“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı dünya ədəbiyyatından seçmələri təqdim edir. Bu dəfə ABŞ qadın şairi, Nobel mükafatçısı Luiza Elizabet Qlükün şeirləri ilə tanış olacaqsınız. Şeirləri dilimizə Ümid Nəccari tərcümə edib.

Luiza Qlük/Louise Elisabeth Glück - XX əsrin görkəmli ABŞ ədibi, şairə, esseist, tərcüməçidir. 1943-cü il aprelin 22-də Nyu-Yorkda anadan olub. Uşaqlığı Lonq-Aylenddə keçib. 1961-ci ildə Corc V.Hyulett orta məktəbini bitirib. Təhsilini daha sonra Sara Lourens kollecində və Kolumbiya Universitetində davam etdirib. Qlük 1993-cü ildə "Yabanı süsən" adlı şeir kitabıyla poeziya nominasiyasında Pulitser mükafatına layiq görülüb. Şairə bundan başqa "Axillesin zəfəri" kitabıyla Milli Kitab Tənqidçiləri Birliyinin, "İlkin" kitabıyla isə Amerikan Şairlər Akademiyasının mükafatlarına layiq görülüb. Qugenheym və Rokfeller Fondlarının, eləcə də Milli Sənət Fondunun təqaüdlərini alıb.

Hal-hazırda Kembricdə, Massaçusets ştatında yaşayır. Əvvəllər bu ştatdakı Vilyams Kollecində ingilis dili ixtisası üzrə baş müəllim kimi çalışıb. Şairə hazırda Yel və Boston universitetlərində yaradıcı yazı sənətindən dərs deyir.

"Axillesin zəfəri" (1985), "Ararat" (1990), "Yabanı süsən" (1992), "Çəmənliklər" (1996), "Vita Nova" (1999), "Yeddi yaş" (2001), "Averno" (2006) və başqa 11 şeir kitabının müəllifidir.

Ödülləri sırasında Boston Qloub Ədəbi Mətbuat Mükafatı, Amerikan Poeziya Cəmiyyətinin Melvil Keyn Mükafatı, Konqres Kitabxanasının Rebeka Conson Bobbit Milli Poeziya Mükafatı, Amerikan Poeziya Cəmiyyətinin Vilyam Karlos Vilyams Mükafatı, "Nyu-Yorker" Poeziya Mükafatı da var.

O, eyni zamanda "Sübutlar və nəzəriyyələr: Poeziya haqqında esselər" (1994) kitabına görə Pen-Marta Albrand mükafatına, Yel Universitetinin "Poeziya sənətində ömür boyu qazandığı uğurlara görə" iki ildə bir verilən "Bollingen" Mükafatına (2001) layiq görülüb. Luiza Qlük Amerika Akademiyası İncəsənət və Ədəbiyyat İnstitutunun üzvüdür. Şairə 1999-cu ildə Amerikan Şairlər Akademiyasının kansleri seçilib, 2003-2004-cü illərdə isə (Billi Kollinzdən sonra) ABŞ-ın ən yüksək poetik titulu olan laureat-şair adını alıb.

Qlük 2020-ci ildə "individual mövcudluğu sadə gözəlliklə universallaşdıran qüsursuz poetik səsinə görə" Ədəbiyyat üzrə Nobel Mükafatına layiq görülüb.

OLMAMAQ

İndi yenidən görmək olur onları,

boz dağda qırmızı tutları

və göy üzünün qaranlığında

quşların gecə-gecə köçlərini…

Qəmgin edir bu xəyal məni

ölən kəslər, görmürlər...

Görmürlər bu kiçik şeyləri-

biz bağlamışıq onları bir-birinə

onlar qayıbdırlar.

Necə rahat olsun ruh?!

Özüm özümə deyirəm;

Daha bu xoşluqlara ehtiyac yoxdur bəlkə,

təkcə olmamaq bəlkə bu rahatlığa bəs edər

Təsəvvürü çətin olsa belə...

KƏPƏNƏK

Bax, bir kəpənək!

Arzu etdinmi?

Bura kimi kəpənəklərlə arzu etməmisən?

Et bunu!

Arzu etdinmi?

Bəli!

O zaman doyunca arzu et!

ƏLAMƏT

Ulduzlar çiçəklərin yumşaqlığında

təpənin yaxınlığında

astaca dolanırlar

bir-birinə hörülmüş kölgələr…

Burada heç bir yarpaq ayrı düşməyib,

hətta tikan belə.

Birgə olmaq üçün

hər şey bir-birinə qovuşub.

Havanı kəsmir Ay işığı,

lacivərdi işıq

uyumaq üçün astaca gəzir.

Gecə boyu heç bir aşkar əlamət yoxdur

mənim qucağımdan başqa.

TRİLLİUM

Oyandığımda ormandaydım,

adi görünürdü qaranlıq...

Küknar ağaclarının arasında,

göy üzü işıq parçaları ilə dolu idi.

Heç bir şey anlaya bilmirdim,

yalnız izləyirdim.

Izlədiyimdə göy üzünün bütün işıqları soldu,

soyuqluq arasında alovlar kimi.

O anda məhv olmamaq mümkün deyildi,

göy üzünü izləmək,

Ölümə ehtiyacı olan canlar,

mənim sığınacağa ehtiyacım olduğu kimi…

Bundan artıq söz desəm,

bu soruya da cavab tapacam,

görəcəyəm onların gördüklərini,

bir nərdivan özündən yuxarı qalxır...

düşün, mənim indi düşündüyümü…

Xəbərsiz ayıldım ormanlıqda,

bir az öncə bildim ki,

öz səsimi mənə versələr əgər

başdan-başa kədərli olacaq,

cümlələrim ağrıların fəryadından olan zəncir,

nə edəcəyimi bilmirdim,

ki, Söz gəldi,

ki, hiss etdim

yağış məndən süzülür…

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.11.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində bu gün Şeir vaxtıdır, sizlərə çağdaş türk dünyasının gənc şairlərinin  şeirləri təqdim edilir.

Səddam LAÇIN

(Azərbaycan)

“BİR QARIŞLIQ ADAM”

Günəşi görmək üçün gecə baxırsan göyə...

Hamı sənə kor deyir, necə baxırsan göyə?
Çox qarışıq adamsan.

Biz isə ağıllıyıq, hər şeyi "düz" bilirik,

Ürəyin dünya boyda olsa da, biz bilirik,
Bir qarışlıq adamsan.

Saçında ağ tellərin qaralarla yarışır

Belə də davam elə, sənə də bu yaraşır,
Tam yarışlıq adamsan.

Gözlərindən axanlar gözünə bir də baxmır,

Axı niyə baxanlar üzünə bir də baxmır?
Bir baxışlıq adamsan?

Ahın yerdən göylərə, heç çatmasın, əzizim,

Səni qara buludlar aldatmasın, əzizim,

Bir yağışlıq adamsan.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.11.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” 2 gün dalbadal – bu gün və sabah sizlərə Təranə Dəmirin yeni şeirlərini təqdim edir.

YENƏ PAYIZ...

Yenə payız, yenə şəhər,

 qarışıq küçələr,

 yarıçılpaq ağaclar,

 yiyəsiz skamyalar,

üstündə göyərçin ləpirləri-

bir az da xəzəl qırıntıları.

Addım səsləri, maşın siqnalları,

benzin qoxusu.

Küləkdən asılan adamlar,

Yelləncək qollardan yapışan

boş ümid çantası.

Parıltısı uzaqdan vuran mağazalar,

qandonduran qiymətlər,

Yoldan keçənlərin  bədduası.

Endirimdəki növbələr, 

Sırasını gözləyən qadınların gecikmək qorxusu.

Pıçıltılar, yalvarışlar, şikayətlər-

Yol verin, yol verin, Allah rizası.

Siqaret tüstüsündə boğulan sərxoş kafelər,

Köhnə binaların pəncərəsindəki lal sükut,

Nazlı, qəmzəli göydələnlərin göyə dırmaşmaq iddiası,

Gəlib keçən boyalı xanımların selikon ədası 

Və biz--

Sən, mən və dəniz.

Bir də...

Bir də ruhumuzda tərtəmiz payız havası..

ÖZÜMDƏN TUTDUM...

Həmişə qaçdım özümdən,

Qaçdıqca yolum uzandı.

Əlimi səmaya açdım,

Açdıqca qolum uzandı.

Günahdan günaha düşdüm,

Batdıqca batdım günaha.

Özümə gücüm çatmadı,

Çatdıqca çatdım günaha.

Aldandım Ol yiyəsinə,

Öldüm ölümdən qayıtdım.

Ürəyimdə ocaq çatdım,

Yandım, külümdən qayıtdım.

Heç kimə deyə bilmədim,

İçimdə sözüm qaraldı.

Baxdım ömrümün dalınca,

Baxdıqca gözüm qaraldı.

Hər şey özümdə başladı,

Tükəndim, bitdim özümdə.

Əlim heç nəyə yatmadı,

Əl atdım, tutdum özümdən.

BAŞ AÇAMMADIM...

Qulağıma səda gəldi,

Küyündən baş açammadım.

Bağladılar sirr qapısın,

Düyündən baş açammadım.

Özüm özümlə yarışdım,

Gah küsdüm, gah da barışdım,

Axır qaynayıb qarışdım,

Oyundan baş açammadım.

Buğda səpdim, alaq çıxdı,

Kök bildiyim calaq çıxdı,

Yaxınlar da uzaq çıxdı,

Soyundan baş açammadım.

Yelə verdim döz ömrümü,

Yola verdim söz ömrümü,

Yaşamadım öz ömrümü,

Huyumdan baş açmadım.

Qartal küsdü yuvasından,

Bülbül düşdü avazından,

Azadlığın havasından,

Suyundan baş açammadım.

Çörək tapdım yavanından,

Qaçammadım zavalından,

Zurnasından, qavalından,

Neyindən baş açammadım.

Zülməti boğa bilmədim,

Söykəndim yoxa, bilmədim,

Yerimə sığa bilmədim,

Göyümdən baş açammadım.

DAĞLARA, DAŞLARA…

Döndüm dəli küləklərə,

Əsdim dağlara, daşlara.

Səs saldım, haray qopardım,

Susdum dağlara, daşlara.

Səsimə gələn olmadı,

Dərdimi bilən olmadı,

Eşqimdən ölən olmadı,

Dözdüm dağlara, daşlara.

Aşa bilmədim kədəri,

Bu qisməti, bu qədəri,

Ürəyimdən keçənləri

Yazdım dağlara, daşlara.

Ömrümü çəkdim payıza,

Ruhumu bükdüm payıza,

Hirsimi tökdüm payıza,

Küsdüm dağlara, daşlara.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.11.2025)

"Ədəbiyyat və İncəsənət” portalının media dəstəyi ilə Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun Bakı Şəhəri Üzrə Təhsil İdarəsi ilə birgə keçirdiyi “Bir direktor və bir şagird” adlı layihəsinin məqsədi nümunəvi məktəblərimizi, istedadlı şagirdlərimizi üzə çıxarmaq, onların ədəbiyyata olan marağına diqqət yönəltməkdir.

Hazırda təqdimatda Bakı şəhəri 84 nömrəli tam orta məktəbdir.

Layihəni təqdim edir: Ülviyyə Əbülfəzqızı

DİREKTOR

İslamova Röya Sərvər qızı 03.02.1986-cı ildə anadan olmuşdur. Orta məktəbi bitirdikdən sonra 2004-2008-ci illərdə Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetində Azərbaycan dili və ədəbiyyat ixtisası üzrə bakalavr, 2008-2011-ci illərdə isə Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetində Azərbaycan ədəbiyyatı ixtisası üzrə magistr təhsili almışdır. Müəllimlərin işə qəbul müsabiqəsində iştirak edərək 15.09.2012-ci il tarixdə 262 nömrəli tam orta məktəbə Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi təyin olunmuşdur.

2015-2021-ci illərdə Cəbrayıl rayon C.Əhmədov adına şəhər tam orta məktəbdə təlim-tərbiyə işləri üzrə direktor müavini işləmişdir. Bakı Şəhəri üzrə Təhsil İdarəsi tərəfindən keçirilən "Direktor müavinlərinin işə qəbulu " müsabiqəsində uğur qazanaraq 15.09.2021-ci il tarixindən Bakı şəhəri 146 nömrəli tam orta məktəbə təlim-tərbiyə işləri üzrə direktor müavini təyin olunmuşdur. Pedaqoji fəaliyyəti dövründə yüzə yaxın seminar, təlim, konfranslarda iştirak etmişdir. 2014-cü ildə Azərbaycan Respublikası Təhsil Problemləri İnstitutunun təşkil etdiyi Azərbaycan dili və ədəbiyyat fənn kurikulumlarının tətbiqi ilə əlaqədar "Öyrədənlərin öyrədəni" kursunun, 2022-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyi və Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetin Strateji İnkişaf Mərkəzinin birgə layihəsi olan "Məktəb liderliyi" proqramının iştirakçısı olmuşdur. 2025-ci ildə Azərbaycan Respublikası Elm və Təhsil Nazirliyi və “ORT İsrail” məktəblər şəbəkəsinin birgə əməkdaşlığı ilə Təhsil İnstitutu tərəfindən həyata keçirilən “İnnovativ məktəb” layihəsində uğur qazanaraq  İsraildə keçirilən “Təhsildə liderlik” mövzusunda təlimlərdə iştirak etmişdir. 2022-ci ildə Azərbaycan Respublikası Elm və Təhsil Nazirliyinin "Direktorların işə qəbulu" müsabiqəsində uğur qazanaraq 01.12.2022-ci il tarixindən Bakı şəhəri 84 nömrəli tam orta məktəbə direktor vəzifəsinə təyin edilmişdir. Hal-hazırda Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin “Dövlət və bələdiyyə idarəetməsi” fakültəsində təhsil alır.

 ŞAGİRD

Mən Nazim Pərviz oğlu Babayev. Bakı şəhəri, Suraxanı rayounu, Əmircan qəsəbəsində anadan olmuşam. Mənim uşaqlıqdan kitaba olan həvəsim hobbiyə çevrildi. Az keçmədi ki, özüm də povest yazmağa başladım. Yazdığım povestin adı “Amazon meşələri”-dir. Ən çox xoşladığım kitab janrları psixoloji, dedektiv və macəradır. “Mənim səhər rejimim”, “Uşaq ürəyi”, və “Qara qəhvə” əsərləri - həmin bu üç kitab həyata baxış nöqtəmin dəyişməsinə səbəb oldu.

Bu zamana qədər müxtəlif beynəlxalq olimpiadalarda, yerli yarışlarda nailiyyətlər əldə etmişəm. İngilis dilinə isə xüsusi marağım var. Məhz buna görə də İngilis dili üzrə bir çox olimpiadalarda, məsələn, JEO, HİPPO, WAW kimi dünyamiqyaslı olimpiadalarda müxtəlif medallar qazanaraq xaricdə Azərbaycanı təmsil etmək hüququ qazanmışam. Son getdiyim olimpiada Avstraliyanın Sidney şəhərində keçiriləcək olan final mərhələsinə vəsiqə əldə etmişəm. Həmçinin mənim iqtisadiyyat sahəsinə qarşı xüsusi marağım var. Mən AZMİO-yəni, Azərbaycan Milli İqtisadiyyat Olimpiadasına qoşularaq final mərhələsinə vəsiqə qazanaraq gümüş medalla təltif olunmuşam.

ESSE

Kitabın gücü

Kitab bəşəriyyətin ən böyük kəşflərindən biridir. Kitablar bəzilərinin asudə vaxtlarını keçirmək üçün istifadə etdikləri bir məşğuliyyətdir. Bədii və ya informativ mətn oxuduqda bizdə belə bir fikir yaranır: Kitabların xeyri nə ola bilər? Bu dövrümüzdə texnologiya nə qədər inkişaf etsə də, kitabın dəyəri azalmır. Çünki ekran sönə bilər, amma kitabın hər bir sözü insanın yaddaşında həmişə yaşayır. Bəs biz kitab oxuduqda hansı biliklərə yiyələnirik?

Kitab təkcə bilik mənbəyi deyil, həmçinin, mənəvi zənginliyin açarıdır. Kitab oxuduqca insanın həyata baxış bucağı dəyişir və həyatı daha dərindən dərk etməyi öyrənir. Dünyagörüşü artdıqca, düşüncələrimiz formalaşır. Bu bizi daha ağıllı və daha kamil insan edir. Kitab oxuyan cəmiyyət həmişə öyrənir, inkişaf edir və paylaşır. Dünya ədəbiyyatının məşhurlarından olan, məsələn, “Kapitan Qrantın Uşaqları”, “Enneaqram”, “Hakimiyyətin 48 Qanunu” kitabları hər bir gəncin oxumalı olduğu kitablardır. “Kapitan Qrantın uşaqları” məhşur fransız yazıçısı Jül Vernin ən maraqlı macəra romanlarından biridir. Əsər cəsarət, ailə birliyini tərənnüm edir. Əsərin baş qəhrəmaları Meri və Robert Qrant ataları Kapitan Qrantı tapmaq üçün səyahətə başlayırlar. Onlar çoxlu çətinliklərlə üzləşsələr belə, yollarından dönmürlər və qətiyyətlə irəliləyirlər.

“Enneaqram” insan xarakterlərini öyrənən qədim və maraqlı bir sistemdir. Bu sistemə görə insanlar 9 tipə bölünürlər. Bu tiplərin özünəməxsus düşünməsi, davranış forması olur. Enneaqram vasitəsi ilə insan öz xarakterini tanıdıqca öz yanlışlarını düzəldə bilər və daha sağlam şəxsiyyətə çevrilə bilər.

“Hakimiyyətin 48 Qanunu” Robert Qrinin yazdığı mükəmməl bir kitabdır. Bu kitab cəmiyyətdə insanın idarəetmə, liderlik bacarıqlarını formalaşdırır. Əsər həyatın qayda və qanunlarını daha dərindən anlayıb, dərk etməyə, məqsədlərimizə doğru daha möhkəm addımlar atmağı öyrədir.

Kitablar janrından asılı olmayaraq hər bir insanı düşündürür və ruhunu zənginləşdirir. Oxucunu fərqli aləmlərə aparır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.11.2025)

Əkbər Qoşalı,

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının redaktoru

Dünənki tarix - 25 Noyabr!

Beş ildir bu təqvim günü, bizimçün adilikdən çıxıb – Kəlbəcərin qurtuluş günü, Kəlbəcər Şəhəri Günü kimi yeni məzmun daşıyır. Bu gün Kəlbəcər bir növ Azərbaycanın dağlarda qurulan yeni modeli kimi görülməyi haqq edir.

Deyirlər, “Kəlbəcər” adının anlamında “Gəl, becər”, başqa bir düşüncəyə görə “Çay üstü qala” dayanır. Olsun! Tərtər çayı boyunca qayalarda düzülmüş mağaralar, min illərlə tarixi olan yaşayış izləri, qədim qaya təsvirləri, o cümlədən qədim türk (“runik”) işarə örnəkləri diqqətəlayiqdir, tarixəlayiqdir, gələcəyəlayiqdir…

Kəlbəcər Azərbaycanın ən yüksək dağ şəhəridir. Kəlbəcərin Camışdağ, Dəlidağ zirvələri coğrafi yüksəklik faktı ilə birgə, ulusumuzun dik duruş iradəsinin qayalaşmış formasını təcəssüm etdirir...

Kəlbəcər həm də strateji qovşaqdır: günbatarda Göyçə, Göyçəçevrəsi, quzeydə Daşkəsən-Göygöl, gündoğarda Qarabağ ilə həmhüdud olan Kəlbəcərə nəzarətin bərpası ölkəmizin müdafiə sistemində bel sütununa nəzarət deməkdir.

1993-cü ilin 2 aprelində Kəlbəcər işğal olunanda dünya zalımcasına susdu. BMT Təhlükəsizlik Şurasının 822 saylı qətnaməsi işğalçı qoşunların Kəlbəcərdən dərhal çıxmasını tələb etsə də, nə İrəvan buna əməl etdi, nə də beynəlxalq təşkilatlar bu tələbə gerçəkçi siyasi mexanizm qazandırdı. Sonucda yüzlərlə dinc sakin qətlə yetirildi, yüzlərlə insan əsir, girov və itkin düşdü, on minlərlə kəlbəcərli respublikamızın onlarca rayonuna səpələnmiş şəkildə “məcburi köçkün”lük yaşamına keçmiş oldu...

Amma tarix təkcə ədalətsizliklə yazılmır, əlbəttə. Əlbəttə, 2020-ci ilin Vətən müharibəsi göstərdi ki, zamanı ulusun iradəsi tamamlayanda “həmişəlik itki” deyilən anlayış yoxdur, yoxdur, illa yoxdur!

Müzəffər Ali Baş Komandan, Prezident İlham Əliyev Vətən müharibəsində Kəlbəcərin rolunu özəlliklə vurğulayırdı. – Bəli, müharibənin ilk günlərindən Kəlbəcərin quzey bölümündə strateji yüksəkliklərin götürülməsi Ermənistan ordusunun manevr imkanlarını məhdudlaşdırdı, Basarkeçər–Kəlbəcər xəttindən istifadəni sıfırladı. Yəni Zəfər həm də Kəlbəcər dağlarında hesablandı, o dağlarda qazanılan üstünlük cəbhənin digər sahələrində hərbi və siyasi sonuclar doğurdu.

10 noyabr 2020-ci il tarixli bəlli Üçtərəfli Bəyanata əsasən, Kəlbəcər 15 noyabrda öz yiyəsinin - Azərbaycan dövlətinin bayrağı altına keçməliydi, lakin işğalçılar öz yaramazlığını burada bir daha göstərdi – dəridən-qabıqdan çıxdı – çıxış üçün xahiş-minnətlə daha 10 gün vaxt istədi, bunu yerləşdirmə, daşınma və s. ilə bağladılar. Bax, bu, konkret erməni həyasızlığı, bu həyasızlığın hədd-hüdud tanımamasıydı. Guya xahişə üzləri varıymış… Biz isə qalib eqosu yox, qalib ləyaqəti, Azərbaycan şərəfi nümayiş etdirdik, yıxdığımızı kəsmədik, vaxt verdik və 25 noyabrda nəhayət rədd olub getdilər. Kəlbəcərin öz doğma Azərbaycan bayrağına bürünməsi savaş meydanında qazanılan ləyaqətli üstünlüyün diplomatik masada təsdiqi idi. Lakin işğalçıların Kəlbəcərdən çıxarkən evləri, bağları yandırması, meşələri qəsdən məhv etməsi, ümumən flora və fauna talançılıqları onların həm işğalçı, həm də vandal kimliyinin son nümayişi oldu. Evini yandırıb gedən tərəfin bu torpağa aidiyyəti yoxdur; o torpaq evini bərpa edən ulusundur – bu düz-dünyanın gördüyü gerçəklik oldu.

25 noyabr – Kəlbəcər Şəhəri Günü – artıq Şanlı Zəfərin təqvimdə təcəssüm formalarından biridir. “Kəlbəcərin azad olunmasına görə” medalının təsis edilməsi və minlərlə hərbçimizin bu medalla təltif olunması isə Kəlbəcər adını dövlət mükafatları səviyyəsində əbədiləşdirdi.

Kəlbəcərin bu gününə baxanda düşmən dağıntısının, talanının səviyyəsini (səviyyəsizliyini!) gördüyümüz kimi, bərpa-quruculuq işinin tamam yeni konseptini görürük. 2040-cı ilədək Kəlbəcər şəhərinin Baş Planı, şəhər ərazisinin, əhali sayının, sosial infrastrukturun dəfələrlə artmasını, hətta adambaşına neçə kvadrat-metr yaşıllıq sahəsi düşəcəyini belə nəzərdə tutur. Budur, dağ şəhərimiz Kəlbəcərin adı çəkiləndə sinəmizə sağ çəkilmir – o, artıq “yaşıl şəhər” konseptinin dağlarqoynundakı vitrin örnəyidir.

Kəlbəcər şəhər mərkəzi ilə yanaşı Yanşaq, Zallar, Zar kimi kəndlərin yeni layihələri ilə də dirçəlir. Onlarla, yüzlərlə fərdi ev, məktəb və bağça bərpa prosesini kağızdan çıxarıb gerçək ailə, ocaq yaşamına çevirir. Prezident İlham Əliyevin Kəlbəcərə qürur dolu səfərləri, yaşayış komplekslərinin açılışında məcburi köçkün ailələrinə mübarək açar təqdimləri bu prosesin həm simvolik, həm də ondan irəli praktik dövlətçilik addımı olduğunu göstərir.

İnfrastruktur xəritəsinə baxanda isə Kəlbəcərin sabahı daha aydın görünür. Toğanalı–Kəlbəcər–İstisu avtomobil yolu, möhtəşəm Murovdağ tuneli, irili-xırdalı onlarla körpü, energetika obyektləri Kəlbəcəri həm ölkənin quru yollar şəbəkəsinə, həm də yaşıl enerji strategiyasına möhkəm bağlayır. Kiçik su elektrik stansiyalarının (“Kəlbəcər-1”, “Çıraq-1”, “Çıraq-2”, “Soyuqbulaq”, “Aşağı Vəng”, “Nadirxanlı”, “Çaykənd” və başqalarının) ardıcıl istifadəyə verilməsi dağ çaylarının axarını həm də milli enerjiyə yönəldir...

İstisu isə ayrıca bir simvoldur. Bir vaxtlar dağıdılmış sanatoriya bu gün çağdaş müalicə-istirahət kompleksi, minlərlə turist üçün ünvan, “İstisu” mineral su zavodu əsasında bir Azərbaycan brendinə çevrilir. Yəni indi Azərbaycan Kəlbəcərdən suyu ilə, havası ilə, enerjisi ilə, sağlamlıq turizmi ilə birgə danışa bilir.

Bu gün Kəlbəcərdə tuneldən çıxan hər maşın, açarı təqdim olunan hər yeni ev, açılan hər məktəb qapısı, işə düşən hər su elektrik stansiyası… eyni həqiqəti söyləyir:

Azərbaycan Kəlbəcərdə öz gələcəyini dağların yaddaşına silinməz şəkildə həkk etdi!

DÖVLƏTİMİZ ZAVAL GÖRMƏSİN!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.11.2025)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Ədəbiyyat və incəsənət” portalında yayımlanan Türk dünyası haqqında olan layihəsində bügünkü söhbətimiz Türk xalqlarının böyük köçləribarədədir.

Türk xalqlarının böyük köçləri dünya etno-tarixi proseslərinin ən genişmiqyaslı miqrasiyalarından biri kimi Orta Asiya mərkəzli etnosların Avrasiyanın müxtəlif bölgələrinə yayılması ilə səciyyələnir. Bu proses təkcə əhali hərəkəti deyil, həm də siyasi, mədəni və dil areallarının yenidən formalaşmasına səbəb olan çoxmərhələli tarixi hadisələr sistemidir. Türk etnoslarının ilkin formalaşma coğrafiyası Altay–Sayan bölgəsi və Orta Asiyanın geniş çölləri hesab edilir; buradan başlanan köç dalğaları minilliklər boyunca Avrasiyanın şərqindən qərbinə qədər geniş ərazini əhatə etmişdir.

Erkən dövrlərdə baş verən köçlər proto-türk tayfalarının Altay və Sibir zonalarından cənubda Turan ovalıqlarına, qərbdə Aral və Xəzər hövzəsinə doğru hərəkəti ilə xarakterizə olunur. Bu mərhələlərdə avtoxton irandilli, ural-altay və digər etnoslarla təmas yeni sosial-siyasi birliklərin yaranmasına gətirib çıxarmışdır. Qədim hunların yüksəlişi türk köçlərinin yeni mərhələyə keçidini təmin etmiş, onların Avropa istiqamətində irəliləyişi Avrasiyanın etnik xəritəsini köklü şəkildə dəyişmişdir. Hun hərəkatı yalnız hərbi ekspansiya deyil, həm də geniş torpaq sahələrində demoqrafik transformasiya yaratmış böyük miqrasiya prosesidir.

Sonrakı əsrlərdə Göytürk imperiyasının təşəkkülü türk tayfalarının Orta Asiyada mərkəzləşməsi və buradan müxtəlif istiqamətlərə yayılmasını daha sistemli etmişdir. Göytürklərin siyasi nüfuzu Altaydan Qara dəniz çöllərinə qədər uzandığından, bu geniş coğrafiyada türk tayfalarının hərəkəti həm dövlət idarəçiliyi, həm də iqtisadi tələblərlə müəyyən olunurdu. Köç dalğaları qərb istiqamətində oğuz, qıpçaq, karluk və digər birliklərin yeni ərazilərə daxil olmasını sürətləndirmiş, onların Qafqaz, İran, Ön Asiya və Anadoluda geniş yayılmasına şərait yaratmışdır.

Oğuzların köçləri xüsusi əhəmiyyət daşıyır, çünki bu tayfaların qərbə doğru hərəkəti Səlcuq imperiyasının yaranması və türk etnoslarının Ön Asiyada aparıcı siyasi gücə çevrilməsi ilə nəticələnmişdir. Oğuz miqrasiyası həmçinin Anadoluda türk etnik-mədəni mühitinin formalaşmasına əsas vermiş, daha sonra Anadolu türklərinin, Oğuz kökənli digər xalqların inkişaf xəttini müəyyənləşdirmişdir.

Qıpçaq və kimek tayfalarının köçləri Avrasiyanın şimal çöllərinin etnik strukturuna ciddi təsir göstərmiş, onların Qara dəniz çöllərindən Şərqi Avropaya qədər yayılması geniş miqyaslı kontakt zonaları yaratmışdır. Bu bölgələrdə yaranan qıpçaq arealı sonradan müxtəlif mədəni-siyasi qurumların təşəkkülündə mühüm rol oynamışdır.

Sibir və şimal istiqamətində baş verən köçlər türk tayfalarının Lena hövzəsinə, Baykal gölü ətrafına və Arktika yaxınlarına qədər irəliləməsinə səbəb olmuşdur. Bu xətt üzrə formalaşan saxalar, dolqanlar və digər qruplar iqlim və coğrafi xüsusiyyətlərə uyğunlaşaraq özünəməxsus mədəni-ekoloji model yaratmışdır.

Türk xalqlarının böyük köçləri Avrasiyanın müxtəlif bölgələrində dövlətçilik ənənələrinin, dil areallarının və mədəni təbəqələrin formalaşmasında həlledici rol oynamışdır. Bu miqrasiyalar nəticəsində geniş ərazilərdə türk dilləri müxtəlif qollara ayrılmış, siyasi birliklər yaranmış və mədəni təsir sahələri dərinləşmişdir.

Beləliklə, türk köçləri yalnız tarixi hadisə kimi deyil, Avrasiyanın etnik və siyasi xəritəsini minilliklər ərzində formalaşdıran kompleks və çoxcəhətli proses kimi qiymətləndirilir.

Şəkildə: Balkanlardan Anadoluya türk köçü. 19-cu əsr.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.11.2025)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Qərbi Azərbaycanın arxeoloji mənzərəsi qədimdən orta əsrlərə qədər uzanan uzunmüddətli məskunlaşma proseslərini izləməyə imkan verir və bu prosesin əsas dinamikası kurqan ənənəsindən kənd tipli yaşayış məskənlərinə keçidlə xarakterizə olunur. Regionda aparılmış arxeoloji qazıntılar göstərir ki, eramızdan əvvəl III–II minilliklərdə geniş yayılmış kurqanlar yalnız dəfn abidəsi kimi deyil, həm də sosial strukturların, ictimai təbəqələşmənin və əraziyə nəzarətin rituallaşdırılmış göstəriciləri kimi fəaliyyət göstərib.

 Keshikçidağ, Ceyrançöl və Zəngəzur dağətəyi düzənliklərində aşkar edilən iri kurqan kompleksləri özünün monumental quruluşu, daş və torpaq yığınları, bəzi hallarda üç bölmədən ibarət dəfn kamerası, obsidian və tuncdan hazırlanmış alətlər, bəzək əşyaları və müxtəlif keramik nümunələri ilə yerli Bronz dövrü cəmiyyətinin sosial-ritual dünyagörüşünü əks etdirir. Kurqanların geniş coğrafiyaya yayılması onların yalnız ailə və ya icma səviyyəli deyil, daha çox tayfa və hökmdar təbəqəsinə aid kompleks strukturlar olduğunu göstərir.

Tədqiqatlar göstərir ki, eramızdan əvvəl II minilliyin sonu – I minilliyin əvvəllərindən başlayaraq məskunlaşma modelində nəzərəçarpan dəyişikliklər meydana çıxır. Kurqan ənənəsi tamamilə aradan qalxmır, lakin artıq tək başına dominant dəfn forması olmur; paralel şəkildə qalalı və açıq yaşayış yerlərinin formalaşması müşahidə edilir. Urartu dövlətinin bölgədə möhkəmlənməsi ilə əlaqədar olaraq İrəvan ətrafı və Göyçə hövzəsinə yaxın ərazilərdə strateji istehkamlar, qala tipli strukturlar və onlara bağlı kiçik yaşayış məntəqələri meydana gəlmişdir. Urartu təsirinin material mədəniyyət izləri, xüsusilə, tikinti texnikasında bazalt daşlarından istifadə, kərpic qalıqları və müəyyən tip keramika kənd həyatının daha sistemli formaya keçdiyini göstərir. Bu dövrdən başlayaraq məskənlərin yerləşməsi su mənbələrinə və ticarət yollarına yaxınlaşır, bununla da kurqanların yeri və funksiyası dəyişir: onlar daha çox rituallıq xarakterini saxlayır, lakin yaşayışın əsas qurucu elementi rolunu itirirlər.

Erkən orta əsr dövrünə keçidlə yanaşı, kənd məskənlərinin davamlılığı daha da güclənir. Göyçə gölü sahili, Aşağı və Yuxarı Zəngəzur vadiləri və Arpaçay boyunca aparılan səth arxeologiyası və qismən qazıntılar göstərir ki, bu ərazilərdə VII–XIII əsrlər arasında fasiləsiz yaşayış olmuşdur. Göl sahili məskənlərdə aşkar edilən orta əsr keramika nümunələri – qırmızı kütləli mətbəx qabları, qara cilalı saxlama qabları, həmçinin dəmir dövrünün davamı kimi bəzi ibtidai əmək alətləri  bölgədə kənd təsərrüfatının intensiv olduğunu, balıqçılıq, heyvandarlıq və lokal ticarətin formalaşdığını təsdiqləyir. Bu yaşayış məntəqələrinin qalıqları, təməl daşları, ev strukturları və yaxınlıqda yerləşən kiçik nekropollar kənd icmalarının artıq sabit, köklü sosial təşkilatlanmaya malik olduğunu göstərir. Bu mənada orta əsr kənd yaşayışı kurqan ənənəsindən tamamilə fərqlənir: monumental, simvolik qəbirlərdən gündəlik həyatın mərkəzləşdiyi, təsərrüfatyönlü, dini və sosial funksiyalara görə daha kompleks məskənlərə keçid baş verir.

Kurqanlardan orta əsr kəndlərinə keçidin əsas mexanizmi tədrici şəkildə formalaşmışdır və bir neçə faktorla izah olunur. Birincisi, siyasi sistemlərin dəyişməsi və iri dövlət qurumlarının yaranması nəticəsində insanların daha təhlükəsiz, iqtisadi cəhətdən əlverişli zonalarda məskunlaşmağa üstünlük verməsi məcburiyyət yaratmışdır. İkincisi, ticarət yollarının genişlənməsi, suvarma sistemlərinin inkişafı və torpaq əmək alətlərində baş verən dəyişikliklər kənd təsərrüfatının strukturunu dəyişdirir və bununla da yaşayış məntəqələri su kənarlarında və məhsuldar torpaqlarda sıxlaşmağa başlayır. Üçüncüsü, dini və rituallıq sistemlərində transformasiya baş verir: qədim kurqan ritualı sosial elitanın dəfn mərkəzli səciyyəsi olduğu halda, orta əsrlərdə icma məzarlıqları — başdaşları, qoç heykəlləri və epigrafik yazılarla müşayiət olunan daha sadə, lakin kütləvi qəbiristanlıqlar dərin mədəni dəyişiklikləri göstərir.

Əldə olan arxeoloji sübutlar həmin keçidin təkamül yolu ilə baş verdiyini göstərir: kurqanların geniş yayıldığı dövrdən etibarən bölgədə daimi yaşayışla bağlı strukturlar da mövcud olmuş, lakin orta əsrlərə doğru bu xətt güclənərək kənd mədəniyyətini tam formalaşdırmışdır. Qərbi Azərbaycan ərazisi bu baxımdan Cənubi Qafqazın ən zəngin landşaft-arxeoloji zonalarından biri sayılır və burada həm sosial, həm iqtisadi, həm də mədəni inkişaf mərhələləri aydın şəkildə izlənir. Kurqanlar bölgənin ən qədim ictimai təbəqələşmə göstəricisi kimi çıxış etdiyi halda, orta əsr kəndləri cəmiyyətin sabitləşmiş, istehsal-əmək mərkəzli həyat tərzini təmsil edir və bu iki mərhələ arasındakı keçid regionun arxeoloji tarixinin əsas inkişaf oxunu təşkil edir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.11.2025)

Murad Vəlixanov, "Ədəbiyyat və İncəsənət"

5–9 dekabr tarixlərində paytaxtda 16-cı Bakı Beynəlxalq Film Festivalı keçiriləcək.

Gənc Kinematoqrafçılar Mərkəzinin təsis etdiyi festival bu il Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi və Azərbaycan Respublikasının Kino Agentliyi tərəfindən təşkil olunan “Baku Cinema Breeze 25” film platforması çərçivəsində həyata keçiriləcək.

Bakı Beynəlxalq Film Festivalının dəstəkçiləri sırasında Azərbaycan Kinematoqrafçılar İttifaqı, Nizami Kino Mərkəzi, NAYORA və “British Council” yer alır.

Azərbaycan kinosunda yeni istedadların üzə çıxarılması və onların diqqət mərkəzində saxlanılması məqsədilə Gənc Kinematoqrafçılar Mərkəzi tərəfindən təsis olunan layihə, öz üslubunu formalaşdırmağa çalışan və fərqli yaradıcılıq yanaşmaları axtaran müəlliflər üçün platforma rolunu oynayır.

Layihə çərçivəsində iştirakçılar bir-birindən maraqlı filmləri izləmək imkanı əldə etməklə yanaşı, ekran əsərlərinin istehsalçıları və müxtəlif ölkələri təmsil edən kino mütəxəssisləri ilə ortaq layihələr barədə müzakirələr aparmaq şansı da qazanacaqlar.

Təbii ki, festival ərəfəsində sizə daha ətraflı məlumat verəcək, filmlərin siyahısını təqdim edəcəyik. Festival bəzi sürprizlər də vəd edir. Amma nə sürprizlərdirsə, onları hələ açqılamırıq. İntriqanı saxlayırıq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.11.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

O qısa ömür yaşadı, hədəflərinə çatmaq, çox zirvələr qət etmək amacındaydı, amma amansız ölüm buna imkan vermədi. Bununla belə, o yaşadı, xatirələrdə, çəkildiyi filmlərdə günümüzə gəlidi. Siz şəklini görən kimi, bəlkə adını eşitməsəniz belə onu tanıdınız əlbəttə. Çünki köhnə filmlərimiz deyərək sevə-sevə izlədiyimiz həmin filmlərdə onu çox görmüşük. Ən məşhur filmlərdə o vardır.

Müxlis Cənizadə 26 noyabr 1928-cu ildə Bakıda anadan olub. Azərbaycan Dövlət Teatr Texnikumunu və Dövlət Teatr İnstitutunu bitirib (Kazım Ziyanın kursu). 1953-1963-cü illərdə Azərbaycan Dövlət Akademik Dram Teatrında çalışıb. Müxlis Cənizadə dövrünün teatr və kino aktyoru, təkrarsız bədii qiraət ustası, səhnə danışığı müəllimi, rejissor kimi tanınıb. 1961-ci ildən ömrünün sonunadək Dövlət Teatr İnstitutunda dərs deyib.

 Teatr İnstitutunun Tədris Teatrında “Təbilçi qız”, “Aydın”, “Qaraçılar”, “Üləmalar” və s. tamaşalara quruluş verib. Azərbaycan Radiosunun “Qızıl fond”unda və Dövlət Səsyazma Fondunda Müxlis Cənizadənin ifasında bədii qiraət nümunələri saxlanılıb. SSRİ kinematoqrafçılarının istehsalı olan “Sonuncu qum təpəsi” (Последний дюйм, Lenfilm / Rusiya, 1958, rejissor: Teodor Vulfoviç, Nikita Kurixin), “Namus uğrunda” (Из-за чести, rejissor: Artaşes Ayrtyan, Ermənistanfilm, 1956) filmlərində çəkilib.

1960-cı ildə  Əməkdar artist adına layiq görülüb.

Filmoqrafiya

1. Xatirələr sahili

2. Əsl dost

3. Fətəli xan

4. Görüş

5. Ən vacib müsahibə

6. Dəli Kür

7. Bəxtiyar

8. Bakının işıqları

9. Bir məhəllədən iki nəfər

10. Səhər

11. Ulduz

12. Ulduzlar sönmür

13. Yenilməz batalyon

Müxlis Cənizadə 10 dekabr 1972-ci ildə ağır xəstəlikdən vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.11.2025)