Cahangir Muradov,

Azərbaycan Respublikasının Əməkdar mədəniyyət işçisi, kitabxanaşünas. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Cəlilabad rayon Göytəpə şəhər şəhid Vasif Hüseynov adına 2 N-li ümumtəhsil tam orta məktəbnin direktoru, Cəlilabad ədəbi mühitinin tanınmış və görkəmli nümayəndəsi, "Həməşəra" və "Nizami Gəncəvi" Fəxri Diplomları laureatı, ədəbiyyatçı, filoloq, ədəbi təhlilçi və tənqidçi, şair Şəhla xanım Rəvanın (Sehla Revan) təqdimatı rublikasında tanınmış ziyalılar, ədiblər, yazıçılar və şairlərin onun haqqında olan baxışlari ilə tanış oluruq:

"Ədəbi camiədə yanar ürəklə yazan bir qisim yazarlar haqqında çox deyilib, çox yazılıb. Yanar ürəyin və yanar zəkanın poeziya ümmanında tərənnümünü Şəhla xanımın bədii yaradıcılığında gördüm. Poeziyanın şərəfli və həqiqətin axtarış yollarında mətanətlə addımlayan şeiriyyat adlanan dənizin dərin qatlarına enən və oradan dürr, gövhər çıxaran parlaq bir zəka gördüm. Bu gördüklərimi Şəhla xanımın mənəviyyatla zəngin dərin dərrakə ilə rahiyə ilə süslənmiş şeiriyyatındakı ruhunun təcəllasında gördüm.

Şəhla xanımın şeiriyyat gücü tükənməz, şəxsi iradəsi sarsılmaz, işığı sönməyən, daim alovlanan mənbədəndir və o mənbənin adı İlahidən gələn ilhamdır.

Həyatda ən böyük ideya insan ideyası və insanlığa çoxtərəfli bucaqdan baxış ideyasıdır. Bu ideyanı, həyata baxışı, cəmiyyətə münasibəti və ümumilikdə bu ideyanı əməlində və yazısında ehtiva edənlər əsil yazar və əsil insandır. Bu baxımdan mən, Şəhla xanımı əsil insan və əsil yazar kimi görürəm.

Onun şeirlərində insan amilinə inam, oxucularına həyatı dərk etmək vadarı, sevgi, təməli möhkəm olan məhəbbət, insanlığa və cəmiyyətə istək, dinimizə ehtiram və diqqət, səmimi eşqin ucalığı, dilimizin saflığını qoruyub-saxlamaq, ata-anaya hörmət və şəhidlərimizə ithaf var. Onun şeirləri həm də oxucularda bir növ aludəçilik (yazdığı şeirlərə bağlılıq və adət) yaradandır.

Şəhla xanımın görkəmli Azərbaycan şairi Bəxtiyar Vahabzadənin yaradıcılığına təhlili araşdırma və elmi yanaşma cəhətdən müəllifi olduğu "Ədəbi təhlillər" adlı kitabı nəşr olunub. Kitabda Bəxtiyar Vahabzadə yaradıcılığının özəyində vətənpərvərliklə yanaşı digər mövzulara həsr etdiyi şeirlərinin təhlilində ədəbiyyatşünaslıq baxımından düzgünlük, dolğunluq və elmilik öz əksini tapıb. Hətta, həmin kitab bir şairin yaradıcılığının ədəbi təhlilinə həsr olunduğu üçün monoqrafiya xarakterli bir əsər kimi də təqdim edilə bilər.

"Ədəbi təhlillər" kitabında yer almış "Allah", "Vətən marşı", "Ana dili" və digər şeirlərin hər bir bəndinin özünəməxsus təhlili verilmişdir. Bu kitabdan elmi-metodik vəsait kimi və ola bilsin ki, dərs vəsaiti kimi də istifadə ediləməsi mümkündür.

Dünya yaxşıların, fədakarların, münislərin və ülviyyətə tapınanlarındır. Həyatda gözəl nə varsa onlar üçündür. Yəqinimdir ki, dediklərim və deyə bilmədiklərim Şəhla xanımın şəxsinə və həyatdakı davranışına, əməlinə münasibdir.

Şairə xanım "Yenə sənə dönəcəyəm" şeirlər kitabının eyni adlı şeirində yazır:

"Ey vətənim, kainatım,

Ey ürəyim, canım vətən.

Nəyim varsa burda atıb,

Yenə sənə dönəcəyəm".

Bu şeirində vətənə bağlılığın, vətənsiz yaşaya bilməməyinin, harada olmasından asılı olmayaraq yenə də vətənə dönməyin vacibliyin və vətən anlayışının müqəddəsliyinin təzahürünü görürük. Və ya "Ağıl və düşüncə" şeirinin birinci bəndində insan amilinin ucalığı, onun faili-muxtarlığı və ona Yaradan tərəfindən lütf olunmuş ağılın gücü ilə çox mətləblərə vaqif olmasını bəyan edir:

"Daxili aləmini özü yaradır insan,

Fikri, düşüncəsidir daim onu ucaldan.

Ağıl yüksək nemətdir insana məxsus olan,

Düşüncə sayəsində yüksələcəkdir müdam".

Ümumiyyətlə, Şəhla xanımın müəllifi olduğu və fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru, AYB və AJB-nin üzvü, yazıçı-publisist İlqar İsmayılzadənin məsləhətçi redaktorluğu ilə nəşr olunmuş "Yenə sənə dönəcəyəm" adlı kitabında yer almış 77 şeirin hamısı sadə və rəvan dildə oxucuların qavrama və dil rahatlığına səbəb olan tərzdə yazılmışdır. Şairə xanımın ithaf şeirləri və valideynləri barədə yazdığı şeirləri də həm mükəmməl, həm də maraqlıdır.

Şəhla xanımın yaradıcılığında müasir Azərbaycan ədəbiyyatı və xalq poeziyasından milli ruhuna damla-damla süzülüb gələn ədəbi-əxlaqi dəyərlər əsasında formalaşmış lirik söz sənətinin vəhdəti bariz tərzdə görünür. İlahi tərəfdən ona verilmiş söz hədiyyəsi və söz əmanətindən bacarıqla istifadə etmişdir. Daha doğrusu, o sözü zərgər dəqiqliyi ilə naxışlandırmışdır.

Onun fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru İ.İsmayılzadənin yaradıcılığının bir qisminə həsr etdiyi "Düşüncə dəryası" adlı təhlili kitabı da diqqət çəkəndir.

Şəhla xanımın şəcərəsi tanınan və hörmətli seyid nəslinə məxsusdur. O, Xəlfə Qiyas ocağının alicənab, savadlı və xoş ovqatlı, eyni halda cəmiyyət arasında nüfuz sahibi olan xanım nümayəndəsidir.

Yekunda sözümü ədəbi tənqidçi Belinskinin poeziya barədə söylədiyi fikirlə sona yetirirəm. O, deyirdi: "Poeziya, həyatı bir imkan kimi yaradıcılıq süzgəcindən keçirərək təsvir etməkdir..."

Mən Belinskinin poeziya barəsində dediyinə Şəhla xanımın şeirlərində həyatın bir imkan kimi təsvir etməkdən daha yüksək səviyyədə olduğunu əlavə etməyi özümə borc bilirəm.

Sonda dəyərli pedaqoq, ədəbiyyatçı, ədəbi təhlilçi və şair xanım Şəhla Rəvana möhkəm can sağlığı, xoşbəxtlik və yeni-yeni yaradıcılıq uğurları arzulayıram!"

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.11.2025)

(Cəlilabad rayonunda jurnalistika sahəsinin peşəkarı, rayon ədəbi mühitinin tanınmış və dəyərli nümayəndəsi Sakit Orduxanlıya ithaf olunur!)

İlqar İsmayılzadə,

fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru, "Həməşəra" mətbu orqanının təsisçisi və baş redaktoru, Azərbaycan Jurnalistlər Birliyi və Azərbaycan Yazıçıar Birliyinin üzvü, yazıçı-publisist, "Ədəbiyyat və incəsənət" portalının Cənub təmsilçisi

Cəlilabad diyarının jurnalistika, siyasət və ədəbi mühiti sahələrində öz sözü və imzası ilə tanınan simalardan biri də yazıçı-publisist və siyasətçi Sakit Orduxanlıdır.

Qısa bioqrafik məlumat:

Abdullu Sakit Şükür oğlu (Sakit Orduxanlı): 1961-ci ilin sentyabr ayının 5-də Astraxanbazar (indiki Cəlilabad) rayonunun Cəfərli kəndində anadan olub. El arasında öz hazırcavablığı ilə tanınan mərhum Aşıq Süleymanın oğul nəvəsidir. Atası mərhum Şükür isə öz dövrünün söz və qələm əhli olmuş, müxtəlif mövzularda şeir və lətifələr yazmışdır.

Sakit Orduxanlı doğulduğu kənddə orta məktəbin VIII sinifini bitirmiş, təhsilini Biləsuvar rayonunda davam etdirərək 1979-cu ildə məzun olmuş və Attestatını almışdır. Orta məktəbdə oxuyarkən əlaçı şagird olduğu və nümunəvi davranışına görə şəkili təhsil aldığı orta məktəbin "Şərəf lövhəsi"ndən asılmışdır.

1988-90-cı illər ərzində Cəlilabad Sovxoz Texnikumunda iqtisad üzrə təhsil alaraq orta ixtisas barədə Diplomunu almışdır. İxtisasca iqtisadçı olsa da uzun illər boyu jurnalistika və publisist fəaliyyəti ilə məşğul olmuşdur. Belə ki, 1978-79-cu illər ərzində Biləsuvar rayonunda nəşr edilən "Məhsul" qəzetində, 1979-99-cu illər ərzində isə Cəlilabad rayonunda nəşr edilən "Taxılçı" və "Yeni gün" qəzetlərində müxbir vəzifəsində çalışıb.

Müstəqillik illərində ilk öncə doğma elimizin tanınmış şair-publisisti AYB və AJB-nin üzvü Faiq Balabəylinin baş redaktoru olduğu "Yeni xəbər" portalında köşə yazarı kimi fəaliyyət göstərmiş, sonrakı illərdən (2003-cü ildən) etibarən "Xural" mətbu orqanının Cəlilabad, ardınca isə Cənub Bürosunun rəhbəri kimi fəaliyyət göstərmişdir.

Yazıları mütəmadi olaraq dövrü mətbuatda dərc olunur. 200-dən artıq məqalə, esse və publisistik yazıların müəllifidir. Onun satirik şeirlərinin də bir başqa özəlliyi vardır.

1995-ci ildən etibarən Ana Vətən Partiyasının (AVP) üzvüdür. 17 il müddətində AVP Cəlilabad rayon təşkilatının sədri olmuşdur.

Sakit Orduxanlı həm də genetik olaraq şeir və poeziya vurğunu kimi Cəlilabad ədəbi mühitinin nümayəndəsi və qələm sahiblərindən sayılır.

2015-ci ildə AVP tərəfindən Azər Quluzadənin tərtibatçılığı ilə işıq üzü görmüş "Ana Vətənlə döyünən ürəklər" (Ədəbi toplu) adlı kitabın 22-25-ci səhifələrində onun qısa bioqrafik məlumatı, eyni halda bir neçə şeir və təmsili yer almışdır. Cəlilabad ədəbi mühitini layiqincə təmsil etdiyinə və bu sahədə faydalı fəaliyyətinə görə 2025-ci ildə "Həməşəra" Fəxri Diplomu ilə təltif edilmişdir. Evlidir, 4 övladı və 7 nəvəsi var.

"Orduxanlı" təxəllüsü barədə izah:

Sakit Abdullu ata-ana tərəfdən əslən cənubi Azərbaycandan sayılır və valideyni o zamanlar indiki Cəlilabad rayonuna köçərək burada məskunlaşmışlar. 1990-cı illərdə keçmiş SSRİ dövlət sərhədləri açıldıqdan sonra o, İrana yollanaraq öz qohum-əqrəbasını tapır və nəsil-tirə baxımından "Orduxanlı" tayfasına mənsub olduğunu dəqiqləşdirir. Məhz bundan sonra "Orduxanlı" tayfa adından təxəllüs kimi istifadə etməyə qərar verir.

Məlumat üçün qeyd etmək lazımdır ki, Orduxanlı tayfası İran ərazisində öz adı və şöhrəti ilə tanınan qədim türkdilli tayfalardan biridir. Bu tayfanın adı bəzi tarix və ensiklopedik əsərlərdə "Orduxani", "Yurdxanlı", "Yurdxani", "Aslanlı" və s. formalarda da qeyd edilmişdir.

Subyektiv baxışım:

Mənim Sakit Orduxanlı ilə ilk tanışlığımın əsas səbəbkarı Cəlilabad ədəbi mühitinin istedadlı və gənc şairlərindən olan "Həməşəra" və "Nizami Gəncəvi" Fəxri Diplomları laureatı Sevinc xanım Şirvanlı olmuşdur. Belə ki, Cəlilabad ədəbi mühitinin xanım yazarlarına həsr edilmiş və ilk dəfə işıq üzü görmüş "Qələm tutan incə əllər" kitabını hazırlayarkən ondan müsahibə aldıqda bir neçə dəfə Sakit Orduxanlı adını dilə gətirdi və ilk şeir kitabının da əsasən onun mənəvi dəstəyi ilə işıq üzü gördüyünü söylədi.

Doğrusu mən uzun müddət rayonda yaşamadığımdan bu adı tanımasam da Sakit Orduxanlı ad və soyadı diqqətimi cəlb etdi. Çünki burada bir tərəfdə sakitlik, digər tərəfdə isə ordu xanlığı və rəhbərliyi kimi iki fərqli anlamlar gözlərimin qarşısında cilvələndi.

Daha sonralar sosial şəbəkə üzərində onu tapıb münasibət yaratdım və idarə etdiyim "Həməşəra" Mətbu Orqanının rəsmi Facebook səhifəsində ondan aldığım müsahibə əsasında 28.05.2025 tarixində "Cəlilabadın tanınmış yazıçı-publisistləri" başlığı altında bir təqdimat statusu hazırlayaraq paylaşdım. Bundan sonra onunla yaxından tanış olmağa başladım və beləliklə də onun sözün həqiqi mənasında Sevinc xanım Şirvanlının söylədiyi kimi çox dəyərli və müdrik bir insan olduğunu təsbit etdim.

Gənclər arasında daha çox "Sakit əmi" kimi tanınan yazıçı-publisist Sakit Orduxanlı sözün həqiqi mənasında Cəlilabad rayonu üzrə jurnalistika sahəsinin veteranlarından və peşəkarlarından biridir. Onun jurnalistika sahəsindəki əməyi həm Sovetlər dönəminə, həm də müstəqillik illərinə təsadüf etmişdir. Bununla yanaşı o, siyasət sahəsində də öndə gedən fəal simalardan biri olmuş, həmçinin, öz publisist yazıları və bəzən həvəskar şairliyi ilə Cəlilabad ədəbi mühitinin nümayəndələrindən birinə çevrilmişdir.

Bütün bunlara əsasən, Sakit Orduxanlını doğma yurdumuzun çoxşaxəli simalarından biri kimi təqdim etmək olar. Çünki o, jurnalistika, siyasət, ədəbiyyat və publisistika sahəsində söz və imza sahibidir. Lakin bütün bunlarla yanaşı, onun insani keyfiyyətləri daha önəmlidir.

Sakit Orduxanlı bir vətənpərvər və dövlətçi insan kimi həm də böyük və mərhəmətli ürəyə sahib olan dəyərli bir şəxsiyyətdir. Elə-obaya və vətənə bağlılıq xüsusiyyətini onun şəxsiyyətindən ayırmaq mümkün deyil.

Onun gənclərə olan mərhəmətli münasibəti, onlara dəstək olması da diqqətdən kənarda qalmır. O, xüsusilə gənclərin müxtəlif sahələrdə və xüsusilə də ədəbiyyat mühitində əldə etdiyi uğurlara görə ürəkdən sevinən bir dəyərli insan, peşəkar jurnalist və dəyərli publisistdir.

Doğma elimizin bu dəyərli simasını çoxşaxəli insan kimi də təqdim etmək mümkündür. Çünki peşəkar jurnalistika sahəsi ilə yanaşı, eyni halda siyasət, ədəbiyyat və publisistik fəaliyyəti ilə öz bacarığını sübut etmişdir.

Arzu və diləklər:

Sonda doğma elimizin dəyərli yazıçı-publisisti və şairi hörmətli Sakit Orduxanlı əmiyə uzun, sağlam və mənalı-məsud həyat, ailə xoşbəxtliyi və yaradıcılıq uğurları arzulayıram!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.11.2025)

İlhamə Məhəmmədqızı,

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Sumqayıt təmsilçisi

Səbinə Bayramova ədədi fəaliyyətinə 2017-2018-ci illərdə başlayıb. 2021-ci ildə onun ilk psixoloji janrda olan “Yaralı ruhlar” kitabı işıq üzü görüb. Daha sonra qadınlara həsr olunan “Mən qadınam və qorxmuram”, “Mənim qızım” adlı əsərləri nəşr olunub. Ən sonuncu və fərqli üslubda yazılmış uşaq ədəbiyyatı əsəri isə “Jolly Gamza” (Gülüş Kraliçası Qəmzə) adlı karikatura kitabıdır. Yaxın zamanda “Uçmağı Bacaran Ruh” adlı kitabı işıq üzü görəcək.

"Yaralı Ruhlar" kitabı, insanların sevgi və dostluq münasibətlərindəki gərginlikləri, fikir ayrılıqlarını və inciklikləri araşdıraraq insanların ruhlarının dərinliklərinə işıq tutur. Yazıçı Səbinə Bayramova, kitabda insanın xarici görüntüsünü (cismini) və daxili dünyasını (ruhunu) müqayisə edərək, insanın iki tərəfdən ibarət olduğunu izah edir. Kitab, sağlam münasibətlər qurmaq üçün psixoloji hekayələrdən ibarətdir və oxuculara öz ruhlarını tapmaqda kömək edir.

Hər bölümdə ruhun fərqli tərəfləri, insanın hissləri, düşüncələri və emosiyaları incələnir. Müəllif, insanın daxilindəki suallara cavab verməyə çalışır və ruhun daxili sükunəti və tarazlığı ilə əlaqədar təhlillər təqdim edir.

“Mənim qızım” kitabının əsas xətti bir ananın qızına duyduğu sevgi və onun həyatına verdiyi dəyərdir. Müəllif, Dənizi yalnız bir övlad olaraq deyil, həm də onun həyatına işıq saçan, dünyasını dəyişdirən xüsusi bir varlıq kimi görür. Hər səhifədə bu sevginin dərinliyini hiss etmək mümkündür. Anası, qızının böyüdüyü illəri, keçirdikləri xatirələri və onunla qurduğu xüsusi bağları sevgi ilə təsvir edir. Dəniz, kitabda həssas, küsəyən, amma eyni zamanda çox yaradıcı və emosional bir uşaq kimi təsvir edilir. Onun dünyaya baxışı, başqalarına qarşı empatiyası və kiçik şeylərdən belə təsirlənməsi, müəllifi daha diqqətli və qayğıkeş bir ana olmağa sövq edir.

“Jolly Gamza” uşaqlar üçün yazılmış yumor və sevinc dolu bir nağıl kitabıdır. Əsərin əsas qəhrəmanı – Qəmzə daim gülən, ətrafındakı hər kəsə şənlik və xoşbəxtlik bəxş edən bir qızcığazdır. Onun gülüşü sehr kimidir – kədərli adamı sevindirir, yorğun insanı ruhlandırır, hətta heyvanlar və təbiət də bu gülüşdən pay alır. Qəmzə həm dostları, həm də ailəsi üçün “Gülüş kraliçası” adlanır. O, sadə oyunlarla belə dünyanı rəngarəng göstərir, balaca uşaqları birləşdirir, insanlara mehribanlığın və sevginin gücünü xatırladır. Fərqli üslubda yazılmış "Jolly Gamza" (Gülüş Kraliçası Qəmzə) adlı karikatura kitabı İngilis və Azərbaycan dillərində nəşr olunan bu əsər 2-10 yaşlı uşaqlar üçün nəzərdə tutulmuşdur. Bu kitab həm dil öyrənməyə, həm də uşaqlarda empatiya, sevgi və gülüş kimi müsbət duyğuların formalaşmasına xidmət edir. Səbinə Bayramova bu əsəri ilə uşaq ədəbiyyatında yeni bir nəfəs yaratmağa çalışmış, eyni zamanda ədəbiyyata vizual, cəlbedici bir yenilik gətirmişdir. Gülüşün dünyanı xilas etməyi ümidi ilə yazılan bu kitab kiçik yaşlardan uşaqlarda mənəviyyat hisslərini aşılamaq üçün xüsusi bir cəhddir.

"Uçmağı bacaran ruh"– Səbinə Dənizin dərin emosional, psixoloji və humanist tonla yazılmış yeni romanıdır. Əsər “Yaralı Ruhlar” kitabının davamı olaraq, sükutun içindən doğan bir ruhun azadlıq yolunu — Aysunun sağalma, yenidən doğulma və güc tapma hekayəsini danışır.

Uşaqlığında susdurulmuş bir qızın illər sonra səsini geri tapması, qorxularının yerini cəsarətə, utancın yerini şəfaya çevirməsi, bu kitabın əsas xəttini təşkil edir. Aysu illərlə içində daşıdığı ağrını sözə çevirir, yazır, paylaşır və sonunda başqalarının səsinə çevrilir.Əsər yalnız bir insanın hekayəsi deyil, həm də susan bütün qadınların, qızların və uşaqların çağırışıdır:

“Heç kim yeddi yaşında ölməsin. Heç bir ana, qızının çığırtısına qulaq tıxamasın.”

“Uçmağı bacaran ruh" oxucuya travma ilə mübarizənin, güvənin, şəfanın və öz səsini tapmağın nə qədər dərin və eyni zamanda ümid dolu bir yol olduğunu xatırladır. Bu kitab – sükutdan işığa doğru gedən bir ruhun hekayəsidir.

Aşağıda Səbinə Bayramovanın “Yaralı Ruhlar” kitabından bir hissə paylaşılıb.

“İşıqlanmaq üçün yan, işıqlandırmaq üçün deyil. 

İlk öncə sevilməkdən çox başa düşülməyinizi istəyin. Qısqanılmaqdan çox isə güvənilməyinizi istəyin. Bunlar arasındaki fərqi hiss edəcəksənsə demək ki, fərqli birisən. Sonda hər şey gözəl olmalıdır. Əgər nələrsə pisdirsə, deməli hələ son deyil. Bir şey olmaq istəyirsə, olacaq. Həm də doğru zamanda, doğru səbəblə, doğru insanla. Hərşeyin çarəsi zamandır, qismətdir deyib özünüzü aldatmayın. "Qismət" heç bir qərar qəbul etməyənlər üçün ən münasib sözdür. Ağlı səndə olmayana, qəlbini təslim etmə. Vaxtınızı heç vaxt üzünüzə açılmayacaq qapını döyməyə sərf etməyin. Sənin başına gələn hər şeyin müəllifi özünsən. Biri ilə münasibət qurmazdan əvvəl azadlığınla münasibətdə olduğunu unutma. Başqalarını isitmək üçün özünü yandırma. Dəyərləndirən olmayacaq. 

 İşıqlanmaq üçün yan, işıqlandırmaq üçün deyil. İşıqları söndür bundan sora səni tapmaq istəyən özünü yandırsın. Ama bunlardan əvvəl ilk öncə özünü sev sonra sənə yaxşı hiss etdirəni, amma yenə deyirəm sonra”.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.11.2025)

Aynur İsmayılova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Pərakəndə düşüncələr bədənimin hər zərrəsində bir ağırlıq kimi oturub. Sanki bir səssizlik qapayıb içimi. Kölgə kimi yaşayıram. Həyata dönməyə, dəyişən hadisələri izləməyə, toxunmağa nə ehtiyac duyuram, nə də özümü məcbur edirəm.

Adını qoya bilmirəm. Bu bir rahatlıqmı, yoxsa narahatlıqmı? Rahat olmaq da bir narahatlıq deyilmi? Hər şey yolunda görünən zamanda nədir içimi qovuran? Nədir mənə toxunmadan toxunan? Bir xatirəmi? Səsmi? Baxışmı? Yoxsa duyğularımın səssizliyində gizlənən bir çağırışmı?

Hər şey gözümün önündə canlanır, mən isə görə bilmirəm. Bəlkə də görmək istəmirəm. Hər şey dumana bürünmüş kimidir. Mən isə dumanda yox olmuş düşüncələrimi səsləyirəm. Nə görə bilirəm, nə də duya. Hər tərəf bir-birinə bənzəyir — sanki bir labirintin içindəyəm. Bütün yollar eyni yerə çıxır.

Bu artıq məni daraltsa da, addımlamağa davam edirəm. Bəzən nə üçün getdiyimi, niyə dayana bilmədiyimi anlaya bilmirəm. Bir tərəfim isə dayanmağımı istəyir. Bu iki düşüncənin ortasında dayanıb ətrafı seyr edirəm.

Durmaq gözəldir, amma nə üçün durduğunu bilsən. Getmək gözəldir, əgər hara getdiyini anlayırsansa. İndi mən olduğum yolda gah dayanıram, gah da addımlamağa davam edirəm. Mən bu yolun mənə nə gətirəcəyini axtarıram. Amma bir şeydən əminəm: dayanmaqla da, getməklə də böyüyür insan.

Bəlkə mən də böyüyürəm?

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.11.2025)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Ədəbiyyat və incəsənət” portalında yayımlanan Türk dünyası birgə layihəsində bügünkü təqdimat Türklər üçün müqəddəs dəyərlər anlayışıbarədədir.

Türklər üçün müqəddəs dəyərlər anlayışı türk mədəniyyətinin, dini inanclarının və sosial həyat tərzinin ən dərin qatlarını əhatə edən mənəvi sistemdir. Qədimdən bu yana türklərin dünyagörüşü yalnız maddi həyatı deyil, həm dəilahi nizamı, əcdad ruhunu, torpaq sevgisini, ailə bağlarını və ədalət prinsipinimüqəddəs hesab edən dəyərlər üzərində qurulmuşdur. Bu dəyərlər əsrlər boyu türklərin həm fərdi, həm də dövlət səviyyəsində davranışlarını tənzimləmiş, onların kimliyini formalaşdırmışdır.

Türklər üçün ən başlıca müqəddəs dəyərlərdən biri Tanrı inancı olmuşdur. Qədim türk mifologiyasında Tanrı (Tengri) kainatın yaradıcısı, nizamın və ədalətin qoruyucusu sayılırdı. “Göktürk yazıtları”nda (VIII əsr) yazılır:

“Üstdə mavi göy, altda yağız yer yaradıldıqda, ikisi arasında insan oğlu yaradılmış.”
Bu ifadə Tanrının türk dünyagörüşündə həm yaradıcı, həm də hakim qüvvə kimi qəbul edildiyini göstərir. Türk hökmdarları öz hakimiyyətlərini Tanrının verdiyi ilahi səlahiyyət kimi görürdülər: xaqan Tanrı tərəfindən “qut” (ilahi lütf) almış sayılırdı.

İkinci müqəddəs dəyər torpaq və vətənidi. Türk mifologiyasında torpaq yalnız fiziki məkan deyil, həm də əcdad ruhunun yaşadığı müqəddəs varlıq kimi qəbul olunurdu. “Yurt” anlayışı həm məkan, həm də mənəvi bağlılıq demək idi. Türklərin “yurdsevərlik” duyğusu, vətən üçün can vermək, torpağı qorumaq və onu müqəddəs hesab etmək bu dəyərlərin mərkəzində dayanırdı.

Türk dünyasında ata-baba kultu da müqəddəs sayılırdı. Əcdadlara hörmət, onların ruhuna qurban vermək, “ata ocağı”nı qorumaq türk ailə sisteminin əsas sütunlarından idi. “Ata yurdu”, “ana torpaq” kimi ifadələr təkcə məcazi deyil, mənəvi bir məna daşıyırdı. Hər bir türk üçün ata ocağını sönməz saxlamaq, nəsil şərəfini qorumaq müqəddəs vəzifə idi.

Türklərin mənəvi sistemində ailə, namus və vəfa anlayışları da müqəddəs dəyərlər kimi qəbul edilirdi. Qadın və ana yüksək mövqedə idi, türk mifologiyasında “Umay Ana” qadınlığın, bərəkətin və ailə nizamının simvoludur. Buna görə də qadına hörmət və ailə bütövlüyünün qorunması həm fərdi, həm də ictimai dəyər idi.

Türklər üçün söz və and müqəddəs idi. “Söz verib dönməmək” türk etikasının əsas prinsiplərindən biri sayılırdı. “Türkün sözü təkdir” ifadəsi bu dəyərlərin mənəvi mahiyyətini göstərir. Türk qəhrəmanlıq dastanlarında, “Oğuz Kağan”, “Manas”, “Dədə Qorqud” qəhrəmanların sözlərinə sədaqəti onların şərəf ölçüsü kimi təqdim olunur.

Ən mühüm mənəvi dəyərlərdən biri də ədalət (töre) idi. Töre Tanrı iradəsinin yer üzündə təcəssümü sayılır, ədalət isə dövlətin və cəmiyyətin təməli hesab olunurdu. Hökmdar ədaləti qoruduğu müddətcə hakimiyyəti Tanrı tərəfindən mübarək sayılırdı. Bu, türk dövlət fəlsəfəsinin mənəvi sütunlarından biri idi.

İslamın qəbulundan sonra bu qədim dəyərlər İslam etikası və ilahi ədalət anlayışı ilə qovuşaraq daha da dərinləşdi. Türk-islam mədəniyyətində “iman”, “vicdan”, “əxlaq”, “xidmət”, “vətən və ümmət sevgisi” kimi anlayışlar artıq töre və Tanrı inancının yeni dini forması kimi yaşamağa başladı. Yusuf Balasaqunlu, Əl-Fərabi, Nizami Gəncəvi, Yunus Əmrə, Əhməd Yəsəvi, Məhtimqulu Fəraqi kimi mütəfəkkirlər bu dəyərləri həm fəlsəfi, həm poetik səviyyədə tərənnüm etdilər.

Türklər üçün müqəddəs dəyərlər anlayışı Tanrıya inamdan başlayaraq, torpaq, ailə, ata-baba ruhu, ədalət və sözə sədaqət kimi prinsipləri birləşdirən vahid mənəvi sistemdir. Bu dəyərlər əsrlər boyu türk kimliyinin formalaşmasına, dövlət və cəmiyyətin mənəvi dayanıqlığına xidmət etmişdir. Müasir dövrdə də bu dəyərlər — vətənə sevgi, vicdan, ədalət, sədaqət və birlik — türklüyün ruhunu yaşadan əsas mənəvi kod kimi qalmaqdadır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.11.2025)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və İncəsənət”

Qərbi Azərbaycan mətbəxi, tarixi Azərbaycan torpaqlarının indiki Ermənistan ərazisində yerləşən bölgələrində formalaşmış milli kulinariya ənənələrini əks etdirir. Bu mətbəx türk mədəniyyətinin zənginliyini, coğrafi mühitin təsirini və sosial‑mədəni şərtləri bir araya gətirir. Qərbi Azərbaycan mətbəxinin əsas xüsusiyyətlərindən biri onun xarakterik aroma və dad qatlarının yerli məhsullarla birləşməsidir, eyni zamanda zəngin ədviyyat və təbii otlardan istifadə mətbəxi unikal edir.

Ənənəvi yeməklər arasında müxtəlif kökənli çörək növləri, plovlar, düyü və buğda ilə hazırlanan xörəklər, müxtəlif ət yeməkləri və tərəvəzlərlə zənginləşdirilmiş yeməklər önəmli yer tutur. Məsələn, “gəvər plovu” və ya “qapama” kimi yeməklər, həmçinin yarpaq dolması, kətə, quzu və mal əti ilə hazırlanan kabablar bölgənin xüsusiyyətlərini əks etdirir. Bu yeməklər həm gündəlik, həm də bayram süfrələrində geniş yayılmışdır.

Qərbi Azərbaycan mətbəxi həmçinin şirniyyat və desert ənənələri ilə zəngindir. “İrəvan kətəsi”, “şəkərli paxlava” kimi milli şirniyyatlar, bölgənin digər Azərbaycan bölgələri ilə oxşarlıqlarını göstərir, lakin yerli məhsullar və xüsusi texnika ilə fərqlənir. Yerli təbii maddələr, məsələn, giləmeyvə, fındıq, qoz, əncir və yerli ədviyyatlar desertlərin və şirniyyatların dadını daha zəngin edir.

Ən maraqlı məqam odur ki, Qərbi Azərbaycan mətbəxi aşbazlıq texnikalarını və sosial mərasimləri birləşdirir. Yeməklərin hazırlanması və süfrəyə verilməsi mərasimlər, toy və bayram adətləri ilə sıx bağlıdır. Hər yemək yalnız qida təmin etmə vasitəsi deyil, həm də ailə, icma və sosial əlaqələrin gücləndirilməsi vasitəsidir.

Tədqiqatlar göstərir ki, Qərbi Azərbaycan mətbəxi həm tarixi, həm də etnoqrafik baxımdan öyrənilməlidir, çünki yemək mədəniyyəti bölgənin türk mədəni köklərini, yaşayış tərzini, kənd təsərrüfatı və ekologiyasını əks etdirir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.11.2025)

Nail Zeyniyev, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Diqqət! “Ədəbiyyat və incəsənət” portalımızın "Ayın şeirləri" adlı yeni rubrikasına başlayırıq.  Bugünkü "Ayın şeirləri" rubrikamızda İsa Salimin qələmindən iki əsərlə qarşınızdayıq.

Bilirsiniz, bəzən elə şeirlər olur ki, oxuyanda sanki kimsə sənin ürəyindən keçənləri kağıza tökmüş kimi hiss edirsən. İsa Salimin bu iki şeiri də elə bu cürdür.

"Sahildən fraqmentlər"də gecənin, sahilin, sevginin o isti anları var. Ay işığı, dalğaların səsi, iki insanın yan-yana oturub susması... Hə, bəzən susub oturmaq da nə gözəldir axı. Şair burada sevgini çox sadə, amma çox dərin göstərib. Kiçik şeylərdə böyük məna var.

"Gözlə məni, sevdiyim" şeiri isə başqa məqamdır. Burada həsrət var, gözləmə var, amma ümid də var. Şair deyir ki, nə olursa olsun, sevgi olsun kifayət. Və bu sətir çox doğrudur - "Sənsiz əcəldən də betərdir mənə həsrətin işgəncəsi".

Ümidvaram bu şeirlər sizin də könlünüzə yatacaq. Çünki İsa Salim elə yazıb ki, hər kəs özündən bir şey tapacaq bu misralarda.

Oxuyun, zövq alın.

 SAHİLDƏN FRAQMENTLƏR

Ayı göydə əridir könlümüzün mərəkəsi,

Ta üfüqdən tökülür sahilədək hər tikəsi.

İtirir istiliyin get-gedə narın qum da,

Ləpələr şillələyir qumları hər qurtumda.

Qısqanırsan bu dodağı siqaret tüstüsünə,

Öyrədirsən əlini əllərimin istisinə.

Seyr edək hər gecə biz sahili, sahil də bizi,

Gətirək vəcdə bu yolla qəmə batmış dənizi.

Qoy ayaq izlərimiz bizdən əmanət qalsın,

Bizi sahil yola yol vermə nigaran salsın.

Gülüşündən ona da pay ver, açılsın eyni,

De ki, dünyada deyil hər gülüş, hər gül eyni.

Tut əlimdən, ləpələr alqış edə, biz də gedək,

Birgə addımlayaq illər boyu ülviyyətədək.

Xatiratından ötən günləri tək bivec ələr,

Biz, bizim kölgəmiz, ac dalğalar, aydın gecələr.

GÖZLƏ MƏNİ, SEVDİYİM

Gözlə məni, sevdiyim.

Getmə, bu yollar sənə yaddır hələ.

Nəğməli könlün quşu şaddır hələ.

Qoyma qürurun qəfəs olsun ona,

Sev ki, sevincin nəfəs olsun ona.

Sevgi bəs olsun ona.

Gözlə məni, sevdiyim.

Son dəfə sonsuzluğa addımlayaq,

Səp, əzizim, könlümə aşiqsayaq

odlu qığılcımları.

Qoyma aparsın səni məndən daha

qəlbinin addımları.

Gözlə məni, sevdiyim.

Sənsiz əcəldən də betərdir mənə

həsrətin işgəncəsi.

Dəysə əgər ayrılığın pəncəsi,

bitdi demək qəlbimin əyləncəsi:

Bir gecənin yarısı,

gözlərinin mavisi.

saçlarının sarısı.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.11.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

“Aldı görək aşıq nə dedi. Saz çaldı, dastan söylədi, hamını feyziyab etdi.” – Nağıl və dastanlarımızda geniş yayılmış bu sayaq remarkalar aşıq sənətinin həm ululuğundan, həm sevilməsindən xəbər vermirmi, verir.

Bu gün sizə Güney aşıq sənətinin görkəmli nümayəndəsi, xiridarı barədə danışacağam.

Aşıq Hüseyn Əliyev (Cavan) 1916-cı ildə Qaradağ mahalının Uti kəndində anadan olub. Atasının vəfatından sonra anası Zöhrə ilə birlikdə Şimali Azərbaycana köçüblər. Bir müddət Ağcabədinin Şərəfxanlı kəndində, daha sonra isə Dəliməmmədli şəhərində yaşayıblar. 1927-ci ildən Aşıq Ələsgərin qardaşı oğlu Aşıq Musanın şagirdi olub. 1938-ci ildə SSRİ-dən sürgün olunub və Təbrizdə yaşayıb.

1934-cü ildən şeir yazsa da, poetik yaradıcılığa əsasən 1941-ci ildən başlayıb. Özünə "Cavan" təxəllüsü götürüb. İlk şerləri: "Gül Azərbaycan", "Oyan, vətəndaşım", "Ana vətən", "Oktyabr" və digərləri Təbrizdə nəşr olunan "Vətən yolunda" qəzetində dərc olunub.

21 Azər hərəkatında iştirak edib. 1945-ci il noyabrın 20-də Təbrizdə Ərk teatrında Azərbaycan Xalq Konqresi fəaliyyətə başlayıb. Hüseyn Cavan da Azərbaycan Xalq Konqresində nümayəndə kimi iştirak edib. 1945-ci il dekabrın 21-də Azərbaycan Milli Hökuməti qurulub. 1946-cı ilin mart ayında milli-demokratik hərəkatda iştirak etdiyi üçün "21 Azər" medalı ilə təltif olunub.

Eyni ayda Təbrizdə Təbriz Dövlət Filarmoniyası təşkil olunub. Aşıq Hüseyn Cavan filarmoniyada direktor müavini təyin olunub. Onun rəhbərliyi ilə filarmoniyada aşıqlar ansamblı yaradılıb. 1946-cı il dekabrın 5-də Miyanə istiqamətində hücum edən şah qoşunları Qulam Yəhyanın rəhbərlik etdiyi fədailər tərəfindən dayandırılıb.

Bundan sonra Azərbaycanın müxtəlif ərazilərindən insanlar silahlanmaq və şah qoşununa qarşı mübarizə aparmaq üçün Milli Hökumətə müraciətlər etməyə başlayıblar. Nəticədə Mir Cəfər Pişəvərinin rəhbərliyi ilə Müdafiə Komitəsi qurulub. Komitənin ilk işi Təbrizdə hərbi vəziyyət elan edib, "Babək" adlı könüllü dəstələr qurmaq olub. Könüllü dəstələrə ilk etapda 600 nəfər üzv olub. Bundan sonra Pişəvəri yenidən hərbi dəstək üçün Sovet İttifaqına müraciət edib. Lakin bu istəyi də cavabsız qalıb.

1946-cı il dekabrın 11-də Azərbaycan Əyalət Əncüməni qan tökülməsinin qarşısını almaq məqsədilə Qızılbaş Xalq Qoşunlarına və fədai qüvvələrinə şah qoşunlarına qarşı müqavimət göstərməmək və döyüş meydanlarını tərk etmək haqqında qərar verib. Elə həmin gündən etibarən İran ordusu iri şəhərlərə girməzdən əvvəl bu şəhərlərdə ərbabların quldur dəstələri eləcə də mülki geyimli jandarmalar qırğınlar törətməyə başlayıblar.

1959-cu ildə Moskvada keçirilən Azərbaycan ədəbiyyatı və incəsənəti ongünlüyündə Aşıqlar dəstəsinin bədii rəhbəri olub. SSRİ tərəfindən "Şərəf nişanı" ordeni ilə təltif olunub. 1967-ci ildə Azərbaycan SSR Əməkdar Mədəniyyət İşçisi fəxri adını alıb.

Müxtəlif vaxtlarda Bakıda "Azadlıq mahnıları", "Aşığın arzuları", "Şerlər", "Sədəfli saz", "Qoşmalar", "Şerlər", "Danış telli sazım", "El aşığı", "Bahar kimi" adlı kitabları nəşr olunub. 1985-ci il noyabrın 14-də vəfat edib və Kəhrizli kəndində dəfn olunub.

Kitabları

1. Azadlıq mahnıları

2. Aşığın arzuları

3. Şerlər

4. Sədəfli saz

5. Qoşmalar

6. Şerlər

7. Danış telli sazım

8. El aşığı

9. Bahar kimi

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.11.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bəli, bunu mən yox hamı deyir. Çoxminli pərəstişkarlar, musiqi cameəsi, qədirbilən həmyerliləri, hamı… O, Xalq artisti adını almağa layiq idi, bütün göstəriciləri buna uyğun idi, necə deyərlər, idmanda olduğu kimi, bütün normativləri yerinə yetirmişdi.

Amma olmadı.

Kimlərsə bunu istəmədi.

Azərbaycan əməkdar artisti Sabir Mirzəyev 14 noyabr 1943-cü ildə Cəlilabad rayonunda anadan olub. Azərbaycan incəsənətinin tanınmış xadimləri sırasında S. Mirzəyevin layiqli yeri vardır. O, əmək fəaliyyətinə 1960-cı ildə başlamışdır və 40 il ərzində Dövlət Filarmoniyasında, "Azərkonsert" birliyində, Azərbaycan Dövlət Televiziya və Radio Verilişləri Şərkətində öz sənəti ilə xalqa xidmət edib.

Tanınmış sənətkarların ifaçılıq ənənələrini ləyaqətlə qoruyub yaşadan S. Mirzəyev eyni zamanda, özünəməxsus ifa üslubu ilə milli musiqi sənətimizi daha da inkişaf etdirib.

Onun ifa etdiyi "Qarabağın maralı", "Şuşanın dağları", "Nazlana-nazlana", "Gülə-gülə", "Aşıqəm" xalq mahnıları, "Cahargah" və "Rast" muğamları teleradinun qızıl fondunda saxlanılır. O, Prezident təqaüdçüsü olub.

2007-ci ildə Əməkdar artist adını alıb. 23 iyul 2011-ci ildə xəstəlikdən şəfa tapmaq üçün Güney Azərbaycana gedib, Təbrizdəki xəstəxanada vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.11.2025)