“ƏBƏDİYYƏTİN NİŞANƏLƏRİ – TÜRK DÜNYASI RƏMZLƏRDƏ”

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun aparıcı təşəbbüslərindən biri olan TurkDiscovery YouTube platforması maarifləndirici missiyasını davam etdirərək türk dünyasının maddi və mənəvi dəyərlərinin beynəlxalq səviyyədə tanıdılmasına töhfə verir.

Hazırda Fond “Əbədiyyətin nişanələri – Türk dünyası rəmzlərdə” adlı yeni sənədli seriya üzərində çalışır.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına Fonddan verilən məlumata görə, layihə petroqliflər, damğalar, zoomorf abidələr, dağ balbalları və runik əlifbalar kimi qədim irs nümunələrinin vizuallaşdırılması vasitəsilə türk dünyasının yaddaşını və ortaq tarixi-mədəni köklərini tamaşaçıya çatdırmağı hədəfləyir. Türk irsinin bu arxaik formaları əcdadlarımızın gələcək nəsillərə ötürmək istədiyi mesajlar adından çıxış edir.

Çəkilişlərin coğrafiyası qədim petroqliflərin, dini memarlığın, ornamentlərin və təbii landşaftların ortaq tarixi-mədəni irsin daşıyıcısına çevrildiyi geniş Türk dünyasını əhatə edir. Hər kadr, hər daş və hər rəmz tamaşaçının türk irsinin canlı ruhunu, onun əbədiyyətini və nəsillər arasındakı dərin bağlılığı hiss edə bilməsi üçün düşünülmüş şəkildə seçilmişdir.

Türk dünyasının qədim məskənləri boyunca... sükuta qərq olmuş daşlar, unudulmuş simvollar və müqəddəs nişanələr sanki yenidən canlanır, tarix bizi səsləyir. Bu, əcdadlarımızın yaddaşına doğru bir səfərdir.
Kimliyimizi formalaşdıran köklərə qayıdışdır.

Bizi öz yaradılışımıza aparan çağırışdır...

Tezliklə TurkDiscovery-də

Ortaq irsimizi birlikdə yenidən kəşf etməyə dəvət edirik.

Kanalın linki: www.youtube.com/@TurkDiscovery

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.12.2025)

Məti Osmanoğlunun tərcüməsində

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı tanınmış ədəbiyyatşünas Məti Osmanoğlunun  tərcüməsində rus poeziyasının zirvələrindən sayılan Konstantin Balmontun “Poeziya sehr kimi” məqaləsini təqdim edir.

Güzgüdə əks olunan güzgü, iki əksi qarşı-qarşıya yerləşdirin və onların arasına bir şam qoyun. Şamın alovu ilə şölələnən iki dibsiz dərinlik getdikcə dərinləşdirəcək, biri digərini dərinləşdirəcək, şamın alovunu zənginləşdirəcək və onları bir yerdə birləşdirəcək. Bu, şeirin obrazıdır.

Bir-biri ilə əlaqəsi olmayan, lakin bir qafiyə ilə şölələnən iki misra ahəngdar şəkildə qeyri-müəyyənliyə və məqsədsizliyə gedir və bir-birinə baxa-baxa dərinləşir, birləşir və ahənglə şəfəq saçan vahid bir bütövlük yaradır. Üçlüyün bu qanunu, ikinin üçüncü ilə birləşməsi bizim Dünyamızın əsas qanunudur. Güzgünü güzgüyə yönləndirərək dərindən baxsaq, hər yerdə oxuyan qafiyə tapacağıq. Dünya çoxsəsli musiqidir. Bütün dünya heykələ dönmüş bir misradır.

Sağ və sol, yuxarı və aşağı, hündürlük və dərinlik, yuxarıdakı Göy və aşağıdakı Dəniz, gündüz Günəş və gecə Ay, göydəki ulduzlar və çəmənlərdəki çiçəklər, ildırımlı buludlar və nəhəng dağlar, gözişləməz düzənliklər və sərhədsiz fikir, havadakı tufanlar və ruhdakı fırtınalar, qulaqbatıran göy gurultusu və qulağa güclə çatan çay səsi, qorxunc bir quyu və dərin bir baxış – bütün dünya ikiliyə əsaslanan bir uyum, nizam, harmoniya içindədir, gah səslərin və rənglərin sonsuzluğuna dalır, gah da ruhun daxili bir himninə, ayrıca bir ahəngdar mənzərənin vəhdətinə, sağın və solun, yuxarının və aşağının, zirvənin və uçurumun ucsuz-bucaqsız müxtəlifliyini özündə cəmləşdirən bir Mənin hər şeyi əhatə edən simfoniyasına qovuşur.

Bir günümüz iki yarıya – gündüzə və gecəyə bölünür. Günümüzdə iki parlaq şəfəq var, səhər və axşam şəfəqləri, biz gecədə toranlığın qatılaşan və seyrəkləşən ikiliyini bilirik və həmişə varlığımızdakı  başlanğıcın sonla qovuşduğu ikiliyinə arxalanırıq, gümüşü ulduzlar səpələnmiş qara məxmər yolda səhərdən axşama qədər aydınlığa, parlaqlığa, ayrılığa, genişliyə, həyatın çoxluğu ilə kainatın ayrı-ayrı hissələrinin rəngarəngliyi duyğusuna, ala-toranlıqdan ala-qaranlığa doğru gedib böyük sükut məbədinə, mənzərənin dərinliyinə, vahid bir xorun, bütöv bir Ahəngin dərkinə daxil oluruq. Həmin dünyada gecə-gündüz o ahəngi səsləndirə-səsləndirə ikini bir araya gətiririk, ikiliyi həmişə bütövlüyə çeviririk, birləşdirən düşüncəmizlə, onun yaradıcı toxunuşu ilə bir neçə simi səsli bir alətdə birləşdiririk, əbədi ayrı olan iki böyük yolu bir araya gətiririk, onlar qafiyədə öpüşən iki ayrı misra kimi ayrılmaz ahəngdə birləşirlər. 

Səslər və əks-sədalar, hisslər və onların yaratdığı xəyalat,

Yaradıcılığın sirri, yeni yaranmış misra.

Bir yaz səhərində leysan yağışının təzəcə yağdığı və selin bütün su tutarlarından daşdığı zaman gərginləşmiş qulağımıza bəzən kristal bir səs gəlir – damın harasındansa düşən damlalar uzun müddət yüngül cingilti ilə bir-birini təqib edir,  su yığıntısının altından gələn bu səs fikirlərdə əks-səda verərək insan düşüncəsini bir xəyaldan başqasına, bir daxili xülyadan yeni xülyaya aparır, bu xülya getdikcə genişlənir, kiçik ilə böyüyü, fərd ilə dünyanı qovuşdurur. Bir damcı səslənərək Dünya haqqında danışır, bərq vuran bir damlada göy qurşağının bütün rəngləri cilvələnir. Beləcə misra doğulur, ahəngdar obraz yaranır, insan özünü Dünyada görür, əks olunan Dünyanı da özündə tapır.

İnsan həm damladır, həm də Dəniz. Dənizdə nə qədər xəzinələr var! Mərcan meşələri, ağ, mavi, çəhrayı, qırmızı, sarı, göy və sirli yosunlar, kürəyində xaç təsviri olan, müxtəlif nöqtə və xətlərin bir-birilə kəsişdiyi naxışlı meduza var - və dəniz suyunun ənginliklərində rəngarəng formada balıqlar  qaçışır, elə orada kəskin qısqacları olan dəhşətli canlılar sürünür. Gecə bənövşələri üzür, kiçik avarlara oxşayan üzgəcləri ilə hərəkət edir, onlar gündüzlər Dənizdə qırmızımtıl talalar əmələ gətirir, gecələrsə fosfor işığı ilə işıldayırlar və bu işıq dalğada yellənib daha güclü alovlanır, sülhməramlı Dənizdə şüa saçan kökayaqlılar yaşayır, onların naxışlı üzləri cilvələnir, tikan-tikan kiçik şəffaf toplar, canlı torlar, dəbilqələr və fənərlər, canlı səbətciklər, zənglər, minlərlə xırda məxluqlar -  hamısında da mahnı var, onların hər qatarı bir misradır.

Dərinliklərindəki formaların səssiz musiqisindən ləzzət alan Dənizin üzündə dalğalar nərə çəkir, oyulmuş çanaqları sahilə atır – onlardan bəzilərini insan Dəniztək zəngin olmaq, dəniztək azad olmaq üçün talisman kimi sinəsindən asacaq, bəzilərini qalaq-qalaq yerə atacaq, tapdalayacaq, əzib onlardan hamar yollar salacaq, üçüncü qismini naxışlı, yüngül, kiçik boyunbağıya düzəcək, əyri buynuza bənzəyən, spiral şəklində bükülüb dənizin qorxunc səsini özündə saxlayan dördüncü qismini isə acgözlüklə dodaqlarına toxunduracaq və bu, ilk döyüş şeypuru olacaq, insan onda ilk döyüş havasını çalacaq, havasını təzələmək istəyəndə isə öldürməyə gedəcək.

Təbiətin bütün səslərinin musiqisini dinləyən ibtidai ağıl onları öz içinə yığır. O, tədricən naxış-naxış çoxlaylı ərintilərə qarışaraq daxilində onlardan musiqi yaradır və zahirdə onu ahəngdar sözlə, nağılla, sehrlə, tilsimlə ifadə edir.

Poeziya zahirdə ölçülərə salınmış nitqlə ifadə olunan daxili musiqidir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.12.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi yazar Təbrizdə yaşayan Xosrov Barışandır.

Xosrov Barışan

Təbriz

YENİ BİR RİTM

Qaranlığı mən yazmadım gecəyə,

Gözlərin yazdı...

Bax... Həkk olunur ürəyim bu tıxaclarda.

Sol döşümə mayın qoydu səsin.

Səsin ortadoğuda gurultudur

Savaş uçaqları tanrısı.

Toxunduqca sənə çatan yolların nəbzinə

Şeir olub partlayıram.

Dilim məsum,

Anasız bir uşaqdır, itkin olub.

Və başlanğıcda kəlmə idi və kəlmə tanrı idi.

Susuz quyuların dibində səsləndi kəlmələrim!

Sözlərin gözlərindən su içirdilər.

Yox sən Yusif deyilsən ki...

Səni göstərən barmağımı kəsdilər,

Ah... barmağım kimliyimi qanıtlayardı.

Güzgülərdəki üzlərdə itdi gözlərim.

Əh nə qədər əlləşsəm də

O müqəddəs adını

Şeirlərimdə səsləndirə bilməyirəm

Kəlmələri pozaraq tükənən silgilər şahid.

Hanı, hanı mənim izlərim?

Söz vermişdim

Bu şəhərdəki tabuları birlikdə

Sındıracağıq sevgilim

Ancaq yolumuzun tabloları sındı, nə yazıq!

Bura Təbriz

Min üç yüz doxsan beşin ikinci ayı

Qar yağır, qar...

Şəhərin üzü ağarır, ağarır hey

Qar danaları göyərçinlər

Yuxularımı sənə aparırlar.

Çürüyür ürəyim bu vicdansızlıq havasında

O qədər qışsan ki,

Tüpürsəm üzünə donar arzularım.

Sən bir qar adamı

Uşaqlığımın əlcəksiz qızaran əlləri kərdimizdə yaratdı səni.

Qələmim pomada vurar məni çağıran dodaqlarına.

Qələmim al-qırmızı...

Ölüm cızığından ayağını uzatmasın deyə cızıq çəkər.

Sus... Sus...

Danışsan genişlənər ölümün sərhəddi!

Artıq qucağımdasan, qollarımdasan.

Böyüdüm otuz üç yaşındayam.

Saat üç, gecənin yarısı, ömrümün? Nə bilim!

Yatağımdasan

Və xiyabanların bərkiyən döşündən şairliyim qaranlıq əmir...

Əmir...

Əmir...

Əmir bazarından sənə sırğa alanmadım.

Pulum yox,

Axı şairəm. Tacir deyilim ki səni satanmadım.

Olsun, qoy qar açılsın, qara buludlar çəkilsin.

Sənin qulağına bəxt ulduzumu sırğa edəcəyəm.

Təbim var.

Sən Təbrizim ola bilməzsən.

Əriyəcəksən, itəcəksən.

Yenidən göyərməyəcəksən!

Və bu şeir sonsuzadək

Islaq qalacaq göz yaşlarımda!

Yorğunam. Çox yorğunam, artıq

Gecənin saçlarını daramaqdan.

Hörüklərinə ilişib ayaqlarım.

Kimliksiz bir dəliyəm.

Sən Leylam deyilsən ki...

Məni torpağımın ürəyinə quylayın lütfən.

Artıq gözəl və məsum bir qız gəzir yaza bilmədiklərimin sərgisində,

Ürəyimə su səpir,

Şeir gələndə toz olmayır.

Kitab yox bitik deyir, varaqlanır, ayaqlanır...

Xış... xış... tap... tap...

Yeni bir ritmdir bu

Səni sevirəm musiqisindən.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.12.2025)

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

Əgər dünyada arılar yox olsaydı, nə baş verərdi?

Arılar dünyanın 90%-ni qidalandıran 100 əsas məhsuldan 70-ni tozlandırır. Əgər arılar yox olsaydı, dünyada qida böhranı yaşanar, supermarketlərin yarısından çoxu boşalar, bitki mənşəli məhsulların böyük əksəriyyəti (meyvə, tərəvəz, dənli bitkilər), pambıq, süddən alınan məhsullar və kosmetika kimi saysız-hesabsız şeylər yox olardı.

Bunları bilirdiniz?

Bu da qlobal ekoloji tarazlığın pozulmasına, açlığa, iqtisadi çöküşə və son nəticədə insanların həyatının ciddi təhlükə altına düşməsinə səbəb olardı, çünki arılar tozlanmanın əsasını təşkil edir.

Meyvə, tərəvəz (alma, badam, qoz, xiyar, qabaq) və dənli bitkilərin (badam, şəkər çuğunduru, qəhvə, kakao) böyük əksəriyyəti tozlanmadığı üçün yetişməzdi.

Otla qidalanan heyvanlardan alınan süd və ət məhsulları azalardı. Alış-veriş mərkəzlərindəki süd, ət, yağ, pendir məhsulları şöbələri boşalardı.

Pambıq bitkisi əsasən arılar tərəfindən tozlandığı üçün paltar və geyim, bütövlükdə toxuculuq sənayesi ciddi zərbə alardı.

Arılar bitki və heyvanlar aləmi arasında vacib bir zəncirdir. Onların yoxluğu saysız-hesabsız digər canlıların (quşlar, məməlilər) qidasını yox edərək ekosistemi məhv edərdi.

Həyat üçün vacib olan qidaların əksəriyyəti yox olacağı üçün açlıq baş verərdi. Həyatın ənənəvi qaydası pozular, iqtisadiyyat çökməyə başlayardı.

Son 15 ildə arı populyasiyaları 40% azalıb. Əsas səbəblərə pestisidlər, meşələrin qırılması, elektromaqnit sahələri və parazitlər daxildir. Amma əsl səbəb daha dərindir: biganəlik.

Dahi alim Albert Eynşteyndə arıların yox olmasını fəlakət sayırdı və "Əgər arılar yox olsa, insanların cəmi dörd il ömrü qalacaq" məşhur fikri arıların həyat üçün nə qədər vacib olduğunu xatırladır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.12.2025)

Rəqsanə Babayeva,

Beyləqan rayon Mədəniyyət Mərkəzinin rejissoru, "Gənclik" xalq teatrının rəhbəri, yazıçı. “Ədəbiyyat və incəsənət”

Mən ruhumu bir duyğu ilə izah edə bilmirəm. Çünki ruhum tək bir haldan ibarət deyil. O, zamanla dəyişən, amma mahiyyətini itirməyən bir daxili coğrafiyadır. Orada həm səssiz dağlar var, həm də içindən dayanmadan axan çaylar. Mən bəzən özüm də bu coğrafiyada yolumu itirirəm, amma qəribədir ki, heç vaxt tam azmıram. Çünki ruhum istiqaməti bilməsə belə, məqsədi hiss edir.

Uşaqlıqdan içimdə bir “artıq hiss” olub. Sanki hamı eyni yerdə dayanıb eyni şeyə baxanda, mən bir az kənara çəkilib kölgəyə, səsin arxasına, baxışın alt qatına baxmışam. Mənim ruhum səthi qəbul etmir. O, həmişə sual verir: “Bunun arxasında nə var?” Bu sual bəzən məni yorub, bəzən də yaşadıb. Çünki sual verən ruh rahat olmur, amma diri qalır.

Mən zamanla anladım ki, ruhum sakitliyi sevir, amma susqunluğu yox. Sakitlik – düşüncənin nəfəs aldığı yerdir, susqunluq isə boğulmanın. Ona görə də mən yazıram. Yazmaq mənim üçün bacarıq deyil, ehtiyacdır. Yazmadığım zaman ruhum içimdə sıxılır, öz yerini tapa bilmir. Sözlərə çevriləndə isə rahatlanır. Çünki hər ruhun öz dili var, mənim ruhumun dili sözdür.

Ruhum çox şeyə gec gəlir. Sevgiyə, inama, bağlanmağa… Amma gəldisə, tam gəlir. Mən yarımçıq hisslərlə yaşaya bilmirəm. Ya hər şeyi ilə içindəyəm, ya da heç. Bu, bəzən məni itkilərə aparıb. İnsanları, imkanları, anları itirmişəm. Amma ruhum bu itkiləri boşuna yaşamayıb. Hər itki məni bir az daha dərin, bir az daha səssiz, bir az daha anlayan edib.

Mənim ruhum güclü görünməkdən yorulub. Çünki güc bəzən maskaya çevrilir. Mən artıq zəif olduğum anları gizlətmək istəmirəm. Yorulduğumu deməkdən utanmıram. Çünki ruhum bilir: qəbul edilən yorğunluq sağalır, inkar edilən isə içdən çürüyür. Mən güclü olmaq məcburiyyətini yox, dürüst olmağı seçmişəm.

Ruhumun ən həssas yeri dildir. Dil mənim üçün sadəcə ünsiyyət vasitəsi deyil. Dil mənim yaddaşımdır, kimliyimdir, daxili nizamımdır. Sözlər düzgün işlədiləndə ruhum yerinə oturur. Sözlər boşaldıqda, mən də içimdə bir boşluq hiss edirəm. Çünki ruhum bilir: dilə göstərilən hörmət, insana göstərilən hörmətin başlanğıcıdır.

Mənim ruhum sevməyi nümayiş üçün yox, dərinlik üçün seçir. Səssiz sevir, gözə soxulmadan. Çünki sevgi mənim üçün səs deyil, bağdır. Mənim ruhum sədaqəti sözlə yox, davamlılıqla ölçür. Kim qalırsa, o doğrudur. Kim gedirsə, demək ki, yolu başqa yerdən keçir.

Fəlsəfi baxanda, mənim ruhum keçid halıdır. Heç vaxt tam “oldum” demir. Daim dəyişir, sorğulayır, yenidən qurur. Amma bu dəyişikliklər məni dağıtmır, əksinə formalaşdırır. Mən dəyişməkdən qorxmuram. Özümü itirməkdən qorxuram. Ona görə də hər dəyişiklikdə ruhum özündən bir əsas nöqtəni qoruyur – vicdanı.

Vicdan mənim ruhumun kompasıdır. Mən bəzən səhv edə bilərəm, gec anlaya bilərəm, amma vicdanım susmur. O danışanda ruhum narahat olur. Mən bu narahatlığı sevirəm. Çünki rahat vicdansızlıqdan yaxşıdır. Ruhum üçün rahatlıq deyil, dürüstlük əsasdır.

Mənim ruhum ümidlidir, amma kor deyil. Dünyanın necə işlədiyini görür. Ədalətsizliyi, səthiliyi, saxtalığı tanıyır. Amma yenə də işığın tərəfində dayanır. Bu, sadəlövh seçim deyil, şüurlu mövqedir. Çünki ruhum bilir: qaranlığı tanıyıb işığı seçmək ən böyük yetkinlikdir.

Bədii desəm, ruhum köhnə bir teatr səhnəsinə bənzəyir. Orada min dəfə oynanmış rolların izi var. Gülüşlərin kölgəsi, göz yaşlarının səsi qalır. Amma hər yeni tamaşa əvvəlkilərin üzərində qurulur. Mən keçmişimi silmirəm, ondan istifadə edirəm. Çünki ruhum bilir: keçmiş düşmən deyil, materialdır.

Mənim ruhum anlaşılmaq istəyir, amma hər kəs tərəfindən yox. Anlayanın anlayacağı dildə danışır. Hər qapını döymür, hər ürəyə girmir. Bu seçicilik təkəbbür deyil, özünü qoruma instinktidir. Çünki ruhum bilir: hər açılan qapı təhlükəsiz deyil.

Bəzən tək qalmaq istəyirəm. Bu, insanlardan qaçmaq deyil. Özümə yaxınlaşmaqdır. Tək qalanda ruhum danışır. Mən onu dinləyirəm. O, mənə nəyi davam etdirməli, nəyi buraxmalı olduğumu deyir. Bu dialoq mənim ən sadiq münasibətimdir.

Əgər ruhumu bir obrazla ifadə etsəm, o, səssizcə dənizə baxan bir insan olardı. Dalğaları saymayan, amma onların ritmini anlayan biri. Mənim ruhum da elədir — nə hər şeyi nəzarətdə saxlamaq istəyir, nə də hər şeydən imtina edir. Sadəcə axını anlayır.

Və mən bilirəm: bu esse ruhumu tam izah etmir. Çünki ruh bitmiş bir mətn deyil. O, yazıldıqca dəyişən, yaşandıqca dərinləşən bir haldır. Mən hələ yolun içindəyəm. Ruhum hələ danışacaq, susacaq, yaradacaq, itirəcək və yenə də davam edəcək.

Çünki mənim ruhum dayanmaq üçün deyil — anlamaq üçün yaşayır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.12.2025)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və İncəsənət”

Görkəmli alim və ictimai xadim Əziz Məmmədkərim oğlu Əliyev 1897-ci il yanvarın 1-də İrəvan şəhəri yaxınlığındakı Hamamlı kəndində anadan olmuşdur. İlk təhsilini İrəvanda İbadulla bəy Muğanlinskinin pansionatında almışdır.

Burada ona Fars Abbasın oğlu, sonralar tanınmış dilçi-alim kimi şöhrət qazanmış Cabbar Məmmədzadə dərs demişdir. Pansionatda şagirdlər ərəb, fars və rus dilləri ilə yanaşı fransız dilini də mənimsəyirdilər. Tədqiqatçı-alim Əziz Şərifin qeyd etdiyi kimi, həmin dövrdə İrəvanda azərbaycanlı uşaqları gimnaziyaya hazırlayan iki pansionat fəaliyyət göstərirdi: biri müəllim Cəfər bəy Cəfərovun, digəri isə İbadulla bəy Muğanlinski və Cabbar bəy Məmmədovun rəhbərliyi altında idi. Əziz Əliyev pansionatı bitirdikdən sonra 1908-ci ildə İrəvan gimnaziyasında təhsilini davam etdirmişdir.

Gimnaziyada oxuduğu illərdə Əziz Əliyev böyük zəhmətlə çalışırdı. 1914-cü ildə atasının xəstələnməsi səbəbindən həm təhsilini davam etdirmiş, həm də axşamlar uşaqlara dərs deməklə ailəsinə maddi dəstək olmuşdur. O, 1917-ci ildə gimnaziyanı qızıl medalla bitirsə də, maddi çətinliklər üzündən ali təhsil almaq imkanı məhdudlaşmışdır. Bu məqsədlə xeyirxah milyonçu H.Z. Tağıyevə müraciət etmiş və ondan aldığı 300 manat maddi yardım sayəsində Peterburqa gedərək Hərbi-Tibb Akademiyasına daxil olmuşdur.

1918-ci ildə ikinci kursda oxuyarkən yay tətilini İrəvanda keçirən Əziz Əliyevin həmin il atası vəfat etmiş, ailənin bütün məsuliyyəti onun üzərinə düşmüşdür. Bu səbəbdən təhsilini yarımçıq qoymalı olmuşdur. Daşnak təzyiqləri nəticəsində ailə əvvəlcə Naxçıvanın Şərur rayonuna, daha sonra Şahtaxtı kəndinə və Cənubi Azərbaycanın Ərəblər kəndinə köçmüşdür. 1921-ci ildə yenidən Şahtaxtıya qayıdan ailə burada iki il yaşamışdır.

1923-cü ilin mayında Bakıya gələn Əziz Əliyev işə düzəlmiş və elə həmin il Azərbaycan Dövlət Universitetinin Tibb fakültəsinin terapevt şöbəsinə qəbul olunmuşdur. O, 1927-ci ildə ali təhsilini müvəffəqiyyətlə başa vurmuşdur. Bundan sonra onun intensiv və məhsuldar əmək fəaliyyəti başlanmışdır. 1929-cu ilin oktyabrından respublika xalq səhiyyə komissarının müavini, sonra Kliniki İnstitutun direktoru, 1932-ci ildə isə Azərbaycan Dövlət Tibb İnstitutunun rektoru təyin edilmişdir. Rektor olduğu 1932–1935-ci illərdə onun təşəbbüsü və təşkilatçılığı ilə Azərbaycan dilində 45 adda dərslik və dərs vəsaiti hazırlanaraq nəşr olunmuşdur. Bu əsərlər sırasında Əziz Əliyevin “Kliniki-diaqnostik laboratoriya analizi” və digər alimlərin fundamental tədqiqatları xüsusi yer tutur.

Əziz Əliyev müxtəlif məsul vəzifələrdə çalışmışdır. 1934-cü ilin martında Bakı Şəhər Səhiyyə Şöbəsinin müdiri seçilmiş, qısa müddət sonra yenidən Azərbaycan Tibb İnstitutunun rektoru vəzifəsinə qaytarılmışdır. Eyni zamanda Azərbaycan Əczaçılıq İnstitutuna rəhbərlik etmiş və 1938-ci il iyunun 1-dək hər iki quruma başçılıq etmişdir.

1935-ci ildə namizədlik, 1937-ci ildə isə doktorluq dissertasiyası müdafiə edən Əziz Əliyev 1937-ci ildə dosent adına layiq görülmüşdür. Onun doktorluq işi 1938-ci ilin sonunda pul mükafatı ilə təltif edilmişdir. Elmi fəaliyyəti ictimai işlərlə sıx şəkildə əlaqəli olmuşdur. O, 1936-cı ildən Zaqafqaziya Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin üzvü, 1937-ci ildən isə SSRİ və Azərbaycan SSR Ali Sovetlərinin deputatı seçilmişdir. Bu dövrdə 20-dən artıq elmi və publisistik məqalə dərc etdirmişdir.

1930-cu illərin sonlarında Əziz Əliyev respublikanın ən nüfuzlu və bacarıqlı kadrlarından biri kimi tanınırdı. O, əvvəlcə Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin katibi, 1941-ci ilin martında isə Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin katibi seçilmişdir. İkinci Dünya müharibəsi başlanarkən Sovet qoşunlarının İrana daxil olması ilə əlaqədar Əziz Əliyev hərbi şuranın üzvü kimi həmin əraziyə göndərilmişdir.

1942-ci ilin sentyabrında Ümumittifaq Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin qərarı ilə Dağıstana birinci katib təyin edilmişdir. 1942–1948-ci illərdə onun rəhbərliyi Dağıstan üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb etmişdir. Müharibə şəraitində ağır vəziyyətdə olan bu çoxmillətli respublikada Əziz Əliyev böyük təşkilatçılıq bacarığı nümayiş etdirmişdir. Onun rəhbərliyi dövründə kənd təsərrüfatı, elm, təhsil və mədəniyyət sahələrində ciddi irəliləyişlər əldə edilmiş, elmi-tədqiqat mərkəzləri, qadınlar üçün təhsil müəssisələri yaradılmışdır. Gənclərin ali məktəblərdə təhsil almasına geniş imkanlar açılmışdır.

Altı il ərzində Dağıstanda misilsiz işlər görən Əziz Əliyev xalq arasında “Qurucu Əziz” adı ilə tanınmışdır. Sonrakı illərdə ÜİK(b)P MK-nın inspektoru, Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti sədrinin müavini vəzifələrində çalışmışdır. 1952-ci ildə Azərbaycan SSR Elmi-Tədqiqat Ortopediya və Bərpa Cərrahlığı İnstitutunun direktoru təyin olunaraq yenidən həkimlik fəaliyyətinə qayıtmışdır. Onun rəhbərliyi dövründə institutda çoxcildlik elmi əsərlər və yüzlərlə elmi iş nəşr olunmuşdur.

1958-ci il aprelin 14-də professor adına layiq görülən Əziz Əliyev ömrünün sonunadək – 1962-ci ilə qədər Azərbaycan Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutuna rəhbərlik etmişdir. O, 1962-ci il iyulun 27-də vəfat etmiş, Fəxri Xiyabanda dəfn olunmuşdur. Onun xatirəsi Azərbaycanda və Dağıstanda küçə adlarında əbədiləşdirilmişdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.12.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Azərbaycan ədəbiyyatına böyük yazarlar pleadası bəxş etmiş Qazax diyarı haqlı olaraq bir adla da qürurlanır – Azərbaycan nəsrinə “Qətl günü” kimi şedevr roman bəxş etmiş Yusif Səmədoğlu ilə!

Bu gün Azərbaycanın xalq şairi Səməd Vurğunun oğlu, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, xalq yazıçısı Yusif Səmədoğlunun doğum günüdür. O, Azərbaycan xalq şairi Vaqif Səmədoğlunun qardaşı, yazıçı Mehdixan Vəkilovun qardaşı oğludur. Bir sözlə, məçhur yazarlar nəsil-şəcərəsinin tanınmış üzvüdür.

Yusif Səmədoğlu 1935-ci il dekabrın 25-də Bakı şəhərində anadan olub. Əslən Qazax rayonunun Yuxarı Salahlı kəndinin Vəkilovlar soyundandır. Moskvada Yazıçılar İttifaqı nəzdində olan M. Qorki adına Ədəbiyyat İnstitutuna daxil olub. Həmin İnstitutun IV kursundan ADU-nun Filologiya fakültəsinin beşinci kursuna dəyişilib.

 "Azərbaycan" jurnalı redaksiyasında ədəbi işçi, nəsr şöbəsinin müdiri, C. Cabbarlı adına "Azərbaycanfilm" kinostudiyasında kinostudiyanın ssenari redaksiya heyətinin üzvü, baş redaktoru, "Azərbaycanfilm" kinostudiyasının direktor müavini, "Ulduz jurnalının baş redaktoru, "Azərbaycan" jurnalının baş redaktoru vəzifələrində işləyib.

 Azərbaycan Yazıçılar Birliyi katibliyi heyətinə (nəsr üzrə katib) seçilib. "220 saylı otaq", "Qalaktika", "Qətl günü" kitablarının müəllifi olub. 26 noyabr 1991-ci ildə təşkil edilən Azərbaycan Respublikası Ali Soveti Milli Şurasının tərkibinə daxil edilib.

1990-cı il yanvarın 19-dan 20-nə keçən gecə, saat 23:30-da keçmiş Sovet İttifaqının qoşun hissələri tərəfindən Bakıda törədilən qırğınlarla bağlı Azadlıq radiosu vasitəsilə dünya ictimaiyyətinə çatdırıb.

Əsərləri:

Qətl günü,

Xəzri,

Yaddan çıxmış sözlər,

Gözlər,

220 №-li otaq,

Güllər,

Saat işləyir,

Simurq quşu,

Qalaktika,

Soyuq daş,

Beşik,

46-cı ilin oyunları,

Foto-fantaziya,

Astana,

Bayatı-Şiraz,

İncə dərəsində yaz çağı.

Filmoqrafiya

- Axırıncı maqın sonu

- Azərbaycan SSR

- Böyük tamaşa

- Cəlil Məmmədquluzadə

- Çiçək yağışı

- Dostluq məşəli

- Səməd Vurğun

- Foto "Fantaziya"

Mükafatları

- "Azərbaycan SSR əməkdar incəsənət xadimi" fəxri adı

- "Şöhrət" ordeni

- "Azərbaycan Respublikasının xalq yazıçısı" fəxri adı

İctimai xadim, xalq yazıçısı Yusif Səmədoğlunun həyat və yaradıcılığına həsr olunan "Deyilənlər gəldi başa" sənədli televiziya filmi çəkilib. Filmin Rejissoru Namiq Ağayevdir.

Xalq yazıçısı Anar “2=3+4” kitabında dostu olmuş Yusifdən geniş bəhs edib.

Yusif Səmədoğlu 1998-ci il avqustun 16-da vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.12.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu gün xalq artisti Miribrahim Həmzəyevin anadan olmasının 117-ci ildönümüdür. Maraqlı, örnək olası bir sənət yolu keçib bu aktyor. Gəlin vərəqləyək.

Miribrahim Həmzəyev 1908-ci il dekabrın 25-də Gəncə şəhərində tanınan mömin ailədə anadan olub. 1916-cı ildə Gəncədəki yeni tipli altısinifli məktəbə gedib. 1920-ci ildə Gəncə fəhlə klubunun nəzdindəki dram dərnəyinə üzv olub və buradakı tamaşalarda müntəzəm çıxış edib. 1920–1921-ci illərdə Gəncə hərbi komissarlığında işləyib və bu zaman dram dərnəyindən ayrılmayıb. 1921–1925-ci illərəd Gəncə Pedaqoji Texnikumunda oxuyub.

Həm burada, həm də şəhərdəki bir neçə dram dərnəyinin tamaşalarında oynayıb. 1925–1928-ci illərdə Gəncə mərkəzi klubunda direktor işləyib. 1930-cu ildə Mirzə Fətəli Axundov adına Bakı Teatr Məktəbinə daxil olan İbrahim Həmzəyev buranı 1933-cü ildə bitirib. O, Teatr Məktəbində təhsil alarkən paralel olaraq dram dərnəklərində çıxış edib.

Tətillərdə tamaşalar hazırlayaraq özü də rollar oynayıb. Ona 21 avqust 1931-ci ildə Hüseyn Ərəblinski adına dram dərnəyində 11 il fasiləsiz çalışdığına görə həmkarlar təşkilatı və dərnəyin kollektivi tərəfindən qızıl medalyon da hədiyyə edilib. Onun yaradıcılığı təcəssüm etdirən sənədlərdə aktyorun adı, əsasən, İbrahim kimi verilib. İbrahim Həmzəyev 1932-ci il fevralın 8-də Bakı Türk İşçi Teatrının yardım heyətinə götürülüb.

Teatr Gəncəyə köçdükdən sonra, 21 mart 1933-cü ildə Gəncə Türk İşçi Teatrının (sonralar Gəncə Dövlət Dram Teatrı) aktyor truppasına daxil olub. 1936-cı ilin mayın 20-də Tiflis Dövlət Türk Dram Teatrına birinci kateqoriya aktyor ştatına qəbil olunan Miribrahim Həmzəyev həmin ilin 15 sentyabrında Tiflisdən qayıdaraq yenidən Gəncə Dövlət Dram Teatrının truppasına qəbul edilib. 1 il sonra, 26 sentyabr 1937-ci ildə ərizə yazaraq işdən çıxıb və 19 oktyabr 1937-ci ildə Naxçıvan teatrının truppasına aktyor götürülüb.

Teatr səhnəsində oynadığı rollar

Faciəvi-psixoloji sevgili və dramatik qəhrəman rolları

- Arif, Şeyx Sənan ("İblis" və "Şeyx Sənan", Hüseyn Cavid)

- Qaçaq Nəbi ("Qaçaq Nəbi", Süleyman Rüstəm)

- Babək ("Babək", Osman Sarıvəlli)

- Çingiz ("Eşq və intiqam", Süleyman Sani Axundov)

- Yaşar, Elxan, Oqtay, Balaş, Aydın, Bəhram ("Yaşar", "Od gəlini", "Oqtay *Eloğlu", "Sevil", "Aydın" və "Solğun çiçəklər", Cəfər Cabbarlı)

- Nadir şah ("Nadir şah", Nəriman Nərimanov)

- Məlik Məmməd ("Məlik Məmməd", Əyyub Abbasov)

- Heydər bəy ("Hacı Qara", Mirzə Fətəli Axundzadə)

- Qatır Məmməd ("Qatır Məmməd", Zeynal Xəlil)

Təltif və mükafatları

- "Azərbaycan SSR xalq artisti" fəxri adı — 21 iyun 1965

- "Azərbaycan SSR əməkdar artisti" fəxri adı — 17 iyun 1943

- "Qırmızı əmək bayrağı" ordeni — 25 dekabr 1978

- "Əməkdə fərqlənməyə görə" medalı — 25 fevral 1946

Naxçıvan teatrında səhnəyə qoyduğu tamaşalar

- "Od gəlini", "Oqtay Eloğlu", "Nəsrəddin şah", "Solğun çiçəklər", "Yaşar" (Cəfər Cabbarlı)

- "Hacı Qəmbər" Nəcəf bəy Vəzirov

- "Ölülər" Cəlil Məmmədquluzadə

- "İki ananin bir oğlu", "Canlı heykəl" Süleyman Rəşidi

- "Səyavuş" Hüseyn Cavid

- "Nadir şah" Nəriman Nərimanov

İbrahim Həmzəyev 4 fevral 1982-ci ildə Bakıda vəfat edib. 6 fevral 1982-ci ildə Naxçıvanda dəfn olunub.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.12.2025)