İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Natürmort janrının ən mükəmməl işləri bizim rəngkarlıqda məhz bu rəssamın adı ilə bağlıdır. Əslində meyvələri çəkmək çox çətindir, xüsusən, onları elə şəkirsən, kənardan baxan əl uzadıb götürmək istəyir…

 

Mahmud Tağıyev 11 iyun 1923-cü ildə Bakıda anadan olub. 1941-ci ildə Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Məktəbini bitirdikdən sonra, 1949–1953-cü illərdə Moskvada, Ümumittifaq Dövlət Kinematoqrafiya İnstitutunun rəssamlıq fakültəsində, 1953–1956-cı illərdə isə İ. Repin adına Leninqrad Dövlət Rəssamlıq, Heykəltəraşlıq və Memarlıq İnstitutunda təhsil alıb.

Mahmud Tağıyevin erkən yaradıcılığının əsas mövzuları natürmort və mənzərə əsərləri hesab olunur. O, 1960-cı illərdən başlayaraq sənaye və kənd təsərrüfatına aid mövzuları araşdırıb. Rəssam Azərbaycanda sovet tikililərinin quruculuq prosesinin əsas məqamlarını təsvir edib. Bunlara Mingəçevir su anbarı və Sumqayıt alüminium zavodunun təsvirləri daxildir. M. Tağıyev bu illər ərzində portret janrını araşdırmağa davam edib və xüsusi olaraq tarixi portret janrına müraciət edib

Rəssamın yaradıcılığına "Əriklər" (1969), "Əncirlər" (1974), "Eyvan" (1987), "Natürmort", "Yaz gülləri" (1993), "Lalələr", "Almalar" (1993), "Məcnun", "Leyli", "Güldanda güllər", "Dağlarda bahar", "Bakı", "Neft emal zavodunun işıqları", "Avarçəkən", "Yuxu", "Çılpaq", "Dədə Qorqud", "Səməd Vurğun", "Yeddi gözəl" və başqa əsərlər daxildir.

Mahmud Tağıyevin Bakıda (1947-ci ildə Xalidə Səfərova ilə birgə, 1958, 1969, 1993), Moskvada (1990, 1988-ci illərdə X. Səfərova ilə birgə) fərdi sərgiləri keçirilib. Onun əsərləri Rusiya, Türkiyə, Ukrayna, ABŞ, Böyük Britaniya, Fransa, Almaniya, İran, Suriya və Misirdə sərgilənib

1946-cı ildə rəssam Xalidə Səfərova ilə ailə qurub və həmin ildən Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının üzvü olub. O, 21 noyabr 2001-ci ildə Bakı şəhərində vəfat edib. Rəssam Tağı Tağıyevin qardaşı, Əkrəm Tağıyevin atasıdır.

 

Mükafatları

- "Azərbaycan SSR əməkdar rəssamı" fəxri adı

- Zaqafqaziya respublikalarının 1-ci bienallının diplomu (Tbilisi, Gürcüstan SSR)

- "Müasir Azərbaycan incəsənəti" rəssamlıq müsabiqəsinin 3-cü mükafatı (BMT-nin Azərbaycandakı nümayəndəliyi tərəfindən Bakıda təşkil olunub)

Allah rəhmət eləsin!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.11.2025)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Ədəbiyyat və incəsənət” portalında yayımlanan Türk dünyası haqqında olan layihəsində bügünkü söhbətimiz Türk dillərinin geneoloji təsnifatıbarədədir.

 

 Türk dillərinin geneoloji təsnifatı müasir türkoloji araşdırmalarda tarixi-müqayisəli metod əsasında müəyyənləşdirilən sabit bir struktur kimi qəbul edilir. Geneoloji bölgünün formalaşmasında əsasən N.A. Baskakovun “Тюркские языки”, Talat Tekinin Orxon və qədim türk dili ilə bağlı tədqiqatları, Gerard Clausonun etimoloji araşdırmaları, həmçinin Lars Johanson və Éva Csatónun redaktə etdikləri “The Turkic Languages” kimi fundamental mənbələr əsas rol oynayır. Bu mənbələrə görə türk dillərinin mənşəcə bölünməsi ilk mərhələdə iki böyük qola ayrılır: Oğur (Bulqar) qolu və Şərqi Türk qolu. Oğur qolunun yeganə yaşayan nümayəndəsi çuvaş dilidir və geneoloji xətt baxımından digər bütün türk dillərindən ən erkən ayrılmış dil kimi qəbul edilir. Qolun digər tarixi üzvləri bulqar və xəzər dilləri  artıq tükənmiş dillərdir və onların varlığı yalnız tarixi mənbələrdən və dolaylı linqvistik bərpa metodlarından bilinir.

Şərqi Türk qolu isə türk dillərinin böyük əksəriyyətini birləşdirir və daxilində bir neçə əsas geneoloji alt qrup formalaşdırır. Bu alt qrupların müəyyənləşdirilməsi dilçilikdə yalnız struktur fərqlərinə deyil, həm də tarixən izləndiyi təsdiqlənən qohumluq əlaqələrinə əsaslanır. Şərqi qolda ən geniş yayılmış və tarixi cəhətdən əsaslı şəkildə müəyyənləşdirilmiş qruplardan biri Oğuz dilləridir. Oğuz qrupu Azərbaycan, Türkiyə türkcəsi, türkmən, qaqauz, salar və xalac dillərini əhatə edir. Bu qrupun geneoloji bütövlüyü oğuz tayfa birliklərinin tarixi hərəkət marşrutu və siyasi təşkilatlanması ilə uyğun gəlir. Oğuz dillərinin müstəqil bir qrup kimi formalaşması məsələsi O. Pritsak və F. Sümer kimi tədqiqatçıların əsərlərində geniş şəkildə əsaslandırılmışdır.

Şərqi Türk qolu daxilində ikinci böyük geneoloji qrup Qıpçaq dilləridir. Müasir türkoloji ədəbiyyatda bu qrup bir neçə yarıma ayrılır: qıpçaq-poloves qolu (qaraçay-balkar, qumuq), qıpçaq-noğay qolu (tatar, başqırd, qazax, qaraqalpaq, noğay) və bəzi tədqiqatçılara görə keçid xüsusiyyətləri daşıyan Krım-tatar dili. Qıpçaq dillərinin geneoloji birliyi Baskakov və Samoyloviçin təsnifatlarında ardıcıl şəkildə göstərilib və bu təsnifat müasir elmdə də etibarlı sayılır.

Şərqi Türk qolunun digər mühüm geneoloji qolu Karluk (Uyğur–Özbək) dilləridir. Bu qrupa yeni uyğur və özbək dilləri daxildir. Uyğur yazı ənənəsinin qədimliyi və çoxəsrlik yazılı korpusun mövcudluğu bu qrupun tarixi inkişafını daha aydın şəkildə izləməyə imkan verir. Talat Tekin və Clausonun araşdırmalarında karluk qrupunun türk dilləri içində ayrıca və müstəqil bir geneoloji xətt kimi formalaşdığı təsdiq edilir.

Türk dillərinin geneoloji təsnifatında Sibir türk dilləri də ayrıca qrup kimi qəbul olunur. Bu qrupa yakut (saxa), dolqan, tuva, tofar, xakas, şor və çulım dilləri daxildir. Bu dillərin tarixi inkişafı, coğrafi izolasiya səbəbindən, digər türk qruplarından ayrılıqda izlənə bilir və onların geneoloji vahid kimi təqdim olunması həm Werner, həm də Vajdanın Sibir türkcəsi ilə bağlı tədqiqatlarında əsaslandırılmışdır.

Bəzi təsnifatlarda Altay dili ayrıca bir qrup kimi verilsə də, müasir türkoloji mənbələrdə altay dili adətən Sibir türkcəsinin tərkibində qiymətləndirilir. Kırğız dili də bəzi tədqiqatçılar tərəfindən ayrıca bir qol kimi təqdim edilsə də, geniş qəbul edilən təsnifatda Şərqi Türk qolu daxilində ayrıca bir yarımqrup kimi göstərilir.

Beləliklə, etibarlı akademik mənbələrə əsaslanan geneoloji bölgü göstərir ki, türk dillərinin mənşəcə ən əsas və sabit təsnifatı Oğur qolu ilə Şərqi Türk qolunun iki əsas budağından ibarətdir. Şərqi Türk qolu isə öz daxilində Oğuz, Qıpçaq, Karluk, Sibir və bəzi lokal qruplara bölünür. Bu təsnifat türk dillərinin tarix boyu keçdiyi inkişaf mərhələlərini və tayfa birliklərindən müasir dillərə qədər davam edən geneoloji ardıcıllığı ən dolğun şəkildə əks etdirən model kimi qəbul olunur.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.11.2025)

 

 

                                                         

 

 

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

  

Qərbi Azərbaycanın etnik tərkibində dəyişikliklərin tarixçəsi bölgənin qədim dövrlərdən başlayaraq müxtəlif siyasi, hərbi və demoqrafik proseslərin təsiri altında formalaşmış mürəkkəb inkişaf yolunu əks etdirir. Bu ərazilər, indiki Ermənistan dövlətinin yerləşdiyi torpaqlar  qədim zamanlardan etibarən türk mənşəli tayfaların məskunlaşdığı, daha sonra isə Atabəylər, Qaraqoyunlu, Ağqoyunlu və Səfəvilər kimi Azərbaycan dövlətlərinin siyasi hakimiyyətində olmuş geniş bir coğrafiyanı əhatə edirdi.

 

Orta əsrlərdə Azərbaycan türklərinin bölgədə dayanıqlı demoqrafik üstünlüyü formalaşmış, kənd təsərrüfatı, ticarət, şəhər mədəniyyəti və hərbi-siyasi quruluş əsasən yerli türk-müsəlman əhalinin fəaliyyəti üzərində yaranmışdı. Bu dövrdə erməni əhalisi bölgənin müəyyən hissələrində mövcud olsa da, onların kütləvi şəkildə nəinki İrəvan, həm də Göyçə, Zəngəzur və digər Azərbaycan ərazilərində məskunlaşması yalnız sonrakı əsrlərdə baş vermişdir.

Etnik dəyişikliklərin kəskin şəkildə başlaması XIX əsrin əvvəllərinə təsadüf edir. 1826–1828 Rusiya-İran müharibəsindən sonra bağlanan Türkmənçay müqaviləsi ilə İrəvan xanlığı Rusiya imperiyasının tərkibinə qatıldı. Çar Rusiyası Cənubi Qafqaza nəzarəti gücləndirmək və bölgədə özünə siyasi dayaqlar yaratmaq üçün ermənilərin kütləvi şəkildə İran və Osmanlı torpaqlarından köçürülməsini planlı şəkildə təşkil etdi. 1828–1830-cu illərdə baş tutan bu köçürmələr nəticəsində bölgəyə on minlərlə erməni gətirildi və tarixi demoqrafik nisbət dəyişməyə başladı. Rəsmi Rusiya arxivlərinin məlumatları həmin illərdə İrəvan şəhəri və xanlıq ərazisində müsəlman əhalinin çoxluq təşkil etdiyini, lakin köçürülən erməni ailələrinin sayının sürətlə artdığını göstərir. Bu proses XIX əsrin sonuna qədər davam edərək, bölgənin etnik strukturunda fundamental dəyişikliklər yaratdı.

XIX əsrin sonlarında aparılan 1897-ci il Rusiya imperiyasının ilk ümumi siyahıyaalması artıq İrəvan quberniyasında iki əsas etnik qrupun, yəni azərbaycanlıların və ermənilərin demoqrafik baxımdan nisbətən yaxın mövqedə olduğunu göstərirdi. Müsəlman (azərbaycanlı) əhali əsasən kəndlərdə və geniş ərazi boyu yaşayırdı, erməni əhalisi isə həm kənd, həm şəhər mühitində getdikcə möhkəmlənirdi. İqtisadi fəaliyyət sahələrində də tədrici dəyişikliklər meydana gəlmiş, ticarət və sənətkarlıqda ermənilərin payı artmağa başlamışdı. Bu dövrdə 1905–1906-cı illərdə baş vermiş erməni-müsəlman qarşıdurmaları etnik gərginliyi dərinləşdirdi və bölgənin gələcək demoqrafik taleyinə təsir göstərdi.

Birinci Dünya Müharibəsi və Rusiya imperiyasının süqutu Qərbi Azərbaycanda etnik vəziyyəti daha da ağırlaşdırdı. 1918–1920-ci illərdə bölgədə siyasi hakimiyyət boşluğu, yeni dövlətlərin yaranması və müharibə şəraiti etnik toqquşmalar, qırğınlar və məcburi köçürmələr dalğası yaratdı. Bu illər ərzində azərbaycanlı kəndlərinin böyük hissəsi dağıdıldı, əhali ya qətl edildi, ya da köçməyə məcbur edildi. Ermənistan Respublikası qurulduqdan sonra bölgədə azərbaycanlıların demoqrafik çəkisi daha sürətlə azalmağa başladı və yeni etnik reallıq formalaşdı.

Sovet hakimiyyətinin qurulması ilə Qərbi Azərbaycan ərazisi Ermənistan SSR-ə daxil edildi. Formal olaraq millətlərarası bərabərlik və təhlükəsizlik siyasəti elan edilsə də, faktiki olaraq azərbaycanlıların sayı hər onillikdə azalmaqda davam edirdi. 1920–1930-cu illərdə aparılan sovet siyahıyaalması materialları azərbaycanlıların müəyyən sayda və nisbi sabitliklə mövcud olduğunu göstərsə də, siyasi qərarların, torpaq islahatlarının və inzibati dəyişikliklərin nəticəsində onların payı tədricən aşağı düşürdü.

Ən kütləvi və həlledici dəyişiklik 1948–1953-cü illərdə SSRİ rəhbərliyinin qərarı ilə həyata keçirilən deportasiyalar olmuşdur. Ermənistan SSR-dən Azərbaycana doğru on minlərlə azərbaycanlı ailəsi zorla köçürüldü. Bu deportasiyalar nəticəsində Qərbi Azərbaycanın kəndlərinin böyük hissəsi boşaldı, yüz illər boyu mövcud olmuş Azərbaycan etnik məkanı parçalandı və ermənilərin bölgədə demoqrafik üstünlüyü tam şəkildə təmin edildi. Deportasiya dalğaları yalnız fiziki yaşayış məkanının dəyişməsi ilə deyil, həm də mədəni, sosial və tarixi yaddaşın qırılması ilə nəticələndi.

Sovet dövrünün son mərhələsi və xüsusilə 1988–1991-ci illər Qərbi Azərbaycanın etnik tarixində sonuncu kütləvi dönüş nöqtəsi oldu. Qarabağ münaqişəsinin başlanması ilə Ermənistan ərazisində yaşayan azərbaycanlılar tam şəkildə qovuldu. Bir neçə il ərzində yüz minlərlə azərbaycanlı öz dədə-baba yurdlarından çıxarılaraq qaçqın vəziyyətinə düşdü. Beləliklə, Qərbi Azərbaycan əraziləri tarixində ilk dəfə olaraq azərbaycanlılardan tamamilə təmizləndi və bölgənin etnik tərkibi radikal şəkildə dəyişdi.

Bütün bu proseslər göstərir ki, Qərbi Azərbaycanın etnik tərkibi təbii demoqrafik inkişafın deyil, əsasən siyasi qərarların, savaşların, kütləvi zorakılıqların və dövlət siyasətlərinin nəticəsində dəyişmişdir. XVII–XIX əsrlər boyunca türk-müsəlman əhalinin üstünlük təşkil etdiyi bu coğrafiya XX əsrin sonuna gəldikdə tamamilə fərqli etnik mənzərəyə çevrilmişdir. Tarixi faktlar sübut edir ki, bölgənin demoqrafik dəyişiklikləri təkamül xarakterli deyil, məcburi miqrasiya, deportasiya, etnik təmizləmə və inzibati müdaxilələrin nəticəsi olaraq formalaşmışdır.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.11.2025)

 

 

Афаг Шихлы,

поэт-переводчик, член Союзов писателей Азербайджана, России и Евразии.

 

В мир филологии, словно комета, ворвалась ослепительная новинка – изысканное издание университета Хазар, книга профессора Исахана Исаханлы "Азербайджанский поэтический венок Сергею Есенину". Автор, признанный мэтр азербайджанского есениноведения, доктор филологических наук, увенчанный Международной Есенинской премией и, к тому же, проректор университета Хазар, сотворил не просто научный труд, а волнующий гимн единству культур и вечной любви к поэтическому слову. Это творение уже пленило сердца российских есениноведов, вызвав в их среде искренний и неподдельный интерес.

 

"Азербайджанский поэтический венок…", словно сотканный из нежнейших нитей любви и глубочайших знаний, поражает своей искренностью и проникновенностью.

Исахан Исаханлы, посвятивший многие годы своей жизни изучению жизненного пути и творчества Сергея Есенина, создал не просто академическую работу, а вдохновенный диалог между азербайджанской и русской литературами. Каждая страница этого труда свидетельствует о кропотливом труде исследователя, с щедростью делящегося своими открытиями с миром.

На 344 страницах этого уникального издания органично переплелись научный анализ, трепетные поэтические откровения и личные воспоминания автора. Исахан Исаханлы, выступив в роли составителя, редактора и автора проникновенного предисловия "Сергей Есенин в стихотворениях", сумел собрать под одной обложкой редчайшие жемчужины – стихотворения, посвященные Есенину азербайджанскими поэтами на протяжении десятилетий.

Особую ценность представляет собой публикация первого в азербайджанской литературе стихотворения, прославляющего гений Есенина, – "Сергей Есенин" Али Назима, представленное в двух графических формах – кириллицей и арабским шрифтом, словно подчеркивая историческую связь и многообразие культурных влияний, обогативших обе литературы.

В результате многолетних, поистине титанических изысканий автору удалось собрать богатейшую библиографию, включающую в себя 42 стихотворения азербайджанских авторов на родном языке, 69 произведений, написанных на русском языке, 42 перевода с азербайджанского на русский, а также стихи двух российских поэтов, посвященные Есенину, в оригинале и в переводах на азербайджанский язык. Эта кропотливая работа, несомненно, станет бесценным сокровищем для будущих исследователей есенинского творчества.

Камертоном личного, трепетного отношения автора к великому поэту стали фотографии, запечатлевшие Исахана Исаханлы в памятных местах, связанных с именем Есенина: в Москве, Рязани, Константиново, Мардакане (Aзербайджан), а также в его личном кабинете на фоне есенинского уголка. Эти снимки не просто оживляют повествование, но и передают ту глубокую любовь и уважение, которое питает ученый к предмету своего исследования.

Думаю, что наша команда, трудившаяся над созданием этого уникального издания: художник Мехди Самади, компьютерный дизайнер Нармина Гасымова и я - автор этих строк, внесли свой вклад в создание гармоничного и эстетически привлекательного произведения.

"Азербайджанский поэтический венок Сергею Есенину" – это не просто еще одна книга о великом русском поэте, это вдохновенный гимн дружбе и взаимопониманию между народами, выраженный в поэтических строках и научных исследованиях. Этот труд, несомненно, обогатит как азербайджанское, так и российское есениноведение и станет настольной книгой для всех, кто ценит высокую поэзию и научный поиск.

Следует отметить, что Исахан Исаханлы – лауреат престижной Международной Есенинской премии "О Русь, взмахни крылами". Эта премия, учрежденная в 2005 году Союзом писателей России и Национальным фондом развития культуры при поддержке Института мировой литературы им. А. М. Горького РАН и журнала "Осиянная Русь", является признанием выдающихся заслуг в области изучения и популяризации творчества Сергея Есенина. Есенинский комитет института возглавляет доктор филологических наук, главный научный сотрудник Гусева (Шубникова-Гусева) Наталья Игорьевна. Руководит премией первый секретарь Союза писателей России, поэт Геннадий Иванов, а сопредседателем и председателем жюри является поэт, писатель Дм. Дарин, председатель отборочного жюри Международной Литературной Премии им. Сергея Есенина "О РУСЬ, ВЗМАХНИ КРЫЛАМИ", член Высшего творческого совета Московской городской организации Союза писателей России.

В 2025 году Исахан Исаханлы был удостоен этой высокой награды в номинации "перевод", что стало ярким подтверждением его высочайшего авторитета в области есениноведения. Примечательно, что еще в 2015 году он был отмечен этой наградой за свои критические работы ("Взыскующим взглядом"). К сожалению, торжественное награждение, прошедшее 24 октября 2025 года в московском музее Есенина, прошло без личного присутствия Исахана Исаханлы, которого подвело здоровье. Однако мы уверены, что признание его заслуг стало лучшим лекарством и стимулом для дальнейших творческих свершений.

Признание коллег и почитателей таланта Исахана Исаханлы звучит как прекрасное дополнение к уже сказанному о его новой книге. Слова искренней благодарности и восхищения, адресованные профессору, словно сплетаются в еще один поэтический венок – венок признательности и уважения. Доктор филологических наук, главный научный сотрудник, руководитель есенинского комитета при Институте мировой литературы имени А. М. Горького Российской академии наук, Наталья Игорьевна Гусева (Шубникова-Гусева) с восторгом отметила: «У нас в России еще нет такого подобного издания. Оно – ПЕРВОЕ и ВЕЛИКОЕ!» Она подчеркнула мастерство переводчика, глубокое понимание поэзии Есенина и подвижнический труд, объединяющий азербайджанских переводчиков.

Ирина Машенкова и Владимир Середа из Тамбовского университета имени Державина, находящиеся сейчас в Узбекистане, выразили искреннюю благодарность за подарок: "…в Тамбове нас ожидает встреча с Вашей книгой и увлекательное чтение - как говорили в детские годы Есенина, душеполезное!"

Сергей Трифонов, член Международного Есенинского общества «Радуница», библиофил и создатель сайта esenin.ru, назвал книгу "замечательной" и отметил, что материалы из этой книги могут пополнить раздел "Есенин на языках народов мира" на его сайте Есенин.ру.

Поэт, писатель, председатель отборочного жюри Международной Литературной Премии им. Сергея Есенина "О РУСЬ, ВЗМАХНИ КРЫЛАМИ" Дм. Дарин, подчеркнул всеобщую заботу о здоровье Исахана Исаханлы и выразил уверенность, что победа в номинации "Переводы" послужит дополнительным лекарством. "Дорогой Исахан! Весь Есенинский мир следит за Вашим здоровьем! Нет сомнений, что Всевышний не допустит ухудшений или замедления восстановительного процесса, и Вы скоро встанете на ноги! – написал он в своем письме.

Ветеран УФСБ России по Рязанской области, подполковник в отставке, рязанский есениновед Юрий Вадимович Блудов отметил, что это отличное и солидное издание, а также его заинтересовали стихи самого Исахана Исаханлы и замечательные фотографии в конце книги.

Доктор филологических наук, профессор Сергей Пяткин из Арзамаса, назвал подарок Исахана Исаханлы "шикарным" и выразил свою благодарность теплыми, дружескими словами: "Горжусь Вашей творческой, научной и подвижнической деятельностью!"

Все эти слова, наполненные искренним уважением и восхищением, стали еще одним ярким свидетельством значимости труда Исахана Исаханлы и его вклада в развитие есениноведения.

"Азербайджанский поэтический венок Сергею Есенину" – это яркое подтверждение того, что поэзия не знает границ и способна объединять сердца людей по всему миру!

P.S. Я могу с уверенностью сказать, что судьба подарила мне счастье многолетней дружбы с Исаханом Исаханлы. Зная о его творчестве и таланте, возможно, больше, чем кто-либо другой, я с особым трепетом вспоминаю работу над этой книгой, куда вошли и мои стихи и переводы. Я уже давно осознала, с каким замечательным и талантливым человеком меня свела жизнь – человеком, который еще не раз порадует азербайджанскую и русскую литературу множеством прекрасных книг и стихотворений. Исахан Исаханлы - это человек, боготворящий Есенина, человек, который посвятит множество добрых дел укреплению дружбы между Азербайджаном и Россией, человек, чей вклад в литературу невозможно переоценить. Именно в этом контексте хотелось представить книгу профессора Исахана Исаханлы "Азербайджанский поэтический венок Сергею Есенину".

                                                                                 (19.11.2025 Москва.)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.11.2025)

 

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

 

Sizə nəql edəcəyim növbəti maraqlı hadisə ötən əsrdə Ağdamda vaqeə olubdur. Ağdamda erməni hiyləsinin üstünü bir osetin açıbdır və haylar rüsvay olublar.

 

Kazakların Qarabağda ermənilərin başına gətirdiyi müsibətlər və müsəlmanlara qarşı isə hörmətlə yanaşmaları erməniləri çox narahat edirdi. Odur ki, ermənilər paxıllıqdan rahat ola bilmir, onların başlarına gətirilmiş müsibətlərə müsəlmanların da düçar olması və kazaklar yanında hörmətlərini itirməsi üçün tədbirlər tökürdülər.

Xankəndində ermənilər iki rus kişisinə və övrətlərinə üç yüz manat pul verərək onlardan xahiş etdilər ki, müsəlmanların da dövlət yanında müqəssir olmaları üçün bir tədbir görsünlər, bizim kimi kazaklar onların da mal-dövlətini qarət etsin və qadınlarının ismətlərinə toxunsunlar. Ruslar bu təklifi qəbul edərək ermənilərin məqsədini həyata keçirmək üçün övrətləri ilə arabaya minib Ağdama yola düşdülər.

Onlar iki bağın arasından keçən yola çatanda birdən dad-fəryad çəkdilər:

— Ay gəlin, müsəlmanlar bizi soydular, əynimizdə, əlimizdə hər nə var idi, aldılar! Bizi lüt etdilər!

Bu qərarla Ağdam hakiminin yanına gəldilər. O, rus idi. Hakim gördü ki, bu dörd nəfəri elə soyublar ki, əyinlərində alt paltardan başqa bir şey qalmayıb. Hamısı soyuqdan tir-tir əsirlər. Hakim qəzəblənərək əhvalatı dərhal generala yazmaq və müsəlmanları tənbeh etmək istədi.

Bu zaman müsəlman olan yasavul osetin hadisədən şübhələndi, hakimin yanına daxil olaraq rusların gəldiyi arabada axtarış aparmaq üçün icazə istədi. Osetin hakimdən razılıq əldə etdikdən sonra gəlib arabanın içindəki otu o tərəf-bu tərəfə çəkib yoxlayanda gördü ki, ruslar və onların övrətlərinin bütün paltarları və çəkmələri otun altındadır.

 

Əhvalatdan xəbərdar olan hakim qeyzlənərək həmin rusların və arabaçının döyülməsi haqqında əmr verdi. Övrətlərə isə dedi ki, bu saat doğrusunu deyin görüm bu nə işdir, yoxsa sizi həbsxanaya göndərəcəyəm.

Matuşkalar dedilər ki, bizi nə döyün, nə də həbsxanaya göndərin, əhvalat belədir: qımdatlar bizə üç yüz manat pul verərək bu hiyləyə təhrik etdilər ki, biz müsəlmanları belə bir əməllə günahlandıraq və bunun nəticəsində ruslar onları cəzalandırsınlar. Biz də bunu edə bilmədik. Hiyləmizin üstü açıldı.

Müsəlmanlar onlara qarşı yönəldilmiş bu hiylənin üstünü açdığına görə xeyli pul yığıb həmin osetinə verdilər və böyük təşəkkürlərini bildirdilər.

Beləliklə, ermənilərin növbəti hiyləsi faş olub, rüsvay oldular. Ona görə də atalar deyib ki, başqasına quyu qazanın özü düşər. Yaxud, hər nə əkərsən, onu da biçərsən.

(Mir Möhsün Nəvvabın "1905-1906-ci illərdə erməni-müsəlman davası" əsərindən istifadə edilməklə)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.11.2025)

 

İmran Verdiyev, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi 

 

  Sizə  Oğuz rayonundakı qədim, amma çox qədim tarixi hadisələrin şahidi olmuş, turistlərin də hədsiz maraq göstərdikləri  Muxas  qülləsindən söz açmaq istəyirəm. Bu qüllə Oğuz rayonunun Muxas kəndinin şimalında, Daşağıl keçidinin qarşısında, Daşağılçayın sol sahilində yerləşir. İnventarlaşdırılaraq rayonun yerli əhəmiyyətli abidələri siyahısına daxil edilmişdir. 

 

Qüllə yerləşdiyi dağ yamacının relyefinə uyğun olaraq şimal, cənub və qərb tərəfləri düzbucaqlı, şərq tərəfi isə yarımdairəvi formada tikilmişdir. Abidənin ətrafında hasar yoxdur. Qüllənin perimetri 24,7 metrdir. Qüllə qalığının hündürlüyü 11,6 metr, diametrinin qalınlığının hündürlüyü 11,6 metr, divarlarının qalınlığı aşağı hissədə 1,5 metr, yuxarı hissədə bir metrdir. Qüllənin özünəməxsus xüsusiyyətindən biri də odur ki, onun yerdən giriş qapısı yoxdur. Deyilənə görə, qülləyə asma nərdivanla daxil olurmuşlar. Bunu qüllənin qərb divarının hündürlüyündə qapı yerinin olması da sübut edir. Qapı kvadrat formalı olub, qüllənin içərisinə doğru iki pillə ilə enir.  

Muxas qülləsi üçmərtəbəli olmuşdur. Onun birinci və ikinci mərtəbələri yaxşı qalmış, üçüncü mərtəbəsinin yuxarı hissəsi uçub dağılmışdır. Muxas qülləsi çay daşı və kirəcməhlulundan tikilmişdir. Daşların içərisində 1 x 0,5 x 0,5 metr ölçüdə iri düzbucaqlı sal (qaya daşı) daşlar da var. Tikintidə cərgə üsulu hörgüsündən istifadə edilmişdir.  Tədqiqatçılar qüllənin tikilmə üsuluna görə Bakı, Ramana və Nardaran qalalarına oxşadığını yazırlar.

Arxeoloq F.Qədirov 1965-ci ildə burada iki sahədə, qüllənin qərb və şərq divarlarının dibində kəşfiyyat qazıntısı aparmışdır. Qazıntı zamanı çoxlu sayda şirli və şirsiz, cızma naxışlı saxsı məmulatları (qazan, kasa, bardaq, boşqab, xeyrə və s.) tapılmışdır. Arxeoloq “Azərbaycanın şimal müdafiə istehkamları” əsərində göstərir ki, bu qala təxminən IX əsrdə tikilmiş, ondan XIV əsrədək istifadə edilmişdir. 

AYB-nin üzvü, şair-tədqiqatçı Y.Rzayev isə özünün “Oğuz abidələri” kitabında qalanın ilk öncə atəşpərəstlik təlimi və ayinlərini icra etmək üçün, həm də IX əsrdə yox, ondan çox-çox əvvəllər tikildiyini ehtimal edir. 

Muxas qülləsi tikinti xüsusiyyətlərinə və inşaat materiallarıan görə Qəbələ şəhəri müdafiə istehkamlarını xatırladır.

Tədqiqatçıların yekdil fikrinə görə, qüllə qarovul məntəqəsi kimi düşmən qoşunlarının hərəkətini müşahidə etmək rolunu daşımışdır. Orta əsrin gözətçi məntəqələri kimi Muxas qülləsi də yadelli işğalçılardan, qəfil basqınlardan qorunmaq üçün tikilmişdir. Qəfil düşmən basqınlarını ilk dəfə buradan görüb el-obaya xəbər verirmişlər. Bəd xəbəri tez çatdırmaq üçün gecə tonqallardan, gündüzlər tüstüdən və çaparlardan istifadə etmişlər.

Muxas qülləsinin təxminən 40 km cənub-şərq tərəfdə yerləşən qədim Qəbələ şəhəri xarabalıqlarının varlığına əsasən də demək olar ki, bu qüllə bir qarovul məntəqəsi kimi Qəbələ hakimlərinin əlində olmuş və şimal tərəfdən Daşağıl keçidi vasitəsi ilə olan hərbi təhlükənin qarşısını almaqda müşahidə əhəmiyyəti daşımışdır.

 

S.Mürvətqızı “525-ci qəzet”də çap olunmuş “Tolerant mühiti ilə seçilən Oğuz rayonu dini və milli dözümlülükdə nümunəvi bölgədir” məqaləsində yazır ki, “Tarixi mənbələrə görə, Böyük Qafqaz sıra dağlarından Azərbaycana keçmək üçün 13 dağ keçidi var. Onlardan ikisi Oğuz rayonu ərazisində yerləşir və həmişə də bu keçidlər fəal rol oynayıb. Tarixin müxtəlif dönəmlərində həmin keçidlər vasitəsilə yadellilər Azərbaycan ərazisinə hücumlar edib. Təsadüfi deyil ki, məsələn, Daşağıl keçidinin qarşısında Muxas qülləsi yerləşdirilib. Bu abidə eramızın VI-VII əsrlərinə aid müdafiə istehkamı rolunu oynayan, Alban dövlətinə xas olan bir abidədir. Yerli camaatın-Daşağıl əhalisinin dediklərinə görə, orada Qaravul dərəsində onların ilk keşikçi dəstəsi dururdu. Düşmən buradan hücum edəndə onlar tonqal yandırıb Muxas qülləsinə xəbər verirmişlər. Muxas qülləsindən bu xəbər tonqalla Malux qalasına ötürülürdü. Oradan da Aydınbulaq, daha sonra Göyçayın Gavur qalasına, oradan isə indiki Çuxurqəbələ ərazisində yerləşən Gavur qalaya məlumat ötürülürmüş. Beləliklə, həmin hücumdan cəmi 10-15 dəqiqə sonra Albaniyanın paytaxtında (Qəbələdə) məlum olurdu ki, şimal keçidini düşmənlər pozublar. Düşmənin qarşısını almaq üçün ilk hərbi dəstənin yerləşdirildiyi yer də Malux qalası (Muxas qülləsindən 10-15 km. cənubda yerləşən bu qala-şəhər e.ə.təxminən II əsrdə yaranmış, XIII-XIV əsrlərdə tənəzzülə uğramışdır-İ.V.) olub. Burada sayı 1000-1500 nəfərə çatan hərbi dəstə yerləşirmiş”.

 

Yuxarıda da qeyd etdiyimiz kimi, unikal bir məkanda mövqe tutan və  rayon tarixinin nişanələrindən olan Muxas qülləsi turistlərin xüsusi maraq göstərdiyi tarixi memarlıq abidələrindən biridir. Hər il buranı xeyli sayda yerli və xarici turist ziyarət edir. Zənn edirik ki, abidədə  təmir və bərpa işləri aparılarsa, yolu təmir olunarsa, ətrafında abadlıq işləri görülərsə, turistlərin sayı daha çox olar.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

 

(21.11.2025)

                                                                 

          

 

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Şeir saatı rubrikasında bu gün sizlərə Ülkər Nicatlının şeirləri təqdim edilir.

 

Yığışdırıb aparmısan səbrimi,

Sözüm yoxdur daha sənə deməyə.

Gözlərimdə bir ev tikib həsrətin,

Əlim qalxmır qapısını döyməyə.

 

Xüsusilə oxumağı tövsiyyə edirik. Bəyənəcəyiniz şəksizdir.

 

Vaxtın olsa, bu yaralı misramın

Könlün alıb, göz yaşını silərsən.

Dəniz gözlüm, məni unut demişdin,

Sevmək özü unutmaqdır, biləsən.

 

Əminliklə deyirik, bəyənəcəksiniz. Xüsusən, sözümüz sevgi badəsi içənlər üçündür.

 

 

 

GÖRDÜM

 

Taleyin yolları azıb dumanda,

Göz yaşım can verir neçə gümanda.

Kövrək arzularım nicat umanda

Ümidin boynunu bükülü gördüm.

 

Səbrim daşa çırpıb öz yaddaşını,

Ocağım söndürüb köz yaddaşını.

Doldura bilmədim söz yaddaşını,

İçində nə qədər söz külü gördüm.

 

Bir kövrək çiçəyi qoxuyum-dedim,

Durub gözlərini oxuyum-dedim.

Bəxti bircə naxış toxuyum-dedim,

Ömrün ilməsini sökülü gördüm.

 

 

ANAMA MƏKTUB

 

Yuxuma gəlmisən bu qış gecəsi,

Qayğılı qəlbinə qurbanam,ana.

Dünyanın ən böyük müqəddəsliyi,

"İncil"im, "Törat"ım, "Quran"ım, ana.

 

Yuxuma gəlmisən bu qış gecəsi,

Yastığım bələnib sənin ətrinə.

Yenə də səpilir layla qoxusu

Ömür kitabının hər bir sətrinə.

 

Yuxuma gəlmisən bu qış gecəsi,

Ömrü çiçəkləyib yuxularımın.

Sənin gəlişinlə həyat qapısı

Bağlanıb üzünə qorxularımın.

 

Yuxuma gəlmisən bu qış gecəsi,

Köz düşüb üstünə xatirələrin,

Yuxunu yorğantək çəkir üstümə

Sənin nəvazişli, kövrək əllərin.

 

 

XƏZƏRİN PAYIZI

 

Mənim könlümdəki duyğular kimi

Bu payız günündə çırpınır Xəzər.

Ruhumdan ələnən söz qoxusunu,

Allah, bu dənizin sularına sər.

 

Sahilə can atan coşqun dalğalar

Vüsala tələsən könlüm kimidir.

Tufanlar içində boğulan qayıq

Uzaqdan əl edən ölüm kimidir.

 

Sənli xatirələr üşüyür burda,

Yenə ürəyimi həsrət dağlayır.

Dənizin üzünə qəriblik hopub,

Dalğalar hönkürür, sahil ağlayır.

 

Payız saçlarını sərib dənizə,

Ayrılıq havası qoxuyur sular.

Yuvatək boşalan sahillər üçün

Tənhalıq nəğməsi oxuyur sular.

 

 

YUXUSU ÜŞÜYƏN KÖRPƏ

 

Yurd uğrunda şəhid olub atası

Bu körpənin yuxusuna qar yağır.

Açılmayan dili üstə, İlahi,

"Ata"sözü qoxusuna qar yağır.

 

Vətən qədər tarixi var, yaşı var,

Bax üstündə uyuduğu mundirin.

Başqa dili anlamaz o, bilməz o.

Bu körpəni yurd dilində dindirin.

 

Böyüdükcə böyüyəcək dərdi də,

Ürəyindən ağrı-acı yığışmaz.

Öz ömründən asar ata şəklini,

Şəhid adı çərçivəyə sığışmaz.

 

Ta oxşamaz bu körpənin boyunu,

Döyüşdədir atasının qolları.

Bu körpənin xatirinə yol gəlir,

Uzaqlardan qələbənin yolları.

 

 

MƏNİ UNUT DEMİŞDİN

 

Dəniz gözlüm, məni unut demişdin,

Gözün aydın, sətir-sətir unutdum.

Gördüm səni unutmağa tabı yox,

Ürəyimi sənə xətir unutdum.

 

Sevgi mehi öpməz daha üzündən,

Dadı qaçıb ömür adlı bu yolun.

Götür mənim göz yaşımı, nə olar,

Öz əlinlə göz yaşını yu yolun.

 

Çatılıbdı qaşı sənli günlərin,

Xatirələr üzün tutub qəhərdən.

Bütün dünya ayrılığa yoluxub,

Sevgi köçüb sən yaşayan şəhərdən.

 

Vaxtın olsa, bu yaralı misramın

Könlün alıb, göz yaşını silərsən.

Dəniz gözlüm, məni unut demişdin,

Sevmək özü unutmaqdır, biləsən.

 

 

GÜNAH NAĞILI

 

Gözlərinin gözlərimə yazdığı

O məktubun gözlərindən gen düşək

Duyğuların əlifbası gizlidir,

Gəl bu gizli əlifbada görüşək.

 

Al ovcuna əllərimi şeirtək,

Xatirələr heca-heca oxunsun.

Sevgi-sevgi çiçəkləyən dodaqlar

Bir meh kimi yanağıma toxunsun.

 

Əl eyləyək ötüb gedən anlara,

Çıxarmasın bu sevgini yadından.

Bircə misra məktub yazaq Allaha

Bu bir anlıq xoşbəxtliyin adından.

 

Günahına qurban olum, ay Allah,

Bu günahım oğurlayıb ağılı.

Bələnibdir taleyimin ətrinə,

Sevgi dolu bu günahın nağılı.

 

 

BAYRAQ

 

Mənası uludur, hikməti dərin,

Qanından rəng alıb neçə min ərin.

Şuşa qalasını alan əsgərin

Təbəssümlə dolu üzüdür bayraq.

 

Ürəklər boyuna açıb qucağın,

Şərəf tarixidir ötən hər çağın.

Millətin qəlbində yanan ocağın

Heç vədə sönməyn közüdür bayraq.

 

Bir üzü Turandı, bir üzü Quran

Qalalar endirən, sərhədlər quran,

Oğul qəbri üstə səssizcə duran

Şəhid anasının gözüdür bayraq.

 

Şanlı zəfərinlə, Vətənim, tanın

Şəhid ətirlidir damarda qanın.

Qələbə soraqlı Baş Komandanın

Yurdda dalğalanan sözüdür bayraq.

 

Dağlarda qalmayıb nə duman, nə çən,

Şöhrətin boy verir zirvələrəcən

Bu torpaq uğrunda canından keçən,

Şəhid oğulların özüdür bayraq.

 

 

GÜLÜMSƏ, QADIN    

 

Sən həyatın sevgi fəslisən, 

Hər səhər alnından öpür mələklər,

Diksinir

içindəki xatirələr...

Dodağında bir öpüş,

gözlərində unudulmaq

qorxusu üşüyür.

 

Qar altında gülümsəyən

bənövşə kimisən bir az,

Ətrinə, məsumluğuna can atar

ruhunda səni gəzdirənlər

və səni fəth etmək istəyənlər...

 

Bir ömür 

canında balıq kimi çırpınar

fəth olunmaq arzusu,

utanarsan

işğal olunmuş arzulardan.

 

Sənin adına

hopub Tanrı qoxusu,

Sən bütün duyğuların

and yerisən, qadın.

Baxma ayrılıqlara,

vüsal sənin özünsən,

qoy fələk səni

qoxlamasın,

özündən özünə sarı

yeri sən, qadın

 

Adın çiçəkləyən yerdə

Tanrı gülümsəyir

hər gün, qadın.

Sən də gülümsə,

bəxti açılsın tənhalığın...

Üzü gülsün

daraqsız saçların,

duvaqsız acıların.

Gülümsə, qadın

Tanrı üşüyür...

 

 

HƏR GECƏ GƏLƏRƏM YUXULARINA

 

Sənsiz çətin ömrüm sevgi qoxuya,

Könlüm əsir düşüb bu lal qoxuya.

Həsrəti bir misra verib yuxuya,

Hər gecə gələrəm yuxularına.

 

Qurudub gözümün yağışlarını,

Ovudub alnımın qırışlarını.

Söküb ayrılığın naxışlarını

Hər gecə gələrəm yuxularına.

 

Bir ovuc ümidi səpib ağrıma

Könlümə deyərəm: – daha ağrıma.

Sənli arzuları basıb bağrıma

Hər gecə gələrəm yuxularına.

 

Ovcunda saxlayıb göy ahlarımı,

Bir gün qurudacaq gün ahlarımı.

Yollara döşəyib günahlarımı

Hər gecə gələrəm yuxularına.

 

 

SON QATAR

 

Tənhalıq sözündən yıxılıb ömrüm,

Üzü çiçəkləyib ayrılıqların.

Ürəyi qırılmış bir misrayam mən,

Yağırsan gözümdən sən narın-narın.

 

Mənim ümidimin könlünü almaz

Həsrətin saçımı oxşayan əli.

Şirin günahların çicək yeridir

Sənin kimi aşiq, mənimtək dəli.

 

Qollarım uzanan hicran yoludur,

Sənsizlik bu yolda şütüyən qatar.

Uzaqda bir vüsal kövrəlib mənsiz,

Gəl məni bir misra özümə qaytar.

 

Üzü qəm qoxuyur xatirələrin,

Gözümdə islanıb gözümün yaşı.

Sən gedən yolların sinəsi üstə

Öpür saçlarımı həsrət yağışı.

 

Ümid qatarının pəncərəsindən

Atdım əllərimi sənin dalınca.

Yenə bu vağzalda oturub ağlar

Son arzum səndən bir xəbər alınca.

 

Fələk də gözünü çəkmir nə vaxtdı

Mən gözü yaşlıdan, mən gözü nəmdən.

Götürüb üsüyən arzularımı

Son vüsal qatarı keçir sinəmdən.

 

 

KƏDƏR OCAĞI

 

Bu söz heykəlinin önündə çoxdan

Cavabsız məktuba dönüb qalmışam.

Bugünkü həsrəti yola salmamış

Yenə ayrılıqdan məktub almışam.

 

Sənin insafına yenə qar yağır,

O sevgi qoxulu yolların hanı?

Könlümü oxşayan qoşa misratək,

Boynuma sarılan qolların hanı?!

 

Sənsizlik qoxuyan qərib misralar

Gör necə üşüdür mənim qəlbimi.

Ovcunun içində tutrək əllərim

Kaş yenə çırpınsın göyərçin kimi.

 

Qərib bir nəğməyə dönüb,əzizim,

Daha ləzzəti yox sənsiz həyatın.

Kədər ocağıtək üşüdür məni,

Hər gün dodağımı isidən adın.

Sən də məni unutdun...

 

Sənə sarı qanad açan ürəyim

Köynək geyib gözlərimin yaşından.

Hər gün mənə məktub yazır ümidlər,

Gəlib çatmır dünyanın o başından.

 

Sən də məni hamı kimi unutdun,

Gedib durdun ayrılığın yanında.

Xatirələr üzün yuyur hər səhər

Yazmadığım misraların qanında.

 

Yığışdırıb aparmısan səbrimi,

Sözüm yoxdur daha sənə deməyə.

Gözlərimdə bir ev tikib həsrətin,

Əlim qalxmır qapısını döyməyə.

 

Asta oxu gözlərinə dolacaq,

Varaqdakı bu misralar külümdü.

Son qürurum dodağımı dişləyir,

Deyəmmirəm sənsiz qalmaq zülumdü.

 

Urəyimdə dəfn elədim yenə də

Eşq qoxulu qərib-qərib sözləri.

Məktub-məktub göy uzündə ağlayır

Yetim qalan bu sevginin gözləri.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.11.2025)

 

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Dünən Beynəlxalq Muğam Mərkəzi qonaqlı-qaralı idi, burada Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun təşkilatçılığı və Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyinin dəstəyi ilə Şanlı Zəfərin 5-ci ildönümünə həsr olunmuş ədəbi-bədii tədbir və miniatür sənətinin incəliklərini əks etdirən “Kölgəsiz dünya” adlı sənədli filmin təqdimat mərasimi keçirilirdi.

 

Beynəlxalq Muğam Mərkəzinin əsrarəngiz binasına daxil olanda ilk olaraq diqqəti sərgi – çoxsaylı portretlərdən yönələn insanların baxışları cəlb edir, furşet masaları ətrafındakı şirin söhbətlər, televiziyaçıların və fotoqrafların sərasər əməyi diqqət çəkirdi...

Tədbirin açılışında Azərbaycan Respublikasının Dövlət Himni səsləndirildi. Şəhidlərimizin əziz xatirəsi bir dəqiqəlik sükutla yad edildi.

Tədbirə açılış nitqi ilə başlayan Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun prezidenti xanım Aktotı Raimkulova qonaqları salamladı, Şanlı Zəfərin Azərbaycan xalqının birlik və iradəsinin təcəssümü olduğunu vurğuladı.

O qeyd etdi ki, 44 günlük Vətən müharibəsi zamanı əldə olunan Qələbə bütün Türk dünyası üçün ortaq qürur mənbəyidir.

Türk xalqlarını birləşdirən mənəvi körpünün təməlində mədəniyyətin dayandığını vurğulayan Fondun prezidenti, bu gün təqdimatı keçiriləcək “Kölgəsiz Dünya” sənədli filminin miniatür sənəti irsinin qorunması və yaşadılmasında xüsusi əhəmiyyət kəsb etdiyini qeyd etdi. Filmin ərsəyə gəlməsində əməyi keçən hər kəsə təşəkkürlərini bildirdi. Azərbaycan xalqını Şanlı Zəfərin 5-ci il dönümü münasibətilə təbrik etdi.

Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Gənclər Şurasının sədri Fərid Hüseynin aparıcılığı ilə keçirilən tədbir bədii proqramla davam etdirildi.

Proqram çərçivəsində Əməkdar artist Bəyimxanım Vəliyeva “Xudayar təsnifi”ni, gənc müğənni Xasay Şıxıyev “Ey vətən” mahnısını, tanınmış xanəndə Ayşən Mehdiyeva isə “Qarabağ” şərqisini ifa etdilər. Ramiz Qusarçaylının “Azərbaycan bayrağı” şeirini isə aktyor Tural Əhməd səsləndirdi. Həmçinin 3 nömrəli Uşaq-Gənclər İnkişaf Mərkəzinin rəqs qrupunun çıxışı nümayiş olundu.

Tədbirin ikinci hissəsində “Artel” şirkətinin art direktorları, “Kölgəsiz Dünya” sənədli filminin müəllifləri Afaq Məmmədova və Cəmilə Həşimova çıxış edərək ekran işinin ideya xətti, miniatür sənətinin bədii-estetik məqamları və filmin yaradılma prosesinə dair qeydlərini bölüşdülər.

Ardınca tamaşaçılara Azərbaycan miniatür sənətinin incəliklərini müasir kino dili ilə əks etdirən “Kölgəsiz Dünya” filmi nümayiş etdirildi.

Tədbirdə hökumət nümayəndələri, Azərbaycan Respublikasında akkreditə olunmuş diplomatik korpus təmsilçiləri, beynəlxalq təşkilatların, elmi qurumların və ali təhsil müəssisələrinin rəhbərləri, eləcə də müxtəlif nüfuzlu qurumların yüksək səviyyəli təmsilçiləri iştirak edirdilər.

Tədbir, Azərbaycanın Şanlı tarixinin təbliği və təşviqi istiqamətində atılan mühüm addımlardan biri kimi dəyərləndirilə bilər.

Tədbir sonu Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun prezidenti xanım Aktotı Raimkulovadan ayaqüstü müsahibə almaq istəyim isə baş tutmadı. Xanım hava limanına tələsirdi, Fondun Qazaxıstanda keçirəcəyi növəbti tədbirə yola düşəcəkdi. Bəli, Varşavada layihə icra et, gəl, bir günlük Bakıda bu tədbiri başa çatdır, dərhal da Qazaxıstana – digər layihənin icrası üçün üç. Fondun, onun rəhbərinin iş qrafiki belədir. Türk birliyi naminə atılan bu addımlar əlbəttə ki lazımınca qiymətləndirilməlidir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.10.2025)

 

 

 

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

 

30 il öz qanında boğulan şəhərim!

 Simurq kimi öz külündən yenidən

 doğulan şəhərim!

Ağdam şəhərim, ağam şəhərim!

Külünə qurban, gülünə qurban!

Qurtuluş Gününə qurban, Ağdamım!

 

Ağdam Şəhərinin Günü –Azərbaycanın Milli Zəfərinin Xronologiyası

 

20 Noyabr – Ağdam şəhəri Günü, Azərbaycan xalqının qətiyyətinin, sarsılmaz iradəsinin və milli qürurunun təntənəsidir. Bu tarix, Prezident, Müzəffər Ali Baş Komandan cənab İlham Əliyevin rəhbərliyi altında qazanılan möhtəşəm Vətən müharibəsinin ən mühüm siyasi-hərbi nəticələrindən biridir. Ağdamın taleyi, Azərbaycanın qədim tarixinin, faciəli işğal dövrünün və nəhayət, şanlı Zəfərinin güzgüsüdür. Lakin bu Zəfərin təməli, Vətən müharibəsində döyüşən, canından keçən igid Vətən övladlarının misilsiz fədakarlığı, Prezident cənab İlham Əliyevin Ali Baş Komandanlıq iradəsi ilə həyata keçirilən qəhrəmanlıq epopeyası ilə qoyulmuşdur. Onların xidməti əbədidir və bu gün qurulan Ağdam, məhz onların müqəddəs əmanətidir.

Ağdamın tarixi, onun etimologiyasından başlayaraq minillikləri əhatə edən zəngin bir keçmişə malikdir. "Ağdam" sözü qədim türk dilində "kiçik qala" mənasını verir. Bu, uzaq keçmişdə türkdilli qəbilələrin bu ərazidə yaşayaraq özlərini müdafiə etmək üçün məskənlər saldığını göstərir. Daha sonra, XVIII əsrin birinci yarısında Qarabağlı Pənahəli xanın ağ daşdan imarət tikdirməsi barədə əmr verməsi, bu sözə yeni, bədii məna qazandırmışdır: "günəş şüaları ilə nurlanmış işıqlı, ağ ev". Həmin imarət uzun müddət ətraf kəndlərin sakinləri üçün bir növ oriyentirə çevrilmişdi.

 

Ağdam rayonu 1930-cu ildə yaradılmışdır və 1094 kvadrat kilometr sahəni əhatə edir. Bu torpaqlar Qarabağ dağ silsiləsinin şimal-şərq ətəklərində, Kür-Araz ovalığının qərbində yerləşir. Ərazidə aparılan arxeoloji tədqiqatlar Ağdamın qədim insanların yaşayış məskənlərindən biri olduğunu sübut edir. Altı-səkkiz min il əvvəl, yəni Eneolit dövründə (e.ə. IV-VI minilliyi əhatə edir) burada yaşamış qədim əhali, artıq qədim əkinçilik və maldarlıq mədəniyyətinə bələd idi. Tapılan taxıl və üzüm dənələri yerli əhalinin oturaq həyat keçirdiyini və yüksək əkinçilik mədəniyyətinə malik olduğunu təsdiqləyir. Arxeoloqlar Üzərriktəpədəki tapıntılara əsaslanaraq, Ağdamı Qafqazda ilk şəhər tipli yaşayış məskənlərindən biri və Zaqafqaziyada ən zəngin abidələri olan yer kimi dəyərləndirirlər.

Ağdam uğrunda 42 gün davam edən döyüş 1993-cü il 23 iyul tarixində rayon ərazisinin 73 faizinin işğalı ilə başa çatmışdı. Ərazisi 1094 kvadrat kilometr olan Ağdamın 882 kvadrat kilometri, rayon mərkəzi ilə birgə 90 kəndi işğal olunmuşdu. İşğal nəticəsində 128 min insan məcburi köçkün həyatını yaşamağa məcbur edildi. Ağdam uğrunda gedən döyüşlər zamanı 6 mindən artıq insan şəhid olmuş, minlərlə insan yaralanmışdı.

İşğalçı Ermənistan qüvvələri Ağdamda vəhşilik törətmiş, 74 məktəbi, 271 mədəniyyət evini, bütün dünyada yeganə olan Çörək muzeyini və 99 klubu düşmən əlinə keçirərək, onları talan və məhv etmişdir. İşğaldan azad olunan Ağdam erməni vandalizminin şahidi olaraq haqlı olaraq "Qafqazın Xirosiması" adlandırılmışdır. Ermənistan coğrafi adları dəyişdirmiş, mülkiyyəti talan etmiş, əraziləri yandırmış və azərbaycanlı sakinlərə qarşı etnik təmizləmə törətmişdir.

Beynəlxalq ictimaiyyət bu təcavüzü pisləmişdir. 1993-cü il 29 iyul tarixində BMT-nin Təhlükəsizlik Şurası 853 saylı qətnaməni qəbul etmişdir. Qətnamədə "işğalçı qüvvələrin Ağdam rayonu və digər işğal edilmiş Azərbaycan ərazilərindən dərhal, tam və qeyd-şərtsiz çıxarılması" tələb edilmişdi. ATƏT-in Minsk qrupunun 9 ölkəsi də bu "hücumu qətiyyətlə pisləmiş" və "işğal olunmuş ərazilərdən qoşunların çıxarılmasına çağırış etmişdir". Lakin Ermənistan beynəlxalq qərarlara tabe olmaqdan yayındı.

30 illik işğala son qoyan Vətən müharibəsində əldə etdiyimiz qələbə, Prezident, Müzəffər Ali Baş Komandan cənab İlham Əliyevin qətiyyəti və Vətən müharibəsində döyüşən Azərbaycanın igid oğullarının misilsiz qəhrəmanlığı nəticəsində mümkün oldu. Onların fədakarlığı, Ali Baş Komandanın ətrafında birləşməsi, sinələrini sipər etmələri sayəsində əsaslı şəkildə insan tələfatının qarşısı alınaraq , imzalanmış üçtərəfli bəyanata əsasən 2020-ci il noyabrın 20-də Ağdam rayonunun işğal olunmuş ərazisi Azərbaycana təhvil verildi. Bu, Vətən övladlarının döyüş meydanında qazandığı Zəfərin diplomatik təzahürü idi.

Prezident İlham Əliyevin təşəbbüsü ilə 2020-ci il noyabrın 26-da "Ağdamın azad olunmasına görə" medalı təsis edildi. Prezidentin sərəncamları ilə Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 5.790 hərbi qulluqçusu bu medalla təltif olunmuşdur. Bu medal, Vətən övladlarının xidmətinin dövlət tərəfindən verilən ən yüksək qiymətidir.

Şanlı Zəfərimizin əbədiləşdirilməsi məqsədilə Prezident İlham Əliyevin 31 iyul 2023-cü il tarixli Sərəncamı ilə 20 noyabr Ağdam şəhəri günü kimi müəyyən edilmişdir.

Prezident cənab İlham Əliyev Ağdamın geri qaytarılmasından dərhal sonra "Böyük Qayıdış" proqramını elan etdi. O bəyan etmişdi ki, “Dağılmış Ağdam şəhəri erməni vəhşiliyinin şahididir. Biz Ağdam şəhərini bərpa edəcəyik, bütün kəndləri bərpa edəcəyik. Heç kimdə bu haqda şübhə olmasın”.

Bu bəyanatın əməli addımları Ağdama edilən çoxsaylı səfərlərdə və təməlqoyma mərasimlərində öz əksini tapdı:

* 23.11.2020: Prezident İlham Əliyev Ağdam şəhərində Dövlət Bayrağını ucaltdı və dağıdılmış Ağdam Cümə məscidini ziyarət etdi.

* 28.05.2021: Bu, böyük quruculuq hərəkatının başlanğıcı idi. Bərdə-Ağdam avtomobil yolunun, Ağdam şəhərində ilk yaşayış binasının, Ağdam Sənaye Parkının , Zəfər muzeyi və açıq hava altında İşğal muzeyinin təməlqoyma mərasimləri keçirildi. Həmçinin Ağdam şəhər 1 saylı məktəbin yeni binasının təməlqoyma mərasimi və Ağdam şəhərinin bərpasının təməl daşının qoyulması mərasimi bu gün baş tutdu. Prezident Pənahəli xanın sarayının yerləşdiyi imarət kompleksi, Qiyaslı məscidi və Şahbulaq qalası ilə tanış oldu.

* 13.02.2022: Ağdam Sənaye Parkında iki müəssisənin və "Park Forest Hotel Ağdam" mehmanxanasının təməlqoyma mərasimi keçirildi. 210 çarpayılıq Ağdam Rayon Mərkəzi Xəstəxanasının təməlqoyma mərasimi də bu səfər zamanı baş tutdu.

* 04.10.2022: Prezident Xıdırlı, Kəngərli, və Sarıcalı kəndlərinin təməlqoyma mərasimlərində iştirak etdi. Dəmir yolu və Avtovağzal Kompleksinin və "City Hotel Agdam" mehmanxanasının təməlqoyma mərasimləri də bu səfərlər zamanı baş tutdu. Xurşidbanu Natəvanın abidəsinin açılış mərasimi də bu tarixdə keçirildi.

* 24.12.2023: "AzərEnerji" ASC-nin "Ağdam" qovşaq yarımstansiyasının açılışı və Bərdə-Ağdam avtomobil yolunun açılışı baş verdi. Həmçinin, Xaçınçay su anbarı təmir-bərpadan sonra istifadəyə verildi.

* 25.04.2024: Azərbaycan və Qırğızıstan prezidentlərinin Ağdama səfəri çərçivəsində Ağdam Cümə məscidi bərpadan sonra açıldı. Ağdamın Xıdırlı kənd tam orta məktəbinin təməlqoyma mərasimi də bu səfər zamanı keçirildi.

* 10.05.2025: Ağdamın "Böyük Qayıdış" tarixində mühüm mərhələ – Ağdam Dəmir Yolu və Avtovağzal Kompleksinin və Ağdam Muğam Mərkəzinin açılışı baş tutdu. Eyni zamanda, Kəngərli kəndinin birinci mərhələsinin açılışı oldu və sakinlərlə görüşülərək evlərin açarları təqdim edildi. Kəngərli kənd tam orta məktəbinin və körpələr evi-uşaq bağçasının açılışları da bu tarixdə reallaşdı.

Ağdamın gələcəyi Prezident İlham Əliyevin siyasi iradəsi ilə hazırlanmış və Nazirlər Kabinetinin Qərarı ilə 2022-ci il 16 avqust tarixində təsdiq edilmiş “Ağdam şəhərinin 2040-cı ilədək inkişafına dair Baş planı”nda öz əksini tapır. Ağdam şəhərinin Baş Planı bütün işğaldan azad edilmiş rayonların içərisində ən birinci təsdiqlənmişdir. Baş Plan əsasında Ağdam azad edilmiş ərazilərin ən böyük, Azərbaycanın isə dördüncü böyük şəhərinə çevriləcək, burada 100 min nəfər əhalinin yaşayacağı planlaşdırılır. Şəhərin özündə 5 məhəllə nəzərdə tutulur.

Ağdam Sənaye Parkı  bu inkişafın iqtisadi mühərrikidir. Prezident İlham Əliyevin 2021-ci il 28 may tarixli Fərmanı ilə yaradılan bu park 190 hektar ərazini əhatə edir. Onun məqsədi Qarabağın sənaye potensialının reallaşdırılması və 938 nəfərin daimi işlə təmin olunmasıdır. Ağdam Sənaye Parkı rezident sayına görə Sumqayıt Sənaye Parkından sonra ölkədə ikinci ən böyük sənaye parkıdır. Parkda 28 sahibkarlıq subyektinə rezidentlik statusu verilib və hazırda 9 müəssisə fəaliyyət göstərir.

İnfrastrukturun inkişafı çərçivəsində Ağdam Dəmir Yolu və Avtovağzal Kompleksi 2025-ci il mayın 10-da açılmışdır. Bu kompleks gündəlik 800-1000 nəfər sərnişinin daşınmasına imkan verəcək və vahid nəqliyyat qovşağı kimi fəaliyyət göstərəcək.

Mədəni dirçəlişin simvolu olan Ağdam Muğam Mərkəzi 2025-ci il mayın 10-da açılmışdır. Bu mərkəz 474 yerlik konsert zalına və 615 tamaşaçı tutumlu açıq amfiteatra malikdir. Muğam Mərkəzi gənc nəsildə muğama sevginin aşılanmasında mühüm rol oynayacaq.

Ağdamın bərpası işləri çərçivəsində hazırda Kəngərli, Xıdırlı, Sarıcalı kəndlərində bərpa-quruculuq işləri davam edir və həmin kəndlərin birinci mərhələlərinin açılışları olmuşdur. Ağdamın yenidən məskunlaşdırılması proqramı çərçivəsində 2025-ci ilin oktyabr ayına qədər 825 ailə, yəni 3318 nəfər öz doğma torpaqlarına köçürülmüşdür.

18.07.2025 tarixində Ağdam şəhərində 1 nömrəli tam orta məktəbin binasının və 1 nömrəli körpələr evi-uşaq bağçasının açılışları, həmçinin Qiyaslı kəndindəki tarixi məscidin bərpadan sonra açılışı baş tutmuşdur.

 

Prezident cənab İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə həyata keçirilən bütün bu tikinti-quruculuq işləri, yenidən qurulan Ağdamın Vətən övladlarının igidliyi sayəsində bərpa olunan Azərbaycanın qürur mənbəyi olmasının ən aydın göstəricisidir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.11.2025)