İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Həsən Seyidbəyli və İmran Qasımov... Bu tandem ədəbiyyat və kino sahəsinə çox qiymətli töhfələr bəxş edibdir. “Uzaq sahillərdə” filminə yəni bu ölkədə ağlı kəsənlər arasında baxmayanlar tapmaq olarmı? Yaxud, “Cəbhədən cəbhəyə” romanını ilə tanış olmayan varmı?

 

Bu gün Azərbaycan SSR xalq artisti, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü Həsən Seyidbəylinin doğum günüdür.

Kinodramaturq və kinorejissor Həsən Seyidbəyli 22 dekabr 1920-ci ildə Bakı şəhərində anadan olub. Burada 132 saylı şəhər orta məktəbini bitirib. Leninqrad Kino Mühəndisləri İnstitutunda, Moskvada Ümumittifaq Dövlət Kinematoqrafiya İnstitutunun kinorejissorluq fakültəsində təhsil alıb.

 "Azərbaycanfilm" kinostudiyasında kinorejissor, Azərbaycan Kinematoqrafçılar İttifaqının katibi və sədri vəzifəsində işləyib. "İmtahan", "Qızıl axtaranlar", "Bağlı qapılar" adlı dram əsərləri Azərbaycanda və xaricdə səhnəyə qoyulub.

"Uzaq sahillərdə" (1954, İ. Qasımovla birgə) romanı Sovet İttifaqı Qəhrəmanı M. Hüseynzadəyə həsr olunub. Əsərləri bir sıra xarici dillərə tərcümə edilib. Azərbaycan Kinematoqrafçılar İttifaqı İdarə Heyətinin I katibi olub. Filmləri Ümumittifaq Kino festivallarında mükafat və diplomlara layiq görülüb. Film Fondunda rejissor Həsən Seyidbəylinin şəxsi arxivi yaradılıb.

 

Filmoqrafiya

- Bakıdan Göy-gölədək, Böyük yol, Bizim Cəbiş müəllim - rejissor

- Quba bağlarında və Tərtərçay vadisində, Xoşbəxtlik qayğıları - rejissor, ssenari müəllifi

- Doğma xalqıma, Qızmar günəş altında, Uzaq sahillərdə, Şosedə hadisə, Əyri yolla qazanc – ssenari müəllifi

- Telefonçu qız, Möcüzələr adası, Sən niyə susursan?, O qızı tapın - quruluşçu rejissor, ssenari müəllifi

- Kinorejissor Həsən Seyidbəyli – Film Həsən Seyidbəyliyə həsr olunub.

- Kinonu sevən adam. Həsən Seyidbəyli – Film Həsən Seyidbəyliyə həsr olunub

 

Təltifləri

1. "Azərbaycan SSR xalq artisti" fəxri adı

2. "Azərbaycan SSR əməkdar incəsənət xadimi" fəxri adı

3. "Qırmızı əmək bayrağı" ordeni

4. "Şərəf nişanı" ordeni

 

Həsən Seyidbəyli 25 iyun 1980-ci ildə 59 yaşında dünyasını dəyişib. Allah rəhmət eləsin.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.12.2025)

 

 

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Ömür də kino kimidir. Bu qədər filmə çəkilmək hər aktyora qismət olmur. Xalq artisti Muxtar Maniyev 157 filmə çəkilib.

 

Muxtar Maniyev 4 aprel 1935-ci ildə Bakıda doğulub. İlk təhsilini də şəhərin 199 saylı məktəbində alıb. Deyəsən, uşaqlıq illərində heç aktyor olmaq həvəsi də yox imiş. Neft-Kimya İnstitutunda mühəndis ixtisası alıb. Ancaq sonradan aktyorluq sənəti onu sanki ovsunlayır. Mühəndis diplomu aldıqdan sonra o, çox fikirləşmədən sənədlərini Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutuna təqdim edərək, ikinci təhsil ardınca gedib.

Muxtar Maniyev məhsuldar çalışan sənətçilərdəndir. "Azərbaycanfilm" kinostudiyasının nəzdində fəaliyyət göstərən kinoaktyor teatr studiyasında çalışıb. Əvvəllər, demək olar ki, hər il bir-iki filmə çəkilib. "Mozalan" satirik kinojurnalının isə əksər bədii süjetlərində onun yaddaqalan rolları var.

 

Filmoqrafiya

- Koroğlu (film, 1960)

- Qanlı zəmi (film, 1985)

- Qanun naminə (film, 1968)

- Köhnə bərə (film, 1984)

- Qara "Volqa" (film, 1994)

- Qərib cinlər diyarında (film, 1977)

- Qara gölün cəngavərləri (film, 1984)

- Qatır Məmməd (film, 1974)

- Qəzəlxan (film, 1991)

- Qızıl uçurum (film, 1980)

- Qorxma, mən səninləyəm

- Lətifə (film, 1989)

- Nə gözəldir bu dünya... (film, 1999)

- Nəsimi (film, 1973)

- Nizami (film, 1982)

- O qızı tapın (film, 1970)

- Od içində (film, 1978)

- Bizim Cəbiş müəllim (film, 1969)

- Bomba (film, 2005)

- Ömrün ilk saatı (film, 1973)

 

Mükafatları

1. Azərbaycan SSR əməkdar artisti

2. Azərbaycan Respublikasının Xalq artisti

3. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdü

 

Muxrat Maniyev 22 dekabr 2016- cı ildə vəfat edib. Bakının Yasamal rayonu Sovetski ərazisində bir məhəlləyə Muxtar Maniyevin adı verilib.

Allah rəhmət eləsin!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.12.2025)

 

Şərəf Cəlilli, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

 

Adı milli dövlətçilik tariximizə həkk olunan, Həsən bəy Zərdabi, Cəlil Məmmədquluzadə kimi öz məktəbini yaradan “Bakı”nı Bakının aynasına çevirən Nəsir Əsəd oğlu İmanquliyev 1911-ci il dekabrın 22-də anadan olub. Bütün həyatını ölkədə milli mətbuatın inkişafına, media və kommunikasiya məsələlərinin tədqiqi və təbliğinə həsr edib.

 

Milli dövlətçilik tariximizdə iki baş şəhərimizin - Təbrizin və Bakının adı ilə bağlı çoxsaylı əsərlər, şeir və poemalar yazıb, mahnı və nəğmələr bəstələsək də, müfəssəl tarixini yazmamışıq. Bu böyük xoşbəxtlik, səadət daha çox iki fədakar tarixçi alimə - tarix elmləri doktoru, professor Sara xanım Aşurbəyliyə  və “Bakı” qəzetinin baş yazarı, professor Nəsir İmanquliyevə nəsib olmuşdu...

Qəzetin elə birinci sayından, 1958-ci il yanvarın 10-dan şəhərin qaynar həyatını, quruculuq işlərini işıqlandırmağa çalışan, «Qəzet yaxşı yazıları ilə hörmətlənir. Onu oxunaqlı edən həm də müəlliflərin nüfuzu, qələmlərinin kəsərliliyidir. Biz ilk növbədə qəzetin ətrafına güclü qələm sahibləri toplamağı, sənət adamlarının yazılarını verməyi vacib sayırdıq. Adlı-sanlı adamların, yazıçı və şairlərimizin qələmindən çıxan hekayələr, oçerklər, reportajlar oxucuların qəlbinə yol tapır, onlar tərəfindən rəğbətlə qarşılanırdı...» «Yazı yazın, səs salıb mis kimi cingildəsin» nidasına tapınıb «Bakı»nı «Əkinçi»nin, «Molla Nəsrəddin»in mənəvi varisinə çevirən, «jurnalistika elə nadir peşələrdəndir ki, orada peşəkar mükəmməlliyin son həddi yoxdur» deyib, Şamil Şahməmmədov, Cəmşid Əmirov, Qeybulla Rəsulov, Cabir Novruz, Şamil Qurbanov, Famil Mehdi, Fazil Rəhmanzadə, Nüsrət Kəsəmənli, Çingiz Ələkbərov, Rəfail Nağıyev, Adil Cavadlı, Əhməd Rəşidov, Səfər Məmmədov, Şakir Abdullayev, İsmayıl Kərimov, Şaban Şabanov, Oktay Atayev, Mark Peyzel, Kamil Hacıbəyli, Vladimir Matyuşkin, Kamil Rəhimov, Akif Ağayev, Dağbəyi İsmayılov, Ağahüseyn Hüseynov, Ənvər Məşədiyev, Zemfira Məhərrəmli, Hacı Babayev, Leonid Qerçikov, Vyaçeslav Sidorenko kimi neçə-neçə istedadlı qələm sahibinin, publisistin püxtələşməsinə, cəmiyyətdə mövqe tutmasına, özünü təsdiq etməsinə ömür əridən Nəsir İmanquliyev ustadlıq zirvəsinin birinci mərhələsini təməlinin qoyulmasında bilavasitə iştirak etdiyi jurnalistika fakültəsinin auditoriyalarında, ikinci mərhələsini isə «Bakı» qəzetinin redaksiyasında yaşayırdı.

Ömrünü bağışladığı, həm də bağlandığı iş yeri Nəsir müəllimin qazanc mənbəyi, çörək ağacı deyildi. Bura onun mənəvi ocağı idi. Həyatı, varlığı, ruhu, duyğuları sözdən ibarət olan Nəsir müəllim “Bakı” qəzeti ilə nəfəs alırdı. Yer üzündə millət, məmləkət yaddaş, məhəbbət, istək adına nəyi var idisə, o da «Bakı» idi. Çünki bu «Bakı» oduna, işığına uzaq-uzaq ellərdən kahinlərin gəlib səcdəsinə durduğu Odlar Yurdunun Atəşgahı, Yanar dağı idi. Bu odun, müqəddəs işığın başına zəmanəsinin söz adamları dolanırdı: Cəmil Əlibəyov, Hüseyn Abbaszadə, İsmayıl Şıxlı, Bəxtiyar Vahabzadə, Həsən Seyidbəyli, Əzizə Cəfərzadə, Mədinə Gülgün, Hökümə Billuri, Balaş Azəroğlu, Rəsul Rza, Əbülhəsən, Mirzə İbrahimov, Şəfaət Mehdiyev, Qara Qarayev, Fikrət Əmirov, Cahangir Cahangirov, Tofiq Quliyev, Süleyman Rüstəm, Mikayıl Abdullayev və daha kimlər, kimlər…

Bu böyük istedad sahiblərinin yazılarını, müsahibələrini diqqətlə oxuyan, redaktə edib çapa hazırlayan Nəsir müəllim Həsən bəyin, Mirzə Cəlilin, Ömər Faiqin boy verdiyi dünyaya varmaqla gərgin iş rejiminə tablayırdı.

60-70-ci illərin məşhur Bakısı təkcə zahirən tikilib qurulmurdu. Yeraltı keçidlər, metro stansiyaları yerüstü dünyanın yeraltı aləminə körpü olmaqla yanaşı, zülmətləri yarmaq demək idi. Bu gün dünyanın maddi-mədəniyyət inciləri sırasına daxil edilən İçərişəhərin lal sükutu elə o illərdə pozulurdu. Bayır şəhərdə yeni yaşayış massivləri salınır, iri-iri komplekslər, mədəniyyət ocaqları tikilib istifadəyə verilirdi. Bir sözlə, XX əsrin əvvəli təkrarlanırdı. Tağıyevlərin, Nağıyevlərin, Əsədullayevlərin malikanələri «Ağ şəhər»i, əllərindən mazut daman yorğun insanların üzünü xatırladan yosmaca evlər «Qara şəhər»i yaratdığı kimi, 60-cı illərdən başlayan quruculuq işləri də Bakının ucqarlarını dirçəlişə qovuşdururdu. Neft daşlarının səsi-sorağı isə dünyanın o başına - Nobellərin, Rotşildlərin vətəninə belə gedib çatırdı.

Bu dirçələn, inkişaf edən şəhərin adına dastan bağlayan bəstəkar Tofiq Quliyevin silsilə mahnıları, ölməz Rəşid Behbudovun ifaları isə yeni bir aləm idi. Bu aləmin gücünü, məna tutumunu, ancaq «Bakı» ilə, onun məşhur baş yazarının yüksək təşkilatçılıq bacarığı və öz şəhərinə sıcaq münasibəti, içdən gələn istəyi ilə müqayisə etmək olardı. Bu, üç sənət, söz adamını - Nəsir İmanquliyevi, Tofiq Quliyevi, Rəşid Behbudovu isə bu şəhərdə nə tanımayan, nə də sevməyən var idi...                                                   

70-ci illəri milli-mənəvi dəyərlərin qorunması, yaddaşa qayıdış, milli özünüdərk ideologiyasının formalaşması kimi qəbul edənlər, bu uzaqgörən siyasətin ideya müəllifi kimi ümummilli lider Heydər Əliyevi etirafda bulunur. Onun xilaskarlıq və himayədarlıq missiyasını müasir, müstəqil Azərbaycanın nicat yeri bilir. Bu illər ərzində respublikamızda həyata keçirilən möhtəşəm quruculuq işləri iqtisadi, sosial, siyasi, elmi-mədəni dirçəlişə təkan verdi. İri-iri şəhərlər, yaşayış massivləri, elm-təhsil kompleksləri, zavod-fabriklər, sosial-səhiyyə ocaqları, idman qurğuları tikilib istifadəyə verildi. Ən ucqar dağ kəndlərinə belə maarif işığı gətirildi. Yeraltı keçidlər, metro stansiyaları tikildi. Vətənin o başını bu başına qovuşduran yollar çəkildi. İqtisadiyyatda əldə olunan uğurlar «ağ qızıl»ın, «qara qızıl»ın vətənini sərvətlər ökəsinə çevirdi.

Ümummilli liderin müdrikliyi nəticəsində Səfəvi hökmdarı Şah İsmayıl Xətainin 500 il öncə yazdığı tarix yenidən təkrarlandı, yeni konstitusiyada ana dilimiz dövlət dili elan olundu. Bu böyük şəxsiyyətin, dövlət adamının təşəbbüsü ilə Nizaminin, Füzulinin, Nəsiminin, Vaqifin, Mirzə Fətəlinin, Nəriman Nərimanovun, Cəfər Cabbarlının, Səməd Vurğunun, Natəvanın, Bülbülün, Üzeyir bəyin abidələri ucaldıldı. Bir çoxunun ev-muzeyləri yaradıldı. Adlarına küçələr, xiyabanlar salındı. Əsərləri yüksək tirajla nəşr olunub oxuculara təqdim olundu.

Azərbaycanın birinci şəxsinin xidmətləri, fövqəladə quruculuq işləri bununla bitmədi. Əli qabarlı kolxozçuların, fəhlələrin haqqını mərkəzdən alıb, keçici bayraqları, orden-medalları Vətənə gətirən Heydər Əlirza oğlu Əliyev SSRİ səmasından ən parlaq ulduzları qoparıb, Qara Qarayev, Fikrət Əmirov, Rəşid Behbudov, Niyazi, Rəsul Rza, Mirzə İbrahimov kimi dühaların yaxasından asdı. Nizamilər, Füzulilər, Nəsimilər yetirən, fəqət sinəsinə repressiya, müharibə dağa çəkilən qüdrətli xalqın haqqını özünə qaytardı. Bəxtiyar Vahabzadə, Məmməd Araz, Adil İsgəndərov kimi haqq aşiqlərini himayə edib, KQB-nin caynağından aldı.

Bu xilas olunanların, üzdə görünməyən Şəxsiyyətin himayəsini hiss edənlərin içərisində Azərbaycan dilinə, Azərbaycan milli-mənəvi dəyərlərinə, ərazi bütövlüyünə, muğamlarımıza, xalq mahnılarımıza, sənət-söz adamlarımıza qarşı səlib yürüşü başlayanda Mircəfər Bağırovun, İmam Mustafayevin, Vəli Axundovun peşəkar kadr, vətənpərvər ziyalı, nüfuzlu dövlət xadimi kimi etiraf və etibar etdiyi Azərbaycançılıq məfkurəsinin, milli-mənəvi dəyərlərin təbliğatçısı kimi dəyər verdiyi Nəsir İmanquliyev – “Bakı” və “Baku” qəzetinin qurucusu, ötkəm bir redaktor da var idi. Fəqət bunu nə o, nə də yuxarılar üzə vururdu.

O, gözəgörünməz qüvvə şəhər qəzetini şəhərin, mədəniyyətin, milli-mənəvi dəyərlərin aynasına çevirmək üçün, nədən, niyə və kimin üçün yazdığını bilən redaktora - vaxtı, zamanı millətinin nəfinə işlədən, düz bir qərinə rəhbərlik etdiyi «Bakı» və «Baku»nu zamanın sərt sınaqlarından, quruluşun çərçivəsindən çıxarıb milli mətbuatın, ictimai-siyasi düşüncənin, ədəbi-mədəni mühitin nəfəsliyinə çevirən Nəsir İmanquliyevə bütün səlahiyyətləri vermişdi. Bu səbəbdən də «Bakı» özünün ab-havası, yazı manerası, dil-üslub xüsusiyyətləri, hadisələrə çevik münasibəti ilə digər mətbu orqanlardan seçilirdi. Mərkəzi Komitənin qərarlarından, beşilliyin planlarından yazan sovet mətbuatından çox müstəqil qəzeti xatırladan «Bakı»nın 70-ci illərdə söz-mətbuat, fikir və düşüncə azadlığının nümunəsinə çevrilməsinin başlıca səbəblərindən biri də bu idi.

Elə olmasaydı, iki dildə, həftədə 12 sayı işıq üzü görən, sənətin, mədəniyyətin himayədarına, şəhərin ictimai-siyasi, sosial-mədəni mühitinin aynasına, Bakı Dövlət Universitetinin jurnalistika fakültəsinin yaradıcılıq laboratoriyasına çevrilən «Bakı» qəzeti klassika ilə müasirliyin, ənənə ilə novatorluğun sintezində «Əkinçi»dən, «Molla Nəsrəddin»dən, «Füyuzat»dan sovet mətbuatına yol gələn milli mətbuat nümunəsinə çevrilə bilməzdi.

«Bakı» qəzetinin təməli qoyulanda Nəsir İmanquliyev Radio və Televiziya Verilişləri Komitəsində sədr müavini idi. İndi də ənənəsinə sədaqət hissini qoruyan Milli Radionun başında dururdu. Yetirmələri ilə efirə, ekrana yeni rəng, ahəng gətirir, milli-mənəvi dəyərləri, yaddaşa qayıdış ideyalarını təbliğ edirdi. Amma zaman ömrünün hər anını millətinin inkişafına, el və dil birliyinə bağışlayan bu haqq aşiqinin başqa bir amalını gerçəyə çevirməyə səsləyirdi. Ruhundan qida verdiyi «Bakı» qəzeti ilə o, təkcə yeni bir ədəbi nəsil formalaşdırıb, onlara istiqamət vermədi. Publisistikada, jurnalistikanın ən ağır janrı olan xəbərçilikdə, informasiyanın təqdimatında yeni cığır açdı. Qısa, lakonik xəbərləri ilə dünyanın o başını bu başına caladı. İdman şərhləri, reportajları ilə bayrağını bayraqlar üstə yapan millətin gücünü, qüdrətini sübut etdi. Felyetonları ilə zamanı, quruluşu, məsləkindən uzaq düşən məmurları, saxtakarları qamçılayan «Bakı» yeni ictimai-siyasi mühiti - yaddaşa, əski gələnəklərə qayıdış ideologiyasını formalaşdırdı. Könülləri ovsunlayan müsahibələri ilə insanla insanca, dostla dostca danışmanın yolunu göstərdi.

Hələ 70-ci illərdə ilk reklam bülletenlərinin, futbol təqvim-məlumat kitabçalarının nəşrinə nail olan professor Nəsir İmanquliyev Azərbaycan və rus dilində işıq üzü görən bu nəşrləri ilə təkcə milli mətbuat tariximizə yeni səhifə yazmadı. Bakı Nəşriyyat Poliqrafiya Birliyini formalaşdırdı. Reklam bazarının, menecment fəaliyyətinin təməlini qoydu.

Bu gün azad mətbuatdan, demokratik dəyərlərdən, reklamın mətbuata, cəmiyyətə təsirindən danışanlar, idmanı, futbolu həm də siyasi mübarizə meydanı hesab edənlər unudurlar ki, professor Nəsir İmanquliyev bu qənaətə düz 60 il bundan öncə gəlib, «Bakı»nı bu möhtəşəm ideyanın təməldaşına çevirib.

«Kommunist», «Gənc işçi», «Yeni yol», «Döyüşən Krım» qəzetlərinin əsas yazarı, məsul katibi kimi tanınan, «Radio proqramı»nın, «Bakı» və «Baku»nun təməlini qoyan professor Nəsir İmanquliyevin millət, məmləkət qarşısında ən böyük xidmətlərindən biri, bəlkə də birincisi «Vətənin səsi» qəzetini qurmasıdır.

Sonralar Vətən Cəmiyyətinin mətbu orqanı kimi fəaliyyət göstərən bu qəzetin təməlini qoymaq haqqı da peşəkarlığı, təşkilatçılığı, redaktorluq məharəti ilə ad çıxaran Nəsir İmanquliyevə verilir. Dünya Azərbaycanlılarının birliyinin, bütövlüyünün, diaspora məsələlərinin carçısı olan bu qəzetin ideya müəllifi Azərbaycanın I katibi Heydər Əliyev, onu gerçəyə çevirən isə Nəsir İmanquliyev idi: «...Heydər Əliyev I katib kimi fəaliyyətə başlayandan sonra hər sahədə inkişaf özünü büruzə verdi. Mətbuatda da azad fikirlilik hökm sürməyə, üstüörtülü olsa da, milli siyasət yürüdülməyə başladı. «Bakı» qəzetinə verilən xüsusi imtiyaz da I katibin - Heydər Əliyevin adı ilə bağlı idi. Onun diqqəti, xüsusi qayğısı və səyi nəticəsində «Bakı» və «Baku» milli mətbuat orqanına çevrildi, o dövrün qəzetlərindən fərqləndi. Belə bir zamanda onun tapşırığı ilə yeni bir qəzet təşkil etmək məsələsi Mərkəzi Komitədən mənə tapşırıldı. Müharibə dövründə əsir düşmüş, kənarda qalmış azərbaycanlılar üçün «Vətənin səsi» adlı bir qəzet işıq üzü gördü. Xarici Ölkələrlə Əlaqə Cəmiyyətinin orqanı kimi nəzərdə tutsaq da, ilk vaxtlar gizli çıxırdı bu qəzet, KQB imkan vermirdi. Bizdən uzaq düşənlərlə aramızda bir körpü yaratdı «Vətənin səsi». Neçə-neçə azərbaycanlının vətənə dönmək qeyrətini gücləndirdi «Vətənin səsi»!»

Bu gün ümummilli lider Heydər Əliyevin 70-ci illərdə, hakimiyyətinin ilk mərhələsində həyata keçirdiyi Azərbaycanın özgürlüyünə hesablanan möhtəşəm, genişmiqyaslı layihələrdən hər kəs ürək dolusu danışır. 90-cı illərdən sonra dekabrın 31-ni Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəylik Günü elan edən, Dünya Azərbaycanlılarının qurultayını çağıran, Xaricdə Yaşayan Azərbaycanlılarla İş üzrə Dövlət Komitəsini(Azərbaycan Respublikasının Diasporla iş üzrə Dövlət Komitəsini) yaradan Ümummilli Liderin danılmaz xidmətlərindən söz açanlar təsdiq edirlər ki, o müdrik insan, qüdrətli Dövlət Adamı bu ideyanın da təməlini 70-ci illərdə qoyub, onu gerçəkləşdirmək üçün də professor Nəsir İmanquliyev kimi peşəkar, vətənpərvər, əzəmətli, əyilməz kişilərə, cismi Bakıda, ruhu Təbrizdə dolanan, varlığında paralanmış Vətəni - Odlar yurdunu bütövləşdirən mühacirlərə, bütün həyatını Azərbaycançılıq məfkurəsinin inkişafına, təbliğinə həsr edən ictimai-siyasi xadimlərə söykənib.

II Cahan savaşı illərində bir qrup Azərbaycan ziyalısı ilə ön cəbhədə döyüşən Nəsir İmanquliyev dövrünün müqtədir qələm sahiblərilə birlikdə Güneydə qurulan Pişəvəri dövlətində - Güney Azərbaycan Cümhuriyyətində məhz mətbuat məsələləri ilə məşğul olmuşdu. 50-ci illərdə Azərbaycan dili məsələsini Ali Sovetin gündəliyinə çıxaran, Sovet İKP MK-nın, Xruşovun hədəfinə gəlsə də, vəzifəsini, yüksək titullarını itirsə də, Azərbaycan kişisinə xas qürurunu, qeyrətini qoruyan, 1941-ci ildə Mircəfər Bağırovun göstərişi, görkəmli dövlət xadimi Əziz Əliyevin rəhbərliyi ilə “Güney Azərbaycan missiyası”nın tərkibində Təbrizə gedən, Sovet ordusunun əsgərlərinin sırasında təbliğat – təşviqat qrupunun məşhur üzvləri Süleyman Rüstəm, Məmməd Rahim, Səməd Vurğün, Rəsul Rza, Qılman İlkin, Ənvər Məmmədxanlı, Cəfər Xəndan, Qulam Məmmədli kimi qələm sahibləri ilə xalq yazıçısı, akademik Mirzə İbrahimovun redaktorluğu ilə işıq üzü görən “Vətən yolunda” qəzetinin nəşrinə nail olmuşdu. Güneyli soydaşlarımıza, daha doğrusu, öz həmvətənlərinə ana dilinin badəsindən şərbət süzmüşdü. Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, Nəriman Nərimanov, Cəlil Məmmədquluzadə kimi milli mətbuatımızın Güney Azərbaycan salnaməsini yaradan Mirzə İbrahimovla çiyin-çiyinə sözün səngərində dayanmışdı. Azərbaycanın birliyi, bütövlüyü üçün Qələmini Süngüyə çevirmişdi. Bununla həm də o, Rza şah Pəhləvi ilə görüşəndə Güney Azərbaycanda yürütdüyü milli siyasətə görə şahın etiraz notasını alan, görüş zamanı “Güney Azərbaycan bizim tarixi torpaqlarımız, burada yaşanlar qan qardaşlarımızdır. Onların ana dili, sağlıq, mətbuat məsələləri bizi qayğılandırır!” nidası ilə mənsub olduğu millətin və məmləkətin haqq səsinə dönən polkovnik – komissar Əziz Əliyevin başladığı möhtəşəm işələrə, ümummilli məsələlərə öz tövhəsini vermişdir.

Nəsir İmanquliyev qüdrətli pedaqoq, nüfuzlu şəxsiyyət, müqtədir qələm sahibi, ictimai-siyasi xadim idi. Bakı Şəhər Veteranlar Şurasının sədr müavini, Bakı Şəhər Sovetinin deputatı kimi ölkənin təbliğat-təşviqat məsələlərinə töhfələr vermişdi. Qurub təməlini qoyduğu mətbu orqanlarla milli-mənəvi dəyərlərimizin himayədarına çevrilmişdi. Şah əsəri hesab olunan “Bakı” qəzeti ilə Bakı şəhərinin aynasını yaratmış, formalaşdırdığı peşəkar kollektivlə adı ilə bağlı Nəsir İmanquliyev Məktəbinin təməlini qoymuşdu. 30 il rəhbərlik etdiyi “Bakı” qəzeti onun cismani yoxluğundan sonra da fəaliyyət göstərmiş, Şamil Şahməmmədov, Dağbəyi İsmayılov, Ağa Hüseynov ən böyük sənət müəllimlərinin yolunu davam etdirmişlər. 2020-ci il avqustun 26-dan “Bakı” qəzetinin irs və mirası olaraq onlayn rejimdə oxucularının görüşünə gələn “Bakı” Nəsir İmanquliyev ənənələrini davam etdirir. Nəsir müəllim də, onun “Bakı”sı da bir Məktəb idi. Onun müdavimləri bu gün də, müəllimlərinin hikmət dolu kəlamlarını dəyərlərin əyarına çevirib “Jurnalist dəqiq, qərəzsiz və vicdanlı olmalıdır!”, “Vicdan yaradıcı insanın qələminin ucundadır!”, “Çalışın imzanızın məsuliyyətini dərindən dərk edin, düşünün ki, sizi haradasa, bir nəfər oxuyur, bax, o oxucu naminə yalan yazmayın, saxtakarlıq etməyin!” nidası ilə qələm çalır, hər gün inkişaf edib dəyişən, gözəlləşən Bakının tarixini sözə köçürür, ölkənin media və kommunikasiya sisteminin inkişafına töhfələr verir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.12.2025)

 

 

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Bu dəfə 21 dekabr bazar gününə düşdü deyə mən bu yazımı 22 dekabrda 21 dekabr ovqatı ilə veririəm.

Bəlkə də bu bazar günü onu ailəsindən, qohumlarından və dostlarından başqa anan tapılmadı. Axı nomenklaturada onun adı olmayıb vaxtı ilə.

 

Əksər istedadlı, məşhur şairlərimizin, rəssamlarımızın taleyi gözəl olub,  onlar şairliyin və rəssamlığın verə biləcəyi bütün imtiyazlardan artıqlaması ilə istifadə ediblər. Amma 1952-ci ilin 21 dekabrında – düz 73 il öncə Ağdaşda doğulan, çox istedadlı rəssam və çox istedadlı şair olan, fəqət bütün həyatını çətinliklər içində keçirən, ömrünün son dönümündə ağır xəstəlikdən əziyyət çəkərkən dərman almağa belə pul tapmayan Adil Mirseyidsə bədbəxt taleli şair və rəssam olub.

Və başqalarını bilmirəm, amma biz həmin gün Adil Mirseyidi böyük hörmətlə andıq, quruluşların, hakimiyyətlərin fövqündə dayanan bu fövqəlinsana Allahdan rəhmət dilədik.

Ruhunuzu hönkürdəcək bir şeirini də sizlərə ərməğan edirik:

Bəzən vağzallarda qatar gecikir

hardasa dağlarda bahar gecikir

gecikmiş məhəbbət romanları var

aynada xatirə dumanları var

 

mən şeir yazıram gecə yarısı

sancır ürəyimi bir bal arısı

ağlama gözünün yaşlarını sil

gecəyə qar yağır umrumda deyil

 

hanı rahatlığım dincliyim hanı

o qafası sərxoş gəncliyim hanı

mən sənin ömründən çıxıb gedərəm

alnıma bir güllə sıxıb gedərəm

 

pəncərə önündən bir kölgə keçir

mənim gümanımdan bir bəlkə keçir

çox uzun bir gecə dekabr ayı

sanki gülümsəyir oyuncaq ayı

 

gəl otur yanımda səssiz sədasız

ayrılaq bu gecə qansız qadasız

son dəfə bir şeir oxuyum sənə

hər şeyi təzədən başlayaq yenə.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.12.2025)

 

 

 

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 Azərbaycanlı alim, şair, filologiya elmləri doktoru, dosent Təranə Turan Rəhimli “Türk Dilinə Xidmət Ödülü”nü alıb.

 

Azərbaycan elmi və ədəbi mühitində özünəməxsus yeri olan şair, ədəbiyyatşünas,  pedaqoq və jurnalist, filologiya elmləri doktoru, dosent Təranə Turan Rəhimli Türk dünyasının nüfuzlu beynəlxalq ədəbi təşkilatlarından biri olan KIBATEK – Kıbrıs, İraq, Balkanlar, Avrasiya Türk Ədəbiyyatları Qurumu tərəfindən 2025-ci ilin Uluslararası Türk Dilinə Xidmət Ödülünə layiq görülüb.

Bu mükafat Türk dilinin, Türk dünyası ədəbiyyatlarının və ümumtürk mədəni dəyərlərinin beynəlxalq miqyasda tanıdılması istiqamətində uzunmüddətli, sistemli və ardıcıl fəaliyyət göstərən elm və sənət adamlarına təqdim olunur.

KIBATEK-in 50-ci Uluslararası Ədəbiyyat Festivalı 12–14 dekabr 2025-ci il tarixlərində Türkiyənin İzmir və Aydın şəhərlərində gerçəkləşib. Festivalın ilk günü – 12 dekabrda, Türkiyə Cümhuriyyəti Mədəniyyət Nazirliyinə bağlı Kültür Sanat Fabrikasında keçirilən rəsmi mərasimdə fil.e.d., dos. Təranə Turan Rəhimli 2025 Türk Dilinə Xidmət Ödülü ilə təltif olunub. Mükafatın 15 Dekabr – Dünya Türk Dili Ailəsi Günü ərəfəsində təqdim edilməsi bu təltifi daha da mənalı və simvolik edib. Türk dilinin birləşdirici gücünü, ortaq yaddaş və mədəni kimlik daşıyıcısı olmasını ifadə edən bu tarixdə verilən mükafat, şair-alimin çoxillik elmi və ədəbi fəaliyyətinə verilən yüksək beynəlxalq qiymət kimi dəyərləndirilir.

KIBATEK İdarə Heyətinin rəsmi açıqlamasında  bildirildiyinə görə, fil.e.d., dos. Təranə Turan Rəhimli bu ali mükafata Türk Dünyası ədəbiyyatları sahəsində apardığı fundamental elmi araşdırmalara, Azərbaycan və Türkiyə ədəbiyyatları arasında qurduğu möhkəm ədəbi-elmi əlaqələrə, Türk dünyası ilə dünya ədəbiyyatları arasında əlaqələrin inkişafına yönəlmiş ardıcıl fəaliyyətinə görə layiq görülüb. Onun Asiya, Avropa, Amerika və Afrika qitələrindəki 60-dan artıq ölkədə yayımlanan elmi və bədii əsərləri Türk dilinin və ədəbiyyatının qlobal miqyasda tanıdılmasına mühüm töhfə kimi dəyərləndirilib. Eyni zamanda, uzun illərdir KIBATEK ailəsinin fəal üzvü kimi qurumun beynəlxalq elmi, ədəbi və mədəni layihələrinə verdiyi davamlı dəstək də xüsusi vurğulanıb.  2025 Uluslararası Türk Dilinə Xidmət Ödülü ilə birgə təqdim olunan rəsmi "Ödül açıqlaması"nda qurumun rəhbərliyi filologiya elmləri doktoru, dosent Təranə Turan Rəhimliyə bu mükafatı təqdim etməkdən qürur duyduğunu, onun türk dilinə, türk dünyası ədəbiyyatına və türkologiyaya verdiyi intensiv töhfələrin daim davam edəcəyinə inandığını  da qeyd edib.

Festival günlərində Türkiyə, Azərbaycan, Moldova (Qaqauziya), Bolqarıstan, Kosova, Rumıniya, Şimali Kipr, Serbiya, Bosniya və Herseqovina, İraq və İranı təmsil edən şairlər, yazıçılar və alimlər bir araya gələrək poeziya, ədəbiyyat və mədəniyyətin birləşdirici missiyasını nümayiş etdiriblər. Bu mənada 50-ci KIBATEK Uluslararası Ədəbiyyat Festivalı Türk dünyasının geniş coğrafiyasını əhatə edən mühüm mədəni platforma kimi yadda qalıb.

Mükafatla bağlı fikirlərini bölüşən  Təranə Turan Rəhimli bu təltifi böyük qürur və məsuliyyət hissi ilə qəbul etdiyini bildirib: “KIBATEK-in 50-ci Uluslararası Ədəbiyyat Festivalının ilk günündə, 12 dekabrda, Türkiyə Cümhuriyyəti Mədəniyyət Nazirliyinin Kültür Sanat Fabrikasında Türk Dilinə Xidmət Ödülü ilə təltif edilmək mənim üçün böyük şərəf oldu. Festival sevincini ikiqat möhtəşəmliyi ilə yaşadım. Bu mükafatın 15 Dekabr Dünya Türk Dili Ailəsi Günü ərəfəsində təqdim edilməsi isə onun mənəvi dəyərini daha da artırdı. Başda Kıbrıs, İraq, Balkanlar, Avrasiya Türk Ədəbiyyatları Qurumunun fəxri başqanı Fəyyaz Sağlam olmaqla, bu prosesdə əməyi keçən hər kəsə sonsuz təşəkkürümü bildirirəm. 50 ölkə adına verilən bu böyük etimadı daha miqyaslı elmi və ədəbi çalışmalarla doğrultmaq üçün yolumuz açıq olsun.”

Təranə Turan Rəhimli çıxışında 1990-cı illərdən bəri türk xalqıarı ədəbiyyatına dair ədəbi-mədəni xidmətlərinin, KIBATEK-lə əlaqələrinin maraqlı tarixçəsini də yada salıb: "Qazax düşünürü Mustafa Çokay deyib ki, "Hər Türk'ün iki vətənı vardır: Birincisi özünün doğulduğu torpaqlar, ikincisi Türkiyədir." Azərbaycan xalqı sovet dövründə 70 il ikinci Vətəninə, Türkiyəyə həsrət qallb. Buna görə də 90-cı illərdə Azərbaycan öz müstəqilliyini qazandıqdan sonra  dərhal ikinci Vətənə qovuşmağa can atdıq.  Və ilk növbədə Türkiyə ilə ədəbi- mədəni  əlaqələr qurduq. Fəyyaz Sağlam hocamızın Batı Trakya türkləri, ümumilikdə Balkan türkləri ədəbiyyatı ilə bağlı araşdırmaları haqqında 1998-ci ildə eşitdik. 1999-cu ildə Fəyyaz,Sağlamın ədəbi-elmi fəaliyyəti ilə bağlı ilk məqaləmi 1999-cu ildə yazıb redaktoru olduğum "Azərbaycan mübarizləri" qəzetində nəşr etdirdim. Həmin məqalə ilə bağlı Türkiyə Səfirliyinə  dəvət olundum və səfirliyin məsul işçisi Ümit Yardım bəy Batı Trakya ədəbiyyatı və Balkan ədəbiyyatının fədakar tədqiqatçısı Fəyyaz Sağlamla bağlı araşdırma məqaləm üçün məni təbrik etdi. Səfirlikdən çıxanda Batı Trakya ilə bağlı  bir qucaq kitab, foto-albom və s. hədiyyə ilə evə gəlmişdim. Beləcə Fəyyaz Sağlamla və qurucusu olduğu Kıbrıs Balkanlar Avrasya Türk Ədəbiyyatları Qurumu ilə əlaqələrimin təməli qoyuldu. Həmin illərdə Azərbaycanlı professorlar Vaqif Sultanlı, Təyyar Salamoğlu, Vüqar Əhməd, Elçin İsgəndərzadə  Fəyyaz bəylə əlaqə yaratmış, onun araşdırmalarına elmi münasibət bildirmişdilər. 2008-ci ildə KIBATEK-in Bakıda gerçəkləşən, müəllimi oldiğum Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetində keçirilən şeir şölənində iştirak etdim. O vaxtdan başlayaraq müntəzəm şəkildə KIBATEK tədbirlərinə dəvət aldım və böyük şətəf duyaraq qatıldım.

KIBATEK 27 ildir ki, Türk ədəbiyyatını və ulu Türkcəmizi bütün dünyada təbliğ etmək, tanıtmaq kimi önəmli bir missiyaya xidmət edir.Onun uğurlara gedən yolu Türkiyədən Qafqazlara, Rusiyaya, Balkanlara, Avropaya, uzaq Avstraliyaya qədər böyük bir coğrafiyanı əhatə edir. Bu uzun və şərəfli yolda  KIBATEK  üzvü olaraq  Türk dünyasına, onun mədəniyyət və ədəbiyyatına kiçicik bir qatqımız oldusa nə mutlu bizə! Dünyanın 60-a qədər ölkəsindən aldığım uluslararası ödüllər içində KIBATEK ödülünün yeri bir başqadır."

Filologiya elmləri doktoru, dosent  Təranə Turan Rəhimlinin KIBATEK tərəfindən Türk Dilinə Xidmət Ödülü ilə təltif edilməsi yalnız bir alim və şairin şəxsi uğuru deyil, eyni zamanda Azərbaycan elminin və ədəbiyyatının beynəlxalq nüfuzunun göstəricisi kimi də dəyərləndirilir. Bu mükafat Türk dilinin yaşadılması, inkişafı və gələcək nəsillərə ötürülməsi yolunda görülən işlərin yüksək beynəlxalq səviyyədə qəbul edildiyini bir daha təsdiqləyir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.12.2025)

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

 

Adı qara siyahıda olan, hamının həqarət bəslədiyi, narkotik bilib yamanladığımız çətənə bir vaxtlar çox hörmətli, urvatlı imiş...

 

Çətənə becərilməsi bir zamanlar küçmiş SSRİ-nin əsas kənd təsərrüfatı sahələrindən biri olub. 20-ci əsrin birinci yarısında çətənə yetişdirilməsi strateji əhəmiyyətə malik idi.

Çətənə becərilməsi bir çox sənaye sahələrini: toxuculuq və texnika üçün lif, işıqlandırma üçün lampa yağı, kağız, əczaçılıq və qida üçün xammalla təmin edirdi. 1820-ci ilə qədər bütün toxuculuq, kətan və digər parçaların 80%-i çətənədən istehsal edilirdi. XIX əsrin sonunadək dərslik vərəqi də çətənədən hazırlanırdı. Demək olar ki, bütün xəritələr, sxemlər, bayraqlar da çətənədən hazırlanırdı.

Sovet dövründə çətənə buğda və günəbaxanla əsas kənd təsərrüfatı məhsullarından biri idi. 1930-cu illərin ortalarında çətənənin əkin sahələri altı yüz min hektara qədər çatmışdı. Sovet İttifaqında çətənə istehsalı getdikcə artırdı və əsl pərəstişə çevrilmişdi. Soyuq Sibirdə, Qazaxıstan və Qırğızıstanın isti çöllərində belə çətənə əkilirdi. Demək olar ki, hər bir şəhərdə çətənə emal edilən çətənə fabriki var idi. Ölkədə demək olar ki, hər şey - paltar və ayaqqabı, kağız və boya, kosmetika və tibbi dərmanlar, bitki yağı, hətta yanacaq və plastik ləvazimatlar da çətənədən istehsal olunurdu. Çətənə yetişdirilməsi ilə bağlı çoxsaylı dərsliklər mövcud idi, bu barədə şeirlər yazılır, hətta məktəblərdə də öyrənilirdi. Ümumilikdə çətənədən 25 minə yaxın məhsul hazırlanırdı. Çətənə SSRİ-də dünyada ixrac edilən bir nömrəli kənd təsərrüfatı məhsulu idi və çox vaxt ixrac həcminə görə neft və qazdan sonra 3-cü yeri tuturdu.

Təsadüfi deyil ki, 1940-cı ilə qədər SSRİ dünyadakı bütün çətənənin 4/5 hissəsini yetişdirmişdi. Bu üstünlük 1970-ci illərə qədər davam etdi.

Bəs niyə SSRİ-də çətənənin istehsalını dayandırdılar?

Çətənə becərdilməsi çətənənin narkotik bitkilər kateqoriyasına daxil edildikdən sonra azalmağa başlayır. (Birləşmiş Millətlər Təşkilatının narkotik maddələr üzrə 1961-ci il Konvensiyası). 1961-ci ildə BMT çətənə üzərində xüsusi nəzarət qrupu yaradır. Avropada istehsal kəskin azalır. Qonşuların təzyiqi altında SSRİ-də də çətənənin əkilməsi kəskin azalmağa başlayır. 1987-ci ildə məhsul əkininə son qadağa qoyulur.

Amma bir çoxları bunu amerikalıların Sovet iqtisadiyyatına təsiri və zəifləməsinə yönəlmiş bir “töhfə” hesab edirlər. Xüsusilə, Amerika sənayeçiləri ağacdan və plastikdən kağız, parça, neylon,metanol və neftdən bir sıra başqa məhsullar istehsal edirdilər. Bu məhsulları isə çətənədən alınan məhsuldan daha baha başa gəlirdi.

Hal-hazırda Fransa çətənə toxumlarının istehsalında dünya lideridir. Bu ölkı  İldə 40 tondan çox çətənə toxumu istehsal edir. Amma çətənə lifi istehsalında Çin liderlik edir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.12.2025)

 

(Aşıq Aydın Çobanoğlu – 75)

 

Əkbər Qoşalı, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının redaktoru

 

Rəhmətlik Zəlimxan Yaqub deyirdi: “Saza baxsın tariximi yazanlar”. Saz səsinin içində ulusun ağrısı-acısı, gözləntisi, umudu, sevinci, qüruru və təntənəsi var. Sazın səsi tarixin, ruhun, yaddaşın səsliliyidir. Rəhmətlik Aydın Çobanoğlu da sazı sinəsinə sıxanda, onu sadəcə bir musiqi aləti kimi yox, ürəyinin ritmini ifadə edən, necə deyərlər, ruhi gücü kimi tutardı. Onun pərdələrə toxunan barmaqları təkcə notları deyil, həm də bir elin tale yollarını çalırdı, elə bil…

 

Gələn ilin ilk ayı Aşıq Aydının (Aydın Çoban oğlu Musayev; 18.01.1951, Əlimərdanlı, Tovuz -23.03.1993) 75 yaşı tamam olur. Ömrünü sazın, sözün, dastanın qutsallığına adayan bu sənətkar bir aşıq olaraq, el-obanın bədii yaddaşının qoruyucularından biriydi. O, sazın səsində tarixin, sözün sehrində nələrin, nələrin izini sürən bir ustad idi.

 

“Aydınam, haqqım yox, həyatdan bezim.

Niyə gül açmasın cığırım, izim?!

Yatsa ürəklərə söhbətim, sözüm,

Aşıq, bir gecə də qal, deyəcəklər”.

 

Ozan-aşıq sənəti Azərbaycanın ruhunu yaşadan nadir mədəniyyət xəzinələrindən biridir. Bu sənətin böyüklüyü ondadır ki, ustadlar təkcə öz dönəmlərinin deyil, həm də gələcək nəsillərin ruhuna işıq salır. Aydın Çobanoğlu da belə sənətkarlardan idi. Onun qoşmaları, gəraylıları, havası-havacatı, səliqəli oxumağı və ömrün vəfa etdiyincə apardığı araşdırmalar sanki keçmişlə gələcək arasında körpü salır.

O, elə bil sazın dilini bilirdi. Sözün sehrinə bələd idi. Sənətkarın oxuduğu havalar musiqi olmağın yanı sıra – elin tarixini, kimliyini, bütövlüyünü xatırladan, ruhları oyadan səs idi sanki. O səs ki, duyanlara qaranlıqda işıq, çətinlikdə dayaq olurdu.

 

“Elə bil ki, yox imişəm, yalanmışam, Allah, Allah”…

Yaxud,

“Qoy, bilinsin boşalan da, dolan da”!

 

Hər bir ustadın öz möhürü olur, deyirlər. Bəzən bu, bir şeirin misrası, bəzən bir irfani hava, bəzən də sadəcə baxışların arxasında gizlənən dərin bir kədərdir. Aşıq Aydın Çobanoğlunun möhürü sazın könlündə, xalqın yaddaşında yaşadı. O hər saz kökləyincə öz ürəyini kökləyibmiş...

İlahi ona

“Bir azca səs, bol söz, bir saz veribdi!” – deyirdi.

 

Pərvanələr kimi hər gün, hər axşam,

Xoşbəxtəm, başıma dolananım var!

Dözüb ayrılığın buz nəfəsinə,

Alışıb, oduma qalananım var…

 

Bu misralar onun sevgi anlayışını da, sənətə bağlılığını da ehtiva edir. Aydın Çobanoğlu üçün həyat “sazın dilində” danışmaq demək idi.

Saz – ona görə bir təskinlik, bir doğmalıq idi ki, onun içində həm vətən vardı, həm ata ocağı, həm də yığval.

Bax, bu cümlə onun poetik imzasına çevrilmişdi: “Ömrün etməyəcək vəfa, dedilər”… – Sözünü elə beləcə aydın deyirdi Aydın ustad. Həqiqətən də ömür ona vəfa etmədi; amma o, “dərya kimi doldu, təklik kimi çəkildi”, ulusun qəlbində yaşadı.

 

“Mərdi qova-qova namərd etdilər,

Siz Allah, qoymayın dağıldı dünya”.

 

“Tərlan baxışlı gözəldən,

Əldən əli üzülməsə”…

 

Onun ithafları da aşıq poeziyasının dərinliklərini göstərir. Səxavət Məmmədova, Aşıq Şakirə, Mikayıl Azaflıya, Salatın Əsgərovaya, Yunus Rzayevə və başqalarına ithaf etdiyi poetik xatirələr həm sənətkar duyarlığını, həm də vətəndaş mövqeyini üzə çıxarır.

 

“Çobanoğlu, qoy, cavanlar ucalsın…

Qoy, yetim qalmasın sazı Şakirin”.

 

Çobanoğlunun yaratdığı “İncəgülü” ansamblı, “Aygün”, “Günay” kollektivləri aşıq sənətində qadın ifaçılığına verdiyi töhfələrdir. Bu, bir mədəniyyət hadisəsi olmaqla yanaşı, həm də bir duruş idi – sazı yaşatmaq və gələcəyə daşımaq ərdəmli duruşu!..

Onun elə şeirləri vardı ki, oxuyanda insan sanki tarın pərdəsinə toxunurmuş kimi olur. “Yarı yar” adlı təcnisində belə deyir:

 

“Əgər dostsan, qismətini yarı yar”…

 

Ustadı anarkən onun sazına, sözünə bir salam göndərək. Ocağı sönməsin!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.12.2025)

 

Azərbaycan Milli Mətbuatının 150 illiyi münasibətilə İçərişəhərdəki “Ədibin Evi”ndə - böyük Azərbaycan yazıçısı Mir Cəlalın ev-muzeyində 1875-1920-ci illərdə milli mətbuatda ticarət məsələlərinin işıqlandırılması barədə mühazirə keçirilib. Mühazirədə “Veysəloğlu” Şirkətlər Qrupunun rəhbər heyəti iştirak edib.

Bu barədə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalına “Ədibin Evi”ndən məlumat verilib.

 

Çıxış edən filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Şəhla Abdullayeva ölkəmizin iqtisadi əlaqələrinə nəzər salaraq vurğulayıb ki, Azərbaycan əlverişli coğrafi mövqeyi, müxtəlif təbii sərvətləri hesabına əsrlərlə nəinki özünü dolandırmış, hətta öz işğalçılarına da əl uzadaraq, aclıq və ərzaq qıtlığı dövründə onlara kömək edib. Milli mətbuatımızın ilk yarandığı günlərdən səhifələrində xalqımızın iqtisadi gücünü təşkil edən sahibkarlarıq fəaliyyəti, ozamankı tacirlərin nailiyyətləri və çətinlikləri, və geniş mənada, Azərbaycanın iqtisadi-ticarət dövriyyəsinin vəziyyəti haqqında müfəssəl məlumat əldə etmək mümkündür. “Əkinçi”, “Kəşkül”, “İrşad”, “Həyat”, “Tərəqqi”, “Bəsirət”, “Molla Nəsrəddin”, “Tuti”, “Babayi-Əmir”, “Açıq söz”, “Azərbaycan” kimi qəzet və jurnallar ticarət münasibətləri və xəbərləri, ticarətin hüquqi tənzimlənməsi, bazarların genişləndirilməsi, gömrük siyasəti, daxili və xarici alqı-satqı əlaqələri, kənd təsərrüfatı və xüsusilə, taxıl böhranı kimi mövzulara geniş yer verilir.

Çar hökuməti imperiya müstəmləkəsi olan Azərbaycana xammal bazası kimi baxırdı. Yerli müsəlman tacirlər, əsasən, savadsız təbəqənin nümayəndələri olduqlarına görə ticarət məkanında rəqabət və məhkəmə işləri ilə qarşılaşdıqda, çox zaman aldadılır, yanlış seçimlər edir və nəticədə müflis olurdular. Milli mətbuat çıxış yolunu maariflənmə, iqtisadi biliklərin mənimsənilməsi və ozamankı müasir biznes mədəniyyətinin formalaşmasında görürdü.

Mühazirədə daha sonra çıxış edən “Ədibin Evi”nin icraçı direktoru Şəfəq Mehrəliyeva oxşar mövzuların dövrün ədəbiyyatında yer aldığını da nəzərə çatdırıb. Görkəmli yazıçı, alim və pedaqoq Mir Cəlalın Bakıdakı ilk ünvanı “Ədibin Evi”ndə yaratdığı yaddaqalan əsərlərdən söhbət açılıb, onun satirik qələmindən çıxan hekayələrdə maariflənmənin vacibliyinin daim mövzulardan biri olduğu qeyd edilib.

“Veysəloğlu” Şirkətlər Qrupunun rəhbər heyəti daha sonra keçirilən ekskursiyada Mir Cəlalın ədəbi irsinin nadir nümunələri, şəxsi əşyalar və arxiv materialları, eləcə də onun haqqında nəşr olunmuş tədqiqat əsərləri ilə tanış olublar.

Qonaqlar adından Qrupun təsisçisi və baş icraçı direktoru Aydın Talıbov maraqlı mühazirəyə görə minnətdarlığını ifadə edərək bildirib ki, Azərbaycanın ticarət tarixi ilə bağlı qədim qəzet nümunələrimizdə bu cür məlumatların əldə olunması onlar üçün çox dəyərlidir. “Bu mühazirədə indiyədək bilmədiyimiz bir çox faktlarla tanış olmaq imkanı əldə etdik”.

O, “Ədibin Evi”nə ziyarətin tarixi-mədəni irslə müasir biznes mühiti və düşüncəsi arasında yaratdığı körpüləri yüksək qiymətləndirib, bu cür intellektual görüşlərin davamlı olmasına ümidini ifadə edib.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.12.2025)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Bu gün dekabrın 21-dir və bildiyiniz kimi, 21 dekabr Şimal yarımkürəsində ilin ən uzun gecəsinin yaşandığı gündür. Bəzi xalqlar bu günü bir bayram kimi qeyd edirlər.

 

21 dekabr, bir təbiət bayramıdır. Qışın soyuq günlərinin başladığı, ilin ən uzun gecəsinin yaşandığı təbii bir hadisədir. Biz azərbaycanlılarda bu gün Çillə Gecəsi adlandırılır.Bəzi türk boyları və bəzi Yaxın Şərq xalqlarında da günÇillə Gecəsi adlandırılır. Amma farsdilli xalqlar, habeləbəzi regionlarımız, məsələn Bakının kəndləri bu günə Yelda gecəsi deyirlər.

Şimal yarımkürəsində ilin ən uzun gecəsini qeyd etmək xüsusilə Cənubi Azərbaycanda, İranda, Əfqanıstanda və bəzi Orta Asiya xalqları arasında geniş yayılıb. Fars mənbələrində bu gecə “Şəb-e Yelda” adlanır. Zaman keçdikcə, Türkiyədə və Şimali Azərbaycanda Çillə Gecəsinin bayram kimi qeyd olunması unudulmağa başlanıb. Lakin Cənubi Azərbaycanda yaşayan soydaşlarımız Çillə Gecəsini bayram ab-havasında qeyd etməyə davam edirlər.

Mənası və mahiyyəti “qaranlığın zirvəsinə yetişmək, bundan sonra işığın, günün artmağa başlaması”dır. Bu gün həm də qışın başlanğıcına işarədir. Üstılik, Yelda günü həm də birlik, ailə, ümid və bərəkət anlayışları ilə bağlıdır.

Bu günün də öz ənənələri vardır: Ailə üzvləri bir süfrə arxasında toplaşır. Nar və əgər tapılarsa qarpız mütləq süfrədə olur. Şeir oxunur. Məsələn, İranda Hafizdən fal açmaq ənənəsi geniş yayılıb. Türklərdə isə nağıllar, dastanlar, bayatılar söylənilir. Uzun gecəni birlikdə keçirmək əsasdır.

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.12.2025)

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Hekayə saatı rubrikasında bu dəfə Kəmalə Mirzəyevanın "Adam kimi" hekayəsini təqdim edir. 

 

- Ay qız, niyə beləsən?

- Xəstələnmisən?

- Bilmirəm.

Zeynəb güclə dilləndi. İçində bir ağrı, bir sızıltı vardı. Ayaqlarının arasından başlayıb kürəyinəcən gedirdi.

...O gün həyatında ilk dəfə əsl hamam görmüşdü. Bəlkə belə desək düz olar: hamam da görmüşdü...

Yuyunmuşdu, daha doğrusu, onun halı yoxuydu, çimizdirmişdilər, yumuşdular onu. İki kişiydi - biri suyu tökür, o biri onun soyuqdan, ehtiyacdan təravətini itirməyə başlayan bədənini dayanmadan sabunlayırdı...

Əllərinə, ayaqlarına baxır. Sanki üstdən təmizlənib, amma hiss eləyir ki, içi çirklidir, bədəni çirklə doludur.

- Bəlkə evə gedəsən?

Güldəstə dönüb ona baxdı.

- Yox, fikir vermə, keçər.

- İki-üç gün ağrısı olur həmişə. Keçib gedər. Məndə də elə olur. Hamısı soyuqdandır, bax bu betondandır.

Güldəstə nəyi nəzərdə tutur - Zeynəb anladı.

Amma onun ağrısı bir başqaydı...

 

***

 

... Hər şey oğluna görə oldu.

Əri Seyfullanı itirməyi azmış kimi oğlu Qurban kənddə dayısı qızına görə qonşuyla dalaşdı, məsələ böyüdü polisə düşdü. Bu işi bağlamaq üçün Seyfullanın çaydan tapılan köhnə maşınını da satası oldular.

Noolsun ki, neçə vaxtdır dilənir, dilənçidir, dilənməyə məhkumdur.

Gəlib gedənlərə baxa-baxa nələri düşünmür. Öz-özünə sanki təsəlli verir, haqq qazandırır: neyləsin ki, oğlunun beyni hələ qandır, o, bu işi tutmasaydı, əri gedib qəzaya düşməsəydi, o da bu addımı atmayacaq, bu yola düşməyəcəkdi...

Bütün bunlardan sonra qonşusu Güldəstəyə qoşulub şəhərə iş dalınca getməkdən başqa çarəsi qalmadı. Güldəstə də elə bir yandan onun beynini yeyirdi:

- Ağzında Bakı deyirsən e, o boyda şəhərdə bizə iş tapılmayacaq bəyəm? Hazırlaş gedək. Sabah gedək.

Beləcə bir-birinə qoşulub getdilər.

 

***

 

Amma çox axtarsalar da, iş tapa bilmədilər.

Bir gün küçədə metronun qarşısında bir-birinə sığınıb oturmuşdular ki, yanlarından keçən, sanki yaşadıqları səadəti, xoşbəxtliyi kiminləsə bölməyə can atan bir qızla oğlan onların üstünə pul atıb getdilər. Əvvəlcə heç nə anlamadılar. Çaş-baş qaldılar. Pul verənlərə necə minnətdarlıq edəcəklərini də bilmədilər.

- Allah sizi xoşbəxt eləsin. Qoşa qarıyasınız.

Bunu birtəhər Güldəstə gedənlərin dalınca boylanıb deyə bildi.

İkisi də dönüb bir-birinə baxdı. İndi başa düşdülər - yəqin onları dilənçiyə oxşatmışdılar.

Bu, onların bu şəhərdə ilk qazancı idi. Axşama kimi oturdular.

Daha bir-iki nəfər onlara pul verib getdi. Arasında manat da vardı, xırda qəpiklər də.

Elə o gündən hər ikisi bu taleylə barışası oldu.

Zeynəbə əvvəlcə çox çətin idi. Pulu alırdı, amma qarşılığında dil-ağız edib heç nə deyə bilmirdi.

Amma Güldəstə bu halından çox məmnundu.

Pulu da alırdı, alqışını da edirdi. Az qala dil-dil ötürdü.

- Ay qız, Zeynəb, işləsək, bizə bu qədər pul verən olmazdı.

Evində qaldıqları qadını nəzərdə tutaraq:

- Sürəyya guya ki, işləyir. Səhər gedir, axşam qayıdır. Amma aldığı nə əynində görünür, nə evində-eşiyində. Yenə bizim əlimizə baxır...

Zeynəb birdən hiss elədi ki, qaytaracaq. Ürəyi bulanırdı. Güclə özünü ələ almağa çalışdı.

- O gün soyuducusuna baxıram, dişə vurulası heç nə yoxdur. Şor da yoxdur e.

Güldəstə bir gözü gəlib keçənin əlində davam elədi:

- Elə yaxşısı budur -üzünü bağla, başını dik yerə, arada nəsə de:

- Allah köməyinizdə olsun, bala...

- Səni xoşbəxt olasan...

- Balalarnın toyunda xərcləyəsən...

Sonra da dönüb ərklə dedi:

- Bu sözü demək sənə belə çətindir, Zeynəb?

Zeynəbin fikri başqa yerdəydi. "Bala" deyən kimi hər dəfə Zeynəbin öz balası yadına düşürdü - balaca Qönçəsi, uzaq bir kənddə qardaş umuduna qalan Qönçəsi.

 

***

 

O davadan sonra Qurbanı dayısı nəvəsiylə nişanlamışdı. Qönçəni də onların himayəsinə buraxıb gəlmişdi. "İş tapan kimi gəlib səni aparacam" - demişdi Qönçəyə.

İş də ki, belə. İşdə ki, bu...

Hər həftə kəndə Qurbana pul göndərər, sonra da gəlib dərhal evində qaldıqları Sürəyyanın telefonundan Qönçəyə səs atardı:

- Canım balam, mən səni çox istəyirəm. Çox darıxıram səndən ötrü. Amma gələndə görəcəksən ki, anan neyləyib sizdən ötrü. Dərsindən qalma ha...

Zeynəb şəhərə işləməyə gedəndən sonra Qurban ondan xəbərsiz gələcək qayınatasından rayon mərkəzində iş qurmaq adıyla xeyli pul götürdü. Amma qaytara bilmədi. İşi də alınmadı. Aldadıb pulunu almışdılar. O boyda rayonda bunu kimə sübut edəcəksən ki?.. Elə o səbəbdən şəhərə gedən Zeynəbin yükünün üstünə bir yük də gəldi. Bu borcu da təcili qaytarmalıydı, yoxsa toy bir yana, camaat içində biabır olardılar... Zeynəbin"qazancı" isə qəpiyinə qədər kəndə getsə də, nə uşaqlarının çörək puluna çatırdı, nə Qurbanın borclarını qaytarmağa.

 

***

 

Axşam Sürəyyanın telefonuna zəng gəldi. Sürəyya narazı-narazı telefonu ona uzatdı:

- Qurbandır.

- Ana, dayın məni boğaza yığıb. O gün qızına deyib ki, Qurban pulun hamısını verməsə, bu qapıya gəlməsin. Qönçə qalsın burda, özü getsin Bakıya, anasına qoşulub pulumu qaytarsınlar.

- İndi mən neyniyim, ana, gəlim? Ya qızı tək qoymayım?

Sifəti haldan-hala düşən Zeynəbin az qaldı ürəyi getsin:

- Gəlmə, Qurban, gəlmə... Gəlmə, uşağı tək qoyma. Dayına da söz qaytarma ha. Ondan başqa kimimiz var ki?..

Zeynəb dayısının da xasiyyətini yaxşı bilirdi, oğlunun da. Dayısı axır sözünü əvvəldə deyənlərdəndi. Qurbanın axırda ona da əl qaldıracağından qorxurdu.

- Özüm tapıb düzəldəcəm, Qurban...

Amma necə?..

O gündən başladılar Güldəstəylə ayrı-ayrı yerlərdə dilənməyə.

Axşamlar həmin metronun qabağında görüşüb Sürəyyanın evinə qayıdırdılar...

Ayağa durdu. Qurbanın zəngindən sonra bir yerdə qərar tuta bilmirdi. Bilirdi ki, oturana heç nə verməyəcəklər. Getmək lazımdır, hərəkət eləmək lazımdır.

Bulvarda həmişə dolub daşan restoranlardan birinin yanından keçəndə kabab qoxusu onu vurdu. Havalar yaxşıydı deyə stollar həyətə daşınıb ağacların altnda düzülmüşdü. Diqqətini yaxındakı stolda oturan dörd kişi çəkdi.

Deyib gülürdülər, içirdilər.

Yəqin çox dayanmışdı burda. Belə çox dayanmasaydı, görməzdilər onu yəqin.

Onlardan biri çevrilib qəflətən:

- Ay qız, yaxın gəl, -dedi.

Zeynəb elə bildi ki, kəndçilərindəndir, tanıyıblar onu. Amma yadına düşdü ki, üzü bağlıdır, necə tanıya bilərlər onu? Tərəddüd içində bilmədi neyləsin - getsin, getməsin?

- Gəl, yaxın gəl, adamyeyən deyilik, ay qız.

Bunu deyən həmin kişi yerindən qalxıb gülə-gülə ona tərəf gəldi.

Yanındakılardan biri:

- Yadigarın da bu işindən olmaz. Bircə qaraçımız, dilənçimiz çatmırdı.

- Ver pulunu getsin də.

- Bura niyə çağırırsan ki?..

Amma, deyəsən, Yadigarın fikri başqa idi.

- Bu, qaraçıya oxşamır...

- Qadın hər halında qadındır.

Bunu deyən o biriydi - Bayram.

- Onu qaldıran da kişidir, endirən də.

- Görün mən indi onu haralara qaldıracam.

Bu sözə stoldakı dostların hamısı güldü.

- Düz deyir də. Bunun dadı başqadır.

- Həm də savabdır.

Yadigar lüləni yuxaya büküb ona uzatdı.

- Al, ye, - dedi.

Zeynəbin narahatlığını görüb:

- Pul da verəcəm - dedi.

Astaca yoxlayırmış kimi əlini onun kürəyinə çəkdi.

Zeynəbə elə gəldi ki, ətrafdakıların bütün diqqəti onun üstündədr.

Stul çəkdilər ona.

- Ye, bunu da iç.

Əvvəlcə elə bildi ki, araq iyi Yadigardan gəlir. Amma ona uzadılan limonada da araq qatıldığını sonra başa düşdü. Ömründə bir dəfə dilinə içki dəymişdi. O da əri Seyfullaynan.

Elə həmin gün də içib Seyfulla Güldəstənin əriylə birlikdə maşınla qayadan çaya düşdü. Bir həftə axtarıb güclə tapdılar...

Dostlardan biri onu altdan-yuxarı süzüb:

- Bu, heç düzgün hərəkət deyil, - dedi.

- Yazığın dünyasını dağıtmayın belə...

- Ə, nə danışırsan yenə?

Yadigar kükrədi:

- Bunların dünyası var? Bütün günü küçələrdədilər...

- Yox, e, elə deyil...

Bayaqkı davam elədi:

- O gün televizorda bir şey gördüm...

Zeynəbi göstərib:

- Belə birini Nizami metrosunun yanından götürdülər. Apardılar salona. Saçın-başın düzəltdilər. Əyninə paltar aldılar.

Çevrilib dibdəki masanı göstərdi:

- Hətta bura gətirib yedirtdilər, içirtdilər. Axşam da Aygünün konsertinə apardılar...

- Hə, noolsun? Aygün belə matahdır?

- O olsun ki, gecə on ikidə gətirib yenə həmin metronun yanında qoyub getdilər. Bu, bəyəm düz hərəkətdir? Adam görmədiyini gördü, bəs sonra? Sonra necə yaşayacaq? Bunu fikirləşən yoxdur...

- Narahat olma. Biz televizorda işləməsək də, bunun yazısı artıq beynimizdə hazırdır...

Bununla Bayram Yadigarla həmrəyliyini bildirmiş oldu...

Zeynəb içdi.

Bildi ki, içməsə o pulu istəyə bilməyəcək.

Onun bu "cəsarət"inə hamı donub qaldı.

İçdi və keyləşmiş dodaqlarıyla yuxaya bükülü lüləni çeynəməyə başladı.

- Necəsən? - dedi Bayram.

- Yaxşıyam, - dedi.

Axır ki dilləndi Zeynəb.

- Bunun nə yaxşı səsi varmış...

- Gördünüz?

Sanki hərəkətinə haqq qazandırmağa çalışdı Yadigar.

- Onda bir dənə də iç, səsin tam açılsın.

Yadigar gülə-gülə stəkanı ona uzatdı...

- Səsin məsələyə nə dəxli var?.. Müğənnidir bəyəm? Oxuyacaq?

Elə bu vaxt yanlarından saçları bir-birinə qarışmış, əlində sellofan torba olan bir kişi oxuya-oxuya keçib getdi.

- Fikir vermişəm, Hər gün eyni vaxtda burdan gəlib keçir. Əvvəllər televiziyada mənnən işləyib. Daha işləmir."Başı qaçıb", - deyirlər.

- Hamıyla salamlaşır. Kimi görür, salam verir. O gün dayanıb küçədə mənim kefimi də soruşdu.

Bunu Bayram dedi.

- Bəlkə onu da çağıraq? Qoşalaşsınlar. Yaman səsi var onun da...

- O, bizlik deyil...

- Bizə düşən budur...

Sonrasını dumanlı xatırlayırdı.

Dostlar ayrıldılar.

İkisi sağa getdi. İkisi sola getdi.

Onu sola gedənlər - Bayramla Yadigar götürdülər. Maşına qoyub harasa apardılar. Harasa qaldırdılar. Harasa gətirdilər. Soyundurub hamama saldılar. Özünün heyi yox idi. İsti suda yudular onu.

Böyük bir otaqda geniş bir çarpayıya uzatdılar. Əvvəlcə Bayram... Sonra Yadigar... Hər ikisi ağırdı. Hər ikisi şərab dolu...

Bunu artıq neçənci dəfəydi ki, təkrarlayırdı. Onların altında həm canı ağrıyır, həm də ürəyi bulanırdı.

- Bircə Qurbanın pulunu verin, - deyirdi.

Bilmək olmurdu nə deyir, nə istəyir: yalvarır, ya zarıldayır...

Bir neçə gün kecdi. Canının ağrısı azaldıqca yenə borcları yadına düşməyə başladı. Qurban gözləyirdi.

Dostların verdiyini Qurbana göndərib yenə tərəddüdlə həmin məkana doğru getdi. Yenə pul lazım idi və o pulu tapmağın başqa yolu qalmamışdı.

"Dost"ları yada salıb düşündü ki, pul öz yiyəsini yaxşı tapıb. Niyə belədir axı: Pul niyə onları sevir, Seyfullanı, Qurbanı yox?

Rayonda Yumru Qafarın da pulunu balta kəsməzdi.

Yenə həmin saatlardı. Yenə həmin adamlardı. Adam kimi yeyib içirdilər. Amma bu dəfə aralarında bir qadın da vardı və o da, deyəsən, içkiliydi. Çünki dayanmadan gülürdü. Gülürdü yox e, uğunurdu. Birdən Güldəstəni tanıdı. Aman Allah, o, hardan gəlib bunları tapmışdı? Bəlkə yuxuda ona nəsə deyib, dilindən nəsə çıxıb?

Hər şey başayaq idi, hər şey kəlləmayallaq...

Tez aralandı ki, onu görməsinlər... Özünü bir kolun dibinə verib içindəkiləri qaytarmağa başladı. Elə öyüyə-öyüyə, qaytara-qaytara Güldəstəni düşünürdü.

- Nə var e Güldəstəni güldürməyə. Onsuz da həmişə gülür. Əri itəndə də gülürdü, meyidi tapılanda da. Bir də axı Güldəstənin nə Qurbanı var, nə Qönçəsi. Kimin dərdini çəksin ki, gülməsin adam kimi?..

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

 

(19.12.2025)