Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

Məlum olduğu kimi, Prezident İlham Əliyevin 7 noyabr 2025-ci il Sərəncamı ilə Azərbaycan Respublikasının müstəqilliyinin, ərazi bütövlüyünün qorunub saxlanılmasında xüsusi xidmətlərinə və döyüş tapşırıqlarını yerinə yetirərkən göstərdiyi igidliyə görə baş leytenant Qurbanov Vaqif Bəxtiyar oğlu “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” (ölümündən sonra) adı ilə təltif olunub.

Bu məqaləmüstəqil Azərbaycanın ilk qırıcı hərbi təyyarəçisi, Birinci Qarabağ müharibəsi şəhidi, Milli Qəhrəmanın həyatı və döyüş yoluna həsr olunub.  

Hərbi pilot

Vaqif Qurbanov 30 dekabr 1967-ci ildə Bakıda anadan olub. Əslən Tovuz rayonunun Qovlar kəndindəndir. 1989-cu ildə Rusiyanın Borisoqlebsk şəhərində Ali Hərbi Aviasiya Məktəbini bitirib. Təhsilini başa vurduqda sonra SSRİ Hərbi Hava Qüvvələrində, daha dəqiq Əfqanıstan müharibəsi zamanı təşkil edilmiş və “Su-25” təyyarələri ilə komplektləşdirilmiş, Sitalçaydakı Aviasiya polkunda zabit kimi xidmətə başlayıb. Daha sonra isə Azərbaycan ərazisindəki aviasiya alaylarından birində xidmət edib. Gəncə, Yevlax, Kürdəmirdə hərbi alayların yaradılmasında yaxından iştirak edib. O, hərbi pilot kimi misilsiz rəşadət göstərən qəhrəmanlarımızdan biri olub.

İgid təyyarəçi

Məlumdur ki, Qarabağ müharibəsinin ilk dövründə Azərbaycanın döyüşqabiliyyətli hərbi aviasiyasından, qırıcı təyyarələrdən danışmaq mümkün deyildi. 1990-cı illərin ölkəni bürümüş siyasi xaos və düşmən işğalı şəraitində xarcdən təyyarə almaq imkanları da məhdud idi. 1992-ci il aprelin 8-də Qarabağ səmasına qalxıb, erməni işğalçılarının istehkamlarına raket zərbəsi endirən “Su-25” tipli qırıcı təyyarə və onun şturvalı arxasında əyləşən baş leytenant Vaqif Qurbanovun şəxsiyyəti barədə az məlumat var idi. Gənc zabit hərbi aviasiyamızın tarixində ilk olan bu qırıcını hansı yolla əldə etmişdi?

Qarabağ torpaqları işğala məruz qalandan, xüsusən Xocalı faciəsi baş verəndən sonra gənc təyyarəçi Azərbaycanda hərbi təyyarə dəstəsi yaratmaq, vətənin qisasını almaq hissi ilə alışıb-yanırdı. O, ürək qızdırdığı təyyarəçi yoldaşlarını başına yığıb, müxtəlif planlar cızırdı. Nəhayət, bu planlardan biri baş tutdu.

Vaqif Qurbanov 80-ci dislokasiya olunmuş aviapolkun yerləşdiyi keçmiş sovet hərbi hava qüvvələrinə məxsus Sitalçay hərbi aerodromundan “Su-25” təyyarəsini qaçırması ilə yadda qalıb. Hadisə Qarabağ müharibəsinin ən gərgin dövründə, 8 aprel 1992-ci ildə baş verib. Təyyarəçi baş leytenant V.Qurbanov burada xidmət edən azərbaycanlı hərbçilərin – həmyerliləri, təyyarənin texniki leytenant Fuad Məmmədovun və baş aviamexanik çavuş Akif Quliyevin köməyi ilə “Su-25” markalı hərbi təyyarəni Azərbaycanın Hərbi Hava Qüvvələrinə gətirib.

Hadisədən dərhal sonra “Su-25” təyyarəsi axtarılıb. Rusiya hökuməti təyyarənin qaytarılmasını tələb etsə də, istəyinə nail olmayıb.

Vaqif Qurbanov ilk döyüş tapşırığına “Su-25” təyayrəsinin gizlədildiyi Şəkidən qalxıb. Şuşanın işğalı günündən sonra Vaqif Qurbanov bu təyyarə ilə döyüş uçuşlarını həyata keçirməyə başlayıb və düşmən mövqelərinə çoxsaylı zərbələr endiribV. Qurbanov çox aşağı məsafədən uçduğundan təyyarədən atılan mərminin qəlpəsi təyyarənin mühərrikini zədələyib. Mayın 8-i və 9-u Qurbanovun reydləri nəticəsində Qarabağdakı erməni silahlı qruplarının 30 nəfər döyüşçüsü öldürülüb, 120 nəfər yaralanıb. 9 may 1992-ci ildə Vaqif Qurbanov Xankəndidən İrəvana uçan “Yak-40” erməni təyyarəsinə hücum edərək onu vurub. Təyyarə Sisianda təcili eniş edib. 12 iyunda Vaqif Qurbanovun idarə etdiyi “Su-25” təyyarəsi Goranboy istiqamətində düşmənin müdafiə xəttini yarıb və nəticədə 20-dək yaşayış məntəqəsi erməni hərbi birləşmələrindən azad edilib. Qurbanov həmçinin Xocavənd və Əsgəran istiqamətində döyüşlərdə iştirak edib. Nəticədə düşmən tərəf ağır itkilər verib.

13 iyun 1992-ci ildə Vaqif Qurbanov Goranboy–Ağdərə istiqamətində üç döyüş uçuşu keçirib. Qurbanovun idarə etdiyi “Su-25” təyyarəsi Əsgəran yaxınlığında “Şilka” deyilən qurğu ilə vurulub. Şahidlərin söylədiyinə görə, həmin anlar Vaqif Qurbanov paraşütlə atıla bilib, lakin düşmən onu yerdən atəşlə vurub. Onun paraşütü düşmənin nəzarət etdiyi əraziyə düşüb.

Vaqif Qurbanovun yaralı halda ermənilərin əlinə keçdiyi barədə müxtəlif xəbərlər yayılıb. Əsir, İtkin və Girov Düşmüş Vətəndaşlarla İş üzrə Dövlət Komitəsi Vaqif Qurbanovla bağlı araşdırma aparılıb. Amma araşdırmalar nəticə verməyib. 1992-ci ildə Nizami rayon məhkəməsinin qərarı ilə V.Qurbanov ölmüş elan edilib.

2014-cü ildə Vaqif Qurbanovun döyüş yolundan bəhs edən “Mən evə qayıdıram” filmi çəkilib.

“Atam mənim üçün xüsusi bir qəhrəmandır”

Vaqif Qurbanovun 33 ildən sonra Böyük Zəfərin 5 -ci ildönümü ərəfəsində Milli Qəhrəman adına layiq görülməsi xəbəri ölkəmizdə böyük sevinclə qarşılanıb. Vətən yolunda həyatını fəda edərək şəhidlik zirvəsinə yüksəlmiş igid təyyarəçinin xidmətləri dövlətimiz tərəfindən yüksək qiymətləndirilib.

V.Qurbanov 20 aprel 1991-ci ildə ailə həyatı qurmuşdu. Onun Sevinc adlı bir qızı yadigar qalıb. Atası vətən uğrunda Qarabağda şəhid olanda Sevinc dörd aylıq olub. O, Bakı Dövlət Universitetini bitirib.

Milli Qəhrəmanın qızı İTV-yə müsahibəsində atasının yolunu davam etdirdiyini bildirib: “Uşaqlıqdan həmişə arzum olub ki, onun yolunu davam etdirim. Çünki o, mənim yeganə atamdır. Həmişə qəlbimdə qəhrəman kimi yaşayıb. Qızlar üçün atası hər zaman qəhrəmandır, amma mənim atam mənim üçün başqa cür, xüsusi bir qəhrəmandır. Ona görə də onun yolunu davam etdirmək hər zaman arzum olub”.

Şəhid Milli Qəhrəman Vaqif Qurbanov təkcə 33 il əvvəl ərazilərimizə qəsd edən düşmənə qarşı göstərdiyi döyüş şücaiəti ilə deyil, həm də torpaq, vətən yolunda qəbul etdiyi və həyatını təhlükədə qoyaraq həyata keçirdiyi cəsarətli qərarla yaddaşlara qəhrəman kimi əbədi həkk olunub.

Allah rəhmət eləsin!

(“Azərbaycanmüəllimi” qəzetində çıxan material əsasında hazırlanıbdır).

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.11.2025)

İlhamə Məhəmmədqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu günlərdə Sumqayıt Dövlət Dram Teatrının hazırkı fəaliyyəti ilə maraqlandıq. Sözügedən qurumun mətbuat xidmətinin rəhbəri Turan Etibaroğlu bizə məlumat verdi ki, Sumqayıt Dövlət Dram Teatrı 57-ci teatr mövsümünü yazıçı Elşən Sərxanoğlunun “Ölməz” əsəri əsasında səhnələşdirilən eyniadlı monotamaşa ilə açdı.

 “Heç nə unudulmur, heç nə yaddan çıxmır” layihəsi çərçivəsində hazırlanan bu səhnə əsəri tamaşaçılar tərəfindən böyük maraqla qarşılandı. Tamaşanın müəllifi Elşən Sərxanoğlu, quruluşçu rejissoru Xalq artisti Firudin Məhərrəmov, rejissoru Ümid Abbaszadə, quruluşçu rəssamı isə Elşən Sərxanoğludur. Monotamaşada gənc aktyor Elay Xasıyev çıxış edir.

Bu tamaşanın xüsusi əhəmiyyəti ondadır ki, biz “Ölməz”i yaxın zamanda Milli Qəhrəmanın boya-başa çatdığı Mingəçevirdə və digər bölgələrdə nümayiş etdirməyi planlaşdırırıq. Tamaşanın əsas məqsədi qəhrəmanlıq, vətənpərvərlik ruhunu regionlarda da yaşatmaqdır.

Hazırda teatrımızda iki yeni səhnə əsərinin məşqləri davam edir. Onlardan biri dünya dramaturgiyasının incilərindən sayılan Jan Batist Molyerin “Jorj Danden, yaxud Aldanmış ər” komediyasıdır. Dövlət sifarişi ilə hazırlanan bu tamaşanın bədii rəhbəri Xalq artisti Firudin Məhərrəmov, quruluşçu rejissoru Ümid Abbaszadə, rəssamı Osman Salmanov, bəstəkarı Vüsal Namazlı, xoreoqrafı Kamil Ağazadə, rejissor assistentləri isə Fazilə Rzayeva və Ləman Məmmədlidir. Əsəri Azərbaycan dilinə Xalq yazıçısı Elçin tərcümə edib.

Digər tamaşamız görkəmli yazıçı Mirzəağa Atəşin “Şərəfin sandığı” pyesi əsasında səhnələşdirilən “Gəlinlərin savaşı” komediyasıdır. Quruluşçu rejissor Xalq artisti Firudin Məhərrəmov, rejissorlar Ümid Abbaszadə və Ləman Məmmədli, rəssam Osman Salmanov, musiqi tərtibatçısı Telman Qəniyev, rejissor assistenti isə Fazilə Rzayevadır.

Yaxın günlərdə teatrımız paytaxt tamaşaçıları ilə görüşəcək. Rus Dram Teatrının səhnəsində Xalq yazıçısı Anarın “Qaravəlli” əsəri əsasında hazırlanan eyniadlı tamaşamızın premyerası keçiriləcək. Quruluşçu rejissor Abdulla Elşadlı, quruluşçu rəssam Nizami Dadaşov, musiqi tərtibatçısı Elay Xasıyev, rejissor Rəvan Hüseynzadədir. Səhnə əsərində ritmika Ramazan Xanlarova, musiqilərin ifası isə “Dərviş” qrupuna məxsusdur.

Dekabr ayında isə Akademik Milli Dram Teatrının səhnəsində növbəti qastrol çıxışımız baş tutacaq. Bu dəfə tamaşaçılara gürcü dramaturqu Georgi Xuqayevin “Varlı ev” faciəsini təqdim edəcəyik. Quruluşçu rejissoru Xalq artisti Firudin Məhərrəmov, əsərin tərcüməsi Əməkdar incəsənət xadimi Ağalar İdrisoğluna, bədii tərtibatı Əməkdar rəssam Nabat Səmədovaya, musiqi tərtibatı isə Şəmistan Muradxanlıya məxsusdur.

Əlbəttə, biz balaca tamaşaçılarımızı da unutmuruq. Yeni il ərəfəsində rejissor Fuad Kazımovun quruluşunda “Donmuş saat” adlı şou-tamaşanın məşqlərinə start veriləcək.

Sumqayıt Dövlət Dram Teatrı üçün bu mövsüm yaradıcılıq baxımından dinamik, sınaqlarla və yeniliklərlə dolu bir mərhələ kimi yadda qalır. Hər bir səhnə işimizdə əsas məqsədimiz tamaşaçılara həm estetik zövq bəxş etmək, həm də dərin mənalı sənət mesajları çatdırmaqdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.11.2025)

Murad Vəlixanov, “Ədəbiyyat və İncəsənət”

Dünən ölkəmizdə Konstitusiya günü qeyd edilirdi. Eləmədim tənbəllik, ətrafdakı bir neşə şəxsdən bu gün nə günüdür deyə sorğu etdim. Tən yarısının sualıma cavab tapa bilmədiyini görüb, düzü duruxdum. Tələbələr, dövlət işində işləyənlər bilir, şəxsi biznesi olan, habelə işsiz olanlar isə bilmirdi.

Dünən belə əhəmiyyətli bir günün təyinatını bilməyən tanışlarıma söz vermişdim ki, adınızı açıqlayıb sizi biabır edəcəyəm. Ancaq bu gün etik qaydalara görə fikrimdən daşındım. Bununla belə, Konstitusiya günü barədə geniş yazı yazıb qəflət yuxusunda yatanları oyatmaq fikrinə düşdüm. Vallah ayıbdır, yaşadığın ölkənin dövlət bayramlarını bilməmək suçdur, qəbahətdir.

Ulu öndər Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə hazırlanan müstəqil Azərbaycanın ilk Konstitusiyası 1995-ci il noyabrın 12-də keçirilmiş ümumxalq səsverməsi (referendum) yolu ilə qəbul edilib. Dövlətin Əsas Qanunu 1995-ci il noyabrın 27-də qüvvəyə minib.       

Konstitusiyanın qəbulu müstəqillik tariximizin ən mühüm hadisələrindən biri olmaqla yanaşı, ümummilli lider Heydər Əliyevin Azərbaycan dövlətçiliyi qarşısındakı böyük xidmətlərindən biridir. Bu Konstitusiya müstəqil dövlət quruculuğu prosesini tənzimləyən, demokratik inkişafa təminat yaradan, cəmiyyətin siyasi, sosial, mədəni, iqtisadi sferalarında köklü dəyişiklikləri özündə ehtiva edən, qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsində hüquqi baza rolunu oynayan mükəmməl və mütərəqqi sənəd idi.        

Böyük Öndərimiz əmin idi ki, demokratik dəyərlərin üstünlüyünü qəbul edən, azadlığın, haqq və ədalətin bərqərar olunduğu dövlət qurmaq istəyən hər bir ölkə, hər bir xalq üçün Konstitusiya birinci dərəcəli əhəmiyyət daşıyır. Siyasi, iqtisadi, hüquqi sistemin köklü şəkildə dəyişdiyi, cəmiyyətdə keçid dövrünün başlandığı bir vaxtda Konstitusiyanın – Əsas Qanunun rolu qat-qat artır. Bu bir həqiqətdir ki, müstəqil dövlətimizin ilk Konstitusiyasının qəbul olunması ilə Azərbaycanın tarixi inkişafının yeni bir mərhələsi başlandı.

Heydər Əliyev deyirdi: “Biz elə bir layihə hazırlamalı və nəhayət, elə bir Konstitusiya qəbul etməliyik ki, o, müstəqil Azərbaycan Respublikasının demokratik prinsiplər əsasında uzun müddət sabit yaşamasını təmin edən Əsas Qanun, tarixi sənəd olsun. Hakimiyyət bölgüsü – ali icra, qanunvericilik, məhkəmə hakimiyyəti - bunlar hamısı xalqın iradəsinə söykənməli, seçkilər yolu ilə təmin olunmalıdır.”       

Konstitusiya qəbul edilən gün - noyabrın 12-də respublika parlamentinə ilk dəfə çoxpartiyalı sistem əsasında demokratik seçkilər də keçirildi. İlk Konstitusiyanın milli dövlətçilik tarixində müstəsna əhəmiyyəti nəzərə alınaraq, 1996-cı il 1 noyabr tarixli Fərmana əsasən hər il noyabrın 12-si Konstitusiya Günü kimi qeyd edilməyə başlandı.       

Müstəqil Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası ölkəmizdə demokratik, hüquqi, dünyəvi dövlət quruculuğu prosesinə hüquqi baza yaratdı və onun inkişafına güclü təkan verdi, hakimiyyət bölgüsünün əsas prinsiplərini müəyyənləşdirdi. İnsan və vətəndaş hüquqlarının, azadlıqlarının müdafiəsini qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyəti orqanları üzərinə ümdə vəzifə olaraq qoydu.      

Təsadüfi deyil ki, şəxsiyyətin toxunulmazlığı, insan həyat və sağlamlığının qorunması, layiqli həyat səviyyəsinin təmin olunması, humanizm və insanpərvərlik prinsipləri Azərbaycan Konstitusiyasının başlıca mahiyyətini təşkil edir. 5 bölmə, 12 fəsil, 158 maddədən ibarət Konstitusiyada insan hüquq və azadlıqlarına geniş yer verilməsi ölkəmizin demokratiya ideallarına sadiqliyinin göstəricisidir.    

 Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası qəbul edilərkən hüquqi dövlət quruculuğunun müasir meyillərinə istinad olunmuş, ölkəmizin hüquq sistemi üçün yeni bir təsisatın – konstitusiya ədalət mühakiməsi orqanının yaradılması nəzərdə tutulmuş, bu təsisatın dövlət hakimiyyəti sistemində yeri və rolu müəyyənləşdirilmişdir.

 Dəyişilən sosial-siyasi reallıq səbəbindən və əldə olunan uğurların möhkəmləndirilməsi məqsədilə Azərbaycan Konstitusiyasında bir neçə dəfə dəyişikliklər edilib və əlavələr olunub. 2002-ci il avqustun 24-də referendum yolu ilə Konstitusiyanın 24 maddəsində 29, 2009-cu il martın 18-də isə 25 maddəyə 30-dan artıq əlavə və dəyişiklik olunub. Bu dəyişikliklər Azərbaycan dövlətinin sosial-iqtisadi bazasının daha da güclənməsindən, vətəndaşların hüquq və azadlıqlarına daha etibarlı təminat verilməsindən, sosial dövlət prinsiplərini təsbit etmək imkanlarının daha da genişlənməsindən irəli gəlirdi. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin təşəbbüsü ilə 2016-cı il sentyabrın 26-da keçirilmiş referendumla Konstitusiyada üçüncü dəfə əlavələr və dəyişikliklər edilib. Konstitusiyanın 29 maddəsində edilən 41 əlavə və dəyişiklik müxtəlif sahələri əhatə etməklə, ali dövlət hakimiyyəti, məhkəmə hakimiyyəti orqanlarının və bələdiyyələrin işinin təkmilləşdirilməsinə, insan hüquqları və azadlıqlarının daha səmərəli təmin edilməsinə, hüquq və azadlıqların müdafiəsində dövlət və bələdiyyələrin məsuliyyətinin artırılmasına yönəlmişdir. Son dəyişikliyə əsasən idarəetmə sistemində yeni təsisat - Birinci vitse-prezidentlik institutu yaradıldı. Müstəqil Azərbaycanda bu yeni təsisat dövlət və hakimiyyət idarəetmə mexanizmində funksional institut olaraq yenilənən respublikanın yeni idarəetmə modeli oldu.

Sevindirici haldır ki, Möhtərəm Prezidentimiz Ali Baş Komandan cənab İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Müzəffər Ordumuz tərəfindən əzəli Azərbaycan torpağı olan Dağlıq Qarabağ 44 Günlük Vətən müharibəsində erməni işğalçılarından azad edilərək ölkəmizin ərazi bütövlüyü təmin olunmuş,  ata-baba yurdundan didərgin salınmış bir milyondan çox soydaşımızın konstitusion hüququ bərpa edilmişdir.

Xalqımızın düşmən üzərində Möhtəşəm Zəfəri Suverenliyimizin tam bərpa olunması sayəsində 12 noyabr Konstitusiya Günü ölkəmizin hər bir vətəndaşı tərəfindən daha sevinclə, qürurla və iftixar hissi ilə qeyd edilir.

Kimlər də ki, bu günün mahiyyətini bilmirdi, indi yəqin ki bildilər.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.11.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Azərbaycanın qərb bölgəsi həqiqətən də aşıq musiqisinin mərkəzidir. Burada Göyçə, Qazax və Tovuz aşıq məktəbləri xüsusən ad çıxarıblar. Bu gün Tovuza güzar edəcək, ustadlar ustadı Aşıq Hüseyn Bozalqanlının yad edəcəyik. Bu gün onun anım günüdür.

Aşıq Hüseyn Bozalqanlı 1863-cü ildə Tovuz rayonunda Bozalqanlı kəndində anadan olub. Kənddə yeni açılan dini məktəbdə, molla Səməd Axundun məktəbində üç il təhsil alıb, ərəb və fars dillərini mükəmməl öyrənib. Çox kiçik yaşlarından şeirə, sənətə bağlanıb, hələ on iki yaşında olarkən şeir yazmağa başlayıb. Toylarda, məclislərdə aşıqlara qulaq asıb, aşıq sənətinə də uşaqlıqdan valeh olub. Cəmi üç ay aşıq Məmmədquluya şagird olub. Fitri istedada malik olan Hüseyn toylarda, ziyafətlərdə bacarıqlı aşıq kimi şöhrət qazanıb.

 Bu, təsadüfi olmayıb, Hüseyn haqq aşığı olub, dərsi də ona möcüzələr yaradan Allah verib. Aşıq Hüseyn Bozalqanlı həmişə hazırcavab, özünə inamlı olub. Atası Məşədi Cəfərqulu kimi comərdliyi, qəhrəmanlığı ilə seçilən nadir şəxsiyyətlərdən biri hesab edilib. O, həmişə üstündə sazla yanaşı, mauzer də gəzdirib… Aşıqlarla deyişmədə heç vaxt sözünü birinci deməyib, öz rəqibinə fürsət verib və nəticədə təmkini ilə qalib gəlib.

Görkəmli sənətkar Qurbani, Abbas Tufarqanlı, Vaqif kimi sənətkarların irsi ilə tərbiyələnən, aşıq poeziyasının bütün formalarında yaratdığı şeirlərlə — gözəlləmələr, qoşmalar, təcnislər, dodaqdəyməzlər, divanilər, gəraylılar, dastanları ilə aşıq və şairlər içərisində həmişə seçilib. Azərbaycan xalq yaradıcılığının inkişafında da Aşıq Hüseynin böyük xidməti olub. O, "Qara Tanrıverdi", "Nəriman", "Xanlar", "Hacı Tağı" dastanlarının yaradıcısıdır.

 "Koroğlu" dastanının ən kamil bilicisi məhz Aşıq Hüseyn hesab edilib. Dastanın bir neçə qolu — "Koroğlunun Toqat səfəri", "Bağdad səfəri", "Həmzənin Qıratı aparması", "Koroğlunun vuruşması" və.s. qolları Aşıq Hüseynin dilindən yazılıb. Bu böyük sənətkar dövrünün görkəmli tarixi şəxsiyyətləri ilə qarşılaşıb və həmişə də onların məhəbbətini qazanıb. 1917–1922-ci illərdə Həmid Sultanovun tapşırığı ilə tez-tez Aşıq Hüseyn, Aşıq Mirzə və Xəyyam Mirzədən ibarət aşıq məclisi təşkil olunub...

Metex qalasında həbsdə olarkən N. Nərimanovla yaxından tanış olub və sonradan "Qoca Şərqin Nərimanı gəlirmi?" şeirini və "Nəriman" dastanını yazıb. Bədahətən söz deməkdə də Aşıq Hüseynin əvəzi olmayıb. Buna görə də sevimli xalq şairimiz Səməd Vurğun onu "əli qılınclı şair" adlandırıb və həmişə ona dərin məhəbbət bəsləyib. "Geri dur" müxəmməsi və digər şeirlərindən aydın olur ki, Hüseyn Bozalqanlı Sədi, Firdovsi, Füzuli kimi klassiklərin əsərlərinə dərindən bələd olub.

Satira isə onun yaradıcılığında xüsusi yer tutub. Müxəmməslərində satirik poeziyamızın novatoru Sabir duyğuları duyulur. 1937-ci il noyabrın 13-də aşıq Hüseyn Bozalqanlı Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının üzvü və ittifaq nəzdində olan aşıqlar bölməsinin rəhbəri seçilib. Ustad sənətkar I və II Aşıqlar qurultaylarının, eləcə də, Moskvada keçirilən Azərbaycan ədəbiyyatı və incəsənəti ongünlüklərinin iştirakçısı olub. Şairin əməyi dövlət tərəfindən çox yüksək qiymətləndirilib. O, "Şərəf nişanı" ordeni və fəxri fərmanla mükafatlandırılıb.

1941-ci il oktyabrın 16-da isə ən yüksək fəxri ada — Azərbaycanın əməkdar incəsənət xadimi adına layiq görülüb. Ölməz sənətkarın on dörd şagirdi olub. O, müasirləri məşhur Aşıq Ələsgər, Növrəs İman, Aşıq Ağacan, Xəyyam Mirzə, Qazaxlı Mirzə Səməd, şair Vəli, şair Nəcəf və başqaları ilə deyişib. Hüseyn Bozalqanlı 1941-ci il noyabrın 13-də vəfat edib. Qəbri Bozalqanlı kəndinin el qəbiristanlığındadır.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.11.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Köhnə lent yazılarına baxıram. Elə görünüşü ilə gülüş yarada bilir bu aktyor. Siması, mimika və jestləri, danışıq tərzi – hamısı yumora xidmət edir. İndi belə aktyorlar nə gəzirlər. İndi çığırtıyla, biədəb spzlərlə gülüş yaratmağa çalışırlar müasir komedik aktyor zümrəsi.

Komediya aktyorluğunun parlaq simalarından olan, səhnəyə hər tamaşada ilk gəlişindən milli teatr tariximizdə bir kimsədə görünməmiş duzlu, cəlbedici və qeyri-adi səsi ilə tamaşaçıları ovsunlayan Əliağa İsmayıl oğlu Ağayev 22 mart 1913-cü ildə Bakıda doğulub. Erkən yaşlarından atasını itirib.

 1930-cu ildə yeddinci sinfi bitirərək Paris kommunası adına gəmi təmiri zavodu nəzdindəki sənət məktəbində oxuyub. İki il sonra oranı bitirərək zavodun özündə gəmi çilingəri işləyib. Bəm və şirin zümzüməli səslə işdə də dodaqaltı oxuyan Əliağa zavodun dram dərnəyinə yazılıb. İlk rolu Mirzə Fətəli Axundzadənin "Hacı Qara" komediyasında Hacı Qaradır.

Əliağa Ağayev 1936-cı ildə Gənc Tamaşaçılar Teatrının (əvvəlki adı Fəhlə Uşaqlar Teatrı idi) kollektivinə daxil olub. Peşəkar teatrda səhnəyə ilk dəfə Jül Vernin "Kapitan Qrantın uşaqları" dramının tamaşasında Dlk rolunda çıxıb. Qısa müddətdə fitri istedadı ilə teatrın yaradıcılıq iqlimini mənimsəyən Əliağa Ağayevə tədricən repertuarın əksər tamaşalarında rollar tapşırılıb. Aktyor GTT-də müasir dramaturqların əsərlərində, klassik milli və tərcümə əsərlərində koloritli silsilə rollar yaradıb.

Müxtəlif çeşidli rolları, xüsusən "O olmasın, bu olsun" bədii filmindəki Məşədi İbad obrazı ilə respublikadan kənarda da şöhrətlənən Əliağa Ağayev 1961-ci ilin payızında Akademik Milli Dram Teatrının kollektivinə qəbul olunub. Bu teatrda ilk orijinal rolu Şıxəli Qurbanovun "Əcəb işə düşdük" komediyasında (2 dekabr 1961) Abış Surxayeviç obrazıdır.

İyirmi iki il Akademik teatrda işləyən sənətkar bu səhnədə Vasin ("Tanya", Aleksey Arbuzov), Allanəzər ("Kimdir müqəssir?", Hüseyn Muxtarov), Qulaməli, Alışov, Nağı ("Közərən ocaqlar", "Kəndçi qızı" və "Yaxşı adam", Mirzə İbrahimov), Birinci məzarçı, Stefano ("Hamlet" və "Fırtına", Uilyam Şekspir), Rista Podoroviç ("Nazirin xanımı", Branislav Nuşiç), Pişta Orbek ("Füsunkar qız", Mikolaş Dyarfaş), Keşiş Bazilo ("Bu qadın mənimdir", Raymonda Juniyor), Çakan Yemelyan ("Daşqın", Anatoli Safronov), Anatoli Novoseltsov ("Sevgi… sevgi…", Emil Braginski və Eldar Ryazanov) və digər filmlərdə yaddaqalan epizod surətlərə də çəkilib.

Əliağa Ağayev ilk növbədə komik xarakter aktyoru olub və buna görə də komizmi zahiri əlamətlərdə deyil, surətin təbiətində, daxili varlığında, düşüncə tərzində canlandırmağa üstünlük verib. Həm zahiri əlamətlər cəhətdən, həm də daxilən rolun ifasında istifadə etdiyi vasitələrin məntiqi ahəngdarlığına çalışıb. Həyatda da şuxluğu xoşlayan Əliağa Ağayev 13 noyabr 1983-cü ildə pərəstişkarları və dostları ilə süfrə arxasında lətifə söyləyib güldüyü yerdəcə gözlərini əbədi qapayıb. Məzarı Bakıda, Yasamal qəbiristanlığındadır.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.11.2025)

Onun nostalji mahnıları indiki yaşlı və orta nəsli keçmiş dönəmə aparır. Əlbəttə ki mahnılar qədər adama keçmişini xatırladan başqa nəsnə yoxdur. Amma gənc nəsil də onu dinləyir. Səsindəki həzinlik, şirinlik, axıcılıq çoxlarını cəlb edir.

Mən Oqtay Ağayev barəsində danışıram. Cəmi 6 gün öncə də onun barəsində danışmışdım. Onda ad gününün ildönümüydü. İndisə vəfatının ildönümüdür.

Oqtay Ağayev 1934-cü il 7 noyabrda Bakıda dünyaya gəlib. Babası Ədalət Partiyasının sədri olub. 1937-ci ildə partiyanın digər üzvləri kimi o da SSRİ-nin Komi bölgəsinə sürgün edilib. Digər "xalq düşmənləri" kimi onun da ailəsinin başına müsibətlər gətirilib. Bütün var-dövlətləri, evləri əllərindən çıxandan sonra Bəhram Ağayevin ailəsi babalarının İçərişəhərdəki evində qalmalı olublar.

O.Ağayevin uşaqlıq illəri müharibə dövrünə təsadüf etdiyi üçün çox çətin keçib. Sənətkar musiqini uşaqlıqdan sevib. 1953-cü ildə Asəf Zeynallı adına Musiqi texnikumuna daxil olub. Müəllimi Sofya İvanovna Xalfen olub. Təxminən 78 yaşlı bu qadın özü də müğənnilik edib. O, Oqtaya vokalın sirlərini öyrədib, onun vokalist kimi inkişafında böyük zəhmət çəkib.

Əsgərlikdən qayıdandan sonra Oqtay Ağayev Firudin Mehdiyevin sinfində təhsilini davam etdirib. Firudin Mehdiyev konservatoriyada ölməz Bülbülün sinfini bitirib və texnikumda dərs deməyə başlayıb. Oqtay Ağayev Azərbaycanda olan iki böyük estrada orkestrinin hər ikisində solist kimi fəaliyyət göstərib. 1970-ci ilə qədər Rauf Hacıyevin, 1984-cü ilədək isə Tofiq Əhmədovun rəhbərliyi ilə Radio və Televiziya Estrada Orkestrinin solisti olub.

Dünyanın bir sıra xarici ölkələrində (Əlcəzair, Mərakeş, Polşa, Çexoslovakiya, Bolqarıstan, Rumıniya və s.), keçmiş SSRİ-nin bütün respublikalarında qastrol səfərlərində olub, Kreml Sarayında 11 konsert verib.

Kino sənətində də fəaliyyət göstərib. Vaqif Mustafayevin ""Yapon" və yaponiyalı" filmində milis rəisi rolunda çəkilib. "O qızı tapın", "Dağlarda döyüş" və başqa filmlərdə mahnılar ifa edib. Oxuduğu mahnıların 200-dən çoxu lentə yazılıb. Ürək-damar xəstəliyindən əziyyət çəkən xalq artisti Oqtay Ağayev 2006-cı il, noyabrın 13-də vəfat edib. Rəşid Behbudov adına Dövlət Mahnı teatrında vida mərasimi keçiriləndən sonra Yasamal qəbirstanlığında torpağa tapşırılıb.

Filmoqrafiya

1. Abşeron ritmləri

2. Bakı bağları. Buzovna

3. Dağlarda döyüş

4. Xatirələr sahili

5. Mahnı qanadlarında

6. O qızı tapın

7. Oqtay Ağayev. Ötən günlər

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.11.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Qərbi Azərbaycanda nəyimiz qaldı? Yurdumuz, ev-eşiymiz, yüz illər yaratdığımız maddi və mənəvi irsimiz... Həm də teatrımız... Düzdür, adını bura daşıdıq, amma özü yağılarda qaldı, yoxa çıxardılar...

Elmira İsmayılova 13 noyabr 1945-ci ildə İrəvanda ziyalı ailəsində anadan olub. 1968-ci ildə Ermənistan Respublikasının X.Abovyan adına Pedaqoji İnstitutunu bitirib. Elə həmin ildən etibarən o, C.Cabbarlı adına İrəvan Dövlət Azərbaycan Dram Teatrında aktrisa kimi çalışıb.

O dövrdə bu teatr düşmən əhatəsində yaşayan həmyerlilərimizin bir birlik, dirəniş rəmziydi həm də.

Elmira İsmayılova aktrisa kimi fəaliyyət göstərdiyi illər ərzində bir çox müxtəlif janrlı obrazlar yaradıb. Onun Humay (S.Rəhman, "Əliqulu evlənir"), Afət (M.Şamxalov "Qaynana"), Qrafinya (U.Şekspir, "Axırı xeyir olsun"), Dilarə (Anar, "Şəhərin yay günləri"), Dilbər xanım (N.Vəzirov, "Hacı Qəmbər"), Oqudalova (A.Ostrovski "Cehizsiz qız"), Smeraldina (K.Qoldoni, "İki ağanın bir nökəri"), Böyükxanım (C.Cabbarlı, "Aydın"), Xala (Ü.Hacıbəyov, "Arşın mal alan"), Nazik (S.Rəhman, "Ulduz") və s. rolları tamaşaçı rəğbətini qazanıb. Elmira İsmayılova "Ömürdən uzun gecə" (Hidayət), "Əkizlərin nağılı" (P.Pançev) kimi televiziya filmlərində çəkilib.

Teatrın İrəvandakı fəaliyyəti dövründə

1. Oqudalova («Cehizsiz qız», Aleksandr Ostrovski)

2. Smeraldina («İki ağanın bir nökəri», Karlo Haldoni)

3. Qrafinya («Axırı xeyir olsun», Vilyam Şekspir)

4. Polina («Tribunal», Aleksandr Makayonok)

5. Dilşad («Atayevlər ailəsi», İlyas Əfəndiyev)

6. Dilarə («Şəhərin yay günləri», Anar)

7. Böyük xanım («Solğun çiçəklər», Cəfər Cabbarlı)

8. Şərəbanı («Aydın», Cəfər Cabbarlı)

9. Gülnisə («Yaşar», Cəfər Cabbarlı)

Teatrın Bakıdakı fəaliyyəti dövründə

- Fena («Mənim qaynanam», Georgi Xuqayev)

- Ana («Didərginlər», Zəlimxan Yaqub)

- Sənəm («Allah onlara rəhmət eləsin», Süleyman Rəşidi)

- Gülnar («Abbasqulu bəy Şadlınski», İnqilab Vəlizadə)

- Mehriban («Məhəbbət yaşayır hələ», Hidayət)

- Harayxanım («Durnalar qayıdanada», Hidayət)

- Ballı («Sehrli alma», Şahin Cəbrayılov)

Filmoqrafiya

- Ömürdən uzun gecə

- Bəsdir, ağlama!

- Bir anın həqiqəti

- 3 bacı

Mükafatları

1. Azərbaycan SSR Ali Sovetinin Fəxri fərmanı

2. "Əməkdar artist" fəxri adı

3. "Xalq Artisti" fəxri adı

4. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin mükafatı

5. "Sənətkar" medalı (Azərbaycan Teatr Xadimləri İttifaqının medalı)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.11.2025)

Nail Zeyniyev, “Ədəbiyyat və incəsənət”

İnsan təbiəti ilə bağlı ən böyük paradokslardan biri yəqin ki, budur. Biz eyni zamanda həm real dünyada yaşayırıq, həm də xəyallarımızın dünyasında. Və çox vaxt bu iki dünya bir-birinə qarışaraq bizi parçalayır.

Flober öz qəhrəmanı Emma Bovaryni məhz bu paradoksun qurbanı olaraq yaratmışdı. Emma romantik romanlar oxuyur, özünə qəhrəmanlıq, ehtiras və böyük sevgi xəyal edirdi. Amma real həyat ona kiçik bir şəhərdə, darıxdırıcı ərdə, gündəlik məişət problemləri verir. Xəyal ilə reallıq arasındakı bu uçurum onu məhv edir.

Amma gəlin düşünək ki, xəyalsız həyat mümkündürmü? İnsan heyvan olmaqdan məhz başlıca xəyal qurma qabiliyyəti ilə fərqlənir. Heyvan yalnız indiki anı yaşayır, ac olduqda ovlayır, yorğun olduqda yatır. İnsan isə keçmişi xatırlayır, gələcəyi planlaşdırır, olmayan şeyləri təsəvvür edir.

Xəyal qurmaq bizi irəli aparır. Hər bir kəşf, hər bir ixtira, hər bir incəsənət əsəri əvvəlcə kimsə tərəfindən xəyal edilmişdir. Wright qardaşları uça bilməyi xəyal etməsəydilər, təyyarə olmazdı. Pikasso kubizimlə dünyaya fərqli baxmağı xəyal etməsəydi, rəssamlıq başqa bir yol tutardı.

Amma xəyalın təhlükəsi də bundadır o, bizi real həyatdan qaçmağa sövq edə bilir. Biz öz xəyallarımızda o qədər rahat oluruq ki, reallıqla üzləşmək istəmirik. Gonçarov bu fenomeni "Oblomov"da ustadlıqla təsvir edir. Qəhrəmanı Oblomov divanından qalxıb həyata qarışmaq əvəzinə, gözəl gələcək haqqında xəyallara dalır.

Deməli, xəyal nə pisdir, nə də yaxşı. Xəyal bir növ alətdir. Düzgün işlətsən, səni yaradıcı, innovativ, irəliyə baxan insan edər. Səhv işlətsən isə, reallıqdan qaçan, passiv, həyatdan narazı insan.

Sual budur: biz xəyallarımızı necə idarə edə bilərik? Əvvəla, xəyal ilə məqsəd arasındakı fərqi anlamalıyıq. Xəyal sadəcə təsəvvürdür. Məqsəd isə planlı, mərhələli, reallığa çevrilə bilən xəyaldır. Emma Bovary xəyal qurdu, amma məqsəd qoymadı. Oblomov da eyni xətaya düşdü.

İkincisi, xəyallarımızı reallıqla müntəzəm qarşılaşdırmalıyıq. Sartr deyirdi ki, insan "məhkum olunmuş azaddır" - yəni biz öz seçimlərimizlə özümüzü yaradırıq. Xəyallarımızı həyata keçirmək və ya keçirməmək bu bizim seçimimizdir. Və bu seçimin məsuliyyətini daşımalıyıq.

Nəticədə xəyal insan ruhunun oksigenidir. Xəyalsız insan boğulur. Amma yalnız xəyalla da yaşamaq olmaz. Balans lazımdır. Bir ayağımız yerdə, bir ayağımız isə buludlarda olmalıdır…

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.11.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Şərqdə opera aktrisaları Leyli, Qərbdəsə Cülyetta rlunu ynamağa xüsusi həvəs göstrirlər. Amma bir şərqlinin yaratdığı Cülyetta hətta qərblilərə belə örnək sayıla bilərdi. Söhbət Azərbaycan Gənc Tamaşaçılar Teatrının aktrisası Solmaz Qurbanovanın yaratdığı Cülyetta obrazından gedir.

Bu gün aktrisanı xatırlamağımız əbəs deyildir, bu gün onun doğulduğu günüdür.

Solmaz Qurbnova 1939-cu il 13 noyabrda Bakıda anadan olub. Sənətə 1955-ci ildən Azərbaycan Gənc Tamaşaçılar Teatrından fəaliyyətə başlayıb. Yeniyetmə oğlan rollarında çıxış etmiş Solmaz Qurbanova teatrın səhnəsində əvəzolunmaz ifası ilə yaddaqalan obrazlar yaradıb.

Səhnə fəaliyyətinə Azərbaycan Gənc Tamaşaçılar Teatrında başlamış, yeniyetmə oğlan rollarında çıxış etmişdir: Onun Qavroş (V. Hüqonun "Səfillər" romanı əsasında), Antonio ("Puerto Sorido alovları", M. Minçkovski), Rəcəb ("Anacan", Y. Əzimzadə), Petya ("İnqilab naminə", M. Şatrov), Kamal ("Sehrli yaylıq", K. Həsənov), Cülyetta, Culiya ("Romeo və Cülyetta", "İki veronalı", U. Şekspir) rolları ilə tanınır.

Kraliça ("İki ağanın bir nökəri", K. Qoldoni), Cemma ("Ovod", E. Voyniç), Flavio ("Sükut divarı", P. Missini), Yaqut ("Məlikməmməd", Ə. Abbasov), Paşa xala ("Unutmayın", Y. Əzimzadə), Dilarə ("Ötən ilin son gecəsi", Anar), Şəcərət ("Əlvida, Hindistan", Q. Rəsulov), Afərid ("Söhrab və Rüstəm", İ. Coşğun), Bibi ("Bala bəla sözündəndir" Əli Əmirli), Qəmər banu ("Mahmud və Məryəm", Elçin) və s. rolları bu gün yaddaşlardadır.

Azərbaycan Respublikasının xalq artisti Solmaz Qurbanova 4 iyun 2013-cü ildə Bakıda vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.11.2025)

İmran Verdiyev,

Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

Bu günlərdə sosial mediada bədnam ermənilər tərəfindən Şəki rayonunun Baş Güngüt, Goybulaq, Daşbulaq, Qayabaşı, Çaykənd, Əlyar və Oğuz rayonunun Zərrab, Qarabulaq (Xotkaşen), Calut, Otmanlı, Böyük Söyüdlü kimi kəndlərinin “qədim erməni kəndləri” olması, o cümlədən mənim doğma kəndimin–Yaqublu kəndinin adının vaxtı ilə “Hakobi Şen” olduğu, kəndin tarixi, əhalisi və s. barədə  gülməli, həm də əsassız iddia və uydurmalarla rastlaşdım. 

Bu yazını da onların Yaqublu kəndi barədə hədyanlarına cavab kimi qələmə almışam. Çox istərdim ki, cavabı tarixçi yazsın. Amma müraciət etdiklərimdən səs çıxmadı. Ona görə, bir türk filmində deyildiyi kimi, “iş başa düşdü”, yəni özüm yazası oldum. Varını verən utanmaz deyiblər. 

Hayların hədyanları ilə tanış olandan sonra yadıma universitetdə oxuduğum illərdə hörmətli müəllimim M.Həkimovun doğru danışmayan tələbələrə dediyi “gözünün içinə kimi yalan danışırsan” ifadəsi düşdü. Mən də həmin ifadəni eyni ilə haylara ünvanlayaraq deyirəm ki, gözünüzün içinə kimi yalan deyirsiniz.

Ey yanlar, adına yazılı mənbələrdə, hələlik, Quba rayonunun Xınalıq kəndində anadan olmuş, XIV-XV əsrlərdə yaşamış tarixçi Mahmud Xınaluqinin “XIV-XV əsrlərdə Dağıstan və Şirvan hadisələri” adlı əlyazmasında rast gəldiyimiz bu kənd  sizin  gopa basdığınız kimi heç də “...orta əsrlərdən etibarən qəzanın (əyalətin) böyük və çiçəklənən erməni yaşayış məntəqələrindən biri”, “hələ XV əsrdə Hakobi Şen (Yaqublu) kəndi çoxlu ermənilərin yaşadığı yaşayış məntəqəsi”, “Şərqi Zaqafqaziyanın erməni məşhur yaşayış məntəqələrindən biri” və “1918-ci ilə qədər erməni kəndi “ olmayıb.

Əvvələn, “hələ XV əsrdə” dediyiniz həmin əsrdə yazılmış və yuxarıda da adını qeyd etdiyimiz əlyazmada kəndin adı rusca “Йакублу” (azərbaycanca “Yaqublu”) formasında verilmişdir, “Hakobi Şen” kimi yox. “Hakobi Şen”ninizlə bağlı konkret tarixi mənbə də yoxdur, göstərə də bilmirsiniz. Deməli, sizin “Hakobi Şen” özünüzün uydurmasından savayı bir şey deyil. Heç oradakı “şen”lik də sizlik deyil. Qədim türk sözü olub əcdadla bağlı məkan, yer, yurd, ad anlamındadır (Soyqrim1694067637.pdf, səh:282). Bilin ki, “Yaqublu” toponimi qədim türk dillərindəki “şahzadə” və “başçı” mənalarında işlənən arxaik “yabğu”(“yağbu”) və ya “Kitabi-Dədə Qorqud”dan da bizə tanış olan “yavuq” və “yavuqlu” (yaxın, yaxınlıq) sözləri əsasında formalaşıb. Bu, alimlər tərəfindən çoxdan sübut edilmişdir. (https://ucnoqta.az/news/150109) Antrotoponim (məsələn, Qərbi Azərbaycandakı Şadmanlı, Kosalı, Oğuz-türkmən və avşar tayfalarının bir qolu olan “yaqublular” və s.) əsasında əmələ gəldiyi açıq-aşkar görünür. “Yaqub nəslinə məxsus, Yaqub nəslindən, tirə, qol, boy, oymaq və tayfasından olanlar” anlamındadır. Bu adda toponimlər indiki Azərbaycan Respublikasında, Qərbi və Cənubi Azərbaycanda, eləcə də Gürcüstanda onlarla olub, bəziləri indi də var. Və hamısında uzaq keçmişdə də, indi də azərbaycanlılar yaşayıb və yaşayır. Qərbi Azərbaycandakı Yaqublu kəndlərini isə siz ya tarixdən silmiş, ya da oraları erməni ilə doldurub adını dəyişdirmisiniz.   (https://westaz.org/storage/postFile/Qerbi_Azerbaycanin_turk_mensheli_toponimleri_12-09-2023_15-11-25.pdf , səh: 168)

M.Xınaluqinin əlyazmasında, rayondakı Calut monastırının tarixindən bəhs edən mənbədə, 1701-ci ilə aid erməni kilsə arxivində saxlanılan və Səfəvi Şahı Sultan Hüseynə ünvanlanmış müraciətdə, 1819-cu ilə aid olan “Şəki vilayətinin təsviri” adlı mənbədə, M.Barxudaryantsın 1893-cü ildə yazdığı kitabda,Vartaşen məktəbinin keçmiş müdiri udi M.Bejanovun 1896-cı ildə və Qafqaz Statistika Komitəsinin əməkdaşı D.D.Paqirevin 1914-cü ildə Tiflisdə çap etdirdikləri əsərlərində, ruslar tərəfindən aparılmış bütün kameral təsvirlərə aid sənədlərdə də kəndin adının Yaqublu (“Hakobi Şen” yox) olduğunu görürük.

Toponiminin tərkibindəki türk mənşəli “Yaqub”un, yəhudi və ya udi adı olan Yakovun (İakovun) ərəb forması “Yaqub”la fonetik tərkibcə eyni olması bir təsadüf və zahiri bənzərlikdir. Ermənicə (“Hakobi Şen”) olmasının iddia edilməsi isə sadəcə gülüncdür.

Həm də o, necə “çoxlu ermənilərin yaşadığı yaşayış məntəqəsi” olub ki, çar hökuməti tərəfindən üç əsrdən sonra aparılmış kameral təsvirlərdən belə məlum olur ki, 1824-cü ildə burada 13 həyətdə 42 nəfər kişi, 29 nəfər qadın olmaqla cəmi 71 nəfər yaşayıb. (Z.Ə.Cavadova: “Şimal-şərqi Azərbaycanın əhali tarixi və tarixi demoqrafiyası”, “Altay”, Bakı-2002, səh:52). Bəs hanı sizin “çoxlu ermənilər”? Artmaq əvəzinə azalıblar?! Bəlkə, uçub gediblər?! Yox, getməyiblər, çünki onlar heç gəlib bura qonmamışdılar. O vaxta kimi kənddə azərbaycanlı (türk), ləzgi və udilər yaşayıblar. XIX əsrdə burda məscid binasının olması, 1825-ci ildə bu kənddə Əsgər Salami adlı şairin anadan olduğu və Azərbaycan dilində yazıb-yaratdığı da məlumdur .

(Bax: https://www.edebiyyatveincesenet.az/ru/life/item/18708-khikh-aesrdae-yasham-sh-bir-shair-aeszhaer-salami-hagginda-ipudzu).

Kameral təsvir göstərir ki, Yaqublunun yaxınlığında həmin kəndin icmasına daxil olan və cəmi 16 nəfər azərbaycanlının yaşadığı “Duruca” adlı kiçik bir yaşayış məntəqəsi də olub. 1819-cu ilə aid kameral təsvirdə isə kəndin cənub hissəsi “Güllüdağ kəndi” adı ilə ayrıca yaşayış məntəqəsi kimi verilib, həm də burda yaşayan udilər erməni kimi qeydə alınıb. Həmin mənbədən o da aydın olur ki, həmin “kənd” Nuxa xanı Məhəmmədhəsən xanın öz nəslindən olan və boşanmış arvadı Xeyrənnisə xanıma talaq olaraq verilib, kəndin vergisi də ona çatırmış. Mənbələr sübut edir ki, XVIII əsrdə kənd həm də qışlaq yeri olub. Aydın məsələdir ki, qışlaq yeri kimi buradan istifadə edənlər elatlar və ləzgilər idi. Erməni hara, yaylaq-qışlaq hara?! (Bax: İ.Verdiyev: “Yaqublu kəndi və onun məktəbi”, Mingəçevir-2022, səh: 45).

Alban-udi Xristian İsmasının sədri R.Mobili “Dədə Qorqud Milli Fondu –Azərbaycan Dünyası” jurnalının 18 iyul 2018-ci il tarixli sayında dərc etdirdiyi “Qafqaz Albaniyasının müstəqil apostol kilsəsinin birbaşa dini varisi –alban-udi xristian icması” adlı məqaləsində göstərir ki, XX əsrin əvvəllərinədək Oğuzun (Vartaşenin) digər kəndləri ilə yanaşı, Yaqublu kəndində də udilər kompakt şəkildə yaşamışlar. Tarix də göstərir ki, həmin dövrlərdə kənddə mənşəcə udu olan Nerses Bəynəzər adlı keşiş də yaşamışdır, o hətta erməni kilsəsindən ayrılmaq barədə ərizəyə imza da atmışdır.

(https://www.facebook.com/oghuzhistoricial/).

Tiflisdə dərc olunmuş “Nor-Dar” qəzetinin 07 sentyabr 1887-ci il tarixli 151-ci sayında kəndin adı “Yaqublu” kimi qeyd edilməklə, udi S.Silikovun mülki olduğu göstərilmişdir. (Bax: Q.Cavadov və R.Hüseynov: “Udilər”, Elm, Bakı-1999, səh:96). Siz daşnakların 1918-ci ildə öz doğma kəndlərindən –Yaqubludan didərgin saldığınız udilərin nəvə-nəticələrinin bir qismi (dallarilər) indi də Qəbələ rayonundakı Nic qəsəbəsinin Dəlləkli məhəlləsində yaşayırlar və yeri düşdükcə hələ də sizlərə ləhnət oxuyurlar (Yaqublu_kendi_ve_onun_mektebi (4).pdf . səh:36).

Sizin Yaqublunun “1918-ci ilə qədər bu erməni kəndi olub”  sərsəmləmənizi rus ordusunda xidmət edən, Şirvana gedərkən rayonun Zərrab kəndindən də (həmçinin Zərrabın şərqində, ondan 4-5 km. aralı olan, Şirvan istiqamətindəki Yaqubludan) keçən ispan general Xuan Van Haleni Sartinin xatirələri də təkzib edir. Belə ki, o, 1820-ci ildə burdan keçərkən qeyd edir ki, ermənilər bu ərazilərə yeni köçürülüb, sənaye və ticarətlə məşğul olurlar.

 (Dos años en Rusia: obra redactada a la vista de las memorias y manuscritos ... - Agustín Mendía - Google Kitaplar) və ya (https://cavid.info/ispan-general-xuan-van-halenin-az%c9%99rbaycana-s%c9%99f%c9%99ri/)

Bu təkzibi mümkün olmayan tarixi faktdır.

Özünüz də yaxşı bilirsiniz ki, siz ermənilərin bura köçürülməsi XIX əsrin əvvəllərindən başlanmışdır. Rus tədqiqatçısı N.İ.Şavrov yazırdı ki, “Zaqafqaziyada yaşayan 1 milyon 300 min nəfər erməninin 1 milyonu yerli deyildir. Və onlar vilayətə bizim tərəfimizdən köçürülüb”. (N.İ.Şavrov: "Zaqafqaziyada rus işinə yeni təhlükə: Muğanın yadellilərə satışının gözlənilməsi". SPB. 1911, səh: 59). XIX əsrin sonlarında kənddə əhali sayının 1000 nəfəri ötməsi də təbii artım nəticəsində deyil, məhz həmin köçürmənin hesabına olmuşdur. Öz mənbələrinizdə də qeyd etdiyiniz kimi, gəlmə ermənilərin içərisində Dağlıq Qarabağdan köçürülənlər də çox olmuşdur. Yazdığınız “Həmin əsrin (XIX əsrin) sonunda əhali (kənd – İ.V.) Artsax köçkünləri hesabına dolduruldu” cümləsi də bunu sübut edir. (Bax: Vartaşen erməni tarixi yaşayış məntəqələri. Hakobi Şen (Yaqublu). Beləliklə, “...orta əsrlərdən etibarən qəzanın (əyalətin) böyük və çiçəklənən erməni yaşayış məntəqələrindən biri” ifadəsində “orta əsrlərdən” sözlərini kənara ataq. (Çünki yuxarıda da qeyd etdiyimiz kimi, yalandır, “orta əsrlərdə” burada hay olmayıb.)  

 “...Çiçəklənən erməni yaşayış məntəqələrindən biri” məsələsinə gələndə isə, deyə bilərik ki, siz ermənilər gələndən sonra bura “çiçəklənən erməni yaşayış məntəqəsi” yox, fitnə-fəsad yuvasına çevrilmişdi. Tarixi faktlar göstərir ki, sizlərin əraziyə köçürülməsi başlayandan az sonra ermənilər yerli xalqların nümayəndələrinə - azərbaycanlılara, ləzgilərə, udilərə, onların məscid və kilsələrinə qarşı təcavüzə başlamışdılar (https://fgurgia.ru/object/3759837) və ya (https://www.facebook. com/profile/100063458799948/search/?q=Cana%C5%9Fvili).

Tezliklə etnik udilərin kilsələrində hökmranlığı ələ almışdılar. Ermənilər yerli əhalini evlərindən çıxarır, onlara məxsus olan əmlakı mənimsəyir, talançılıq edir, camaatı soyur və incidirdilər. Nəticədə azərbaycanlılar, ləzgi və udilər tədricən, həm də məcburən kəndi tərk etməyə başlamışdılar. Məhz bunun nəticəsində XIX əsrin sonlarına doğru aparılmış kamerial təsvirlərdə ermənilərin kənddə sayca çoxluq təşkil etdikləri qeydə alınmışdır. Məsələn, 1886-cı ildə aparılmış kameral təsvirdən də göründüyü kimi, XIX əsrin sonlarında Yaqublu kəndində Azərbaycan, ləzgi və udi xalqlarının nümayəndələrindən cəmi 10-15 nəfər qalmışdı. 

Siz ermənilərin qeyri millətlərin nümayəndələrinə qarşı təcavüzləriniz isə bitib tükənmək bilmirdi. Həmin dövrlərdə Vartaşen qarnizonunun (baş qərargahı Nuxanın Qayabaşı kəndində yerləşirdi) zabitlərindən Ter Qriqoryants (mənbələrdə onun üzdəniraq S.Şaumyanın qohumu olduğu göstərilir) adlı bir daşnak baş qaldırmışdı. Qayabaşıdakı baş qərargahla sıx əlaqə saxlayan Ter Qriqoryants  erməni kəndlərini, o cümlədən Yaqublunu gəzərək əhalini silahlanmağa və alaylar təşkil etməyə çağırırdı. Kənddəki ermənilər Qayabaşıdakı qərargahla, Oğuzdakı qarnizonla sıx əlaqə saxlayır, onlara hər cür maddi-mənəvi köməklik edir, silahlanır və aldıqları əmrləri yerinə yetirirdilər (https://www.lib.az/users/1/upload/files/60.pdf , səh:98).

1918-ci ilin yazında çox yerdə olduğu kimi, Yaqubludakı erməni silahlı dəstələri də müsəlman xalqların nümayəndələrinə qarşı qırğınlara başlamışdılar. Onlar adətən səhərə yaxın, hava tam açılmamış müsəlman kəndlərinə silahlı hücumlar edir, qətl və qarətlər törədir, hava işıqlanan kimi çəkilib gedirdilər. Amma (“Proqrammı armyan v Bakinskoy i Elizavetpolskoy qubernie” saxta sənədlər və materiallar məcmuəsində göstərilən kimi) yalandan Bakıya və Tiflisə müsəlmanların təzyiq və təqiblərinə məruz qalmaları barədə məktublar göndərir, riyakarlıqla “imdad” diləyirdilər. Ermənilərlə, onların rəhbərləri ilə aparılan söhbətlər, qaçqınların yerləşdirilməsi və kəndlərin qarşılıqlı dəyişdirilməsi barədə edilmiş təkliflər, köməkliklər, güzəştlər və xəbərdarlıqlar da heç bir nəticə vermirdi. Erməni mənbələrində də (“Proqrammı armyan v Bakinskoy i Elizavetpolskoy qubernie” sənədlər və materiallar məcmuəsi) qeyd edildiyi kimi, 3 may 1918-ci il tarixdə Padar və Yaqublu kəndləri arasında neytral zonada Zaqafqaziya müftisi Mustafa Əfəndizadənin; Nuxa və Ərəş qəzalarının rəhbər şəxslərinin, 32 kəndin rəsmi nümayəndələrinin (müsəlman və ermənilərin) iştirakı ilə keçirilmiş geniş sülh konfransında kəndlərin qarşılıqlı dəyişdirilməsi, ədavətə son qoyulması və dinc-yanaşı yaşamaq barədə razılıq əldə olunsa da, sonralar erməni daşnakları tərəfindən bu razılaşmalar pozulmuşdu. Qafqaz İslam Ordusunun komandanı Nuru Paşanın qaçqın düşmüş ermənilərin ərazidəki müxtəlif kəndlərə, o cümlədən Yaqubluya yerləşdirilməsi təklifi də erməniləri qane etməmiş, onlar öz murdar əməllərini davam etdirmişdilər  (https://www.lib.az/users/1/upload/files/60.pdf , səh:110).

1918-ci ildə Batum müqaviləsinə əsasən köməyə gəlmiş türk hərbi  qüvvələri yerli qüvvələrlə birlikdə miralay Süleymanovun komandanlığı altında qısa müddət ərzində Qayabaşıdakı terror yuvasına çevrilmiş erməni qərargahını ləğv edərək, 1918-ci ilin iyul ayının altısında oradan “8 vers” şimal-şərqdə yerləşən Yaqublu kəndini də erməni silahlılarından təmizləmişdi. Dinc sakinlərə kənddə qalıb yaşamaq təklif edilsə də, onlar bu təklifini qəbul etməmiş və öz istəkləri ilə buranı tərk etmişlər (https://www.lib.az/users/1/upload/files/60.pdf, səh:110,112). Ona görə sizin  mənbələrinizdəki “1918-ci il yayda bu kəndin və ətrafdakı digər kəndlərin erməni əhalisi türk-tatar qüvvələri tərəfindən qırğınlara məruz qalıb” ifadəsi tamamilə iftira, böhtan, yalançı vay-şüvən, N.N.Şavrovun da dediyi kimi erməni “hay-küyü”dür. Bu da sizin erməni xislətinə xas olan bir şeydir və təəccüblü deyil.

Qaldı erməni mənbələrində qeyd edilən kilsələrə, bəli, Yaqubluda iki kilsə olub. Hətta birinin etnik mənşəcə udi olan H.Silikov tərəfindən tikildiyi də məlumdur (Yaqublu_kendi_ve_onun_mektebi (4).pdf. səh:28). Onu da xüsusi olaraq qeyd edək ki, faktlar kənddə məscid binasının da olduğunu göstərir. Daşnakların erməni kilsəsi hesab etdikləri kilsələr isə zorla qriqorianlaşdırılmış və Eçmədzin kilsəsinə tabe etdirilmiş udi kilsələri idi. Təsadüfi deyildir ki, etnoqraf və tarixçi İ.(M).Canaşvili 1903-cü ildə “Heretinin təsviri” adlı məqaləsində Vartaşendəki (Oğuzdakı) udi kilsələrinin erməniləşdirilməsindən bəhs edərkən yazırdı: “Ruslar Nuxa Xanlığını fəth etdikdə Paskeviç bu bölgədəki erməniləri gücləndirdi və keşişsiz qalan pravoslav xristianlar tədricən erməni dinini qəbul etməyə məcbur oldular. Amma əslində bu torpaqlarda heç vaxt erməni kilsələri olmamışdı”.

(https://www.facebook.com/profile/ 100063458799948/search/?q =Cana%C5%9Fvili.) Şəxsən mən və həmyaşıdlarım 1970-1980-ci illərdə Vartaşendə (Oğuz şəhərində) və Qəbələ rayonunun Nic kəndində yaşayan udilərin xarabalığı qalmış, kəndin şimal hissəsində yerləşən (udi H.Silikovun tikdirdiyi) kilsə yerini ziyarətə gəlmələrinin və burda dini ayinlər keçirmələrinin canlı şahidləriyik. O vaxt yaşlı kənd sakinləri (M.Mehdiyev, Q.Abbasov, Ə.Abdullayev, Q.Rzayev və b.) onların çoxunu şəxsən tanıdıqlarını və hamısının da udi olduqlarını söyləyirdilər (Yaqublu_kendi_ve_onun_mektebi (4).pdf , səh:30 ).

Rayondakı Calut monastırında (həmin vaxt bu bura Eçmədzinin tabeliyini qəbul etməmişdi, avtokefal idi) katolikos taxtını tutmuş, Albaniya katolikosu olmuş Aristakesə gələndə isə bildiririk ki, o Yaqubluda anadan olub, lakin mənşə etibarı ilə erməni yox, udi idi. Yaqubluda dəfn olunub və qəbirüstü kitabəsi də Yaqublu qəbiristanlığında olub. “...məhz bu monastırda yerli udilər Gəncəsərə qarşı öz müstəqil "Alban" katolikosluqlarını yaradıb və 1402-ci ildən 1511-ci ilə qədər, düz 1 əsr idarə ediblər. Həmin katolikosların da məzarları indiki Oğuz və Qəbələ rayonlarının kəndlərində yerləşir....Bu katolikosların hamısının Calutda hökmranlıq sürməsi, Oğuz və Qəbələ zonalarında vəfat etmələri bizə əsas verir ki, bu katolikosların etnik udi olduğunu deyək.

(https://www.facebook.com/groups/484135851677857/posts/30936 96507388432/?rdr). Udi Aristakesi erməni hesab etmək isə erməni arsızlığından və saxtakarlığından başqa heç nə deyil.

Din ayrı qardaşlarımız qıpçaq türklərinin hesabına ölkə quran, qədim alban tayfalarından sayılan udilərin maddi-mənəvi dəyərlərinə sahiblənib özünüzə “qədim tarix” düzəldən, “udini erməni edən” (erməniləşdirən), hərədən bir şey çırpışdıran  siz haylardan bundan artıq nə gözləmək olar ki?! Vaxtı ilə rus yazıçı, tarixçisi və diplomatıA.S.Qriboyedov rus imperatoruna məktubunda yazırdı ki, “Əlahəzrət, mərkəzi rus torpaqlarında ermənilərin məskunlaşmasına icazə verməyin. Onlar elə tayfadırlar ki, bir neçə il yaşayandan sonra dünyaya hay-küy salacaqlar ki, bura bizim qədim dədə-baba torpağımızdır” (https://azerbaijan.az/related-information/106 ).

A.S.Qriboyedov nə qədər haqlı imiş! 

1. Şəkildə: Yaqublu kəndinin məzunları

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.11.2025)