Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Ədəbiyyat və incəsənət” portalında yayımlanan Türk dünyası haqqında olan layihəsində bügünkü təqdimat Orta əsr türk mütəfəkkirlərində ədalət və dövlət ideyasıbarədədir.

Orta əsr türk mütəfəkkirlərində ədalət və dövlət ideyası qədim türk dövlət fəlsəfəsinin və islam dünyagörüşünün vəhdətində formalaşmış, həm siyasi, həm də mənəvi müstəvidə izah edilən dərin bir anlayış kimi diqqət çəkir. Türk intellektual ənənəsində ədalət, kainatın və cəmiyyətin təməl prinsipi, dövlətin varlığının əsas dayağı kimi qəbul olunurdu. Bu ideya həm qədim “Töre” sistemində, həm də islam sonrası dövrün fəlsəfi-siyasi traktatlarında (xüsusilə, Səlcuqilər və Qəznəvilər dövründə) mühüm yer tuturdu.

Ənənənin kökləri Orxon-Yenisey abidələrinə qədər gedib çıxır. Bilgə Kağan yazıtlarında “xalqı ədalətlə idarə etmək”, “el üçün gecə yatmayıb, gündüz oturmayıb işləmək” kimi fikirlər dövlət başçısının məsuliyyətini və ədalətin dövlətin legitimliyi üçün əsas şərt olduğunu göstərir. Bu, türk siyasi mədəniyyətində hökmdarın Tanrı tərəfindən verilmiş məsuliyyətini əks etdirir: xaqan ədalətli olmasa, Tanrı onun səltənətini əlindən alar.

İslam dövrü türk mütəfəkkirləri bu anlayışı daha fəlsəfi və sistemli şəkildə işləyiblər. Əl-Fərabi (IX–X əsr) “Əl-Mədinətül-fazilə” (“Fəzilətli şəhər”) əsərində ədaləti cəmiyyətin harmoniya və nizam prinsipi kimi təqdim edir. Onun fikrincə, dövlətin məqsədi yalnız maddi rifah deyil, həm də mənəvi kamillikdir. Fərabiyə görə, ədalət olmadan nə fəzilətli rəhbər, nə də fəzilətli cəmiyyət mövcuddur.

Yusuf Balasaqunlunun XI əsrdə yazdığı “Kutadqu Bilig” (“Xoşbəxtlik gətirən bilik”) isə türk dövlət fəlsəfəsinin ən sistemli ifadəsidir. Burada ədalət “Kün-Toğdı” (ədaləti təmsil edən obraz) simvolu ilə personifikasiyalaşdırılır. Əsərdə dövlət idarəçiliyinin dörd əsas dayağı göstərilir: ədalət, xoşbəxtlik, ağıl və qaneçilik. Yusuf Balasaqunlu bildirir ki, “ədalət dövlətin dirəyidir, ədalətsiz dövlət uzun yaşamaz”. Bu, həm sosial nizamı, həm də Tanrı iradəsini qorumaq anlamı daşıyır.

Nizami Gəncəvi də öz didaktik əsərlərində ədalət ideyasını mərkəzi dəyər kimi təqdim edir. “Sirlər xəzinəsi”ndə o yazır: “Ədalət elə bir günəşdir ki, doğduğu yerdə zülmət qalmaz”. Nizami üçün ədalət həm siyasətin mənəvi ölçüsüdür, həm də insanın ilahi borcudur.

Nəsirəddin Tusi “Əxlaqi-Nasiri” əsərində ədaləti əxlaqi dəyərlərin tacı adlandırır və dövlətin nizamını qorumağın yeganə yolu kimi təqdim edir. Onun fikrincə, “ədalət insanların ortaq rifahı naminə fərdi istəklərin tənzimidir”.

Məlikşah Səlcuqi dövrünün siyasi düşüncəsində də ədalət dövlətin sabitliyinin meyarı idi. Vezir Nizamülmülkün “Siyasətnamə” əsəri bu baxımdan xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Orada dövlətin qorunmasının yolu kimi ədalətli idarə, dürüst vergi sistemi və xalqın rifahına diqqət göstərilir.

Beləliklə, orta əsr türk mütəfəkkirlərində ədalət anlayışı sadəcə hüquqi kateqoriya deyil, həm də kosmik və mənəvi prinsipdir. Dövlət isə bu ədalətin həyata keçmə məkanıdır. Türk dövlət fəlsəfəsində ədalət, Tanrı iradəsinin yerdəki təzahürü, hökmdarın isə bu ilahi nizamın qoruyucusudur. Bu ideya zamanla həm Osmanlı siyasi fikrində, həm də müasir türk siyasi mədəniyyətində öz izlərini saxlamışdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.11.2025)

Aynur İsmayılova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Hərdən söz tapmaq olmur.

Bəzən söz bir tapıntı, bəzən də bir itki olur.

Tapdığın söz səni azad edir, itirdiyin isə içində qalır ağır bir yük kimi. Söz səni həm dəyərli edər, həm də dəyərdən salar. Söz söyləmək bir seçimdir. İçində çox şey saxlayır. Zaman keçdikcə səni də sözlərin formalaşdırır. Dediklərin qədər tanınırsan, tanındığın qədər söz sahibisən.

Söz yalnız danışmaqla yox, bəzən susmaqla da deyilir. Söz həmişə səslə gəlməz, bəzən sükutun içində də gizlənər. Bəzən söz ən qiymətli duyğuların ifadəsidir, hansı ki, dəyərini özündə saxlayır.

 Bəzən isə basdırılmış arzuların qapısını açan açarı içində gizlədər.

Bəlkə də söz, içimizdə susanların dilə gəlmək üçün tapdığı yoldur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.11.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafına töhfələr vermiş bir şəxs olub Zəfər Nemətov. Bəlkə də yaradıcılığı unudula bilər, amma təşəbbüsləri, gördüyü işlər əsla unudulan deyil.

Azərbaycanın tanınmış rejissoru, pedaqoq Zəfər Nemətov 5 iyun 1917-ci ildə Bakıda anadan olub. Azərbaycan Dövlət Teatr Texnikumunda və Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutunda təhsil alıb. Moskva və Sankt-Peterburq şəhərlərində rejissor təcrübəsi keçib.

 1943-cü ildənAzərbaycanDövlətGəncTamaşaçılarTeatrındarejissor, 1954-cü ildənbaş rejissorvəzifələrində çalışıb. Bu teatrın Azərbaycan və rus bölmələrində "Qaraca qız, "Polad necə bərkidi", "Qarlar kraliçası", "Tamahkar", "Yaşar", "Bir saat xəlifəlik", "Anacan", "Qırmızı şeytan balaları", "Romeo və Cülyetta", "Müfəttiş", "Polad üzük", "Zorən təbib", "Zoluşka" və s. tamaşalara quruluş verib.

Gənc rejissorlar üçün "Rejissor sənəti haqqında" (Mehdi Məmmədovla birlikdə) və "Əliağa Ağayev" (Tofiq Kazımovla birlikdə) kitablarının müəllifidir. 1960–1971-ci illərdə Azərbaycan Teatr Cəmiyyətinin sədr müavini vəzifəsində çalışıb. Milli mədəniyyət tarixində əhəmiyyətli yer tutan bir sıra tədbirlər, o cümlədən 1968-ci ildə Azərbaycanda ilk dəfə keçirilən ASSİTEJ-in festivalı onun təşəbbüsü və gərgin əməyi sayəsində keçirilib.

Bu gün Teatr Xadimləri İttifaqının yerləşdiyi bina (Bakı şəhəri, Xaqani küçəsi, 16) ulu öndər Heydər Əliyevin himayədarlığı, görkəmli sənətkarlar Mustafa Mərdanov və Zəfər Nemətovun təşkilatçılığı və zəhməti bahasına başa gəlib.

Gənc Tamaşaçılar Teatrında quruluş verdiyi tamaşalar

1."Məlik Məmməd" (Ə.Abbasov)

2. "Müfəttiş" (A.Qoqol)

3. "Qaraca qız" (A.Şaiq)

4. "Yaşar" (C.Cabbarlı)

5. "Anacan" (Y.Əzimzadə)

6. "Romeo və Culyetta" (U.Şekspir)

7. "Komsomol poeması" (S.Vurğun)

8. "Əlvida Hindistan" (Q.Rəsulov)

9. "İki həyat" (R.İsmayılov)

Zəfər Nemətov 19 noyabr 1971-ci ildə vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.11.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Dirijor deyəndə hamı Niyazini yada salır.

Amma başqa tanınmış dirijorlarımız da var. Məsələn, Nəriman Əzimov.

Bu gün onun anım günüdür.

Anır, Allahdan rəhmət diləyirik.

Nəriman Əzimov 1 iyun 1936-cı ildə Gəncədə anadan olub. Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının Xor dirijorluğu fakültəsini bitirib. Tələbəlik dövründən Xalq Çalğı Alətləri Orkestrində tarzən kimi fəaliyyət göstərən Nəriman Əzimov ömrünün 60 ilini Azərbaycan Televiziyası və Radiosuna həsr edib.

Nəriman Əzimov Azərbaycan Teleradiosunun Xor kollektivində xormeyster işləyib. O, 1974-cü ildən Səid Rüstəmov adına Azərbaycan Dövlət Xalq Çalğı Alətləri Orkestrinin bədii rəhbəri və baş dirijoru olub.

 Həmçinin AzTV QSC səs rejissoru işləyib.

Nəriman Əzimov "Gəncəm", "Xatirə", "Özəlim – gözəlim" və s. əsərlərin müəllifidir. O, 2003- cü ildə professor elmi rütbəsini qazanıb.

Mükafatları

1. Azərbaycan SSR Ali Sovetinin Fəxri fərmanı

2. Azərbaycan Respublikasının Xalq artisti

3. "Şöhrət" ordeni

Uzun sürən ürək çatışmazlığından və xəstəlikdən əziyyət çəkən Nəriman Əzimov 19 noyabr 2016-cı ildə vəfat edib və Gəncənin Səbsikar qəbiristanlığında dəfn edilib.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.11.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bəli, operamızda belə səsə böyük ehtiyac var idi.

Son mogikanlar gedəndən sonra bir boşluq yaranmışdı. O gəldi və bu boşluğu doldurdu.

Azərbaycan Respublikasının xalq artisti Samir Cəfərov 19 noyabr 1976-cı ildə Naxçıvan MSSR, Babək rayonunun Nehrəm kəndində anadan olub. 1993–1997-ci illər ərzində Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetində teatr və kino sənəti ixtisası üzrə, 1999–2001-ci illərdə Bakı Musiqi Akademiyasında solo oxuma ixtisası üzrə təhsil alıb. Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrın solistidir.

Üzeyir Hacıbəylinin "Koroğlu" operasında Koroğlu, Cüzeppe Verdinin "Traviata" operasında Alfred və "Riqoletto"da Hersoq partiyalarını ifa edib. 2001-ci ildə Almatında keçirilən Vokalçıların Beynalxalq Müsabiqəsinin laureatı olub (2 yer). 2002-ci ildə Moskva şəhərində "Qalina Vişnevskayanın Opera Mərkəzi"ndə təhsil alıb. Repertuarında Avropa və Azərbaycan bəstəkarlarının operalarının aparici partiyaları, habelə mahnı və romanslar təmsil olunub.

Rusiya, İspaniya və s. ölkələrdə qastrol səfərlərində olub. 2007-ci ildə S. Cəfərov Azərbaycan Respublikasının Əməkdar Artisti fəxri adına layiq görülüb. 12 dəfə Prezident Mükafatına layiq görülüb. 2017-ci ildə Gəncə Dövlət Filarmoniyasının direktoru təyin edilib. Yeni Azərbaycan Partiyasının VII qurultayında (5 mart 2021-ci il) YAP İdarə Heyətinin üzvü seçilib.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.11.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Mən təkidlə xahiş edirəm, bu gün Hüseynağa Hadıyevin ifasında “Ay köçəri quşlar” mahnısını dinləyin. Əmin edirəm ki, bu qədər həzin, bu qədər kövrək, bu qədər yanğılı səs əsla eşitməmisiniz.

Hüseynağa Hadıyev 1946-cı ildə Bakıda anadan olub. Hüseynağa musiqi ilə "Pionerlər evi"ndə qarmon dərnəyində məşğul olmağa başlamışdı. Dostlarından biri — bəstəkar Rizvan Ələsgərovun təkidindən sonra onunla "Dan ulduzu" instrumental ansamblına qoşulmağa razılıq verib.

Hüseynağa sonuncu kursda oxuyarkən ailə həyatı qurub, institutu bitirdiyi il hərbi xidmətə çağrılıb, 1973-cü ilin yanvarında oğlu Ceyhun dünyaya gəlib. Hüseynağa bu xəbəri hospitalda eşidib. Həmin vaxt hərbi xidmətdə xəstələndiyi üçün onu Bakıya hospitala gətiriblər.

Həyat yoldaşı Sveta xanımın sözlərinə görə Hüseynağa Hadıyev sevmədiyi mahnını oxumayıb. "Gecələr bulaq başı", "Bu gecə", "Mənim dünyam" mahnıları dinləyicilər tərəfindən daha çox sevilib.

Hüseynağa Hadıyev ömrü boyu "Dan ulduzu" ansamblının solisti olub. Bu ansambla o qədər bağlanıb ki, nə zamansa onu tərk edə biləcəyini ağlına belə gətirməyib. O dövrdə televiziya, radio proqramlarına çıxmasında problem olmadığı üçün Hüseynağa tez-tez ekranda görünüb. Ancaq bir qədər fərqli geyinməsinə və saç düzümünə görə ona tez-tez irad tutar və səhnəyə çıxanda uzun saçlarını kəsdirməyə, kostyum geyinməyə məcbur ediblər. Bu qadağalar onu həmişə özündən çıxarıb.

Albomları/Mahnıları

- Mənim dünyam

1. Nə Gözəldir Azərbaycan

2. Bağçadan Gələn Səs

3. Gəl Barışaq

4. Köçəri Quşlar

5. Bir Xumar Baxışla

6. Unuda Bilmirəm

7. Mehriban İnsanlar

8. Məzəli Mahnı

9. Xalidə

10. Gözəl

Müğənni 12 yanvar 1994-cü ildə vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.11.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bir  payız  axşamı

göl  kənarında

o qız  özü  boyda  bəyaz  qar  idi.

Onun  şeirlərində  ağ  çiçək qadın ismətinin simvoludur:

Ay  ömür  sirdaşım,

üzüağlığından

Silkinib, çalxanıb  gözlərin  sənin.

Bəlkə payızda doğulduğu üçündür  ki,  Aslan  Kəmərlini başlanğıcı su ilə-yağışla, nəmişliklə  bağlayırdı.

Bir payız  axşamı...

Ulduz görünmür.

Yağır...

Çiçək-çiçək gölə iz düşür.

yaxud

Budaqdan  süzülür  damcı-damcı  su,

Hər  yarpaq  üstündə  bir  ulduz  yanır.

Dərənin  istəyi, dağın  arzusu

Buluddan  nəmlənir, çəndən  islanır.

Dolu  ona  “Misri”saz  havasını  xatırladırdı.

Dolu  bu  meşəni  döyəcək  indi,

Ay  aşıq, “Misri”dən  “Sarıtel”ə  keç.

Ağ  yağış  əslində  işığın başqa  bir  ifadəsidir, başqa  bir  formasıdır:

Ağ  yağış  altında  çimir  ağ  söyüd,

Ağ  söyüd  mırlanar, şəfəqlənərmiş...

Aslan Kəmərli 1942-ci il noyabrın 19-da Qazax rayonunun Kəmərli kəndində anadan olub. Burada orta məktəbi bitirib, sonra kolxozda çalışıb. Bakı rabitə texnikumunda təhsilini davam etdirib. Ordu sıralarında xidmət edib. Əmək fəaliyyətinə "Neft daşları" qəzeti redaksiyasında ədəbi işçi kimi başlamış, sonra redaktor işləyib, "Azərbaycan gəncləri" qəzeti redaksiyasının xüsusi müxbiri olub. M.Qorki adına Moskva Ədəbiyyat İnstitutunun poeziya fakültəsini bitirib.

"Pioner" jurnalı redaksiyasında məsul katib, "Azərbaycan" qəzetində müxbir, sonra Gəncə-Qazax zonası üzrə xüsusi müxbir olub. "Qazax" Xeyriyyə Cəmiyyətinin yaradıcılarından biri və ilk sədri idi. SSRİ jurnalistlər dəstəsinin tərkibində Türkiyədə olub. Ədəbi yaradıcılığa "Xala bənzər", "Dənizdə şəhər" adlı ilk mətbu şeirləri ilə başlayıb. Həmin lirik şeirləri 1968-ci ildə "Ədəbiyyat və incəsənət" qəzetində çapdan çıxdıqdan sonra dövri mətbuatda müntəzəm çıxış edib.

Kitabları

1. Kəndimizin baharı

2. Obamıza yönüm düşüb

3. Yadigar şəkil

4. Ömrümə düşən işıq

5. Yolumu gözləyən var.

6. Babamın yüz yaşı var.

Aslan Kəmərli 1992-ci il oktyabr ayının 21-də avtomobil qəzası nəticəsində vəfat edib, doğma kəndində dəfn olunub.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”
(19.11.2025)

İlhamə Məhəmmədqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Sumqayıt təmsilçisi

Ramiz Rövşən

AYRILIQ

Yenə bu şəhərdə üz-üzə gəldik,

Neyləyək, ayrıca şəhərimiz yox.

Bəlkə də, biz xoşbəxt ola bilərdik,

Bəlkə də, xoşbəxtik,

xəbərimiz yox.

Aradan nə qədər il keçib görən, -

Tanıya bilmədim,

məni bağışla.

Mən elə bilirdim, sənsiz ölərəm,

Mən sənsiz ölmədim,

məni bağışla!

"Ölmədim" deyirəm,

nə bilim axı, -

Bəlkə də, mən sənsiz ölmüşəm elə,

Qəbirsiz-kəfənsiz

ölmüşəm elə.

Bəlkə də, biz onda ayrılmasaydıq,

Nə mən indikiydim,

nə sən indiki, -

Ayrıldıq, şeytanı güldürdük onda;

Bu ilin

bu ayın

bu günündəki,

Elə bu küçənin bu tinindəki

məni də, səni də öldürdük onda.

...Sağımız-solumuz adamla dolu,

Qol-qola kişilər, qadınlar keçir.

Özündən xəbərsiz

ömründə min yol

Özünü öldürən adamlar keçir.

Keçir öz qanına batan adamlar,

Bir də ki, qan hanı?

Qan axı yoxdu.

Hamı günahkardı dünyada,

amma

Dünyada heç kəsin günahı yoxdu.

Bizsiz yazılmışdı bu tale, bu baxt,

Sapanddan atılan bir cüt daşıq biz.

Bəlkə bu dünyada

on-on beş il yox,

Min il bundan qabaq ayrılmışıq biz.

Halal yolumuzu dəyişib,

nəsə

Çaşmışıq, bir özgə yoldan getmişik.

Bəlkə min il qabaq səhv düşüb nəsə,

Minillik bir səhvə

qurban getmişik.

Dəyişib yerini bəlkə qış-bahar,

Qarışıb dünyanın şəhəri, kəndi.

Bəlkə öz bətnində

ögey analar

Ögey balaları gəzdirir indi.

Ömrüm başdan-başa yalandı bəlkə,

Taleyim başqaymış doğrudan elə.

O yoldan ötən qız

anamdı bəlkə,

Bəlkə də, oğlumdu bu oğlan elə.

Bu yalan ömrümdə

görən sən nəsən?

Bəlkə heç sevgilim deyilsən mənim.

Anamsan,

bacımsan,

nənəmsən,

nəsən?!..

Bircə Allah bilir, nəyimsən mənim.

Bizi kim addadar bu ayrılıqdan,

Çatmaz dadımıza

nə yol, nə körpü.

Ölüsən,

dirisən,

hər nəsən,

dayan!

Dayan, heç olmasa əlindən öpüm...

Deyirsən: "Ölüyəm, ölünü öpmə..."

Əlimin içində

soyuyur əlin.

Deyirsən: "Sən Allah, əlimi öpmə,

əlimdən, deyəsən, qan iyi gəlir..."

Ramiz Rövşən dünyaya ağrının içindən baxır, amma onu gözəlləşdirir.

“Ayrılıq” şeirindəki kədər ağlayan kədər deyil, düşünən kədərdir.

Onun qəhrəmanı sanki həyatla barışıb, amma içində bir ucu qanayan yara daşıyır.

“Neyləyək, ayrıca şəhərimiz yox”. Bu, Ramiz Rövşənin “sadəlikdə dərinlik” prinsipidir.

Şair burada elə bir “böyük ağrını” bir cümləyə sığışdırır ki, sanki iki insanın arasında bir şəhər qədər məsafə var, amma o şəhərin içində də bir-birindən qaçmağa yer yoxdur.

Bu misrada həm təslimiyyət, həm sevgi qalıqları, həm də kədərin gözəlliyi var.

Bu şeir “ayrılıq” deyəndə təkcə sevgililərin yollarının ayrılmasını demir. Burda həyatın özü ilə, taleylə, hətta zamanla ayrılıq var. O, bir insanın həyatında bir dəfə yaşadığı o “geri dönməz anı” tutur.

Ona görə də bu şeiri oxuyanda sadəcə bir münasibət deyil, özündən bir parça tapırsan. Çünki hər kəsin bir “geri dönməz” anı olur.

 “Neyləyək, ayrıca şəhərimiz yox...” Bu misra çox “sadə” səslənir, amma kədərin ən təmiz forması burdadır. Ayrılmış iki insan yenidən eyni şəhərdə, eyni havada nəfəs alır, amma artıq “birlikdə” deyillər. Bu sətirdəki sakit təslimiyyət, məhz o sakit kədər çoxlarını çəkir. Çünki insan bəzən hayqırmaq istəmir, sadəcə “belə oldu” deyib içindən ağlayır.

“Mən sənsiz ölmədim, məni bağışla”. Burada məhəbbətin günah hissi var. İnsan sevdiyini unudanda deyil, unutmadığı halda yaşamağa davam edəndə özünü günahkar hiss edir.

Bu, çox incə bir hissdir. Bəlkə bunu oxuyanda “mən də belə hiss etmişəm” deyir oxucu. Çünki bu cümlə, sanki, səssizcə vicdanla danışır.

 “Qəbirsiz-kəfənsiz ölmüşəm elə” Bu ifadə həm metafizik, həm də çox poetikdir. İnsan bəzən yaşayır, amma içindən ölür. Bu şeirdə “yaşayıb da içdən ölməyi” çox dəqiq təsvir edilir. Və bunu sanki oxucu demək istəyib, amma şair ondan əvvəl demişdir.

“Bəlkə bu dünyada on-on beş il yox,

Min il bundan qabaq ayrılmışıq biz.”

Burada ayrılıq artıq zamanın sərhədlərini aşır. Sevgililər təkcə bu həyatda deyil, min illər boyu təkrar-təkrar ayrılan ruhlar kimi təsvir olunur.

Bu mistik duyğu insana həm qəribə rahatlıq, həm də dərin bir hüzün verir.

“Hamı günahkardı dünyada, amma, Dünyada heç kəsin günahı yoxdu.” Bu misralar Ramiz Rövşənin paradoksal ədalət anlayışını göstərir.

O, dünyanı həm günahkar, həm də məsum görür.

Bu sətirləri oxuyanda insan həm düşünür, həm də qəribə bir rahatlıq tapır. Çünki burada bağışlanma var.

Bu misralar həyatın absurdluğunu, ədalətsizliyini, amma eyni zamanda insanların məsumluğunu göstərir. Bəlkə də oxucunu çəkən bu paradoksal həqiqətdir: hər kəs səhv edir, amma heç kəs bunu istəmir.

“Bəlkə min il qabaq səhv düşüb nəsə...” Ramiz Rövşən üçün zaman sadəcə keçmir.

Bu misralarda ayrılıq artıq dünən deyil, əbədiyyətin səhvi kimi görünür.

Bu, onun şeirlərində tez-tez rast gəlinən bir duyğudur. Sanki biz bu həyatda təsadüfən qarşılaşmırıq və təsadüfən ayrılmırıq, taleyin içində dolaşırıq.

Son sətirlərdə şairin səsi titrəyir, artıq o sevginin qarşısında dayana bilmir: “Dayan, heç olmasa əlindən öpüm...” Burada artıq sevgi “məhəbbət”dən çıxır, ibadətə çevrilir. Sevdiyini öpmək istəyi, onun əlindən, sanki müqəddəs bir şeydən - sevgidən, xatirədən son dəfə pay almaq istəyidir.

Bu şeirdə kədər səmimidir, saxta deyil. Şairin sakit ağrısı oxucunun iç səsi kimidir.

O, sevgini, ölümü və taleyi birləşdirir. Sanki bir insanın bütün ömrünü bir şeirdə toplayır.

Və ən əsası, bu şeirdə kədər gözəldir, çünki içində sevgi var.

Ramiz Rövşən üçün sevgi müqəddəs bir sınaqdır. Burada qəhrəman sevgilisinə “bağışla” deyir, amma sanki Tanrıya da deyir. Çünki onun üçün “ölməmək” bəzən “günah” kimidir. Sevdiyini itirəndən sonra yaşamağın özü bir xəyanət kimi hiss olunur. Bu, o qədər insani, o qədər Ramizcəsinə bir etirafdır ki, oxucu da içindən “bəli, mən də elə hiss etmişdim” deyir.

Bir sözlə, oxucu bu şeirdə həm öz keçmişini, həm də insanlığın bir parçasını tapır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.11.2025)

İlqar İsmayılzadə,

fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru, "Həməşəra" Mətbu Orqanının təsisçisi və baş redaktoru, Azərbaycan Jurnalistlər Birliyi və Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, yazıçı-publisist, "Ədəbiyyat və incəsənət" portalının Cənub təmsilçisi

Son illər ərzində Cəlilabad rayonu ərazisində olduqca maraqlı bir tapıntı tapılmışdır. Həmin tarixi tapıntı, eyni halda maddi-mədəniyyət nümunəsi Cəlilabad rayonunun Eçara kəndində yerləşən qədim məzarlıqdadır. Təsbit edilmiş qəzim məzar daşının üzərində həzrət Davudun (ə) ulduzu kimi tanınan altıguşəli simvol həkk olunmuş, həm də bununla yanaşı ərəb əlifbası ilə yazılar müşahidə olunur.

Daşın üzərindəki yazıların çox qədim zamanlara aid olduğunu söyləmək olar. Əlbəttə, daş üzərində mamırların yarandığına görə hələlik ərəb əlifbası ilə yazılmış yazıları dəqiqləşdirmək mümkün olmamışdır. Kənd sakinlərinin söylədiyinə görə, orada əvvəllər böyük sandıq daşı, həm də bir qoçdaş mövcud olmuş, lakin vətəni və mədəniyyətini deyil, ötəri maddi mənfəətini düşünənlər tərəfindən sındırılaraq məhv edilmiş və ya aparılmışdır...

Hər halda Odlar Yurdu Azərbaycanın ayrılmaz hissəsi olan qədim və sirli Muğan zonasının müxtəlif ərazilərindən tapılan altıguşəli simvolların əsasən xəzərlərin yadigarı olduğu, eyni halda İudaizm (Yəhudilik) dininə mənsubiyyəti inkaredilməzdir. Cəlilabadın Eçara kəndi ərazisindən tapılan bu maddi-mədəniyyət nümunəsi də onun bir nümunəsi kimi təqdim edilməlidir.

Məzar daşı üzərindəki yazıların ərəb əlifbası ilə yazıldığı sübut edildiyi üçün bu məzarın İslam dininin zühurundan sonrakı illərə (təxminən 1200-1300 il öncəyə) aid olduğu ehtimalını yürütmək olar. Çünki bu ərazilərdə ərəb əlifbasından istifadə əsasən İslam dininin zühurundan sonrakı illərə aiddir.

Bu tapıntının özəlliyi həmin simvolun ərəb qrafikası ilə yazılan yazılar arasında həkk olunmasıdır. Çünki indiyədək Cəlilabad rayonu ərazisindən tapılmış maddi-mədəniyyət nümunələri üzərində müşahidə edilən altıguşəli simvol adətən ya digər simvollar, ya da naməlum xətlərin (yazıların) əhatəsində təsbit edilmişdir. Bu baxımdan, həmin maddi-mədəniyyət nümunəsi sirli və qədim Muğan tarixi sahəsində ilk tarixi tapıntı kimi təqdim edilə bilər.

Məlumat üçün qeyd etmək lazımdır ki, miladi tarixlə Odlar Yurdu Azərbaycan və eləcə də onun Muğan diyarında hakim olan xəzərlərin müəyyən hissəsi 740-cı illərdə yəhudiliyi qəbul etmiş, İudaizm dinini daha mükəmməl din olaraq qəbul etmişlər. Əldə olan məlumatlara görə, həmin ildə Xəzər Xaqanı Obadi İudaizm (Yəhudilik) dinini dövlətin rəsmi dini elan etmiş, hətta, üzərində ərəb əlifbası ilə "Musa Rəsulullah" (Musa Allahın Elçisidir) yazılmış sikkələr kəsərək tədavülə buraxmışlar...

Bu tarixi və nadir tapıntı ilə bağlındəfələrlə aidiyyatı orqanlara məlumat verilsə də təəssüflər olsun ki, bu günədək onun rəsmi qeydiyyata alınması və qorunması ilə bağlı heç bir konkret addım atılmamışdır.

Ümid edirəm ki, aidiyyatı orqanlar, xüsusilə də Mədəni İrsin Qorunması, İnkişafı və Bərpası üzrə Dövlət Xidməti bu nadir tarixi və qiymətli tapıntıya xüsusi diqqət ayıracaq, onun qorunması üçün lazım olan addımları atacaqdır.

Burada sadəcə bir məsələni diqqətə çatdırmaq istərdim ki, Cəlilabad rayonunun Eçara kəndində yerləşən həmin qədim məzarlıq zəhərli ilanların məskənidir. Hətta, yerli tarixçilərdən birinin söylədiyinə görə, bir neçə il öncə həmin məzarlıqda olmuş, lakin orada ilanların çoxluğu və hücumu nəticəsində dərhal ərazini tərk etmək məcburiyyətində qalmışlar. Bu baxımdan ora daha çox ilin payız və qış fəsillərində getmək məsləhət görülür. Yaz və yay fəslillərində əraziyə getdikdə isə çox ehtiyatlı olmaq, öncədən lazımi tədbirlərin görülməsi lazımdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.11.2025)