“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində bu gün Şeir vaxtıdır, sizlərə çağdaş türk dünyasının gənc şairlərinin  şeirləri təqdim edilir.

Rızkul İZA­TO­VA

(Qırğız)

13 may 1994-cü il­də Qır­ğız Res­pub­li­ka­sı­nın Na­rın böl­gə­si­nin Koç­kor eli­nin Ten­dik kən­din­də ana­dan olub. Dün­ya Gənc Türk Ya­zar­lar Bir­li­yi­nin üz­vü­dür.

YENƏ MƏNİ GÖZLƏRMİSƏN...

Könül əgər qırılarsa, düzəlməz,
Görməz olar... Bütün yollar qarışar.
Gül üzündən vaz keçməyi bacarmaz,
Başqasıyla ağıl necə barışar?

Qaş çatılı, ürək üzgün, həvəs yox,
Bu hal ilən, deyin, necə yaşaram?
Çox adamın eşqinə mən susqunam,
Qayğıların ağuşunda çaşaram.

Əsil adam, dinlə mənim sözümü,
Xoşbəxtliyin üçün əngəl olamam.
Yaraşıqlım, bu eşqin yox çözümü,
Özgəninəm, gəlib səndə qalamam.
Yenə məni gözlərmisən hələ sən...

Uyğunlaşdırdı: İbrahim İlyaslı

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.11.2025)

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

ANAR. “BALACA” VAQİFİN BÖYÜK SƏNƏTİ

Vaqif Səmədoğlunun 75 yaşı tamam olur. Vaqif haqqında Azərbaycanda, Türkiyədə və Moskvada dərc edilmiş bir neçə məqaləm var. O yazılarımda yaradıcılığını anladığım, duyduğum və bacardığım şəkildə araşdırmağa çalışdım. Bu yazım isə bir az başqa səpkidədir.

 Əvvəlcə başlıqda dırnaq arasında “balaca” sözünü izah edim. “Balaca” sözü Rəsul Rzanın misralarından gəlir. Bu yazını Türkiyədə yazmağa başlayıram. Əlimin altında atamın kitabı yoxdur. Odur ki, Rəsul Rzanın misralarını sitat kimi deyil, orda ifadə olunmuş fikir kimi verirəm. Fikir isə dəqiq yadımdadır:

Sevirəm Füzulini, Sabiri,

Bir də “balaca” Vaqifi.

Vaqif Səmədoğlunun nə boyu balacadır, nə şəxsiyyəti, nə də bu şeir yazılan vaxt yaşı...

“Balaca” sözü Vaqifi böyük Molla Pənahdan fərqləndirmək üçün işlənib. Əlbəttə, Rəsul Rza Molla Pənah Vaqifi də sevirdi, “Sən elə gözəlsən binədən, Pəri” misraları dilinin əzbəri idi. Amma “balaca” Vaqifin adının Füzuliylə, Sabirlə bir sırada çəkilməsi gənc şairin istedadına verilən yüksək qiymət idi.

Vaqifin ilk şeirlərini atama mən oxumuşdum. Və elə ilk tanışlıqdan onu şair kimi qəbul etmişdi. Sonrakı, daha mükəmməl şeirləriylə tanış olduqca onun haqqında “Geniş yollara çıx” adlı məqalə yazdı və Vaqifin bir neçə şeiriylə birlikdə “Azərbaycan” jurnalında çap etdirdi.

Hər şeydə bir başqa niyyət axtaranlar, hər şeyi tərs yozanlar, hər hərəkətdən pis nəticələr çıxaran bəzi ağzıgöyçəklər haray-həşir qaldırdılar: “Rəsul Rza Səməd Vurğunun oğlunu öz tərəfinə çəkir, öz üslubuna uyğun yazmağa çağırır” və s. və bu kimi ax-vaylı çərənləmələr. Halbuki elə həmin məqalədə Rəsul Rza Vaqifə müraciətlə deyirdi: “Həm adınla, həm mənsub olduğun ocaqla bağlı şair adını şərəflə daşı, usanma, yorulma, yaz, yarat”.

Vaqifin “mənsub olduğu ocaqla”, yəni Səməd Vurğun ocağıyla nə qədər bağlı olduğunu zaman özü sübut etdi. Zaman onu da sübut etdi ki, məqsəd Vaqifi kimdənsə ayırmaq, kiminsə tərəfinə çəkmək deyildi. Məqsəd ilk addımlarından böyük istedadı bəlli olan gənc qələm sahibini vaxtında lazımınca dəyərləndirmək, ona yol açmaq, onu yersiz hücumlardan qorumaq idi. Elə ilk şeirlərindən top-tüfənglə qarşılanan gənclərin isə qorunmağa ciddi ehtiyacı vardı. Ədəbi mühitimizin bir qəribə şakəri var: ilk oxunuşdan qəribə, qeyri-adi görünən hər şeyi dərhal amansız tənələrlə qarşılamaq. Özü də ən yaramaz üsullara əl ataraq: sərt, ölçüsüz-biçisiz tənqidlərdən tutmuş hərzə replikalaracan, “şeir, ya tapmaca” səpkili nadan yazılarından tutmuş qəzəbi təşkil olunmuş “oxucu məktublarınacan”.

Mühafizəkar ədəbi mühitdə ən çox nifrəti məhz ən çox heyrətləndirən şairlər qazanır. İllər keçdikcə o vaxtlar Vaqifə və bir neçə başqa istedadlı və bənsərsiz şairə hücumlar normal şüura istehza kimi, bədii məntiqə karikatura kimi səslənir indi. Şübhə yoxdur ki, o dövrdəki nadanların müasir mənəvi xələfləri istedadlı adamlara cahilcəsinə atmacalar atarkən bunlar da haçansa inanılmaz karikatura kimi, ağıl sapıntısı kimi qavranılacaqdır.

 Amma ən qəribə paradoks odur ki, bir vaxtlar yeni poeziyanın ilk örnəklərinə ağız büzənlər ədəbiyyatda həmin təmayüllər təsdiq olunandan sonra əvvəl dediklərini unudaraq, dünən inkar etdiklərini bu gün tərifləməyə başladılar. Vaqif poeziyasına münasibətdə də belə sifət və mövqe dəyişənlər az olmadı, Vaqifin poeziyasında sərbəst və heca vəznində şeirlərin haqq-hesabını çəkib, onu məhz ənənəvi şeirin təmsilçisi kimi təqdim etməyə çalışdılar.

 Vaqifin ilk şeirlərinin birində belə misralar vardı:

Yazıram şeirin neçə dilində

Yazıram bəzən.

Qorxuram deməyə də

Rəsul Rza stilində.

Şeiri çapa verərkən Vaqif mənim xahişimlə bu misraları çıxartdı – dedi-qodulara qida verməmək üçün.

Amma mən bu gün tam məsuliyyətlə deyə bilərəm ki,Vaqifin poeziyası nə Rəsul Rza stilində,nə Səməd Vurğun səpkisində yazılmış şeirlərlə səciyyələnir. Vaqif sənətinin böyüklüyü onun təkrarsızlığında, bənzərsizliyində və yalnız onun özünə məxsus stilində, səpkisindədir…

Əlbəttə, hər bir böyük şair sələflərinin yaradıcılığından da bəhrələnir. Böyük şair müxtəlif vasitələri, bədii səpkiləri yalnız özünəməxsus şəkildə mənimsəyərək, öz orijinal üslubunu yaradır. Bu barədə ən dürüst və dəqiq fikri Vaqif Səmədoğlu Rəsul Rzanın 90 illiyi qeyd edilərkən yubiley gecəsində çıxışında dedi:

“Həyat sübut etdi ki, Səməd Vurğunun ənənəvi formalardakı poeziyası nə qədər novator poeziya idisə, Rəsul Rzanın yeni formada yazdığı seirləri, əsərləri o qədər Azərbaycan poeziyasının ən gözəl, ən qabaqcıl ənənələrinə söykənir”.

Bu sözləri bütünlüklə Vaqif Səmədoğlu poeziyasına da şamil etmək olar. Onun şeirlərində ənənəvi şeirimizdən gələn axıcılıq, qulağayatımlılıq yeni şeirə məxsus gözlənilməz, qeyri-adi obrazların və təşbehlərin vəhdətində canlanır.

Vaqifin daha sonrakı mərhələlərdə yazdığı şeirlərlə tanış olarkən atamın dediyi sözlər yaxşı yadımda qalıb: “Vaqif çox irəli gedib. Gərək özümü yığışdırım”.

Yəni təcrübəli, tanınmış şair gənc qələm sahibinin uğurlarıyla bağlı yaradıcılıq yarışına girməyə həvəslənirdi. Atamın dilindən heç bir başqa şair haqqında – istər öz nəslinə mənsub olanlar, istər daha sonrakı nəsillərin nümayəndələri – heç biri haqqında belə söz deməyini eşitməmişdim.

Məncə, Vaqifin ən parlaq özəlliyi, ən böyük uğuru heç kəsin demədiyini heç kəsin ağlına gəlməyən şəkildə deməsindədir. Bu poeziya bizə bildiyimizi bir daha izah etməyə çalışmır, bizi hər şeyə tamam başqa bucaqdan baxmağa çağırır.

İki dəfə iki dörddür. Bu, həqiqətdir. Bunu və buna bənzər həqiqətləri şeirlə ifadə etsən, heç bir etiraz doğurmaz. Amma bu, arifmetik həqiqətdir, reallığın həqiqətidir, bədii həqiqət deyil. Bədii həqiqət isə çox vaxt reallığın məntiqi dışındadır. Vaqifin belə misraları var:

İndi özündən küs,

Mənim min inamım var dünyada.

Adi şeirdə bu misralardan sonra nə gələ bilərdi? İnamın sadalanması – dünyaya inam,insanlara inam,ədalətə inam və s.

 Amma Vaqif bu misraları belə davam edir:

Uzaqda bir külək var,

Küləyin üstdə bayraq.

Şəxsən mənimçün poeziyanın gözlənilməzlik gücü məhz bundadır. Yəni ayrıldığın insana “indi özündən küs” deyəndən sonra nəyə arxalandığını, nəyə dayandığını ifadə etmək üçün belə gözlənilməz, oxşarsız və ona görə də qəlbin ən gizli qatlarına varan bir obraz tapılıb.

Uzaqla, çox uzaqda, çox-çox uzaqda bir külək var və bu uzaq küləyin (“uzaq külək” özü nə qədər qeyri-adi ifadədir) üstündə də bayraq. Yəqin ki, heç bir şərhlə, izahla bu obrazın cazibəsini sübut etmək mümkün deyil, bunu yalnız duymaq olar.

Vaqif poeziyası onlarla, yüzlərlə belə örnəklərlə zəngindir.

Yaxud ictimai təhlükələrin xofunu, nigaran qəlblərdə oyanan səksəkəsini bu misralardan yaxşı necə ifadə etmək olardı:

 Bilirsənmi, artıq kəsib

 Ümid keçən yolları

 Tikilməmiş türmələrin

 Hörülməmiş hasarı.

Emin Sabitoğlunun yazdığı gözəl mahnının sözləri – Vaqifin sözləri yadıma düşür:

Bir axşam taksidən düşüb payıza,

Bilmədik hayana, haraya gedək.

Bahar həsrətiylə payız axşamı

Yenə həzin-həzin titrədi ürək.

Payızın əlindən qaçıb bir küncə

Dayandıq üzümüz dənizə sarı

Yenə tapılmadı payız gəlincə

O uzaq günlərin itmiş açarı.

İlk variantda əslində şeirin bəzi misraları başqa cür idi:

Bir axşam taksidən düşüb payıza,

Bilmədik hayana, haraya gedək.

Dərin sularını qatıb dayaza

Dəniz də bağlandı yay kinosu tək.

 Payızın əlindən qaçıb bir küncə

 Dayandıq üzümüz qibləyə sarı.

 Yenə tapılmadı payız gəlincə

 O uzaq günlərin itmiş açarı.

Kinomuzun ovaxtkı rəhbərliyi bu misraları bu şəkildə buraxmadı. Yaxşı, hələ onu başa düşmək olar ki, sovet adamları üzü qibləyə sarı dayana bilməz, bəs payızda yay kinosunun bağlanması niyə etiraz doğururdu? Demə, bu da kinoteatrların planı yerinə yetirə bilməməsinə işarə kimi yozula bilərdi.

 Adil Bəbirovun bəstələdiyi başqa bir gözəl mahnı – Vaqifin sözlərinədir:

Gördüyümüz şəhərləri,

Sevdiyimiz şeirləri,

Ah çəkdiyin gecələri,

Yox dediyin küçələri,

Payız rəngli baharları,

Kölgən düşən divarları

Ürəyimdən qopar, qopar,

Özünlə apar.

Eşq bitəndə ağrılı xatirələrdən qurtulmaq üçün bitən sevgini andıran hər şeydən xilas olmaq istəyirsən: haçansa sevgilinin kölgəsi düşmüş divarları da özüylə aparmasını xahiş edirsən.

Vaqif hansı janrda yazır-yazsın, şeir, mahnı mətni, pyes, kinossenari – hər an istedadı görünür. Vaxtilə qəzetdə çap etdirdiyi qısa, yığcam fikirlərini “Müdriklərlə üz-üzə” adlı kitabında topladı. Vaqifin qısa, yığcam, siqlətli kəlamları dünya ədəbiyyatında bu janrın ustaları sayılan XVII əsrin fransız mütəfəkkiri Laroşfukonun, XX əsrin polyak müdriki E.S.Letsin məşhur aforizmlərindən geri qalmır.

Kitabın hansı səhifəsini açsan, dərindən-dərin fikirlərlə rastlaşacaqsan. Təəssüf ki, onların hamısını bura köçürmək mümkün deyil.

Vaqif Səmədoğlunun teatr, kino və televiziya əsərlərinin üstündən sükutla keçmək olmaz, çünki onlar da sənətin bu növlərində tamamilə unikal hadisələrdir. “Bəxt üzüyü”nün iştirakçılarını – ağacları sulamaq üçün çırpınan Tanrı bəyi, “detdom uşaqlarının atasının adı olmaz” deyən yetimi, Hacı Qara, Məşədi İbad, Kərəmov kimi folklor personajına çevrilmiş Moşu Göyəzənlini unutmaqmı olar? Ramiz Əzizbəylinin çəkdiyi film kinomuzun əsl milli koloritə malik olan nadir örnəklərindən, ən gülməli və ən kədərli ekran əsərlərindəndir.

Ramiz Həsənoğlunun tamaşaya qoyduğu “Yaşıl eynəkli adam” telefilmləri haqqında da eyni sözləri söyləmək olar. “Yayda qartopu oyunu” pyesində can verən, amma ölüm ayağında belə hamını incidən cəmiyyətin rəmzi obrazı yaradılmışdır.

Vaqifin ən maraqlı səhnə əsərlərindən biri “Generalın son əmri”dir. Vaxtilə Gənclər Teatrında rəhmətlik Hüseynağa Atakişiyev bu pyesi uğurla tamaşaya qoymuşdu. İndi həmin pyesi Ramiz Həsənoğlu Milli Dram Teatrında qurur. Ramizin rejissor yozumuyla tanışam, məşqlərinə baxmışam. Bu quruluşun teatrımızın tarixində orijinal bir hadisə olacağına əminəm, çünki əsərin dramaturgiyası buna geniş imkan yaradır. “Sabun operaları” estetikasında yaranan səhnə əsərləri arasında “Generalın son əmri” polifonik zənginliyiylə seçilir. Bu pyes həm güclü sarkazma malik olan, həm absurd, həm sürrealist teatrın ünsürlərini daşıyan, həm də sırf realist personajlarla xəyalı iştirakçıların ünsiyyətini əks etdirən, diriykən ölənləri və ölüykən diriləri səhnəyə gətirən unikal əsərdir.

Vaqifin son zamanlar xəstələndiyi məlumdur. Mən də bu haqda ona görə yazıram ki, mətbuat bu barədə dəfələrlə məlumat verib. Amma mən xüsusi qeyd etmək istərdim ki, Vaqif bu çətin sınaqdan da heyrətamiz bir kişiliklə, mərdlik və qoçaqlıqla keçir. Vaqifin güclü yumoru əsərlərindən də bəllidir, onu tanıyanlarla ünsiyyətindən də. Amma bu yumor, demə, həm də çox cəsur yumor imiş və bu cəsarət belə anlarda tam dolğunluğuyla açıldı. Vaqif xəstəliyini də zarafata sala bilən hünər sahibidir. Onunla mütəmadi əlaqə saxlayan adam kimi bunu daima müşahidə edirəm.

Bir neçə vaxt qabaq mənə telefon etdi:

– Məni qınayırsan ki, çoxdan şeir yazmıram, – dedi. – Təzə şeir yazmışam, tapşır internetdən çıxarsınlar, oxu.

Tapşırdım, çıxarıb gətirdilər. Şeirdə Allaha müraciət edirdi ki, onu nə vaxt çağıracaq, gündüzmü, gecəmi?!

Allah, nə var, nə yox?

Məndən nə xəbər var?

Gecələri özüm sayaram,

Üzümə açılacaq neçə səhər var?

Bəyənəcəksənmi məni,

Bəndəni hansı gözlə görəcəksən?

Allah,

Özüm gəlim,

Ya kimisə göndərəcəksən?

Oxuyub dərhal Vaqifə zəng elədim.

– Şeirini oxudum, – dedim, – amma orda başqa bir yazı da var, görmüsən?

– Nə yazı?

– Allahın sənə cavabı. Allah sənə deyir ki, indi başım yaman qarışıqdır, işim-gücüm çoxdur, məni belə yersiz suallarla narahat eləmə. Bir on-on beş ildən sonra müraciət edərsən,onda baxarıq.

Allahla zarafat olmaz, Vaqif. Allaha dua etmək olar. Mən də hər gün Allaha dua edirəm ki, sənin ömrünü uzatsın. Vaxtilə mənə bağışladığın ilk kitabında “dünya bir yana,sən bir yana” yazmışdın.

 Mən də bu gün eyni sözləri sənə deyirəm:dünya bir yana,sən bir yana, Vaqulya. Mümkün qədər çox yaşa. Hamımıza lazımsan. Yaradıcılığını toplayan, layiqincə dəyərləndirən, sənin yolunda hər fədakarlığa qatlanan Nüşabə xanıma lazımsan. Səni çox sevən dostlarına, yaxınlarına lazımsan. Milyonlarla oxucuna,tamaşaçına lazımsan.

Mənə lazımsan…

75 yaşın mübarək, qardaşım.

 İstanbul–Bakı,31 may–2 iyun,2014

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.11.2025)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bugünə təsadüf edən əlamətdar hadisələri diqqətinizə çatdırıram:

27 noyabr. İynə və sap günü

Nədir bu günün anlamı, dərzilərləmi bağlıdır? Dərhal deyim ki, yox. İynə və sap – bir-birini tamamlama günüdür. Sapsız iynənin, iynəsiz də sapın bir dəyəri olmadığı üçün onlar vəhdətin simvoludurlar. İnsanların da, bildiyiniz kimi həyatda ikinci yarısı, onunla vəhdət təşkil edəcək tərəf-müqabili olur. Bu iynə və sap günündə hamıya öz vəhdət yarısını düz tapmağı, səhv etməməyi arzulayıram.

27 noyabr. Ukraynada milli matəm günü

Bu gün qardaş Ukrayana xalqı Qolodomor qurbanlarının xatirəsini ehtiramla yad edəcək. 1932-33-cü illərdə ukraynalıların kütləvi olaraq aclıqdan qırılması faktı mövcuddur. 13 milyon insanını həyatını itirdiyi o dəhşətli hadisənin səbəbini uzun illər Sovet rejimi dövrün çətinlikləri, taxıl ehtiyatlarının tükənməsi, quraqlıq, eyni zamanda əksinqilabi ünsürlərin törətdikləri sobotajlarla izah edib. Amma perestroykanın aşkarlıq siyasəti sovetlərin müdhiş cinayətinin üstünü açıb. Sən demə, 30-cu illərdə Ukraynanı bürüyən milli-azadlıq hərəkatının, Ukrayna xalqının sovet imperiyasından qopma tələblərinin müqabilində Kreml süni aclıq yaradaraq xalqı cəzalandırıbmış.

27 noyabr. Nüfuzlu alim Zakir Qarayevin ad günü

Gəlin qocaman alimimizi təbrik edək və haqqında bəzi bilgilər əldə edək. 2001-2004-cü illərdə İstanbul Universitetinin Tibb fakültəsi, Mikrobiologiya və immuno­logiya kafedrasında professor vəzifələ­rində çalışan, 2004-cü ildən Azərbaycan Dövlət Tibb Universitetinin Mikrobiologiya və immunologiya kafedrasına müdirlik edən Zakir Qarayev müxtəlif mikroorqanizmlər, radiasiya, hormonal preparatlar, antibiotiklər və s. təsirindən orqanizmdə baş verən immun çatışmazlıqların və ikincili infeksiyaların formalaşma mexanizmlərinin tədqiqinə, diaqnostika, müalicə və profilaktika tədbirlərinin təkmilləşdirilməsinə nail olan görkəmli alimimizdir. (Üstünə düşsə, covid əleyhinə vaksin də hazırlaya bilər). O, 300-dən çox elmi əsərin, o cümlədən 4 monoqrafiyanın müəllifidir. Z.Qarayevin yazdığı “Tibbi mikologiya” kitabı mikoloji xəstəliklərin diaqnostikası və müalicəsi haqqında qələmə alınan yeganə əsərdir. Onun rəhbərliyi altında 69 fəlsəfə doktoru, 20 elmlər doktoru hazırlanıb. O, SSRİ-də 3 dəfə dünya miqyaslı konqres təşkil edib, 2009-cu ildə Bakıda 23 ölkədən 300-dən çox alimin qatıldığı 3-cü Avrasiya Klinik Mikrobiologiya, İmmunologiya və İnfeksion Xəstəliklər Beynəlxalq Konqresinin prezidenti kimi konqresin təşkilatçısı olub. Z.Qarayev dünyanın bir çox nüfuzlu elmi cəmiyyət və universitetlərinin akademiki və fəxri doktorudur. O, 2010-cu ildə “Əməkdar elm xadimi” fəxri adına layiq görülüb.

27 noyabr. Karandaş yadınıza düşürmü?

Hərb sevgili ruslar dəniz piyadası gününü bayram edəcəklər. Braziliyada əmək təhlükəsizliyi, İspaniyada müəllim, Britaniyada Lankaşir, Tailandda sağlamlığı möhkəmləndirmə günüdür. ABŞ isə bu dəfə Milli kremli Bavariya tortu gününü qeyd edəcək.

2010-cu ilin bu günündə amerikalı rejissor, “Ulduz müharibələri” və “Heç vaxt heç vaxt demə” kimi məşhur filmlərin rejissoru İrvin Kerşner dünyasını dəyişib. 1940-cı ildə xüsusən uşaqların çox sevdiyi, filmlərinə baxmaqdan doymadıqları, kinematoqrafiyanın savaş filmləri janrının ən görkəmli nümayəndəsi, Çin əsilli Amerika aktyoru Bryus Li doğulub.

1901-ci ildə Mixail Rumyantsev (şəkildə) – məşhur sovet klounu dünyaya gəlib. Uşaqkən bir dəfə atam məni Bakı Sirkinə aparmışdı, Karandaşın məzhəkəsinə. Bax Karandaş həmin Rumyantsevin təxəllüsüydü. Nə qədər gülmüşdümsə başımdan ağrı qalxmışdı. Sonradan – gərək ki, 83-cü ildə onun vəfat etməsi xəbərindən çox sarsılmışdım, xatırlayıram. O vaxtın yumoru, məzhəkəsi indiki kimi bayağı deyildi, hər bir ştrix hansısa anlamı ifadə edirdi. Həm gülürdün, həm düşünürdün.

1895-ci ildə isveçli Alfred Nobel Bakı neftindən qazandığı milyonlarının vəsiyyətnamə yazaraq Nobel fonduna köçürülməsini təmin edib. 1701-ci ilin bu günündə başqa bir məşhur isveşlinin – astronom, geoloq və meteroloq Anders Selsinin (temperaturun dərəcə ölçüsü onun adıyladır) doğum günüdür. 1095-ci ildə Roma Papası 2-ci Urbanın qərarı ilə tarixdə ilk səlib yürüşü baş tutub. E.ə. 8-ci əsrdə isə antik dünya ədəbiyyatının tanınmış siması, şair Horatsiy dünyasını dəyişib.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.11.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” 2 gün dalbadal – dünən və bu gün sabah sizlərə Təranə Dəmirin şeirlərini təqdim edir.

DƏRDİ VAR

Onsuz da bu dünyada

Hərənin öz dərdi var.

Ağlayanın birdisə,

Gülənin yüz dərdi var.

Bölünmüşük sədlərə,

Şəkillərə,bütlərə,

Tükəsini yüz yerə

Bölənin yüz dərdi var.

Arzunu sus aparır,

Ürəyi  buz aparır,

Gedən canın qurtarır,

Gələnin yüz dərdi var.

Dünya düşüb təpərdən,

Nə göydənik,nə yerdən,

Xəbər çıxmır xəbərdən,

Bilənin yüz dərdi var.

Hərə öz havasında,

Şükründə,duasında,

Şahlar taxt davasında,

Kölənin tüz dərdi var.

Gün görən yox biz təki,

Dayan təki,döz təki,

Hərə bir fikir çəkir,

Şələnin yüz dərdi var.

Soluruq yarpaq-yarpaq,

Ölürük torpaq -torpaq,

Hamımız ovuq,ancaq,

Tələnin yüz dərdi var.

ŞAİR OLDUM

Tək-tənha uşaqdım,

Hamıdan uzaqdım.

Dostum divarlardı,daşlardı,

Ağaclardı,quşlardı.

Ayla,ulduzla danışardım,

Gec küsüb,tez barışardım.

Darıxanda barmaqlarıma

rəngli-rəngli üzük şəkli çəkərdim,

Hər ölən kəpənəkçün göz yaşı tökərdim.

Dilimi kimsə bilməzdi,

Saçlarım sığala gəlməzdi,

Sonra şair oldum.

 NEYNİM

Neyləyim bir yerdə qərar tutmadım,

Gəzdim aran məni,gəzdim dağ məni.

Hayana getdimsə yurda tələsdim,

Çəkdi öz canına bu torpaq məni.

Çəkdi şoran çöllər məni uzaqdan,

Dumana tələsdim,çənə tələsdim.

Təndir çörəyinin ətrinə qaçdım,

Buğdaya tələsdim, dənə tələsdim.

Kəndin çamuruna,tozuna döndüm,

Açmadı şəhərin havası məni.

Məni tanımadı burda ağaclar,

Şəhərin sərçəsi, qarğası məni.

Öyrəşə bilmədim gen küçələrə,

Maşın tüstüsünə,siqnal səsinə.

Bir ürkək, bir sakit kənd uşağıydım,

Sığmadım şəhərin təntənəsinə.

Qaldım şəhər ilə kəmd arasında,

Nə şəhərli oldum,nə kəndli,neynim.

Mənim bahar ömrüm, mənim qış ömrüm,

Eləcə yollarda tükəndi, neynim.

MƏNİ 

Ol dedi,düşdüm tələyə,

İnandım bəxtə,taleyə,

Dayandım üzüküləyə,

Küləklədi zaman məni.

Yol verdim gəlib gedənə,

Düşdüm neyçinə,nədənə,

Bu ruh sığmadı bədənə,

Buraxmadı qadam məni.

Qanadlandım,uçammadım,

Ayaqlandım,qaçammadım,

Heç kimdən heç nə ummadım,

Tanımadı Adam məni.

Könlümü açdım varağa,

Açınca düşdüm qınağa,

Qoymadılar yaşamağa

Bu bəy məni,bu xan məni.

Bəlkələrdən tutub qaldım,

Kölgələrdə batıb qaldım,

Neyləyim ki,yatıb qaldım,

Olmadı oyadan məni.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.11.2025)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Ədəbiyyat və incəsənət” portalında yayımlanan Türk dünyası haqqında olan layihəsində bügünkü söhbətimiz Türk yazı sistemlərinin tarixibarədədir.

Türk yazı sistemlərinin tarixi türk xalqlarının mədəni inkişaf dinamikasını, onların siyasi-coğrafi mühitlə qarşılıqlı münasibətlərini və dillərin funksional dəyişikliklərini əks etdirən çoxqatlı prosesdir. Bu tarix eyni zamanda türk xalqlarının müxtəlif dövrlərdə fərqli sivilizasiya mərkəzləri ilə əlaqəsini, dini və ictimai transformasiyaları da göstərir. Türk etnoslarının ən qədim yazılı abidələri Orxon–Yenisey runik sistemi ilə bağlıdır. Qədim türk runik yazısı VI–VIII əsrlər arasında Orxon vadisi və Yenisey bölgəsində formalaşmış, Göytürk dövlətinin siyasi tarixi, ictimai quruluşu və ideoloji təsəvvürləri bu yazı ilə daş və digər materiallar üzərində əks olunmuşdur. Runik işarələr fonetik prinsiplərə əsaslanan, lakin öz quruluşunda xüsusi qrafik simvollardan ibarət unikal türk yazı sistemini təmsil edir. Bu sistem türk dillərinin erkən dövr fonetikasını və leksikasını öyrənmək üçün əsas mənbə olmaqla yanaşı, türk runik epigrafikasının özünəməxsus inkişaf mərhələsini təşkil edir.

Orxon–Yenisey ənənəsindən sonra türk xalqlarının istifadə etdiyi əsas yazı sistemlərindən biri Uyğur yazısı olmuşdur. Uyğur yazısı qədim Soqd əlifbasından törəmiş, lakin zamanla türk dilinin fonetik xüsusiyyətlərinə uyğunlaşdırılmışdır. IX–XIV əsrlər arasında Uyğur Kağanlığında, daha sonra Qaraqanilər, Qaraxanlılar və digər türk siyasi birlikləri dövründə geniş yayılmış bu yazı ədəbi dilin inkişafında mühüm rol oynamışdır. Türk dünyasında erkən dövlət və şəhər mədəniyyətinin yayılması ilə Uyğur yazısı iqtisadi, siyasi və dini mətnlərin əsas daşıyıcısına çevrilmiş, buddizm, manixeyçilik və nestorian xristianlığı kimi dini ənənələrin türk mühitində yazılı ifadəsinə imkan yaratmışdır.

Türk xalqlarının islamı qəbul etməsi ilə yazı ənənəsində yeni mərhələ – ərəb əlifbasına keçid başlanmışdır. X əsrdən etibarən oğuz, karluk və digər türk qrupları arasında ərəb yazısı geniş yayılmış, xüsusilə Səlcuq və sonrasında Osmanlı dövründə bu əlifba türkdilli ədəbiyyatın əsas qrafik bazasına çevrilmişdir. Ərəb əlifbasının tətbiqi həm dini, həm hüquqi, həm də mədəni sahələrdə vahid yazı sistemi formalaşdırmış, türk-islam mədəniyyətinin yüksəlişi ərəb qrafikası vasitəsilə yazılı mədəniyyətin inkişafını da sürətləndirmişdir. Eyni zamanda bu əlifba türk dilinin fonetik quruluşunu tam əks etdirməsə də, uzun əsrlər boyunca geniş sosial-mədəni funksiyaya malik olmuşdur.

XIX əsrin sonları–XX əsrin əvvəllərində Rusiya imperiyası və daha sonra SSRİ tərkibində yaşayan türk xalqlarının yazı sistemi yenidən dəyişmiş və bir sıra türkdilli respublikalarda kiril qrafikasına keçid baş vermişdir. Kiril əlifbasının tətbiqi siyasi və inzibati məqsədlərlə əlaqəli olmaqla yanaşı, türk dillərinin fonetik xüsusiyyətlərinə uyğunlaşdırılmış müxtəlif variantların yaranmasına səbəb olmuşdur. Bu proses dilin tədrisi və idarəçilik mühitində vahidlik yaratmağa yönəldilsə də, türk dünyasının qrafik bütövlüyünü parçalamış və müxtəlif bölgələr arasında yazılı mədəni əlaqələrin məhdudlaşmasına gətirib çıxarmışdır.

XX əsrin ilk yarısından etibarən türk xalqlarının bir qismi, xüsusilə Türkiyə Cümhuriyyəti, daha sonra müstəqillik əldə edən digər türkdilli respublikalar latın əlifbasına keçid prosesinə başlamışdır. Latın qrafikasının tətbiqi fonetik uyğunluq, sadəlik, texnoloji integrasiya və beynəlxalq əlaqələrin asanlaşdırılması baxımından əlverişli hesab edilmişdir. Müstəqillikdən sonra Azərbaycan, Türkmənistan, Özbəkistan kimi ölkələr latın əlifbasını dövlət yazı sistemi kimi qəbul etmiş, Qazaxıstan isə mərhələli keçid modelini həyata keçirməyə başlamışdır. Latın yazısının genişlənməsi türk dünyasında qrafik inteqrasiya imkanlarını artırmış, müasir texnoloji mühitdə dilin istifadəsini daha çevik etmişdir.

Beləliklə, türk yazı sistemlərinin tarixi hər bir mərhələdə müxtəlif siyasi, dini və mədəni faktorların təsiri altında formalaşmış kompleks və çoxşaxəli inkişaf xəttidir. Orxon runik yazısından başlayaraq uyğur, ərəb, kiril və latın qrafikası arasında baş verən keçidlər türk mədəniyyətinin davamlı transformasiyasının göstəricisidir və bu yazı sistemləri türk xalqlarının minillik mədəni irsinin ayrılmaz tərkib hissəsidir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.11.2025)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

İrəvan xanlığının XVIII–XIX əsrlərdəki sosial-iqtisadi strukturu və əhalinin etno-demoqrafik tərkibi Qafqaz regionunun siyasi dəyişiklikləri, iqtisadi əlaqələri və yerli toplumların qarşılıqlı münasibətləri fonunda formalaşmış mürəkkəb bir tarixi prosesin nəticəsidir.

 Xanlığın dövlət idarəetmə sistemi əsasən Azərbaycan türk feodal təşkilatlanması modelinə əsaslanırdı və hakimiyyət xan nəslinə mənsub olan hökmdar tərəfindən idarə olunurdu. Xanlığın mərkəzi idarəetməsi İrəvan qalasında yerləşir, xan divanı, kəlantar, darğa, mirzə, naib və digər inzibati və maliyyə vəzifələri icra edən şəxslər vasitəsilə fəaliyyət göstərirdi. Feodal strukturlar daxilində bütün torpaqlar mülk, tiyul, vəqf və dövlət torpaqları kimi bölgülərə ayrılır, əhalinin vergi ödənişləri bu bölgülərə uyğun tənzimlənirdi. Vergilər əsasən əkinçilik məhsullarından, heyvandarlıqdan, ticarətdən və sənətkarlıqdan toplanırdı. Xanlığın sosial-iqtisadi həyatı böyük ölçüdə kənd təsərrüfatına əsaslanır, xüsusilə taxılçılıq, bağçılıq, üzümçülük və maldarlıq əsas gəlir mənbələri kimi çıxış edirdi. Araz və Zəngi çaylarının suvarma sistemi iqtisadi inkişafda həlledici rol oynayır və müxtəlif nahiyələrdə kanallar, arxlar vasitəsilə məhsuldarlığın artmasını təmin edirdi.

İrəvan şəhəri və xanlıq ərazisində sənətkarlıq ənənələri də inkişaf etmişdi. Misgərlik, toxuculuq, dəriçilik, silah düzəltmə, çuval və kilim hazırlama kimi sahələr həm daxili bazar üçün, həm də xarici ticarət üçün mühüm idi. Xanlığın ticarət əlaqələri Araz boyunca Cənubi Azərbaycan, Qarabağ, Naxçıvan və Anadolunun şərq vilayətləri ilə birlikdə, İran və Osmanlı bazarları ilə də möhkəm idi. İpək, taxıl məhsulları, dərilər, duz, qara metal məmulatları ticarətdə mühüm yer tuturdu. Şəhərdə karvansaralar, bazarlar və emalatxanalar iqtisadi strukturu tamamlaya bilirdi. Ticarətin artması müəyyən sosial qrupların – tacirlər, sənətkar ustalar, bəylər və ruhanilərin iqtisadi nüfuzunu gücləndirirdi.

İrəvan xanlığının əhalisi etnik və dini baxımdan müxtəlif olsa da, XVIII əsrin sonu və XIX əsrin əvvəlinə qədər əsas etnik kütlə Azərbaycan türklərindən ibarət idi. Arxiv mənbələri, o cümlədən rus səyyah və hərbi idarələrinin hesabatları, həmçinin İran və Osmanlı mənbələri göstərir ki, xanlıq əhalisinin böyük çoxluğunu müsəlman azərbaycanlılar, həm köçəri, həm yarımköçəri, həm də oturaq kəndli icmaları  təşkil edirdi. Bununla yanaşı, bölgənin bir sıra kənd və şəhər məhəllələrində müəyyən sayda erməni əhali də yaşayırdı, lakin onların sayı xanlığın bütünlüyü üzrə müsəlman əhaliyə nisbətən az idi. Ermənilər daha çox ticarət və sənətkarlıq sahələrində fəaliyyət göstərirdilər və bəzi məhəllələrdə kompakt şəkildə məskunlaşmışdılar.

XIX əsrin əvvəllərində aparılan Rusiya hərbi-statistik məlumatları xanlığın əhalisinin dəqiq bölünməsini obyektiv şəkildə əks etdirən ən mühüm mənbələrdən sayılır. Bu məlumatlarda qeyd edilir ki, xanlıq əhalisinin böyük əksəriyyəti müsəlmanlardan ibarətdir və yalnız bəzi mahal və kəndlərdə erməni əhali yaşayırdı. 1826–1828-ci il müharibəsindən sonra Rusiya imperiyasının bölgəni işğal etməsi və Türkmənçay müqaviləsinə əsasən İrəvan xanlığının Rusiya tərkibinə qatılması etno-demoqrafik tarazlığın dəyişməsində həlledici mərhələ oldu. Çar Rusiyasının apardığı məqsədyönlü köçürmə siyasəti nəticəsində 1828–1830-cu illərdə İran və Osmanlı torpaqlarından on minlərlə erməni ailəsi İrəvan xanlığının ərazisinə gətirilib məskunlaşdırıldı. Bu köçürmələr xanlıq daxilində etnik nisbətləri dəyişdirməyə başladı və əvvəlki əsrlər boyunca formalaşmış demoqrafik sabitlik pozuldu. Rəsmi rus arxiv sənədlərinə görə, köçürülmə nəticəsində bir sıra müsəlman kəndlərinin əhalisi ya başqa yerlərə sıxışdırıldı, ya da demoqrafik baxımdan azlığa çevrildi.

Xanlıq əhalisinin strukturunda dini həyat da mühüm yer tuturdu. Müsəlman əhali arasında şiəlik və sünnilik birlikdə mövcud idi, xüsusən kəndlərdə ruhani təbəqəsi icma həyatının təşkilində və sosial nizamın qorunmasında həlledici rol oynayırdı. Məscidlər, mədrəsələr və dini icmalar həm maarifçilik, həm sosial dəstək, həm də hüquqi münasibətlərin tənzimlənməsi baxımından əhəmiyyətli idi. Ermənilər isə əsasən qriqoryan kilsəsinə bağlı dini icmalar şəklində fəaliyyət göstərirdilər. Bu çoxkonfessiyalı mühit sosial münasibətləri müxtəlif istiqamətlərdə formalaşdırsa da, münaqişələrdən daha çox iqtisadi və məhəlləvi əməkdaşlıq dominant idi.

Sosial təbəqələşmə baxımından xanlıq cəmiyyəti əsasən bəy və zadəgan sinfi, ruhani təbəqəsi, sənətkar və tacirlər, kəndli əhali və köçərilərdən ibarət idi. Bəylər torpaqlara və mülk sahibliyinə görə əsas siyasi nüfuza malik idilər. Köçəri tayfalar, xüsusilə tərəkəmə və digər türk tayfaları  maldarlığın inkişafında əsas rol oynayırdı. Oturaq kəndlilər əkinçilik və bağçılıqla məşğul olur, vergi sisteminin əsas yükünü daşıyırdılar. İqtisadi fəaliyyət növlərinin müxtəlifliyi xanlığın sosial sistemini sabit saxlayırdı.

XIX əsrin ortalarından başlayaraq Rusiya imperiyası tərəfindən aparılan inzibati dəyişikliklər, torpaq bölgüsü siyasəti və etnik mühiti yenidən qurmağa yönəlmiş addımlar İrəvan xanlığının əvvəlki sosial-iqtisadi modelini sarsıtdı. Müsəlman əhalinin təsərrüfat strukturu zəifləməyə başladı, bəylərin torpaq mülkiyyəti sisteminə müdaxilələr edildi, köçürmələrin nəticəsində yeni qrupların yerləşdirilməsi kənd təsərrüfatı balansını dəyişdirdi. Rusiya idarəçiliyi dövründən etibarən əvvəllər tarazlı olan etno-demoqrafik quruluş tədricən dəyişməyə başladı və XIX əsrin sonlarına doğru xanlığın tarixi etnik tərkibi ciddi şəkildə transformasiya olunmuşdu.

Beləliklə, İrəvan xanlığının XVIII–XIX əsrlər sosial-iqtisadi və etno-demoqrafik strukturu bir tərəfdən yerli iqtisadi ənənələr, feodal idarəçilik formaları və kənd təsərrüfatına əsaslanan təsərrüfat modeli ilə formalaşmış, digər tərəfdən isə XIX əsrin əvvəllərindən etibarən xarici siyasi müdaxilələr və kütləvi köçürmələr nəticəsində dəyişməyə məruz qalmışdır. Bu proseslər sonrakı dövrlərdə bölgənin etnik-sosial tarixinin formalaşmasına birbaşa təsir göstərmiş və regionun bugünkü tarixi yaddaşında mühüm iz buraxmışdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.11.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Mədəniyyətin beşiyi Şuşa həm də rejissorlar yetişdiribdir. O cümlədən də Nəsir Sadıqzadəni.

Nəsir Sadıqzadə 1926-cı il 18 oktyabrda Şuşada dünyaya göz açıb. Orta təhsilini başa vurduqdan sonra, 1961-1968-ci illərdə Azərbaycan Dövlət Universitetinin Azərbaycan dili və ədəbiyyatı fakültəsində təhsil alıb. 1964-1965-ci illərdə Moskvada A.V. Lunaçarski adına Dövlət Teatr Sənəti İnstitutunun (indiki Beynəlxalq Teatr Akademiyası) “Rejissorluq” kursunu bitirib.

Nəsir Sadıqzadə Füzuli, İrəvan, Sumqayıt, Xankəndi teatrlarında quruluşçu rejissor və baş rejissor işləyib. Ömrünün son iyirmi ilində, əsasən, pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olub. İstedadlı rejissor 1965–1966-cı illərdə Gəncə teatrında baş rejissor,1970–1973-cü illərdə Naxçıvan DMDT-də baş rejissor işləyib.

Müxtəlif illərdə Cəfər Cabbarlının "Aydın", Mirzəİbrahimovun "Kəndçi qızı", Viktor Rozovun "Sabahın xeyir" (1962), Toktobolat Əbdülmöminovun "Şikayət qəbul edilmir" (1963),  İlyas Əfəndiyevin "Məhv olmuş gündəliklər" (29 aprel 1973), Mirzə Fətəli Axundzadənin "Hacı Qara", Otiya İoselianinin "Araba hələ aşmayıb" (1976), Sergey Mixalkovun "Xərçənglər" (29 may 1982) pyes və dram əsərlərinə quruluş verib.

Bir sıra filmlərdə çıxış edib."Bəxt üzüyü" filmində yaddaqalan Tanrıbəy obrazını yaradıb. Uzun illər Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetində müəllimlik və pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olub

Filmoqrafiya

1. Mən ki gözəl deyildim

2. Şeytan göz qabağında

3. Qətl günü

4. Zirzəmi

5. Bəxt üzüyü

6. Qəzəlxan

7. Qara "Volqa"

8. Həm ziyarət, həm ticarət.

Rejissor 27 noyabr 1996-cı ildə vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.11.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyyat və incəsənət”

Sənətkarlarımızı tanıyaq rubrikasında teatr aktyoru Kazım Əliverdibəyov barədə danışacağıq. Həm də ona görə ki, bu gün onun doğum günüdür.

Kazım Əliverdibəyov 27 noyabr 1934-cü ildə Bakıda dünyaya göz açıb. 1944-54-cü illərdə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının (indiki Üzeyir Hacibəyli adına Bakı Musiqi Akademiyasının) nəzdində fəaliyyət göstərən onillik musiqi məktəbinin skripka sinfində oxuyub. Orta təhsilini bitirdikdən sonra konservatoriyanm Xor dirijorluq fakültəsinə daxil olub.

1957-ci ildə, hələ tələbə ikən Azərbaycan Dövlət Musiqili Komediya Teatrına (indiki Azərbaycan Dövlət Musiqili Teatrı) dirijor vəzifəsinə dəvət olunub.1959-cu ildə ali təhsilini başa vurub. Bir il sonra dirijorluq fəaliyyətini Azərbaycan Dövlət Akademiyası Opera va Balet Teatrında davam etdirib. 1978-ci ildə Azərbaycanın əməkdar incəsənət xadimi fəxri adına, 1981-ci ildə dosent, 1991-ci ildəsə professor elmi adına layiq görülüb.

Teatrın repertuarına daxil olan bir çox opera və balet tamaşalarını – "Leyli və Məcnun", "Aşıq Qərib", "Gəlin qayası", "Şah İsmayıl", "Vaqif", "Madam Batterflyay", "Sevilya bərbəri", "Karmen" operaları, eyni zamanda "Don Kixot" (Minkus), "Jizel", "Xəzər balladası, "Bolero", "Karmen-süita", "Paxita", "Şopeniana" baletlərini idarə edib

Mükafatları

1. Azərbaycan SSR əməkdar incəsənət xadim

2. Azərbaycan SSR Ali Sovetinin fəxri fərmanı

3. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdü

Kazım Əliverdibəyov 19 dekabr 2022-ci ildə vəfat edib

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.11.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Sən ən mürəkkəb obrazlarıcanlandırasan, özü də bu qədər mükəmməl. "Hacı Qara"da Hacı Qara, "Müsyö Jordan və dərviş Məstəli şah"da Məstəli şah, "Nadir şah"da Nadir şah, "Ölülər"də Kefli İsgəndər… Siz bir obrazlar qalereyasına baxın…

İsa Musayev 27 noyabr (bəzi mənbələrə görə 25 dekabr) 1912-ci ildə Naxçıvan şəhərində anadan olub. Yeddinci sinfi bitirdikdən sonra Naxçıvan Pedaqoji Texnikumuna daxil olub, lakin 1927-ci ildə təhsilini yarımçıq qoyaraq Bakıya gəlib, burada Mirzə Fətəli Axundov adına Bakı Teatr Məktəbində təhsil alıb. Təhsilini bitirdikdən sonra yenidən Naxçıvana qayıdan və teatrda aktyorluq fəaliyyətinə başlayıb.

İsa Musayev teatrda ilk dəfə Səməd Mövləvinin rejissorluğu ilə hazırlanan "Sabirin məhkəməsi" pyesində Sabir obrazını yaradıb. 1930–1940 və 1943–1976-cı illərdə Naxçıvan Dövlət Musiqili Dram Teatrının aparıcı aktyorlarından olub. O, 1940–1943-cü illərdə təyinatla Abbasqulu ağa Bakıxanov adına Quba Dövlət Dram Teatrında aktyor və rejissor işləyib.

İsa Musayev 1942-ci ildən ÜİK(b)P üzvü olub, 1943-cü ildən Naxçıvan MSSR Nazirlər Soveti yanında İncəsənət İşləri İdarəsinin rəisi işləyib. Naxçıvan MSSR Ali Sovetinin deputatı seçilib. Peşəkar aktyorluq fəaliyyəti dövründə dramatik, faciə, həm də komediya rollarının ifaçısı kimi tanınan İsa Musayev 8 fevral 1976-cı ildə Naxçıvanda vəfat edib.

Təltif və mükafatları

1. "Azərbaycan SSR əməkdar artisti" fəxri adı

2. "Naxçıvan MSSR əməkdar artisti" fəxri adı

3. "Azərbaycan SSR xalq artisti" fəxri adı

4. "Şərəf nişanı" ordeni

İfa etdiyi əsas rollar

1. "Hacı Qara", Mirzə Fətəli Axundov — Hacı Qara

2. "Müsyö Jordan və dərviş Məstəli şah", Mirzə Fətəli Axundov — Məstəli şah

3. "Müsibəti-Fəxrəddin", Nəcəf bəy Vəzirov — Fəxrəddin

4. "Pəri cadu", Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev — Qurban

5. "Nadir şah", Nəriman Nərimanov — Nadir şah

6. "Ölülər", Cəlil Məmmədquluzadə — İsgəndər

7. "Eşq və intiqam", Süleyman Sani Axundov — Çingiz və Əlimərdan

8. "Fitnə", Abdulla Şaiq — Bəhram şah

9. "Vətən", Abdulla Şaiq — Bilici baba

10. "Sevil", Cəfər Cabbarlı — Balaş

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.11.2025)