İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

“O olmasın, bu olsun" filmini kim yazıb, kim çəkib, baş rollarda kim çəkilib, hamı onları tanıyır. Amma bu filmin ərsəyə gəlməsində əmək sərf edib kölgədə qalanlar da var. Montajçı, operator, qrimyor və əlbəttə ki, quraşdırıcı rəssam...

Mirzə Rəfiyev 29 dekabr 1923-cü ildə Bakı şəhərində anadan olub. Böyük Vətən Müharibəsi iştirakçısı olaraq "Almaniya üzərində qələbə" medalı ilə təltif edilib. Cəfər Cabbarlı adına "Azərbaycanfilm" kinostudiyasında quraşdırılma çəkilişlərinin rəssamı kimi çalışıb.

 "Bakının işıqları", "O olmasın, bu olsun", "Qara daşlar", "Ögey ana", "Şah Sənəm və Qərib" (Türkmənfilm), "Böyük dayaq", "İstintaq davam edir", "İnsan məskən salır" və s. bədii filmlərin quraşdırılma çəkilişləri rəssamı, "Çaqqal oğlu, çaqqal" cizgi filminin rejissoru və rəssamıdır. Azərbaycan kinematoqrafiyasının inkişafındakı xidmətlərinə görə 2007-ci ildə "Azərbaycan Respublikasının əməkdar rəssamı" fəxri adı ilə təltif olunub.

Filmoqrafiya

- Axırıncı aşırım (film, 1971) (tammetrajlı bədii film) - quraşdırılmış səhnələrin rəssamı

- Alma almaya bənzər (film, 1975) (tammetrajlı bədii film) - quraşdırma səhnələrin rəssamı

- Anlamaq istəyirəm (film, 1980) (ikiseriyalı bədii film) - quraşdırılmış səhnələrin rəssamı

- Bakının işıqları (film, 1950)

- Bayquş gələndə... (film, 1978)

- Bəxtiyar (film, 1955)

- Bir ailə (film, 1943)

- Bir ailəlik bağ evi (film, 1978)

- Bizi bağışlayın (film, 1979)

- Bizim küçə (film, 1961)

26 avqust 2009-cu ildə vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.12.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Azərbaycan ədəbiyyatında detektiv janrının banisi, KQB arxivlərinə əsaslanaraq yazılmış ilk detektiv roman - "Qara Volqa" əsərinin müəllifi, cinayət aləmi üzvlərinin müstəntiq olaraq bildiyi Cəmşid Əmirovun bu gün anım günüdür.

Cəmşid Əmirov 1918-ci ilin fevral ayının 10-da Azərbaycanın Naxçıvan şəhərində dünyaya göz açıb. Bakıda yeddinci sinfi bitirən Cəmşid sənədlərini N. Nərimanov adına texnikuma verərək kimya fakültəsinə daxil olub. Tələbəlik illərində ədəbi yaradıcılığa maraq göstərən Cəmşid kiçik hekayə və məqalələr yazsa da, onları çap etməyə tələsməyib.

Orta məktəbi bitirdikdən sonra 1934-cü ildə Əzizbəyov adına Azərbaycan Sənaye İnstitutuna qəbul olub və eyni zamanda respublikanın müxtəlif qəzetləri ilə əməkdaşlıq edib. Təhsilinin sonuncu ilində institutu yarımçıq tərk edib və mühəndis-geoloq ixtisası üzrə fəaliyyət göstərməkdən imtina edib.

 Peşə karyerasına “Azərbaycan gəncləri” qəzetində məsul katib (1937–1940) vəzifəsində başlayıb, daha sonra “Gənc işçi” qəzetində şöbə müdiri (1940–1941), “Bolşevik” qəzetində məsul katib (1941) olaraq çalışıb. 1941-ci ildə “Əzizbəyovneft” şirkətində mühəndis-geoloq kimi fəaliyyət göstərib. İkinci Dünya müharibəsi zamanı Sovet Ordusunun zabiti olaraq ön cəbhədə iştirak etmiş, Almaniya, Polşa, Çexoslovakiya, Avstriya və Çin kimi ölkələrdə döyüşüb. Orduda göstərdiyi nailiyyətlərinə görə bir çox medal və nişanlarala təltif olunub.

Onun ilk çap əsəri “Dəqiqələr, saniyələr...” adlı oçerki “Azərbaycan gəncləri” qəzetinin 28 avqust 1946-cı il tarixli sayında işıq üzü görüb. O, milli mətbuatda cinayət hadisələri və məhkəmə yazıları haqqında yazan ilk jurnalistlərdən biridir. Əsasən “Bəbirov qardaşları” imzasından istifadə edib. Həyatının son dövrlərində “Çətin iş” romanı və “İki mənalı teleqraf” hekayəsi üzərində çalışsa da, bu əsərlərini tamamlamadan 29 dekabr 1982-ci ildə vəfat edib.

Onu ədəbiyyat dünyasında tanıdan əsəri “Sahil əməliyyatı” adlı povestidir. Mirbağırovanın fikrincə, Əmirov bu əsərlə Azərbaycan ədəbiyyatında "casus detektiv" janrının əsasını qoyub, daha sonra isə “polis detektiv” mövzusunda yazdığı “Qara Volqa” və “Brilyant Məsələsi” romanları ilə ən böyük uğurunu əldə edib.

1958-ci ildə çapdan çıxan “Sahil əməliyyatı” povesti Azərbaycanda yazılan ilk casus mövzusunda olan detektiv əsərdir. Romanda Almaniya və ABŞ agentlərinin Azərbaycan Sovetabad şəhərində təşkil etməyə çalışdıqları əməliyyat, yerli milisin peşəkar fəaliyyəti nəticəsində uğursuzluğa düçar olub.

Müəllifin ikinci əsəri olan “Brilyant məsələsi” povesti 1963-cü ildə çap olunub. Bu povest 24 brilyant üzüyün oğurlanması və bu müddətdə baş verən cinayətlərin araşdırılmasını əks etdirib Əmirov, KQB ilə yaxın əlaqələrinə görə əsərlərində real cinayətkarların kimliyini və polis əməliyyatlarını dəqiq təsvir edə bilib. Bu səbəbdən onun əsərləri yüksək dərəcədə realist olub.

Povestin məzmununa görə əsərin baş qəhrəmanı Yədulla polis tərəfindən ifşa olunur, amma o, polisdən yaxasını qurtarıb qaça bilir və bir müddət Ukraynada gizlənir.

 Yədulla bir də əsərin sonlarında peyda olur. Bu müddət ərzində isə mənzil oğurluğu baş verir. İttiham olunan şəxs günahsızlığını etiraf edə bilmir. Ev sahibəsi isə polis şöbəsinin əməliyyatçısı kapitan İsayev tərəfindən nəzarətdə saxlanılır. Ev sahibəsinin telefon danışıqları dinlənəndən sonra o həbs olunur.

Yazıçı əsərdə drujinaçı obrazları yaradıb. Bu drujinaçılar təhlükəli cinayətlərin üstünün açılmasında polisə əvəzsiz xidmət göstərirdilər, əksər hallarda isə polisi əvəz edirdilər. Epiloqda Yədullanın həbsini də drujinaçı meşəbəyi təşkil edir. Əsər konsentrik süjet tipinə aiddir. “Konsentrik süjet tipi bütün hadisələrin bir münaqişə ətrafında cərəyan etdiyi, hər şeyin səbəb-nəticə əlaqələrinə tabe olduğu süjet növüdür”.

 Əsərin bütün hissələri aydın şəkildə ifadə olunan konfliktlərə əsaslanır. Hər bir hadisə növbətinin səbəbi və əvvəlkinin nəticəsidir.

Əmirovun 1944-cü ildən yazmağa başlayıb, 1966-cı ildə nəşr etdirdiyi “Qara Volqa” romanı isə Azərbaycanda cinayətkar dəstənin məhv edilməsindən bəhs edir. Əslində bu əsər yazıçı Cəmşid Əmirovun bir müddət əvvəl yazdığı “Brilyant məsələsi” romanının davamıdır.

Doğrudur, kitablarda baş verən hadisələr müxtəlifdir. Əgər birinci romanda söhbət Yədullanın yaratdığı kriminal qruplaşma ilə mübarizə aparılırsa, ikincidə obrazlar dəyişir: burda qəhrəman Pəncəli Aslan və onun cinayətkar dəstəsidir. Ancaq cinayətkar qruplara qarşı mübarizə aparan hüquq-mühafizə orqanlarının nümayəndələri, təxminən eyni adamlardır. Bu əsər KQB arxivlərinə əsaslanaraq yazılmış ilk detektiv roman hesab edilir. Romanda “Qara Volqa” oğurluq hadisələrinin rəmzi kimi təqdim olunur.

1982-ci ildə çapdan çıxan “Şəhər yatarkən” adlı roman yazıçının casusluq mövzusunda ikinci əsəridir. Əsər, cinayətlərin araşdırılması proseslərini əks etdirib.  Eyni ildə nəşr olunan “Mənim əsl məhəbbətim” əsərinin əsas mövzusu çox kiçik yaşlarında bir-birindən ayrılan, fərqli ölkələrdə və fərqli siyasi mühitlərdə yetişən iki qardaşın illər sonra düşmən cəbhələri təmsil edən iki yad insan olaraq qarşılaşmasıdır.

Almaniyada böyüyən Ervin xarakteri mahiyyətcə nə qədər yaxşı olsa da, nasist Almaniyasında tərbiyə aldığı və onların siyasi maraqları uğrunda fəaliyyət göstərdiyi üçün romanın sonunda SSRİ tərəfindən cəzalandırılıb. Əgər Ervin xarakterinin yerinə onun əkiz qardaşı Elçin Almaniyaya getsəydi, eyni hadisələr onun da başına gələcəkdi.

Elçin xarakteri isə kor-koranə kommunizmə bağlı bir şəxsdir. Buna görə də iki qardaş arasında ideoloji münaqişə qaçılmaz olub. Romanda baş verən hadisələrin əksəriyyəti keçmişdə Xanlar rayonu olaraq tanınan, hazırda isə Göygöl rayonu adlanan yaşayış məntəqəsində cərəyan edib

Cəmşid Əmirov əsərlərindəki hadisə və personajların əksəriyyətini real həyatdan götürüb. “Qara Volqa” əsərindəki Əli Rəsulov və “Brilyant məsələsi”ndəki Əli Rüstəmov, Yədulla, Dilarə Bayramova kimi personajlar real insanlara əsaslanıb. Xüsusilə, Əli Rüstəmov və Əli Rəsulov personajlarının prototipi eyni şəxsdən — daxili işlər orqanlarında çalışan təqaüdçü polkovnik Səfər Əli Rüstəmovdan ilham alıb. Bu iki romanda Əli personajı tez-tez özünəməxsus “eşq olsun” ifadəsini istifadə edir.

Əmirov öz əsərlərində xüsusi üslub yarada bilib və Azərbaycan roman janrına yeni bir nəfəs gətirib. Onun əsərlərinin xarakteristik xüsusiyyətlərini belə ümumiləşdirmək olar:

Dil müxtəlifliyi:

Əsərlərində ədəbi dil, jarqon, arqo, dialekt və bölgə ləhcələrindən istifadə etmişdir. Bütün bu ünsürləri tək bir əsərdə görmək mümkündür.

Yumor elementləri:

Ciddi mövzulara həsr olunan əsərlərdə belə, mizaha və yumora yer verib. Məsələn, “Qara Volqa”da Rebeka Lifşist, “Brilyant məsələsi”ndə isə Həlimə personajlarının davranışlarında komik elementlər mövcuddur.

Aktuallıq və realizm:

Dünya ədəbiyyatı ilə müqayisədə Əmirov öz əsərlərində daha müasir və aktual problemləri realist şəkildə əks etdirib.

Əmirovun əsərlərində cinayətkarlar incə və ustalıqla təşkil edilib, kompleks personajlardır. Onlar hər nə qədər güclü və məğlubedilməz görünsələr də, əsərlərin əsas məqsədi həmişə xeyirin şər üzərində qələbəsini göstərməkdir. Bu, onun əsərlərinə optimist bir məna qatır və oxucunu yaxşılığın həmişə üstün gələcəyinə inandırıb.

Mükafatları

Döyüş xidmətlərinə görə “Vətən müharibəsi” (I dərəcəli), “Qırmızı ulduz” ordenləri, həmçinin “Döyüşdə fərqlənməyə görə”, “Köniqsberqin alınmasına görə”, “Berlinin alınmasına görə”, “Almaniya üzərində qələbəyə görə” və “Yaponiya üzərində qələbəyə görə” medalları ilə təltif olunub

"Brilyant məsələsi"nin diqqət çəkən üzvlərindən Klara ömrünün son günlərində verdiyi müsahibələrin birində deyir: Cəmşid Əmirov yaxşı adam idi. Allah ona rəhmət eləsin. Allah haqqı, mənimlə qızı kimi rəftar edirdi. Ya bir dəfə səsini qaldıra üstümə, ya söyə, vura. Yox! Qətiyyən onda belə şeyləri görmədim. Əksinə o vaxt "Qorotdel"də nə şərait olasıydı ki, hamam yox, saçımı daramağa imkanım yox. Bit-birə də day nə qədər desən. Uzun, qalın hörüklərim vardı. Saçımı bit basıb, əyin-başım pis gündə. Verilən yeməkləri yeyə bilmirdim. Bir sözlə vəziyyətim ağırıydı. Cəmşid Əmirovun iri qara portfeli vardı, gəlib otağa daxil olan kimi qoyurdu stolun üstünə. Evdən gətirdiyi buterbrodları çıxardıb zorla yedirdirdi mənə. Düzü, nə qədər ac olsam da, çəkinirdim, utanırdım. O kişi isə əl çəkmirdi, onların hamısını yedirdib, üstündən də su içəndən sonra başlayırdı söhbətə. Mənim belə gənc yaşımda ölüm hadisəsiylə bağlı ora düşməyim çox ağır gəlirdi ona. Nəslimi, kökümü tanıyırdı, başımıza gələn müsibətlərdən xəbərdar idi. Və bu yola düşməyimin səbəbləri ona aydın idi. Bütün bunlara görə də heyfslənirdi, əzab çəkirdi. Əlindən gələn yaxşılığı edirdi mənimçün..."

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.12.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

GETMƏK İSTƏYİRSƏN...

Getmək istəyirsən,
bəhanəsiz get,
Oyatma mürgülü xatirələri.
Səsin həmin səsdir, baxışın ögey,
Gedirsən, səsin də yad olsun barı.

Sən dəniz qoynuna tullanmış çiçək,
Üstünə dalğalar atılacaqdır.
Saxta məhəbbətin, saxta sənədtək
Nə vaxtsa üstündə tutulacaqdır...

Yollarlək döşənib ayaqlarına
Sənə yalvarımmı?..
Bu mümkün deyil.
Qoymaram qəlbimtək vüqarım sına
Alçalıb yaşamaq ömür-gün deyil...

Demirəm, sən uca bir dağsan, əyil,
Demirəm, qalıbdır əlacım sənə.
Nə sondə məhəbbət qara pul deyil,
Nə mən dilənçiyəm əl açım sənə.

Getmək istəyirsən,
nə danış, nə din,
Yox ol xəyal kimi dumanda, çəndə.
Nəyimi sevmişdin,
deyə bilmədin,
İndisə yüz eyib görürsən məndə...

Getmək istəyirsən,
bəhanəsiz get,
Oyatma mürgülü xatirələri.
Səsin həmin səsdir, baxışın ögey,
Gedirsən, səsin də yad olsun barı...

Bəli, bu ilahi misralar Azərbaycan tarixinin iki ən böyük sevgi şairindən biri (digəri əlbəttə ki dahi Füzulidir) Nüsrət Kəsəmənlidir.

Şair Nüsrət Kəsəmənli 29 dekabr 1945-ci ildə Qazax mahalında - Ağstafa rayonunda anadan olub. 1966-cı ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinin jurnalistika fakültəsinə daxil olub. Universitetin II kursunda ikən "Bakı" və "Baku" qəzetlərində müxbir, ədəbi işçi vəzifələrinə qəbul edildiyinə görə qiyabi şöbəyə keçirilib (1969). Universiteti bitirdikdən sonra Azərbaycan Yazıçılar İttifaqında referent və ədəbi məsləhətçi olub.

1960-cı illərin əvvəllərindən bədii yaradıcılığa başlayıb. 150-dək şeirinə musiqi bəstələnib. "Boş kəndlərin harayı", "Mövzu üzrə improvizasiya", "Ənbizlərin keşiyində", "Sovet Azərbaycanına səyahət" və s. sənədli filmlərin, "Afroditanın qolları", "Qarabağ əhvalatı" bədii filmlərin ssenari müəllifıdir.

Moskvada gənc yazıçıların VI, VII Ümumittifaq müşavirələrində iştirak edib.

Fəal ictimaiyyətçi olub: Azərbaycan Yazıçılar İttifaqında Həmkarlar Komitəsinin sədri, mədəniyyət işçiləri həmkarlar ittifaqı respublika komitəsi rəyasət heyətinin üzvlüyünə namizəd, Azərbaycan Tarix və Mədəniyyət Abidələri Mühafizə Cəmiyyətinin üzvü, Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının VI, VII qurultayında idarə heyətinin üzvü, poeziya şurasının sədri seçilib.

C. Cabbarlı adına "Azərbaycanfilm" kinostudiyasında baş redaktor işləyib.  "Dünyaya pəncərə" sənədli televiziya verilişinin ssenari müəllifi və aparıcısı olub (1985-ci ildən). Vətəndaş Həmrəyliyi Partiyasının qurucularından biri və VHP Ali Məclisinin (Ali Şurasının) ilk üzvlərindən olub.

Qeyd etdik, Azərbaycanda daha çox yazdığı sevgi şeirləri ilə tanınıb və bir çox mahnılara şeirlər yazıb. Eyni zamanda Nüsrət Kəsəmənli məhəbbət janrında yazdığı şeirlərlə Azərbaycan ədəbiyyatında başqa bir səhifə açıb. On minlərlə gənc sevib-sevilərkən bir-birinə Nüsrətin şeirlərini yollayıblar.

Kitabları

1. Sevirsənsə, B., 1971;

2. Gözlərimin qarası, B., 1975;

3. Özümə bənzədiyim günlər, 1979;

4. Gümüş yuxular, B., 1981;

5. Təklikdə danışaq, B., 1983.

Məşhur şeirləri

1. Daha nağıllara inanmıram mən

2. Biri vardı, biri yox…

3. Səni unutsam…

4. Vətən alov etsin odunu sənin

5. Mənsiz qalacaqdır bu dünya bir gün

6. Oğru olmaq istəyirəm

7. Ağacın altında kölgə

8. Qoyunlar yeyəcək canavarları…

Filmoqrafiya

1. Afroditanın qolları (film, 1987) (qısametrajlı bədii film)

2. Azərbaycana səyahət (film, 1988)

3. Azərbaycanda müsəlmanların həyat tərzi haqqında (film, 1987)

4. Doğma sahillər (film, 1989)

5. Dünyada yeganə (film, 1989)

Şair Araz həsrətindən, Təbrizsizlikdən də şeirlər yazıb. Tale elə gətirib ki, 15 oktyabr 2003-cü ildə müalicə üçün getdiyi Təbrizdə vəfat edib.

“Allah rəhmət eləsin!” deyib də şairin ən populyar və şəxsən mənim də ən srvdiyim şeirini paylaşıram.

Kaş, heç birinizin həyatınıza yağacaq xoşbəxtlik yağışı gecikməsin, əziz oxucularımız.

GECİKDİ BU YAĞIŞ...

Daha bu yağışa otlar göyərməz,
Daha bu yağışda lalələr sönməz.
Bu yağış buludun yükü deyil ki,
Bu yağış bir simurq tükü deyil ki,
Yandırsan ömür-gün qayıda geri,
İndi ürəyimiz - köhnə yurd yeri,

Torpağı qəmlidir, daşı nəmlidir.
Sırsıra asılıb gül budağından,
Bahan itirdin,
Yayı ötürdün;
Qış gəldi,
yatmısan fil qulağında...
Beləcə gün keçdi,
zaman gecikdi,

Gecikdi bir yağış,
yaman gecikdi.

Gecikmiş istəyi nədi göylərin?
İndicə buludlar töküləcəkdir,
Ürəyi doludur xatirələrin.
Dindirsən,
təəssüf hönkürəcəkdir.
Qıvrılıb yatıbdır dolama yollar,
-Boynuna dolanar o ilan kimi
Dəymə,
qoy uyusun nisgil arzular
Yasandan tutacaq ayılan kimi...
Bu göz yaşlarıyla,
Bu yalvarışla
Yolların tozunu yatırmaq olmaz,
Küsülü illərin istəklərini
Daha mənzilinə çatdırmaq olmaz.
Yumaz ki dünəni selləmə yağış,
Bayılmış dünənə çilləmə yağış...
Gecikdi bir arzu,
güman gecikdi.
Gecikdi bir yağış,
yaman gecikdi.

Yaşadıq nigaran, qulağı səsdə,
Ömürdən ötəri cığırlar keçdi.
Bizim ümidimiz axır nəfəsdə
Nə qədər çırpınsa
yenə də heçdi...

Daha oyanışa güman ki, yoxdu,
De, nəyə gərəkdir bu son bəraət?
Səndən bir məhəbbət uman ki, yoxdu.
O güvəncli dağlar marala qaldı,
O məxmər çəmənlər sarala qaldı,
Vaxtında yağmadı, nur çiləmədi
Buludlar qarala-qarala qaldı...
Məni bu günündə soraqlama sən,
Məni dünənində taparsan indi.
Bu günə qədərki kədər mənimki,
Bu gündən sonrakı kədər sənindir.
Qovmadın başından
duman gecikdi,
Gecikdi bu yağış,
yaman gecikdi...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.12.2025)

Əkbər Qoşalı, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının redaktoru

Çağdaş Azərbaycan poeziyasında ilk kitabla çıxış edən müəlliflərin yaradıcılığında əsas sual adətən belə formalaşır: bu “mən” haradan danışır – estetik iddiadanmı, yoxsa yaşantıdanmı?

Nadir Qüdrətoğlunun “Sən mənim ömrümə gəldiyin gündən” adlı şeirlər toplusu bu suala birmənalı olaraq “Yaşantıdan!” cavabını verir. - Buradakı lirik “mən” konstruksiya olmaqdan çıxır, özkeçmişin və mənəvi yaddaşın bədii ifadəsinə çevrilir.

Bu poeziyada şair özünü, necə deyərlər, “yaradan subyekt” kimi yox, hisslərini qoruyan daşıyıcı kimi tanıtmış olur. Bu isə, belə deyək, klassik romantik lirika ilə etik-realistik lirika arasında yerləşən keçid tipli poetik modeli formalaşdırır.

Ədəbiyyatşünaslıq baxımından kitabdakı sevgi şeirləri subyektiv-romantik lirikadan çox, etik-lirik poeziyaya yaxındır. Burada sevgi ehtiras darlığında qalmır, məsuliyyət, sabitlik, ailə yaddaşı kimi çıxış edir.

“Sənlə keçən günü, hər anı sevdim,

Bu dünyanı sevdim, hər yanı sevdim”…

Bax, bu misralarda diqqətçəkən məqam odur ki, sevgi konkret fərddən başlayaraq ta dünyaya münasibətə qədər şəkillənir, irəliləyir. Kulturoloji prizmadan baxdıqda bu, Azərbaycan ailə mədəniyyətinin poetik rekonstruksiyasıdır: qadın – ocaq, ev – kainat, ailə – mənəvi kosmos...

Beləliklə, şairdə sevgi fərdi hiss deyildir, o, sosial davranış modeli, mənəvi nizam formasıdır.

Kitabın önəmli poetik qatlarından biri - belə desək qüsur sayılmaz - elegik lirikadır. Ata itkisi motivi burada yalnız şəxsi ağrı olmaqda qalmır, ən azı nəsil və yaddaş qırılması kimi təqdim olunur:

“Atam bu dünyadan köçdüyü gündən,

Hər yerdə görünür atamın yeri”.

Ədəbiyyat nəzəriyyəsində bu cür misralar, yanılmıramsa, “boşluq poetikası” adlandırılır: yəni fiziki yoxluq semantik doluluq yaradır. Ata – ocaq yeridir, mərkəzdir; onun yoxluğu isə məkanın bütün nöqtələrində hiss olunur. Bu, həm də, Azərbaycan insanının üç onillik boyuncakı itkiləri ilə formalaşan psixoloji modelinə uyğun gəlir.

Elə bu məqamda Vətən motivinə - şəxsi tarixdən kollektiv şüura keçidin poetik ifadəsinə vurğu edə bilərik. Nadir Qüdrətoğlunun vətən şeirləri klassik vətənpərvərlik ritorikasından çox, şəxsi xatirə üzərində qurulmuş tarixi şüurdur. Qubadlının işğalı uşaq yaddaşının sarsıntısı kimi təqdim olunur:

“Kəndlər viranədi, talanıb hər yer,

Həsrət özü boyda böyük dağ imiş”.

Bu misralarda “Vətən” anlayışı abstraktdırmı? - Əsla! – Kulturoloji baxımdan bu, Qarabağ mövzusunun travmatik diskurs müstəvisində bir tanıtımıdır. Daha sonrakı “Şəhidlər”, “Şuşa”, “Qubadlım” şeirlərində isə travma qürur və Zəfər yaddaşına dönüşür – bax, bu, kollektiv psixologiyanın sağalma mərhələsidir.

Poetik texnika baxımından isə Nadir Qüdrətoğlu əsasən heca vəzninə, klassik qoşma intonasiyasına, aydın və kommunikativ dilə üstünlük verir. – Bu, onun ilk kitabında apaydın görünür.

Belə bir seçim, bəzən bədii riskləri azaldır, lakin oxucu ilə emosional bağı gücləndirir. Elmi baxımdan desək, bu poeziya sosial-estetik funksiya daşıyır. Təkrarlar və bədii sadəlik isə burada, niyyətin şəffaflığına, xəlqiliyə, səmimiliyə xidmət edir.

Beləliklə, “Sən mənim ömrümə gəldiyin gündən” kitabı etik lirikanın, ailə mərkəzli sevgi poetikasının,travmatik yaddaşdan doğan vətən şeirinin ardıcıl və səmimi örnəyi kimi qəbul görə bilər.

Bu kitab hələ tam formalaşmış poetik sistem təqdim etməmiş ola bilər, lakin aydın istiqamətli yaradıcılıq platforması olduğu şübhəsizdir. Nadir Qüdrətoğlu artıq mövzu tapmır – sanki mövzu onu tapır. Bu isə poeziyada ən təhlükəsiz başlanğıcdır.

Nadir Qüdrətoğluna gələcək yaradıcılığında imzası kimi – nadir, qüdrətli şeirlər diləyirəm! – Qubadlı, gündoğarlı-günbatarlı Zəngəzur və bütöv Azərbaycan eşqinə!

Uğurlar!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.12.2025)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Onunla həyatda cəmi bir dəfə üz-üzə gəlmişik. İllər öncə, Mir Şahin Ağayevin mərhum qardaşının yasında. Amma, televiziyadakı müsahibələrini, o cümlədən ifasını çox izləmişəm. Yalan danışa bilmərəm, olduqca gözəl səsi var. Bu səs estrada janrında Azərbaycanda nadir səslərdən biridir. Və inanıram ki, ifa etdiyi mahnılar heç vaxt müasirliyini itirməyəcək, gələcəkdə də sevilən ifalardan biri olacaq...

O, 1971-ci ilin dekabr ayının 29-da Bakıda, əslən Astaradan olan Balağa kişinin ailəsində dünyaya gəlib. 1993-cü ildə Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin musiqili teatr aktyoru fakültəsini fərqlənmə diplomu ilə bitirib. Səhnəyə isə 1988-ci ildə, 17 yaşında olarkən gəlib. Həmin il "Bakı Payızı-88" respublika müsabiqəsinin qalibi olub. Bu müsabiqədən sonra, "Qızıl Payız-89" respublika müsabiqəsində, Beynəlxalq "Vitebsk-90" müsabiqəsində, Beynəlxalq "Yalta-92" televiziya müsabiqəsində də diplomant olaraq, hələ tələbə ikən peşəkar ifaçı kimi ad qazanıb. Universiteti bitirdikdən sonra Klavdiya Şuljenko adına "Xarkov-95" Beynəlxalq Retro mahnılar müsabiqəsində və "Qızıl Şlyager"- Mogilyov-96 Beynəlxalq müsabiqəsinin qalibi olub. 1996-cı ildən AzTv-nin solistidir. Həmçinin, 2012–2013-cü illərdə Dövlət Muğam Teatrının solisti kimi çalışıb. 1995-ci ildə müğənninin "Ola bilməz" adlı ilk albomu çıxıb. Bu albomdan sonra 1996-cı ildə çıxan "Səni əvəz eləmir", 1998-ci ildə çıxan "Vəfasızım", 2000-ci ildə buraxılan "Faiq Ağayev- Seçmələr", 2000-ci ildə çıxan "Minilliyin sonu…", 2004-cü ildə işıq üzü görən "Tam məxfi" və 2006-cı ildə dərc olunan "Faiq Agayev- Albom Kolleksiyası" albomları ilə müğənni öz diskoqrafiyasını davam etdirir. 1998-ci ildə üçgünlük "10 il Sizinlə" solo konsertinə, "İlin konserti" nominasiyasına, 1999-cu ildə isə "Dəşti" klipinə görə "İlin klipi" nominasiyasına görə Humay milli mükafatının sahibi olub. Həmçinin 1999-cu ildə o, "İlin müğənnisi" nominasiyasında "Grand" milli mükafatını qazanıb. 2000-ci il oktyabrın 28-də Azərbaycan Respublikasının Əməkdar artisti fəxri adına layiq görülüb. Elə həmin il "İlin müğənnisi" nominasiyasında "Qızıl Mikrofon" milli mükafatını qazanıb. 2001-ci ildə isə "İlin müğənnisi", "İlin albomu" və "İlin konserti" nominasiyalarında "Grand" milli mükafatının sahibi olub. 2008-ci ildən xalq artistidir... 

Nəzakətli, hörmətcil, ifrat dərəcədə prinsipialdır. Ona inanmaq, etibar etmək olar. Heç vaxt dostlarını satmır və heç zaman aldatmağa çalışmır. İnsanlara çox etibar ediyindən tez inanan və sülhsevərdir. Dostu az olsa da, fəqət dostluğu ömrüboyu qoruyub saxlaya bilir. Necə deyərlər, dost yolunda böyük qurbanlar verməyə qabildir. Çox diqqətlidir, xüsusən xoşuna gələn adamlara qarşı bunu daha çox nümayiş etdirir...

Deyir ki:- “Əslində mən həkim olmalı idim. Tibb Universitetinə daxil olmuşdum, özüdə məhz cərrah olacaqdım. Sonra bu fikrimdən yayındım. Amma yenə də təbibliyimdə qalmışam. Həkimlər bədənləri xəstəlikdən xilas edirlərsə, mən insanların əzilmiş ruhlarının müalicəsinə kömək edirəm...”

Hədiyyə verməyi və kiçik şənliklər düzəltməyi xoşlayır. Necə deyərlər, diribaşdır, lakin davakarlıqla işi yoxdur. Haqlı olsa da mübahisədən qaçmaq üçün hər cür güzəştlərə hazırdır. Özünü həmişə vicdanlı və əməksevər insan kimi göstərir. Həssaslığı sayəsində məşğul olduğu incəsənət növündə həmişə uğur qazana bilir. Maddi nöqteyi-nəzərdən onun dolanışığı heç zaman pis ola bilməz, dolanmaq üçün nə lazımdırsa, özü onu tapır. Bunun üçün böyük səy göstərməsinə ehtiyac yoxdur. Ondan sui-istifadə edənlər də var. Son dərəcə səmimidir, bu səmimiliyi ilə o, bütün şübhələri tamamilə aradan qaldıra bilir, necə deyərlər, əleyhdarlarının əl-qolunu bağlayır. Həqiqətpərəsdir, ancaq son dərəcə zəruri hallarda yalan danışır. Ağıllı olsa da, zərrə qədər hiyləgərliyi yoxdur. Çox ciddidir və nadir hallarda güzəştə gedir. Dediklərinə həmişə inanır və sözünü sübuta yetirmək üçün dəlillərə söykənməyi bacarır...

“Hüquqi dövlətdə yaşayırıq, burada hər şey qanunlarla tənzimlənir. Yaradıcılıq azadlığı var. Kimlərsə bayağı oxusalar da, mahnıları qadağan edilmir. Əslində, bunu media, televiziya və radiolar həll etməlidir. Məsələn, bayağı oxuyanları dəvət etməməlidirlər. Əlbəttə, anlayıram, xeyli reytinq gətirir, amma mümkün olan tək mübarizə yolu budur.”- söyləyir.

Şən adamdır, kübar davranışı var. Özünü ağayanə aparmağı bacarır. Nadir hallarda danışır, amma bəzən necə deyərlər, ürəyini boşaltmayınca susmur. İntellektualdır. Biliyə, öyrənməyə güclü həvəsi var. Fərqinə varmadan çoxlu mütaliə edir. Materialistdir, gözəl yaşamaq onun arzusudur. Mülayim görkəminə aldanmayın, bunun arxasında böyük iradə və hətta ötkəmlik gizlənir...

Deyir ki:- “Mən ümumiləşdirmənin əleyhinəyəm. Bir qisim insanın kimdənsə xoşu gəlmirsə, bu, o demək deyil ki, hamı ona qarşıdır. Elmi araşdırmalara görə, okeanda ən səs-küylü canlı krevetkadır. Kiməsə haqsız olaraq irad bildirənlər mənimçün okeanda səs salan krevetkalardır. İnsanların çoxu məlumatsızdır, adamları tanımadan, bilmədən, nə gəldi, necə gəldi danışırlar. Adicə bir xəbər çıxır, başlığı oxuyurlar, məqalənin içindəkilərinə baxmadan söyürlər, lağ edirlər. Məsələn, xəbər çıxıb ki, “Faiq Ağayevə sərt qadağa: Toyu tam oxumayacaq”. Girib, məqaləni oxumayacaqlar ki, bu qadağanın səbəbi nədir, niyə belə edir Faiq Ağayev? Əslində, indi məclislərdə ancaq yarım saat oxuyuram. Çünki irimiqyaslı layihəyə hazırlaşıram, səsimi qorumalıyam...”

Bəli, bu dəfə sizə xalq artisti Faiq Ağayev haqqında danışıram. O, şöhrətpərəst kimi görünsə də, qarşısına nə kimi vəzifələr və məqsədlər qoyursa, öz borcunu var qüvvəsi ilə yerinə yetirir. Daxili qüvvəsi böyükdür və heç kəs ona qarşı durmaq iqtidarında deyil. Hər hansı qərar qəbul etdikdə, heç kim onu dayandıra bilməz. Lakin bir qərar qəbul etməzdən əvvəl o, xeyli ölçüb-biçəcək- belə təsir oyana bilər ki, guya tərəddüd edir və nə istədiyini bilmir. O isə, nə etməli olduğunu əla bilir, sadəcə çətinliklərdən qaçmaq üçün uzun müddət fikirləşməli olur...

“Mən rus bölməsini bitirmişəm, məktəb, universitet zamanı Azərbaycan dilində olan ədəbiyyata maraq göstərməmişəm. Ancaq 25 yaşdan sonra oxumuşam onları. Ordubadidən tutmuş Ramiz Rövşənə, Anara, Cəlil Cavanşirə, Qan Turalıya, rus dilində yazan Nərminə Məmmədzadəyə qədər. Bu gün əsasən xoşuma gələn müəlliflərin yazılarını sosial şəbəkələrdən oxuyuram. Bir az pis səslənsə də, üzdə olanları oxuyuram. Amma şadam ki, yeni format yaranıb ədəbiyyatda. Qəbul etdiklərim və etmədiklərim var.”- söyləyir.

Xülasə, XXI əsrin bitməsinə hələ 75 il zaman qalır. XX əsrin öz böyük sənətkarları olduğu kimi, yəqin ki, XXI əsrin də öz mahir ifaçıları olacaq. İnanıram ki, bu sırada xalq artisti Faiq Ağayevin də adı hallanacaq. Kim onu bir insan kimi necə qəbul edirsə qoy etsin, özü bilər. Mən isə xalq artisti Faiq Ağayevin ifasını sevə-sevə izləyirəm...

Deyir ki:- “Mən “Xalq artisti” adını “xalqın artisti” kimi qəbul edirəm. “Əsl sənətkar əlçatmaz olar” fikrini qəbul etmirəm. Bir dəfə kimsə demişdi ki, həyətə çıxmıram ki, birdən məni görərlər. Mən əzəldən mağazaya da gedirəm, kiçikmiqyaslı salonlarda da çıxış edirəm. Mənim üçün hər yer səhnədir- Rusiyada çıxış etdiyim 45 min yerlik Olimpiya stadionu da, Bakıda 50 nəfərlik məclis də. Bu mənada əlçatan olmağa çalışıram. “Facebook” dostlarımın ad günü olanda təbrik edirəm. Sosial şəbəkələr sənətkarın insanlara yaxınlaşması üçün xidmət göstərir. Doğrudur, səhnədə olanda mənə çox adam yaxınlaşa bilmir, amma mən hər kəsin yanındayam...”

...Bəli, bu gün - dekabrın 29-u Faiq Ağayevin növbəti ad günüdür. Bu dəfə xalq artistinin 54 yaşı tamam olur. Həm yeni yaşı və həm də təzə ilin gəlişi münasibətilə onu təbrik edir, möhkəm can sağlığı, firəvan həyat arzulayırıq...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.12.2025)

Dekabrın 24-də Azərbaycanda ATATÜRK Mərkəzində “Sözün Tovuz fəsli” adlı şeir antologiyasının ilk tanıtım törəni keçirilib. Tərtibçisi şair-tərcüməçi Mikayıl Bozal, redaktoru şair Ehtiram İlham olan antologiya və onun ilk tanıtım törəni ədəbi mühitdə maraqla qarşılanıb.

“Sözün Tovuz fəsli” və onun qış fəslinin ilk, təqvim ilinin son günlərinə düşən tanıtım törəni, Tovuzun zəngin söz və saz gələnəklərinin, bölgənin ədəbi irsinin təbliği baxımından, eləcə də bu işin ümumazərbaycan və Türk dünyası səciyyəsi ilə əlamətdar hadisə kimi dəyərləndirilib.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı xəbər verir ki, tanıtımda tanınmış aydınlar, media nümayəndələri, antologiyada şeirləri yer alan müəlliflər, el sənətkarları, yeni nəsil aşıqları, vətəndaş cəmiyyəti institutlarının təmsilçiləri və b. iştirak edib. Törənin aparıcısı - Azərbaycan Aşıqlar Birliyinin başqanı, Əməkdar elm xadimi, Prof.Dr. Məhərrəm Qasımlı giriş nitqində Tovuz ədəbi mühitinin tarixi köklərinə, bu mühitin Azərbaycan ədəbiyyatına bəxş etdiyi görkəmli sənətkarlara, eləcə də antologiyanın ideya-estetik yükümlülüyünə geniş vurğu edib, düşüncələrini bölüşüb. Professor “Sözün Tovuz fəsli”ni bütövlükdə milli ədəbiyyatımızın yaddaş kitabı kimi dəyərləndirib.

Ədəbi tənqidçi Bəsti Əlibəyli, professorlar Nazim İmamverdiyev, Mayıl Əsgərov, Nazim Vəliyev, Rəfail Bəşiroğlu, Tovuz Xeyriyyə Cəmiyyəti sədrinin l müavini Çingiz Abbasov, şair və publisistlər Əkbər Qoşalı, Rəfail İncəyurd, Murad Köhnəqala, İslam Sadıq, İslam Əlibəyli, Ağacəfər Həsənli, Mübariz Məsimoğlu, Ayaz Arabaçı, Süleyman Abdulla, rəssam Nəvai Metin və digər çıxış edənlər nəşrin elmi-ədəbi dəyərini yüksək qiymətləndirib. Antologiya Tovuz ədəbi mühitinin Azərbaycan ədəbiyyatına verdiyi sanballı töhfələrin sistemli şəkildə toplanması və gələcək nəsillərə ötürülməsi baxımından önəmli qaynaq kimi xarakterizə olunub.

Çıxışlarda “Sözün Tovuz fəsli” antologiyası Tovuz ədəbi mühitinin həm tarixi, həm də çağdaş mənzərəsini dolğun şəkildə əks etdirən dəyərli qaynaq kimi oxucuların və araşdırmaçıların diqqətini cəlb edəcəyinə inam ifadə olunub.

Tovuzun söz-saz gələnəyinin canlı nəfəsini və ruhi gücünü hiss etdirən yeni nəsil aşıqları Şəhriyar Qaraxanlı və Cəmaləddin Ürfan Əlioğlunun saz ifaları törənə ayrı bir rəng qataraq, xoş ovqat yaradıb.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.12.2025)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu günlərdə “Yazıçı” nəşriyyatında gənc yazar İlkin Əbəlfəzin “Atasız uşaqlar” kitabı çapdan çıxıb. Geniş təqdimat mərasimi yanvar ayında gözlənilən kitabın ön sözünün müəllifi tanınmış şair, beynəlxalq Alaş mükafatı laureatı Əkbər Qoşalıdır.

Dəyərli şairimizin kitab barədə fikirləri çox yüksəkdir. O deyir: “Azərbaycan ədəbiyyatı tarixən qəhrəmanlıq vəsfi ilə yanaşı, həm də toplumun dərin yaralarını, insan taleyindəki iztirabları əks etdirməyi özünə borc bilib. Klassik və çağdaş roman gələnəyimizdə müxtəlif sosial problemlər, kasıblıq, yetimlik, köçkünlük kimi mövzular dönə-dönə işlənib. Bu anlamda İlkin Əbəlfəzin “Atasız uşaqlar” əsəri həmin xəttin yeni bir bədii həlqəsi olmaqla yanaşı, çağdaş sosial roman anlayışımıza özəl çalar qatır.

Əsərin əsas fəlsəfi qayəsi “valideynlərin sağkən yetim qalmaq” ideyası üzərində qurulub. Bu ifadə təkcə poetik bir aforizm olmayıb, həm də sosial-pedaqoji bir gerçəklikdir. Valideyn sorumluluğunun yoxluğu, ailə institutunun dağılması, uşaqların himayəsiz qalması – əsərdə həm fərdi obrazların taleyində, həm də bütöv bir sosial mühitin panoramında təqdim edilir”.

Kitab barədə məlumat almaq üçün biz İlkin Əbəlfəzə müraciət etdik. O oxucularımıza xitabən aşağıdakı açıqlamanı verdi:

-Dəyərli oxucular, öncə hər birinizi salamlayıram. Bu mənim kitqabsevərlərlə  ikinci görüşümdür. İlk görüşümüz hələ iki il qabaq- 2023-cü ildə ilk şeir kitabım olan “Payız ayrılığın ikinci adıdır” kitabı ilə olmuşdu. İndi isə mən sizinlə daha fərqli format və mövzuda görüşürəm. “Atasız uşaqlar” mənim iki ilimin məhsuludur. Öncə onu deyim ki, bir roman, bir əsər yazıçı üçün övlad qədər şirindir. Yazıçı kitabını övladı qədər sevərmiş. Mənim bu “övlad”ım tam iki ilə ərsəyə gəldi. Və təbii ki, mən onu çox sevirəm. Roman valideyn qayğısından uzaq, cəmiyyətin tərəfindən tərki-kənar edilmiş altı uşağın taleyindən bəhs edir. Bu vəsiləylə roman cəmiyyətimizdə mövcud olan bəzi insani və mənəvi problemləri göz önünə gətirərək belə uşaqların harayıdır, çağırışıdır. Kitaba ön söz yazan şair-publisist, yazıçı Əkbər Qoşalının da dediyi kimi, əsərin əsas fəlsəfi qayəsi “valideynlərin sağ ikən yetim qalmaq” ideyası üzərində qurulub. Bəli. Biri var valideynlərin olmaya, biləsən ki, yetimsən. Biri də var onlardan heç olmasa biri sağdır və sən yenə də yetimsən. Adama ən çox təsir edən də, məhz, budur.

Bu uşaqların birlikdə necə yaşadıqlarını qələmə almışam. Onlar ayrı-ayrı evdən çıxmış, ancaq birlikdə yaşamağa məcbur olan “atasız uşaqlar”dır. Soruşa bilərsiniz ki, bəs niyə yetim yox, anasız yox, məhz, atasız uşaqlar? Çünki mənim fikrimcə, ailələrin başsız qalmağının, boşanmaların və övladların yetim kimi böyüməsinin birinci səbəbkarı atalardır. Ailədə kişi kişi olmalıdır. Kişinin sözünün dəyəri, hörməti olmalıdır. Kişi kişi olmasa, o ailədən ailə olası deyil. Bu, 99% öz təsdiqi tapmış aksiomadır. Ona görə də mən öz qəhrəmanlarımı, məhz, “atasız uşaqlar” adlandırmışam. Və əsərdə qəhrəmanların və onlara bacılıq edən jurnalistin öz dili ilə dönə-dönə bu nüanslara toxunmuşam.

Əsər “Axşam atan gəlsin atana deyəcəm!” cümləsinə həsrət qalan uşaqlara həsr olunur. Qoy uşaqlar nə atasısız, nə də anasız qalsın. Qoy bütün uşaqlar- Azərbaycan övladı bəxtiyar böyüsün, atalı-analı böyüsün. Qoy cəmiyyətimiz bu cür uşaqlara laqeyd yanaşmasın. Onların dərdinə şərik çıxıb, həm maddi, həm mənəvi dəstəyini əsirgəməsin. Qoy hamı xoşbəxt olsun! İnanın mənə, bu gün yetim-yesir deyib özümüzdən kənarlaşdırdığımız o uşaqlar sabah cəmiyyətimizin ən samballı şəxsiyyətlərindən biri olacaqlar. Çünki zəhmətlə qazanılan həyatın dəyəri də böyük olur.

İlk kitabım kimi “Atasız uşaqlar”ın da seviləcəyinə və sevilərək oxunacağına inanıram. Hər birinizə xoş mütaliələr!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.12.2025)

Dekabrın 26-da Hədəf STARS liseyində “HəmÜrək” xeyriyyə yarmarkası keçirilib. Hədəf Şirkətlər Qrupunun və YAŞAT Fondunun 5 ildir birgə icra etdiyi layihə çərçivəsində Hədəf liseyi balabilgələrinin müxtəlif dərslərdə, dərnəklərdə hazırladıqları əl işlərinin, rəsm əsərlərinin, milli şirniyyat çeşidlərinin   satışından əldə edilən maliyyə vəsaiti “Yaşat Fondu”na ianə edilir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına Hədəf-dən verilən məlumata görə, zəfərimizin 5 illiyinə təsadüf edən bu dəfəki yarmarkada Azərbaycanın müxtəlif bölgələrini, Turan  və digər dünya ölkələrini təqdim edən, ümumilikdə, 30 təqdimat zonası yaradılaraq,dünya xalqları,  onların mədəniyyəti, mətbəxi ilə bağlı təqdimatlar edilib. Stendlər   simvolik ölkənin bayrağı, milli geyimləri, mədəniyyət və milli mətbəx nümunələri ilə bəzədilib.

Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəyliyi Günü və Yeni ilin gəlişinə  həsr edilən tədbir dünya azərbaycanlılarının daimi birlik və həmrəyliyinin rəmzi olaraq “HəmÜrək” adlanır. 

Açılış tədbirində Hədəf Şirkətlər Qrupunun qurucu direktoru Şəmil Sadiq çıxış edərək Hədəf Şirkətlər Qrupunun fəaliyyəti, həyata keçirdiyi kollektiv sosial məsuliyyət konsepsiyası barədə məumat verib, Hədəf Liseyi və Kurslarında 38 şəhid övladının pulsuz təhsil aldığını diqqətə çatdırıb. "HəmÜrək" xeyriyyə yarmarkasının əhəmiyyətinə toxunan Şəmil Sadiq Vətən müharibəsindəki möhtəşəm Zəfərin xalqımızın birlik və həmrəyliyinin təntənəsi olduğunu vurğulayıb, qarşıdan gələn Yeni il və Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəyliyi Günü münasibətilə tədbir iştirakçılarını, Hədəf komandasını və şagirdləri, onların valideylərini  təbrik edib.

Bayram tədbirinin bədii hissəsində Azərbaycanın tanınmış  səhnə ustaları - Alim Qasımov, Fərqanə Qasımova, İlkin Əhmədov  Tofiq Hacıyev, Cavidan Fatihi və Xəzər qrupu rəngarəng proqramla çıxış edib, balabilgələrin hazırladıqları səhnəciklər, rəqs və ifalar, flaşmoblar təqdim olunub.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.12.2025)

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun fəaliyyətinin əsas istiqamətlərindən biri türk dünyasının tarixi, mədəni və ədəbi irsinin genişmiqyaslı şəkildə təbliği və gələcək nəsillərə ötürülməsidir. Bu missiyanı həyata keçirən Fond beynəlxalq səviyyədə yüksək standartlara cavab verən nəşr layihələri reallaşdırır və öz nəşrlərini dünyanın nüfuzlu kitab sərgilərində və mədəni platformalarında ardıcıl şəkildə təqdim edir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portal xəbər verir ki, son iki il ərzində Fond tərəfindən beş yeni kitab seriyası təsis edilmişdir: “Türk Dünyasının Görkəmli Şəxsiyyətləri”, “Türk Dünyasının Ədəbi İnciləri”, “Türk Dünyasının Elmi İnciləri”, “Türk Dünyasının Tarixi İnciləri” və “Türk Dünyasının Diplomatik İnciləri”.

“Türk Dünyasının Görkəmli Şəxsiyyətləri” seriyasının ilk nəşri “Heydər Əliyev və Məhəmməd Füzuli” kitabı olmuşdur. Kitaba Azərbaycan xalqının Ümummilli Lideri Heydər Əliyevin fərman və sərəncamları, çıxışları, habelə böyük şair Məhəmməd Füzulinin yubileyləri ilə bağlı foto materiallar daxil edilmişdir. Nəşr şair Füzulinin 530 illik yubileyi münasibətilə çap olunmuşdur. Bu seriya çərçivəsində nəşr edilən digər kitab XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatının klassiki Mir Cəlalın “Nizami Gəncəvinin dünyası” adlı məqalələr toplusudur. Hər iki nəşr Azərbaycan dilində çap edilmişdir.

“Türk Dünyasının Elmi İnciləri” seriyası çərçivəsində Mahmud Kaşğarinin fundamental əsəri “Divanü lüğət ət-türk” geniş elmi şərhlərlə rus dilində nəşr edilmişdir. Kitabın təqdimatı əsərin yaradılmasının 950 illiyi münasibətilə UNESCO ilə birgə təşkil olunmuş beynəlxalq konfrans çərçivəsində Fransada keçirilmişdir. Eyni zamanda Təqdimat və konfrans materialları ayrıca bir toplu kimi hazırlanmışdır. Həmin seriyada, həmçinin görkəmli qazax alimi Darkan Kıdırəlinin türk dünyasının abidələrindəki yazılara həsr olunmuş “Daşa yazılan tarix” adlı əsəri nəşr edilmişdir.

Bu il “Türk Dünyasının Tarixi İnciləri” seriyası çərçivəsində Türkmən xalqının Milli Lideri, Türkmənistan Xalq Məsləhətinin sədri Qurbanqulu Berdiməhəmmədovun “Ağlın gövhəri” adlı elmi əsəri nəşr olunmuşdur. Eyni zamanda tanınmış tədqiqatçı Elçin Əhmədovun Azərbaycanın ən mühüm tarixi-mədəni mərkəzlərindən biri olan Şuşa şəhərinin keçmişi və bu günü barədə “Şuşa — tarixi-mədəni irs” kitabı çap edilmişdir. Seriyanın digər diqqətəlayiq nəşri görkəmli qazax alimi Sautbek Abdraxmanovun “Korifeylər” adlı elmi məqalələr toplusudur.

Fond Türk dövlətləri başçılarının Fərman və Sərəncamlarına uyğun olaraq keçirilən yubiley tədbirlərinə xüsusi diqqət ayırır. Belə ki, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Zati-aliləri cənab İlham Əliyevin 22 oktyabr 2025-ci il tarixli “Birinci Türkoloji Qurultayın 100 illiyinin qeyd edilməsi haqqında” Sərəncamına əsasən Fond Nizami Cəfərov, Mahirə Hüseynova və Aysel Qəriblinin müəllifi olduğu “Birinci Türkoloji Qurultay” kitabını Azərbaycan, qazax və rus dillərində nəşrə hazırlamışdır.

“Türk Dünyasının Ədəbi İnciləri” seriyası çərçivəsində 2024-cü ildə Məhəmməd Füzulinin qəzəlləri Qazax dilinə tərcümə edilərək “Məhəmməd Füzuli – 530 misra (qəzəllər və qəsidələr)” adı ilə çap olunmuşdur. Kitabın təqdimatı Qazaxıstanda Azərbaycan Mədəniyyəti Günləri çərçivəsində keçirilmişdir. Bu seriyaya aid digər nəşrlər – görkəmli türkmən şairi Məxdumqulu Fəraqinin “Aşiq olmuşam” adlı şeirlər toplusu (türkmən və Azərbaycan dillərində), tanınmış qazax yazıçısı Kemel Tokayevin “Xüsusi tapşırıq” romanı, qazax yazıçı Berdibek Sokpakbayevin “Mənim adım Kojadır” əsəri və qazax ictimai xadimi Malik Otarbayevin “Gözlədiyimiz xoşbəxtlik” adlı fəlsəfi pritça və esselər kitabı Türkmənistanda və X Bakı Beynəlxalq Kitab Sərgisində təqdim edilmişdir.

Bu il görkəmli qırğız klassiki Alıkul Osmanovun “Zamandan-zamana” adlı şeirlər toplusu Azərbaycan və qırğız dillərində nəşr edilmiş, təqdimatlar Azərbaycan və Qırğızıstanda keçirilmişdir. 2025-ci ildə Azərbaycan Xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadənin 100 illik yubileyi münasibətilə onun “Özümüzü kəsən qılınc” əsəri Azərbaycan və türk dillərində çap edilərək Azərbaycan və Türkiyədə təqdim olunmuşdur. Seriya çərçivəsində Elçin Hüseynbəylinin Göytürklər dövrünə həsr olunmuş “Gültəkin Xaqan” tarixi romanı da nəşr edilmişdir.

Fond çoxdilli nəşrlərə də xüsusi diqqət yetirir. Qazaxıstan Respublikasının Prezidenti Zati-aliləri cənab Kasım-Jomart Tokayevin tapşırığına uyğun olaraq görkəmli qazax şairi, mütəfəkkiri və maarifçisi Abay Kunanbayevin 180 illiyi beynəlxalq səviyyədə qeyd olunur. Bu münasibətlə Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu Abayın “Seçilmiş şeirlər” toplusunu Azərbaycan, qazax, qırğız, türk, özbək, türkmən və macar dillərində nəşr edərək mühüm töhfə vermişdir. Görkəmli qazax şairi Mağcan Cumabayevə həsr olunmuş “Bizim Mağcan” kitabı isə Azərbaycan, qazax, qırğız, türk, özbək, ingilis və rus dillərində çap edilmişdir. Bu il həmçinin Askar Kumıranın “Canavar ili, Türküstanda biz” romanı qazax dilindən Azərbaycan dilinə tərcümə edilərək nəşr olunmuşdur.

Türk dünyasının ədəbi-mədəni irsinə həsr olunmuş elmi konfransların əhəmiyyətini nəzərə alaraq Fond Üzeyir Hacıbəylinin 140 illiyinə həsr olunan “Aşıq Ələsgərdən Üzeyir Hacıbəyliyə: Türk dünyasının mədəni kodları” adlı konfransın materiallarını ayrıca kitab şəklində nəşr etmişdir.

Fond türk dünyasının diplomatik irsinə də xüsusi önəm verir. Tanınmış Azərbaycan diplomatı və dövlət xadimi Hafiz Paşayevin “Bir səfirin manifesti” əsəri Qazax dilinə tərcümə edilmişdir. Bundan əlavə, görkəmli dövlət xadimi Həsən Həsənovun “Azərbaycan və macar xalqlarının etnik kökləri” kitabı nəşrə hazırlanmış, tarixçi Fəxri Valehoğlunun “Azərbaycan–Gürcüstan münasibətləri (1918–1922)” elmi araşdırması çap olunmuşdur.

Fond ensiklopedik nəşrlərə də böyük əhəmiyyət verir. Ötən il Bakı Musiqi Akademiyası ilə birgə “Türk ölkələrinin milli musiqi alətləri” atlası nəşr edilmişdir. Digər mühüm layihə Azərbaycan Memarlar İttifaqı ilə birlikdə hazırlanmış və UNESCO-nun Mənzil-qərargahında təqdim edilmiş “Azərbaycan Memarlıq İrsinin Dühası: Əcəmi Naxçivani - 900” kitabıdır.

Bu sahədəki sistemli fəaliyyətini davam etdirərək sözügedən silsilənin çərçivəsindən kənara çıxan Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu, Özbəkistan Respublikasının Prezidenti Şavkat Mirziyoyevin göstərişi və Türk Dövlət Başçılarının dəstəyi əsasında çoxcildli və çoxdilli nəşr layihəsi “Türk Folklor İrsi” Antologiyasını reallaşdırır.

Dünya elmi təcrübəsində ilk dəfə olaraq bu Antologiya vahid və fundamental akademik nəşri təmsil edir. Üç il müddətinə nəzərdə tutulan layihə çərçivəsində çap və rəqəmsal formatda 21 cildin nəşri planlaşdırılır. Birinci mərhələdə, türk dünyasının qəhrəmanlıq dastanlarına həsr olunmuş birinci cildin beş kitabı artıq işıq üzü görmüşdür. Antologiya ilk dəfə olaraq türk xalqlarının ən mühüm dastan, mif, əfsanə, rəvayət və folklor nümunələrini çoxmillətli və çoxdilli formatda vahid konsepsiya ətrafında birləşdirir, onların şifahi irsinin bütöv korpusunu formalaşdırır, qorunub saxlanılmasını və beynəlxalq səviyyədə təbliğini təmin edir.

Bu il Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun digər mühüm nəşri Türk dünyasının mədəni irsinə dair ilk çoxdilli Kataloq – “Türk Dünyasının Mədəni Kodu” olmuşdur. Beynəlxalq ekspert və tədqiqatçılarla sıx əməkdaşlıq şəraitində hazırlanmış bu nəşrin fərqli cəhəti ondan ibarətdir ki, təqdim olunan bütün materiallar Fondun üzv dövlətləri tərəfindən rəsmi şəkildə təsdiq edilmiş, hər ölkə milli irs nümunələrini öz dilində təqdim etmişdir. Populyar-elmi formatda hazırlanmış Kataloq mütəxəssislərdən gənclərə və məktəblilərə qədər geniş oxucu auditoriyası üçün əlçatandır.

Kataloqda Azərbaycan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Türkiyə, Özbəkistan, Türkmənistan və Macarıstan daxil olmaqla yeddi ölkənin hər birindən 10 ədəd maddi və qeyri-maddi mədəni irs nümunəsi olmaqla ümumilikdə 70 unikal abidə və ənənə təqdim olunur. Bu nümunələr Türk dünyasının mənəvi birliyini və tarixi-coğrafi quruluşlarının yollarının kəsişməsində formalaşmış mədəni müxtəlifliyini əks etdirir.

Nizami Gəncəvi, Əlişir Nəvai, Məhəmməd Füzuli, Abay Kunanbayev, Mağcan Cumabayev, Məxdumqulu Fəraqi, Alıkul Osmanov, Çingiz Aytmatov, Aşıq Veysəl, Bəxtiyar Vahabzadə və digər klassiklərin əsərlərinin müxtəlif dünya dillərinə tərcüməsi və nəşri ilə Fond türk ədəbi irsinin geniş təbliğini həyata keçirir. Eyni zamanda uşaqlar üçün nəzərdə tutulmuş “Uşaqların Nizami Gəncəvi Dünyası”, “Türk dünyasının göy qurşağı” (türk xalq nağılları), “Mənim adım Kojadır” və b. nəşrlər də hazırlanır.

Fondun bütün nəşrləri təqdimat mərasimləri, dəyirmi masalar və elmi konfranslarla müşayiət olunur, seçilmiş parçalar əsasında bədii və ədəbi çıxışlar təşkil edilir. Nəşr olunmuş kitablar türk ölkələrinin milli kitabxanalarına hədiyyə edilir, bununla da ortaq türk irsinin tanıdılmasına, beynəlxalq səviyyəli maarifçiliyin artırılmasına və geniş auditoriyanın bu mədəni irsə çıxışının təmin edilməsinə töhfə verilir.

Nəticə etibarilə, son iki il ərzində Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu müxtəlif seriyalar və layihələr çərçivəsində təxminən 50 kitab nəşr edərək türk dünyasının ədəbi və mədəni irsinin qorunması və beynəlxalq səviyyədə təbliği sahəsinə mühüm töhfə vermişdir.

Əldə olunmuş nailiyyətlərə əsaslanaraq, Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu türk dünyasının ədəbi və tarixi-mədəni irsinin təbliğinə yönəlmiş nəşriyyat və mədəni-maarif təşəbbüslərini genişləndirməklə bu sahədəki sistemli fəaliyyətini davam etdirəcəkdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.12.2025)