İlhamə Məhəmmədqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Sumqayıt təmsilçisi

Tarixin ən çətin sınaqlarından alnıaçıq, üzüağ çıxan insanlar öz ömür yolunu deyil, bütöv bir xalqın taleyini dəyişir, milli yaddaşda silinməz iz buraxırlar. Belə fədakar insanlardan biri də Azərbaycan səhiyyəsinin inkişafına dəyərli töhfələr vermiş həkim, ziyalı, ictimai xadim, əsilzadə köklərə bağlı İsmət Məlik-Aslanovdur.

İsmət Məlik-Aslanov 1924-cü ilin yanvar ayının 18-də Azərbaycanın qədim və mədəniyyət beşiyi olan Qarabağın Tuğ kəndində dünyaya göz açmışdır. O, zadəgan kökləri ilə seçilən, Azərbaycanın tanınmış nəsillərindən biri olan Məlik-Aslanovlar ailəsinin nümayəndəsidir. Ailəsinin bəy mənşəli olması sovet dövrünün ideoloji basqılarına səbəb olmuş, bu səbəbdən də ailə 1930-cu illərin ortalarında Bakıya köçməyə məcbur qalır. Repressiv siyasətin təhlükəsindən qorunmaq məqsədilə atasının soyad dəyişməsi ilə nəsildə “Məlik-Aslanov”dan “Aslanov” formasına keçid edilir.

İsmət Məlik-Aslanov Bakıda orta təhsilini davam etdirərək, 1941-ci ildə Azərbaycan Dövlət Tibb İnstitutuna (indiki Azərbaycan Tibb Universiteti) qəbul olunur. Lakin Böyük Vətən müharibəsinin başlaması bu gənc və istedadlı tələbənin həyatını tam dəyişir. O, orduya çağırılaraq cəbhəyə göndərilir. Müharibə zamanı kontuziya alır, bir qulağında eşitmə qabiliyyətini demək olar ki, tamamilə itirir. Bununla belə, əzmkarlığı və vətənə bağlılığı onu ruhdan salmır – cəbhədən qayıtdıqdan sonra təhsilini davam etdirərək 1949-cu ildə ali təhsilini başa vurur.

Gənc həkim kimi ilk təyinatını Türkmənistan SSR-in Cərco (indiki Türkmənabad) şəhərində alır. 1952-ci ildə Rusiya Federasiyasının Nijeqorod vilayətinin Şatki şəhər tipli qəsəbəsinə göndərilir və burada rayon xəstəxanasının baş həkimi kimi fəaliyyətə başlayır. Bu vəzifədə qısa zamanda savadı, təşkilatçılığı və peşəkarlığı ilə fərqlənir.

1955-ci ildə doğma Vətəninə qayıdan İsmət Məlik-Aslanov ömrünün qalan hissəsini Sumqayıt şəhəri ilə bağlayır. Sürətlə inkişaf edən sənaye şəhərində sağlamlıq sisteminin formalaşmasında onun xidmətləri əvəzsiz olur. O, “1 saylı İttifaq səviyyəli tikinti tresti”nin (sonradan “Zaqafqaziyasənayetikinti” Tresti adlandırılıb) baş həkimi kimi 27 il (1955–1982) xidmət göstərir.

Onun zəhməti yüksək qiymətləndirilib. Belə ki, o, 1964-cü ildə SSSR Səhiyyə Nazirliyinin ən ali mükafatlarından biri olan “Səhiyyə əlaçısı” döş nişanı ilə təltif olunur. Bu mükafatı ona şəxsən o dövrün Sumqayıt şəhər İcraiyyə Komitəsinin sədri Kamal Axundov təqdim etmişdir.

1982-ci ildə təqaüdə çıxdıqdan sonra da səhiyyə sistemindən ayrılmayan İsmət həkim, Nasoslu (indiki Hacı Zeynalabdin Tağıyev qəsəbəsi) xəstəxanasında rentgenoloq kimi fəaliyyətini davam etdirir. Cəmiyyətin qayğılarına hər zaman həssaslıqla yanaşan İsmət Məlik-Aslanov 1988-ci ildən başlayaraq baş verən Qarabağ hadisələri zamanı Sumqayıta axın edən qaçqınlara əlindən gələn yardımı əsirgəmir.

Əmək fəaliyyəti dövründə bir sıra orden və medallarla, SSSR və Azərbaycan SSR dövlət qurumlarının diplom və fəxri fərmanları ilə təltif edilən İsmət Məlik-Aslanov eyni zamanda ədəbiyyata, poeziyaya da dərin maraq göstərmişdir. O, şeirlərində doğma Qarabağ torpaqlarına olan sevgi və Vətənə bağlılıq hissini incə duyğularla əks etdirmişdir. Lakin bir dəfə də olsun yazdıqlarını nəşr etdirmək istəməmiş, təvazökarlıqla bu təklifləri qəbul etməmişdir.

Qeyd etmək yerinə düşər ki, İsmət Məlik-Aslanovun ailəsi Azərbaycanın ictimai-siyasi həyatında da dərin iz buraxmış şəxsiyyətlərlə zəngindir. Anası Nabat xanım – Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Həmkarlar İttifaqları Konfederasiyasının ilk sədri və Lənkəran qəzasının General-qubernatoru Cavad bəy Məlik-Yeqanovun bacısı idi. Kiçik qardaşı Muxtar Məlik-Aslanov SSRİ Dövlət Mükafatı laureatı olan tanınmış alim idi. Bacısı Leyla xanım Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Salatın Əsgərovanın analığı olmuşdur.

Ömrünü elmə, səhiyyəyə və insanlara xidmətdə keçirən, nəcib nəsildən gələn, cəfakeş həkim, sadiq, ləyaqətli bir azərbaycanlı İsmət Məlik-Aslanov 12 iyul 1996-cı ildə dünyasını dəyişsə də, göstərdiyi xidmətlərlə həm sumqayıtlılar, eləcə də ölkə vətəndaşları onu örnək bir həkim, ziyalı və vətəndaş kimi xatırlayırlar.

Bir sözlə, bu dəyərli ziyalının həyat yolu bir ömrə sığmayan fədakarlıqlar, əzmkarlıq və yüksək mənəvi keyfiyyətlərlə doludur. Bəli, təsadüfi deyildir ki, onun adı Sumqayıtın səhiyyə tarixində və minlərlə insanın yaddaşında dərin iz buraxıb.

Şəkillərdə:

Hərbi çağırış zamanının fotoşəkli.

14 sentyabr 1964-ci il - SSSR-i "Səhiyyə əlaçısı" döş nişanı ilə təltif edilən həkimlər.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.07.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

“Azərbaycan” jurnalının baş redaktoru İntiqam Qasımzadə hər dəfə atası - Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının üzvü, şair Qasım Qasımzadə barədə ürək dolusu danışanda hər bir kəs ona diqqət kəsilir. Axı atalar barədə ən yaxşı sözü həmişə oğullar deyər.

Qasım Qasımzadə poeziyamızda say-seçmə şeirləri ilə qalıb. Onun bir yadıgarı isə əfsanəvi xanəndə Qədir Rüstəmovun ifasında məşhur olan "Olmaz-olmaz, olmaz-olmaz deyirsən" mahnısının sözlərinin müəllifidi olmasıdır.

Qasım Qasımzadə 23 iyun 1923-cü il tarixində  Qubadlı rayonunun Xocamusaxlı kəndində anadan olub. Şəki Pedaqoji Texnikumunu bitirdikdən sonra Kəlbəcərdə orta məktəb müəllimi, Yevlax rayon xalq maarifi şöbəsində metodist işləyib. Azərbaycan Dövlət Universitetinin Filologiya fakültəsində təhsilini davam etdirib.

Ədəbi fəaliyyətə 20-ci əsrin 40-cı illərindən başlayıb. Bu yaxınlarda şairin arxivindən tapılmış və sağlığında çap edilməmiş "İstiqbala səyahət", yaxud "Yerin övladı" başlıqlı poeması göstərir ki, Qasım Qasımzadə dünya elmi bədiiyyat poeziyasında ilkə imzasını atmış Azərbaycan şairidir.

İlk mətbu şeiri 1944-cü ildə "Kommunist" qəzetində çap etdirdiyi "Vəfasız olmaz" adlı poetik nümunədir. Dövri mətbuatda şeirləri, ədəbi-tənqidi və publisist məqalələri ilə ardıcıl çıxış etmişdir.

Şeirləri bir sıra xarici dillərə tərcümə edilib.

Kitabları

1. Bizim kənd

2. Bizim şəhər

3. Bizim dağlar

4. Azərbaycan ədəbiyyatında xalqlar dostluğu

5. Ürək döyüntüləri

6. Son görüş

7. Süleyman Rəhimov

8. Kiçik dayə

9. Nəğməli ürəklər

10. Bənövşə yarpağı

11. İsmət

12. Aşıq gördüyünü çağırar

13. Getdim, gördüm, düşündüm

14. Dağlar buraxmır məni.

15. Keçmə namərd körpüsündən

16. Daşdan keçən söz

17. Ədəbiyyatımız, mənəviyyatımız

Tərcümələri

- M. Tursunzadə. Hindistan balladası

- M. Mirşəkər. Qızıl qışlaq

- İ. Noneşvili. Qonaq gəlin Gürcüstana

- M. Tursunzadə. Asiyanın səsi

Qasım Qasımzadə Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin Fəxri Fərmanına, Azərbaycan SSR Dövlət Mükafatına layiq görülmüşdür.

Şair 28 iyul 1993-cü ildə vəfat edib. Allah rəhmət eləsin.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.07.2025)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Deyir ki:- “Artıq 30 ilə yaxındır çoxəsrlik tarixə malik özbək ədəbiyyatı problemlərinin tədqiqi ilə məşğulam. Araşdırmalarımın nəticəsi olaraq özbək ədəbiyyatının qədimliyini və qədim olduğu qədər də zənginliyini, bu ədəbiyyatın nəinki Orta Asiya məkanında, eyni zamanda Yaxın və Orta Şərqdə böyük ədəbi-mənəvi hadisə tipində təsdiq və qəbulunu müşahidə etmişəm. Xüsusi olaraq 50 min misralıq türkcə 4 divan, 10 min misralıq farsca 1 divan, 25620 beytlik türkcə “Xəmsə”, 20 elmi-fəlsəfi əsər müəllifi kimi tanınan Əlişir Nəvai yaradıcılığını özündən sonrakı 500 illik bir dövrdə müxtəlif ədəbi mərhələlərin formalaşma və inkişafı üçün əhəmiyyətli ədəbiyyat və mənəviyyat hadisəsi hesab edirəm. Lakin bütün bunların fonunda çoxəsrlik tarixə malik Azərbaycan-özbək ədəbi-mədəni əlaqələrinin mövcudluğu problemlərinə xüsusi diqqət ayıraraq, bu istiqamətdə müəyyən araşdırmalar aparmışam. Nəvainin “Xəmsə”yə daxil etdiyi poemalarında Nizamiyə, Marağalı Əşrəfə, “Məcalisin-nəfais” təzkirəsində Şah Qasım Ənvara olan münasibətindən tutmuş müasir mərhələdə Zülfiyyənin Səməd Vurğuna olan dərin ehtiramına qədərki 500 illik zaman aralığında özbək mənəviyyatında Azərbaycan ruhuna olan hörmət və sevgini izləyə bildim. Təbii ki, bu cür əlaqə və yaxınlıq digər türk xalqları arasında da mövcuddur. Çünki kökü eyni olan türk xalqları müxtəlif ərazi, region, hətta mühitdə yaşasalar belə, onlar eyni ruhi və mənəvi dəyərlərdən, eyni bədii təfəkkür və düşüncədən heç vaxt uzaq olmayıblar...”

Ünsiyyətdə nəzakətli və mədəni davranışa önəm verir. Ani dəyişikliklərdən xoşu gəlmir, təsadüflərdən uzaq durmağı üstün tutur. Rahat və mehriban xarakteri onu bir dost kimi dəyərli edir. Planlı və düşüncəli şəkildə hərəkət etməyi xoşlayır. İntuisiyasına çox güvənir və başqalarının görə bilmədiklərini tez hiss edir. Dostluqda dərin emosional bağlılıq axtarır. O, azadlıq aşiqidir və məhdudlaşdırılarkən çox narahat olur. Nəinki öz problemlərini, həm də ətraf mühitin haqsızlıqlarını açıq şəkildə görür və bunlara qarşı mübarizə aparmaqdan çəkinmir. İnsanları sevən, lakin çoxluqdan uzaq olmağa çalışan bir insandır. Həyatında sülh və ədalət axtaran, buna görə daim çalışqan və məqsədyönlü şəxsdir. Onun həyatında yalnız ağıllı və bacarıqlı insanlar yer alır, çünki o, özü kimi zəkalı şəxslərlə ünsiyyət qurmağa üstünlük verir. Yalanı sevmir və həmişə də doğru danışmağa çalışır...

“1991-ci ildə Azərbaycan və Özbəkistanda milli müstəqilliyin bərpası iki qardaş xalqın bütün sferalarda olduğu kimi, ədəbi mühitdə də əlaqələrinin genişlənməsinə təkan verdi. Min illər boyu eyni bədii zövqün, eyni mənəviyyatın yolçuları olan Azərbaycan və özbək yazarları hər iki xalqın ruhi-mənəvi birliyinin möhkəmlənməsi naminə işlər gördülər. Xüsusi olaraq, 1988-ci ildən sonra Azərbaycanın üzləşdiyi Qarabağ problemləri zamanı yurd-torpaq itkilərimizə, didərginlik fəryadımıza, bir milyonluq qaçqın-köçkün harayımıza və s. məsələlərə münasibətdə bir çox özbək yazarının içdən gələn duyğularını qardaş təəssübkeşliyinin ən bariz göstəricisi hesab etmək olar. Bu prosesin davamlı olması 30 illik Qarabağ haraylarımızın özbək ədəbiyyatında bu və ya digər dərəcədə yer alması üçün mühüm rol oynayıb. Türk milli təəssübkeşliyi və qardaşlıq münasibətlərinin nəticəsi olaraq özbək yazarları bədii yanaşmada Azərbaycanın 30 il müddətində üzləşdiyi faicələri kədər, dərd hissi ilə, 44 günlük müharibə uğurlarımızı, qələbə zəfərimizi isə böyük sevinc duyğusu ilə ifadə etdilər. Azərbaycanın dərdini dərd, sevincini sevinc kimi yaşayan özbək şairləri öz poetik mühakimələri ilə üzərlərinə düşən işin öhdəsindən layiqincə gələ biliblər.”- söyləyir.

Haqqında söhbət açdığım Elman Quliyev 1958-ci ildə Lerik rayonu, Zuvand mahalının Kələxan kəndində anadan olub. 1991-ci ildən Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetdə işləyir. 2004-cü ildə “M. Şəhriyar yaradıcılığının təkamülü (milli problemlər kontekstində)” mövzusunda doktorluq disertasiyası müdafiə edərək filologiya elmləri doktoru alimlik dərəcəsinə yiyələnib. Hazırda ADPU-nun Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi kafedrasının professoru, “Türk odası” və “Türk araşdırmaları” elmi-tədqiqat mərkəzinin rəhbəridir. Xidmətlərinə görə 2012-ci ildə “Tərəqqi” medalı ilə təltif edilib. AMEA-nın Nizami adına Ədəbiyyat İnsitutu və AMEA-nın akademik Z. Bünyadov adına Şərqşünaslıq İnsitutu nəzdində fəaliyyət göstərən Dissertasiya Şuralarının, həmçinin Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvüdür...

 ADPU-nun kafedra müdiri, filologiya elmləri doktoru, professor Himalay Qasımov onu belə xarakterizə edir: “Təkcə Azərbaycanda yox, türk dünyasında tanınan, seçilən alim yazdığı əsərləri, kitabları və sonsuz sayda məqalələri, ümumtürk ədəbiyyatşünaslıq elminin inkişafı üçün gördüyü işlərlə elmi-ədəbi mühitin sevgisini, sayğısını qazanıb. Elman müəllim mənə Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetində həm bakalavr, həm də magistr pillələrində dərs deyib. Onun qədim dövrdən müasir zamana kimi türk xalqları ədəbiyyatını müqayisəli şəkildə öyrətməsi, dərsi bütün ruhu  ilə keçməsi, düşündüklərini tələbəyə çatdırmaqdan ötrü sözünü əsirgəməməsi heç yadımdan çıxmır. Bu mənada müəllimim haqqında hər şeydən əvvəl onu deməliyəm ki, o, qətiyyən qısqanc deyil, özündən sonrakı nəsilə də, həmkarlarına qarşı da səxavətlidir. Bildiklərini öyrətməyə, bölüşməyə, əlindən gələn köməyi etməyə hər an hazırdır və elmə yeni-yeni gələn bir çox gənclər məhz bundan, Elman müəllimin səxavətindən pay götürüblər. Rəhbəri olduğu "Türk araşdırmaları" elmi-tədqiqat mərkəzində gördüyü səmərəli işlərlə, təşkil etdiyi tədbirlər və konfranslarla Elman müəllim bir çox gənclərin yetişməsinə, elm yoluna qədəm qoymasına səbəb olub.”

Professor Elman Quliyev bir çox elmi tədqiqat əsərlərinin müəllifidir. Onun indiyə qədər “Mirzə İbrahimov: Ədəbi-estetik görüşlər və sənətkarlıq məsələləri”, “Seyid Məhəmmədhüseyn Şəhriyar”, “Müasir özbək ədəbiyyatı tarixi”, ““Heydərbabaya salam” necə varsa”, “Türkiyə türk ədəbiyyatı”, “Şəhriyar poeziyası və milli təkamül”, “Şəhriyar poetikası”, “Özbək ədəbiyyatı”, “Türk xalqları ədəbiyyatının yaradıcılıq problemləri”, “Orta əsrlər türk xalqları ədəbiyyatı”, “Şərq xalqları ədəbiyyatı” 2 cilddə, “Qədim və orta əsrlər türk xalqları ədəbiyyatı”, “Türk xalqları ədəbiyyatı” və başqa kitabları işıq üzü görüb. Hətta kitablarının bir qismi xaricdə də nəşr olunub. Bu sırada “Türk halkları edebiyatı” (Almaniya, 2019) və “Abay Kunanbayev” (Ankara, 2020) adlı araşdırması xüsusi yer tutur...

Akademik İsa Həbibbəyli "Ədəbiyyatşünaslıq elmində bəlli bir sima" adlı məqaləsində yazır: "Elman Quliyev yeni epoxanın geniş dünyagörüşüna malik, ciddi araşdırmaların və ümumiləşdirmələrin müəllifi olan yüksək hazırlıqlı, peşəkar türk ədəbiyyatı mütəxəssisi kimi diqqəti cəlb edir. Elman Quliyevi Azərbaycan elmində yeni dövrün ədəbiyyat ağırlıqlı türkologiyasının yaradıcılarından biri hesab etmək olar. Professor Elman Quliyevin Azərbaycan ədəbiyyatına dair tədqiqatları da həm ölkə ədəbiyyatşünaslığında, həm də ümumtürkoloji ədəbiyyatşünaslıq mühitində xüsusi çəkiyə malikdir".

Göründüyü kimi professor Elman Quliyevin ədəbiyyatşünaslıq sahəsindəki araşdırmaları daha çox Azərbaycan ədəbiyyatının çağdaş mərhələsini əhatə edir. Xüsusilə, Cənubi Azərbaycanda yaranan ədəbi prosesin bəzi görkəmli şəxsiyyətlərinin yaradıcılığının öyrənilməsi bu baxımdan diqqəti çəkir. Lakin onun yaradıcılığının əsas xəttini Türk dünyası ədəbiyyatının öyrənilməsi təşkil edir. Ən qədim dövrlərdən tutmuş çağdaş dönəmədək ayrı-ayrı Türk xalqlarının ədəbiyyatının keçib gəldiyi yolun elmi-nəzəri mənzərəsinin yaradılması, görkəmli şəxsiyyətlərinin tanıdılması onun araşdırmalarının əsasında dayanır...

İyulun 23-ü professor Elman Quliyevin növbəti ad günü idi, 67 yaşı tamam olurdu. Çox yaşasın!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.07.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Orxan Həsəninin “Çiy balıq” adlı hekayəsini təqdim edir.

R. üçün

I

– Xəbər tutsalar, ikimizin də axırıdı. 10 manat! Bundan aşağı düşmərəm. Bildin? Mən bir yol tapıb başımı soyudacam, tanış bəs deyincə. Sən necə? Hamı özü üçün. Burda dincəm, problem istəmirəm.

– 10 manat çoxdur. 5 manat eləyin. Uzağı beş-altı dəqiqəlikdi.

– Beş-altı dəqiqə? Hələ baxarıq ona. Bu işin qiyməti yoxdur. Özün bilərsən.

– 5 indi verəcəm, 5 də sonra. Başqa cür alınmır.

– Sonra nə vaxt?

– Poçtdan nə vaxt gəlsə, o vaxt.

– Bura poçt işləyir? Olmaz. Nağd lazımdır.

– İşləyir, niyə işləmir? Bir də neyləyəcəksiz nağdı? Xərcləməyə yer olsa, hə. Pul eləcə quru kağızdı. Yoxumdu. Neyləyim? Ancaq sonra verə bilərəm.

– Bilmirəm nə deyim!

– Bilirsiniz, gözəl bilirsiniz! Düyün iş deyil. Göz qabağındayıq. Heç kim heç yana qaçammaz. Burdan qaçmaq olar? – mən gülümsədim və pəncərənin o tərəfində, qızmar günəş altında pas tutub qaralan tikanlı telləri göstərdim. O yumşaldı, gözləri qısa məsafədə tikanlı tellərə kilidləndi, açıldı.

– Hmm. Yaxşı. Xətrini çox istəyirəm sənin, ona görə razılıq verirəm, yaxşı oğlansan, etibarlısan, yoxsa heç kimə görə belə işə qol qoymaram. Rəis bilsə, məni saldıracaq aşağı. Heç kim aşağı düşmək istəməz. Sən istəyərsən? Sən də istəməzsən. Günorta yeməyində xəbər edəcəm. Vaxtı təyin edərik. Adı kağıza yaz, bük pula, istirahət otağındakı ortadan ikinci masanın sol ayağını qaldır, boşluq var, özüm açmışam, gizlicə dürt ora. Sən canın, elə iş gör, heç kim xəbər tutmasın. Kimsə, bilsə, ikimiz də yandıq, kül olduq. İndi xidmətə çıxırsan?

– Hə. Vaxtdır, mən gedim. Razılaşdıq. Adı indi də deyə bilərəm.

– İndi demə, birdən yadımdan çıxar, səhvlik olmasın. Kağıza yaz. Karıxıb kağzı sinif dəftərlərindən cırarsan ha. Qəti! Başqasından da istəmə. Şübhə çəkərsən. Dəftərin var? Qoy mən verim. – cibindən qeyd dəftərini çıxarıb vərəqi səliqəylə cırdı. – al götür, buna bükərsən. Adı səliqəli yaz. Oxuya bilməsəm, səhv olsa, başqası çıxsa, məndən bilmə, puluma baxaram, günah səndədi. Di get, ya da yox, qoy birinci mən çıxım, sən beş dəqiqə sonra çıxarsan. Xidmətdən qayıdanda həll et onu. Günorta yeməyindən sonra vaxtı deyəcəm. Hamı siqaret çəkməyə gedəcək. Sən getmə. İstirahət otağında, dediyim yerdə gizlə kağızı. Di sağ ol.

O çıxandan sonra düz beş dəqiqə saniyəbəsaniyə anbarda hərəkətsiz gözlədim. Tül pərdəylə örtülü pəncərədən sarı və susuzluqdan cadar-cadar olmuş torpağın döşənib uzandığı hüdudsuz genişliyi seyr etdim. Həyat burda tozu-torpağı sovurub burulğan yaradan küləklə axırdı. Axıb genişliyin üstünə alovdan odeyal kimi sərilirdi. İsti atları əldən salır, çox uzaqda hörüklü madyanlar döyükürdü. Sapsarı genişliyin bitdiyi yerdə buludları papaq kimi başına keçirmiş dağlar dikəlirdi.

Bayıra çıxdım. Anbarın sərinliyi birdən canımda sındı, isti axına düşdüm və kölgəylə addımlayıb yeməkxanaya buruldum. Hə, burdan keçmək olmazdı. Yeni silinən döşəməyə düşən addım izlərim görünməmiş, aşpazı yüngül zarafatla qıdıqladım:

– Bu gün yenə yapon mətbəxinə müraciət etmisiniz, cənab? – uydurma nəzakətlə.

– Hə, soba qızmadı, balıqlar yenə çiydi – o gülümsədi. Çirkli döşəmələrdən qaşları çatılacaqdı bir azdan.

Aşpazın gülüşü sınmamış uzun, bəyaz koridora yön almışdım. Koridorun divarlarda çatlar vardı. Bina dağın döşündə, seysmik xəttin düz ürəyinin üstündə uzanmışdı. Tez-tez qopan zəlzələlər divarlara caynaq izini – çatları salır və çatlar qeydiyyata alınırdı, sənəd hazırlanırdı, imzalanırdı və baş vermə tarixi yazılır, imzalı kağızlar divara keylənirdi. Koridor boyu uzanan çatlara yapışan kağızlar ərazinin seymik gündəlikləri idi. 2006-cı ilin iyulun 24 də baş verən zəlzələ divara ildırımvari iz salmışdı və iz uzanıb gəlib 2008-ci ilin 14 yanvarındakı başqa izə qovuşmuşdu, sonra qucaqlaşan iki iz axmışdı, qalınlaşmışdı, bu qalın çatın üzərində də 2010-cu il 4 oktyabr yazılmışdı.

Bəli, koridoru görünmədən başa vurmaq üçün gərəkdi görünməz olasan. Mən görünməz deyildim, lakin çiynim elə indicə odun təkin yarıla, xoş yeniliyin yarığından iki qanad çıxardı və uzun və bəyaz koridorda gözə görünmədən yeriməzdim, xoşbəxtlikdən uçardım. Bircə hər şey axarında gedəydi, sövdələrin tarazlığı pozulmayaydı, o qızıl, munis an çatanda, yəni hər şeydən bir boy yuxarıda gəzişdiyim, çiynimdəki qanadlara can verdiyim, kürəyimi olub bitən nə varsa, söykəyib arxayınlıqla siqaret sümürdüyüm məqam yetişəndə “yaşayıram” deyəydim.

Vəssalam, “yaşayıram”. Sonrası eyni həyat idi, eyni gün idi, eyni yol. Bir də nə vaxtsa, ələ fürsət düşərdi, qiymətin verərdim. İndi özgə nəsə düşünən deyiləm.  Demək ki, hər şey hazırdır. Pulu verəcəm, adı yazacam, beşcə dəqiqə. Saniyəsini bilmirəm, bax necə unutmuşam. Yaddaş bıçağım kütləşib, kəsmir.

Koridorun sonunda yataqxananın açıq qapısı görünürdü. İçəri keçdim, aşağı qatdakı təsadüfi çarpayılardan birinə uzandım, sinəmdən gicgahlarıma qalxan şirin giziltinin duya-duya nələrsə xatırlmağa çalışdım, lakin əlimi sıxan boz-bullanıq səhnələr idi, əlimi sıxdılar, silkələdilər, sözlərdən, səslərdən özgə heç nə tökülmədi. Tanış deyildi bu səhnələr, boz olan hər şeyə ögeydim, ögey, ancaq bilirdim ki, sövdələşmənin sonunda həyata yenidən rəng gələcək, keçmişi rəngli xatırlayacam, səslərin, sözlərin arxasına keçəcəm, yenidən ruhumda bişirib hazır saxladığım ikinci həyata sığınacam. İkinci həyat – gerçəklərdən xilas, mənəvi bunker.

Saatı yoxladım. Xidmət vaxtına yarımca saat qalıb. Dikəlib əyləşdim çarpayıda. Çəkmələrimin ipini açıb yenidən sıxdım, düyünlədim. Gərək Şairovu oyadım. Yarım saata çətin hazır ola.

– Hey, qalx görüm, igid. Sənlə deyiləm? Oyan, xidmətsən! – mən qalxıb onun çarpayısını yanladım və sarı mələfənin altındakı bədənini əlimlə yoxladım. Diksinib oyandı.

– Xidmətdən bayaq gəlmədim? – yuxulu-yuxulu söylədi.

– Səhər olub, xəbərin yoxdu. Oyan görək!

– Axşam gec olur, səhər tez. Bu nədi e, ala?

– Dur əynini geyin, vaxt yoxdu!

Şairov  qalxıb ikinci mərtəbədən aşağı düşdü. Əynini səliqəylə geyinərkən onu izlədim və cibimdə bilmirəm, nə vaxtdan qalan nəm günəbaxan tumlarının qabığını dırnaqlarımın arasında sıxıb təmizlədim, atdım ağzıma.

Şairovun çılpaq bədənində aydın seçilən sümükləri qumsaldakı xırda daşlıqları xatırladırdı.

– Bəlkə, gedib silahları təhvil alasan? – o dedi.

– Silahlar hazırdı.

– Güllələri də doldurmusan?

– Əvvəlki xidmətlərin daraqlarıdı.

– Bir gün zibilə keçəcəyik ha bu işin üstündə, məndən demək! Qol çəkirəm ora, güllələrdən biri kəm gəlsə, boynumuz bıçaq altındadı.

– Yaxşı, onda cəld ol, özününküləri boşaldıb sayarsan.

– Niyə boşaltmıram, boşaldaram. Daraq boşaltmaq nədir ki?

– Yaxşı, az artistlik elə. Silah otağının qabağındayam, gəl ora, cəld ol!

Mən yataqxanadan çıxıb yenidən uzun və bəyaz koridora daxil oldum. Koridorun solunda silah otağı idi.

– Silahlar hazırdı? – növbətçini görüb soruşdum.

– Hazırdı. O çolpa hardadı?

– İndi oyatdım, gəlir.

– Üz vermə bunlara, səndən əvvəl hazır olub gəlməliydi.

– Elə demə, Şairov təmiz adamdır.

– Təmizdi, özünə təmizdi, mənə nə? Götür silahları. Nömrəsini yoxla ha, sonra xata olar! – ehtiyatla söylədi və gözləri iriləşdi.

– Mən nə vaxtdan nömrə ilə silah yoxlamışam, cavan? On metr uzaqdan tanıyıram silahımı. Çaşdın ha, deyəsən! – gülümsədim.

– Səni demirəm, Şairovun silahını.

– Hə, bu başqa məsələ. Təmiz adamdı Şairov! Rəis ağzın qaşıyır onun. Gecəsi gündüzü yoxdu. Səhər, axşam xidmətdədir.

– Rəis kimin ağzın qaşımıyıb ki? Yəni burda elə xoşbəxt adam var? O da bundan kayf tutur. Yeni gəlib, gözün qırmaq istəyir ki, sabah baş qaldırmasın. Həmişəki qayda-qanun.

– Əşi, nəysə, düz deyirsən. Bura bax, daraqlarda problem yoxdu ki?

– Nə problem olasıdır ki?

– Nə bilim, qol çəkirik də, birdən güllələrdən kəm gələn olar, problem yaşamayaq.

– A kişi, mənim verdiyim daraqda nə problem olacaq? Sən də çaşırsan ha, deyəsən? İnciyirəm, özüm ölüm. İstəyirsən, boşalt, say, təzədən yığ. Bu daraqları verdiyim adamları elə tənbehləyirəm ki, nəsə problem olsa, atmalı olsalar, darağa baxıb iki dəfə fikirləcəklər! Bildin?

– Yaxşı. Yaxşı. İncimə. Sözdü də deyirəm.

II

Hərbi hissədən çıxıb uzun, nazik cığıra qoşulanda günəş qızmardı. Cığır boz, susuz çöllüyün üzünə çapıq kimi çəkilmişdi. Təpələrin arasından keçəcək, burulacaq, kəsişəcək, yataqlarla yanaq-yanağa verib çoban itlərinin iti-sivri dişlərini göstərəcəkdi bizə, uzanıb-uzanıb yarğanlarda yoracaqdı, dizimizi qalxa-düşə bükəcəkdi.

Cığırın solunda əyilən, göz işlədikcə uzanan maili düzənliyi izlədikcə ağır bürkü nəfəsimi tutur, çantamda hazır gözləyən soyuq su şüşəsinə toxunub sərinlik tapırdım. Addımlarıma baxırdım, ombamdan başlayıb ta onurğamacan sürünən ağrının şirin, əriyən qıdığından canıma yayılan naxoş gizilti yerişimi səngidirdi. Ancaq yollar məni çoxdan tanıyırdı, o səbəbdən gücümə təpər verir, elə bil təkdənbir gülümsəyib saçımın tərində duyulan küləyi ilə irəli çəkirdi. Çiynimdən tər olub düşmək istəyən silahın qayışını boş saxlamışdım ki, kürəyimin közü qopmasın..

– Bu gün ayın neçəsidir? – Şairov dedi.

– Nə bilim?! Kimdir günü hesaba alan?

– Yox, srağagün şənbəydi. Ayın ilk günü. Demək, bu gün ayın ikisidir. Bu gün mənim ad günümdür.

– Ay bərəkallah!

– Hə, 19 yaşım tamam oldu. Keçən il fikirləşməzdim, bir il sonra burda olaram. Görürsən də, həyatda nələr olur?

– Nə olur ki? Gül kimi həyatdır, yaşayırsan gedir. Yeməyin var, suyun var. Nə dərd yiyəsisən?

– Yaman yaxşıdır yeyib-içməyimiz. Hər gün çiy balıq yeməkdən vəhşiləşmişəm. Köpək dişlərim uzanır. Al bax – o ağzını ehtiyatla açıb dişlərini göstərmək istədi, ancaq gülüşü buna möhlət vermədi.

– Sən zarafatında ol, bura çox yerdən yaxşıdır.

– Heyif ki, mahnıya qulaq asmaq olmur. Başqa yerlərdə televizor da var, telefon da. Daha bizim kimi hər dəfə əlaqə lazım gələndə iyirmi kilometrlik yol getmirlər. Elə istəyirəm həzin, könül oxşayan mahnı olsun, qulaq asam ona. Hər şeyi unudum, gözümü açım ki, bir il əvvəldəyəm, həyat gözəl, adamlar gözəl, zəmanə gözəl. Elə arzusundayam! Gözlərimi yumaram, bu zəhrimardan birini yandıraram, o vaxt ki mahnının nəqarəti gələr, sözlər xoş ritmlə təkrar olar, onda dərin qullab dartaram, tüstü ciyərimdə gəzişər, musiqi ruhumda, sonra ikisi də bir-birinə qarışar... Nəysə... Gör adamın canı harada nə çəkir ey! 

Silahın qayışı tərli kürəyimə sürtüldükcə, sanasan, ətimi duzla döyür, qorabişirən günəş də bir ucdan buzdan əhvalımı əridirdi. İndi təpələrin arasında, keçmiş canavar yuvalarının lap yaxınında idik. Yuvanın ağzına yaxın ağappaq gülümsəyən heyvan kəllələri, qabırğaları parlayırdı. Yuvanı, görünür, çobanlar çoxdan basmışdı, sakinlərin səsi bundan xeyli hündür dikələn qarşı təpənin zirvəsindən tez-tez eşidilirdi və canavarlar qışın ayaz, payızın qızıl zamanlarında təpələrdən düşüb sürüyə soxulurdu, öldürdüyün öldürürdü, apardığın aparırdı.

Məsafə sarı zəminin sinəsinə ehtirasla yayılırdı.

Yovşanların, qalın qanqalların arasında iki kölgə nazik cığırı sərin-sərin ayağına dolayıb sürünürdü. 

– Demək, mahnıya qulaq asmaq istəyirsən. Hə? – mən əlimi üzümə apardım.

– Hə.

 – Həm də bu gün ad günündür.

– Ay sağ ol!

Daha heç nə demədim.

Üzü dağlara aparan nazik cığır daralır, qanqalların, təkəmseyrək görünən qayaların arasından uzanıb görünməz olurdu. Qanqalların arasında hərdən-hərdən bir-birinə sarılıb cütləşən koramallar gözə dəyirdi. Koramalların qırmızıya çalan uzun vücudunun, toyuq gözü kimi iri açılmış kiçik gözlərinin, uzunsov burunlarının marağına dalır, başdan quyruğacan nəzərdən keçirmək istəyirdim. Onlara ayaqsız kərtənkələ deyirdilər. Zəhərsizdilər. Hətta çobanların dediyinə görə, gürzə, yatağan balalarını yeyib çoxalmasına mane olurdular. Koramalları öldürmək olmazdı.

– Gürzə! – Şairov silahını çıxarıb arxama keçdi.

– Hardadır?

– Bax, o qayanın arxasına girdi. – həyəcanla.

– Qorxma görək. – təmkinimi qorudum.

Zırpı şeydi.

Qanqalların arasında iri qaya parçası göz oxşayırdı. Qayanın üzünü örtən mamır şəlaləsi istilərin üzündən sapsarı kəsilmişdi.

Sən geridə dur hələ!

Silahımı çıxarıb lüləsindən yapışdım. İlanla qarşılaşsam, zərbəni qundaqla vuracaqdım. İlk zərbə çox şeyi həll edirdi. Güc sürünənin düz ortasında partlamalı, onurğa sümüyünü qırmalıydı. Sümüyün sınıq səsini öz-özümdə eşitmək istədim, alınmadı. Zərbə dəqiq olsa, ilan elə yerindəcə qıvrılıb qalır, vücudunu ölümə bağışlayırdı, lakin zərbə yiyəsi gərək aldanmayaydı, çünki qıvrılan, vücudunu ölümə bağışlayan hər heyvanın canında son ümid, son qüvvət uyuyur. Onun çarəsiz, kömək dilənən yazıq görkəmindən cuşə gələn ovçu tezliklə yaxınlaşıb sonrakı zərbələri döşəmək istəyir. Aldanış bədbəxtliyə rəvac verir. İlan son ümid, son qüvvəsi ilə düşmənin üstünə atılıb ona soxulur. Zəhərli dişlərini ətinə keçirib qisasını alır. 

Lülənin sərin boğazından möhkəm yapışıb asta addımlarla qayanı yanladıqca ürək üzən istinin çiynimdən tər təkin süzülüb axdığını duyurdum. Tər saçımdan, papağımın qurtaran yerindən başlayır, boynumu qıdıqlayıb iki çiynimin arasından axırdı və toqqamın sıxılan yerinə çatıb dayanırdı. Qəfil həyəcanlanmış, bədənimə birdən soxulan hisslərin altında taqətsiz qalmışdım. Gecə yuxumu almamışdım deyə, anın ağırlığından xilas istəyən beynim gözlərimə yuxu salırdı və alnımdan süzülüb çənəmdən düşən tər damcıları gözlərimi qapayır, görüntüləri boz-bullanıqlaşdırırdı.

Bu dağların gürzəsi vahiməli idi. Köhnə əsgərlərin əhvalatlarından belə məlumdu ki, ilan adamların üstünə atlanır. Nazik boynunu uzadıb gövdəsindən güc alır, yay kimi dartılıb ox kimi qurbanın üstünə şığıyır və nazik dişlərinin arasında uyuyan şeytani zəhər torbası ovunu tezliklə uyuşdurub öldürür.

İlanın atlanması məni əməllicə qorxudurdu. Lakin təmkinimi sabit saxlamalı, silahımın sərin lüləsindən, taxta qundağından güc almalıydım.

Al bu çomağı, götür – Şairov yerdən yulğun budağı alıb hövlnak mənə verdi.

Yulğun budağı nazik, elastik idi. Zərbə imkanlarını artırırdı. Asta addımlarla qayaya yaxınlaşdım və yulğun budağının ucunu qayanın ot basan görünməz hissəsinə dürtüb, eşələdim. Tərpəniş duyulmadı. Geri durub özümü düzəltdim. Dərin nəfəs alıb üst başımı səliqəyə saldım. Kəmərimi açıb yenidən bağladım və daraq çantasını kəmərin boğazından çəkib arxaya itələdim. Silahı sol əlimə atıb, sağ və işlək əlimlə budaqdan yapışdım. Adi tərpənişdə ilanı öldürə, üstəlik, hərbi hissəyə aparıb qəniməti əsgər yoldaşlarıma göstərərdim. Bu yeknəsəq günlərə maraq toxumu səpərdi.

Və birdən onun iri başı qayadan azca kənarda, sarı, qurumuş qanqalların arasından çıxdı.

– Budur, bizə baxır, – Şairov, deyəsən, özünü itirmişdi.

– Sakit ol, – mən aranı soyutmaq istədim.

Naxışlarından tanıdım, gürzə idi. Belinin üstündən uzun, qəhvəyi xətt düz quyruğunacan uzanırdı. Xətt zəncirə bənzəyirdi və elə bilirdin, heyvan eləcə belində zəncirlə sürünür. Baxışların soyuğu canıma işlədi. Vahimə ruhumu limhəlim doldurur, üstəlik, qorxuya müqabil cəsarətim də təpər alırdı.

Bir addım geri durub ilana diqqətlə baxdım. Aramızdakı məsafə iki metri keçməzdi. Zərbə gözlənilməz anda çalınmalı, düz hədəfi tutmalıydı. Vəhşi təbiət ilana düşüncələri oxumaq bacarığı vermişdi. O, təhlükənin hansı yöndən gələcəyini yaxşı bilirdi. Yerində qıvrılıb qalmış, quyruğu bitki kimi dikəlmişdi. Düşmən olmağım ona aşkardı, iki əlimdə möhkəm sıxdığım silahlar ona tuşlanmışdı, lakin yenə hərəkətsizdi və üzünü yana tutub sanasan, məni görmək istəmirdi. Bəlkə də, onu gördüyümdən xəbərsizdi və belə hərəkətsiz dayanması görünməzlik oyunuydu. Ürəyi guppagupla döyünürdü, bilirdim. Mən düşündüm ki, qorxunun həyat üçün əhəmiyyəti yoxdur. Ağacın altına verib bağırsaqlarını tökəndən sonra ilanın ürəyi tezliklə soyuyacaq, ölüm onu çulğayacaq, bumbuz olacaq və beləliklə, soyuyan, bumbuz olan ürəyin qorxusu həmən çəkilib itəcək, mücərrəd aləmə yayılacaq. Ürək yoxdursa, demək, qorxu da yoxdur. 

Bu ölüm-qalım savaşında istidən yerində döyükən, qorxudan içindən sökülən iki rəqib bir-birinin nəzərini oğurlayıb hərəkətlərini təxmin etməyə çalışırdı. Onun irəli çıxan, açılan boynu qızıl bilərzik kimi sarı otların arasında parlayırdı. Silahımın taxta, laklı qundağı isə zərbə ehtirası ilə alışıb yanırdı. Nədənsə, məni ən çox çənəsinin altından başlayıb ta quyruğunacan uzanan bəyaz qarnı qorxuya salırdı.

Bir qısa addım atıb ona yaxınlaşdım. Hərəkətim duyuq saldı. Əndişəli gözləri iriləşdi və yan-yörəyə diqqət kəsildi. İkinci addımı atmışdım ki, onun sıprıxıb lap yaxınlıqdakı yovşanlığa sürünən gördüm. Hərəkəti toz qaldırdı. Sürəti gözlərimi çaşı elədi. Bu sürətdən həmən canıma qorxu yığıldı, çəkildi, diksindim eləcə, gördüm yovşanlığın kölgəsinə sığınıb və bu dəfə bədəni hücuma hazır duran kimi yığılıb.

Zəhərli ilanlara qarşı rəisin təlimatlarını, yaddaşıma yazdıqlarını yaxşı xatırlayırdım. Yaddaşıma daşa yazılan kimi yazılmış, orada əbədi yuva qurmuşdu. Hərbi hissəyə gələn ilk gündən kağıza yazılan məlumatlara dırnaqarası baxmışdıq. Lakin növbəti həftə təlimatları qollarımızda daş kərpiclərlə əzbərlədik.

Zəhər qana keçdiyi təqdirdə qusma, baş ağrısı, ishal, yüksək bədən hərarəti, ürək döyüntülərinin artması görünəcəkdi. Ağır hallarda mədə-bağırsaq qanaxması, iflic baş verə bilərdi. Gürzə kimi ilanların isə zəhəri daha çox hemorragik təsirə malik olduğundan qanı tez laxtalandırırdı”, – mən qışqıra-qışqıra sırada deyirdim və tər alnımdan süzülüb axırdı.

Daha ucadaan! – rəisin sözləri qolumdakı daş kərpicin ağırlığına ağırlıq qatırdı.

İlanın sancdığı yerdə iki ədəd yanaşı yerləşən və 10-15 dəqiqə qanayan qırmızı nöqtə aşkar edilir. İki diş yerinin olması ilanın zəhərli, bir diş yerinin olması isə zəhərsizliyini göstərir.

Davam eləə! –mənim udqunub verdiyim fasilələr onun müdaxiləsi ilə kəsilirdi.

İlan sancması zamanı ilk 5 dəqiqə ərzində zəhər dişləmə nahiyəsindən sorulmalıdır. İlk 5 dəqiqədən sonra həmin prosedurun faydası yoxdur, çünki zəhər qana və limfa sisteminə keçmiş olur. Sonra yara təmiz su ilə yuyularaq yod və ya göy daş məhlulu ilə dezinfeksiya edilməli və üzərinə steril sarğı çəkilməlidir. Ətraf şişəndə sarğını bir qədər boşaltmaq lazımdır. Zəhərin sorulma sürətini azaltmaq üçün sarğının üzərinə paketə qoyulmuş buz və ya soyuq islatma qoymaq lazımdır.

Əvvəl-əvvəl nazik, elastiki çubuğu ilanın lap yaxınına çəkdim. Çubuğu yelləməklə onu çaşdırmaq, diqqətini oğurlamaq istəyirdim. Zərbə vursaydım, yulğun budağının elastiki şiddəti yovşanda can itirəcək, düşmənə çatmayacaqdı. Yüngül toxunuş canına sıxılan az-maz arxayınlığı əlindən alacaqdı. Ya hücum, ya qaçış fikrində sabit dayanıb qanımı qaşığa yığacaqdı. İndi isə çubuğun qalın başlayıb nazik bitən ucuna zillənir, yelləndikcə yelinə qoşulub izləyirdi, başını oynadırdı. Burda qanqalların boyu qurşağı keçirdi. Qanqal tarlasının ürəyindən qopan nazik xidmət cığırı dağın zirvəsinə qalxırdı. Uzun qanqallar mən tərəfdən hərəkət imkanlarını azaldır, ilan üçün isə gizlənmək, gözdən itmək üçün qırx qapı açırdı. Lakin ilan qaçıb uzaqlaşmaq üçün cəhd eləmirdi. Başını yovaşanlıqdan qaldırıb günəşin yandırıcı istisini duymaq, bundan meyxoş olmaqdı niyyəti və günəşin yandırıcı istisi onun yastı kəlləsinə sığal kimi çəkildikcə ləzzət ala-ala yellənən çubuğun yelinə sevinirdi. Qaçmağa qalsa, açığı, bu sıxlığın arasında ona çata bilməzdim, tikanlar əl-qolumu dalayıb məni yenə cığıra çəkəcəkdi, bilirdim, elə buna görə düşmən uzaqlaşmamış işini bitirmək, ölü bədənini silahın lüləsinə keçirib hərbi hissəyə aparmaq istəyirdim. “Bəs bu ətalətin səbəbi nə idi? Görəsən, ilanın sivri başında indi hansı fikirlər oynayır?” – mən düşünürdüm. 

İkimiz də bir anda, sanki eyni əmrə müntəzir dayanıb qımıldanmağa başladıq. Bəlkə də, öncə davranan ilan idi. Məndən bir saniyə əvvəl quyruğundan başına sürünən yüngül hərəkətlə qanqallara toxunub səs çıxartdı. Ayaqlarımı dəbərtmədən yerimdə mıxlanıb onun uzun, mütəhərrik gövdəsinin əcaib rəqsini təkrar edirdim. Əvvəl-əvvəl qımıldanan eləcə bədənim idi və başım, əllərim, ayaqlarım sabit dayanmışdı. İkimiz də, suya hoppanacaqmışıq kimi gövdəmizi yığmışdıq. Çılpaq gözlə duyulmayacaq ağır hərəkətlər getdikcə şişən cəsarətin xəbərçisiydi.

İlk zərbə məndən gəldi. Qəfil ilana doğru sıçrayıb yulğun budağı ilə havada dairə çəkdim, havada süzülən zərbəm dairəni başa gətirmədən ilan cəld yerini dəyişdi. Zərbə yovşana çırpılıb bitkini parça-parça elədi, tozanaq qopardı. Həm müdafiəni qurub, həm də artan sürət, qalxan enerjiylə rəqibimin ətrafında fırlanırdım və rəqibim dikəlmiş başı ilə yerində dönüb məni izləyirdi. İlan özünə sinmişdi, mənim hərəkətlərimi izləyərək dönür, sanki hipnoz olmuşcasına rəqibini gözdən qoymurdu. Gürzə gözlənilməz anda dayandı. Bədənini lal ətalət bürüdü. Və qəfil lapdan qüvvətlə üstümə atlandı. Lal ətaləti məni duyuq salmış, həmən geri çəkilmişdim. Hücumu boşa çıxmışdı.  

Onu indi tam müdafiəsiz yaxaladım. Canı ovcumda su kütləsiydi. Bu kütləni eləcə üzümə çırpıb sərinlərdim. Onunku ölüm hücumu idi, ya o tərəflik, ya bu tərəflik idi. İstidən qıpqırmızı alışan gözlərimi görmüşdü, əhənrüba nifrətimi duymuşdu. Uğursuz hücum onu lap yaxınıma atmışdı, düz silahın kölgəsində durmuşdu. Anın hökmü beynimdə durmadan əvəzlənən, qopuq epizodlar açırdı. Can almaq insan bədəninə ayaz verir, əlin-qolun elə bil pul-pul olub ovxalanır. Son zərbəni vurmağa qolumda qüvvə yığırdım ki, Şairovun səsi məni qopuq epizodların əlindən qamarladı.

– Biri də burdadır. Bax qayanın altında, – həyəcanla dedi.

Zərbə əlimdə soyudu. Çevrilib qayanın həndəvərini arandım və daha bir gürzəyə gözüm sataşdı. Şairovun əvvəl gördüyü, qayanın altına soxulan ilan bu idi. İndi nazik başını kölgədən günə çıxarıb ürkək-ürkək bizi izləyirdi. Bir an onunla göz-gözə gəldim və lap ağır yük kimi çiynimə qaldırıb zərbə üçün hazır saxladığım budağı aşağı çəkdim. İsti canımı dişinə taxmışdı. Üstəlik, anın həyacanı bədənimi cımcılıq suya salmışdı.

– Gedək, Şairov. Yolumuz uzundur. Hələ bunun qayıtmağı da var.

Şairov ilandan yaman üyüdürdü. Cığırdan çıxıb qanqalların arası ilə keçdi və iki-üç metr irəlidə yenidən mənə qoşuldu. Dağın zirvəsinə çatanda hüdudsuz mənzərədən zövq aldım. Zirvə külək tutur, sərinlik canımıza çəkilirdi. Su çantamda qapqaynar olmuşdu. Başıma çəkib içincə könlümə xoş duyğular yayıldı. Suyu başımdan aşağı əndərib tökdüm. Silahları çıxarıb yerdən uzatdıq. Silahlarla yanaşı biz də uzandıq və hərəmizə bir siqaret yandırıb əraziyə diqqət kəsildik. Uzaqda şəhərlər, kəndlər görünürdü. Günəş bəyaz maşınlara dəyib onların yerini işarə verirdi.

– Demək, bu gün ad günündür, hə?

– 19 yaşım olur. Keçən il təsəvvür eləməzdim ki…

– Mən 19 yaşımı keçən il burda qeyd eləmişdim, bu il 20 yaşıma da burda girdim. Bir aydan sonra evdə olacam.

– Evdə olmaq yaxşıdır.

III

Hərbi hissəyə qayıdanda əsgərlər günorta yeməyinə hazırlaşırdı. Silahları təhvil verib yuyunmaya buruldum, əl-üzümü isladıb yaxşıca sərinlədim. Yeməyə getdim. Balıq yenə çiy idi və üfunət qoxusu verirdi. Bişmiş yerlərini birtəhər dişlədim, lakin uda bilmədim.

Yeməkdən çıxıb hərbi hissənin önündə düzüldük. Komanda verildi, əsgərlər həvəslə siqaret çəkməyə getdilər.

Mən sıradan çıxıb istirahət otağına çatdım. İçimdə uyuyan hədsiz xoşbəxtlik idi. İndi hamı ləzzətlə siqaret sümürürdü, mənsə ortadan ikinci masanın sol ayağını qaldırdım, budur açılmış deşik. Yazılı kağızı o deşiyə dürtdüm.

Yarım saat sonra gizir məni çağırdı və axşam hazır olmağımı söylədi.

Axşam, “Yat” komandası veriləndən sonra qalxıb anbara gəldim, telefonu gizirdən aldım.

– On dəqiqədən o tərəfə keçməsin. Oldu?

– Yaxşı. Arxayın olun!

Birbaş kazarmaya girib Şairovu yanladım.

– Oyan görüm. İşim var səninlə.

– Yenə xidmətəm? – yuxulu-yuxulu.

– Xidmət deyilsən. İşim var. Tez ol. Vaxt yoxdu... Sakit! Sənə demişəm, ağırtaxta olma. Cəld geyin – mən onun şalvarını tapıb verdim. Elə yerindəcə geyinib kazarmanın arxa pəncərəsindən çıxdıq.

Zastavanın arxasında alçaq təpə dikəlmişdi.

Sən Allah, bu nə işdir? De görüm, niyə çıxırıq bura? Qurda-quşa yem olacağıq ha. Gecə burdan canavar səsi gəlir. Canavarı da ilanı öldürən kimi öldürsən, işimiz çətindir, – o güldü.

– Az axmaqla.

– Hara gedirik? Sən canı, bir şey de – qaranəfəs söylədi. 

– Səbirli ol.

Təpənin hündürünə çatdıq. Hərbi hissənin işıqları burdan lap balaca görünürdü. Elə bil hər lampa bir şam işığı idi. Hərbi hissə mışıl-mışıl yatırdı. Telefonu çıxarıb ona göstərdim.

– Bax, bu gün mahnı istəyirdin, al sənə mahnı.

Şairovun gözləri hərbi hissənin işıqları kimi parladı. Düyməli “Nokia” telefonun menyusuna girib adını kağıza yazdığım mahnını fayllardan tapdım. Sərin meh üzümüzə vurur, ayın, ulduzların işığı gülümsəyirdi. Mahnının şirin ritmi ruhumuzu yellədirdi. Təpənin arxasına keçib ikimiz də siqaret alışdırdıq. Sözlərin bitdiyi yerdə musiqi başlayırdı və onun xoş ritmi ay işığında gümüşə çalan təpəliklərə yayılırdı. Təkdənbir canavar ulartısı eşidilirdi. Gümüşü işığı mələfə kimi üstünə çəkən yorğun çöl yuxulayırdı. Oturduğumuz yerin lap yaxınında qarışqa yuvası vardı və qarışqalar yuvaya girib-çıxır, qış üçün tədarük daşıyırdılar.

Bu qışı evdə keçirəcəyimi düşününcə dodağım qaçdı... 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.07.2025)

Sərtyel, “Ədəbiyyat və incəsənət”

10 FAİZ ENDİRİM

Füsünkar Qubada yerləşən əsrarəngiz “Quba palas” oteli məxsusi Azərbaycan vətəndaşları üçün sevgi və sayqı nümayiş etdirərək inanılmaz bir kampaniyaya start veribdir. İyul ayının 1-dən 31-dək burada dincələn hər bir azərbaycanlı otelin gecəsinə 890 manat deyil, 801 manat verir. 

Dünyanın ən bahalı otelləri olan The Mark (Nyu-York), Grand Hyatt Cannes Hotel (Kann), Burj Al Arab (Dubay) və digərlərinin belə həsəd aparacaqları “gecəsi 890 manat” yüksəkliyinə ucalan Şamaxı palas otelinin bu addımından qürur duyur, belə misilsiz bir güzəştə görə otel rəhbərliyinə hədsiz minnətdarlıq bildiririk. 

Bax budur əsl vətən, xalq sevgisi. 

Azərbaycan vətəndaşı, sən necə də xoşbəxtsən. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.07.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Xalq sənətkarlarımızı – fəxri ad daşıyan ünlülərimizi tanıyaq!

Azərbaycan SSR xalq rəssamı Asəf Cəfərovun adını çəkmək istəyirəm. Çünki bu gün onun doğum günüdür.

Asəf Cəfərov 1927-ci ildə Bakıda, İçərişəhərdə anadan olub. Ə.Əzimzadə adına Rəssamlıq Məktəbində ilk rəssamlıq təhsilini alıb, B.İ. Surikov adına Rəssamlıq İnstitutunda ali təhsilini davam etdirib. 1957-ci ildə İnstitut tərəfindən Hindistan va Pakistana yaradıcılıq ezamiyyətinə göndərilib. "Bilərzik seçimi" həmin dövrün seçilən işlərindəndir.

Asəf Cəfərov tematik tablo, portret, mənzərə və natürmort janrlarında özünə məxsuz kompozisiya, kolorit və işlənilmə üslubu ilə fərqlənən əsərlər qalereyası yaradıb. Rəssamın yaradcılığında milli çalarlar, folklora müraciət və ənənəvi məzmunlu mövzular üstünlük təşkil edib. Rəssam bədii estetik təsir yükünə malik süjetli əsərlər yaradıb. Buna misal olaraq "Tarlada", "Dəniz kənarında", "Görüş", "Mənim Azərbaycanım", "Musiqiçilər" və başqalarını qeyd etmək olar.

O, həm də bir çox portretlərin muəllifidir. Buna misal olaraq onun "Ə.Vahid", "V.Mustafazadə", "S.Bəhlulzadə", "Arif Məlikov", "Cəfər Cabbarlı", "Vəcihə Səmədova", "Rəşid Behbudov" və s. portretlərini göstərmək olar. Rəssam bölgələrə yaradıcılıq ezamiyyətlərindən sonra maraqlı əsərlər yaradıb."Bakıda qar", "Qaş-Qaş", "Xəzər dənizi" adlı mənzərələri fırça ustasının belə əsərlərindəndi. O, həmçinin Abşeron mənzərələri silsiləsi üzərində işləyib: "Abşeron", "Daş hasarlar", "Maştağa kəndi", "Abşeronun qızıl qumları", "Bakıda qış", "İsti gün", "Qış", "Əncir kolu", "Bahar", " Axşam motivi" və s. A.Cəfərov tarixi janra da müraciət edib. Bu sıradan "Nəsimi azad düşüncəlilərin məclisində", "Oyanış" əsərlərinin adını qeyd etmək olar.

Asəf Cəfərov yaradıcılıq ezamiyyətlərində olduğu xarici ölkələrdə (İtaliya, Avstriya, Almaniya və s.) yeni ruhlu tablolar yaradıb. Rəssam bir çox beynəlxalq sərgilərin iştirakçısı olub, Avstriyada "Dünya Təsviri Sənət Sərgisi"-də "Qran Pri" mükafatını qazanıb.

Rəssam Asəf Cəfərov 3 aprel 2000-ci ildə Bakı şəhərində vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.07.2025)

Harun Soltanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Zəhləm gedir başlıq fikirləşməkdən. Amma bu dəfə fərqlidir. Çünki bu dəfə başlıq mən deyiləmsə, yazının mənası da yarımçıq qalar. Əvvəlcə etiraf edim: mən bu dünyaya, nə bilim, çox da böyük ehtimalla planlaşdırılmış gəlməmişəm. Nə də olsun, kim planlı doğulub ki? Amma hər nətərdisə, anamın cənnətə bənzər ayaqlarının altına düşdüm. Yəni bu dünyaya oradan başladım. Səssiz, qışqıran, nəfəs almağı bacarmayan bir məxluq kimi. Və ilahi, o gündən bəri nəfəs almağı hələ də öyrənməyə çalışıram.

28 iyul. Günlərin bir günü. Amma mənim üçün bir "niyə gəldim" günüdü. Qalstuklu kişilərin gündəlikdən təqvimə keçirdiyi bir tarixdir mənim ad günüm. Nə baş verdiyini soruşsan, bir az azərbaycanlı, bir az şanslı, bir az da istəmədən həyata qarışmış bir adamam. Hə, indi düşünürəm. Mən bu dünyaya nə qatdım? Dünyanın palitrasına bir rəng əlavə etdimmi? Bilmirəm. Amma öz dünyama nə qatdığımı bilirəm. Məsələn, bəzən hər şeydən bezdiyim halda sabahkı dərsə hazırlaşdım. Bəzən işdən qurtulub evə gəldim, oturdum və yenə də "özümə başa salmağa" çalışdım ki, "sənə görə dəyər, Harun."

Bəzən sevdim, bəzən dəyərsiz hiss etdim, bəzən də özümə dəyər verdim. İndi deyirlər, “hər şeyin sonu ölümdü.” Yox e dostum, hər şeyin sonu başqa bir başlanğıcdı. Mən öz başlanğıcımı anama baxarkən başladım. Cənnət hardadır deyirlər... Əl çəkin bu metaforalardan. Cənnət süpürgə səsi gələn mətbəxdədir. Dəsmalın arasına bükülmüş "sən sevirsən deyə" qalan kotletdədir. Həyat sənə “xoş gəldin” demədisə də, o qadın "xoş gəlmisən, bala" dedi. Həmişə. Və mən... Əvvəlcə o ayaqların altını öyrəndim. Cənnət o idi. Qalanı cəhənnəmin mərhələləri..

Dünyaya gəlmək bir şeydi, bu dünyada qalmaq isə tamam başqa şey. Və adam bura gələn kimi bir yol yoldaşları komandasıyla tanış olur. Ana, ata, bəzən bacı-qardaş, sonra da tanımadığın halda "əmi oğlu", "dayı qızı" deyə tanıdığın insanlar.

Ailə...

Səni özündən əvvəl tanıyan yeganə canlılardı. Bəlkə ona görə bu qədər ağrıdır onlara incimək, çünki incisən də, sevgini dartan olmur. Bəzən baxırsan, atan heç nə demir, sadəcə oturub səssizcə televizora baxır və sən bilirsən ki, o səssizliyin içində yüz cümlə var. Anan sənin sevdiyin çayı qaynadıb bir kənara qoyur. “İç, soyuya bilər” demədən. Bu da sevgidi. Sözsüz, səssiz, amma çox danışan sevgilərdən.

Sonra bacı, qardaş. Ən gülməli cümlə budur, "biz bir-birimizə çox bağlıyıq." Yox, siz sadəcə bir damın altında çox dava etmisiz. Dava, ailə sevgisinin ən klassik formasıdır. Bacımla ən çox mübahisə etdiyim illər, ən çox onu sevdiyim illər olub. Hər kəs sevgini "mən səni sevirəm" deyə ifadə etmir. Bəziləri "yenə harda veyillənirdin?" deyə ifadə edir. Ailə... Həmişə yanındadı. Amma bəzən o qədər yanındadı ki, fərqinə varmırsan. Elə bil içində nəfəs aldığın hava kimidir, yoxluğunu boğulanda anlayırsan. Sənə "gəl" deyən bir yer varsa bu dünyada, ora ya evindi, ya da səni ev kimi hiss etdirən adamların yeridi.

Və dostlar...

Onların ailədən fərqi ondadır ki, sən seçirsən. Amma elə olur ki, seçdiklərin, doğulduqlarından daha doğma olur. İsa var məsələn. Ailə deyil. Amma ailə kimidi. Hətta bəzən ailə saydığın adamlardan daha çox səni yığışdırır. Bir dəfə "nə olub sənə" deməyiylə sanki içini oxuyur. Hər kəsin həyatında bir "İsa" olmalıdır. Səni tanıyan yox, səni başa düşən biri.

Sonra bir az "Şamxal"lar olur. Dərslərə getmirsən, amma imtahanda nəsə öyrətməyə çalışır. Kəsr yazılan fəndə onunla birlikdə qırılıb gülürsən. Yəni uğursuzluqlar da əyləncəli olur bəzən. Bəzən onun səmimiyyətsiz zarafatına belə gülürsən, çünki bilirsən, o zarafatda sənə toxunmayan bir dostluq var.

Və bir az da Nicat olur. Dərdi boyundan böyük, amma gülüşü ürəyindən də böyük. O qədər dərdi var ki, gülə-gülə danışır. Çünki ağlasaydı, bəlkə də batardı. Onun zarafatı səni güldürmür bəlkə, amma sən gülürsən ki, o inciməsin. Və sonra görürsən ki, onun varlığı sənin həyatına bir balaca işıqdır.

"Qarabağlı Məhəmmədəli" lər olur. Cəbrayıldandır.  Amma içindəki şəhərçiliyi Bakıya uyğunlaşdırmağa çalışır. Səndən fərqli görünür, amma eyni dildə susur. Eyni cümlədə gülürsüz, fərqli yollarla kədərə gedirsiz.

Mən bütün bu adamlardan öyrəndim. Kimindən güvənməməyi, kimindən səssiz qalmağı, kimindən də "yaxşı ki, varsan" deməyi. Bəziləri xatirə kimi gəldi, bəziləri xatirənin içində qalmaq istədi. Amma hamısı bu günkü məni hazırladı.

Və doğum günü yalnız təkcə doğulduğun günü qeyd etmək deyil. Bəzən bu gün səni bu günə gətirənləri qeyd etməkdi. Və mən onları qeyd edirəm, adla, ünvanla yox, ürəklə. Çünki doğum günü təkcə bir tortun üstünə "ad günün mübarək" yazmaq deyil. Bəzən həyatın üstünə "mən hələ burdayam" yazmaqdır..

Bu gün mənim ad günümdür.

Yalnız bir tarix deyil, içimdə illərin ağırlığı, döyüşlərin, itkilerin və qazanclarımın izi olan an. Hər il gəldikcə özümə soruşuram: "Harun, sən nə qatdın bu dünyaya? Öz içində nə dəyişdirdin? Hansı yaralar sağaldı, hansı yeniləri açıldı?"

Amma son illər fərqli oldu.  Çünki bu il, o gəldi. Səssizcə, gözləmədən, həyatımın ən qaranlıq zirvəsində parlayan ən parlaq ulduz kimi. Onun gözləri, varlığı, sükutu mənim üçün təkcə sevgi deyil həyatımın ən böyük hədiyyəsidir. Dostlar deyir ki, ad günü şənlikdir. Mən bilirəm ki, ad günü həm də özünlə hesablaşmadır. Öz keçmişinlə, gələcəyinlə qarşılaşmadır. Amma indi o var, o görüş yüngül, şirin və mənalıdır. O, mənim ən böyük hədiyyəmdir. Sözlərində, baxışında, gülüşündə. O mənə göstərdi ki, sevgi mürəkkəb deyil. Sadəcə var olmaqdır. Birlikdə olmaq, bəzən susmaq, bəzən danışmaq, bəzən isə sadəcə eyni havadan nəfəs almaqdır. Söz verirəm ki, nə qədər illər keçsə də, ürəyimdə onun üçün açılan yer isti və canlı qalacaq. Hər ad günümdə, hər təbrikdə onu düşünəcəyəm, həyatımın ən gözəl hədiyyəsi. Çünki o mənim ad günümün ən böyük mənasıdır.

Bilirsən? Bir gün oturub nəvələrimə danışacam bu günlərdən. Onlar mənim təbəssümümün arxasında gizlənən yorğunluğu görə bilməyəcəklər. Çünki yaşın verdiyi ağıl, bizə duyğularımızı yumşaq geyindirməyi öyrədir. Amma mən danışacam... Özümçün yox, özlərindən bir parça tapa bilsinlər deyə.

 "Baba, sən gənc olanda necəydi həyat?" Mən isə gülümsəyəcəm... O köhnə, içində bir az əzab, bir az da fəxarət olan gülümsəmələrdən. Və başlayacam danışmağa..

"Balam... Mən gənc olanda həyat da elə mənim kimiydi. Çox şeyi bilmirdi, amma hiss edirdi. Başımda min fikir, cibimdə bir neçə manat, qəlbimdə isə bircə adam vardı... Onun adı da elə Bircəm idi. Amma o, içimdə bir fəslin adı kimidir. Yazın ortası kimi, ya da payızın lap əvvəlindəki günəş kimi. Bir az ümid, bir az da ayrılıq hissi ilə."

Sonra deyəcəm ki, dostlarım vardı, hər biri ayrı hekayə. Kimi səhərdən gecəyədək mənimlə yol gedərdi, kimi bir mesajlıq uzaqlıqda olardı, amma yerini bilirdim. Ürəyimin bir küncündə, toxunulmamış saxlayırdım. Kimi də vardı ki, itirdim. Yox, ölmədi... Sadəcə, yolumuzdan düşdü. Bəziləri sükutla, bəziləri qırğınla getdi. Amma hər gedən özündən sonra bir cümlə buraxdı içimdə.

Və iş, kariyera, deyirlər... Nə qədər çalışdım, nə qədər yoruldum... Amma sən bilirsənmi, hər gecə evə dönəndə özümü zəfərlə yox, sağ qalmaqla təbrik edirdim. Çünki biz o günlərdə yaşamaqla mübarizə aparırdıq, yaşamaqla yaşamaq arasında fərqi o vaxt öyrəndim. Bəzən "varam" deyə deməyə gücüm qalmırdı, amma yenə də qalxırdım.. çünki məni gözləyənlər vardı. Gözləyən bir qadın yox.. Gözləyən bir məsuliyyət, bir öhdəlik, bir sabah.

 Danışacam, dostum... Bu günləri elə danışıcam ki, nəvələrim məni bir "baba" yox, bir "insan" kimi tanısınlar. Onlara başa salacam ki, sevgi də, dostluq da, həyat da heç biri şəklə düşməyəcək qədər həqiqi, amma bir mahnının içində gizlənəcək qədər kövrəkdir. Bilirsən, bir gün gələcək, mən o qoca Harun olacam. Saçlarımda ağlar, gözlərimdə yorğun illər yığılmış olacaq. Əlimdə fincan, yanımda Bircəm, qarşımdakı balaca nəvəmə baxıb deyəcəm.. "O günlər var idi e..."

O günlər.. Səssiz-səssiz axıb gedən, amma içimizdə qasırğalar buraxan günlər. Gecələri tavanı seyr etdiyim, səhərləri dərsə, axşamları isə işə qaçdığım, gündəlik həyatın arasında nəfəs almağa vaxt tapmadığım günlər. Gözlərimin altı torbalanırdı, amma içimdə bir işıq yanırdı, nəvəmə deyəcəm. Bax, o işıq sənin nənənin gözlərində idi.

O, mənim Bircəmin idi. Başqası yoxdu, olmayıb da. Mən Bircəmi sevdim. Təmtəraqlı yox, qəzet kağızına bükülmüş simit kimi səmimi. Onunla xəyal qurardım, bəzən də xəyallarım dağılıb ayağımın altına tökülərdi, amma yığardım onları, yenidən birləşdirərdim, çünki insan sevdiyi birini heç vaxt tam buraxa bilmir. Magistraturaya qəbul olduğu gün... bax, o günü heç unutmuram. Elə bil mən qəbul olmuşdum. Elə bir fərəh, elə bir qürur...

Tələbəlik isə… əzizim, o başlı-başına roman mövzusudur. Qarnım ac, beynim dolu, cibim boş, amma ürəyim... ürəyim hələ də o illərdə döyünür. Metroda Şamxalla qatar gözləyə-gözləyə etdiyimiz söhbətlər, küçə lampalarının altında yavaş-yavaş çəkilən siqaretlər, imtahan gecələri, patoklarda gizli-gizli yazılan məqalələr. Bir gün sən də bu yaşa çatacaqsan. Və sənə söz verirəm, sənə danışacağım bu günlər uydurma olmayacaq. Çünki yaşananlar bəzən uydurulmuşlardan daha qəribə, daha gözəldir.

 ...Bir də o gün var ha... Bircəm magistrə qəbul olmuşdu. Telefonda oxuyqnda ki, "UNEC" bir anlıq qulaq asmaq istəmədim. Susdum. Elə bil beynimdə musiqi dayandı, ağaclar belə səs salmadı. Bilirdim, bir gün uçacaqdı. O, həmişə məndən bir az yuxarı idi... Həm zəkasıyla, həm də arzularıyla. Amma elə mən də onu sevdiyim üçün susdum. Bəzən sevgini qorumaq üçün bir az aralı durmaq lazımdı... mən bunu o gün anladım.

 Dostlarım çoxdu demərəm, amma az da olsa, yanımda qalanlar var idi. Biz o günlərdə gülməyə belə vaxt tapırdıq. Tələbəlik illərində metroda gülə-gülə gedib, dərsdə müəllimin zarafatına belə susan adamlardıq. Mən bir az fikirlə, bir az da gərgin. Çünki həm işləyirdim, həm oxuyurdum. Hər səhər yuxudan duran kimi "yetərincə çalışırammı?" sualıyla günə başlayırdım. Nə deyim, o yaşda adam özünü sübut etmək istər, amma kimin üçün? Özü üçünmü, yoxsa dünyanın bircə dəfə belə baxmadığı insanlar üçünmü? bunu heç kim bilmir.. Amma məncə sevdiyi şəxs üçün..

 O günlərdə bir stəkan çay içmək belə bir bayrama çevrilirdi. Mən avtobusda gedə-gedə roman xəyalları qururdum, işdə açarların arasında gizlətdiyim kitablarla özümə sığınacaq tikirdim. Kimi yuxuya sığınır, kimi xatirəyə, mən də yazıya...

Və bilirsən, bütün bu keşməkeşin içində... bircə o vardı. Mənim baxanda içimdəki susqunluğu anlayan. Bircə o bildi ki, mənim zarafatlarım çox vaxt göz yaşlarımı örtmək üçündü. Mən işdən çıxanda onunla səsli mesajda danışmaq üçün yolun bir tərəfində, kölgədə dayanırdım. Onun "yaxşısan?" sualı, sanki bütün günü çəkilən yorğunluğu silib atırdı.

Amma... vaxt keçdi. O magistrə getdi, mən işə daha çox bağlandım. Düşünürsən ki, zaman insanı dəyişir. Yox, əslində zaman insanı özüylə tanış eləyir. Mən o günlərdə tanıdım ki, içimdə bir uşaq var, o hələ də sevilmək istəyir. Və eyni zamanda içimdə bir ata var, gələcəkdə nəvəsinə bu günləri danışacaq qədər dolub-daşmış bir adam..."

 Bax, bu hissəni bir gün nəvələrimə danışacam... Qoca bir paltoya bürünüb, yelləncəkli kresloda oturmuşam, qarşımdakı uşaq soruşur. "Baba, sən cavan olanda kimlərlə gəzirdin?" Mən də başımı azca yana əyib, gözlərimdə o uzaq illərin tozu ilə cavab verirəm..

 "Əzizim, mən elə dostlar tanımışam ki, onların adını çəkəndə hava dəyişirdi..."

Əsl dostluq, səs salmadan gəlib, həyatının ən dar vaxtında səndən pay aparan adamdır. Və sən heç xəbərin olmur. Elə bil ki, içində nəsə azaldı, amma yüngülləşdin. Bəli, dostlar bəzən yük aparır, bəzən yük olur. Amma haqsız yerə yük olan dost da elə öz dərdinə çevrilir, çiynindən atmırsan. Biz dostlarımla hər şeyə birgə güldük. Maaşdan əvvəl bitən pula, gözümüzə girib çıxmayan borclara, yalançı sabahlara... Amma elə ağladığımız anlar da oldu. Və o ağlamaqlar elə ağrımırdı, çünki yanımda kimsə vardı ki, sakitcə çay süzürdü. Mən danışıram deyə yox, sadəcə yanında olmaq üçün.

Bir dəfə, bunu mütləq danışacağam. Biz metroda qatar gözləyə-gözləyə ədəbiyyatın dibinə getmişdik. Heç kim bizi dinləmirdi, amma biz danışırdıq. Çünki dostluq, səni kimsə dinləməyəndə də birinin sənə qulaq asmasıdır. İndi onlar hara getdi? Bəziləri evləndi, bəziləri qəribə oldu. Bəziləri dəyişdi. Amma o çayxanadakı stəkanların dibi hələ də boşdu. Čünki bizim sözümüz orada bitmədi. Sadəcə biraz susduq. Bilirsən, mən dostlarımı itirməmişəm. Onlar sadəcə bir az uzaqdadırlar. Bəlkə də, bir mesaj qədər. Bəlkə də, bir ölüm qədər. Deyirlər, insan sevdiyini niyə itirdiyini unutmur. Amma mən düşünürəm, insan əsl dostunu niyə sevdiyini belə izah edə bilmir. Sadəcə baxıb deyirsən. "Bu idi...""

 Bilirəm, sən də soruşacaqsan dostum. "Bu qədər təlatümün içində necə dayanırdın ayaqda?"Vallah, düzünü desəm, bəzən özüm də bilmirəm. Amma deyə bilərəm ki, adamın hər səhər işə getmək üçün oyanmağa səbəbi olmalıdır. Mənim səbəbim... Bircəm idi. Sonralar isə səbəb birlikdə olmaqçün doğulan ümid oldu.

Elə günlər olub ki, kartımda son qəpikləri avtobusa vermişəm, amma axşamkı iş növbəsinə gecikməmişəm. Elə vaxtlar olub ki, universitetin dəhlizində dərsə tələsən tələbə olurdum, axşam işdə çörəkpulu qazanmaq üçün əlini yağlı maşın hissələrinə uzadan usta. Kariyeram, əslində bir çoxlarının xəyal etdiyi kimi "böyük uğur hekayəsi" ilə başlamadı. Mən bir balaca müdir stuluna yox, hər gün azacıq daha rahat nəfəs almağa can atdım. İlk maaşımı aldığım gün... bax, onu heç vaxt unutmayacam. Pul çox deyildi, amma o hiss "artıq kiminsə yükü deyiləm" hissi, məni yerimdən göyə qaldırdı.

Bir dəfə bir dostum dedi ki, "Harun, sən elə bil işləmirsən, elə bil öz ruhunu düzəldirsən bu işlərlə." Bəlkə də düz deyirdi. Mənim üçün iş, təkcə pul qazanmaq deyildi. Mən o mazut iyi gələn iş geyimlərində, cızıq-cızıq əllərimdə, tər içində qalan üzümün altında bir "mən" qururdum. Gələcəkdə balaca bir otaqda oturub kiməsə deyə bilərdim ki, "hə, bu oturduğum stulun hər santimini alın tərlə, susqunluqla, içimdəki fırtına ilə qazandım."

Və nə vaxtsa, bəlkə də artıq danışmışam... O gecələrin birində, işdən çıxıb avtobusa tərəf gedəndə göydə ayı gördüm. Həmin gün bilirdim ki, mən hələ buralarda ilişib qalmayacam. Hələ magistr yolu var, hələ gələcək planlar, hələ reallaşdırılmamış xəyallar. Sanki o ay mənə baxıb dedi, "Davam et. Bu şəhərin işıqları sənin gözlərinin içində yanacaq bir gün."

İndi... bəlkə bir gün deyəcəm bütün bunları. Bəlkə birinə, kim bilir... Bax, bütün bu xatirələri danışdıqdan sonra, yəni bu dolu-dolu keçən illərin, uduzduğum savaşların və yenidən qalxmağımın, itirdiklərimin və qazandıqlarımın ardından, indi sənə həyatımın sonuncu hissəsindən danışıram. Bəlkə də bu, ən sakit, ən səssiz, amma bir o qədər də dərin mərhələdir. O qədər çox qaçdım ki, bir yerə çatmaq üçün yox, sadəcə içimdəki boşluğu doldurmaq üçün. Və bir gün... birdən dayanıb nəfəs aldım. Artıq təlaş yox idi, qorxu yox idi, kiməsə çatmaq tələsmirdi. Mən sadəcə mən idim. Hüzurlu və ya hüzursuz, fərq etməz. Hər şey artıq bir hekayə kimi, gözümün qabağından keçirdi. Evdə bir küncdə oturub, sevdiyim bir musiqini dinləyərkən, məsələn, səssiz bir axşamda, şam işığında Şövkət Ələkbərovanın səsi gələndə, haşa düşdüm ki, həyat elə bu anlardı. Gecikdiyim görüşlər, cavabsız qalan zənglər, ürəyimdə saxladığım sözlər, hamısı bir fəsil olacaq ömrümdə. Və sonda, bir də baxdım ki, mən artıq o adam deyiləm. Amma o adamı sevirəm, yəni keçmişdəki özümü. Gələcəkdəki məni..

İndi artıq heç kimin dalınca qaçmıram. Hətta arzularımın da yoxluğuna öyrəşmişəm. Bircə eşq var, özü də keçmişdə deyil, bu gündə. Elə yaşadığım kimi, olduğu kimi. Bircə nəfər var ki, haqqında danışanda içim fəxrlə dolur.  Gələcəkdə olub-olmayacağını bilmirəm. Amma o var və bu, mənim üçün kifayətdir.

 Ən maraqlısı bilirsən nədir? Mən bu günlərimi bir gün nəvələrimə danışacağam deyə yaşamamışam. Mən bu günlərimi bir gün kiməsə bunları danışacağımı bilmədən, sadəcə yaşamağın zərurətindən doğan bir məcburiyyətlə keçmişəm. Və indi, bu gecənin bu saatında, sənə bunları danışarkən, əslində ilk dəfə anlayıram ki, mən doğrudan da yaşamışam.

Və bəlkə də, bu kifayətdir... Bu günlərimi nəvələrimə danışacam.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.07.2025)

Şuşada, Vaqif Poeziya Günlərində şair, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin mətbuatkatibi Xəyal Rza bir şeir oxudu. Şuşaya həsr edilmiş bu şeir böyük rəğbətləqarşılandı. Buyurun, siz də onunla tanış olun.

Göyün on yeddinci qatıdı bura!

On yeddi məhəllə...

On yeddi hamam...

On yeddi məscid...

Bir də kisəçi Məcid.

Ruhu dağıdılmış məzarlar kimi pərişan, 

ürəyi güllələnmiş heykəllər kimi şan-şan.

Göyün on yeddinci qatıdı bura!

On yeddi məhəllə...

On yeddi hamam...

On yeddi məscid...

Odur e, kisəçi Məcid 

ruhunu çimdirir,

xəyallarınl kisələyir.

Allaha yalvarıb, fələyi pisləyir!

Göyün on yeddinci qatıdı bura!

On yeddi məhəllə...

On yeddi hamam...

On yeddi məscid...

Və binəva Məcid.

Əvvəl yaşamaq üçün arzuladığı şəhəri, 

indi ölmək üçün arzulayır...

Yenə Allaha yalvarır,

fələyi danlayır...

Göyün on yeddinci qatıdı bura!

On yeddi məhəllə...

On yeddi hamam...

On yeddi məscid...

Və bir də… rəhmətlik Məcid...

Göyərti əkmişdi, 

sovetskidə məskunlaşdığı evin damında...

Heç nə bitmədi, hər şey bitdi - 

Ürəyi partladı “Firuzə” hamamında. 

Göyün on yeddinci qatıdı bura!

On yeddi...

On yeddi...

On yeddi...

Dirilər ölüdü,

ölülər diri...

Fələyə deyinməyə,

Allaha sevinməyə,

Nə məscid var, nə Məcid!

“Ədəbiyyat və invəsənət”

(28.07.2025)

İmran Verdiyev,

Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

Elxan Əzizov taleyini kiçik, ucqar dağ rayonu olan Oğuza deyil, iri şəhərlərə bağlasaydı, bəlkə də, respublikanın ən tanınmış aktyorlarından biri olacaqdı. Lakin hərənin öz taleyi, öz qisməti var. Elxan da Oğuza gəldiyinə, burada yaşayıb yaratdığına görə heç vaxt peşman olmadı, əksinə taleyindən və qazandığı nailiyyətlərdən çox razılıq elədi sevimli aktyorumuz...

Elxan Əzizov 1941-ci il iyul ayının 12- də qədim mədəniyyət diyarı olan Şəkidə anadan olmuşdur. Tikinti idarəsində mühasib işləyən atası, ipək kombinatında fəhlə işləyən anası övladlarının aktyor olacağına xəyallarına belə gətirməzdilər. 1959-cu ildə orta məktəbi bitirən Elxan 2 il ipək kombinatında fəhlə işləyir. Sonra Bakı şəhərində texniki peşə məktəbini qurtarıb zavodda fəhlə işləməyə başlayır. Eyni zamanda Bakıxanov qəsəbəsindəki mədəniyyət sarayında hazırlanan tamaşalarda aktyor kimi səhnəyə çıxır.

Elxan Əzizov 1964-cü ildə Bakı Kitabxanaçılıq Texnikumunun klub şöbəsinə daxil olur. 1967-ci ildə texnikumu bitirən Elxanı təyinatla Şəki Şəhər Mədəniyyət Evinə göndərirlər.  4 ay orada işləyir. Sonra Oğuz (keçmiş Vartaşen) rayon Mədəniyyət şöbəsinin  dəvəti ilə bu rayona gəlir, rayon mərkəzində mədəniyyət evinin bədii rəhbəri təyin olunur. Beləliklə, Elxan taleyini, həyatını Oğuza bağlayır. Rayon mədəniyyət evində metodist, direktor, xalq teatrının rejissoru işləyir. 1990-cı ildən 2012-ci ilədək burada metodist işləyib. Uzun illər Mədəniyyət İşçiləri Həmkarlar İttifaqı Rayon Komitəsinin sədri olmuşdur.

1971-ci ilin noyabrında rayon Mədəniyyət evinin nəzdində fəaliyyət göstərən dram kollektivinə “Xalq teatrı” adı verilib. Xalq teatrının ilk olaraq hazırladığı İ.Əfəndiyevin “Bahar suları” tamaşasında Qulu rolunu E.Əzizov ifa etmişdir. Həmin vaxtdan 24 tamaşada, 40-dan çox satirik səhnəcikdə və intermediyalarda rol alan E.Əzizov elə ilk vaxtlardan oğuzluların sevimlisinə çevrilmişdir. Şəhər mədəniyyət və istirahət parkında yaradılmış “Gülüş çələngi” miniatür teatrında çalışarkən respublikanın 28 rayonunda məktəblilər qarşısında göstərilən tamaşalarda müxtəlif rollarda oynamışdır.

​Elxan həm Oğuz teartsevərlərinin, həm çıxış etdiyi digər bölgələrdə onun iştirak etdiyi tamaşaları seyr edənlərin böyük məhəbbətini qazanıb. C.Məmmədquluzadənin “Ölülər” əsərində Şeyx Nəsrullah, Ü.Hacıbəylinin “Arşın mal alan” musiqili komediyasında Soltan bəy, “Məşədi ibad”da hambal, “Ər və arvad”da  Mərcan bəy və Kərbalayi-Qubad, S. Qədirzadənin “Şirinbala bal yığır” əsərində Əşrəf kişi, M.F.Axundzadənin “Hekayəti-Molla İbrahimxəlil kimyagər” komediyasında Molla İbrahimxəlil rollarında, ümumiyyətlə 27 irihəcilmi tamaşada baş rollarda oynamış, 30-dan çox satirik səhnəcikdə və etüddə çıxış etmiş aktyor minlərlə tamaşaçının sevgisini qazanmış, maraqlı obrazlar yaratmışdır. Sevimli aktyorumuz Şəki, Qax, Zaqatala, Balakən, Qəbələ, Mingəçevir, Gədəbəy, Zəngilan, ümumiyyətlə, respublikanın 16 rayonunda qastrol səfərlərində olmuşdur. Rayon mədəniyyət idarəsinin bədii özfəaliyyət kollektivinin üzvləri ilə birlikdə respublikamızdakı əlillər, qocalar və uşaq evlərində, Gəncə və Ağdərə hərbi  hospitallarında, Goranboyda, Naftalanda, cəbhə bölgələrində çıxış etmişdir.

Səhnədə 55 ildən çox fəaliyyət göstərən E.Əzizovun qazandığı uğurlar çox olmuşdur. Onun bu uğurları həmişə layiqincə qiymətləndirilmişdir. O dəfələrlə baxış müsabiqələrinin qalibi olmuş, fəxri fərmanlar, diplomlar, müxtəlif mükafatlar almışdır. 1996-cı ildə rayon mədəniyyət idarəsində anadan olmasının 50, səhnə fəaliyyətinin 35, 2011-ci ildə Oğuz rayon Mədəniyyət idarəsində anadan olmasının 70, səhnə fəaliyyətinin 55 illik yubileyi ilə əlaqədar  Mədəniyyət Nazirliyinin  Fəxri fərman və pul mükafatına layiq görülmüşdür.

Elxan Əzizov 9 aprel 2016-cı ildə dünyasını dəyişmişdir.

Oğuzluların qəlbində gözəl iz salmış, adı gələndə onu tanıyan hər bir insanın çöhrəsində gülüş oyadan sevimli aktyorumuza Allahdan qəni-qəni rəhmət diləyirik. Qəbri nurla dolsun.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.07.2025)

​​​ 

 İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Sentyabrın 18-də Azərbaycanın görkəmli bəstəkarı, adını musiqi tariximizə qızıl hərflərlə yazdıran Müslüm Maqomayevin 140 illik yubileyini qeyd edəcəyik. Bu gün isə onun anım günüdür.

Müslüm Maqomayev Azərbaycanın dahi bəstəkarı Üzeyir Hacıbəyovun dostu olub. Və ən maraqlısı da budur ki onlar eyni ildə, eyni ayda, eyni gündə - 18 sentyabr 1885-ci ildə dünyaya göz açıblar. İndi isə Müslüm Maqomayevi yaxından tanıyaq.

O, əslən Qax rayonunun İlisu kəndindəndir. Atası Məhəmməd gənc yaşlarında İlisu kəndində dəmirçilik edib və sonralar Vladiqafqaz şəhərinə köçüb. Müslüm 18 sentyabr 1885-ci ildə Qroznıda anadan olub.

1899-cu ildə Qori müəllimlər seminariyasına daxil olub. Elə buradan da onun Üzeyir Hacıbəyov ilə dostluğu başlayıb. Seminariyada təhsil aldığı müddətdə Müslüm Maqomayev skripka və qaboyda əla çalıb. Seminariyada çox zaman tələbələrin iştirakı ilə simfonik və nəfəsli orkestrin konsertləri keçirilib. Simfonik orkestrin baş ifaçısı olan Müslüm Maqomayev dəfələrlə bu konsertlərdə dirijoru əvəz edib.

Maqomayev 1904-cü ildə seminariyanı uğurla bitirdiyinə görə skripka və pul mükafatı alıb. Seminariyanı bitirdikdən sonra təyinatı üzrə Şimali Qafqaza işə göndərilib. 1904–1905-ci illərdə Bekoviçi aulunda məktəb müdiri və nəğmə müəllimi vəzifəsində çalışıb, şagird xoru təşkil edib. 1911-ci ildə Maqomayev Bakı şəhərinə köçüb və burada şəhər kollecində işə başlayıb. Burada müəllimlikdən əlavə, həmçinin yerli işçilərə savadlılıq öyrədən axşam kurslarını təsis edib.

Üzeyir Hacıbəyovun "Leyli və Məcnun", "Əsli və Kərəm", "Şeyx Sənan" operalarına, eləcə də, "O, olmasın, bu olsun", "Arşın mal alan", musiqili komediyalarına dirijorluq edib. Müslüm Maqomayevin Azərbaycan milli teatrının inkişafı, eləcə də, müəllimlik sahəsindəki pedagoji fəaliyyəti onu Üzeyir Hacıbəyovla daha da yaxınlaşdırıb.

1913-cü ildə Magomayev "Sevgi" və "Şah İsmayıl" operalarını yazmağa başlayıb. 1913–1914-cü illərdə "Məhəbbət" adlı (bitməyən) opera yazıb. O, 1916-cı ildə özünün ilk səhnə əsəri olan "Şah İsmayıl" operasını bitirib. Xalq əfsanəsinə əsaslanan bu operada bəstəkar milli folklor nümunələrindən bacarıqla istifadə edib. Operanın ilk nəşrində çoxsaylı dialoq epizodları olub, musiqi isə improvizasiya və muğam prinsiplərinə əsaslanıb. 1916-cı ildə tamamlanan operanı bəstəkar bir neçə dəfə redaktə edib.

1920-ci ildə Maqomayev Azərbaycan SSR Təhsil İşçilər Birliyinin sədri seçilib. O, 1921-ci ildə Azərbaycan Xalq Təhsili Komissarlığının incəsənət şöbəsinin müdiri vəzifəsinə təyin edilib. Sonra Azərbaycan Dram Teatrının bədii rəhbəri, Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrının baş dirijoru vəzifəsində çalışıb. 1929-cu ildə Maqomayev Azərbaycan Radio Komitəsində musiqi şöbəsinin rəhbəri vəzifəsində işləyib və bu vəzifədə 1931-ci ilə qədər qalıb.

O, 1920–1930-cu illərdə "Azərbaycan incəsənəti", "Raport veririk" kinofilmlərinə, Cəlil Məmmədquluzadənin "Ölülər", Cəfər Cabbarlının "1905-ci ildə" dram tamaşalarına və digər əsərlərə musiqi bəstələyib. Bəstəkar, həmçinin, simfonik orkestr üçün "Azərbaycan çöllərində", "Ceyran", "Turacı", "Şüştər dəramədi", "Çeçen rəqsi", və s. yazmışdır. O, vokal musiqisi sahəsində də öz fəaliyyətini davam etdirib. "Bahar", "Tarla", "Bizim kənd" mahnıları milli koloriti ilə diqqəti cəlb edib. 1932-ci ildə Koroğlu dastanı hekayəsinə əsasən opera yazmağa başlayıb, lakin Hacıbəyovun eyni mövzuda əsər yazdığını öyrənib və dostunun daha yaxşı bir opera yazacağını düşünərək, layihələri məhv edib.

Müslüm Maqomayev yaradıcılığının ən yüksək zirvəsini onun "Nərgiz" operası təşkil edib. Bəstəkar opera üzərində 1932–1935-ci illərdə işləyib. "Nərgiz" operası Azərbaycan musiqisinin inkişafı tarixində mühüm yer tutub. Maqomayev hesab edirdi ki, improvizasiya üsulundan uzaqlaşmaq operanın melodik quruluşunda milli musiqi nümunələrinə müraciət etmək və operada çoxsəsli xora üstünlük vermək lazımdır. "Nərgiz" operasının tamamlanması ilə əlaqədar olaraq bəstəkar "Azərbaycan SSR əməkdar incəsənət xadimi" fəxri adına layiq görülüb.

15 yaxın simfonik əsərlərin, o cümlədən iki opera, marşlar və bir neçə rapsodyanın, azərbaycanlı şairlərin şeirlərinə əsaslanan bir çox vokal əsərlərin müəllifidir. Onun bitməmiş əsərlərindən üçü məlumdur — "Sevgi" operası, "Dəli Muxtar" baleti və "Xoruz bəy" adlı musiqili komediya. Bundan əlavə, Maqomayev teatr tərtibatına ("Ölülər", "1905-ci ildə") və filmlərə ("Azərbaycan incəsənəti", "Raport veririk") musiqi müşayiətinin müəllifidir.

Operalar

- "Şah İsmayıl"

- "Nərgiz"

Musiqili komediya

- "Xoruz bəy (operetta)"- 4 pərdəli satirik musiqili komediya

Balet

- "Dəli Muxtar (opera)" — 4 pərdəli balet. 1936-cı ildə başlanılıb, bitirilməyib

İnstrumental

1. Simfonik əsərləri — Azərbaycanda ilk dəfə

2. "Ceyran" rapsodiyası

3. "Azərbaycan çöllərində"

4. "Azad olunmuş Azərbaycan qadınının rəqsi"

5. "Dərviş"

6. "Marş RV-8"

7. "Şəlalə"

Mahnılar

- "Yaz"

- "Neft"

- "May"

- "Tarla"

- "Gözəlim"

- "Durna"

Filmoqrafiya

1. Azərbaycan incəsənəti

2. Bəstəkar Müslüm Maqomayev

3. Doğma xalqıma

4. İlisu

5. Lökbatan

6. Müslüm Maqomayev

7. Üzeyir ömrü

Mükafatları və xatirəsi

Müslüm Maqomayev Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin inkişafında göstərdiyi xidmətlərə və "Nərgiz" operasını yaratdığına görə 13 yanvar 1936-cı ildə "Azərbaycan SSR əməkdar incəsənət xadimi" fəxri adına layiq görülüb. 1937-ci il avqust ayının 11-də Xalq Komissarları Sovetinin 5021 saylı iclasının qərarı ilə AK (b) MK-dan xahiş edilib ki, Müslüm Maqomayevin adını əbədiləşdirmək üçün Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasına bəstəkarın adı verilsin. Azərbaycan Dövlət Akademik Filarmoniyası Müslüm Maqomayevin adını daşıyır. 1976-cı ildə "Azərbaycanfilm" Kinostudiyasında Bəstəkar Müslüm Maqomayev adlı qısametrajlı sənədli film istehsal olunub.

Müslüm Maqomayev uzun sürən xəstəlikdən sonra 1937-ci il, iyulun 28-də Nalçikdə vəfat edib. Bakıda Fəxri xiyabanda dəfn olunub.

Bakıda İçərişəhərin küçələrindən biri onun adını daşıyır. Bakıda bəstəkarın yaşadığı Nizami küçəsində yerləşən 41 nömrəli evin divarında xatirə lövhəsi asılıb.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.07.2025)