İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Füzuli rayonunun Qarğabazar kəndində XVIII əsrə aid tarix-memarlıq abidəsi, türbə yerləşir. Qarğabazar türbəsi adlanır. Əsas kompozisiya üstünlüyü qeyri-adi böyüklüyə malik olan giriş qapısıdır. Təməldə səkkizguşəli plana malikdir.

Türbənin inşası zamanı bişmiş qırmıızı kərpiclərdən istifadə edilmişdir. Arazboyu ərazinin digər səkkizguşəli türbələrindən fərqli olaraq kərpic, türbənin inşasında əsas inşaat materialı olaraq seçilmişdir. Daha əvvəlki dövrlərdə də kərpic əsas inşaat materialı kimi istifadə edilsə də, bu, heç vaxt türbə inşasına xas edilmirdi. Bu baxımdan Füzuli rayonunun Babı kəndi ərazisindəki Şeyx Babı türbəsi və onun ətrafındakı dini kompleks xarakterik xüsusiyyət daşıyır. Belə ki, kompleks ərazisinə daxil olan bütün tikililər kərpicdən inşa edilsə də, Şeyx Babı türbəsi daşdan tikilmişdir. Əsas kompozisiya üstünlüyü qeyri-adi böyüklüyə malik olan giriş qapısıdır. Bu cür böyük giriş XVI-XIX əsrdə nəinki abidənin yerləşdiyi Qarabağ və Arazboyu ərazi, o cümlədən, ümumilikdə Şimali Azərbaycan ərazisi üçün xarakterik deyildir. Şirvan və Arran memarları XIX əsrə kimi türbə inşası zamanı əvvəlki ustadların kompozisiya yanaşmalarını saxlamış, türbələr üçün kiçik giriş qapısı inşa etməklə ümumilikdə tikiliyə monumental xarakter verə bilmişlər.

Azərbaycan müstəqilliyini yenidən bərpa etdikdən sonra türbə, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2 avqust 2001-ci ildə verdiyi 132 nömrəli qərar ilə yerli əhəmiyyətli daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələrinin siyahısına salınıb. Türbənin yerləşdiyi kənd 1993-cü ildə Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən işğal olunub. Və əlbəttə ki, 2020-ci ildə azad edilib.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.05.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı PORTAL AKADEMİYASInda növbəti, üçüncü abituriyent kurslarına davam edir. Həyatda necə uğur qazanmalı, hədəfi necə seçməli, hədəfə doğru necə irəliləməli, necə lider olmalı – bu sayaq suallar hər birinizi düşündürür, bilirik. Onlara PORTAL AKADEMİYASI məşğələlərinə qatılmaqla çavab tapacaqsınız.

Rubrikanı millət vəkili, motivasiya spikeri, yazıçı Əlibala Məhərrəmzadə aparır.   

İndi isə sizi ən müxtəlif təsnifatlardan («Forbes» jurnalının təqdimatında «Ən sağlam 12 qida» reytinqi, Conni Bovdenin «Dünyanın ən sağlam 150 qidası» kitabı, «Taym» jurnalındakı «Tarixin ən faydalı 50 bitki və qidası» reytinqi və s.) seçdiyim Yer kürəsinin ən faydalı qidaları ilə tanış etmək istəyirəm. Buyurun, faydalanın:

A. göyərti və tərəvəzlər.

1.     Qulançar (az kalorilidir, asan həzm olunur, vitaminlərlə (K, B1, B2, B9, C, E, A, PP), mikro və makroelementlərlə (sink, kalsium, maqniy, dəmir) zəngindir).

2.     Şirin bibər (Antioksidantların və C vitamininin mənbəyidir).

3.     Brokkolli kələmi (K və C vitaminlərinin və sellülozun çoxluğuna görə təkrarsızdır, xərçəngin bütün növlərinə tutulma riskini azaldır, bədəni toksiki maddələrdən təmizləyir).

4.     Kök (karotinin əsas mənbəyidir, insanın hüceyrələrinin inkişafı, dərinin, selikli qişanın və gözün sağlamlığı üçün çox vacibdir).

5.     Rəngli kələm (tərkibindəki A, B, PP vitamini, kalium, fosfor, dəmir və sellüloz, eləcə də protein adi kələmdəkindən dəfələrlə çoxdur, bu tərkib bağırsağın mikroflorasına müsbət təsir göstərir).

6.     Xiyar (95% sudan ibarət olan və ən az kalorili bu tərəvəzdə yağ, zülal çox azdır, amma kalium və digər vitaminlər çoxdur).

7.     Sarımsaq (ən güclü antioksidantlardan hesab olunur, güclü bakterisid təsiri var, soyuqdəymə ilə mubarizədə güclü silahdır, ürək xəstəlikləri riskini, yemək borusu xərçəngi riskini azaldır).

8.     Zəncəfil (immungücləndirici, həzmə kömək edən bu bitkinin kökündə efir yağları, vitamin və minerallar boldur).

9.     Soğan (bakterisid xassəsinə, dəmir və kalsium bolluğuna, B və C vitamini bolluğuna görə seçilir).

10.Pomidor (xərçəng əleyhinə likolin kimi güclü antioksidanta, ən müxtəlif mikroelement və vitaminlərə malikdir).

11.Cəfəri (tərkibində limondan 4 dəfə çox vitamin olduğundan soyuqdəymədə, habelə avitaminozda çox faydalıdır, bitki proteininə malik olduğundan isə pəhriz saxlayanlar, xüsusən ət yeməyənlər üçün əvəzsizdir).

Növbəti təqdim edəcəyim meyvə və giləmeyvələr olacaq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.05.2025)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bakımızda bir aralar küçələrdə yalnız sovet avtomobilləri şütüyərdi. “Jiquli”lər, “Moskviç”ləe, “Volqa”lar. Sonra – müstəqilliyin ilk illərində yapon avtomobilləri rüzgarı əsdi. Sonra dominantlığı alman maşınları - əsas da “Mersedes” ələ keçirdi.

İndi isə liderlik Çin avtomobillərindədir. Amma sözümüz bu barədə deyil.

“Mercedes” – avtomobillərin kralı hesab edilir, bütün dünyada öz üstün mövqeyini qoruyub saxlayır. Bilirsiniz niyə? Keyfiyyət burada tək rol oynamır. Əsas rol oynayan həm də “Mersedes”in dünyada yaradılmış ilk avtomobil olmasıdır.

Sizə təqdim etdiyim fotoda “Mersedes” yoxdur, amma mən “Mersedes”dən danışıram deyə təəccüblənməyin. Gerisinə qulaq asın.

“Mercedes” 1885-ci ildə yəhudi ixtiraçı Karl Bents tərəfindən hazırlanmışdır. Cənab Bents avtomobilə bu adı isə qızının şərəfinə vermişdir; o, qızını sevgi ilə Mercedes deyə çağırırdı. Bu sevgidən icad etdiyi avtomobilə də pay düşdü, əlbəttə.

“Mercedes” bu günə qədər dünyanın ən bahalı avtomobillərindən biri olaraq qalır! Bu, əlbəttə ki, birincilik, pöionerlik, flaqmanlıq üstünlüklərindən doğan bir impulsdur.
Şəkildə: Karl Bents və qızı Mercedes, 1885-ci il.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.05.2025)

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

      RƏSUL RZA

“BƏLKƏ DƏ”

M.Rəfiliyə

Onunla həmmərəz idik biz, o deyirdi:

Eh! Cəhənnəm olsun

bütün dərman, pəhriz!

Mənə dağ havası verin!

Sac yuxası verin!

İstəyirəm sərxoş olum meyindən

əyriboyun bənövşədən

qalxan ətrin.

Mənə

qızıl söyüd çubuğundan hörülmüş səbətdə

moruq gətirin!

Açın sinəmi!

Dəniz yeli dəysin ona!

Haram olsun mənə

bu torpağın çörəyi,

dincimi almadan,

yorulmadan, qocalmadan

səksəndən getməsəm doxsana.

Azarı, ölümü

büküb qoymasam ayağımın altına!

Belə deyərdi,

Əllini yeni keçmişdi,

qara örtük saldılar tabutuna

Bəs niyə belə?

Həkimlər gəldi,

yazdılar, pozdular.

Gah elə, gah belə yozdular.

Yan-yana düzüldü,

neçə-neçə qəşəng latın sözü.

Qərara gəldilər:

... Xəstəliyin şiddəti...

Bir də... özü...

Ancaq bir deyən olmadı

bəlkə... səbəb başqadır,

Bəlkə... arzusu doğrulmadı

Bəlkə...

ona dağ havası

sac yuxası,

bir də

qızıl söyüd çubuğundan hörülmüş səbətdə

moruq verən olmadı?...

1958

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.05.2025)

Aynur İsmayılova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Zəngli saatın səsinə yuxudan oyandım. Səhər açılmışdı. Saat səkkizə işləmişdi. Hər gün olduğu kimi yerimdən qalxaraq dərsə getmək üçün hazırlaşmağa başladım. Universitetdə axırıncı ilim idi. Son vaxtlar həm yorucu, həm də əyləncəli keçirdi. Bitirməyin verdiyi gələcək qayğıları da məni bir az qorxudurdu.

Elə ağlımda gələcək planlarla universitetə daxil oldum. Tanıdığım müəllimlərlə salamlaşaraq sinif otağına doğru pilləkənlərlə qalxmağa başladım. Tək deyildim, yanımda qrup yoldaşlarımdan bir neçəsi var idi. Biz söhbət edərək pillələri qalxırdıq. Universitetin təmizlikçi qadını həmin pilləkənləri təmizləyə-təmizləyə aşağı düşürdü. Biz sakitcə, mane olmadan kənardan keçib getmək istəyirdik ki, birdən kimsə bizi “Qızlar!” deyə səslədi. Hamımız səs gələn tərəfə çevrildik. Bu, təmizlikçi qadının səsi idi. Səsi həm kədərli, həm də mənə tanış olmayan bir hisslə dolu idi. Gözləri çox dərin baxırdı. Bir anlıq nəzərlərini üzərimdə hiss etdim. Baxışları çox şey ifadə edirdi. Hər birimizə diqqətlə baxandan sonra dedi:

-Məndən utanırsız?

Nə baş verdiyini anlamadıq. Sual dolu baxışlarla bir-birimizə baxdıq.

-Mənə nə üçün salam vermirsiniz? Müəllim olmadığım üçün? Buraları təmizləyən birinə salam vermək, hal-əhval soruşmaq sizə ağır gəlir? Buraları təmizləyirəm deyə adımı belə soruşmağa ehtiyac duymursunuz? – dedi qadın.

Səsi bir az titrəyirdi:

-Siz mənim övladlarım yaşındasınız. Həyatı hələ tam anlamırsınız. Lakin mən bu pilləkənlərdən gəlib-keçən çox insan gördüm, çox tələbə gördüm. Bəziləri üçün görünməz idim, bəziləri isə varlığımı dərk edirdi. Salam verib keçirdi. Bilirsiniz, salam vermək adi söz deyil, “Sən varsan”, “Sən insansan” deməkdir. Salam bir insanın gününü dəyişə bilər, həyatını xilas edə bilər.

Biraz dayandı. Baxışları uzağa yönəldi, sonra bizə tərəf dönərək davam etdi:

-Mən salam alanda özümü görünməz hiss etmirəm. Bu da mənə kifayət edir.

Qadının sözləri bizi yerimizdəcə saxladı. Heç nə deyə bilmədik. Bəlkə də heç bir cavab kifayət etməzdi. Çox sarsılmışdıq. Olsun ki, qadının qarşısında yox, özümüzün qarşısında utanırdıq. Qəlbimizdən keçirdi ki, o olmasa, heç düşünməzdik, bir salamın bu qədər önəmli olduğunu.

Qürurla danışan bu qadın o anda müəllimlərdən daha çox öyrətdi bizə. Və biz dərsə girmədən öncə dərsimizi almışdıq. Bu hadisədən sonra hər dəfə o pilləkənləri qalxanda ilk axtardığımız qadının baxışları oldu. Hər dəfə ona salam verdik – həm də ürəkdən. Bu həm də bir təşəkkür idi. Bizə görməyi, salam verməyi öyrətdiyi üçün.

Və anladım ki, həyatda dərsi sadəcə müəllimlər vermir. Pilləkənlərdə qarşına çıxan təmizlikçi bir qadın da səssizcə həyat dərsi verə bilər.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.05.2025)

Qoşqar İsmayılzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Beynimdə o qədər fikir var ki, bir az gəzib dağıtmaq istəyirəm. Gedəsi favorit yerim var. Taksi gərəkdir.

Sağ olsun texnologiya, səssizcə sifariş verib, sakit yol getmək mümkündür. Elə bil casus filmindəsən.  Bir az keçmiş, mobil tətbiqdə olduğum məkan bəlli, gedəcəyim ünvanı seçirəm. Budur, seçimimi edirəm, sürücünü də seçib sifarişi təsdiqləyirəm.

Çox keçməmiş tətbiqdən zəng gəlir.

– Alo, – deyirəm.

– Alo, – səsi gəlir.

– Qardaş, taksi sifariş vermisiniz? – deyir.

Daxilimdə bir səs – Axı mən bozbaş istəmişdim, – kinayəli şəkildə səslənsə də, mülayim tərzdə “bəli” deyirəm.

Növbəti sual eşidilir:

– Hardasınız?

Tətbiqdə ünvanım elə detallı görünür ki, tapmamaq qeyri-mümkündür. Ancaq buna rəğmən:

– Filan yerdəyəm, – cavabını verib zəngi sonlandırmaq istəyərkən, budur, növbəti sual fikir qapımı döyür:

– Ora haradır?

– Filan yerin yanı.

– Tanımıram.

– Yanında filan şey də var.

– Yanında filan bank olanı deyirsiniz?

– Yox, yox. Qarşısında filan çayçı da var.

– Hə, hə, tanıdım, – deyir. – Qardaş, iki dəqiqəyə oradayam.

On dəqiqə sonra taksi gəlir. Qapını açıb, salamlaşıb əyləşirəm.

– Hara gedirik? – sualı gəlir, baxmayaraq ki, tətbiqdə gedəcəyimiz ünvan bəllidir. Ünvanı deyirəm. Bir müddət sükut yaranır. Gözlərimi yumuram. Az keçmiş, qarşıdakı maşının qəribə davranışı sürücünü qapanmış və yaranmış sükutu söyüşlə pozmağa vadar edir.

Yolboyu “Harada işləyirsən? Haralısan?” – siyasətdən, cəmiyyətdən müzakirələr edib suallar ünvanlanır. Bəxtimdən şikayətlənsəm də, sosial şəbəkədə tanınmış aktyor Kamran Ağabalayevin taksilər haqqındakı sosial hesabındakı postu qarşıma çıxır və təskinlik tapıram. Budur, artıq ünvana çatmışam. Nağd şəkildə beş manat verib 2 manat 60 qəpiyimi gözləsəm də, qəpiyim ixtisara düşüb 2 manat mənə qayıdır. İki manata baxıb, dünənki taksi sürücüsünün çatmayan otuz qəpiyimə görə saldığı hay-küy gözümün önündə canlanır və bir anlıq mən də hay-küy qoparmaq arzusuna düşsəm də, beynimdə olan hay-küy artıq mənə bəs etdiyindən, qalsın, – deyib sağollaşıb qapını örtürəm.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.05.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Deyirlər ki, bəzən sənətkarların şəxsiyyəti ilə əsərləri arasında fərq olur. Mən bu fikirlə qətiyyən razı deyiləm. İnana bilmirəm ki, gözəl, parlaq əsər yaradan sənətkar cılız ürəyin, natamam xarakterin sahibi olsun. Özü də Əcəmi Naxçıvani kimi dahi bir memar! 

                             Kamal Ələkbərov 

Azərbaycanlı rəssam, heykəltaraş Kamal Ələkbərov 20 mart 1928-ci ildə Füzulidə dünyaya göz açmışdır. Təbii ki, uşaq yaşlarından rənglər dünyası onu özünə çəkmişdir, rəngli qələmlər və albom sirdaşı olmuşdur. Rəsmə maraq isə tədricən heykəltaraşlığa maraqla əvəzlənmişdir. Və bu istək, maraq da onun yolunu Azərbaycan Rəssamlıq Məktəbinə aparıb çıxarmışdır ki, istedadlı gənc oranı 1948-ci ildə bitirmişdir.

Burada Ələkbərova SSRİ xalq rəssamı Pinxos Sabsay dərs deyirdi.

1948-ci ildən 1954-cü ilə qədər isə artıq o, Vasili Surikov adına Moskva Dövlət Rəssamlıq İnstitutunda təhsil almışdır.

1953-cü ildən Kamal Ələkbərov sərgilərdə iştirak edirdi. Onun yaratdığı heykəltaraşlıq portretləri arasında "Neftçi" (gips, 1954), XII əsrin memarı Əcəmi Naxçıvani portreti (gips, 1955, Azərbaycan Milli İncəsənət Muzeyi; mərmər, 1958-59), "Qız" (mərmər, 1956, Azərbaycan Milli İncəsənət Muzeyi) "Partizan M. Seyidov" (bürünc, 1960), "Xanım" (ağac, 1961), "Balıqçılıq mahnı" (gips, 1962) mövcuddur.

Yasamal rayonu parkının ərazisində Azərbaycan SSR Xalq Komissarları Sovetinin sədri Qəzənfər Musabəyova quraşdırılmış abidə Kamal Ələkbərovun əsəridir. Əlbəttə ki, tarix amansızdır, birilərinə qurduğun abidələr sonra uçurdulur, digərlərinə qurulur. Cumhuriyyətimizə aid abidələri, məscid və mədrəsələri uçurdub qırmızı bolşeviklərə abidələr ucaltdıq, Musabəyov kimilərə səcdə etdik, amma sonra müstəqilliyimiz bərpa edildikdən sonra haqqın yoluna qayıtdıq. 2008-ci ildə abidə söküldü və onun yerinə parkın əsaslı yenidənqurmadan sonra dövlət bayraqları qoyuldu.

Kamal Ələkbərov monumental heykəllərin də müəllifidir. Monumental heykəllərin biri 1976-cı ildə Azərbaycan memarı Əcəmi Naxçıvaninin 850 illiyi ilə münasibətilə düzəltdiyi heykəldi.

Müəllif 1976-cı ildə o zamankı «Ədəbiyyat və incəsənət» qəzetinə müsahibəsində öz qəhrəmanı ilə bağlı fikirlərini belə bölüşmüşdü:

"Deyirlər ki, bəzən sənətkarların şəxsiyyəti ilə əsərləri arasında fərq olur. Mən bu fikirlə qətiyyən razı deyiləm. İnana bilmirəm ki, gözəl, parlaq əsər yaradan sənətkar cılız ürəyin, natamam xarakterin sahibi olsun. Özü də Əcəmi Naxçıvani kimi dahi bir memar!"

Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyevin 30 may 2002-ci il tarixli fərmanı ilə Kamal Ələkbərov Azərbaycan Xalq Rəssamı adına layiq görülmüşdür. Prezident İlham Əliyevin 23 dekabr 2004-cü il tarixli fərmanına əsasən, Kamal Ələkbərov fərdi prezident təqaüdçüsü olmuşdur.

O, 2009-cu il mayın 21-də 81 yaşında vəfat etmişdir.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.05.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində bu gün nəsr saatıdır, sizlərə Nuray Nəzərovanın “Anamın “xoşbəxtlik qutusu”” hekayəsi təqdim edilir.

Nuray NƏZƏROVA

“ANAMIN “XOŞBƏXTLİK QUTUSU””

Bu həyatda ən pis sükut ölüm sükutudur. Anamın həyatla vidalaşdığı zaman  həmin ölüm sükutu hökm sürürdü.  Bilmirdim nə edim? Hara sığışdırım özümü? Ana! Həmişə fərqli gözlə baxmışdım o qadına. Qəribə bir havası vardı. Bir şahzadədən fərqi yoxuydu. Sanmayın ki, anamdı deyə, təriflər yağdırıram. Yox, əsla! O, əsl xanımdı! Bəzən sadə bir gülüşlə işini həll edər, bəzən də şirin dilini işə salıb atamın inadla “yox” dediyi məsələlərdə onu yola gətirərdi.

Peşəsi jurnalist idi. Gözümü açdığım gündən anamı yazan, oxuyan, nəyisə müzakirə edən görmüşdüm. Hər şeydən əvvəl bilirdim ki, anam əsl ədəbiyyat insanıdır. Onunla hər zaman fəxr edirdim.

 Gec ailə qurmuşdu. 35 yaşı olanda mənə və əkiz qardaşıma qovuşa bilmişdi.Həmişə deyirdi ki, sən mənə Allahın hədiyyəsisən. Nəvələrini tez görsün deyə, məni 23 yaşım olanda evləndirdi. Gördü də nəvələrini. Onlara olan sevgisi o qədərdi ki, hərdən qısqanırdım da. Deyirdim, anam nəvələrini məndən çox sevir. Sən demə, o, nəvələri mənə görə sevirmiş.

Onsuz həyat yolumu necə tutacağam, bilmirəm. Tez-tez deyirdi ki, 65 yaşında öləcəm. O vaxta kimi işlərimi görməliyəm. Özümdən yadigar nəsə saxlamalıyam bu dünyada. Gördü də, yazdı da, yaratdı da. İndi isə, indi isə gedir...

Atam əllərini tutub yanında oturmuşdu. Anam harasa səyahət edirmiş kimi gözünü divara zilləyib baxırdı.

O məğrur qadının əlləri o qədər zərif idi ki... Mən ən çox onun əllərini sevirdim. Balaca əlləri, incə barmaqları vardı. İndi dərisi altında olan əzələlər elə bil harasa yoxa çıxmışdı. Dəri sümüyə yapışmışdı. O məğrur və tez-tez süzülən gözləri indi çuxura düşmüşdü.

Canım anam, sənsiz biz nə edəcəyik? Bir balaca ürəyinə məni, atamı, nəvələrini, ele hey narazı qalıb, başını buladığı gəlinlərini, "heç mənə oxşamır" dediyin qızını sığışdırmışdın.

Ayın iyirmi beşi  anamı torpağa tapşırdıq. Yas qurtarandan sonra, xalam dedi ki, anamın vəsiyyəti varmış. Ölüm anını sanki bilirmiş kimi vəsiyyət yazıb qoymuşdu. Kaş basdırmadan tapardıq vəsiyyəti, bəlkə də, çox şey onun arzu etdiyi kimi olardı.

Ailə bir araya gəldi. Bacım, həyat yoldaşı, əkiz qardaşım, gəlinimiz, övladları, mən və arvadım. Atam süfrənin ən başında oturdu. Xalam vəsiyyətnaməni oxudu. Heç gözləmədiyim məsələ anamın, zinət əşyalarını gəlinləri və qızı arasında tən bölüşdürməsi idi. Kassasında olan pulunu isə yasına xərclədiyimiz pulun əvəzi olaraq vermişdi. Və yenə bizi düşünmüşdü. Ən çox təəccüb etdiyimiz vəsiyyətnamənin son cümləsi idi: “Balalarım sizdən xahiş edirəm ki, mənim “Xoşbəxtlik qutu”mu mənimlə birlikdə bastırın!”.

Anamın xoşbəxtlik qutusunun olduğunu bilmirdim. Onun “xoşbəxtlik” anlayışının bizdən ibarət olduğunu düşünürdüm. Sən demə, elə deyilmiş.

Qutu haradadı? –xalamdan soruşdum.

Xalam – nənəngildədir, dedi. Anam ərə gələndə qutunu özü ilə gətirməyibmiş. Bu, mənim beynimə qurd saldı. Nə var ki o qutunun içində, anam onu ər evinə gətirməyib?

Tənbəllik etmədim.  Nənəmgilə gedib qutunu tapdım. Adi, göy rəngli, köhnə A4 vərəqlərinin qoyulduğu qutu idi. Üstünə köhnə printerlərdən çıxarılmış vərəq yapışdırılmışdı. “Xoşbəxtlik qutum” yazırdı.

Qutunu evə gətirdim. Anamın onun içində nə saxladığını bilmirdim deyə, yoldaşımın yanında qutunu açmadım. İş otağıma qoydum. Anamın sözü ilə desək – nə də olsa, yad qızı idi. İstəməzdim anama aid hansısa məhrəm bir mənzərəni görsün.

Qutunu açdım. Əvvəlcə hər şeyi bu qədər böyütdüyüm üçün özüm-özümü məzəmmət edib bir xeyli güldüm. Anamın xoşbəxtlik qutusunun içində balaca uşaq ayaqqabıları,  Nuh əyyamından qalma DVD, CD-lər, gümüş boyunbağılar, bir sözlə, əzizləyib, xarab olmasın deyə, istifadə etmədiyi hər şey vardı. Bir də 65 illik ömründə özünü xoşbəxt hiss etdiyi anlardan xatirə qalan balaca əşyalar. Düşündüm ki, bunu kimsə görsəydi, ya da anamın qardaşı olsaydı, arvadı çoxdan bu “xır-xəşəyi” zibilliyə tullamışdı. Bu balaca, adi qutu, açığı, gözümə mənasız göründü. Anam niyə bu qutunu özü ilə basdırmaq istəyir ki, deyə düşündüm.

Sonra məni başqa bir maraq daha çox çəkdi; o, DVD və CD-lərdə nə olduğu. İndiki dövrdə texnologiya o qədər inkişaf edib ki, bu DVD-ləri işlədən komputerlər, aparatlar yoxdu. Özümə söz verdim, nə olur olsun, bu qutunu bastırmadan əvvəl içində olanların, əslində, nə məna kəsb etdiyini bilməliyəm.

Bir haşiyə də çıxım, anamın vəsiyyətini biləndən sonra bir axunda danışdıq. Axund dedi ki, İslam dinində insanın qəbrinə nə isə qoyulması günahdır. Biz sadəcə o qutunu anamın ayaq tərəfindən, yanında basdıra bilərik. Qəbrin içində onunla birlikdə basdırmaq, İslam dini üçün caiz deyilmiş. Mən də anamın qəbrinin aşağısında balaca bir yer qazıb, qutunu ora basdırmağa qərar verdim; amma o, DVD-lərdə nə olduğunu bildikdən sonra.

 Bir kolleksiyaçı dostuma zəng vurub xahiş etdim ki, bir-iki köhnə DVD-im var. Onların içində nə olduğunu bilməliyəm. Mümkünsə mənə kömək etsin.

Sağ olsun, mənim üçün zar-zor işləsə də, işimə yarayacaq köhnə bir komputer tapdı. DVD-lərə baxdım. Çoxusu kino idi. Anamın sevdiyi filmlər. Tez-tez onlar haqqında danışmışdı deyə, filmin ilk səhnəsinə baxan kimi adlarını deyə bilirdim.

Qutunu yerə töküb daha dəqiq yoxladım. Anamın yazdığı hekayə dəftərləri arasında bir DVD yenə tapdım. Qəribəydi, anam onu qutunun içində gizlətmişdi. Qalxıb qapını bərk bağladım. Heç kimin məni izləmədiyindən əmin olub, DVD-ni komputerə yerləşdirdim. Bax bu əsl sirr idi. Ekranda anamın 24-25 yaşında olan şəkillərini gördüm. Şəkillərdə tək deyildi. Anamın yanında, bərabər gülüb, “mehriban” oturduğu bir kişi daha vardı – Aydın əmi.

Aydın əmi anamın iş yoldaşı idi. Mən gözümü açandan onların birgə işlədiyini bilirdim. Qəribə gələni o idi ki, anamın ona nifrət etdiyini düşünürdüm. Heç vaxt onu danışdırmırdı. O zarafat edəndə hamı gülürdü, anamdan başqa. O nəsə söz soruşanda hamı cavab verirdi, anamdan başqa. Hərdən mənə elə gəlirdi ki, anam o adamı görmür.

Bir dəfə balaca olanda anamdan soruşdum: – “Ana, Aydın əmidən niyə zəhlən gedir?” Anam üzümə baxdı, sanki sualımı eşitmədi. Məsləhət verdi ki, vaxtımı boş sözlərə sərf etmiyim. Gedib dərslərimi hazırlayım. Onda qərar vermişdim ki, Aydın əmi anamın gözünə görünmür. O adam yoxdur. Hələ bir ara zarafatca bacımla Aydın əminin adını “yox adam” qoymuşduq.

Aydın əminin qəribə üz quruluşu, çox şirin qoxusu vardı. Mənə şəkil çəkməyi, musiqini – hər anamın yanına gedəndə – o öyrətmişdi. Anamdan gizlin Aydın əminin oturduğu otağa gedər, onunla birlikdə rəsm dərsimi hazırlamağı sevərdim.

Amma indi anamın nifrət etdiyini düşündüyüm adamla belə səmimi gülüşlü şəklini gördüyümdə dəhşətli qısqanclıq hissi keçirdim. Sanki anam atamı aldatmışdı. Sanki bu qutunu "mənimlə basdırın" deməklə o adamı yanında o dünyaya da aparmaq istəmişdi.

DVD-ni kompüterdən çıxardım. Anam necə gizlətmişdisə eləcə də hekayə dəftərinin arasına qoyub qutuya atdım. Və o, “xoşbəxtlik” qutusunu yandırmağa qərar verdim.

Çox hirsliydim. Elə bil kimsə demişdi ki, anan, əslində, sənin anan deyil. Beynimdə Aydın əmiyə sevgi dolu o gözlə baxan qızın anam olduğuna inanmaq istəmirdim. Amma, təəssüf ki, o idi. Mənim anam – Leyla xanım.

Həmişə fikirləşirdim ki, anam atamdan başqasını sevməyib, atamdan başqasını öpməyib. Atamla tanış olduğu hekayəni anam elə həvəslə anladırdı ki, saatlarla o hekayəyə qulaq asmaqdan yorulmurdum. Anam bizə yalan deyirdi? Ağladım. Qəbrinin üstünə getdim. Ağzıma nə gəlirsə, dedim. Dedim ki, onun oğlu olduğum üçün çox utanıram. Kaş sən məni doğmazdın, dedim. Kaş sən mənim anam olmazdın, dedim. Sonra qəbir daşı üstündə, mənə baxıb gülən, illərdi vurğunu olduğum o gözləri gördüm. Mərhəmətlə baxırdı ki, sanki o da “təəssüf edirdi”. Təəssüf edir ki, atamdan çox sevdiyi kimsə olub. Təəssüf edirdi ki, mən onu indi öyrəndim. Sağ olduğu zaman bilsəydim, bəlkə də, nəsə söz deyib məni sakitləşdirə bilərdi. 

Evə qayıtdım. Boş vaxt tapan kimi qutunu yandıracağam deyə, düşünüb evin bir küncünə qoydum. Gözüm görməsin deyə də üstünə evin atılası taxta-tuxtasını tökdüm.

Bir neçə gün sonra atam qutunu tapıb-tapmadığımı soruşdu. Tapmamışam dedim. Çünki atama gördüklərimi deyəcək cəsarətim yoxdu. O, anamı sevirdi. Dəlilər kimi sevirdi. Bir gün belə sevgisindən imtina etməmişdi. 34 illik evlilik həyatında anamın  xətrinə dəyməsin deyə, bircə dəfə belə olsun, anamın sevmədiyi hərəkəti etməmişdi. İndi mən bu adama necə deyim ki, əslində, səninlə bir yastığa baş qoyan qadın başqasını sevirmiş. Necə deyim ki, anamın başqasını gülərək yanağından öpdüyü şəklini görmüşəm. Necə deyim?.. Özümdə deyildim.

Anamın ölümündən artıq 3 ay keçmişdi. Atam tez-tez qutunu soruşur, mən də "vaxtım yoxdu" deyib söhbəti dəyişirdim. Amma o da bir vaxta qədər.

Bir gün evə gələndə gördüm ki, atam evdə yoxdu. Elnarə dedi ki, atam gizlətdiyim qutunu tapıb qəbirstanlığa qutunu basdırmaq üçün gedib.

Ömrümdə ilk dəfəydi saatın əqrəblərinin bu qədər gec işlədiyinin şahidi olurdum. Hər saniyə mənə bir gün kimi gəlirdi.

Ən çox atamın yalanımı tutmağından utanmışdım. Kişinin üzünə necə baxacağam deyə düşünürdüm.

Gəldi! Sonrakı iki günü mənimlə danışmadı. Axırı mən gedib, ayağına düşüb yalvardım. Yalan danışdığım üçün üzr istədim.

Atam əvvəlcə susdu. Sonra dedi ki, anam, “xoşbəxtlik” qutusu taxta-tuxta arasına atılacaq qadın deyildi. Məni ev edən, uşaqlı edən, mənə yuva verən anan idi – dedi. Əgər sən o cür bir qadına hörmət etməyi bacarmırsansa, haram olsun o qadının sənin üstündə çəkdiyi əziyyət. Haram olsun sənə verdiyi südə.

Hirsimdən donub qalmışdım. Özüm də istəmədən ağzımdan bir söz çıxdı.

– Ata sənin o yerə-göyə sığdıra bilmədiyin qadın başqasını sevirdi, başqasını.

Atam susdu. Sanki sirrini öyrənmişdim. Məgər atam bilirmiş. Gözləri bərəli mənə baxaraq oturdu. Və hekayənin əsl üzünü danışdı.

– Bünyad, anan qorxurdu. Sevə bilməməkdən qorxurdu. Onu ilk görəndə düşünmüşdüm ki, o, mənə Tanrının hədiyyəsidir. Mənə ərə gəldi. Onu yarı yolda qoyan bir adamı sevsə belə. Heç vaxt xəyanət etmədi. 34 illik evliliyimizdə gözünün ucu ilə belə tək o adama deyil, heç bir insan övladına baxmadı. Ömrü boyu mənə sədaqətli qaldı. Mənim ona verdiyim sevgi müqabilində o, mənə yol-yordam göstərdi. Yuva qurdu. Bir-birindən ağıllı, bir-birindən gözəl balalar verdi. Yazdı, yaratdı. Mən onunla hər zaman fəxr etdim, oğlum. Leylanın dünyası o qədər zəngin, o qədər gözəldi ki, mən unutdum sevilmədiyimi. Və icazə verdim sevgisini özü ilə qəbrə aparmağa. Bir dəfə ananın qeyd dəftərçəsində oxudum, deyəsən, Hüseyn Cavidin sözləriydi. Deyir, “Məhəbbət öylə bir alov ki, bir kərə insanın qəlbini sardımı, ölüncəyə qadar sızladıb durur”. Hə, onsuz da ananın qəlbi ömrü boyu sızlamışdı. Leyla üçün o adam Tanrı idi. Leyla onun eşqinə ibadət edirdi. Kimisə inancı üçün günahlandırmaq olmaz. O, onsuz özü özünə qəddarlıq etmişdi. Barı biz qəddar olub onu sevgisindən ayırmayaq. Bir də belə şeylərə çox fikir vermə, qocalarsan. Bax, sağ olsun anan, mənə necə yaxşı baxıb. Hələ də gücüm, qüvvətim yerindədir. Ehhh, görəsən, onsuz necə yaşayacam. Yaxşı ki, gözüm o qədər də yaxşı görmür. Onsuz dünya qoy elə belə, torlu-tozlu qalsın.

Atam anamdan sonra gözlükdən imtina etmişdi. Anam öldükdən bir neçə ay sonra atam da öldü. Və mən anamın xoşbəxtlik qutusunu atamla anamın qəbrlərinin arasında basdırdım.

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.05.2025)

Murad Vəlixanov, "Ədəbiyyat və İncəsənət"

Bugünkü mövzumuz "Abbas və Gülgəz" filmi barədədir. Filmi 2000-ci ildə mərhum rejissor Rövşən Almuradlı ekranlaşdırmışdır. Sənədli-bədii serialdır janr etibarı ilə. Azərbaycantelefilmdə istehsal edilmişdir.

Babalarımız tariximizi öncə daşlara köçürüb. Sonra dastanlarda, nağıllarda, ulu törənlərdə, miflərdə, sirli deyimlərdə, xalçalarda, el sənəti nümunələrində qoruyub saxlayıb. Bunların sırasında dastanlar aparıcı yer tutur. Şamanlar, ozanlar, aşıqlar bu dastanları nəsildən nəslə əmanət ötürüb, zaman öz köynəyindən keçirib. Tanrının millətə göndərdiyi ulu kişilərin boyuna biçib, bir boy da ucalıb, gəlib bizim çağlara çatıb bu dastanlar. "Dədə Qorqud", "Koroğlu" sırasında dayanan dastanlarımızdan biri də "Abbas və Gülgəz"dir. Soy tariximizə işıq salan, dövlətçilik taleyimizə güzgü tutan monumental bir dastandır "Abbas və Gülgəz". Dastandakı Gülgəz Pəri obrazı Səfəvilər dönəmində Azərbaycanın başkəndi Təbrizin dastan dilində mənəvi qoruyucusudur, hamisidir.

Şah bababımızın övladları, nəvələri yaddilli mirzələrdən dərs aldı, yaddaşları kütləşdi. Elin, yurdun başkəndini İsfahana köçürdülər. El bu olayı da dastan öz yaddaşında saxladı. Gülgəz Pərinin, yəni Azərbaycanın iki istəyəni çıxdı ortaya: biri elin təmsilçisi Tufarqanlı Abbas, o biri hökmü yeddi iqlimə işləyən şah oğlu Şah Abbas. Hər iki Abbas türksoyludur...

Film "Abbas və Gülgəz" dastanı əsasında çəkilmişdir. Ssenari müəllifi Aydın Qurbanoğlu, operatoru İzzət Əzizovdur.

Dastanı Aşıq Mahmud Qasımoğlu söyləyir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.05.2025)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Haqqında söhbət açmaq istədiyim tarix üzrə fəlsəfə doktoru Aygün xanım Məmmədovanın ötən gün ad günüydü. Düşünürəm ki, bu söhbətim gec də olsa, onun ad gününə bir sürpriz hədiyyə olacaq. Amma, gəlin əvvəlcə onun məşğul olduğu numizmatikadan sizə qısa da olsa məlumat verim. Ola bilsin ki, aranızda bu ifadənin mənasını bilməyənlər də var. Numizmatika- sikkələr və onların zərb tarixi, qiyməti, istifadə edilmə müddəti, nominal və həqiqi dəyərlərini öyrənən köməkçi tarix elmidir... 

Deyir ki:- “Qarabağ numizmatikasının müxtəlif dövrləri həm yerli, həm də xarici tədqiqatlarda müəyyən qədər araşdırılsa da, müasir dövrümüzdə belə nəticələrə yenidən baxmaq lazım gəlir. Çünki bu bölgənin tarixini dərindən bilməklə biz mənfur düşmənlərin torpaq iddialarına ləyaqətlə cavab verə bilərik. Azərbaycan Respublikasının cənub-qərbində, Həkəri çayının sol sahilindəki dağlıq ərazidə yerləşən Laçın rayonu zəngin tarixi keçmişə malikdir. Şimaldan Kəlbəcər, şərqdən Xocalı, Şuşa və Xocavənd, cənubdan Qubadlı rayonları ilə həmsərhəd olan Laçın rayonu strateji mövqedə yerləşir. Laçın rayonunda zərbxananın fəaliyyətini sübut edən yeganə və nadir numizmatik faktlar- XIII əsrin 40-cı illərinə aid gümüş dirhəmlərdir. Bu zərbxananın fəaliyyəti tarixi əsərlərdə “Fars monqolları” adı ilə təqdim olunan Çingizilər dövrünə aid numizmatik tapıntılarla təsdiq edilir.”

O, 1979-cu ilin may ayının 20-də Bakı şəhərində dünyaya gəlib. Orta təhsilini Bakı şəhəri Yasamal rayonundakı 31 saylı məktəbdə bitirib. Sonra Bakı İslam Universitetinin İslamşünaslıq fakültəsində “islamşünas-şəriət müəllimi” ixtisası üzrə ali təhsil alıb. 2007-ci ildə AMEA-nın Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyinin aspiranturasına qəbul olunub və oranı 2013-cü ildə tarix üzrə fəlsəfə doktoru kimi başa vurub. 1999-cu ildə AMEA-nın Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun Numizmatika söbəsində baş laborant kimi əmək fəaliyyətinə başlayıb. 2006-cı ildən Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyinin “Numizmatika və epiqrafika” elmi-fond şöbəsində baş laborant, kiçik elmi işçi, elmi işçi kimi çalışıb. 2021-ci ildən bir müddət muzeyin Numizmatika Fondunun müdiri işləyib. Hazırda fondun baş mütəxəsisidir. Eyni zamanda 2020-ci ildən Qərbi Kaspi Universitetində müəllim kimi fəaliyyət göstərir... 

“Numizmatik araşdırmalara əsasən, Sankt-Peterburq şəhərindəki Dövlət Ermitajında və Gürcüstan Dövlət Muzeyinin müvafiq fondlarında Laçın gümüş dirhəmləri saxlanılır. Belə dirhəmlərin üst tərəfinə əlində dartılmış yay olan atlı, atın ayaqları altında isə it, dirhəmin arxa tərəfinə isə ərəbcə “Allahdan başqa ilah yoxdur, Muhəmməd Allahın elçisidir”, 1-ci sətirdən yuxarıda ərəbcə: “Laçın” sözləri həkk edilib. Gürcüstan Dövlət Muzeyində qorunan Laçın gümüş dirhəminin üst tərəfinə atlının başı üzərinə türk dilində ərəb sözləri - “uluğ mənqıl ulus bəg” həkk olunub. Xüsusi qeyd etməliyəm ki, Laçın zərbxanasının gümüş dirhəmlərində zərb ili və hökmdar adı yoxdur və belə dirhəmlərdəki “uluq mənqıl ulus bəg” sözləri müxtəlif numizmatik yozumlarla təqdim edilib. Hicri 642 = 1244-1245-ci ilin Cənubi Qafqaz və İranda, o cümlədən Laçında istehsal edilmiş gümüş dirhəmlərinin yazıları və zərb texnikası əvvəlki dirhəmlərdən keyfiyyətcə yüksəkdir. Azərbaycan numizmatikasının banisi, AMEA-nın müxbir üzvü olan, mərhum professor Yevgeni Paxomovun fikrincə, belə dirhəmlərdəki “ulus bəy” titulu ilə ulus qoşununun rəhbəri və ya canişini təqdim olunub. Professor M. Seyfəddini isə bu titulu yalnız ulus canişininə aid edərək, mənbələrdə qoşun rəhbərinin “noyon əl-əzəm” (əzəmətli noyon) adlandırıldığını bildirib.”- söyləyir.

Qədim sikkələrlə bağlı bəzi məqamlar onu bir alim kimi çox narahat edir. Çünki mahiyyətini dərindən anlayır. Bilir ki, hər bir sikkə tarixi nöqteyi nəzərindən əvəzolunmaz bir faktdır...

Deyir ki: - “Sikkələr təkcə tarixi anlam daşımırlar, həm də idealogi məna kəsb edirlər. Əsaən qiymətli metallardan hazırlanan sikkələr günümüzə gəlib çata biliblər. Məlumdur ki, müasir dövrümüzdə bir sıra arxeoloji qazıntılarda və ya təsadüfən aşkarlanan sikkələr yalnız muzeylərə və ya mütəxəssislərə təqdim edildikdə layiqli dəyərə sahib olurlar. Lakin çox təəssüf ki, bəzi hallarda belə tapıntılar qeyri-peşəkar və ya numizmatikadan anlayışı olmayanların əlinə keçir...” 

Yumor hissi yüksək xanımdır. Kübar davranışı ilə fərqlənir. Təbiətcə istedadlıdır və işlərində uğur qazanmağa israrlıdır. Ahəngdar, intellektual, tez qavrayan, məntiqli, danışığı canlı, yeniliklərə açıqdır. Eyni anda bir neçə işi birdən icra etməyə qadirdir. Milli adət ənənələrə ürəkdən bağlı və Alahın varlığına əmin olanlardandır. Odur ki, mənsub olduğu İslam dininin qayda və qanunlarına ciddi riayət edir...

...Söhbətimin sonunda Aygün xanıma cansağlığı və daha böyük uğurlar arzulayırıq. Yeni yaşı mübarək olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.05.2025)