İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Səlim Babullaoğllunun lirikası diskursivdir, analitikdir, geniş nəfəsə malikdir, hikmət ənginliklərinə baş vurur, diqqəti detallarda cəmləşdirir və bir qayda olaraq böyük poetik formalar ("Avqust", "IX hissə", "Oğlumla söhbət", "Ata və uşaqlar") şəklini alır ki, hissələr dərin, əhatəli ağıl və sirayətedici hissiyatla birləşir, refleksiyaya bariz meylli koqnitiv impulslarla cilalanır.

(Marqareta Kurtesku
Yazıçı, filologiya elmləri doktoru, Bels Universitetinin professor. Rumıniya)

Bu gün çağdaş Azərbaycan poeziyasının tanınmış nümayəndəsi, yeni dalğa şeirinin öncüllərindən biri Səlim Babullaoğlunun doğum günüdür.

Həmin qadına məktub

Mənə şəkil göndərdin
uzun illərdən sonra,
bəraətçün şəkillər
görən, nə deməliydi?
Hə, elədi, sükutda
gizlənib bütün sözlər.
Gözəldi saçında ağ-
iztirabın sancağı.

Mənimsə köksümdədi
xəyanət qəlpələri.
Şəhvətin köynəyini
təəssüf  yeli qurudub.
Birlikdə son günümüz,
yəni, o şəkil, əda
keçmisin yaddaşında
indi çoxdan soluxub.

İndi mən çox düşmüşəm,
sən də cavan deyilsən.
Qırışları gizlətmir
boynundakı yaylığın.
Tənhasan, yeməyini
yəqin yavan yeyirsən.
Gövdəni gəzdirəndə
büdrəyir ayaqların.

O adamlar deyilik,
bir də nə yazım,axı?
Ehtirasın külündə
qaralar üz-gözümüz.
Güzgüdə təskinliyin
gözəlliyin deyilsə,
heç olmasa dadına
yetişsin diriliyin.

Balaca şəhərlərin
çox rahat dünyası var:
üç-dükan, meydança,
klub və qəbristanlıq.
Amma əsas bu deyil,
orda bütün söhbətlər
dünyanın özü qədər
yaman çəkər adamı.

Ömür harda yaşansa
tale orda qonaqdı.
Qonağısa qovmazlar,
bir də adət var axı.
Axşamları tum çırtla,
pəncərədən Aya bax,
Leylanın Məcnununda
son hərf üçün baş sındır.

Ümidlər ilə yama
sabahın cübbəsini.
Dualardan bərk yapış,
təkcə özün üçün yox.
Xatirə güvəsini
təmizlə üst-başından.
İndiysə getməliyəm,
oğlum məktəbdən çıxır.

Fərqli yazır, heç kəsəs bənzəmir, adi təsvirlərlə əsla kifayətlənməz, mütləq hansısa fikirləri ixrac edər, nəyəsə diqqət cəmləyər, nəsə verməyə çalışar. Onun üçün poeziya – sadəcə heca və qafiyə uyğunluğu deyil.

Səlim Babullaoğlu 1972-ci il dekabrın 10-da Əli-Bayramlı şəhərində (indiki Şirvan şəhəri) ziyalı ailəsində anadan olub. Əli Bayramlı şəhərində orta məktəbi bitirdikdən sonra M. Ə. Rəsulzadə adına Bakı Dövlət Universitetinin kitabxanaçılıq fakültəsində ali təhsil alıb. İlk mətbu şeirləri və məqalələri orta təhsil aldığı illərdə Əli-Bayramlı şəhərinin "İşıq" və "Mayak" qəzetlərində dərc olunub.

Universitet illərindən müxtəlif qəzetlərlə ("Bakı Universiteti", "Dədəm Qorqud", "İstiqlal", "Yeni Quruluş", "Biznes-press", "Aydınlıq", "Zaman" (Türkiyə), "7 gün", "Xalq qəzeti", "Azadlıq" qəzeti ("Ədəbi Azadlıq" əlavəsi), "Yeni Azərbaycan", "525-ci qəzet") əməkdaşlıq edib. Şeirləri və tərcümələri dövri ədəbi mətbuatda çap olunub. Azərbaycan Dövlət Televiziya və Radio Verilişləri Şirkətində "Xəzər" redaksiyasında (1997–2000) müxbir və redaktor kimi çalışıb, "Yaddaş" proqramının aparıcısı, "Üz-üzə" proqramının redaktoru olub.

"Yeni Azərbaycan" qəzetinin rus dilində nəşr olunan "Сегодня" əlavəsinin məsul redaktoru (2003), "ATV Kitab" seriyasının redaktoru, "Kitabçı" jurnalının baş redaktoru (2013–2016) olub. Ötən əsrin 90-cı illərinin ortalarından etibarən ədəbiyyatla peşəkar məşğul olmağa başlayıb. Şeirləri, müsahibə və məqalələri 20-dən artıq dilə (türk, alman, polyak, ingilis, gürcü, ukrain, rus, yapon, fransız, macar, ərəb, fars, özbək, qırğız, serb, monteneqro, makedon, fin, rumın, ispan, italyan, türkmən və s.) tərcümə edilib

Səlim Babullaoğlu 2003-cü ildən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin (AYB) və Birliyin İdarə heyətinin üzvüdür. 2004–2014-cü illərdə AYB nəzdində qurucusu olduğu "Dünya ədəbiyyatı" dərgisinin, "DƏB" (Dünya Ədəbiyyatından Books) və "Yeni DƏB" kitab seriyasının baş redaktoru, 2014–2021-ci illərdə Azərbaycan Bədii Tərcümə və Ədəbi Əlaqələr Mərkəzinin sədri, 2021-ci ildən indiyədək AYB-nin beynəlxalq əlaqələr və tərcümə məsələləri üzrə katibi, birliyin Qəbul Komissiyasının sədridir.

GUAM ölkələri yazıçılarının könüllü PenGUAM təşkilatının sədri olub (2008–2010), Qırğızısan və Qazaxıstan Yazıçılar Birliyinin fəxri üzvü, Bişkek PEN Mərkəzinin üzvüdür (2006-cı ildən). Prezident təqaüdçüsüdür (2008). Bir çox milli və əcnəbi ədəbiyyat ödüllərinə layiq görülüb. "DƏB", "Yeni DƏB", "ATV Kitab", "525 kitab" seriyalarının yaradıcısı, "Xalq əmanəti" (Xalq Bank) seriyasının redaktoru olub, 200-dən artıq kitabın tərtibçisi, redaktoru, tərcüməçisi və naşiridir.

Şeir kitabları

- Tənha

- Polkovnikə heç kim yazmır.

- On (E. Zalla birlikdə)

- Kapellhausda bir axşam (E. Zal və E. Hüseynbəyli ilə birlikdə)

- İlyas Göçmənin şəkil dəftəri.  (kitabın ilk nəşri "2000–2010-cu illərdə çap olunan ən yaxşı şeir kitabları"nın beşliyinə düşüb)

Esse, publisistika, ədəbiyyatşünaslıq kitabları

- Ədəbi söhbətlər (2011)

- Sənət əsirliyində (2012)

- Ədəbi yuxular (2016)

- Doktor Qarayev (2004, 2019)

- Diktor (diktor Rafiq Hüseynov barədə, 2006)

- Xatirələr: memar Rasim Əliyev (2017)

Mükafatları

- Tərcümələrə görə "Ulus" qəzetinin "Nar budağı" mükafatı (Bakı, 2001)

- "İlin tərcüməçisi" — İ. Brodskidən tərcümələrə görə (Gənclər və İdman Nazirliyi, Bakı, 2001)

- Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumunun Milli Kitab Mükafatı (2003, 2004)

- İLESAM təşkilatının keçirdiyi M. Füzuli Beynəlxalq Poeziya Müsabiqəsinin Jüri Ödülü (Türkiyə, Ankara, 2004)

- "Dünya ədəbiyyatı" dərgisinin nəşrinə görə "Qızıl Qlobus" mükafatı (Bakı, 2005)

- Art Salı Sənət-Foto Qrupunun mükafatı (Türkiyə, İstanbul, 2006)

- İstanbul Qəbzə Bələdiyyəsinin mükafatı (2006)

- Qırğızıstan Yazıçılar İttifaqının "Qızıl Qələm" mükafatı (Bişkek, 2006)

Biz Səlim Babullaoğlunu – gözəl şairimizi Redaksiyamız adından səmimi təbrik edir, daha çox yazıb-yaratmasını, həmişə diqqətdə olmasını, daim sevilməsini arzulayırıq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.12.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Rəsul Rza, Əli Kərim, İbrahim Göyçaylı... və İskəndər Coşqun – bu şairləri birləşdirən nədir? Onların hər birinin əslən Göyçaydan olmaları.

Poeziyalarında da nəsə bir oxşarlıq duymaq olar...

İskəndər Coşqun 1927-ci ildə Göyçay şəhərində fəhlə ailəsində doğulub. Burada orta təhsil alandan sonra Bakıda M.A.Əliyev adına Teatr İnstitutunun teatrşünaslıq fakültəsinə daxil olub. Həmin il "Mavzoleydə" adlı ilk mətbu şeri "Ədəbiyyat və incəsənət" qəzetində çapdan çıxıb. 1952-ci ildə Moskvada M.Qorki adına Ədəbiyyat İnstitutunun poeziya şöbəsinə daxil olub, 1955-ci ildə oranı bitirib. 1962-ci ildən M.Qorki adına Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrında ədəbi hissə müdiri işləyib.

22 may 1991-ci ildə "Azərbaycan Respublikasının əməkdar incəsənət xadimi" adına layiq görülüb. Müxtəlif illərdə "Gəmidə söhbət", "Qığılcımlar", "Mən atamı düşünərkən", "Nəğmə dolu ürək" və s. adlı kitabları çap olunub. "Bakı Komissarları" pyesi 1986-cı ildə tamaşaya qoyulub. Tamaşaya görə ona Azərbaycan Ali Soveti Rəyasət Heyətinin fəxri fərmanı verilib. S.Vurğunun "Komsomol poeması" əsasında yazdığı pyesinə görə Respublika Lenin Komsomolu mükafatına layiq görülüb.

2024-cü ildə Azərbaycanda Vətəndaş Cəmiyyətinin İnkişafına Yardım Assosiasiyasının (AVCİYA) "Göyçay Ensiklopediyası"nın davamı olaraq İsgəndər Coşqunun əsərlərinin külliyyatından ibarət yeni "Nəğmə dolu ürək" kitabını təqdim edilib. 

Dramaturq, naşir, 1954-cü ildən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü olan İsgəndər Coşqun 1996-cı il dekabr ayının 10-da vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.12.2025)

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

Bir dəfə məşhur alman fiziki, Nobel mükafatı laureatı Vilhelm Rentgen tələbələrinə Leyden qabı ilə təcrübələr nümayiş etdirirdi. Arayış üçün qeyd edək ki, Leyden bankası Hollandiyanın Leyden şəhərində ixtira edilmiş və banka formasında olmaqla, dünyanın ilk elektrik kondensatorudur. Bu cihaz böyük elektrik yüklərinin yığılmasına və saxlanmasına imkan verirdi.

Professor Rentgen tələbələrinə məlumat verərək deyir:

-Siz bu Leyden bankası ilə çox, daha çox diqqətli davranmalısınız! Əgər orada kifayət qədər elektrik yükü yığılarsa, dövrədə yaranan qısaqapanma ilə hətta bir öküzü belə öldürmək mümkündür.

Alim hamıya daha aydın olsun və mühazirəsini kifayət qədər səmərəli şəkildə yekunlaşdırmaq məqsədi ilə, cihazın elektrik yükünü boşaltmağı fədakarcasına öz üzərində sınaqdan keçirir. Bu zaman güclü bir şıqqıltı eşidən Rentgen instinktiv olaraq tez əlini geri çəkir, nəfəsini tutur. Bir qədər sonra tələbələrdən soruşur:

 -Hə, gördünüzmü? Bu qədər... İndi nə baş verdiyini kim izah edə bilər?

 Tələbələr çaşqın halda bir-birlərinə baxaraq, susurlar... Nəhayət onlardan biri özündə cəsarət tapıb, ayağa qalxaraq deyir:

-İki şeydən biri, cənab professor... Ya sizin öküzün öldürülməsi ilə bağlı ifadəniz bir qədər şişirdilib, ya da siz öküzdən qat-qat sağlamsınız!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.12.2025)

Şərəf Cəlilli,

Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

İstiqlal Bəyannaməsinə imza atan, Ana dilini dövlət dili elan edən Hökumət-adam

Tərcümeyi-halı ilə tarix yaratmaq, mənsub olduğu millətin haqq səsinə dönmək, milli mücahid ömrü sürmək hər kəsin alın yazısı, Tanrıdan tale payı olmur. Xoy və Şəki xanlarının soyundan gələn, Rusiya Dumasının üzvü, Bakı Dumasının rəhbəri, İstiqlal Bəyannaməsinə imza atan, Milli Şuranın qurucularından biri, Milli Hökumətin başçısı kimi cəsarətli qərarlar alan Fətəli xan Xoyski belə qüdrətli simalardan, milli məfkurədən milli dövlətçiliyə yol gələn tarixi şəxsiyyətlərdəndir. Adı Milli dövlətçilik və İstiqlal tariximizə həkk olunan Fətəli xan Xoyski təkcə Cümhuriyyət qurucularının sırasında yer almadı. 

Dövlət aparatının qurulması, ayrı-ayrı nazirliklərin və qurumların təşkil edilməsi üçün mühüm qərarlara imza atdı. Məhz onun rəhbərlik etdiyi hökumətin zamanında Milli Ordu quruldu. Ana dili dövlət dili elan olundu. Azərbaycanın dövlət bayrağının təsis edilməsi haqqında qərar qəbul edildi. Azərbaycan Parlamanı- Məclisi-məbusan, Şərqin ilk dünyəvi tədris mərkəzi Bakı Universiteti fəaliyyətə başladı. Gəncənin tarixi adı bərpa edildi. İstiqlaliyyətimizi dünyaya bəyan edən Fətəli xan Xoyski onun tanınmasını Məclisi-məbusana yetirən hökumət başçısı kimi də ruhumuzun qida yeri oldu.

Çarizmin aqrar məsələnin həllində müstəmləkəçilik siyasəti yeritməsinə yol vermək olmaz!

Bütün ruhu duyğuları ilə Azərbaycan olan, mütəfəkkir  dövlət xadimi kimi ilklərə imza atan, xarakterin gücü, iradənin əyilməzliyi ilə bir hökumət başcısı kimi edilməsi mümkün olmayanları gerçəyə çevirən Fətəli xan Xoyski 1875-ci il dekabrın 7-də Nuxada – indiki Şəki şəhərində anadan oldu. Tərcümeyi-halını istinad edərək qeyd edə bilərik ki, “1803-1806-cı illərdə Azərbaycanı işğal edən rus ordusunun komandanı general Sisianov Peterburqa göndərdiyi raportda Fətəli xanın ulu babası, Xoy xanı olan Cəfərqulu xanı Xan Xoyski kimi təqdim edib. Elə həmin dövrdən bu nəsil Rusiyanın müstəmləkəsi olan Azərbaycanda Xoyski soyadı ilə məşhurlaşıb. Fətəli xan Xoyski təhsilini Gəncə gimnaziyasında başa vurduqdan sonra Moskva Dövlət Universitetinin hüquq fakültəsinə daxil olub. 1897-ci ildə universiteti birinci dərəcəli diplomla bitirib və həmin ilin avqust ayında Tiflis Məhkəmə Palatası sədrinin əmrilə Gəncə Dairə Məhkəməsində əmək fəaliyyətinə başlayıb. Hüquqşünas kimi fəaliyyət göstərdiyi illərdə millət, məmləkət sevgisi ilə Qafqaz-Azərbaycan türklərinin etimadını qazanıb. Bu etimadın nəticəsi olaraq Fətəli xan Xoyski 1907-ci ildə Gəncə Quberniyasından II Dövlət Dumasına deputat seçilib və Dumanın müsəlman fraksiyasına daxil olub. Dumadakı fəaliyyətində xüsusilə aqrar məsələ və onun həlli yolları haqqında fikirləri böyük əhəmiyyətə malik olub. Xoyski öz çıxış və təkliflərində çarizmin aqrar məsələnin həllində də müstəmləkəçilik siyasəti yeritməsini pisləyib və  sübut edib ki, bu məsələdə yerli xalqların hüquqlarının bundan sonra da tapdanmasına heç bir vəchlə yol vermək olmaz və çarizmin köçürmə siyasəti torpaq məsələsi ədalətli həllini tapana qədər dayandırılmalıdır”.

Dumanın Qafqazlıların hüquqlarının müdafiəçisinə çevrilən üzvü

Tarixi mənbələrə istinad edərək onuda qeyd edə bilərik ki, Fətəli xan Xoyski deputat səlahiyyətlərindən istifadə edərək Dumada təkcə aqrar məsələləri qaldırmaqla kifayətlənməyib, həmkarları ilə birlikdə Rusiyanın müdafiə nazirinə sorğu göndərərək  hərbi səhra məhkəməsinin ölüm hökmü çıxardığı qafqazlı hərbçilərin əfv olunmasını xahiş edib. Xoyski eyni zamanda mayın 18-də 173 deputatın imzası ilə milli və dini fərqlərə görə vətəndaşların siyasi və mülki hüquqlarını məhdudlaşdıran qanunların ləğv olunması haqqında Dövlət Dumasına layihə təqdim edib. Fətəli xan Xoyski  mənsub olduğu millətin mənafeyi ilə bağlı bütün məsələlər ətrafında öz fikrini bildirmək üçün Duma tribunasından məharətlə istifadə edib. Bu sahədə əldə etdiyi təcrübə və nailiyyət Fətəli xan Xoyskinin sonrakı siyasi fəaliyyətində silinməz izlər qoyub. 1908-ci ildən 1917-ci ilin əvvəllərinə kimi əvvəlcə Gəncə, sonra isə Bakı dairə məhkəmələrində andlı müvəkkil və hüquq məsləhətçisi işləsə də, siyasi xadim kimi fəaliyyətini dayandırmayan, xalq arasında böyük nüfuz qazanan Fətəli xan Xoyskinin həyatında 1917-1920-ci illər  mühüm və önəmli yer tutur. Belə ki, 1917-ci ilin fevralın da Rusiyada başlayan inqilab bütün imperiyada, o cümlədən Azərbaycanın şimalında da təbəddülatlar yaradır. Çar Rusyasının süqutu digər əyalətlər kimi Azərbaycan xalqının da siyasi taleyini müəyyənləşdirmək üçün imkanlar açır. Bu  dönəmdə ən vacib məsələlərdən biri də ölkənin siyasi mənzərəsini dəyişən Liderlərin önə çıxması idi. Tərəddüt etmədən qeyd edə bilərik ki, bu qüdrətli liderlərdən biri də Fətəli xan Xoyski olmuşdur. Fevral inqilabından sonra ardıcıl siyasi fəaliyyətə başlayan Xoyski Milli Müsəlman Şurasının müvəqqəti İcraiyyə Komitəsinin üzvü seçilmiş, Ümumqafqaz müsəlmanlarının qurultayında iştirak etmişdir.

 “Zaqafqaziya xalqları ümumi mənafelərinə görə bir-birilə sıx bağlıdır”

Çar Rusiyası süquta uğradıqdan sonra 1917-ci ilin noyabrında Zaqafqaziya komissarlığı, 1918-ci ilin fevralında isə Zaqafqaziya Seymi yarandı. Seymin tərkibinə seçilən 44 müsəlman-türk fraksiyasının üzvlərindən biri də Fətəli xan Xoyski idi. Seym Zaqafqaziyanın müstəqilliyini elan etdikdən sonra onun ədliyyə naziri olan Xoyski daim Qafqaz birliyinin tərəfdarı olub. Gürcüstan Seymdən çıxmaq arzusunu bəyan etdikdə isə məsələyə münasibət bildirən Xoyski bu gün də kəsərini itirməyən tarixi bir kəlam işlədib: “Zaqafqaziya xalqları ümumi mənafelərinə görə bir-birilə sıx bağlıdır. Onların ayrılması asan olmayacaq. Əgər ayrılmaq gürcü xalqının iradəsidirsə, bizim ona mane olmağa haqqımız yoxdur. Əlbəttə, belə bir şəraitdə Azərbaycan türklərinə də müvafiq qərar qəbul etməkdən başqa yol qalmır”.

Zaqafqaziya Seymi dağıldıqdan sonra mayın 27-də müsəlman-türk fraksiyası Tiflisdə bir araya gələrək Azərbaycan Milli Şurasını yaratdı. Onların arasında Fərəli xan Xoyski də vardı. Həmin iclasda Məhəmməd Əmin Rəsulzadə Milli Şuranın sədri, Xoyski isə İcraiyyə Komitəsinin rəhbəri seçildi. Mayın 28-də Milli Şuranın ilk iclasında Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin istiqlaliyyəti bəyan olundu. İstiqlalını bəyan edən dövlətin ilk Baş naziri vəzifəsinə bütün şura üzvlərinin yekdil səsi ilə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin baş naziri olduğu illərdə ölkəni ləyaqətlə idarə edib şərəflə təmsil edən  Fətəli xan Xoyski gətirildi.

Şərqdə ilk dəfə olaraq dini deyil, demokratik əsaslar üzərində qurulan dövlət yaradıldı

Manna, Midya, Atropatena, Şirvanşahlar, Atabəylər, Ağqoyunlular, Qaraqoyunlular, Səfəvilər, Əfşarlar, Qacarlar kimi qüdrətli dövlətlər quran Odlar Yurdu Azərbaycan bununla da, Şərqdə ilk olaraq dini deyil, demokratik əsaslar üzərində qurulan dövlətə- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinə imza atdı. Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, Əlimərdan bəy Topçubaşov, Nəsib bəy Yusifbəyli, Həsən bəy Ağayev, Xosrov bəy Sultanov, Əliağa Şıxlinski, Səməd bəy Mehmandarov, Məhəməmədhəsən Hacinski, İsa bəy Hacinski, Firudin bəy Köçərli, Sultan Məcid Qənizadə, Xudadat bəy Rəfibəyli, Xəlil bəy Xasməmmədov, Xudadat bəy Məlikaslanov, Xudadat bəy Məlikyeqanov kimi qüdrətli liderlərin qurduğu Cümhuriyyətin hökumət başçısı kimi tarix yaradan “Fətəli xan Xoyski və onun silahdaşları həmin dövrdə Azərbaycan xalqı, dövləti üçün mümkün olan nə idisə, onu da etdilər. Bunların sırasında ən alisi Azərbaycan Cumhuriyyətinin istiqlalı idi. 1918-ci il dekabrın 7-də Azərbaycan parlamentinin ilk təsis iclasında Fətəli xan Xoyski bununla bağlı çıxışında sonsuz qürur və vüqar hissi ilə qeyd edirdi: “Bugünkü gün Azərbaycan üçün böyük, əziz, mübarək gündür ki, yuxumuzda görməzdik, əqlimizə gəlməzdi ki, İstiqlalımıza nail olaq, dövlətimizi, parlamanımızı quraq. Azərbaycan xalqı artıq milli bayrağı, milli ordusu, milli dili, milli demokratiyası olan müstəqil bir dövlətdir... Qüvvəmiz qədər vəzifəmizi ifa etdik. Hələ çox şey edə bilməmişik, amma bunu cürətlə deyə bilərəm ki, hökumətin nöqsanları ilə bərabər yol göstərən işıqlı ulduzu bu şüar olmuşdur: Millətin Hüququ, İstiqlalı, Hürriyyəti”.

Hökumət bütün dövlət müəssisələrini, məhkəmələri və məktəbləri milliləşdirilməklə  tarixi ədaləti bərpa etdi

Fətəli xan Xoyski baş nazir seçildiyi gündən Cümhuriyyətin dünya ölkələri tərəfindən tanınması üçün əlindən gələni əsirgəmədi. Azərbaycan Milli Şurası və Milli Hökuməti siyasi fəaliyyətinin Tiflis mərhələsindən sonra Gəncəyə köçdü. “Fətəli xan Xoyski Azərbaycanın istiqlaliyyəti, bir dövlət kimi inkişafı uğrunda mübarizə aparmağı özünün əsas vəzifəsi olaraq bəyan etdi. O, Gəncədə dövlət aparatının yaradılması, ayrı-ayrı nazirlik və idarələrin təşkili ilə məşğul oldu. Xoyskinin  başçılıq etdiyi hökumət taleyüklü qərarları ilə Milli Şuranın vəzifəsini üzərinə almaqda haqlı olduğunu sübut etdi. 1918-ci il iyunun 17-də Azərbaycan xalqına müraciət edən hökumətin qərarında qeyd edilirdi: “Hökumətin ən yaxın və önəmli vəzifəsi bütün dövlət müəssisələrinin, məhkəmələrin və məktəblərin milliləşdirilməsidir”. İyunun 19-da bütün Azərbaycanda hərbi vəziyyət elan edən hökumət, iyunun 24-də Azərbaycan dövlət bayrağı haqqında qərar qəbul etməklə kifayətlənmədi. İyunun 27-də Ana dilimizi dövlət dili elan etdi.

Bu dövrdə Fətəli xan Xoyskinin başçılıq etdiyi Milli Hökumətinin ən mühüm vəzifələrindən biri də  1918-ci il iyulun 15-də Fövqəladə Təhqiqat Komissiyasının yaradılması ilə bağlı oldu. Bu komissiya Birinci Dünya müharibəsi illərində, Bakıdakı mart soyqırımı zamanı, bütövlükdə Cənubi Qafqaz ərazisində türklərə və digər müsəlmanlara qarşı törədilən vəhşilikləri öyrənmək, bu işdə günahkarları tapmaq və onları məsuliyyətə cəlb etmək işi ilə məşğul olmaq məsələsi idi.”

1918-ci il avqustun 30-da isə Xoyski hökuməti 1806-cı ildə çar Rusiyası tərəfindən ləğv edilən Gəncə şəhərinin adını bərpa etməklə tarixi ədaləti yerinə qoydu.

“Azərbaycanda yaşayan bütün vətəndaşlara bərabər münasibət olacaq!”

1918-ci il sentyabrın 15-də Qafqaz İslam Ordusu tərəfindən Bakı azad edildi. Sentyabrın 17-də Fətəli xan Xoyskinin rəhbərliyilə Azərbaycan hökuməti Bakıya köçdü. Bakıda əmin-amanlıq yaratmağa başladı. Bu vaxt Bakı əhalisi soyğunçuluqdan, özbaşınalıqdan, qanunsuzluqdan, milli zəmində adam öldürülməsindən böyük əziyyət çəkmiş və öz şəhərində qaçqın vəziyyətə düşmüşdü. Xoyski hökuməti belə bir vəziyyəti aradan qaldırmaq və əhalini əmin-amanlığa çıxarmaq məqsədilə şəhər zəhmətkeşlərinə məlumatla müraciət etdi. 1918-ci il sentyabrın 18-də Fətəli xan Xoyskinin imzası ilə “Azərbaycan Respublikası hökumətinin məlumatı” elan edildi. Məlumatda qeyd edilirdi: “Respublikanın mərkəzi Bakı şəhərinə daxil olmuş Azərbaycan hökuməti şəhərin və ətrafının bütün əhalisinə elan edir ki, milliyyətindən, dinindən asılı olmayaraq Azərbaycanda yaşayan bütün vətəndaşlara bərabər münasibət olacaq və hökumət bütün vətəndaşların həyatını, hüquqlarını və əmlakını bərabər surətdə müdafiə edəcək. Soyğunçular, adam öldürənlər və ümumiyyətlə belə şəxslər hərbi dövrün ciddi qanunları ilə cəzalanacaqlar, hətta ölüm hökmü belə veriləcəkdir”.

Xosykinin Tomsonla apardığı danışıqlar nəticəsində onun Azərbaycan hökumətinə münasibəti dəyişdi...

Azərbaycan hökuməti Bakıya köçdükdən sonra Bakı XKS-nin qəbul etdiyi bütün dekret və qanunları ləğv etdi, özünün sosial islahatlarını həyata keçirməyə və Azərbaycanın bütün ərazisində hakimiyyətini bərpa etməyə başladı. “Fəqət Azərbaycan hökuməti bu zaman çətin beynəlxalq şəraitlə üzləşməli oldu. Fətəli xan Xoyski hökumətinin dəvəti ilə Azərbaycana gələn və Azərbaycan torpağını, xüsusən Bakını bolşevik-daşnak qüvvələrindən azad edən türk hərbi hissələri Mondros sazişinə görə Azərbaycandan çıxmalı oldu. Onları ingilislər əvəz etdi. Bu zaman Bakının general-qubernatoru olan, daşnakların təsiri altına düşən general Tomson Azərbaycan hökumətini tanımaq istəmirdi. Fətəli xan Xoyskinin Tomsonla apardığı diplomatik danışıqlar nəticəsində onun Azərbaycan hökumətinə münasibəti dəyişdi və Fətəli xanın başçılıq etdiyi Azərbaycan hökumətini tanıdığını bildirdi”.

Xoyski: Aparılan bütün danışıqlar yalnız Azərbaycan Respublikasının müstəqilliyinin və suverenliyinin sovet hökuməti tərəfindən qeyd-şərtsiz tanınması şərtilə baş tuta bilər

Cümhuriyyət zamanı  ölkənin istiqlaliyyətinə əsas təhlükə şimaldan, Rusiyadan gəlməkdə idi. Fətəli xan bunu görür və yaxınlaşmaqda olan təhlükənin qarşısını diplomatik vasitələrlə almağa cəhd edir, 1919-cu il dekabrın 5-də Rusiya Xarici İşlər Xalq Komissarlığına bu məzmunda bir nota göndərir: “Azərbaycan hökuməti rus və Azərbaycan xalqları arasında mehriban qonşuluq münasibətlərinin yaradılmasının vacib və arzuolunan olduğunu nəzərə alaraq hesab edir ki, bu və ya digər məsələlərlə bağlı aparılan bütün danışıqlar yalnız Azərbaycan Respublikasının müstəqilliyinin və suverenliyinin sovet hökuməti tərəfindən qeyd-şərtsiz tanınması şərtilə baş tuta bilər”. Bu nota Fətəli xan Xoyskinin ən çətin anlarda belə milli ləyaqət hissini uca tutduğunu göstərir. Həmin notadan bir neçə ay sonra, “1920-ci il aprelin 28-də qırmızı ordu hissələri Azərbaycanın suverenliyini pozaraq ölkəmizə hücum edirlər.”

Xoyski Vətənini tərk edərək Gürcüstana getməyə məcbur olur. Amma terrordan xilas ola bilmir. 1920-ci il iyunun 19-da Tiflisdə erməni terrorçuları – Nemezis təşkilatının üzvləri tərəfindən qətlə yetirilir. Bununla da Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin ilk baş naziri kimi deyil, həm də Şəhid Baş naziri kimitarixəyazılır.

Dövlət Bayrağının təsis edildiyi  məqamdan Bayraq Gününə və Bayraq Meydanına...

Tiflisdə Mirzə Şəfi Vazehin, Mirzə Fətəli Axundazadənin, İstiqlal Bəyannaməsini parkinson xəstəliyinə baxmayaraq titrək əlləri ilə yazan, Məclisi-məbusanın sədr müavini kimi Əlimərdan bəy Topçubaşov ölkənin müstəqilliyinin tanıdılması üçün Parisdə olarkən onu uğurla əvəz edən Həsən bəy Ağayevlə birlikdə  torpaq müqəddəsliyinə qovuşan Fətəli xan Xoyskinin ruhu 70 illik intizardan sonra hüzura qovuşub. 1991-ci ildə Müstəqillik Aktına imza atan Azərbaycan xalqı Ulu Öndər Heydər Əliyevin  “Azərbaycan müstəqildir, azaddır, özü öz taleyinin sahibidir!” nidası ilə ən yeni Azərbaycanın memarı, mənsub olduğu milləti Xudafərin körpüsündə, Şuşa qalasında bayrağa döndərən Liderin-Müzəffər Ali Baş Komandan, Prezident İlham Əliyevin iradəsi, fərman və sərəncamları ilə tarix yaradır, daha işıqlı sabahlara inamla addımlayır.

2025-ci il milli dövlətçilik tariximizə “Suverenlik və Konstitusiya ili” kimi daxil oldu. O, yaddaşlara həm də Fətəli xan Xoyskinin 150 illik yubiley ili kimi yazıldı. Hər iki sərəncamın bir ünvanı vardı: Azərbaycanda Bayraq Gününü təsis edən, Bayraq Meydanını quran Prezident İlham Əliyev! Bu Xalq Cümhuriyyəti zamanı özgürlüyün rəmzi olan Azərbaycan Bayrağının təsis edilməsi haqqında qərar alan Milli Hökumətin başçısının - Fətəli xan Xoyskinin ruhunu şad edən ən ali, müqəddəs məqamlardandır! Hür doğulub, hür yaşamaqdan, tarix yaradan Liderlərin törəsi olmaqdan böyük səadət varmı?!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.12.2025)

Cahangir Namazov,

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Özbəkistan təmsilçisi

Bugünkü müsahibəmiz miniatür, tezhib və illüstrasiya sahəsində beynəlxalq səviyyədə tanınmış sənətçi, Yeni Yüzyıl Universitetinin müəllimi və bir çox nüfuzlu sərginin kuratoru Fatemeh Səba Cəfəridir.

S. Cəfəri Beynəlxalq Rəsm Müsabiqələrinin birincilik mükafatı, Ənənəvi Sənətlər üzrə ikincilik mükafatı və Fotoqrafiya üzrə üçüncülük mükafatı kimi nüfuzlu nailiyyətlərin sahibidir. “4 Dəqiqə Sənət”, UNESCO 2023 Aşıq Veysəl İli Sərgisi və “Dədə Qorqud” kimi önəmli fərdi sərgilərin kuratorluğunu həyata keçirmişdir.

— Zəncan — uşaqlıq dünyanızı formalaşdıran şəhərdir. Bu şəhərin təbiəti, insanları və xatirələri bu günkü sənət ruhunuzda necə bir iz buraxdı?

— Təbii ki, insan nə qədər böyüsə də, uşaqlığını həmişə darıxaraq xatırlayır. O sakitliyi, azadlığı, sərbəstliyi, sədaqəti və saflığı yenidən axtarır. Məncə, heç bir insan uşaqlığı ilə bağını qoparmamalıdır; əksinə, onu daim ruhunda yaşatmalıdır.

Mən də uşaqlığımdan bəri sənətin içində olmuşam. Sənətkar bir ailədə doğulub böyümüşəm; rəsmi və şeiri çox sevmişəm, daim yazmışam, daim çəkmişəm. Amma məni ən çox təsirləndirən gecələr yuxuya gedərkən anamın və atamın bizə danışdığı nağıllar idi. Bu hekayələr türk mifologiyası və türk dastanlarında çox xüsusi yer tutur — ortaq mədəni mirasımızın işığıdır.

O zamanlardan bəri həmişə düşünmüşəm: “Bunları vizual şəkildə dünyaya tanıtmaq istəyirəm.

Qoy hamı bilsin, hamı yaşasın.” Həyat yolumun ilk addımları da məhz uşaqlığımdakı o hekayələrlə başladı. Hər bir nağıl ruhumun gizli bir guşəsində bir qığılcım yandırdı; hər söz və anlatı miniatürlərimdə və tezhiblərimdə can tapmağı gözləyən bir melodiya kimi idi.

— “Miniatürün XXI əsrə səfəri” şüarı altında siz klassik sənəti müasir ruhla birləşdirirsiniz. Sizcə qədimliklə yenilik, keçmişlə müasirlik necə bir tarazlıqda olmalıdır?

— “Miniatürün XXI əsrə səfəri” adlı fərdi sərgimdə məqsədim müasir insanın bu gün dünyaya baxdığı nöqtədən miniatürü yenidən yozmaq idi. Bu gün insan miniatürü artıq yalnız kitab səhifələrində axtarmır; onu divarda görmək, ona yaxın olmaq, onunla təmas qurmaq istəyir. Bu səbəbdən miniatürlərimi klassik kiçik ölçülərdə deyil, böyük ölçülərdə işlədim — sanki tamaşaçının gözlərinin içinə baxırmış kimi daha güclü təsir buraxmaq üçün. Ənənəvi texnikalara sadiq qalaraq, yeni cizgilər və yeni sözlərlə miniatürü dövrün ruhuna daşımağa çalışdım.

-“Altaylardan Xəzərə” adlı sərginizlə Türk dünyasının ortaq ruhunu əks etdirdiniz. Bu layihəni hazırlayarkən sizi ən çox həyəcanlandıran nə oldu?

-“Altaylardan Xəzərə” sərgisi isə mənim üçün ayrıca sehrli bir təcrübə oldu: Türk dünyasının ortaq ruhunu bir araya gətirmək, mifologiyamızı, dəyərlərimizi və mədəni bağlarımızı vizual dillə izah etmək sözlə ifadə olunmaz bir həyəcan idi. Hər coğrafiyanın ruhunu tuvala köçürmək miniatürü artıq sadəcə bir sənət forması deyil, yaşayan bir dilə çevirmək demək idi. Bu proses həm sənətçi yolumu dərinləşdirdi, həm də Türk dünyasının mədəni irsini qəlbimdə daha güclü hiss etdirdi.

— Miniatür sənəti sizin üçün sadəcə bir bəzəkdirmi, yoxsa daxili bir zikr — ruhi bir haldırmı?

— Miniatür sadəcə bəzək deyil; artıq sənətkarın öz ruhunu daşıyan, düşüncələrini, mesajını və təsirləndiyi hekayələri izah edən bir dildir. Hər rəng bir nəfəs kimidir; işləyərkən zaman dayanır, xarici dünya susur və daxili bir yolçuluq başlayır. Miniatür insanı öz mahiyyəti ilə üz-üzə gətirən, ruhunu aynada göstərən bir sənətə çevrilir.

Hər fırça toxunuşu, hər rəng çaları səssiz bir meditasiya, ruhun zikri kimidir.

— Elmi və bədii yaradıcılığınızda “Dədə Qorqud” hekayələri xüsusi yer tutur.

Bu əfsanələrdəki obrazlar daxili aləminizdə necə bir məna daşıyır?

— “Dədə Qorqud” hekayələri mənim üçün sadəcə bir kitab deyil; köklərimi və kimliyimi xatırladan müqəddəs bir səsdir.

Hər oxuduğumda sanki ilk dəfə oxuyurmuşam kimi yeni mənalar kəşf edirəm. Çünki bu hekayələr adi nağıllar deyil — Türk mədəniyyətinin, cəsarətinin, əxlaqının və vicdanının minillik əksidir.

Qədim Türk dəyərlərinə qayıtmağın vaxtıdır. Xüsusilə qadın obrazları mənim üçün hər zaman dərin ilham qaynağı olub. Onların nəcibliyini və gücünü xatırlatmaq, yaşatmaq və yaymaq sənətkarın vəzifəsidir.

“Dədə Qorqud” mənim üçün müqəddəs bir bilgədir; bu mədəni xəzinə kim olduğumuzu və hansı ruhu daşıdığımızı bizə xatırladır. Bu səbəbdən dissertasiyamı da onun üzərinə yazdım; ona həm bədii, həm də elmi yönü ilə yanaşmaq mənim üçün həm məsuliyyət, həm də böyük ehtirasdır.

— Bəzən bir sənət əsəri tamamlanmır, sadəcə səssizlikdə yaşayır. Sizin qəlbinizdə hələ də yaşayan, amma bitməmiş bir tablo varmı?

— Hər sənətkar üçün boş bir səhifə sonsuz ehtimalların və yeni bir dünyanın başlanğıcıdır. Boş kətanlarıma baxanda hansı xətlərin, hansı hekayələrin can tapacağını düşünürəm. Hər bir tablo bitəndə belə “kaş bir az da işləyəydim” deyirəm; çünki miniatürdə detallar əsla tam bitmir. Hər əsər öz daxilində bir yolçuluqdur və hər baxışda yenidən nəfəs alan bir dünyadır. Bu səbəbdən bir tablo mənim üçün heç vaxt tam sona çatmır — səssizcə yaşamağa davam edir.

— Sənəti öyrətməklə sənəti yaşamaq arasında necə bir fərq var?

— Sənəti öyrətmək başqasının yolunu işıqlandırmaqdır, sənəti yaşamaq isə öz daxili yolçuluğuna dalmaqdır. Öyrədərkən çölə, yaradıcılıq edərkən içə yönəlirsən. İkisi fərqli enerji daşısa da, bir-birini qidalandırır; biri olmadan digəri yarım qalır.

— Əgər bütün sənətinizi tək bir simvolla ifadə etməli olsaydınız, bu hansı simvol olardı?

— Şübhəsiz ki, at. At Türk dünyasında azadlığın, cəsarətin və yolçuluğun rəmzidir; köçəri mədəniyyətlərin ən dəyərli yol yoldaşı, dastanlarımızın və mifologiyamızın ayrılmaz parçasıdır. Eyni zamanda ruhumu, azadlığımı və sənət yolumdakı enerjini təmsil edir.

— Hər rəngin içinde bir ruh gizlidir, deyirlər. Sizin üçün hansı rəng qəlbinizin ən parlaq ifadəsidir?

— Hər rəngin ruh üzərində xüsusi bir enerjisi olduğuna inanıram. Mənə ən yaxın olan rəng firuzədir — sakitliyi, mənəviyyatı və daxili tarazlığı simvolizə edir. Qara ilə ağın ziddiyyətini də sevirəm; hər bir əsərin anlatdığı hekayəyə görə rəngləri diqqətlə seçirəm. Rənglər sadəcə vizual deyil, həm də psixoloji ifadə vasitəsidir; hər biri əsərin ruhunu gücləndirir.

— Bir çox beynəlxalq sərgidə iştirak etmisiniz: Türkiyə, İran, İtaliya, Dubay, Kipr… Hər sərgi sizə nə qazandırdı?

— Hər beynəlxalq sərgi yeni bir təcrübə, fərqli bir baxış bucağı və başqa bir mədəniyyətlə tanışlıqdır.Hər ölkənin estetik zövqünü görmək və onu öz yolçuluğumla harmanlamaq mənə ilham verir və dünyagörüşümü genişləndirir.

— Sizcə müasir insan əfsanələrdən hansı dərsi almalıdır?

— Əfsanələr müasir insan üçün sadəcə keçmişin əks-sədası deyil; bu günlə körpü quran bir ruh xəritəsidir. Hər əfsanə bir dərs, hər qəhrəman bir yol göstəricidir.

Müasir insan sürətli həyatın içində itib-batarkən, əfsanələrdən səbir, cəsarət və müdriklik axtarmağı öyrənməlidir.

Onlar bizə xatırladır: hər çətinlik bir sınaqdır, hər itki bir müəllimdir. Əfsanələr təkcə hekayə deyil — mədəniyyətin, dəyərlərin və insan ruhunun aynasıdır. Müasir insan bu aynaya baxaraq öz daxili yolunu anlamalı, qorxularını, ümidlərini və məsuliyyətlərini yenidən tanımlamalıdır. Əfsanələrdən alınacaq ən böyük dərs keçmişlə bu gün arasında körpü qurmaq və insan olmağın mahiyyətini itirmədən irəliləməkdir.

— Qadın sənətkar üçün “azadlıq” nə deməkdir?

— Qadın sənətkar üçün azadlıq sadəcə kənardan müstəqil olmaq deyil; öncə öz ruhunun dərinliyindəki səsi eşidə bilməkdir. Azadlıq rənglərin, xətlərin və formaların qarşısında heç bir sərhəd tanımadan axa bilməkdir. Hər fırça toxunuşunda, hər miniatürdə, hər tezhibdə öz daxili dünyanı kəşf etmək və ona həyat vermək azadlığın özüdür.

Azadlıq eyni zamanda cəsarətdir: duyğularını, düşüncələrini və xəyallarını gizlətmədən ortaya qoya bilmək, cəmiyyətin qəliblərinə baxmayaraq öz yolunu cızmaq. Bu, bir qadının həm sənətkar, həm də insan olaraq varlığını şərəfləndirməsidir.

Mənim üçün azadlıq — göyüzünə baxarkən küləyin çiyinlərimə toxunuşu, atın sərbəst qaçdığı bozqırın səsi və miniatürlərimdə can tapan qəhrəmanların cəsarətidir. Qadının ruhu azad olduqda, sənət də onunla birlikdə uçur — sərhədlərin və xəyalların o tayına keçir.

— Sənətdə uğuru necə ölçürsünüz?

— Həqiqi uğur daxili rahatlıqda və yaratdığım əsərlərdə gizlidir. Mükafatlar və tamaşaçı rəyi dəyərlidir, amma sənətkarın həqiqi ölçüsü ilhamın böyüklüyü, sənətin dərinliyi və sənətkar olmağın ümumbəşəri mənası ilə müəyyən olunur. Uğur həm içəridə hiss edilən, həm də əsərlə dünyaya yayılan bir yolçuluqdur.

— Sevgi sizin üçün sənətin qaynağı olaraq necə bir gücdür?

— Sevgi sənətin ən saf və ilhamverici qaynağıdır. Hər fırça toxunuşunda, hər rəng seçimin­də, hər xətdə sevgini hiss edirsən; o hiss ruhun dərinliklərindən gəlir və tuvaldə, miniatürdə, tezhibdə can tapır. Sevgi sənətkarı sərhədlərdən azad edir, onu zamanın və məkanın fövqünə aparır.

Sevgi gücdür, çünki insanı həm incə, həm də cəsur edir; həm öz daxili dünyasını kəşf etməyə, həm də tamaşaçının ruhuna toxunmağa yönəldir. Bir əsər yalnız sevgi ilə yaradıldıqda tamaşaçıda iz buraxır. Sevgi olmayan sənət səssiz bir boşluğa bənzəyir; sevgi ilə yaradılan əsər isə zamanın o tayında belə danışmağa davam edir.

— Sizcə gerçək sənətkar necə bir insan olmalıdır?

— Gerçək sənətkar öncə öz ruhuna sadiq olan insandır. Xarici dünyaya uyğunlaşmaq əvəzinə daxilindəki səsi dinləməyi, qəlbinin rəhbərliyinə tabe olmağı bacarır. Cəsarətli olmalıdır, çünki sənət çox zaman alışılmışın fövqündə bir səfərdir; səbirli olmalıdır, çünki hər detal üzərində düşünmək və zəhmət çəkmək gərəkdir.

Sənətkar səssizliyi duya bilən, küləyi görə bilən və kölgə ilə danışa bilən insandır. O, mərhəmətli və həssas olmalı, insanı, təbiəti və həyatın bütün incəliklərini müşahidə etməli və bunları əsərlərinə əks etdirməlidir. Gerçək sənətkar təkcə texnika ilə deyil, ruhla da yaradar; tamaşaçının qəlbinə toxuna bilən, məna və estetik təqdim edə bilən insandır.

Sənətkarın dünyası həm səssizliklə, həm də rənglərlə danışır. O, həyatı həm izləyir, həm də yozur; özünə və ətrafına qarşı məsuliyyət daşıyır. Və ən önəmlisi — gerçək sənətkar hər zaman öyrənməyə və böyüməyə açıq bir ruhla yaşayır. Çünki sənət dayanmadan genişlənən sonsuzluq yolçuluğudur. Gerçək sənət ruhun azad olduğu yerdə başlayır və tamaşaçının qəlbində əks-səda tapdıqda sonsuzluğa çatır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.12.2025)

Varis, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Baş redaktoru

“Ədəbiyyat və incəsənət”də bu günə təsadüf edən əlamətdar hadisələri diqqətinizə bu dəfə mən çatdırıram.

Ümumdünya futbol günü

Uşaqlıqdan futbol dəlisi olan, müxtəlif futbol bölmələrinə yazılan, “Sevinc” respublika və “Dəri top” ümumittifaq futbol yarışmalarında iştirak edən, oyunlarda iki dəfə qolunu, qabırğasını sındıran, dizindən menisk zədəsi alan, günü bu gün də azarkeşliyini davam etdirən və futbol oynayan biri kimi özümü və milonlarla futbol azarkeşini təbrik edirəm. Bu bayramı təqvimlərə BMT daxil edib, futbolun kütləviliyinə, adi oyun deyil, bir həyat tərzinə çevrilməsinə dəyər verib.

Yeri gəlmişkən, “ayaqla top qovmaq oyunu” barədə ilk məlumat Çin mənbələrindədir, eradan əvvəlin ikinci minilliyinə aiddir. Qədim Roma və Yunanıstanda da 2500 il bundan əvvəl futbolabənzər oyun oynayırmışlar. Yunanlarda bu oyun “top uğrunda döyüş” adlanırmış. Növbəti xatırlatma 8-ci əsrdə İngiltərədə yaşayan saksonlarla bağlıdır, onlar döyüş zamanı öldürdükləri düşmənlərin başlarını kəsib vəhşi bir “top-top” oyunu oynayırmışlar.

Bu gün bütün dünya futbol oynayır, dünya futbolu inkişaf edir, çiçəklənir, daha sürətli, daha baxımlı, daha möcüzəvi xarakter alır. Nə yazıq ki, bu inkişafa biz azərbaycanlılar millimizin öz evində Allahın qələbəyəhəsrət cırtdan, əbədi autsayder yığmalarına belə yenilmə statusu ilə tamaşa edirik. Güclülər dəstəsində hətta Bakının bir yarımrayonu olan Farer kimi multicırtdan ölkələrdəkindən də az sayda komandası olan, uşaq, əyalət və məhəllə futbolu tamamilə darmadağın edilən, kimlərinsə koppupsiya və talama mənbəyinə, milyonlarla futbolsevər üçünsə gözdağına çevrilən, tək “Qarabağ!a ümidlənən  futbolumuz, günün mübarək!

Nobel günü

Nobel Prizes Day – 1,1 milyon ABŞ dollarına bərabər olan Nobel mükafatının Stokholm şəhərində təqdimedilməsi mərasiminin şərəfinədir. Fizika, kimya, fiziologiya, tibb, ədəbiyyat, iqtisadiyyat və sülh üzrə verilən bu mükafatları İsveç Kralı rəsmi təntənəli mərasimdə şəxsən təqdim edir. 10 dekabr tarixi Alfred Nobelin 1896-cı ilin həmin günündə San-Remoda dünyadan köçməsi münasibəti ilə seçilib. İlk dəfə bu mükafat 1901-ci ilin 10 dekabrında təqdim olunub. Unutmayaq, Alfred Nobel böyük varidatını Bakı neftinin hesabına qazanıb, amma azərbaycanlılar bu mükafata həsrətdirlər.

İnsan haqları günü

Bu haqda danışmağa sözüm yoxdur deyə keçirəm növbəti mövzuya.

Şairlərimizin doğum günü

Bu gün iki Azərbaycan şairinin də doğum günüdür. Biri 1924-cü ildə Xırdalanda, əslən xızılı Ələkbər kişinin ailəsində dünyaya gəlmiş Azərbaycan SSR Xalq şairi, SSRİ Dövlət mükafatı laureatı, xüsusən həmyerliləri olan xızılıların, habelə “Canlanır hər qarış çöl Sumqayıtda” şeiri ilə sumqayıtlıların sevimlisinə çevrilmiş Nəbi Xəzridir, digəri isə müasirimiz, AYB katibi, orijinal şeirləri ilə yanaşı dünya ədəbiyyatından dəyərli tərcümələri ilə də seçilən, 1972-ci ildə dünyaya göz açmış Səlim Babullaoğludur. Nəbi Xəzriyə Allahdan rəhmət, Səlim Babullaoğluya isə uzun ömür və cansağlığı arzulayırıq.

Bu gün doğulmuş Nelli Saçs və digər əcnəbi yazarlar

10 dekabr günündə dünyaya gəlmiş əcnəbi yazarlara gəlincə, onlardan ən məşhurlarının adlarını niyə də sadalamayım?

Georq MakDonald (1824) şotland əsilli yazıçı, şair və xristian din xadimidir. O, əsasən uşaq ədəbiyyatı və fantaziya janrında yazırdı, əsərlərindən ən məşhuru “Qobilin və Şahzadədir” ki, hələ də Britaniyada uşaqülar sevə-sevə oxuyurlar.

Emili Dikinson (1830) amerikalı qadın şairdir. XIX əsrin ən orijinal və təsiredici şairlərindən sayılır. Onun şeirləri introspektiv, cəsarətli və bəzən enigmativ olaraq Qərb şeir ədəbiyyatına böyük təsir göstərib.

Nelli Saçs (1891) alman-isveç mənşəli qadın şair və dramaturq insan ruhunun cərrahı hesab edilir, sərt, kəskin, amansız yazıları ilə oxucunu qorxuda, həyəcanlandıra, hətta sarsıda bilir. Onun əsərlərində Holokost, məzlumluq, qaçqınlıq, insan dramı və ümumi insanlıq mövzuları dərin və təsirli şəkildə əks olunur. Ən məşhur əssərləri – “Ölüm evlərində”, “Qaçış və transformasiya” və “Tozsuzuğa səyahət”dir.

Yeri gəlmişkən, bu yazar 1966-cı ildə ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatına layiq görülmüşdür. Nobel Komitəsi ona bu sözlərlə mükafat vermişdi: "Yəhudi xalqının taleyinə şərik olan və onun faciəsini yüksək poetik güclə ifadə edən lirik və dramatik əsərlərinə görə."

Nəhayət, 10 dekabr günü doğulmuş növbəti qadın yazar - Klaris Lispektor (1920) –Ukraynada dünyaya gəlmiş, Braziliyada yaşamış yazıçı - roman və qısa hekayələr müəllifidir. Onun əsərləri daxili monoloq, psixoloji dərinlik və varlıq introspektivliyi baxımından modernist ədəbiyyatda önəmli yer tutur.

10 dekabrda dünyaya gəlmiş və bu gün anadan olmasının 204-cü ili qeyd ediləcək rus yazarı Belinski barədə isə Könül xanımın ayrıca yazısı olacaqdır.

Banişevski rüzgarı

Və bu gün Azərbaycan futbolunun əfsanəsi Anatoli Banişevskinin anım günüdür həm də. 1946-ci ilin 23 fevralında Bakıda dünyaya gələn, 1997-ci ilin 10 dekabrında Bakıda vəfat edən Banişevski futbol tariximizdə Ələkbər Məmmədovla birgə ən şərəfli səhifənin müəllifidir. Bilirsinizmi nəyi xatırladım? Mən balaca idim, Sumqayıtda yaşayırdıq, Banişevskini hansısa səbəbdən “Nefçi”dən kənarlaşdırmışdılar, o, futbolsuz qalıb xeyli çəki yığmışdı, bir gün atam məni özü ilə Mehdi Hüseynzadə stadionuna apardı ki, Banişevski və Bruxti Sumqayıtın “Xəzər” klubunda oynayacaqlar. Mən sonralar “Santyaqo Bernabeu”da, “Lujniki”də, “Ali Sami Yen”də, daha haralarda derbilər, finallar izləmişəm, amma ogünkü izdihamı bir də heç yerdə görə bilməmişəm. Stadionda insanlar bir-birinin içinə girmişdilər, ətraf binaların evləri, damları, stadionun hasarları, ağacların üstü – hər yer tamaşaçılarla dolu idi, bəlkə də yüz min insan var idi.

Həmin mövsüm Banişevski Sumqayıtda bir dövrə oynadı, ona baxmağa bütün Azərbaycan axışırdı, üstəlik, Dağıstandan, Krasnodar və Rostov vilayətlərindən, Gürcüstandan azarkeşlər onun oyunundan həzz almağa gələrdilər. O bir futbol sehirbazı idi, formasını itirmişdisə də yenə də möcüzələr törədir, əlinə top keçdimi, qol vururdu. Autsayder olan “Xəzər” ənənəvi olaraq 2-3 top yeyirdi hər oyunda. Banişevski isə hər oyunda 3-4 top vurub “Xəzər”i təkbaşına qələbələrə aparırdı. Bax belə bir xatirə.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.12.2025)

9 dekabr, 2025-ci il tarixində ICESCO-nun Baş direktoru Salim bin Məhəmməd əl-Malik Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun mənzil-qərargahını ziyarət edərək Təşkilatın Prezidenti Aktotı Raimkulova ilə görüşüb.

Ziyarət çərçivəsində ICESCO nümayəndə heyətinə Fondun mədəni irsin tədqiqi, qorunması və təbliği istiqamətində həyata keçirdiyi layihələr təqdim edilib, elmi əməkdaşlığın genişləndirilməsi və institusional tərəfdaşlığın möhkəmləndirilməsi istiqamətində vacib məsələlər müzakirə olunub.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı xəbər verir ki, görüş zamanı 2026-cı il üçün nəzərdə tutulan planlar, qarşılıqlı maraq doğuran istiqamətlər və yeni əməkdaşlıq perspektivləri bölüşülüb. 

Ziyarətin əsas məqamı Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə ICESCO arasında tarixi əməkdaşlığın yeni mərhələsini başlanğıc verən Əməkdaşlıq Memorandumunun imzalanması olub.

Sənəd Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun prezidenti Aktotı Raimkulova və ICESCO-nun Baş direktoru Salim bin Məhəmməd əl-Malik tərəfindən imzalanıb.

Memorandum Türk-İslam mədəni irsinin beynəlxalq səviyyədə təbliğini, mədəni irs obyektlərinin öyrənilməsi, rəqəmsallaşdırılması və qorunması üzrə yeni elmi yanaşmaların tətbiqini, eləcə də mütəxəssislər arasında təcrübə mübadiləsinin gücləndirilməsini nəzərdə tutur. 

Bu mühüm sənəd mədəni irsin qorunması sahəsində yeni mərhələnin başlanğıcı kimi qiymətləndirilir və tərəflər arasında səmərəli əməkdaşlığın daha da gücləndirilməsinə xidmət edəcəkdir.

Görüşün yekununda ICESCO-nun Baş direktoru Salim bin Məhəmməd əl-Malik Fondun xatirə kitabına öz ürək sözləriniqeyd edib.

Vurğulamaq lazımdır ki, görüşdə həmçinin ICESCO-nun nümayəndə heyəti: ICESCO-nun Tərəfdaşlıq və Beynəlxalq Əməkdaşlıq Şöbəsinin rəhbəri Anar Kərimov, ICESCO-nun Bakı regional ofisinin direktoru Əbdülhakim Əl-Sənan, ICESCO-nun Bakı Regional Ofisinin direktor müavini Məryəm Qafar-zadə, ICESCO üzrə Azərbaycan Respublikası Milli Komissiyasının katibi Ələkbər Xıdırov iştirak ediblər.

Bu gün baş tutan yüksək səviyyəli görüş, mədəni irsin beynəlxalq müstəvidə qorunması və inkişafı baxımından Fond ilə ICESCO arasında əməkdaşlığın daha da dərinləşməsinə yeni impuls verib.

Səfər bədii hissə ilə müşayiət olunub.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.12.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portal Xarici Ədəbiyyat rubrikasında bu gün sizlərə Roksana İlienin şeirlərini təqdim edir.

Roksana İlie Rumınyanın tanınmış gənc şair və esseistidir. Buxarest Universitetinin Xarici Dillər və Ədəbiyyat Fakültəsinin doktorantura tələbəsidir.

Alman, ingilis, ispan, portuqal, rus, italyan dillərinin tərcüməçisi və “Mozaicul” mədəniyyət jurnalının redaktorudur. Şeirləri ingilis, italyan, türkcə, ispan, alban dilinə tərcümə edilib. O, şeir və tərcümələrinə görə, önəmli milli mükafatlar qazanıb. Roksana İlie “Mihai Eminesku” Ümumdünya Poeziya Festivalının üç dəfə iştirakçısı olub və bu beynəlxalq festivalın antologiyasına daxil olan bir neçə şeirin tərcüməçisi olub.

Şeirləri dilimizə Səlim Babullaoğlu tərcümə edib.

***

BÜTÜN QADINLAR

Oğruların quyusunda,

əcdadların bədənləri Günəşin yanında fırlanırlar.

Quyunun qumları saçlarımı çəkib yoldu,

məni geri çəkdi,

kərpiclər arasından…

Hər üç kərpicdən bir göyə çırpılırdım

Təkrar-təkrar

qan laylası kimi…

orada ola bilərdim

orada, Raçila haqqında yazılmışdır.

sinəsi bir pəncərə kimi quyunun dibinə açıldı.

At kirpiklərinin uzandığı yerdir burası

At susuzluqdan əziyyət çəkən yer.

Onu burada dəfn etmişdilər,

quyunun qısır nəfəsi altında

iyirmi il,

öz kənarında

sümükləri dərisinin altında cücərir.

kimin ağlına gələrdi ki, onun qara saçları

atlara yem olacaq.

Dilsiz gecələr

uşaqlarına yemək yedizdirirdi.

Kim səni Raçila səsləyərdi?

Öz bulağından

ayrılmış bir su ilə,

ayaqlarını necə yapışdırırsan

quyunun dibinə.

Bütün sözlərin dayanacağı yerdə

nəfəs alma.

Sənin xoş dadın var Raçila,

acı albalı kimi

sükut dadında…

Quyunun kənarını qucaqlayır

qanadsız quş kimi.

İşığın batdığı yerdə

bütün qadınlar basdırılacaq.

Sənin qara saçların quyunun dibində

sönük bir dua kimi yer üzünə…

sənin qara saçların Raçila

oğrular quyusunda…

***

KÖLGƏLƏRİ OXUYUN RAÇİLA

Bu köhnə daxmada,

Biz bütün kölgələri yığa bilərik Raçila.

Çürük və ağarmış paltarlar

yer üzündən asılır,

ayaqları başlarının altına sıxılmış halda

Hər gün qaranlığın açılmasına icazə vermək,

kölgələr getdikcə ağarır Raçila…

Onların qara südü susuzluğunuzu qaldırmaz

onların qara südü sənin bütün uşaqlarına içizdiriləcək,

evin altından əsən küləyin qəzəbi ilə,

onların qaralığı damarlarınızdan keçəcək,

onların turş qoxusu dərinizi dəyişəcək.

Bu köhnə daxmada Raçila,

kölgələrin incəliyi bizi isidəcək.

Onların zərif barmaqları səngərlər qazacaq

evin ortasında…

Bu köhnə daxmada Raçila,

evin damı zirzəmidədir,

tör-töküntü…

kölgələrin altında…

Keçmişinin kölgələrini oxu, Raçıla!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.12.2025)

Sərtyel, “Ədəbiyyat və incəsənət”

“Gülüş klubu”nda çalışmışıq ki, bu gün də “Dodağınızın yüngülcə qaçması bizim böyük uğurumuzdur” şüarımıza sadiq qalaq.

Aydınlıq

Universitetə bu və ya digər şəkildə aidiyyatı olan “Möhtəşəm” şadlıq sarayı kupçada şadlıq sarayı kimi yox, “Şadlıq mərasimlərində xalqın ruh halını və psixoloji durumunu müəyyənləşdirmək üçün universitet laboratoriyası” kimi qeyd olunub.

Olmuş hadisə

Qızla oğlan skamyada otururlar. Oğlan qızı qucaqlayır, saçını oxşayır və s. və i. Qız birdən soruşur ki, sənin xarici pasportun var ? 

Oğlan:

- Yox nə olub ki?

Qız:

- Artıq sərhədi keçirsən.

Frazalar

*Düşünməyi qadağan etmək çətindir. Amma daha çətini – düşünməyə məcbur etməkdir.

*İnsanın hər şeyə gözünü yumduran bir nəsnə var – böyük pul bankomatları.

*Ər və arvad uzun illər birgə yaşayıb da sonda bircə saata boşandılar.

*Eh, indi heç bilirsiniz, çirklənmiş mundirlərin yuyulmasına neçə tonlarla yuyucu vasitələr işlədilir?

*Gördün ki, bir şeyini zorla əlindən alırlar, de ki, bağışlayıram.

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.12.2025)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu günə təsadüf edən əlamətdar hadisələri diqqətinizə çatdırırıq:

Beynəlxalq Korrupsiya ilə mübarizə günü

Bilirsiniz, elə mövzular var ki, onlar barədə ya tam təfsilatla danışmalısan, ya da susmalısan. Mən bu mövzu barədə sadəcə susmağa üstünlük verirəm.

Sadəcə onu deyim ki, BMT-nin təşəbbüsü ilə qeyd edilir bu gün.

Beynəlxalq genosid cinayətləri qurbanlarının xatirəsi günü

Genosid cinayətləri barədə xəbərdarlıq Konvensiyasının 2-ci bəndində qeyd edilir ki, hansısa xalqı tam, yaxud qismən məhv etməyə yönəlmiş genosid cinayəti bəşəriyyətin ən qatı cinayəti hesab olunur. Gəlin xalq olaraq xatırlayaq, başımız nə qədər bəlalar çəkib. 1918-ci ildə Bakıda, Şamaxıda və Qubada, 1980-ci illərin sonlarında Qərbi Azərbaycanda, 1992-ci ildə Xocalıda ermənilər tərəfindən, 1937-ci ildə repressiya, 1920-ci ildə 20 yanvar təcavüzü şəklində sovet imperiyası tərəfindən, 20-ci əsrin 70-ci illərindən başlayaraq Cənubi Azərbaycanda soydaşlarımızın amansız təqibi şəklində fars rejimi tərəfindən genosid cinayətinə məruz qalan Azərbaycan xalqı bu gün milyonlarla qurbanını yad etməlidir, öz faciələri barədə dünyaya mesajlar ötürməlidir. Beynəlxalq təqvimləri izləmək, onların təyinatlarından faydalanmaq vacibdir.

Unudulan açıqcalar

Beynəlxalq texno günüdür, bu bir musiqi janrıdır. Skandinaviya ölkələrində Anna günüdür, Milad bayramı ərəfəsi bütün evlərdə lütifeks adlanan balıq yeməyi hazırlanacaq; Milad açıqcası günüdür. Hələ də dünyada bu nəsnə insanlar üçün bir-birini təbrik etməyə yetərlidir. Bir vaxtlar bizdə də 8 martda oğlanlar qızlara, 23 fevralda qızlar oğlanlara, Yeni ildə, eləcə də 1 may və 7 noyabr paradları günlərində isə hamı bir-birini açıqca yazaraq təbrik edirdi, üstəlik, ad günlərinin də bir təbrik vasitəsiydi açıqca. Ancaq hazırda açıqca adlı nəsnəni unutmuşuq, arxivin uzaq küncünə atmışıq; Fransada milli miryan günüdür, bu bir məşvərət komitəsidir, Fransa hökumətinin sekulyarizm (dövlətin dindən asılılığına yol verməmək) prinsiplərinə riayət etməsini izləyir, ona dəstək verir; Ruslar 9 dekabrı opera günü kimi qeyd edirlər, belə ki, 1842-ci ildə Peterburqda Qlinkanın “Ruslan və Lyudmila”, 1836-cı ildə isə “İvan Susanın” operalarının premyerası olub. O ki qaldı ABŞ-a, bu gün onlarda Milli qənnadı məmulatları günüdür.

Korefey sənətkarımız, Krım tatarları, Van Deyk

1973-cü ilin bu günündə SSRİ xalq artisti, adı çəkiləndə insanların üzünə təbəssüm qonan Lütvəli Abdullayev dünyadan köçüb. Şəkidə dünyaya göz açan, cəmi 59 il ömür sürən bu korifey aktyor çoxsaylı kino və teatr rolları ilə komediyanın və yumorun əsl mahiyyətini ortaya qoyurdu, çox təəssüf ki, yağışdan sonra göbələk kimi artan bugünkü şit və dayaz komediya aktyorları bu mahiyyətdən çox-çox uzaqdırlar.

Bu gün “siçan günü”dür həm də. Amma söhbət zəhlətökən boz siçandan getmir, kompüter siçanından gedir, belə ki, ilk dəfə o 1968-ci ilin bu günündə üzə çıxıb. Onu kəşf edən isə amerikalı Karl Enqelbartdır; 1917-ci ilin bu günündə qan qardaşlarımız olan və indi repressiyalar məngənəsində boğulan Krım tatarları qurultay keçirərək Krım xalq respublikasını yaradıblar; 1909-cu ildə dünya futbolunun top klublarından biri – Dortmundun “Borrusiya” klubu yaranıb. Ölkəmizdə “Borrusiya”sevənlər heç də az deyildi, Mxitaryanın transferi onların sayını sıfıra çatdırdı vaxtında; 1717-ci ildə alman incəsənətşünası, antik incəsənətin ilk tədqiqatçısı İoxim Vinkelman dünyaya gəlib. 1641-ci ildə dahi flamand rəssamı, zadəgan və intim portretlərin nömrə bir ustası Antonis Van Deyk, 1048-ci ildə isə Orta Asiyanın dünyaşöhrətli ensiklopediyaçı alimi Əl Biruni dünyadan köçüblər.

Yükdaşıyanlar günü

Bu günün daha bir təyinatı var, yükdaşıyanlar günü. İlk baxışdan ağlınıza Məşədi İbaddan bir abbası istəyən hambal gəldi, düzdürmü? Amma günün anlamı daha böyükdür. Sözün hərfi mənasında çiyinlərini ağır yüklərin altına verib ruzi qazanan insanların günüdür bu gün. Tikintidə daş daşıyanlar var, anbarlarda un kisələri daşıyanlar var, onlar gündüzlər işləyirlər, axşamlar da dinclərini alırlar. Amma həm də daha ağır yüklər var, “problem”, “dərd” adlı. Bu yüklərin daşınma müddəti gecəli-gündüzlüdür özü də. Bugünkü Yükdaşıyanlar günündə həmin bu məcazi mənada yükdaşıyanları da gəlin yad edək, hamısına bir ağızdan “yükünüz yüngülləşsin” deyək.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.12.2025)