“Ədəbiyyat və incəsənət” portalında sizlərə İlhamə Nasirin hekayələri təqdim olunur. Bu dəfə”Çopur”” adlı hekayə ilə tanış olacaqsınız.

 

 Kökünün üşüməsinə, gövdəsindəki  sıyrıntıların göynəməsinə ayılıb gözlərini açdı. Nə baş verdiyini anlaya bilmirdi. Harada olduğunu da kəsdirəmmədi. Yenidən gözlərini yumub yavaş-yavaş sakitləşməyini gözlədi. Qulaqlarına cızıltı kimi dolan pıçıltı səslərini indi açıq-aydın eşidə bildi. Diksindi, ürkək-ürkək ətrafına boylandı. Yaxşı ki, günün günorta çağıydı, bağı rahat gördü, yoxsa gecə olsaydı, bəlkə də, kökü quruyardı qorxudan. Ha boylandı, bir tanış ağac gözünə dəymədi. Həndəvərindəki yad, nabələd ağacların nəzəri ona tuşlandığını hiss edincə vahimələnirdi.  Bağın başı ilə ilan kimi qıvrıla-qıvrıla, düz böyründən axıb keçən arxı görüncə başqa bağa köçürüldüyünü anladı. Kövrəlsə də, ağlamadı, özünü tutdu. Çünki çoxlu gözlər zillənmişdi ona.

Bağdakı ağacların ən gənciydi qovaq. Əvvəl-əvvəl heç cür uyğunlaşa bilmirdi təzə bağa, darıxırdı. İllah da boranda, küləkdə sığındığı anası üçün. Gövdəsinin ucu göynəyirdi ondan ötəri. Yetim görkəmi almışdı, utancaqlığı da bir tərəfdən əziyyət verirdi ona. Başını qaldırıb ətrafındakılara doğru-düzgün baxammırdı. Amma hiss edirdi ki, bağdakı ağaclar bir-birlərinə ondan pıçıldaşırlar.  Tez-tez “yaraşıqlıdır” sözü  qulağına dəyəndə  lap utanırdı. Yaxşı ki, arx yanından axırdı. Gecələr cırcıramalar, gündüzlər də şitəngi qurbağalar eybəcər səsləriylə tullanıb-düşüb bir az onun eynini aça bilirdilər.

          Vaxt keçdikcə bu darıxma, utancaqlıq sovrulub getdi. Artıq burdakı ağaclarla qaynayıb qovuşmuşdu. Yeri də rahat – düz bağın girəcəyində,  arxın qırağında. Gündən-günə boy atan şux qəddi-qaməti bağdakı bütün ağacların, tinglərin, pöhrələrin, şivlərin gözünü onda qoymuşdu. Bunu özü də bilirdi. İxtiyarsız qımışırdı. Hələ qonşu bağdakı hündür, az qala boyu buludlara çatan yaşlı qovağa baxanda daha da qürrələnirdi. Bilirdi ki, bir-iki ilə onun da boyu elə olacaq.

          Fəsillər əvəzlənə-əvəzlənə yaza çatanda bağda əməlli-başlı canlanma baş verdi. Qış yuxusundan yenicə oyanmış ağacların başı qol-budaqlarına qızılca kimi tökmüş tumurcuqlarına qarışmışdı. Qovaq bir az da boy atıb yaraşığını artırmışdı. Hamıdan əvvəl sarı çiçəklərlə bəzənən bəstəboy zoğal gözlərini bir an ondan ayırammırdı. Onu qısqanan cavan ağaclar tələsik çiçək açmağa can atır,  özlərini qovağa göstərməyə çalışırdılar.

         Qovaq ilə üzbəüz, arxın qırağında sıra ilə düzülən iydə ağaclarının salxım çiçəkləri bağın bütün havasını dəyişmişdi. Xoş ətri və yağışdan sonra işıldayan parlaq gövdələri ilə qovağı əməlli-başlı bihuş edə bilmişdilər.  Amma qəfil gözləri düz yanındakı əyri, qara, çopur  üzüm tinginə sataşanda qanı qaralırdı, kefi pozulurdu. “Bunun burada nə işi var?” əsəbiləşirdi. Yaraşıqlı iydə ağaclarına qoşulub onu məsxərəyə qoyurdu, gülürdü. Çopur ting bu məsxərədən heç cür canını qurtara bilmirdi. Neyləsin, yaradılışı bu cür çopurdu, əyridi, qaradı. Məkanını da özü seçməyib. Fikirdən daha da əyilirdi, daha da çopurlaşırdı, daha da qaralırdı. Əlacı olsaydı, ya quruyardı, ya da bağın kimsəsiz bir yerinə çəkilərdi.  Dəfələrlə qovaqdan “sənin yerin qara kolların arasıdır, bura yox” tənələrini eşitmişdi.

Boyu uca olduğundan hamını rahat görə bilən qovaq arada küləyi bəhanə edib silkələnərək ağ pambıq öpüşləri bütün ağaclara göndərərdi. Onun bu hərəkəti gövdəsini sarı şirə basmış, heç bir ağacın marağında olmayan qoca gilas ağacını çox əsəbiləşdirirdi. Ağ pambıqlar şirəli gövdəsinə yapışdıqda daha da eybəcər görkəm alırdı. Ağaclar şaqqanaq çəkib gülürdülər. Bir gün əsəbini cilovlaya bilmədi. “Ay cavan qovaq, çox da qürrələnmə, bala, artıq böyümüsən, az qalıb, kimə lazım olduğunu, nəyə lazım olduğunu biləcəksən, onda görüm necə qürrələnəcəksən?!” – dedi.

Yayın gəlişi bağda isti əhvali-ruhiyyə yaratmışdı. Ağaclardakı çiçəklər meyvələrlə əvəzlənmişdi. Bağın girəcəyində olduğundan gələni ilk qovaq qarşılayırdı. Amma bağa gələnlər ona məhəl qoymadan hərə bir meyvə ağacına tərəf qaçırdı. Səbətlərini meyvələrlə doldurub yenə onu görmürlər kimi yanından keçib gedirdilər. Deyəsən, qoca gilasın sözləri ona indi çatırdı. Payıza qədər bağda hər gün eyni ab-hava yaşandı. İnsanlar kimi, cavan ağacların da artıq marağında olmadığını anlayanda özünü gözdəndüşmüş kimi hiss edirdi.

         Yayın hay-həşirindən sonra elə bil ağaclar yorulub süst düşmüşdülər. Bağa qəribə bir sakitlik çökmüşdü. Aradabir iydə və heyva ağacının ətrafında adamlar görünürdü. Hava da get-gedə soyumağa başlayırdı. Bağ payızı qarşılamağa tam hazır idi. O biri ağaclar kimi, qovaq da yarpaqlarını tökməyə başladı. Onsuz da bir ağac kimi bacardığı təkcə bu idi: yarpaqlamaq və yarpaqlarını tökmək.

         Bir gün səhər-səhər iki nəfər düz gəlib qovağın yanında dayandı. İnsan dilini anlamasa da, diqqətlə dinşəyib, onları seyr etdi. Adamlar bir az çək-çevir etdikdən sonra ordan uzaqlaşıb qonşu bağa getdilər. Az keçmişdi ki, qəribə bir səs bütün bağı silkələdi. İlk dəfə idi o, belə bir səs eşidirdi. Bu vaxt qonşu bağdakı, həmişə fəxr etdiyi hündür, yaşlı qovağın böyürə-böyürə yerə yıxıldığını gördü. Bütün varlığıyla əsməyə başladı. Adamlar kəsilmiş iri gövdəni hissə-hissə  doğrayıb bir az aralıda görünən yarımçıq tikiliyə tərəf aparırdılar. Qəfil yaddaşında püskürən qoca gilasın sözləri onu kökünə qədər sarsıltdı. Qol-budağındakı tək-tük saralmış yarpağını belə qımıldatmadan donub qaldı. Gövdəsindən uçub gedən ruhu bir azdan özünə qayıdanda artıq nəyə lazım olduğunu anladı.

          Gecəydi, arxdakı qurbağaların qurultusu bütün bağı başına almışdı. O, bu səsli sükutu pozub var gücü ilə bağırmaq istədi. Özünü güclə tutub saxladı. Amma o bağırtını öz içində duya bilirdi.

Bağdakı ağacların hamısı rahat yatdığı halda, təkcə üzüm tingi yatmamışdı. Qara, çopur boynunu qovağa tərəf əyib üzgün baxışlarla onu seyr edirdi. Deyəsən, o da eşidilməyən bağırtının təsirindəydi.

Bütün gecə taleyi ilə savaşan qovaq səhərə yaxın təslim olub, onu gözləyən aqibətlə  razılaşmışdı. Daha bağa, ağaclara tərəf yox, özündən ixtiyarsız qonşu bağdakı kəsilən yaşlı qovağın boş yerinə baxırdı.

Soyuq qış hər yerdə olduğu kimi, bağda da özünü göstərməkdə idi. Ağaclar ağ qar yorğanı üstlərinə çəkib qış yuxusuna getmişdilər. Qovaq fikirdən dərin yuxuya gedə bilməsə də, arada mürgüləyirdi. Tez-tez səksəkəylə ayılıb ətrafına nəzər salırdı. Heç yazın gəlişini, fəsilllərin dəyişməsini istəmirdi. Dərin yuxuya getməyə çalışırdı. “Kəsəcəklərsə, məni yuxudaykən kəssinlər, nə ağrını hiss edim, nə də yerə sərildiyimi ağaclar görsün” düşünürdü.

Yaz gəlmişdi. Qışı tam yata bilmədiyindən gövdəsinə ağır yorğunluq çökmüşdü qovağın. Elə hey yuxulamaq istəyirdi.  Amma bağdakı canlanma, gövdəsini qıdıqlayan yaz günəşinin ilıq şüaları buna imkan vermirdi. Halsız-halsız başını qaldırıb bağa boylananda tam fərqli ab-hava onu qəfil oyatdı. Keçən yaz özlərini ona göstərməyə çalışan, “yaraşıqlıdır” deyib onu dillərindən düşürməyən gözəlçə ağaclar indi baxışlarını cavan armud ağacına dikmişdilər. O, varlığına nifrət etdi. Dərin ah çəkib, baxışlarını bağdan ayırdı. Bu vaxt canında qəribə bir hərarət hiss etdi. Çopur üzüm tinginin ona necə sarıldığından xəbəri olmamışdı. Daha bir söz  demədi, susdu. Onsuz da heç bir şeyin fərqi yoxuydu, həyat onun üçün artıq sönmüşdü. Bir müddət sonra gövdəsi boyunca ona sarılan üzüm tingi öz enli yarpaqlarıyla onu az qala görünməz hala saldı. Qovaq çopur tingin etdikləri anlamasa da, ona mane də olmadı.

         Onun kəsiləcəyindən duyuq düşən iydə ağacları öz aqibətlərindən qorxurdular, çünki kəsilsə, onların üstlərinə yıxılacaqdı. Qovağa olan əvvəlki sevgi indi nifrətə çönmüşdü. Bunu qovaq özü də hiss eləmişdi.

Bağdakı hay-küy səslərindən yayın gəlişini anlamışdı. Amma üzümün enli yarpaqları ona bağdan meyvə daşıyan adamları görməyə imkan vermirdi. Yaxşı da ki, heç görmürdü.

Bir müddət sonra bağda adamlar seyrəldilər. Görünür, yayın sonları idi. Amma birdən-birə səs-küy yenidən çoxaldı. Həm də düz qovağın ətrafında. Diksindi, cəld yarpaqların arasından macal tapıb ətrafına boylandı. Ətrafındakı, əlində səbət tutan adamların onun qol-budaqlarından sallanan iri, şirəli üzüm salxımlarını dərməyə çalışdıqlarını görüncə gözlərinə inanmadı. “Necə yəni, adamlar meyvə üçün ətrafıma yığılıb?”  Bəlkə, yuxu görür, ya da xəyal qurur, –  deyə, düşündü. Amma yox, bu, gerçək idi. İçində naməlum bir hiss baş qaldırdı. Heç vaxt duymadığı bir hiss. Hə, bu əsl ağac hissiydi.  Meyvələri toplanan ağac. Çönüb bağa, qoca gilasa, gözəlçə iydələrə baxdı. Onun hayqırtılı gülüşü bütün bağa yayıldı. Bağdakı ağaclar lal-dinməz ona baxırdılar. İstədi ona sarılan çopur tingi bağrına bassın, amma etmədi, buna üzü gəlmədi.

         Daha kəsilməkdən qorxmurdu. Həm ağac sevgisi qazanmışdı, həm də insan.

Bir gün sübh tezdən üzüm ona daha möhkəm sarılaraq əsməyə başladı. Bu əsmə qovağın da bütün gövdəsini titrətdi. Aşağıda iki nəfərin danışıq səsləri eşidilirdi. Onlardan biri əlində elektrik mişarı tutub qovağı kökündən başına qədər süzürdü,  o birisi isə taxta nərdivanı ağaca söykəyib üstünə çıxdı. Bu dəfə qovaq öz kəsilməyindən yox, ona sarılan, ona sevgi verən, onun başını uca edən çopurun aqibətindən qorxdu. Kəsiləcəyindən ona da xələl gələcəyini bilirdi. Öz ağac dilində qopardığı fəryadı –  “Nolar, əvvəl üzümü ehmalca məndən ayırın, sonra məni kəsin” sözlərini adamlara çatdıra bilmədi. Sadəcə, astadan çopura “bağışla” deyə pıçıldaya bildi. Bağdakı bütün ağaclar bu mənzərənin tamaşasındaydı. Çoxunun canına qorxu düşsə də, diqqətləri qovaqla tingdə qalmışdı.

Nərdivanın üstünə çıxan adam əlində iki salxım üzümlə aşağı düşüb, salxımın birini yerdə mişar tutan adama verdi. Onlar üzüm yeyə-yeyə, bir-birinə sarılmış olan bu ağaclara nəzər salaraq bir qədər söhbət etdilər. Sonra nə fikirləşdilərsə, mişarı da götürüb çıxıb getdilər. Sonralar onlar ora yenə qayıtsalar da, daha mişarla yox, səbətlə qayıtdılar.

Beləcə fəsillər bir-birini əvəz etdi. Onlar birlikdə qol-budaq ataraq yaşlandılar.  Qovaq çopuru düz başının üstünə – gövdəsinin ucuna qədər çıxartmışdı. Çünki onun yeri elə, həqiqətən də, ora idi.

Həmin o qara, çopur üzüm tingi nəinki qovağa, bağdakı bütün ağaclara sevgi dərsi, hörmət dərsi, həyatla mücadilə dərsi keçdi. O, qovağı tənədən, kəsilməkdən qurtarsa da, ona həyat, ucalıq bəxş etsə də, onu vicdan əzabından qurtara bilmədi.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.07.2025)

 

 

İlqar İsmayılzadə,

fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru, AJB və AYB-nin üzvü, "Ədəbiyyat və incəsənət" portalının Cənub təmsilçisi

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı oxucularına "Qələm tutan incə əllər" layihəsində Cəlilabad ədəbi mühitinin xanım yazarlarını təqdim edir. Növbəti qələm sahibişair Gülcahan Əsgərovadır.

 

Qısa təqdimat:

Əsgərova Gülcahan Soltan qızı: 24 aprel 1970-ci ildə Lerik rayonunun Vamazqon kəndində anadan olmuşdur. Lerik rayonunda anadan olsa da 1975-ci ildən Cəlilabad rayonunun Muğan kəndində yaşayır.

1977-ci ildə Muğan kənd orta məktəbinə getmiş, həmin məktəbdən orta təhsil haqqında natamam şəhadətnaməsini aldıqdan sonra Cəlilabad rayonunun Prişib qəsəbəsi (indiki Göytəpə şəhəri) 108 saylı Texniki Peşə Məktəbinə daxil olmuş və burada Quşçuluq üzrə operatorluq ixtisasına yiyələnmişdir.

Gülcahan xanım orta məktəb illərindən etibarən poeziya sahəsinə həvəs göstərmiş və müxtəlif mövzularda bir sıra şeirlər yazmışdır. Onun şeirləri Azərbaycan və talış dillərindədir.

2001-ci ildən dövrü mətbuatda şeirləri çap olunur. Buna misal olaraq "Sözün işığı", "Asiman", "Yeni gün", "Region səs", "Münasibət" və "Aşkarlıq" kimi mətbu orqanları göstərmək olar.

Qələmə aldığı şeirlərinin bir hissəsi "Görəsən dünyanın anası kimdir?" adlı kitabında işıq üzü görmüşdür. Məlumat üçün qeyd etmək lazımdır ki, bu kitab 2014-cü ildə Cəlilabad rayonunda "Sözün işığı" mətbəəsi tərəfindən çap olunmuşdur.

 

Bədii ədəbiyyat nümunələri:

Gülcahan xanımın poeziya nümunələrindən aşağıdakı qəzəlləri təqdim etmək olar:

 

BİRGƏ BÖLƏK VARIMIZI

Yada saldım yenə də eşqidə şüarımızı,

Unutmusan gözəlim əhdilə ilqarımızı.

Çoxların tənəsinə tuş gəlirlk amma yenə,

Qoruyaq hörmət ilə ucalan vüqarımızı.

 

Tənhalıq cox pis olur sən ki bilirsən ey dost,

Seyrə cıx, bir arayaq sevgili nigarımızı.

Dolanıb dağ-dərəni sakit gəzək ovçu kimi,

Hay salıb qaçırmayaq görünən şikarımızı.

 

Xoş keçir rüzgarımız arzuların qanadında,

Bəd olub çərxi-fələk pozmasın rəftarımızı.

Ülvidir söz sənəti, mən də aşiqəm Gülcahan,

Bu yolda kaş nə ola birgə bölək varımızı.

 

NƏ VAR

Qəvvasım söylə mənə, üzdüyün dəryada nə var?

Çox şeyi gizli qalan, gördüyün dünyada nə var?

 

Nədən olmuş ürəyin eşq evinə, bunca düçar,

Edən usyan nə bilir,sirrili sevdadə nə var?

 

Tanrının vəsvidir o, rəsm eylədi göydə hilal,

Marağ almış bizi,çün gərdişi səmada nə var?

 

Adəm övladı ücün sirri olub təxdi Musa,

Etmiş icad onu kim, bir quru əsadə nə var?

 

Bax görün eşq evinin, atəşi pərvanəsinə,

Şəmiylər dövrəsində, yandıqca cəfadə nə var?

 

Soruşun Fərizədən İlhama sadiqliyini,

Cavabı oldu sual, aşiqə vəfadə nə var?

 

Düşünüb dərk eylədim adəmdə kamilliyini,

Görəsən Gülcahanın tutduğu məvvadə nə var?

 

Son olaraq doğma elimizin xanım şairi Gülcahan Əsgərovaya uzun, sağlam, mənalı-məsud ömür, yaradıcılıq sahəsində yeni-yeni nailiyyətlər arzulayırıq!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.07.2025)

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı “Ulduz” jurnalı ilə birgə QƏRBİ AZƏRBAYCANA QAYIDIŞA TÖHFƏ layihəsini təqdim edir. Bu gün sizlər üçün  ADPU-nin Qərbi Azərbaycan Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri, tarix elmləri üzrə fəlsəfə doktoru Leyla Cəlalovanın məqaləsi təqdim ediləcək.

 

 Leyla CALALOVA

 

AZƏRBAYCAN SEVDALI, DÜNYA ŞÖHRƏTLİ JURNALİST - LEYLA VƏKİLLİ

 

Azərbaycan və türk xalqının ortaq dəyəri olan dünya şöhrətli Leyla Vəkillinin parlaq ruhuna ithaf etdiyim bu yazı onun geniş diapazonlu və çoxsahəli yaradıcılığının müəyyən çalarlarını ehtiva edir. İnşallah, gələcək tədqiqatlarda onun şəxsiyyətini və yaradıcılığını daha dərindən öyrənəcəyimizə ümid edirəm.

Leyla Vəkillinin duyğularını mənə doğmalaşdıran onun kimi mənim də uşaqlıq illərimin heç görmədiyim vətən haqqında xatirələr ilə bağlılığıdır. Həyatımda ən çox təəssüf etdiyim məqamlardan biridir Leyla Vəkilli ilə şəxsi tanışlığımın olmaması. Tək ona görə yox ki, dünya miqyasında tanınmış jurnalist idi. Jurnalist deyib keçməyək, Leyla xanım sıradan bir jurnalist deyil, eyni zamanda hərbi jurnalist, Afrika, Latın Amerikası, Yaxın Şərq Fələstində müharibə, Nikaraqua və Əlcəzairdə vətəndaş müharibələrinin içində yer alan bir jurnalist idi. Təəssüfüm, çox zəngin həyat yolu keçən, dünyagörüşlü bir insanla ünsiyyətlə bərabər, qohum kimi həmişə mənə maraqlı şəxsiyyət kimi görünən Leyla xanımın xarakterində, simasında fərqli coğrafiyalarda, fərqli rejimlərdə, fərqli mədəniyyətlər və fərqli təbəqələrdə yaşamalarına baxmayaraq, eyni soy-kökdən olan qohumlarla oxşarlığı, bir ocağın fərqli cəmiyyətlərə səpələnən övladlarının bənzərliyinin müqayisəsi idi. Müqayisə o qədər böyükdür ki!

Şərur-Dərələyəzin Çivə kəndindən Sarbonnoya qədər gedən yol və Çivədən sovet rejiminin amansız basqıları və Stalinin köçürülmə siyasətinin qurbanları kimi Bakıya, Bərdəyə gedən yolda ölüm-dirim, həyatda qalmaq savaşı! Bəzən fikirləşirəm, onunla görüşsəydim, söhbəti hardan başlayacaqdım? Ortaq yerimiz ata-babalarımızın yurd yeri Çivə idi, bəlkə də, ordan başlayacaqdıq, başlanğıcdan... Leyla xanımın atası Həsənalısultan bəy Vəkilov Azərbaycanın ilk ali təhsilli hüquqşünaslarındandır. O, 1887-ci ildə, Şərur-Dərələyəz qəzasının Çivə kəndində anadan olub. İlk orta təhsilini İrəvan gimnaziyasında aldıqdan sonra, Rusiyada Xarkov Dövlət Universitetinin Hüquq fakültəsini bitirib. 1930-cu illərə qədər Tiflis Dairə məhkəməsində çalışıb. Orada Mariya adlı bir gürcü xanımla evlənib.

Mühacirətə getmək məcburiyyətində qaldıqda Mariya xanım onunla getməkdən imtina edir. 1930-cu ilərdə Türkiyəyə mühacirət edir. Türkiyədə Krım türkü olan Safiyə adlı xanımla ailə quran Həsanalısultan bəy Vəkilov Parisə köçür və orada 21 fevral 1932-ci il tarixində ailənin yeganə övladı balaca Leyla dünyaya gəlir. Bir müddət sonra ailə yenidən İstanbula qayıdır.

İstanbulda uşaqlığı keçən Leyla Vəkilli 1 saylı Notre Dame fransız Gimnaziyasında təhsil alır. Daha sonra Fransanın ən qədim və ən məhşur ali təhsil müəssisəsi olan Sorbonne Universitetinin sosiologiya fakültəsini bitirir. Fransada jurnalist kimi fəaliyyətə başlayan Leyla Vəkilli həmçinin Sorbonno Universitetində dərs deyir. Dünyanın nəhəng media orqanlarından sayılan, 184 ölkədə bürosu olan Sipa-Press Agentliyində çalışır, jurnalist fəaliyyəti ilə bağlı dünyanın ən qaynar nöqtələrində yer alır. Əlcəzairdə ağır avtomobil qəzasına düşərək ölümlə üzləşir. Sınıq sümüklərinə məhəl qoymayaraq, elə oradaca 1965-ci ildə marksist-inqilabçı və siyasətçi Argentinalı Ernesto Çe Gevara ilə görüşü tam 3 saat davam edir. 1962- ci ildə Fransada türk inqilabçı poyeziyasının banisi, şeirləri vətən həsrətli Nazim Hikmətlə görüşür. Leyla xanım hərbi hadisələri siravi insanların gözü ilə yayımlayan, 20 min tirajla çap olunan "Defi" jurnalının baş redaktoru olur.

Eyni zamanda Fransada Türk Film Festivalının qurucularından biri kimi tarixə düşür. Leyla Vəkilli: "Mənim uşaqlığım vətən haqqında hekayələrlə keçib. Atamın Azərbaycandan çox sayda dostları var idi. Mən rus dilini bilirəm, atam belə istəyirdi, rus dili və ədəbiyyatı onun çox xoşuna gəlirdi. Hər cümə axşamı azərbaycanlı ailələr, eləcə də nənəm Şirin Səfiyevanın əmisi oğlu – Türkiyənin görkəmli rəssamı İbrahim Safibizim evimizə toplaşardılar. Beləliklə, Azərbaycanda baş verənlərlə bağlı uzun müzakirələr başlanırdı. Hətta nə baş verdiyini bilməsələr də, söhbət etməyə mövzu tapırdılar."

Hardansınız? – deyə soruşulduqda –"Mən azərbaycanlıyam!" – ömrünün bəlli bir yaşına qədər nə Azərbaycanı görən, nə də bütün qohumları ilə əlaqəsi olan Leyla xanım balə cavab verərdi. Onunla, 79 yaşında Bakıdan qohumları hüquqşünas Səməd Vəkilov və Aygün Vəkilovanın axtarışları nəticəsində əlaqə qurulur. Sonra S.Vəkilov ona əmiləri görkəmli dövlət xadimləri İlyas və Qəzənfər Vəkilovların şəkilini yollayır. Ömrü boyu qohumlarını axtaran, axtarış zamanı Hindistana qədər gedib çıxan, sadəcə, soyad bənzərliyi olduğunu bilib ümidləri boşa çıxan Leyla xanım əlindəki fotolara baxıb bir neçə gün ağlayır. Heç üzünü görmədiyi, şəkildə gördüyü əmisi Azərbaycanın görkəmli iqtisadçısı və dövlət xadimi, İlyas Vəkilov idi. İlyas Vəkilov Naxçıvan MSSR Xalq Komissarları Sovetinin sədri, Bakı Şəhər Soveti Plan Komissiyasının sədri kimi mühüm vəzifələrdə çalışmışdı. Fərqli rejimlər və cəmiyyətlər belə, bu insanların əsalətini əlindən ala bilmədi. 79 yaşında o, ata-baba yurdu Çivəyə gələ bilməsə də, Bakıya gəlir. "Bir qadın, 79 yaşında bundan böyük bir şey arzulayarmı?" – deyir Leyla xanım Vəkilli. 1996-cı ilə qədər Fransada yaşayan Leyla xanım, həmin il Türkiyəyə, Bodrumun Muğla şəhərinə köçür.

26 noyabr 2017-ci ildə 85 yaşında vəfat edən beynəlxalq hərbi jurnalistin, ssenaristin, rejissorun mirası Azərbaycanda yetərincə tanınmasada, tanıdılması ümidi ilə Allahdan ona rəhmət diləyirəm. Azərbaycan əsilli, dünya şöhrətli yurddaşımızın ruhu şad, məkanı cənnət olsun!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.07.2025)

 

 

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Təqvimdə doğum günləri qeyd edilən mədəniyyət xadimlərindən biri də Azərbaycan SSR xalq artisti Zülfüqar Baratzadədir.

Bəzən incəsənət sahəsində uzun müddət bir yaradıcılığa yönəlirsən, istedadsız olduğunu, yerində saydığını çox gec dərk edərək sonadək öz yerində ola bilmirsən. Bəzən isə ürəyincə olmayan. Yaxıd sənə bab olmayan sahədə lmağını dərhal duyub korrektə edirsən. Məhz Zülfüqar Baratzadə də belə edib.

 

Zülfüqar Baratzadə 8 iyul 1931-ci ildə Gəncə şəhərində anadan olub. Əvvəllər Gəncə Dövlət Filarmoniyasında rəqqas olub. Amma aktyorluq onu daha çox cəlb etdiyindən filarmniyadan gedəsi olub.

1949-cu ildə Gəncə DDT-nin truppasına daxil olub. Xarakterlər aktyoru idi və təbii, xalq oyun estetikasına əsaslanan yumoru ilə özünə geniş tamaşaçı rəğbəti qazanıb.

 

Aktyorun teatrda əsas rolları:

 

1. Mindilli, Bərbərzadə ("Nişanlı qız" və "Xoşbəxtlər", Sabit Rəhman)

2. Göyüş, Dəli Domrul, Dinar ("Kişilər", "Dəli Domrul" və "Yadındamı?", Altay Məmmədov)

3. Sərsəri ("Kəllə", Nazim Hikmət")

4. Çoban ("Pəri cadu", Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev)

5. Balıqçı ("Günəş", Lütfəli Həsənov)

6. Atobba ("Vicdan", Bəxtiyar Vahabzadə)

7. Kamran ("Məhəbbət nişanəsi", Səttar Axundov)

8. Ernardo ("Kələkbaz sevgili", Lope de Veqa)

9. Müşavir ("Səyavuş", Hüseyn Cavid)

10. Nəroğlan ("Qız atası", Əfqan Əsgərov)

11. Effer ("Bura gəlin", Əziz Ne-sin)

12. Haqverdi ("Qatır Məmməd", Zeynal Xəlil)

13. İvan Petroviç ("Quduz pullar", Aleksandr Ostrovski)

 

Filmoqrafiya

 

- Yenilməz batalyon

- Yeni evlənənlər

- Bəyin oğurlanması

- Ölsəm... bağışla

- Qətl günü

 

Mükafatları

 

- Azərbaycan SSR əməkdar artisti

- Azərbaycan SSR Xalq artisti

 

Aktyor 11 fevral 1991-ci il tarixində -  60 illik yubileyinə hazırlaşdığı dönəmdə vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.07.2025)

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində sizlər əardıcıl gənc şairlərin şeirləri təqdim edilir. Bu gün Aqşin Evrənin şeirləri ilə tanış olacaqsınız.

 

 

Aqşin EVRƏN

 

Səfərov Aqşin Elşən oğlu 1990-cı il sentyabrın 16-da Şirvan (Əli Bayramlı) şəhərində anadan olub. 2008-2012-ci illərdə Bakı Slavyan Universitetində təhsil alıb. Müəllifin ilk şeirlər kitabı “Mənfi sənsiz dərəcə” 2017-ci ildə işıq üzü görüb. 2012-ci ildə “Nəsimi” müsabiqəsinin, 2014-cü ildə “Ədəbi azadlıq” müsabiqəsinin və başqa müsabiqələrin qaliblərindəndir. Şeirləri dünyanın müxtəlif ölkələrində tərcümə edilərək yayımlanıb.

 

 

XATİRƏ

 

Kənd. Yaz səhəri.
Günə verilən yastığı didişdirdi bala qu quşu,
Qəfildən yastıqdan çıxan tüklər yağdı üstünə
– anasından xatirə.
Sükut.

 

SEVGİNİN ÖLÇÜ CİHAZI

 

Bu soyuq havalarda evdə olan hər kəsin
hansısa küçələrdə üşüyən tərəfi var.
Bu tutqun axşamçağında hamının ürəyinin
hələ oxunmamış gizli sevgi rəfi var.

Sevməyin ölçü cihazı bu sadə cümlədəydi:
“Əlini tutsa, sevgidir, nəbzini tutsa, taleyin”.
Nə etməli... belə oldu... İndi ki üşüyürsən,
Götür eşqdən ürəyində qalan o odu, geyin.

Yeni çəhrayı palto al, təzə soyadı geyin.
Darıxmağa tutul, getsin – vəhşi cəlladı geyin.

Külək əssin...
Onun əlin süzən meh gəlib saçında gəzsin.
Həsrət asta girsin evə, barmaq ucunda gəzsin,
Oyatmasın beşiyində uyuyan xatirəni.

Soruşursan, necə idi sevgi olan illərin?
– “Rənglər vardı”... gözəl idi rənglərin olduğu vaxt.
Ayrılığın qoşunları hücuma keçən gündən
Xatirələrin işğalı altında qalıb paytaxt.

Şaxta düşdü, isitmədi səni çəhrayı palto,
Heç utanma, ürəyində qalan o odu geyin.
Sevməyin ölçü cihazı, əslində, beləcəydi:
“Əlini tutsa, sevgidir... buraxmasa, taleyin”.

 

 

ZİVƏ

 

Qış. Boran.
Külək zivədəki uşaq paltarını dartışdırırdı
evdən bir qədər aralıdakı qəbiristanlığa – balaca, soyuq məzara sarı.

 

 

ŞAH TƏHMASİBƏ MƏKTUB

 

Nizələrin ucuna ilişən kəfən parçası
Sülh bayrağıdır yüksəlir başımızın üstündə:
Bax, ölüm aləti belə bizi sülhə çağırır,
Ölüm “sülh” bağırır, Şah!

 

Qəfil qılınclar doğrayar atların küt səsini,
Qapılar hər gün darıxar, gözləyər it səsini.
Birdən qəbirlər doldurar boş torpaq kisəsini,
Əlini dünyadan çəkib evinə gedər Allah.

 

Şah!

 

İnsan torpaqçün döyüşər. Atlar nalından yıxılar.
Ölmüş atın ayağından bizə baxar aypara
– Yəni göylər yerə enər... göylər gələr döyüşə
Görən, necə olar bir gün torpaq ayağa qalxıb
insanların uğrunda gecə-gündüz döyüşsə?

 

Mən də torpaq istədim – bir uşağın dibçəyinə tökməyə...

 

Sonra qılınclar doğradı atların küt səsini,
Qapılar hər gün darıxdı, gözlədi it səsini.
Biz də məşəl yandırdıq önümüzü görməkçün,
Əksinə, tüstü qalxıb tutdu gözlərimizi.

 

Nal soyuğu gecədə bir sualım var sənə,
böyük Şah həzrətləri:
Buğdanın ortasındakı xətt
çörəyi yarı bölməli olduğumuza işarə deyilmi?

 

 

SUAL

 

Yay. Bürkü.
Pambıq qozası nələri soruşmaq istəyir
tikanına ilişmiş bəmbəyaz köynəkdən?

 

 

UNUTMAĞIN RESEPTİ

 

Hərdən onun toxunduğu yerlər qopar bədənindən,

hissə-hissə yoxa çıxarsan hərdən

Hərdən “Qayıt, ölürəm” kimi oxunar

ona yazdığın bircə “Salam. Necəsən?”

 

Sıxılarsan...

Bilməzsən hara qoyasan bu nəhəng ayrılığı,

Görərsən saçların onun çiyni üçün darıxır.

 

Hərdən ovulub gedərsən...

Burnunun ucu göynəyər tanış qoxudan ötrü

Yağış yağar, görərsən ki,

altında bir boş yer qalıb əlindəki çətirin

 

Hərdən boynunu üşüdər onun aldığı şərf də,

barmaqların əllərindən sırsıratək sallanar.

Boş küçədə öskürər xatirələr astaca,

Cədvəllərdə yazılar: “mənfi sənsiz dərəcə”

 

Hərdən heç nə dəyişməz...

Bir görüş yeri boyda boşluq qalar içində,

Hərdən büdrəyərsən... yıxılarsan

xatirələrin yanından keçəndə...

 

 

TALEYİN BURULĞANI

 

Payız. Fırtına.
Gəmilər insanları sahilə çıxarmaqçün yaradılır,
Amma yalnız batan gəmilər tarixdə qalır.

 

 

ANTİK XXI ƏSR

 

Əllərinə "Ana" və "Ata" yazıb savaşa gedənlər itirdilər əllərini,

Yəni təkcə əlləri yox, ataları, anaları da yaralandı.

Müharibələrə görə peyda oldu okeanlar, dənizlər

– Torpaq insanları bir-birindən uzaq tutmaqçün aralandı.

 

Qəribədir:

Torpağın üstündə döyüşənlər, altında qonşu olurlar

Bütün güllər dərilir… bütün güllər dərilir,

Amma ən birinci məzar üstə qoyulanlar solurlar.

 

Eyni ağacdan düzəlir tar və silah qundağı,

Eyni yerdən şikəst qalır anaların qucağı.

Kəpənəyə bənzədər raketləri gül-çiçək,

Görən, hansı səs çıxar pianinonun dillərin güllələsək?

 

Yer kürəsinə baxıram: kimyəvi dərmanların üstünə yazılır:

"Uşaqların əlinin çatmadığı yerə qoyun".

Göz yaşları içində pıçıldayır doktor:

"Uşaqları kimyəvi raketlərin çatmadığı yerə qoyun".

 

 

ZEN

 

Zen, bişirdiyin keksə daraşmış qarışqalar da öldü,

Daha səndən heç nə qalmadı bu şikəst evdə.

Daha mən öyrəndim ki, tarix üşüməyi qucaqlaşmaqçün,

Sevginisə bir ömür uzaqlaşmaqçün yaradıb.

 

Uşaqlıqdan, gənclikdən, qocalıqdan başqa

bir də onsuzluq dövrü olur insan ömrünün

Yalandı, Zen... Yalandı...

İnsanı qocalıq yox, onsuzluq dövrü öldürür.

 

Qucaqladığım qadınları birləşdirib

özümə bir ana düzəldə bilmədim...

Bəzən bu nəhəng ömür bircə sözdən ibarət olur: “Gəlmədi...”

 

Zen, qadını ən tez atası unudur,

Ən çox xatirələr xəstələndirir adamı,

İştahın olmur yemək yeməyə,

yaşamağa,

...gəlməyə.

 

Daha buruq saçlar unutmasın,

Sən də unutma, Zen, sən də unutma:

Ayrılıq haqqında deyilmiş ən gözəl söz – ayrılmamaqdı.

 

 

BƏNAZİR BHUTTO ÖLMƏMİŞDİ

 

“Üç keçi” nağılı üçbaşlı əjdahaya çevrildi həmin gün.

Gecə məni “Bayu-bayu” ilə yatırıb

səhər anamın yoxluğu ilə oyatdılar.

Anasının narıncı koftasını iyləyib yatan bu uşağı

birdən “narıncı inqilablar”ın qucağına atdılar.

 

Sonra həyat məhkəmə çəkici ilə döydü sinəmi,

Ürəyimi açıb içimdən çıxıb getdi uşaqlığım.

Son dəfə dolmuş gözlərlə

boş ömrümə baxıb getdi uşaqlığım.

 

Qapının ağzında ayaqqabının biri azaldı

Atam “əcəb evimiz genişləndi e” deyib təsəlli doldurdu cibimizə.

Anam ömrümüzdən getdiyi gün bizi atıb çölə çıxdı ev,

həsrət qaldıq evimizə.

 

Hələ bu zəhrimar ayrılıq qapımıza gəlməmişdi,

Hələ Bənazir Bhutto ölməmişdi – Şərq anasız qalmamışdı...

Mən anasız qalanda.
Dominodan qurduğumuz evlər dağılanda ağlayan uşaqlar idik,

Bəs görəsən, niyə susduq ailəmiz dağılanda?

 

Yamaqlı şalvarımı tikdikcə qırış düşdü anamın əllərinə –

söküldü əlinin dərisi.

Ayaqlarının şişmiş yaşıl damarında öldü bütün flora,

Qapımızın ağzında canını tapşırdı fauna,

Atam siqaretin tüstüsüylə öyrətdi bizə gələcəyin dumanlı olacağını.

 

Atamın köynəklərini bacım ütüləməyə başladı...

Beləcə üçbucaq teoremini ütüdən,

Çevrənin radiusunu qazandan,

Nidanı atamın çəliyindən,

Nöqtəni də anamın yoxluğundan öyrəndi.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.07.2025)

 

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

"Ədəbiyyat və İncəsənət" portalı bir- birindən maraqlı rubrikaları ilə yayımını davam etdirir. Əziz izləyicilərimiz, psixologiyanın dərin qatlarına enib poeziyanın dili ilə danışan "Psixologiya və Şeir" rubrikamızda Sizləri xoş gördük.

 

Bu dəfə şair qonağımız öz sakit dünyasında misralardan dünya yaradan sevimli şairimiz Saqif Qaratorpaq, psixoloq qonağımız isə artıq Sizlərə tanış olan dəyərli Fazil Cəfərovdur.

Gəlin birlikdə Saqif bəyin "Sevgi nağılı" şeirinin psixoloji təhlilinə nəzər salaq.

 

ŞEİR

Mən sükutun dilini elə gözəl bilirəm,

Mənim kimi susmağı daha kimsə bacarmaz.

Gülə-gülə ağlayıb susanların içində

Zalım, mənim adımı birinci sırada  yaz...

 

Bu səhər də oyandım, şükür, hələ ki sağam,

Şirin yalanlar deyib azdırmışam ölümü...

Sirr deyil ki, qoy deyim, ürəyimdən asmışam

Adının baş hərfinə uzanan  sağ əlimi.

 

Daha bizdən danışmaz o küçə də, o yol da,

Başı elə qarışıb təptəzə nağıllara.

Bir xatirə boynunu büküb içimdə ağlar,

Hər gecə köks ötürüb boylanar uzaqlara.

 

Bəlkə şirin yuxuymuş başımıza gələnlər,

Ayrılığa “sağ ol” de,bizi yaxşı oyatdı.

Ayağımın izini göz yaşlarım yuyandan

Nə varsa bu ömürdə,elə hamsı boyatdı.

 

Elə də çətin deyil, vallah, bəhanə tapmaq,

Nə var nağıl uydurub özünü altadmağa.

Hər gecə üz-gözümü  yuyub ay işığında,

Gedirəm bir misranın qolu üstə yatmağa...

 

PSİXOLOJİ TƏHLİL

-- Salam dəyərli Ülviyyə xanım, bu sevimli rubrikada yenidən qonaq olduğum üçün Sizə və " Ədəbiyyat və İncəsənət" p- na təşəkkür edirəm.

Sevimli şairimiz Saqif Qaratorpaqın “Sevgi nağılı” şeiri – sevginin bitməsindən sonra yaranan daxili ziddiyyətlər, sükutun dili, xatirələrə sığınma, və özünütəsəlli mexanizmləri üzərində qurulmuş dərin psixoloji təhlilə açıq poetik bir əsərdir. Aşağıda bu şeirin əsas psixoloji qatlarını geniş formada təhlil edək:

1. Sükutun dili və emosional tənzimləmə

“Mən sükutun dilini elə gözəl bilirəm,

 Mənim kimi susmağı daha kimsə bacarmaz.”

Bu misralar emosiyaların daxildə boğulması, danışmaq əvəzinə susmaqla müdafiə mexanizmi qurulması kimi psixoloji vəziyyətləri işarələyir. İnsan, yaşadığı acını dilə gətirmək əvəzinə onu sükutla yaşamağı seçir. Bu isə sosial izolyasiya, daxili gerilim və tənhalıq hissi ilə müşayiət olunur. Bu  susqunluq, əslində qışqıran bir ağrıdır.

2. Gülə-gülə ağlamaq: Duyğusal dissonans

“Gülə-gülə ağlayıb susanların içində

 Zalım, mənim adımı birinci sırada yaz...”

Burada duyğuların ikililiyi, yəni paradoksal emosional vəziyyət açıq şəkildə ifadə olunur: zahirdə gülmək, daxilən isə ağlamaq. Bu, müdafiə mexanizmi olaraq rol oynamaq, yəni “özünü güclü göstərmək” və ya “başqasına acını hiss etdirməmək” davranışıdır. Bu vəziyyət insanın özünü dərk prosesi üçün təhlükəli ola bilər və emosional tükənməyə səbəb ola bilər.

3. Sevgi – ölüm – həyat üçlüyü

“Bu səhər də oyandım, şükür, hələ ki sağam,

 Şirin yalanlar deyib azdırmışam ölümü...”

Bu misralarda həyatda qalmaq üçün yalanlara sığınmaq motivi var. Sevginin itkisi sanki fiziki yox olmaq qədər ağırdır. Ölüm burada metaforik anlamdadır – yəni yaşamaq var, amma hiss etmək yox. “Şirin yalanlar” isə psixoloji müdafiə mexanizmlərindən biridir – insan realı inkar edərək özünü aldatmaqla acını azaldır.

4. Bədən dili və travma izi

“Sirr deyil ki, qoy deyim, ürəyimdən asmışam

 Adının baş hərfinə uzanan sağ əlimi.”

Bu misrada bədənlə simvolik bağlılıq qurulur. Sağ əlin adın baş hərfinə uzanması – bir sevgiyə və ya insana sadiqlik andı kimidir. Sağ əl – qərar verən, yazan, hərəkətə keçirən əldir. Bu, həyatla əlaqənin də simvoludur. Adının baş hərfi” – konkret ad çəkilmir, amma adın başlanğıcı onun üçün kifayətdir. Bu da məchul sevgi obyekti, itirilmiş və ya imkansız sevgi duyğusunu simvolizə edir.

5. Keçmişin təcridi və nostalji

“Daha bizdən danışmaz o küçə də, o yol da,

 Başı elə qarışıb təptəzə nağıllara.”

Bu sətirlər keçmişin unudulmasını ifadə edir. Artıq xatirələrin şahidi olan məkanlar belə, onu unutmuşdur. Küçə və yol – keçmiş həyatın simvolik şahidləridir. Onların susması, artıq keçmişə dair heç nəyin danışılmaması tənha qalmış yaddaşın rəmzidir."Təptəzə nağıllar" – başqalarının həyatıdır. Burada sevdiyi insanın yeni həyatına keçməsi, yerinə başqasının gəlməsi, unudulma qorxusu və dəyərsizlik hissi var.

6. Ayrılığın “oyatması” və reallıqla qarşılaşma

“Bəlkə şirin yuxuymuş başımıza gələnlər,

 Ayrılığa “sağ ol” de, bizi yaxşı oyatdı.”

"Şirin yuxu" – keçmiş sevginin ideallaşdırılması, lakin bu yuxudan "oyanmaq" – psixoloji oyanış və qəbuletmə mərhələsidir. Ayrılığa “sağ ol” demək – şəfa mərhələsinə keçiddir: ağrıya təşəkkür edib, ondan öyrənmək. Bu, çox dərin psixoloji inkişaf göstəricisidir.

7. Katarsis: Göz yaşlarının təmizləyici rolu

“Ayağımın izini göz yaşlarım yuyandan

 Nə varsa bu ömürdə, elə hamsı boyatdı.”

Göz yaşı – burada psixoloji təmizlənmə vasitəsidir (Freudun “katarsis” anlayışı kimi). İnsan ağlayaraq həm rahatlanır, həm də keçmişin izlərini silməyə çalışır. Amma nəticədə ömürdəki hər şey “boyat” – yəni əhəmiyyətsiz və dadını itirmiş görünür. Bu, ümidsizlik və yaşama həvəsinin azalması ilə bağlı ola bilər.

8. Yuxulara və poeziyaya sığınmaq

“Hər gecə üz-gözümü yuyub ay işığında,

 Gedirəm bir misranın qolu üstə yatmağa...”

Bu son misralarda poeziya bir terapiya vasitəsi kimi təqdim olunur. Ay işığında – yəni real dünyadan fərqli bir işıqda, insan şeirə sığınıb rahatlıq tapmağa çalışır. “Misranın qolu” – bədii ifadənin ana qucağı kimi metaforik anlam daşıyır. Bu, şəfa tapmaq üçün bədii özünüifadə, yaradıcılıqla sağalmaq formasında şərh oluna bilər.

9. Yekun Psixoloji Yanaşma:

 Sevimli şairimiz Saqif Qaratorpaqın “Sevgi nağılı”şeirdəki qəhrəman) depressiv, yalnız, keçmişə bağlı və daxili konfliktlər yaşayan bir insan kimi təsvir olunur. Bu şeir – bir itkinin psixologiyası, bir yaralının şair dili ilə sağ qalma hekayəsidir. Bəzən bir misra, bir xatirə, bir gecə işığı insanı ayaqda saxlayan yeganə dayağa çevrilir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.07.2025)

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

 

Universitet illərinin gənc, saf çağları idi. Sevda ilə Mehmanın ilk tanışlığı tələbə olarkən baş vermişdi. Baxışlar danışdı, dillər danışmadı. O gündən sonra hər səhər yeni bir ümid idi onlar üçün. Göz-gözə gəlmək, eyni dəhlizdən keçmək, bir kitabı bir yerdə vərəqləmək – hər biri ayrı bir sevinc idi.

 

Sevda Mehmanı ilk dəfə adla yox, baxışları ilə tanıdı. Mehman isə onun səsini eşitmədən əvvəl nəfəsini hiss etdi. Hər şey o qədər təmiz, o qədər ümidli idi ki…

Mehman elçi göndərdi. Bir neçə dəfə get-gəldən sonra Sevda Mehmanın sevgisinə və etibarına inandı. Elçilər "hə" cavabı aldılar, nişan oldu. Çox xoşbəxt idilər.

Sonra müharibə gəldi… Silah səsləri bu məmləkətdə xoşbəxtliyin səsini batırdı. Mehman könüllü olaraq Qarabağa döyüşə yollandı. O gedəndə Sevdanın əllərini tutdu:

— Müharibə qurtaracaq… Mən qayıdacağam… Səninlə xoşbəxt olacağıq.

Son dəfə Ağdamda görüşdülər. Gözlərində qorxu yox idi, sevgi vardı. Amma o görüş, son görüş oldu... Mehman Kəlbəcərdə itkin düşdü.

İllər keçdi. İtki xəbərləri, ümidsizliklər, yuxusuz gecələr... Mehmanın atası oğul dərdindən dünyasını dəyişdi. Ardınca anası da bu dərdə dözəl bilmədi. Sevdanın atasının da taqəti qalmamışdı, qızına xəbər göndərdi:

— Qızım, mən də artıq qocalmışam, sən tək qoyub gedə bilmirəm.Mehman çox yaxşı insan idi. Amma həyat davam edir, ailə qur, tək qalma, qulaq həyanın olsun.

Amma Sevda bircə söz deyirdi:

—Mən onu gözləyirəm

Hər səhər eyni pəncərə, eyni dua. Hər ad günü, hər bayramda Mehmanın qayıtması üçün ümidlə yanan bir şam…

32 il… Nə bir məktub, nə bir iz… Sadəcə içində yaşayan səs: "O qayıdacaq!"

Və bu günlərdə xəbər gəldi… DNA analizləri Mehmanın şəhid olduğunu təsdiqlədi. Qalıqları tapıldı. Vətən torpağı onu sinəsinə basdı. Tabutu qarşısında Sevda dayanmışdı… Yaşlanmışdı, amma sevgisi qocalmamışdı. Üzünə tökülən hər ağ tel bir ilin, həsrətin, sədaqətin və hicranın şahidi idi.

O dəfn mərasimində bir mahnı səslənirdi:

“İlk məhəbbətim, son məhəbbətim…”

Sanki Məhəbbət Kazımov bu sevgi üçün oxumuşdi bu sətirləri.

Bu sevda, gözlənti, sədaqət bir ömürlük roman oldu. Sevda və Mehmanın adı, sədaqətin, əhdə vəfanın simvoluna çevrildi. Sevda bu dünyada başqa heç kimin qapısını döymədi. Çünki onun qapısı Mehmanın adı ilə möhürlənmişdi.

Bu sevgi, zamanın və ölümün belə sındıra bilmədiyi bir sevgidir.

 

Yazımızı isə Sevdanın sözləri ilə bitirək:

“Mehman Musayev itkin düşəndən sonra onun valideynləri bu xəbərə dözə bilməyib rəhmətə getdilər, mən isə ailə qurmadım. Ancaq mən bu günə qədər Mehmanın sağ-salamat dönəcəyini gözləyirdim.

Mehmanla sonuncu görüşüm Ağdamda oldu. Mənə hədiyyələr almışdı. Toyumuz barədə danışdıq. Torpaqlarımızın üzərindən qara buludlar çəkildikdən sonra təntənəli toy edəcəyimizi planlaşdırdı. Bilməzdim ki, bu, onunla son görüşum olacaq. Həmişə Mehmanın adını uca tutdum. Qürurluyam, Mehmanla fəxr edirəm. Onun adına layiq yaşadım.”

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.07.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Lirika dəftərindən rubrikasında sizlərə lirik şeirlər təqdim edirik. Bu dəfə iki gün ardıcıl şair Təranə Dəmir rubrikamıza gözəllik qatacaqdır.

Mükəmməldir, deyilmi?

 

Ruhumda dəli sükut,

Başımda qasırğalar,

Çöldə ölüm havası…

...Bu gün də gəlib keçdi,

İçində payız rəngi,

Bir də şənbə duası…

 

 

***

 

Gözlərindən eşq damırdı payıza,

Qızınırdı sevdasında xəzəllər.

Elə gözəl oxşayırdı könlümü

O baxışlar, o sığallar, o əllər –

Oyandım.

 

Heç bilmədim hara tutum üzümü,

Hara getsəm həsrət məni izlədi.

Baş götürüb nağıllara yol aldım,

Gedəmmədim axıracan, dözmədim,

Dayandım.

 

Var-gəl etdim payızla qış arası,

Məni yordu bu kaşkilər, bəlkələr.

Xəyallarım göy üzünə tələsdi,

Bir mən oldum,  bir  də… bir də  kölgələr,

Yubandım.

 

Tutammadım bir ümidin əlindən,

Çiçək açmaq bu payıza yad imiş.

Burda hər şey aldadırmış adamı,

Burda hər şey ayrılığa ad imiş –

İnandım.

 

 

***

 

Bu itin it dərdi var,

Gözüngə yaş, ulayır.

Baxışında xəcalət,

Başında daş, ulayır.

 

Ulayır kölgəsinə,

Hirsinə, hikkəsinə,

Boşalan cərgəsinə

Açıb savaş, ulayır.

 

Yoluna baxıb hürür,

Yalına baxıb hürür,

Çuluna baxıb hürür,

İçində kaş ulayır.

 

Dizində yox təpəri,

Aşa bilmir çəpəri,

Bir sümükdü, bir dəri,

Səsində qış ulayır.

 

Durub yolun sonunda,

Yüz ağrı var canında,

Nə vaxtdı dörd yanında

Qorxu, təlaş ulayır.

 

Bu itin it dərdi var, 

Gözündə yaş, ulayır.

Baxışında xəcalət,

Başında daş, ulayır.

 

 

İSTANBUL, DARIXMIŞAM…

 

Səhərini günəşlə birgə açırdım,

İşıqlarını bağrıma basırdım hər gecə,

Üzüaşağı, uzüyuxarı ölçürdüm

səni bina-bina, küçə-küçə.

Sokakların udurdu addım səsimi,

bir də kirpiklərimin kölğəsini.

Yağışında islanırdı,

küləyində sığallanırdı saçlarım,

Dadını çıxarırdım bəxtəvərliyin.

Havası qəhvə qoxulu,

Səması qağayı sevdalı şəhər.

İpək donlu,

Yaşıl yaxalı,

Dili dualı şəhər,

Ürkək qız tək utancaq,

Abırlı-həyalı şəhər.

İstanbul!

Səni dalğa-dalğa, ləpə-ləpə sevirəm,

Dalanlarını, küçələrini,

dağlarını, ormanlarını 

gözümə təpə-təpə sevirəm.

Heç nədən yox,

bircə unudulmaqdan qorxan şəhər,

Çiynini qala divarlarına söykəyən,

Tarixin qarşısına alnıaçıq, üzüağ çıxan şəhər.

Bütün dünyanı başına yığan şəhər…

Səni Boğazdan seyr etmək var hələ...

Sularınla pıçıldaşmaq, dalaşmaq,

Dalğalarla gözüdoyunca sevişmək,

Dənizlə qucaqlaşmaq …

Bir də hay-küylü Taksimdə yorulunca dolaşmaq,

Dolaşdıqca bütün dünyanı unutmaq,

Unutduqca tanımadığın insanlara ürəkdolusu "Mərhaba " demək eşqi…

Sonra pay-piyada Eminönünə düşmək,

Sərinləmək ...

Balıq qoxan sahildə dayanıb gedən gəmilərə əl sallamaq həvəsi,

 Sonra növbə gözləmək,

Sonra əlindəki smiti martılarla bölüşmək,

Bölüşdükcə yüngülləşmək ,

Yüngülləşdikcə uçmaq, uçmaq...

Sonra da ...

Sonra da yenə ayrılıq,

Yenə xəyallar,

Yenə təyyarə səsi,

Yenə  Xəzərin sahilində  səninçün  darıxmaq, darıxmaq..

 

 

***

 

Bu dolaşıq ömrümdə

Yarımçıqdı nəyim var,

(bircə göz yaşını çıx)

– Kəsik-kəsik arzular,

Qırıq-qırıq xəyallar,

Dərə-təpə sevgilər,

Dağ kimi ayrılıqlar.

Vüsallar da natamam, 

Görüşlər də yarımçıq.

Könlümün qapıları

Bircə həsrətə açıq…

Ruhumda dəli sükut,

Başımda qasırğalar,

Çöldə ölüm havası…

...Bu gün də gəlib keçdi,

İçində payız rəngi,

Bir də şənbə duası…

Bir ümid də yıxıldı

Qaşla gözün arası…

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.07.2025)

 

 

Kübra Quliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Bəzən bir insan gedər… ardınca dünya bir az susar. Sözlər kövrələr, səslər pıçıltıya çevrilər, gözlərdə boğulan işıqlar sönər. Və sən anlayarsan ki, bəzi gedişlər səssiz deyil – içini parçalaya-parçalaya gedir.

 

Azər Baxşəliyev… adı çəkiləndə gözümüzün önünə gülüşü gəlir. İşıqlı, səmimi, doğma bir adam. Həyatın içində ən gözəl yerlərə yaraşan bir ruh. Amma o ruh indi yoxdu. 39 yaş – ömrün ortası belə deyil. Yarımçıq bir cümlə kimidir, sonu olmayan bir şeir kimi.

Dostlarının onun üçün yazdığı “Sınıq pəncərə” mahnısı isə bir səs deyil, bir hayqırtıdır. Susqunluğun içindən gələn bir üsyandır. Gedən dostun yoxluğuna deyil, onun yoxluğuyla yaşamağa üsyan. O mahnının hər notunda bir nəfəs dayanır. Hər sözündə bir göz yaşı gizlənir. Sanki içində qırılan bütün pəncərələrin səsləri yığışıb bu musiqidə çalınır.

Dost olmaq – bir ömrün içində başqasının izinə yer verməkdir. Amma dost itirmək – o izlərə hər dəfə ayağın ilişəndə canının yanmasıdır. Ölüm səni aparanda deyil, səni xatırlayanda daha ağrılı olur. “Sınıq pəncərə” – qalanların içində qırılıb yerə tökülən sükutdur. Əlini uzatsan, tutacağın yox. Danışsan, cavab verəcək kimsə yox. Amma susa bilməzsən. Çünki darıxmaq danışmaq istəyir.

Azərin adı bu mahnıyla bir daha doğulur. 40 yaşında yoxluğuyla dolan o günü, varlığıyla ağrılı bir xatirəyə çevirir. O getdi, amma ardınca bir işıq buraxdı – bu işıq susmur. Göz yaşının içindən keçir, qırıq bir pəncərədən baxır bizə… və səssizcə deyir: “Unutmayın. Mən burdayam. Hələ də.”

 

https://youtu.be/shya6QbZdno?si=ne5z3u4iRZ0yKWPK

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.07.2025)