Aynur İsmayılova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Gözəl şeylərin bitməsini heç vaxt istəməzdim. Ta ki, xoşagəlməz hadisələrin də insana xoşbəxtlik gətirdiyini anlayana qədər. O zamandan başıma gələn hər şeyin boşuna olmadığını, bir səbəbi olduğuna inandım.

Bu, hər zaman belə imiş. Mən isə bunu gec fərqinə vardım. Geridə qalanlara üzülmək, istədiyinə nail olmayanda şikayət etmək insana heç nə qazandırmır. Onu daha da boşluğa sürükləyər. Orada qalanlar isə ya çıxmağa çalışar, ya da qəbullanmağa.Çalışmaq bir ümiddirsə, qəbullanmaq barışmaqdır. Heç bir son  öncədən bilinmədi. Bilgiyə qaçmaq sonu dəyişdirməz, sadəcə onu anlamağı asanlaşdırar. Çünki bəzən son deyil bizi qorxudan - sonun nə vaxt gələcəyini bilməməkdir. Bu minvalla həyatımda çox şey dəyişməsə də, mənim həyata baxışım dəyişdi. Başıma gələn hər şeyin boşuna olmadığını anladım.

Həyatı anlamaq isə sadəcə budur: hər son bir başlanğıc, hər çətinlik bir xəbərdarlıq, hər ağrı bir dərs imiş.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.12.2025)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Ədəbiyyat və incəsənət” portalında yayımlanan Türk dünyası məşhurları haqqında olan layihəsində bügünkü söhbətimiz Qaraqoyunlu hökmdarı Qara Yusif barədədir. 

Qaraqoyunlu hökmdarı Qara Yusif orta əsr türk siyasi tarixində mühüm rol oynamış, xüsusilə Qafqaz və İran ərazilərində güc balansının formalaşmasına təsir göstərmişdir. Qara Yusifin hakimiyyəti dövrü (XIV əsrin sonu – XV əsrin əvvəlləri) Qaraqoyunlu konfederasiyasının siyasi birləşməsini, mərkəzləşmiş idarəetmə sisteminin formalaşmasını və regionda Türk dövlətçilik ənənələrinin möhkəmlənməsini təmin etmişdir.

Qara Yusifin dövlət idarəçiliyi siyasəti siyasi birlikləri birləşdirmək və bölgədə sabitliyi təmin etmək ətrafında qurulmuşdur. O, Qaraqoyunlu tayfa konfederasiyasının müxtəlif tayfa liderləri və bölgə hökmdarları ilə əlaqələrini gücləndirmiş, həm mərkəzi, həm də əyalət idarəçiliyini normativ prinsiplər əsasında təşkil etmişdir. Vergi sistemi, hərbi öhdəliklərin müəyyən edilməsi və inzibati quruluşun təkmilləşdirilməsi Qara Yusifin hakimiyyətinin əsas elementlərini təşkil etmişdir. Bu idarəetmə modeli yalnız Qaraqoyunlu dövlətinin daxili sabitliyini təmin etməmiş, həm də regionda digər türk və ərəb sülalələri ilə qarşılıqlı təsirin sistemləşməsinə şərait yaratmışdır.

Qara Yusifin dövründə diplomatiya və hərbi strategiya xüsusi əhəmiyyət kəsb edirdi. O, Teymuri və Ağqoyunlu qüvvələri ilə region üçün əhəmiyyətli qarşıdurmalarda iştirak etmiş, həmçinin Qafqaz və İranın şimal-qərb ərazilərində siyasi təsirini gücləndirmişdir. Qaraqoyunlu–Teymuri qarşıdurmaları zamanı Qara Yusifin hərbi və diplomatik fəaliyyəti dövlətin ərazi bütövlüyünü qorumaqla yanaşı, regionda türk siyasi nüfuzunun artmasına imkan yaratmışdır. Bu mübarizələr həm də Qaraqoyunlu dövlətinin mərkəzləşdirilmiş idarəetmə ənənələrini gücləndirmiş, gələcək Səfəvi və Ağqoyunlu dövlətlərinə model təqdim etmişdir.

Mədəni və iqtisadi sahələr də Qara Yusifin dövründə inkişaf etmişdir. Ticarət yollarının qorunması və şəhər mərkəzlərinin inkişafı iqtisadi rifahı artırmış, sənət və memarlıq layihələri ilə mədəni həyat zənginləşmişdir. Qaraqoyunlu saray mədəniyyəti və idarəçilik strukturu, həmçinin dövlətin ideoloji simvolları bu dövrdə formalaşmış və sonrakı türk dövlətlərinin mədəni mirasına təsir göstərmişdir. Qara Yusif həm dövlət qurucusu, həm də bölgədə siyasi-mədəni inteqrasiyanı təmin edən lider kimi tarixdə əhəmiyyətli rol oynamışdır.

Beləliklə, Qaraqoyunlu hökmdarı Qara Yusifin hakimiyyəti dövrü Qafqaz–İran coğrafiyasında güc balansının dəyişdirilməsi, türk siyasi və mədəni təsirinin genişləndirilməsi baxımından tarixi əhəmiyyət kəsb edir. Onun idarəçilik prinsipləri, diplomatik fəaliyyəti və mədəni təşəbbüsləri Qaraqoyunlu dövlətini gücləndirmiş, regionda sabitlik və siyasi nüfuz yaratmaqla sonrakı türk dövlətlərinin inkişafına zəmin hazırlamışdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.12.2025)

(İpək Yolunun yerli şəhər və kəndlərə təsiri)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Qərbi Azərbaycanda orta əsr ticarət yolları və iqtisadi inteqrasiya, İpək Yolunun Qafqaz qolu üzərində yerləşməklə regionun şəhər və kəndlərinin iqtisadi, sosial və mədəni inkişafına bilavasitə təsir göstərmişdir.

Bu ərazi XI–XIV əsrlərdə Səlcuqlar, Eldənizlər, Hülakülər və daha sonrakı siyasi qurumların idarəçiliyi altında olmaqla, Cənubi Qafqazın əsas tranzit məntəqələrindən biri kimi formalaşmışdı. Tariximənbələrdə – xüsusilə Yaqutəl-Həməvinin “Muʿcəməl-büldan”, HəmdullahQəzvininin “Nüzhətül-qülub”, eləcə də XIVəsrsəyyahı Əl-Ömərininməlumatlarında İrəvan, Sürməli, Abaran, Dərələyəzvə Göyçə bölgələrininmühümkarvanyolları üzərində yerləşdiyiaçıq şəkildə göstərilir. BuyollarCənubiQafqazı Təbriz–Xoy–Naxçıvanxəttiilə Qaradənizlimanlarınavə oradanAvropayabağlayırdı ki, budaQərbiAzərbaycanərazisiniuzunmüddətbeynəlxalqticarətaxınlarınınayrılmazhissəsinə çevirirdi.

Ortaəsrlərdə İpəkYolununəsasqollarındanbiriArazvadisiboyuncakeçərək İrəvan şəhərinimühümkarvandayanacağı halınagətirmişdi. İrəvanqalası ətrafındaformalaşanbazarməhəllələri, tacirməscidləri, karvansaralarvə “ŞahAbbas” dövrünə aidticarətkompleksi şəhəriniqtisadihəyatınıngenişliyinigöstərir. İran, Anadolu, Şirvanvə Dağıstantacirlərininburadayoğun şəkildə fəaliyyətgöstərməsihəmidxal-ixracnövlərininartmasına, həmdə çoxmillətliticarətmühitiyaranmasınasəbəbolmuşdur. Ortaəsrvergidəftərlərində İrəvanınipək, pambıq, dəri, misməmulatları, duzvə taxılməhsulları ilə ticarətetdiyi, həmçinin şəhərdə tacirlər üçünayrıca “rəisül-tüccar” institutumövcudolduğuqeydedilir. Şəhərə yaxınkəndlərisə ticarətə xidmətedənmühümtəsərrüfatbazası idi: Göyçə mahalındanduzvə balıq, Dərələyəzdən üzümvə ipəkqurduməhsulları, Zəngibasarvə Vedibasardanbuğdavə arpatədarükedilərək şəhərbazarlarınadaşınırdı.

Kəndməskənləridə İpəkYolununiqtisadiinteqrasiyasındaaktivroloynayırdı. Karvanyolları boyuncayerləşənkəndlərhəmərzaqtəminatını, həmdə nəqliyyatxidmətlərinitəminedirdi. Tarixi-sosialmənbələrdə bir çoxkəndlərin “karvandayanacağı”, “ulac” və ya “tamğayığımı məntəqəsi” funksiyası daşıdığı göstərilir. Bu, həminyaşayış məntəqələrininiqtisadigəlirləriniartırır, dahainkişafetmiş təsərrüfatinfrastrukturunun – suarxları, dəyirmanlar, bağçılıqvə heyvandarlıqtəsərrüfatlarınıngenişlənməsinə səbəbolurdu. Kəndicmaları karvanlarayem, arpa, ərzaq, yükheyvanları və bəzənmühafizəçilərtəqdimetməklə həmticarətdövriyyəsinə, həmdə ortaəsrxidmətiqtisadiyyatınıninkişafınabilavasitə təsiredirdilər. Karvanyollarınınkəndlərdənkeçməsihəminərazilərinməskunlaşmasıxlığını artırır, əkinə yararlı sahələringenişlənməsinistimullaşdırırdı.

QərbiAzərbaycanərazisihəmdə regionlararası ticarətinmühümipəkemalı və satış məntəqəsiidi. Göyçə gölü hövzəsində ipəkqurdubəslənməsivə ipəklifininilkinemalı hələ erkənortaəsrlərdənmövcudidi. Buməhsullarəsasən İrəvanvə Naxçıvanbazarlarındasatılır, dahasonrakarvanlarlaTəbrizə və Anadoluyadaşınırdı. Eynizamanda, Araz çökəkliyiboyuncauzananyolduz, dərivə metalməmulatlarınınixracı üçünstratejixəttsayılırdı. Buticarigenişlikbölgədə sənətkarlığın çoxsaylı növlərinin – zərgərlik, toxuculuq, misgərlik, çarıqçılıq, silahçılıqvə xarratlıqkimipeşələrinformalaşmasına şəraityaratmışdı. Arxeolojitapıntılar – metalişləmə nümunələri, ticarətmöhürləri, keramikamaterialları və karvansaraqalıqları bölgəninuzunmüddətliiqtisadisirkulyasiyazonasınadaxilolduğunutəsdiqedir.

İpəkYolununtəsiriyalnıziqtisadideyil, həmdə sosial-mədəniinteqrasiyada özünü göstərmişdir. Ticarətəlaqələribölgəyə yenitexnologiyalar, təsərrüfatmetodları və mədəni ünsürlərgətirir, şəhərvə kəndlərinhəyatritminiyeniləyirdi. Ticarətyolları boyuncamüsəlman, erməni, kürd, gürcü və digəricmalarıntacirləriqarşılıqlı əlaqədə olur, şəhərbazarlarının çoxdillivə çoxtayfalı sosialmühitiyaranırdı. Bu ünsiyyəthəmdini-mədənitolerantlıqformalarını, həmdə zənginfolklorvə sənətmübadiləsinitəşviqedirdi. Mədəniyyətinvə biliklərindolaşımı nəticəsində bölgədə həmərəb-farstəsirli, həmdə türkdilli şəhərmədəniyyətigüclənmişdi.

XVII–XVIIIəsrlərdə Səfəvi–Osmanlı müharibələrinəticəsində karvanyollarınıntəhlükəsizliyizəifləmiş, lakinticarətaxını tamdayanmamışdı. Bunabaxmayaraq, İrəvanxanlığı dövründə (XVIIIəsr) yenidənsabitlikyaranmış, karvansaralarbərpaedilmiş, vergitutmasistemiyenilənmiş və ticarətfəaliyyətləriqaydayasalınmışdı. Qafqazın şimalvə cənubticarət şəbəkələriarasındavasitəçilikedənburegionXIXəsrdə də öziqtisadifunksiyalarını saxlamış, lakinRusiyaimperiyası dövründə ticarətyollarınınistiqamətidəyişdikcə İpəkYolununklassikstrukturutədricənzəifləməyə başlamışdır.

Bununlabelə, ortaəsrlərdə İpəkYolununyaratdığı iqtisadiinteqrasiyaQərbiAzərbaycanın şəhərvə kəndlərininuzunmüddətliformalaşmaprosesinə dərindəntəsirgöstərmişdir. Şəhərlərinbazarmərkəzləri, kəndtəsərrüfatı sistemləri, sənətkarlıqənənələri, məscidvə karvansarakompleksləributicarətəlaqələrininmaddiizlərinigünümüzə qədərdaşıyır. Regionunsosial-iqtisadikimliyinimüəyyənedənəsasamillərdənbiriməhzbu çoxşaxəliticarət şəbəkəsininəsrlərboyumövcudolmasıdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.12.2025)

İmran Verdiyev,

Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

Haqqında söhbət açmaq istədiyimiz kənd Oğuz (Vartaşen) rayonunun mərkəzindən 25 kilometr şimal-qərbdə, Daşağılçayın (keçmiş Ulu çayın) sağ sahilində, Baş Qafqaz silsiləsinin cənub ətəyindədir. Baş Daşağıl kənd İnzibati Ərazi Vahidliyinin mərkəzidir. 

Tarixi mənbələrdə XIX əsrin ortalarına kimi kəndin adı sadəcə “Daşağıl” olub. Həmin dövrlərdə Daşağıldan çıxan bir qrup ailə Şəki rayonunun ərazisində “Aşağı Daşağıl” kəndini saldıqlarına görə, əvvəlki kənd də “Baş Daşağıl” adlandırılmışdır.

Baş Daşağıl kəndi rayonun ən qədim və möhtəşəm gözəlliyi olan kəndlərindən biridir. Dəniz səviyyəsindən 1150 metr yüksəkdə olub, ekoturizm üçün əlverişlidir.  Kəndin şimalında yaşı bilinməyən, tədqiq olunmamış, əhalinin indi də “oğuz qəbirləri” adlandırdığı, "Kitabi-Dədə Qorqud" dastanındakı boylarla səsləşən və hələ də qalan nəhəng qəbirlər, köhnə qəbiristanlıq, Qazanın ağılı, Sarıgüney, Göybayır, Salavat qayası, Ulu çay, Qazanuçan, Qızlar yaylağı kimi qədim dövrlərlə səsləşən toponimlər, kəndin şimalındakı xristian məbədlərinin xarabalıqları, köhnə məscidlər və dəyirmanlar, az aralıdakı qədim Uğan mağarası, Muxas qülləsi də kəndin qədimliyindən xəbər verir. Buranı bəzən Oğuzun “İçəri şəhəri” də adlandırırlar.

         1824-cü il kameral təsvirinə görə, həmin dövrdə Daşağılda 227 həyətdə 521 nəfəri kişi, 481 nəfəri qadın olmaqla 1002 nəfər yaşamışdır. Orta hesabla hər həyətə 4,5 nəfər düşüb. Kəndin əsas əhalisi tatarlar (azərbaycanlılar) olub. Lakin bir zamanlar burada 45 saxur (rutullular) ailəsi də yaşamışdır.

         Baş Daşağılı  areal toponim saymaq olar. Mənbələr göstərir ki, vaxtı ilə İrəvan əyalətinin Zarzəmin nahiyəsində və Cənubi Azərbaycanın Bükan və Urmiya şəhərləri yaxınlığında və digər yerlərdə də “Daşağıl” adlı toponimlər olmuşdur.  

         Baş Daşağıl oroqrafik (dağlıq relyeflə əlaqələndirilən)obyekt adı bildirən oykonim hesab edilir.  

Bu adın “daş” və “ağıl” sözlərinin birləşməsi ilə yarandığı qeyd edilir. Bəziləri “daş”ı işıqla, Günəşlə, Zərdüştün adı ilə bağlayır, sözün ikinci hissəsini (ağıl) isə “ag” və “ıl” tərkiblərinə ayrırlar. “Ağ” günəşə işarə hesab edir, “ıl”i isə olmaq kimi mənalandırırlar.

Bəzən kəndin adını mal-qara, qoyun-quzu saxlamaq üçün daşdan ağılların olduğu yer kimi izah edirlər. Ərazinin heyvandarlıq üçün çox əlverişli olması, çoxlu yaylaqların varlığı da bu ehtimalı gücləndirir. 

Bizcə də, “Daşağıl” toponimi “daş” və “ağıl” sözlərinin birləşməsindən yaranıb. Lakin buradakı “daş”ı  “kənar” (məsələn, dialetlərimizdəki dış və dışarı sözlərini yada salın) mənasında  hesab edirik. M.Kaşğarlı da öz divanında “taş (daş)” sözünü həm də “kənar tərəf” kimi izah etmişdi. “Kitabi-Dədə Qorqud”da da “taş” “kənar” kimi anlaşılır.

 “Daşağıl” oykonimindəki “ağıl” sözünü isə   kənd, oba, yurd yeri kimi izah edərdik. Çünki bu söz bəzi hallarda kənd, yurd, oba kimi də mənalandırılır. Doktor Yaqut Quliyeva da “Mahmud Kaşğarinin “Divani luğat-it-türk” əsəri və “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanlarında işlənən bəzi oğuz sözləri” məqaləsində (səh:169) yazır ki, ...sadəcə olaraq, ES-da verilən məlumata görə bu söz (ağıl-İ.V.) müxtəlif fonetik variantlarla əksər türk dillərində, lakin daha geniş məzmunda əsasən heyvan saxlanılan yer semantikasında işlənsə də, hətta çəpər, həyət, ev, ölkə, küçə, kənd mənalarına da təsadüf olunur. (https://isamveri.org/pdfdrg /D02632/2008_ 9/2008_9_KULUYEVAY.pdf)

Qısacası, fikrimizcə, “Baş Daşağıl” digər yaşayış məntəqələrindən kənarda, başda yerləşən ərazi, məkan, kənd deməkdir.

Sonda təxəyyülümün məhsulu olan bir fikri də sizə çatdırmaqla yazımı bitirmək istəyirəm. Ərazidəki “Qazanın ağılı”, “Qazan uçan”, Qızlar (bəlkə oquzlar) yaylağı toponimləri adamı diksindirir. Deyirəm, bəlkə elə “Daşağıl” sözündəki “daş” “dış” deməkdir. “Ağıl” sözü isə “oğuz” sözünün təhrif olunmuş forması!? Yəni “Daşağıl” bərabərdir “dış oğuz”.  Onu da deyim ki, bəzi tədqiqatçılar “oğuz” sözünün vaxtı ilə həm də “ağıl” (“ağıllı”) mənasında  işləndiyini söyləyirlər.   (https://dede.musigi-dunya.az/o/oguz.html)  

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.12.2025)

Nail Zeyniyev, “Ədəbiyyat və incəsənət”

E-kitabların meydana çıxması ədəbiyyat dünyasında ciddi müzakirələrə səbəb olub. Ənənəvi kitab tərəfdarları rəqəmsal formatın kağız kitabı tamamilə əvəz edəcəyindən və oxu mədəniyyətinin məhv olacağından narahatdır. Amma bu qorxular əsaslıdırmı?

Tarix göstərir ki, hər yeni kommunikasiya texnologiyası narahatlıqla qarşılanıb. XV əsrdə çap maşını kütləvi istehsala başlayanda, əlyazma kitabların tərəfdarları bunun mədəniyyəti məhv edəcəyindən qorxurdular. XIX əsrdə qəzetlər yayılanda, intellektuallar kitabın sonunun gəldiyini düşünürdülər. Radio, televiziya hər biri oxu mədəniyyətinə təhlükə kimi qəbul edildi.

İndi e-kitabların olduğu yerdə reallığa baxaq: kitab bazarı ölməyib, əksinə, genişlənib. Həm kağız, həm də rəqəmsal formatda nəşrlər davam edir və hər ikisi öz oxucu auditoriyasını tapıb.

E-kitabların praktiki cəhətdən əhəmiyyətli üstünlükləri var. Minlərlə kitabı cibinizdəki bir cihazda daşımaq, istənilən vaxt və yerdə oxumaq imkanı, sözlük funksiyası, qeydlər və işarələmələr, axtarış funksiyası olmağı bunlar oxu prosesini asanlaşdırır. Şrift ölçüsünü tənzimləmək imkanı görmə problemləri olan insanlar üçün vacibdir. Gecə rejimi göz yorğunluğunu azaldır. Mətn daxilində sürətli naviqasiya, biblioqrafik məlumatlara çıxış, müəlliflə bilavasitə əlaqə imkanları rəqəmsal formatın təqdim etdiyi yeniliklərdir.

E-kitablar ekoloji baxımdan da üstünlük təşkil edir. Kağız istehsalı üçün ağac kəsilmir, çap və nəqliyyat xərcləri yoxdur. Bu, ətraf mühit problemlərinin aktual olduğu dövrdə əhəmiyyətli faktordır. İqtisadi cəhətdən də e-kitablar əlçatandır. Nəşr xərcləri aşağı olduğu üçün qiymətlər daha münasibdir. Xarici ədəbiyyata çıxış asanlaşır, kitabları başqa ölkədən gətirtməyə ehtiyac qalmır.

Elmi tədqiqatlar göstərir ki, beyinin mətn qavrayışı e-kitab və kağız kitab üçün əsas etibarilə eynidir. Oxu prosesində əsas rol məzmun oynadığını, formatın isə ikinci dərəcəli əhəmiyyət daşıdığını təsdiqləyir. Amma bəzi fərqlər də mövcuddur. Kağız kitabda fiziki irəliləyişi görmək (səhifələr azalır) psixoloji motivasiya verir. Toxunma hissi, səhifə çevirmə təcrübəsi bəzi oxucular üçün vacibdir. E-kitabda isə sözlük, qeydlər, axtarış funksiyaları tədqiqat işlərində daha əlverişlidir. Real vəziyyət "ya-ya da" seçimi deyil. Çoxlu oxucu hər iki formatdan istifadə edir və vəziyyətdən asılı olaraq seçim edir. Səyahətdə e-kitab, evdə kağız kitab; tədqiqat işində rəqəmsal, istirahət oxuşunda kağız - belə hibrid yanaşma getdikcə yayılır.

Statistika da bunu təsdiqləyir: e-kitab satışları artsa da, kağız kitab satışları da davam edir. İki format bir-birini əvəz etmir, əksinə, tamamlayır.

Bəzi ənənəvi kitabxanalar bağlanır, amma bunun səbəbi yalnız e-kitab deyil. İcarə qiymətlərinin artması, nəşr biznesinin dəyişməsi, böyük şəbəkələrin bazara girməsi də rol oynayır. Eyni zamanda, yeni tipli kitabxanalar açılır: mədəni məkanlar, kafe-kitabxanalar, ədəbi tədbir mərkəzləri. Onlar kitab satışını mədəni təcrübəyə çevirirlər. Bu məkanlar yaşayır və inkişaf edir.

E-kitablar yalnız ənənəvi mətni rəqəmsal formata köçürmür, həm də yeni ədəbi formatlar yaradır. İnteraktiv əsərlər, multimedia elementlərlə zənginləşdirilmiş kitablar, hipermətn strukturları bunlar yalnız rəqəmsal formatda mümkündür.

Özü-nəşr (self-publishing) platformaları e-kitablar sayəsində inkişaf edib. Yeni müəlliflər nəşriyyata ehtiyac olmadan əsərlərini oxuculara çatdıra bilir. Bu, ədəbi prosesi demokratikləşdirir. Yəni E-kitab kitabı öldürmür. Texnoloji innovasiya ədəbiyyatı məhv etmir, sadəcə onun yayılma və istehlak formalarını dəyişir. Kağız kitabın özünəməxsus dəyəri var və qalır. Rəqəmsal formatın isə öz üstünlükləri və imkanları var.

Əsas problem oxumamaqda, oxunacaq keyfiyyətli məzmun çatışmazlığındadır. Format ikinci dərəcəli məsələdir. Oxucu özü seçir hansı formatda oxumağı - bu, şəxsi seçimdir və hər iki variant hörmətə layiqdir.

Gələcək ehtimalla hibrid olacaq: hər iki format paralel mövcud olacaq və oxucu konkret vəziyyətdən asılı olaraq seçim edəcək.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.12.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Musiqi sənətimizdə daha bir ad!

Ağakərim Nafiz Şirvani!

Həm şair, həm xanəndə!

Ağakərim Nafiz Şirvani (Ağakərim İsrafilbəyli) 4 dekabr 1948-ci ildə Şamaxı rayonunun Kiçik Qaladərəsi kəndində anadan olub. Ağakərim Nafizin atası Ağa İsrafil bəy Əli bəy oğlu və anası Nəsibə xanım Bəybala bəy qızıdır. Orta məktəbi Şamaxıda 5 saylı məktəbin axşam sinfində oxuyub. Xanəndə Tacikistanın Düşənbə şəhərində İncəsənət İnstitutuna qəbul olunsa da, təhsilini davam etdirməyib.  Din tarixini, tarixi, əfsanə, rəvayət və dastanları, klassik və xalq ədəbiyyatını, folkloru dərindən mənimsəyib.

Şamaxı şəhərindəki Xaqani adına mədəniyyət evində, Ağalar Əhmədşah oğlundan muğamı öyrənib. O, müxtəlif musiqi festivallarının diplomlarını alıb. Belə ki, 1989-cu ildə Ağdamda keçirilən "Xarı bülbül" muğam müsabiqəsinin qalibi olub. Həmçinin Ağakərim Nafiz Şirvani haqqında "Azərbaycantelefilm" 1997-ci ildə "Naməlum səs" adlı film çəkib. 2018-ci ildə AzTV mədəniyyət kanalında "Yurd Yeri" proqramında haqqında geniş veriliş verilib.

Xarici ölkələrdə verdiyi konsertlər

- 1980-ci ildə Rusiyanın Arxangelsk vilayətində qastrolda olub, 4 konsert verib.

- 2001-ci ildə Fransaya səfər etmiş və Paris daxil olmaqla müxtəlif şəhərlərdə 8 konsert verib. Bu qastrolu zamanı Fransada "Azerbaïdjan: Chants du Caucase" ("Azərbaycan: Qafqazın mahnıları") adlı muğam diski buraxılıb.

- 2002-ci ildə də 6 konsertlə Fransa və İtaliyada qastrolda olub.

- 2003-cü ildə isə Fransa, İsveçrə və Kanar adalarında 5 konsert verib.

Ağakərim Nafiz təkcə muğam ifaçısı deyildir. O, həm də 200-ə qədər təsnifin, 60-dan çox mahnının müəllifidir. Ağakərim Nafiz gənc yaşlarından şeir yazmağa başlayıb və əsasən əruz vəznində qəzəllər, təxmislər, rübailər yazıb. Gənc yaşlarında ustad şair Məhəmməd Biriyadan klassik şeir üslubunu mənimsəyib. Şeirlərini Nafiz təxəllüsü ilə qələmə alıb.

Ağakərim Nafizin üç saqinaməsi divana daxil edilib. "Gətir" rədifi ilə yazılan birinci saqinaməsində Cami-Cəmşidi, Şahi-Mərdanı, Məryəm, Məsih (İsa), Süleyman, Nuh, Yusif, Züleyxa, İskəndər, Dara, həzrəti-Loğman, Mürtəza kimi tarixi şəxsiyyətlərdən bəhs olunur.

"Olsun" rədifli ikinci saqinaməsində xanəndə və xanəndəlik sənətinin vacib olan əlamətlərindən, daha sonra "Rast", "Şur", "Nəva", "Çahargah","Firuzi-Həsaf", "Hümayun", "Şüştər", "Mahur", "Dadi-Bidad", "Əraq", "Segah", "Sarəng" kimi muğam və muğam şöbələrindən bəhs olunur.

Üçüncü saqinamə Şirvan xanəndələrinin vəsfinə həsr edilib. Ağakərim Nafiz həmin saqinamədə XIX əsrdən günümüzə kimi yaşayıb yaradan Şirvan xanəndələrinin-Mirzə Məhəmməd Həsən, Mirzə Güllərdən başlayaraq özü daxil olmaqla, 34 Şirvan muğam sənətkarının adını çəkir və onlara öz münasibətini bildirir. O, həmçinin xanəndə Mirzə Məhəmməd Həsənin bəzi mahnılarını bərpa edib, şeirlərinə nəzirə yazıb. Mirzə Məhəmməd Həsən haqqında "Ustadi-ə'zəm Mirzə Məhəmməd Həsən Fələkzadə Şirvani" kitabı yazıb və çap etdirib.

"Qəzəlləri"

Bu divana onun 428 qəzəli daxil edilmişdir. Qəzəllərin dili klassik Azərbaycan qəzəl janrındadır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.12.2025)