Super User
“Qar ancaq qışda yox, yazda, hətta yayda da yağa bilər” - HƏR GÜN KAMAL ABDULLADAN 7 QRANULA
Xalq yazıçısı, akademik Kamal Abdullanın əsərlərindən seçilmiş bir sıra qranula – cövhər sayıla biləcək məqamları “Ədəbiyyat və incəsənət” oxucularına təqdim edir.
Kamal Abdulla özü seçilmiş bu cövhərlər barədə yazır: “İllərdən bəri yazdığım müxtəlif şeirlərin, esselərin, pyeslərin, hekayə və romanların, publisistik məqalələrin və elmi əsərlərin, verdiyim intervülərin hər birinin içində yer almış və bu gün də öz məzmunu, tutumu, forması ilə diqqətimi çəkən misralar, cümlələr günlərin bir günü sanki dil açıb mənə dedilər ki, bizim bir-birimizdən zaman və məkanca ayrılığımıza son qoy və bizi bir-birimizin yanında yerləşdir. Sən görəcəksən ki, bu zaman biz tamamilə yeni bir cazibədə zühur etmişik. Onlar qeyri-səlis məntiq dili ilə desək, içində olduqları mətnin qranulaları (ilkin vacib hissəcikləri) idi. Qranula, başqa cür ifadə etsək, cümlədən (mətndən) bütün artıq hissələri siləndən sonra yerdə qalan cövhərdir.”
Beləliklə, hər gün Kamal Abdulladan 7 qranula:
1.
“ Səhvlərimizin qrammatikası”ndan: Qar ancaq qışda yox, yazda, hətta yayda da yağa bilər. Bu da həyatın inversiyasıdır. Dildə inversiya (tərsinə düzülüş) varsa, həyatda da inversiya niyə olmasın?!
2.
“ Səhvlərimizin qrammatikası”ndan: Biz hələ də Koroğlunun nəvələriyik və bunun əksi olaraq hələ də şəcərəmizi Koroğlunun düşmənlərinə - bəylərə, xanlara aparmağa çalışırıq.
3.
“ Səhvlərimizin qrammatikası”ndan: Mənəviyyatımızın tarixini yazmaq vacib olan kimi başqa bir tarixin də yazılması vacibdir. Bu, mənəviyyatsızlığımızın tarixidir.
4.
Hələ bilinmir, kimin bəxti daha çox gətirir – ölüb gedənin, ya ki qalanın?!
5.
Hər normal mətnin öz əndərunu var. Və “hiyləgər” mətn onu öz içində gizlətməyi bacarmalıdır.
6.
“Səni mən unutmaram –
xatirən
ən naməlum dumanlara bürünəcək.
Səni mən unutmaram
Ana bətninə qədər unutmadıqlarım tək.”
7.
Solan çiçəyin arxasınca yetişən meyvəni görə bilmiriksə, min illərin yaşamaq təcrübəsi hara qaçır bizdən?!
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(03.12.2025)
“Naxçıvan şivələrinin frazeoloji lüğəti” adlı kitab işıq üzü görüb
Fariz Əhmədov,
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Naxçıvan təmsilçisi
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Naxçıvan Bölməsi İncəsənət, Dil və Ədəbiyyat İnstitutunun direktoru, AMEA-nın müxbir üzvü, filologiya elmləri doktoru, professor Əbülfəz Quliyev, institutun elmi katibi, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Zülfiyyə İsmayıl və Dilçilik şöbəsinin baş elmi işçisi, filologiya elmləri doktoru, dosent Nuray Əliyevanın birgə müəllifliyi ilə hazırlanmış “Naxçıvan şivələrinin frazeoloji lüğəti” kitabı nəşr olunaraq elmi ictimaiyyətin, dilçilik mütəxəssislərinin və geniş oxucu kütləsinin istifadəsinə verilib.
Frazeoloji vahidlər yalnız dil faktı deyil, həm də onu yaradan xalqın dünyagörüşünü, düşüncə tərzini, adət-ənənələrini, məişət xüsusiyyətlərini və mənəvi dəyərlərini əks etdirən mühüm dil qatıdır. Bu baxımdan Naxçıvan bölgəsinin şifahi dil ənənələrində qorunub saxlanılan frazeoloji materialların sistemli şəkildə toplanması və elmi dövriyyəyə gətirilməsi regionun dil irsinin öyrənilməsi üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.
“Apostrof-A” nəşriyyatında çap olunan, 340 səhifədən ibarət lüğətin elmi redaktoru filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Rəşad Zülfüqarovdur. Nəşr ön söz, materialların toplanıldığı yaşayış məntəqələrinin siyahısı və lüğət hissələrindən ibarətdir. Bu quruluş oxuculara həm lüğətin elmi-metodoloji əsasları, həm də frazeoloji vahidlərin coğrafi arealını ardıcıl şəkildə izləmək imkanı yaradır.
Lüğətdə Naxçıvan şəhəri və Babək, Culfa, Kəngərli, Ordubad, Şərur, Şahbuz və Sədərək rayonlarının müxtəlif yaşayış məntəqələrindən toplanmış frazeoloji vahidlər əhatə olunub. Yaşayış məntəqələrinin ayrı-ayrılıqda göstərilməsi materialların konkret mənşəyini müəyyənləşdirmək baxımından tədqiqatçıların işini xeyli asanlaşdırır.
Nəşrdə Naxçıvan Muxtar Respublikasının müxtəlif bölgələrində işlənən və məhəlli xarakter daşıyan 20 minə yaxın frazeoloji ifadə toplanıb. Lüğətin tərtibi uzun illər aparılmış dialektoloji ekspedisiyalar zamanı əldə edilən zəngin danışıq materialları əsasında həyata keçirilib. Hazırlıq prosesində həm yazılı mənbələrdən, həm də canlı danışıq materiallarından geniş istifadə olunub.
Kitabın əsas məqsədi Naxçıvan şivələrində bu günədək şifahi şəkildə yaşamaqda davam edən frazeoloji sərvəti yazılı şəkildə qorumaq, sistemləşdirmək və elmi dövriyyəyə daxil edərək gələcək nəsillərin istifadəsinə verməkdir. Lüğət dilçilik, folklor, etnoqrafiya, tarix və mədəniyyət sahələrində çalışan tədqiqatçılar üçün zəngin material təqdim etməklə yanaşı, Azərbaycan dilinin dialekt və şivələrinə maraq göstərən geniş oxucu auditoriyası üçün də dəyərli mənbədir.
“Naxçıvan şivələrinin frazeoloji lüğəti” regionun dil irsinin qorunması və təbliği istiqamətində mühüm elmi addım olmaqla yanaşı, Azərbaycan dilçiliyinə verilən əhəmiyyətli töhfələrdən biri kimi qiymətləndirilir.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(03.12.2025)
İmişlidə “Kəlağayı Günləri 2025” layihəsi çərçivəsində sərgi və konsert proqramı keçirilib
İmişli rayonunda “Kəlağayı Günləri 2025” layihəsi çərçivəsində genişmiqyaslı sərgi və konsert proqramı təşkil olunub. 1 dekabr tarixində baş tutan tədbir Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisi İctimai Birliyi, “Kəlağayı Ev Muzeyi” və Diferensial Təhsil Tədris Mərkəzinin birgə təşkilatçılığı ilə Diferensial Təhsil Tədris Mərkəzində keçirilib.
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı xəbər verir ki, tədbir şəhidlərin əziz xatirəsinin bir dəqiqəlik sükutla yad olunması və Dövlət Himninin səsləndirilməsi ilə başlanıb.
Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisi İB-nin sədri və Kəlağayı Ev Muzeyinin direktoru Güllü Eldar Tomarlı iştirakçılara layihə haqqında ətraflı məlumat təqdim edib. O qeyd edib ki, layihənin əsas məqsədi kəlağayının Azərbaycan mədəniyyətindəki yerini, onun milli kimlik və zəriflik simvolu kimi əhəmiyyətini geniş ictimaiyyətə çatdırmaqdır.
Diferensial Təhsil Tədris Mərkəzinin direktoru Elşən Şəmmədli çıxışında bildirib ki, milli dəyərləri təbliğ edən bu cür tədbirlər gənclərin maarifləndirilməsi baxımından mühüm əhəmiyyət daşıyır. O vurğulayıb ki, kəlağayı milli geyim mədəniyyətimizin ayrılmaz hissəsidir:
“Qız-gəlinlərimizin kəlağayıdan istifadəsinin vaxtı çatıb. Ulu nənələrimizin ismət örpəyi olan kəlağayı həm tariximiz, həm də sağlamlıq baxımından vacibdir — qışda soyuqdan, yayda günəşdən qoruyur.”
İmişli Rayon Mədəniyyət Mərkəzinin direktoru Sərvər Şirinovçıxış edərək bildirib ki, kəlağayı Azərbaycan qadınının simvoludur və bu sənət birinci vitse-prezident Mehriban Əliyevanın təşəbbüsü ilə UNESCO-nun Qeyri-Maddi Mədəni İrsin Reprezentativ Siyahısına daxil edilib.
“26 noyabrın Kəlağayı Günü kimi qeyd edilməsi və İmişlidə bu layihənin keçirilməsi mədəni irsimizin təbliği baxımından böyük önəm daşıyır,” – deyə o bildirib.
Tədbirdə rəssam Gülnarə Məmmədovanın qədim və müasir kəlağayılardan ibarət kolleksiyası, şəhidlərimizin portretləri, milli mövzulu və təbiət təsvirli əsərləri nümayiş etdirilib. Rəssam vurğulayıb ki, onun sərgiləri Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisi İB-nin keçirdiyi tədbirlərdə dəfələrlə təqdim olunub.
Çıxış edənlər- Milli Məclisin mətbuat əməkdaşı Tural Eminov, İmişli Rayon Ağsaqqallar Şurasının üzvü Hüseyn Minbaşı, MKS-in müdiri Hürü Şirinova, 8 saylı məktəbin direktoru Rəna Quliyeva və digər natiqlər milli dəyərlərin qorunmasından və gənclərə çatdırılmasının vacibliyindən danışıblar.
Tədbirin bədii hissəsində müğənnilər Natiq İmanov və Qurban Arazlının musiqiləri, eləcə də Elgün İbrahimov, Anar Xudiyev, Tunar Əzizim və Tunar Məmmədlinin saz ifaları alqışlarla qarşılanıb.
Tədbirin sonunda Güllü Eldar Tomarlı 26 noyabr – “Azərbaycan Kəlağayısı Günü” münasibətilə müəllifi olduğu “Kəlağayı Bayramı” kitabını və şair Brilyant Atəşin “Keçmişdən sabaha yol – kəlağayı” kitabını iştirakçılara hədiyyə edib.
O, təşkilati dəstəyə görə Diferensial Təhsil Tədris Mərkəzinin direktoru Elşən Şəmmədliyə təşəkkürünü bildirib.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(03.12.2025)
Bir direktor və bir şagird layihəsində Kamalə Mirzoyeva və Məhəmməd Cəfərli
"Ədəbiyyat və İncəsənət” portalının media dəstəyi ilə Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun Bakı Şəhəri Üzrə Təhsil İdarəsi ilə birgə keçirdiyi “Bir direktor və bir şagird” adlı layihəsinin məqsədi nümunəvi məktəblərimizi, istedadlı şagirdlərimizi üzə çıxarmaq, onların ədəbiyyata olan marağına diqqət yönəltməkdir.
Hazırda təqdimatda Bakı şəhəri Texniki Humanitar liseydir.
Layihəni təqdim edir: Ülviyyə Əbülfəzqızı
DİREKTOR
Kamalə Rəfayıl qızı Mirzoyeva
13.12.1969 tarixində Göyçay şəhərində anadan olub. 1976-1986 illərdə Bakı şəhəri 31 nömrəli məktəbdə təhsil alıb, məktəbi Xüsusi nümunəli attestatla bitirib.
1986-1991 illərdə Bakı Dövlət Universitetinin fizika fakultəsində təhsil alıb. Universiteti Fərqlənmə Diplomu ilə başa vurub.
2018-ci ildə Montreux Bisiness School da təhsil alıb və MBA üzrə magistr dərəcəsi alıb. Hal-hazırda Odlar Yurdu Universitetinin psixologiya fakültəsinin doktorantıdır.
1991-1995-ci illərdə 267 saylı məktəbdə, 1995 -2011 illərdə 167 saylı məktəbdə, 2011-2016-cı illərdə Akademik Zərifə Əliyeva adına liseydə fizika müəllimi kimi fəaliyyət göstərib.
2016-2021-ci illərdə 291 saylı Araz Ekologiya liseyinin direktoru vəzifəsini daşıyıb, 2021-ci ildən bu günə qədər Texniki Humanitar liseyin direktoru vəzifəsində çalışır.
“İlin müəllimi” müsabiqəsinin qalibi, “Qabaqcıl Təhsil İşçisi” fəxri adının daşıyıcısıdır.
ŞAGİRD:
Mən, Məhəmməd Cəfərli, 2009-cu il aprel ayının 28-ində Bakı şəhərində anadan olmuşam. Kiçik yaşlarımdan kainata olan marağım məni gecələr oyaq saxlayıb. Təbiətin fundamental xassələrini sorğulamaq, ağlıma gələn hər bir sualı dərinliklərinə qədər araşdırmaq və hər zaman yeni şeylər öyrənmək həyatımın böyük bir hissəsini təşkil edib. Həyata olan bu cür baxışım məni Astronomiya, Fizika, Riyaziyyat, Linqvistika kimi elmləri dərindən öyrənməyə, fərqli mədəniyyətlərin (Alman, Çin, Ərəb, Yapon və s) dillərini öyrənməyə cəlb edib. Orta məktəbdə fənn olimpiadaları barədə eşitdikdən sonra özümü sınamaq qərarına gəldim. 8-ci sinifdə ilk medalımı Azərbaycan Astronomiya Olimpiadasından əldə etdim. Beynəlxalq astronomiya və astrofizika (İOAA) olimpiadasına hazırlıq dərslərində ölkəmizi Yaponiyada təmsil edəcək beynəlxalq fizika olimpiadaçıları ilə tanış oldum. Bu mənə lazımi təkanı vermişdi. Mən də gələcəkdə onlardan biri olacaq idim. 1 il əzmlə çalışdıqdan sonra 9-cu sinifdə respublika fənn olimpiadalarında iştirak edərək bürünc medala layiq görüldüm, 9-cu sinfin yay tətilində isə Braziliyada keçirilən İOAA-da fəxri diplomla təltif olundum. 10-cu sinifdə respublika fənn olimpiadalarında gümüş medala layiq görüldükdən sonra Səudiyyə Ərəbistanında keçirilən Asiya fizika olimpiadasında (APhO) həvəsləndirici mükafat aldım və 2 ay sonra isə nəhayət ilk beynəlxalq olimpiada medalımı Fransada keçirilən beynəlxalq fizika olimpiadasında (IPhO) aldım. Ən son medalımı isə Hindistanda keçirilən İOAA-da aldım. Beynəlxalq olimpiadalarda iştirak etmək bilik və bacarıqlarımı ən ali səviyyəyə çatdırmağımı tələb etməklə birgə dünyanın hər bir yerindən dostlar qazanmağıma kömək oldu. Hal- hazırda Texniki-Humanitar Liseyin 11-H sinifində təhsil alıram və gələcəkdə elmə və cəmiyyətə töhvə verən peşəkar bir tədqiqatçı kimi fəaliyyət göstərmək arzusundayam.
ESSE:
"Subyektivliyin qaçılmazlığı”
İnsan olmağın ən özunəməxsus xüsusiyyətlərindən biri subyektivlikdir. Tarix boyu həyata baxışı fərqli olan minlərlə fərqli mədəniyyətlər mövcud olub. Bu fərqlər özlərini gündəlik əşyalardan tutmuş gecə səmasındakı ulduzlarda, həyatın ən kiçik təbii narahatçılıqlarından tutmuş ən əhəmiyyətli etik problemlərdə göstərib. Səmadaki ulduzlara baxdıqda yunanlar əqrəb gördüyü yerdə Havay adalarının sakinləri bir qarmaq görür, çinlilər isə bir əjdaha. Qərbin vahid bir ideala əsaslanan dinlərini şərqin maariflənməyə əsaslanan dinləri ilə müqayisə etmək olar. Bu subyektiv fərqlər hətta obyektiv təbiət elmlərində belə ola bilir. Riyaziyyatda “0” rəqəminin varlığını yunanlar hind alimlərinin işlərini görənədək heç məntiqli bir obyekt kimi görmürdülər. Sovet fiziklərinin laboratoriyada aktiv olaraq istifadə etdiyi bir kəmiyyəti amerikalı alimlər sadəcə nəzəri bir mövzu kimi görür. Məqsədi maksimum dərəcə obyektiv olmaq olan sahələrdə belə insanın qüsuru özünü göstərir.
Amma gecə səmaya baxdıqda neçə dənə mif görsən də, baxdığın şeyin bir neçə dənə parlaq nöqtə olduğunu inkar edə bilərsənmi? Həyatın mənasının nə olduğunu düşünsəndə, aşağı- yuxarı həyatda eyni şeyləri etmirsənmi? Bir fiziki kəmiyyəti necə ölçürsən ölç, təcrübə əsasında eyni qənaətə gəlmiyəcəksənmi? Həyatımızda baş verən hadisələri belə bazasız bir şəkildə sinifləndirməyimiz çox təbii bir şeydir. Bu, insan olmağın bir nəticəsidir. Amma problemlərimizə, narahatçılıqlarımıza, xoşbəxtliklərimizə, bir sözlə, hər şeyə bir də gözümüzü "ovxalayıb" baxmağımız məsləhətdir. Bəlkə də, baş verənlər heç də gördüyümüz kimi deyil. O göydəki 3-4 ulduz nə əqrəbdir, nə qarmaq, nə də ki əjdaha.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(03.12.2025)
Mədəniyyət naziri Ucarda vətəndaşların müraciətini dinləyəcək
Mərkəzi icra hakimiyyəti orqanları və digər idarəetmə qurumlarının rəhbərlərinin şəhər və rayonlarda vətəndaşların qəbulu cədvəlinə əsasən mədəniyyət naziri Adil Kərimli dekabrın 19-da, saat 10:00-da Ucar rayon Heydər Əliyev Mərkəzində (ünvan: Ucar şəhəri, Heydər Əliyev prospekti, 153) Ucar, Zərdab, Yevlax, Mingəçevir, Ağdaş, Göyçay və Kürdəmir rayonlarından olan vətəndaşların müraciətini dinləyəcək.
Bu barədə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Mədəniyyət Nazirliyinə istinadən məlumat verir.
Bildirilir ki, vətəndaşlar dekabrın 15-dək nazirliyin Bu email ünvanı spambotlardan qorunur. Onu görmək üçün JavaScripti qoşmaq lazımdır. elektron poçt ünvanı, (012) 493-43-98 telefon nömrəsi vasitəsilə müraciət etməklə qəbula yazıla bilərlər.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(02.12.2025)
Heydər Əliyev Fondu “İƏT Mədəniyyət Festivalı: Bakı Yaradıcı Həftə”nin tərəfdaşı oldu
Heydər Əliyev Fondu İslam Əməkdaşlıq Təşkilatının (İƏT) Mədəniyyət Festivalının tərəfdaşı olub.
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı AzərTAC-a istinadən xəbər verir ki, “İƏT Mədəniyyət Festivalı: Bakı Yaradıcı Həftə – 2025” dekabrın 5-dən 11-dək İslam Əməkdaşlıq Təşkilatının və Mədəniyyət Nazirliyinin təşkilatçılığı ilə keçiriləcək.
Mədəniyyətlərarası dialoqun inkişaf etdirilməsi, tolerantlıq, sülh və müxtəlifliyə hörmətin təbliği festivalın əsas istiqamətlərindəndir. 50-dən çox ölkədən qonağın iştirak edəcəyi Yaradıcı Həftə çərçivəsində təqdim olunacaq kino, teatr, dəb, dizayn, musiqi, oyun texnologiyaları, rəqəmsal yaradıcılıq və startap sahələrinə yönəlmiş panellər, nümayişlər, sərgilər və digər fəaliyyətlər ölkəmizin yaradıcı sənaye ekosistemini qlobal müstəvidə tanıdacaq.
Festival günlərində “Mədəni və yaradıcı sənayelər forumu” (MYFORUM), “Creative Village”: mədəni və yaradıcı sənayelər sərgisi” (MYEXPO), “Baku Cinema Breeze – 2025” beynəlxalq kino proqramı, “Şərq moda nümayişi” – İƏT ölkələrinin gənc və tanınmış dizaynerlərinin təqdimatları, oyun texnologiyaları üzrə beynəlxalq sammit (G-HUB) və digər təqdimatlar olacaq.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(02.12.2025)
İtaliyada Azərbaycan sərgiləri keçirilmişdir
22–24 noyabr 2025-ci il tarixlərində İtaliyanın Cassine şəhərində, 17-ci əsrə aid Qalereya Palazzo Mandrillidə Azərbaycanın mədəni irsinə aid bir sıra sərgilər təşkil edilmişdir.
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı xəbər verir ki, sərgilər arasında “Rənglərdən Azərbaycana” layihəsinin göy rəngi üzrə Azərbaycan Xalq Rəssamı professor Siruz Mirzəzadənin “Göy rəngin əfsanələri”, Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Akademiyasının tələbə və müəllimlərinin “Ruhun yolu” və uşaqların rəsmlərindən ibarət “Qarabağın rəngləri” sərgiləri təqdim olunmuşdur.
Tədbirin açılışında təşkilatçı “SƏN1SƏN” Beyin Mərkəzinin rəhbəri Fəridə Quluzadə, Cassine şəhərinin meri Karlo Felice Maccario, qardaş Türkiyə icmasının üzvləri, Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Akademiyasının müəllim və tələbələri iştirak etmişlər.
Qalereya Palazzo Mandrilli ilk gündən Azərbaycan və İtaliya arasında mədəniyyət və dostluq körpüsü kimi fəaliyyət göstərir. Son il ərzində burada “SƏN1SƏN” Beyin Mərkəzi tərəfindən müxtəlif mədəniyyət sahələrini əhatə edən artıq 14 tədbir keçirilmişdir. Bu sərgilərə Cassine sakinlərindən başqa Milan, Turin, Genoa və Alessandriadan Azərbaycanlılar, İtalyan sakinləri və turistlər böyük maraq göstərirlər.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(02.12.2025)
Biri ikisində” – Tural Adışirinin şeiri ilə
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində bu gün Şeir vaxtıdır, sizlərə çağdaş türk dünyasının gənc şairlərinin şeirləri təqdim edilir.
Tural ADIŞİRİN
(Azərbaycan)
Gedirsən, küsən sən, alışan mənəm,
Qəlbimə qar yağır, bir qar yağır ki.
Telefon zəng çalır, danışan mənəm,
Necəsən, ürəyin ağrımayır ki?..
Gedirsən, dilimdə titrəyir adın,
Baxıram ardınca dərdli baxışla.
Telefon zəng çalır, mənəm, günaydın,
Bağışla, əzizim, məni bağışla.
Gedirsən, qəzəbin ayrılaq deyir,
Deyirəm hər hökmü ürəyincə seç.
Telefon zəng çalır, sabahın xeyir,
Əzizim, bu gecə yatmısanmı heç?..
Gəl, qəmi, sevinci səninlə bölüm,
Sevgi oyun deyil, bunu yaxşı bil.
Gəl yorma özünü, sevərək, gülüm,
Ayrılmaq o qədər asan iş deyil.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(02.12.2025)
Dözmədik sarı nazına... – Payızın sözlə uğurlanması
Şəfa Vəli, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Getdi payız... Bir qapı açıldı kainatın bağrında. O qapıdan keçdi payız. Arxasınca bir dəstə şair, yazıçı baxdı onun. Gedənin arxasınca su atan tapılmadı. Göz yaşlarını sevmir payız... Özü hərdən-birdən göz yaşı taxır saçlarına, süslənir, bəzənir, nazlanır yaradıcı insanların qarşısında. Yellədiyi ətəyinin qırçınları rənbərəng xəzəllərdir. Bu nazdan geriyə qalanlardır yazılanlar...
Mən səndən yazıram, sən də məni yaz,
Yumub gözümüzü oxuyaq, payız!
Ayaqlar altında xəzəl olmamış
Gəl gedək bir dərin yuxuya, payız...
Belə yazır Nübar Eldarqızı “O qədər payızam...” şeirində. Belə sevilir payız, belə oyulur şairin qaya əzmindəki ürəyi duyğularla...
Yazıçı, şair Şahanə Müşfiq isə payızla bağlı duyğularını qəribliyə bükür. Bu bükülünün arasında mənim də ürəyim var. Bilir Şahanə. Bildiyinə görə də, payız sevgisini payızın arxasında qoyduğu yarpaq izini süpürən küləyə pıçıldamır, hamımızın eşidəcəyimiz səslə deyir:
“Payızda doğulduğumdanmı, yoxsa təbiətin belə halını görmək xoşuma gəldiyindənmi, bilmirəm, amma bütün hallarda sevirəm bu fəsli. Əsən meh, göylərin sevgisini yerin qulağına pıçıldayan yağışın həzin səsi, soyuqdan qorunmaq üçün torpağın qoynuna sığınan yarpaqların əlvan rəngi, hər külək əsdikcə torpağa laylay çalıb onu qış yuxusuna hazırlayan xəzəlin xəfif musiqisi insanın ruhuna sakitlik, duyğularına inanılmaz rahatlıq gətirir. Bu, elə bir fəsildir ki, soyuğuna, küləyinə, yağışına baxmadan, insan çöldə-bayırda, səmanın altında, təbiətlə iç-içə olmaq istəyir. Ətrafa müxtəlif rənglərin qovuşuğu, müxtəlif səslərin ahəngindən yaranan elə bir gözəllik hakim olur ki, insan sanki ömrünün əvvəlki heç bir ilində payız yaşamamış kimi, acgözlüklə bu rənglərlə gözünü, bu səslərlə qulağını doyurmaq istəyir. Payız duyğuların dilə gəldiyi, sevgilərin etiraf edildiyi fəsildir. Həzin bir musiqidir son bahar. Bu musiqini qulaqlarımızda deyil, ruhumuzun, qəlbimizin ən dərin, ən kövrək guşələrində duyarıq... Və payız getdi... Ta gələn ilədək...”
Şair Sona Vəliyevanın “Payız etüdləri” şeiri var. “Payızın dilində şeir yazdığını” dilə gətirən şair yarpaqların tökülməsini məhşər gününə bənzədir. Və ağacların dərdinə yanır: “yoxdur ağlayan kəsi...” Ağlayanı olmaq özü də bir təsəllidir haradasa... Folklorumuzda bayatı-bayatı, nağıl-nağıl axtarıb ulularımız “hala yananı”, “dərdə ağlayanı”. Demək, olmağı daha yaxşıymış ağlayanın, yananın... Və Sona xanım o boyda “sərvəti” arzulayır ağaclara ürəyində...
Şair Əntiqə Səməndər-Kərimzadə ilə bir söhbətimizi xatırlayıram. “Payız səninçün nədir?”-deyə soruşmuşdum. Yan-yana addımlayırdıq Bakı küçələrini. Payızı yenicə yola salmışdıq. Getmişdi payız... Getmişdi, gedişinin izi vardı amma hələ şair ruhunda. Əntiqə demişdi:
“Uşaqlıq illərimin ən gözəl anlarını xatırlayıram… Nə gözəl idi o vaxtlar payız fəsli. Payızı da bahar kimi yaşayırdıq. Axşamüstü ay çıxan kimi, göyə baxa- baxa yeriyirdim. Mənə elə gəlirdi ki, hara gedirdimsə, ay da mənimlə gedirdi. Bunu çox böyük bir hadisə kimi hamıya deyirdim. Sonradan anladım ki, elə körpəlikdən göy üzünə aldanmışam…Bir çox şeirlərimin doğulma səbəbidir payız. Bilirsən, vizual olaraq bahar fəsli daha gözəldir. Məlum məsələdir ki, təbiət oyanır, hər yan çiçəklənir, günəş şəfəqləri hər yana yayılır və s. Ancaq baharın fəlsəfəsi heç vaxt payız qədər dərin ola bilmir. Mənə elə gəlir ki, bahar həmişə payıza uduzur. Ömrün bütün məqamlarında payız qalib gəlir. Payızın rəngi bozdur. Həmin fəsildə rəngli, demək olar ki, heç nə görmürsən. Amma əsən külək, yağan yağış, dibçəklərdə boyun bükən güllərə düşən şeh payızın notlarıdır. Bir payız sabahında dünyanı alt-üst edən küləyi görəndə bəzən öz qəzəbimi xatırlayıram. Mən də bu külək kimiyəm. Qəflətən nəyisə dağıdıb, uçura bilərəm. Bəzən də, buludları bir- birinə çırpıb selə dönən yağışı görəndə insanların kədərini duyuram. Ömrün bütün anlarını payız kimi yaşayanları heç nə isitmir. Baxma ki, payız kədər rəmzidir. Sevinc bəxş etməyi də var. Payız, həm də, oğlum Bünyamin deməkdir. Axı o da məhz payız fəslində bu fani dünyanın qonağı olaraq payıma düşüb”.
***
Sevdiyim payız şeirlərindən birini də Şəhriyar İbrahimov yazıb:
Bir də baxarsan ki, payızdı ömrün,
Solub çiçəkləri ömür bağının,
Yox ucu-bucağı darıxmağının...
Təqvimdən seyrələr illər günbəgün,
Bir də baxarsan ki, payızdı ömrün...
Payızın sirri bir də buradadır elə... Özünü hər açılan gündə ömrün baharında olduğuna inandırarsan, amma daxilində payızda olduğunu bilərsən. Yarımömürü çoxdan geridə qoyduğunu etiraf etməyin də baharı tanıdığını anlatmaq cəhdidir. Amma ömür elə sürətlə keçir ki, baharı tanımamış yaya çıxırsan... Yayın istisində canın düz-əməlli qızmamış, payızın qırovu düşür qönçə istəklərin üzərinə...
Şair Turanə Turan cəsarət göstərib “Payız mənim özüməm!” deyəndə; elə zənn edirdim... Ta ki, özü bu deyimini izah edənədək:
“Özümdən qatca aşağı, maddi imkanca yuxarı birindən lazımsız, gərəksiz bir söz eşidəndə saralaram yarpaq-yarpaq. Qəlbimin ritmi pozular vaxtsız-vədəsiz gələn gecə qonağı kimi. Bəzən yaz fəslini yaşamamış fəsillər yerini dəyişər ruhumda. Qəfildən payız gələr. Bütün ümid yarpaqlarım saralıb-solar qanazlığından solan üzüm kimi. Bir namərd sözündən yaralansa ürəyim, payız yağışıtək göz yaşlarım ovcumda göllənər. Bəzən ətrafımda baş verənlərdən matım quruyar, donub qalaram.Necə ki, anasından doymamış anasına həsrət qalanlar var ha, o cür... Ya da, yaz fəslindən küsüb quruyan ağaclartək. Ömrümün çox hissəsi payız fəslindədir,əzizim Şəfa. Mən payızdan nə yazım?! İki körpə baharım var. Yeni tumurcuqlamış çiçəkdirlər. Onlardır üzümdə gülüş yaradanım, varlığına şükür etdiyim. O iki bahara sığınıb bu payız ömrümü yaşayıram, qış gəlincəyə-nəfəsim tükənincəyə qədər...”
Anladım, Turanə, anladım ki, şair könlü payız qarşısında öz cəsarətini yaşaya bilmir. Qorxur payızla bütünləşməkdən, “baharam” deyib özünü aldatmağa ayaq yeri qoyur həmişə... Onu da anladım ki, hərə öz ömrünü “başqa payız” yaşayır. Heç kimin payızı bir-birinə bənzəmir. Hətta iki sevənin də... Biri sevdiyinin saçından damcılayan payız leysanının nazını xatırlayır, biri sevdiyinin ayaqqabısının su buraxdığını, amma sonuncu puluna onunçün bir fincan aldığını. Lakin kimsə öz payızının başqalığını olduğu kimi ifadə edə bilmir.
Əlac qalır şair Məmməd Tahir kimi, elə payızın özünü günahlandırmağa: “Heç payıza oxşamır, Bu payız başqa payız...”
Şairin, yazıçının payızından özümü çəkib qopardım, qaçdım bir rəssamın rəng dünyasındakı payıza sığınmağa. Amma ilk cümlələrindən etibarən utandım... Mən rəssam Günəş Kərimin, həm də, nasir olduğunu niyə, harada unutmuşdum ki? Axı onun hekayələrini oxumuşdum... O hekayələrdə öz həyatımdan da nəsə tapmışdım. Günəş Kərim deyir ki:
“Hər canlının dayanmaq, durmaq, yenilənmək kimi ehtiyacı vardır. Payız fəsli də Ana Təbiətin dayanıb düşünmək, özüylə danışmaq zamanıdır. Yarpaqların xışıltısı pıçıltılarıdır bəlkə? Kainatın ən böyüyü, ən yaşlısı, ən əbədi və ən güclü varlığı deyilmi Təbiət? Ya bir ağacı düşünək... “Ən güclü sona qalır” Təbiətin bətnində. Ağac əmək verib, yarpaqlayıb, bəhrələyib...Payızda hamısını itirir qeyri-ixtiyari olaraq-nə yarpağı qalır, nə meyvəsi. Kədər deyilmi əmək verdiyinin səni tərk etməsini izləmək? Kədərdir... “Ömrün payızı” isə, fikrimcə, kədər deyil, bənzətmələrin ən təsəlli dolu olanıdır. Payız bolluq, bərəkət rəmzi olmasıyla, əfsunlayıcı mənzərələrlə süslənməyibmi təfəkkürümüzdə? Sarı yarpaq budaqdan ayrılır, belə olur payız olur “ayrılıq fəsli”... Bu səbəbdən sarıya “ayrılıq rəngi” deyən insan deyilmi sapsarı günəşin işığıyla aydınlığa çıxan, onun istisiylə yaşayan? Demək, payız, eyni zamanda, insanın özüylə hesablaşmağı, özünü sorğu-suala çəkməsi, haqqını, haqsızlığını ayırd etməsidir. Payız bir təzad tablosu, rəssamı Təbiətdir!”
Getdi payız... Getdi... Bizə qalır şeirlərdə ovunmaq, yazılarda yarpaq xışıltısıyla sevgimizi dilə gətirmək... Arxasınca göz yaşı deyil, şeir çiləmək:
Dözmədik sarı nazına,
Payızı küsdürdük, getdi...
Bir gün deyərsən qızına:
“Bir qız məni yaman sevdi...”
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(02.12.2025)
Güney Azərbaycan Prozası Antologiyasında Həsən Babayinin “Pişik” hekayəsi
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi yazıçı Təbrizdə yaşayan Həsən Babayidir.
Həsən Babayi
Təbriz
PİŞİK
Bizim evimiz küçənin güneyində yerləşirdi. Qabaq – qanşar qonşumuzun həyətlərində bir pişik balalamışdı. Onların evləri quzeydə yerləşdiyindən qapıları açıldıqda həyətləri görünərdi. Qonşunun həyət qapıları çox vaxt açıq olardı. Pişiyin gəl-gedini gözaltına almışdım. Ana küçə-bacadan tapdığını balalarına aparmağını düşünəndə anam yaddaşımda canlanardı. Küçəmizin qapı bir qonşuları bir-birilərinin adlarını belə öyrənməmişdilər. Ancaq birlikdə bir küçədə yaşam sürürdülər. Hamı səssiz gəlib sözsüz gedərdi. Böyüklər ilgi saxlamadıqlarından uşaqlar da elə yaxınlaşmazdılar. Atamdan bir dönəm sordum, düz cavab almadan ardını tutmadım. “Nəbilim, indi dəb belədir. Kimdə vaxt var? Qonşu sözü köhnəlib. İndi qardaş qardaşın evini tanımır” deyib sovuldu. Küçədə hərə öz qapısının qabağına ağac-gül əkmişdi. Az suvarıldığından dirçəlişləri gözə gəlmirdi. Atam şam ağacı, zanbaq əkmişdi. Küçənin görkəmi gözəl görünmürdü.
Pişiyi deyirdim… balalarını dişində dolandırar, küçə itlərindən qoruyardı, axı hələ əlləri ağızlarına çatmayırdı.
Bir gün pişiyin Balalarının birini avtomobil vurdu. Küçəmizin iki başı da açıq olduğundan gəl-get çox olurdu. Atam bir illət də küçənin dibinin bağlı olmadığını söylərdi.
Qonşuların soyuqqanlı davranmaları müqabilində yazıq pişik qalan o iki balasının yanına dönüb yanıqlı səs çıxarardı, onun gözünə baxmaq mənə mümkün olmurdu. Baxan kimi “Mənim balamı qaytarın" təmənnası baxışlarından duyulurdu.
Qapı bağlananadək gəlib getdi. Bağlanandan sonra qalxıb divarın üstünə oturub məlul-məlul baxdı. Küçəni gözünün altına almışdı, balasının cəmdəyi küçənin ortasında it axtarırdı ki, onu ağzına alıb aparsın. Küçə itləri hələ sümsünməyə çıxmamışdılar. Mən atışkadan düşünürdüm, pişik anası divar üstdən. Nəhayət itlərin axını üz verdi. Biri meyidi ağzına alıb aradan çıxdı. Pişik başını aşağı dikib qalan balalarının yanına döndü. Mən isə atışkanı qapayıb özümə daldım. Ağlar analar yadıma düşdü, vaxtilə öz babalarını itirib əli boş döndükləri yaddaşımda canlanıb duyğulandım. Yazıq pişik balasını itlərdən qoruyub avtomobil qəzasına düşdüyünə inana bilmədiyinə vurnuxdu. Küçə boyu ölüm payını ala pişikdən alıb sakitləmişdi.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(02.12.2025)


