xidməti və UNESCO-nun Asiya-Sakit Okean Regionunda Beynəlxalq Qeyri-Maddi Mədəni İrs İnformasiya və Şəbəkə Mərkəzinin (ICHCAP) birgə təşkilatçılığı ilə baş tutub.

“Türk mədəni məkanında ümum mədəni irs üzrə regional əməkdaşlıq: Ortaq Türk İrsi Kataloqu” məruzəsi ilə çıxış edən Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun prezidenti Aktotı Raimkulova beynəlxalq əməkdaşlığın mədəni irsin qorunması və təbliğində artan roluna diqqət çəkib. O, çıxışında Fondun Türk dünyasında ortaq mədəni dəyərlərin sistemli şəkildə sənədləşdirilməsi, gələcək nəsillərə ötürülməsi və beynəlxalq platformalarda tanıdılması istiqamətində həyata keçirdiyi fəaliyyətlərdən bəhs edib.

Seul şəhərində keçirilən konfrans çərçivəsində Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun prezidenti Fond tərəfindən “Türk Dünyasına Baxış– 2040” və TURKTIME strateji sənədlərinə uyğun olaraq hazırlanmış Türk mədəni irsinə dair ilk çoxdilli kataloq “Türk Dünyasının Mədəni Kodu” nəşrini təqdim edib. Qeyd olunub ki, sözügedən kataloq ilk dəfə 4 noyabr 2025-ci il tarixində Səmərqənd şəhərində UNESCO-nun Baş Konfransının 43-cü sessiyası çərçivəsində beynəlxalq ictimaiyyətə təqdim olunub, Koreya Respublikasında baş tutan təqdimat isə layihənin növbəti beynəlxalq tanıtımı baxımından mühüm mərhələ kimi dəyərləndirilib.

Layihə Ortaq Türk İrsi Siyahısının formalaşdırılması və “TurkicHeritage” rəqəmsal platformasının yaradılması üçün əsas zəmin yaradıb.

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun fəaliyyəti və təqdim edilən konsepsiya ASEAN ölkələrinin nümayəndələri, beynəlxalq təşkilatlar, akademik dairələr və dövlət qurumları da daxil olmaqla konfrans iştirakçıları tərəfindən yüksək qiymətləndirilib və böyük maraqla qarşılanıb. Xüsusilə Fondun xalqlar arasında mədəniyyətlərarası dialoqun və etimadın möhkəmləndirilməsinə verdiyi töhfələr diqqət mərkəzində olub.

Fondun bu nüfuzlu forumda iştirakı göstərdi ki, Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu beynəlxalq əlaqələrini sürətlə genişləndirir. Təşkilat təkcə Avropa ilə deyil, həm də Asiya, Sakit okean regionu və ümumilikdə dünya ölkələri ilə əməkdaşlığı gücləndirir. Bu addım Türk dünyasının zəngin irsinin dünyada tanıdılması üçün yeni imkanlar yaradır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(23.12.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı şair Qulu Ağsəsin unudulmaz sənətkar, Xalq artisti Qədir Rüstəmovun buaykı 90 illik yubileyi münasibətlə yazdığı "Qədir gecəsi" adlı xatirə yazısını təqdim edir.

— Ə, qaqa, maşın mənim, ev dostumun, bə bunlar nə adnan gəlib doluşublar içəri?..

Adil müəllim Qədiri bir də bağrına basdı, “şofer”ə əl uzatdı, Zöhrabla hal-əhval elədi, mənə yaxınlaşanda oğurluq üstdə tutulan uşaq kimi qızardım, başımı əvvəl aşağı, sonra tavana sarı qovzadım, Qədirin atmacası havada üzürdü...

Montajdan çıxıb redaksiyaya girəndə uşaqlar nahardaydı, stolun üstündəki “zapiska”da “Qulu, Zöhraba (“Azadlıq”) zəng vur” sözləri elə pintiliklə yazılmışdı ki, Sitarənin “poçerk”i gendən çağırırdı.

“-Alo, zəhmətolmasa, Zöhrab Əmirxanlını...”- Salam. - Salam. -Necəsən? -Necəsən? -Yenə “Azadlıq”dasan? — Yenə radioda çürüyürsən?” — Zöhrabınsəsindənhisselədimki, diabetinindilinin şəkəriylə tərs-mütənasibvaxtlarıdı, yənikefikökdü, taleyindənrazıdı, burnumakababiyigəldi. “Ağdamlı Adil müəllim zəng vurmuşdu, dedi, Qədir Bakıdadı, danışmışam, sənə müsahibə verəsidi, götür gəl Ələtə...” Bir şey kəsdirəmmədim, ancaq sual verməyin də mənası yoxuydu, Zöhrab ki başladı, dəndiyində söz saxlayan deyil.

“Dur gəl “Azadlıq”a, gedək “Kubinka”ya, beşin yarısı Qədir dostunun maşınında bizi gözləyəcək, istəyirəm, ikimiz bir yazı hazırlayaq”. “Kubinka”ya çatanacan sözü bir yerə qoyduq ki, Qədiri maşından saldıraq, müsahibəni elə Bakıda alaq, Adil müəllimdən zəng vurub üzr istəyərik. Qədir çatan kimi üstünü aldıq, Zöhrab sağdan, mən soldan, birimiz havadan, o birimiz qurudan hücuma keçmək istədik. Sözü kimə deyirsən?

Qədir daş atıb başın tutdu: “Ə, əvvəla, mən heç sizi tanımıram, Adilə hörmətim var, ona görə bəlkə sizi də maşına götürdüm. İkincisi, mən Bakıda karıxıram, sözümü-hərəkətimi bilmirəm, heç Əliyev mənə orden verəndə ağızdolusu təşəkkür də eləyə bilmədim. Siz kimsiniz, ə?” Çar-naçar maşına oturduq. “Mənim adım Zöhrabdı”, “Mənimki Quludu”, sürücü geri qanrılıb güldü: “Mən də Qədirin şoferiyəm”. Qədir tərsikdi: “Şofer nədi, ə, sən bunların ikisindən də mərifətli oğlansan...” (Allah, sən özün Zöhraba səbr ver!) Zöhrab deyən məni eşitdi, üzündəki göy qurşağı əriyib itdi, başını irəli uzadıb Qədirdən nəsə soruşmaq istədi. Qədir dönüb gözlərini elə bərəltdi ki, ikimiz də mumladıq: “Ə, başımı qatmayın, bu saat avariya eliyəjəm” (Allaha and olsun, sükanda ayrısıydı, amma biz inandıq...).

Ələtə xeyli var... 96-nın payız aylarıdı gərək ki. Bizdə heylə demirlər ha. Vay odu bir ağsaqqaldan nəyinsə yaşın soruşasan, o saat qayıdacaq ki, Keçicığırı altındakı dağdağanı ildırım vuran ili... dəyirman Məhəmmədi yer çəkəndən azca irəli... güneyin dalından beləməsinə qalxanda Salmanlar kəhrizinin baş quyusuna şappa düşəndə... Divangirin gamışı Qalaya qaçanda... Amma mən sizə dəqiq vaxt deyirəm: Qədir Rüstəmov təzəcə “Şöhrət” ordeni alıb, ev alıb, yenə nəsə bağışlayıblar, şəhərdə min cürə şayiə gəzir, indi bir-bir özündən soruşacam, bircə Ələtə çataq. Postdan keçəndə “QAİ” saxladı: “Sənədləri!”. “Sənəd mən!” — Qədir buyğur polisə çəmkirdi. “Bay, Qədir müəllim, sizə qurban olum, nətərsiz?” Postdakılar maşını dövrəyə aldılar. içəridən biri qaça-qaça gəldi ki, rəis Qədiri görmək istəyir, deyir, ayağını yuxarı qoysun, mənim yanıma. Di dur Qədirin qabağında, Azərbaycan polisi, görüm necə durursan?! “Ə, mən q...bəyəm-zadam, yanına çağıra, sən öl, kişiyə deyərəm, onun şalvarını çıxartdırar” (Vaxtın sürətini artırıram — müəl.). Polis üzrxahlıq eləyir: “Ötən dəfə Rəmiş də gəlmişdi...” Rəmişin adını eşidəndə Qədir lap hövüllənir: “Rəmiş kimdi, ə, sən məni ona tay tutursan? Sür, ə!..” Zöhrab qulağıma pıçıldayır ki, bundan müsahibə verən olmaz. Qədir Zöhrabdan iş yerini xəbər alır. Duet başlayır. Zöhrab Elçibəyi, Qədir Əliyevi müdafiə eləyir. Axırı Zöhrab “pas” gedir, Qədirsə kirimək bilmir: “Çox da mənə xalq artisti adı verib, amma ondan prezident olmaz. Elə bil, Rəmişi padşah qoymusan, adamın dədəsinin goruna söyərlər, sən öl. Gördün də Elçibəyi. Bizi qoydu Leylanın düzündə”.

Mən partlayıram: “Qədir müəllim, bunu indi niyə deyirsiniz?”

“Havaxt deyim, bəs? Bəri bax, ağsaqqal mənə orden verib — verib, ev verib — verib, noolsun içində yaşamayanda?! Heç yaxşı kişilər şikəst balasına heylə baxmırlar...” Şoferin dünya vecinə deyil, arabir Qədirlə məzələnir: “Leylanın düzün yaman dedin e. Haradı ora?” Qədir sözü boynundan atır: “Mən nə bilim haradı, bu “açkili” oğlanlardan xəbər al...” Ələt xaraba nə uzaqmış? Tərslikdən Adil müəllim evdə yoxdu, harasa çıxıb, ikinci mərtəbədəki stolların üstü naz-nemətlə doludu, ev sahibi gəlsə, “bismillah” eləyərdik.

...Zöhrab Adil müəllimlə məni əməlli-başlı tanış eləməyə ehtiyac duydu, Qədirin yolda çıxardığı oyunlardan danışdı, üstündən də and-aman elədi ki, bizi boş qaytarmasın. Çörəkdən sonraya razılaşdıq (Vaxtın sürətini təzədən artırıram — müəl.). Stola araq sel kimi axır, Adil müəllim şeiri şeirin, sağlığı sağlığın dalınca qoşur.

Qədir deyilən Allah bəndəsi əlini süfrəyə uzatmır, vur-hay qəlyanı körükləyir. At minnətinə sözü ona veririk. Diktofonu yavaşca stolun üstünə qoyuram, düyməsini sıxmamış Qədirin gözü alır, çörək burnumuzdan gəlir (A bədbəxt, guya Qədir nə deyəsidi ki? Gözəl bilirsən ki, onun möcüzəsi səsindədi), biz üzr istəyirik, diktofonu qulaqlayıb o biri evə atırlar. Zöhrab Adil müəllimi öyrədir soruşsun ki, Hacıbaba nətər oxuyanıydı? Qədirin cavabı hazırıymış: “Allah rəhmət eləsin, əziyyət çəkirdi”. Bəs Ağaxan, Arif, Süleyman? — “Sağ olsunlar, zəhmət çəkirlər”. Zöhrab girəvədən istifadə eləyir, üzünü Adilə tutub Qədirə eşitdirir: “Şamaxıda bir qız peyda olub — Elnarə, qeyri-adi səsi var, stili də özünəməxsusdu”. Qədir tora düşür: “Ə, mənim ağzımı açmayın, yerindən qalxan özünə bir stil qayırır. Ayrı şeyi bilmirəm, muğamatın bircə yolu var: Xan yolu. Bu, el yoludu. Mən də o yolu gedirəm — dədə-baba. Bunlar qıraqdan gedirlər, qaçaq-quldur yoluynan”.

Zöhrabın tükü durulur, üzünü şəstlə Qədirə tutub: “Alim Qasımov xaricdə zənciylə oxuyandan sonra Az.TV ona hücuma keçib, Habil Əliyev o günü Alimi “vapşe” yıxıb sürüdü, deməli, siz də onunla həmrəysiz, eləmi?” — soruşur. Qədirə bu söz bəsiymiş ki, təzədən “öz ampluasına” qayıtsın: “Habil özünə gülür, Xan əmimə ayaq verən kamançada bu durub “Cücələrim” çalır. O kimdi Alimə sataşır?” Sonra təzədən mülayimləşir: “Allah başlarından töksün, hamısı zəhmət çəkir”. Gecədi, saat on ikiyə işləyir, heç nə alınmadı. Zöhrab getmək üçün məclisdən izn alır. Adil müəllim bizi buraxmaq istəmir, o biri otaqda yerimiz hazırdı, Qədir “Gecdi, getsələr yaxşıdı” — deyir. Səhərdən bəri onun əlindən canı boğazına yığılan Zöhrab tələsik plaşını geyir. Mənim paltomu hirslə üstümə atır: “Getdik!” (“Qəzeti də belə-belə olsun, səni də...”) Adil müəllim əl-ayağa düşür, Qədir özünü sındırmadan yerindən qalxır: “Bunları özüm evlərinə qoyajam”. Bizi yola salmaq üstündə qırğın düşür, Qədir dediyindən dönmür, “şofer”i divanın üstündən paltoları yığışdırır... Birdən: “Ə, bə mənim ordenim hanı?” — hamı Qədirin yaxasına baxır, ora Leylanın düzü kimi bomboşdu, irəlidən də gərək ki, bir şey yoxdu. Adil müəllim yazıq stolun altına baxır, mən qorxumdan ciblərimi eşirəm, Zöhrabın hirsindən üzü səyriyir, “şofer” qanımızın arasına girir: “Qədir, bəlkə evdə qoymusan?” (Bir azdan ağlımıza gələcək ki, orden və medalların vur-tut eskizi hazırdı...) Qədir sürətlə otaqdan çıxır, səhərki qaydayla “Jiquli”də tərkləşirik. Saat bir olar. Arabir maşının qabağından qurd-quş keçir, Qədir cuşa gəlir: “Üstünüzdə tüfəng olanınız yoxdu?”.. Kamal Abdulla yazır ki, Bakıya təşrif buyuran Oljas ağanı (Süleymenov) rayona qonaq aparmışdıq, yedik-içdik, dərdləşdik, şeir dedik, Oljas ağa təkidimizə baxmayaraq, dodağın dodağından ayırmadı. Geri qayıdanda, heç kəsin unamadığı yerdə başladı, nə başladı... Əsl oxumalı gecəydi, yorğun adamlar, maşında da Qədir Rüstəmov. Qədir oxumadı, dinmədi, danışmadı. Biz də ağzımıza su alıb oturduq. Düşəndə yalandan əl tutduq.

Mən:

— Qədir müəllim, icazə verin, bu gecəni yazım? Siz oxumadız, oxumadız...

Qədir Rüstəmov:

— Səni məhkəməyə verərəm.

— Sonra da yazmaq olmaz?

— Sonra... nə bilim, ə, nə olar, nə olmaz? Allah-zadam?

Mən Qədir oxumayan gecəni Allahın izniylə yazdım. Üstündən üç il yarım keçəndən sonra. Qədirə gənəşmədən, Zöhrabdan xəbərsiz. Bilib nə deyəsidilər: Allah deyillər ki?..

(Fevral, 2000)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(23.12.2025)

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

İnsanlar bəzən gözgörəsi həyatın dibinə atılırlar. Xüsusən, bu, narkotikaya alüdə olanlarda belədir.

Pakistanlılar əqrəblərdən narkotik vasitə kimi istifadə edirlər. Əqrəbi öldürdükdən sonra onları günəşin altında qurudur, toz halına gətirir, qızdırır və tüstüsünü nəfəs alırlar. İstifadəçilərin fikrincə, eyforiya hissi 10 saata qədər davam edə bilər. Alınan ləzzət o qədər güclü olduğu deyilir ki, hətta heroini də üstələyir. Bununla belə, orqanizm ölümlə nəticələnə bilən toksinlərə uyğunlaşarkən, ilk 6 saat dözülməz dərəcədə ağrılara davam gətirməlidir.

Bu narkotikin aktiv maddəsi əqrəb sancmasından gələn zəhərdir. Buna görə də, tüstünü nəfəs aldıqdan sonra ilk 6 saat bədən zəhərə uyğunlaşana qədər ağrılı olur  və yalnız bu müddətdən sonra “kayf” başlayır. Bununla belə, ölüm halları da qeydə alınıb.

Maraqlıdır ki, bu təkcə pakistanda deyil, digər Cənubi Asiya ölkələrində də yayılaraq, bir problemə çevrilib. Əslində, əqrəblərdən narkotik vasitə kimi istifadə edilməsi aludəçiliyi hələ 2007-ci ildə məlum oldu. O vaxt Əfqanıstanda narkotiklər haqqında kitab yazan amerikalı sosioloq Devid Makdonald təkcə Kabildə təxminən 60 000 əqrəb həvəskarının olduğunu təxmin edirdi.

Rəsmi olaraq əqrəb narkotik sayılmadığından, ondan istifadə ilə bağlı heç  bir qadağa yoxdur və bu məqsədlə də kütləvi şəkildə tutulur. Bu səbəbdəndir ki, Pakistanın bəzi bölgələrində onların sayı həddən çox dərəcədə aşağı və yox səviyyəyə düşüb.

Əqrəblər əslində olduqca faydalıdır, çünki onların zəhərindən xərçəng və İnsan immunçatışmazlığı virusua qarşı dərman hazırlamaq üçün tibbdə çox istifadə olunur.

Məlumdur ki, əqrəb zəhəri dünyada ən qiymətli zəhər sayılır və onun 1 litri təxminən 10,3 milyon dollara başa gəlir. Onu əldə etmək olduqca çətindir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(23.12.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində bu gün sizlərə Elxan Zalın essesi təqdim edilir.

Elxan ZAL

SEVGİLƏR FONTANI

Peyğəmbərlərə vəhy gəlir, şairlərə ün. Mən ünlə yazıram.

Ün çox yerdən gələ bilər – Tanrıdağdan da, Ana Kaha – Erkeneqondan da, Xəzərin sahilində doğan günəşi salamlayan mələk xorundan da, Tovuzdakı Haça qayadan da, Nigar Rəfibəyli və Rəsul Rza küçələrinin qovuşuğu yerdən də. Bizim şair ilhamımız isə lütf edilən səsləri eşitmək bacarığıdır.

Ün gələndə qəfil gəlir, çatar-çatmaz könül qopuzunun simlərini titrədir və sən hərflərə çevirməyə çalışırsan bu səsi. Bu səslər daş bitiklərə həkk olunmuş əbədi kitabın sətirləridir. Onlar həmişə olub, həmişə də olacaq. Zamanı gələndə aldığın nə varsa, yazdığın nə varsa, yenə də qayıdıb əbədi kitabda qalacaq.

Tanrıya xoş olan bir gözəl anda könül anteninə qonaq gəlir ün. Mələk xorunun oxuduğu əbədi nəğmələr hər səhər mesajtək paylanır könüllər saytında. Eştuqlar eşidir, könüllər həzm edir, sağırlar yan gedir.

Ay Atam və Ay Ava xəlq olunandan bəri onlara ün eşitmək bacarığı da verildi Qızıl Almalı bağda. Əbədi kitabda ən sirli qatlardan, qanadlı atlarda muzalar busəsi gətirdi bu səsi.

Sevginin, savaşın əbədi kitabı dad verdi ruhuna xəlq olan insanın. İnsanlıq bu dadla yaşadı, sevgi də, savaş da həmişə qoşadı. Hərəkətin nizamı var olmaq üçün verilib bu savaş. Bu savaş bitəndə qiyamət gələcək.

         Biz sevdik, savaşdıq, savaşdıq və sevdik, duamız rəng verdi göylərə. Göylərdən gələn ün göylərə qayıtdı, torpaqdan gələn ün torpağa çevrildi səninlə.

Ün gəldi, biz sevdik, biz sevdik, ün gəldi. Sevdikcə savaşdıq, savaşıb yol açdıq yaranış eşqinin sirrinə. Var olmaq alın yazımızdır, Sevgi savaşımızdır, şairlik muradımız,  şeir könül yazımız.

Bu səhər, bu şəhər, bu kəhər! Xəzərin sehrində rəqs edir nəğmələr. Üfüqün köşkündə atəşdə qovrulan qan çalası. Taissanın balası səni salamlayır, Qız qalası. Vəcdinin sehrində uçuşan şairlər kitaba həkk etmək istəyir bu anı. Xan Günəş, Dan üzü və Qürub  yaşamın eşqinə axıdır bu qanı, mərhəmətini bizdən əsirgəmə, Mehri Banu.

Ün gəlir, yazırıq, yazırıq, ün gəlir, Bakıda hər səhər uyqudan oyanan bu şəhər göy kəhər eşqində ümidlər qurarkən dalğalar ritmində rəqs edir nəğmələr.

         Nəğmələr sonsuzdur, Tanrıtək, insan var olduqca bu ün də gələcək...  

***

Nigar Rəfibəyli və Rəsul Rza küçələrinin qovuşduğu nöqtədə, düz “Xaqani” ticarət mərkəzinin qənşərində var olan bir məkanda, buradan didərgin salınmış rəssamların özləriylə apardığı xoş bir ovqatın rənglərini düşünərkən mavi donlu, saçları kare, ləbləri püre bir muza ün gətirdi.

İndi beynimdə məmur qabiliyyətsizliyinin bu yerin aurasından sildiyi rənglərin pıçıltılarının dolaşdığı bir andı. Və gözəlim Muza qənşərimdə dayandı. Duyğular qasidi,  bir əşar busəsi – bu sözü, bu səsi O verdi, mən aldım...

Sentyabr sıcağında addım-addım gəzinmələr həvəsinə doğru irəliləyən insan selinin baxış təbəssümü çox sönük görünür. Dünyanı çulğalayan virus salğını öz hüzn möhürünü Bakı küçələrinə də vurub. Adamların yerişində əvvəlki əda yoxdur. Bakılılar az qala yankilərin sındırdığı Belqrad əhalisinə bənzəməyə başlayıb. Amma yenə də... həyat qaynayır, həyat davam edir. Adamlar ən hüznlü anda belə özlərinə bir bəxtiyarlıq hücrəsi yapmağa çalışırlar.

 İndi mənim dayandığım nöqtə bəxtiyarlıq hücrəsinə və sevgi fontanına açılan bir yolun girişidir. Bura iki şairin, muzaların busəsindən tamsınmış iki sevdalı insanın maddi dünyada yenidən  qovuşa bildiyi bir nöqtədir.

Sevgilər fontanına gedən yoldur.

Sevgilər fontanı sevgilərdən doğar.

Onlar əsl şairlər kimi sevərək yaşadılar, sevilərək getdilər, gedəndə də, demək olar ki, bir-birindən xəbərsiz də olsa, bir yerdə getdilər. Təzədən qovuşmaq üçün getdilər.

İki sevdalı insan, iki şair – Rəsul Rza və Nigar Rəfibəyli.

                                                       ***

Bu küçə dənizə gedən yoldur, yolun sonunda məni dəniz gözləyir. Adamların bənizləri azcana hüznlüdür. Nigar Rəfibəyli 24-də bir zaman Bakının rənglərindən doğulan saqqallı və saqqalsız rəssamların rəngarəng rəsmlərinin yaratdığı xoş əhval aurasından əsər-əlamət qalmayıb. Dollar yaşılından başqa rəng tanımayan rəngsiz məmurlar buranı da rəngsizləşdirdilər.

Yüz ilin şahidi bu dilsiz binalar gələnə-gedənə bulanıq baxırlar.

Hər tərəf dükandır, “LEDİ ŞARM”, “MADAME COCO”, Bakını basdırmış əcnəbi adlar, təzə səslər sorağında radar qoşmuş qulaqlara həkk olunan soyadlar.

Önümdəki parkın girişində tənha palma dayanıb, bəlkə də, dimdik durub desəm, daha doğru olar. Bir vaxtlar mən ona “qılaflı palma” deyirdim, çünki qışda qılafa salırdılar, üşüməsin deyə. Ayını əhliləşdirən insan palmanı da əhliləşdirər. Bu palma da qılafa girə-girə əhliləşdi, amma öz bədəvi görkəmini itirdi. Başında bir-iki yarpaq qalıb, lap çılpaq zənci repçilərinə bənzəyir. Yəqin, belə düşünürlər ki, “LEDİ ŞARM”, “MADAME COCO” “Torqovı”ya Paris ovqatı gətirirsə, palma da Məkkənin ovqatını gətirəcək. Orda qabaqda kilsə var, o tərəfdə sinaqoq. Palma da bir növ məscid proyeksiyasıdır. Bu düşüncəylə palmanı keçib parka girirəm.

Sol tərəfimdə işsiz dayanmış fontan qəfil işə düşür. Bakı meriyası da mənim kimi, yəqin, ilhamla işləyir, nə vaxt gələsi, o vaxt tutuzdurur. Fontanın yanında iki uşağıyla dayanmış cins şalvarlı qadın fontanın qəfil oyanışından diksinir. Mən bu fontana hələ ad qoymamışam, hələlik adsız fontan deyək. Ad qoyma məsələsi Bakı meriyasının zəif yerdir. Mən bilən, onlar pullu idarədir, bir az baş işlətsələr, məsləhətçi kimi bir mini Dədə Qorqud” tapa bilərlər. Bəlkə də, bunlar düz eləyirlər, yer adlarıdı, dükan adlarıdı, kafe, bar... nə bilim, daha nələri birbaşa xaricdən ixrac eləyirlər, daha öz müdrik başlarını nəyə görə işlətməlidirlər ki?

Nə isə... düşüncələrimə qoşulub gedirəm. Bura Nigar Rəfibəyli küçəsində bir adsız parkdı. İçində yolkalar da var, palmalar da. Bu şam ağaclarını biryolluq kəssələr, adını palma parkı qoyardıq. Gözəlim muza belə bir şeir xatırladır:

Yoluna yavuz baxar dəniz,

Palma parkı geyər kəfən.

Gülüşün otelə dönməz

İzini öpüncə qumsal.

Amma burada qumsal yoxdur. Yerə əlvan daşlar döşəyiblər, mozaika yaradıblar. Yəqin, belədə oturacaqda əyləşib iştahla dönər yeyən qadının əhvalı daha mozaikalı və musiqili olur.

Sentyabr sıcağında sevginin dadını çıxaran gənc oğlan və qız palma kölgəsinə sığınıblar. Bəlkə də, bu anda beyinlərindən keçir ki, bu palmanın yerinə bir çinar ağacı olsaydı, keyfimizin madyanları dördnala çapardı. Amma indiki halda palmanın altında oturub, çinarı abstrakt təsəvvür eləməyə məhkumdular. Hər halda, Nigar Rəfibəyli küçəsindədir bu park. Azərbaycanda çinar deyəndə isə öncə Rəsul və Nigar yada düşür. Yəqin ki, bir də mənim “Ulu Çinar” jurnalım. Bəzən düşüncə sərinliyi palma sərinliyindən daha praktik ola bilir. Sevgi məsələlərində ən əsası bir yerdə olmaqdır. Necə deyərlər, biz biriksə, dünya bizə kiçikdir.

                                                        ***

Qabaqda Nizami Gəncəvinin heykəli var, muzeyin divarlarından baxan bir dəstə ulu şair isə ustadın hüzurunda poz verir. Bu məkan Şeyx Nizaminin səltənətidir, amma hökmündə bircə muzey qalıb.

Həzrəti biznesin saksaulları boş qalan yerləri kölgələyiblər.

Qayğılar qumunda ağnayan şəhər isə dollar yaşılının ritminə takt tutmağa məhkumdur.

Misterlər və müsyolar üstümüzə dollar yaşılı ilə gəlirlər.

Hücum var üstümüzə, hər tərəfdən hücum var.

Çox şeyə şahiddir bu qala divarları...

Bir vaxtlar burda, palma parkında Nizaminin “Yeddi gözəl”inə bir abidə quraşdırmışdılar. Sasani sarayının yeddi məlaikəsinin daş baxışları öz qədim ehtiraslarını qarşılarında çağlayan fontanın sərin sularında soyudardılar.

Ehtiras və suyun doğurduğu enerji öz ətrafına çoxlu gənc toplayardı.

Bu sevginin hələ öz əsrarını qoruduğu zamanlarıydı.

Biz sevmək üçün yaşayar, yaşamaq üçün sevərdik.  Sevda yanğılarından mənalı bir şey varmı insanın yaşamında? Duyğularımıza yanğılardan yana yasa vermişmi Tanrı?

Sənin könlündəki sevda dəni yanğı dəyirmanında üyüdülür, seviş sobasında bişir və sən sevgidən bişirilən bu çörəkdən tamsına – tamsına Sevgi Fontanına doğru gedirsən.

         Sonra da arzularının toranını aydınlatmaq üçün cibindən çıxarıb qəpik atırsan hovuzdakı sulara,  sevda ilahəsinə nəzir atırsan ki, sevginin fontanı daha da çox çağlasın...

İndi, Nigar Rəfibəyli və Rəsul Rza küçələrinin qovuşduğu məkanın yanında, Şeyx Nizami səltənəti hövzəsində mən böyük sevgilər barədə düşünürəm. Beynimdə misralar yaranır, yanımda Muzam da var. Qaraxanlı Talıbın və Taissanın oğlu tovuzlu Elxan Zal Bakının nəğmələrini belə yaradır:

anam Taissanı zikr edirəm mən,

kainat ovcumda nöqtə sayağı.

sevgi fontanları həzz verir mənə,

mənim sevdiklərim ilahələşir.

                                                        ***

Burası Nigar Rəfibəyli küçəsi. Zəngin supermarket vitrinlərindən manekenlərin baxışları gecənin əsrarında qızğın dəvələr kimi boylanır.

Xalq arasında “Torqovı” adıyla məşhur olan Nizami caddəsi  Bakının ən ecazkar küçəsidir, bura sevgi ilahəsinin hökmündədir.  Burada hər yanda sevgi ətri  var, burada bütün görüntülər könül rəngindədir. Xüsusən də gündüz saatlarında. Amma indi gecədir, binaların sinəsində almaz kolye kimi parıldayan reklam işıqları, beton cəngəlliyə bənzər şəhərin üstünə çökmüş qaranlığın zəhmli vahiməsində ürkək ahu kimi görünür.

Mən reklam işıqlarının və ulduz yağışının  səssiz musiqisi altında dənizə doğru addımlayıram. Orada yovşan qağayıların yakamoz parıltısında dalğa rəqslərini seyr edəcəm. Atəşgahlı anılarda Ötükən havalarını yaşadan  Bakının ruhu, böyük Xəzər xaqanlığının mistik ritmlərini qağayı nəğməsi şəklində yaşadan bu dənizdən əsrlər boyu güc alıb. Mən doğma sahillərdə anamız Umayin şəninə səssiz himnlər oxuyan qağayılara doğru gedirəm. Yazıçı dostum Elçin Hüseynbəylinin “yovşan qağayı”larına doğru. Onların uçuşlarında bir kauçuk ləngəri var.

Burnum yovşan qoxusu axtarışındadır, düşüncəm qağayı kimi uçunur. Mən yovşan iyini çox sevirəm, mənə elə gəlir ki, bu qoxu həmişə mənimlə olub. Bəlkə də, hansı babamsa (bəlkə də, nənəm) yovşan kolunun üstündə bətnə düşüb. Biz bozqır millətiyik və bir Allah bilir, neçə nəslimiz yovşan kolunun ovsunlu qoxusuyla mayalanıb. Neçə dünya fatehi toxumu göydən göndərilən bu sirli kolların üstündə dünyaya gəlib. Bu qoxu Bakıda neft iyinə qarışsa da, Turan çöllərindən Qızıl Alma sevdasını yelli dalğa atları belində gətirən xəzri, içimizə yovşan qoxulu bir sərinlik çiləyir. Və həsrətin gil kitabları düşüncələrimizdəki unutqanlıq yanğılarını lövhələr üzərinə çiviləyir.

Belə bir misra düşünürəm: “Göy səma altında, yovşanlı bir yataqda bir vaxt bətnə düşüb şanlı Atilla”. Fəqət indi Atillalar doğulmur, çünki adamlar yovşan iyini unudublar, indi  düşüncələr də qağayı uçuşlu deyil. Üç tərəfi bozqır olsa da, indi Bakıda step havası duyulmur. Bakı oturaqlığın ətalətindən lırtlaşıb, o çox həvəssiz və yorğundur. Neft pullarının törətdiyi hərəkət və qalxınma görüntüsü tamam parıltısızdır, çünki bu hərəkətin mayasında yovşan qoxusu yoxdur. Yovşan iyi çatmır bu şəhərdə, qağayılı düşüncə çatmır. Mən sahilə doğru gedirəm – yovşan qağayıların uçuşuna baxmağa. Onlar da yovşan iyi kimi dosdoğmadı, dosdoğma.  Və bir qalib xəzər süvarisi sayaq yağma həvəsi keçir könlümdən...

Sentyabr sıcağında addım-addım gəzinmələr həvəsinə doğru irəliləyən insan selinin baxış təbəssümü çox sönük görünür. Beynimdə məmur qabiliyyətsizliyinin bu yerin aurasından sildiyi rənglərin pıçıltılarının dolaşdığı bir andı. Və gözəlim Muza qənşərimdə dayandı. Duyğular qasidi,  bir əşar busəsi – bu sözü, bu səsi O verdi, mən aldım...

sel kimi axır izdiham,

meydan top model sərgisi,

qonub eşqli dodaqlara

boyalı reklam şərqisi.

daş cəngəllik səhnəsində

rejissorsuz bir teatr.

bura bizim Brodveyimiz,

bura bizim Monmartr.

Dayandığım nöqtə bəxtiyarlıq hücrəsinə və sevgi fontanına açılan bir yolun girişidir. Bura muzaların busəsindən tamsınmış iki sevdalı insanın maddi dünyada  qovuşa biləcəkləri mistik bir nöqtədir. Sevgilər fontanına gedən yoldur.

Sənin könlündəki sevda dəni yanğı dəyirmanında üyüdülür, seviş sobasında bişir və sən sevgidən bişirilən bu çörəkdən tamsına – tamsına Sevgi Fontanına doğru gedirsən. Həyatının ən şirin anlarını xatırlayırsan.

Sevgilər fontanı sevgilərdən doğar...    

Dan tanrısı hər səhər şam yandırır sevgi fontanının şəninə.

sevgilər fontanında

şəkillənmiş eşq anı.

bir az mərhəmət çilə,

anamız Mehri Banu.

yanğılı pıçıltılar

qalxır gizli qatlara.

şəfqətli su şırnağı

yaşam verir otlara.

quruş atırıq suya –

ilahə qır ovsunu.

taleyin mələkləri

bəxtimizə ov sunur.

bura bizim Bakımız,

yaşamı həvəslidir.

könlümüzün rübabı

cənnətquşu səslidir.

aşiqlik ritmindədir

türk əsrinin modası.

bizə mesaj göndərir

işvəli eşq odası.

Hələlik isə fontanlar çağlamır. Adamların bənizləri azcana hüznlüdür. Nigar Rəfibəyli 24-də bir zaman Bakının rənglərindən doğulan saqqallı və saqqalsız rəssamların rəngarəng rəsmlərinin yaratdığı xoş əhval aurasından əsər-əlamət qalmayıb. Dollar yaşılından başqa rəng tanımayan rəngsiz məmurlar buranı da rəngsizləşdirdilər. Yaşatdığımız sevda anları kenquru həvəsi ilə hoppanışır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(23.12.2025)