Rəqsanə Babayeva, rejissor, yazıçı. “Ədəbiyyat və İncəsənət” üçün

Bir vaxtlar poeziya kitabdan doğulurdu, bu gün isə çox zaman ekran işığında doğulub ekranda da yox olur. İstər istəməz, sual yaranır: bu dövr şeirə daha çox oxucu qazandırır, yoxsa onu keyfiyyətdən məhrum edib? Şair yazmaq üçün yazır, yoxsa bəyənilmək üçün?

Sosial media: Sözün yeni səhnəsi

Facebook, Instagram, X (keçmiş Twitter), TikTok və digər platformalar poeziyanı geniş kütləyə çıxarmaq baxımından əlverişli imkanlar yaradıb. Əvvəllər bir şairin misralarını oxumaq üçün onun kitabını tapmaq, kitabxanaya getmək, jurnalda axtarış etmək lazım idi. İndi isə bir kliklə yüzlərlə “şeir” göz qabağındadır.

Ancaq məsələ buradadır: görünənlərin hamısı poeziyadırmı?

Qafiyəli statuslar dövrü

Ədəbiyyat tarixində heç vaxt bu qədər “şair” olmayıb. Hər biri bir səhifə açıb, hər biri oxucu yığmaq, paylaşılmaq, izlənmək, tanınmaq istəyir. Bu isə zamanla şeirin özündə də struktur və dəyər dəyişikliyinə səbəb olur:

Forma məzmuna qalib gəlir

Dərinlik sadəliyin arxasında gizlənir

Qafiyə – fikir yox, dekor olur

Şeirin “viral” olmasına yönələn yazılar poeziyanı gündəlik istehlak məhsuluna çevirir. Misralar “reels” musiqisinə uyğunlaşdırılır, “sözlər montajlanır”, hisslər estetika ilə örtülür. Nəticədə şeir öz təməl funksiyası olan ruhu oyatmağı, düşüncəni silkələməyi itirir.

Bəyənmək – keyfiyyət göstəricisi deyil

Ən çox “like” alan şeir mütləq ən yaxşısıdırmı? Ədəbiyyatda kütlənin reaksiyası bəzən səthin bəyənilməsinə əsaslanır, dərinliyə yox. Poeziya isə bəzən ilk baxışdan “bəyənilməyəcək qədər ciddi” ola bilər. Əsl poeziya hər kəsin anlamadığı, amma anlayanın silkələndiyi mətndir.

Sosial mediada isə çox zaman anlaşılan, asan qavranılan, hissi manipulyasiyaya açıq şeirlər populyar olur. Bu da oxucu zövqünü tədricən formalaşdırır – daha doğrusu, zövqü zəiflədir.

Poeziya – səssiz, lakin dərin çağırışdır

Ədəbiyyat bir tələsik istehlak vasitəsi deyil. O, vaxt istəyir, tənhalıq, düşüncə, susqunluq, acı, yaddaş, dinləmə qabiliyyəti tələb edir. Sosial media isə çox vaxt bu məkanlara yer buraxmır. Bir video 10 saniyə, bir status 3 cümlə, bir şeir isə... keçici bir effekt.

Belə bir dünyada poeziyanın qeyri-kommersiya gücü təhlükə altındadır. Çünki o paylaşılmasa da yaşaya bilər, amma paylaşılmaq xətrinə yazılsa – tez ölür.

Yeni şairlər – real istedad, yoxsa alqoritmin məhsulu?

Sosial mediada parlayan gənclər arasında çox dəyərli imzalar var. Onlar yazdıqları ilə cəmiyyətə təzə nəfəs gətirirlər. Lakin bir çox “şair” də yalnız algoritmin yaratdığı illüziyadır. Məşhur olmaq üçün yazan, poeziyanı vizual effektlə bəzəyən, amma sözə məsuliyyətlə yanaşmayan kütlə artmaqdadır.

Yazmaq məsuliyyətdir. Poeziya – özünü deyil, həqiqəti ifadə etmək cəhdidir. Və sosial media bu həqiqəti bəzən görünməz edir.

Nəticə: Platforma günahkar deyil – seçim insanındır

Əslində sosial media – sadəcə bir vasitədir. Onu necə istifadə etdiyimiz bizim düşüncə və dəyərlər sistemimizdən asılıdır. Sosial media sayəsində gözəl poeziya kəşf edənlər də var, sosial mediada şeirin dəyərini tənqid edənlər də.

Əsas məsələ – şairin niyyəti və oxucunun gözləntisidir.

Yazmaq – paylaşmaq üçün yox, qalmaq üçün olmalıdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.08.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Musiqi xəzinəmizə töhfələr vermiş görkəmli musiqi xadimlərindən biri barədə danışacağıq - Azərbaycan Respublikasının xalq artisti, dirijor Teymur Göyçayev varədə. Axı bu gün onun doğum günüdür.

Teymur Göyçayev 11 avqust 1958-ci ildə anadan olub. Bakı Musiqi Akademiyasının simli alətlər fakültəsini (skripka üzrə) 1981-ci ildə fərqlənmə diplomu ilə bitirib, 1985-ci ildə musiqi ifaçılarının Zaqafqaziya müsabiqəsində iştirak edib və laureat adı qazanıb. Sənətçi kimi Ü.Hacıbəyov adına Azərbaycan Dövlət Simfonik orkestrində artist işləyib, 1986-cı ildən Bülbül adına orta ixtisas musiqi məktəbində, daha sonralar Bakı Musiqi Akademiyasında pedaqoji fəaliyyət göstərib. 1998-ci ildən Q.Qarayev adına Azərbaycan Dövlət Kamera orkestrinin bədii rəhbəridir.

Filmoqrafiya

- Əlvida, cənub şəhəri

- Həyat, deyəsən, gözəldir

2000-ci ildə Azərbaycan Respublikasının əməkdar incəsənət xadimi, 2005-ci ildə isə Azərbaycan Respublikasının xalq artisti fəxri adını alıb. 7 dəfə Prezident mükafatına layiq görülüb.

Heydər Əliyev Fondunun "Qızıl çinar" beynəlxalq mükafatına da layiq görülüb, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sərəncamı ilə "Şöhrət" ordeni ilə də təltif edilib.

7 may 2020-ci ildə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdünə layiq görülüb. 2024-cü ildə "Heydər Əliyevin 100 illiyi (1923–2023)" yubiley medalı ilə təltif olunub.

Teymur Göyçayev bir məktəbdir, sənət məktəbi. Gənclər ndan öyrənməli, milli musiqimizə onlar da öz töhfələrini verməlidirlər.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.08.2025)

İmran Verdiyev,

Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

Müəllim hər bir millətin, xalqın inkişafında həlledici simadır. Millətin gələcək taleyi onun əlindədir. Çünki o, insanların fikir və düşüncələrinin, həyata baxışlarının formalaşmasında, dəyişməsində müstəsna rol oynayır. Bütün cəmiyyətin şüurunda dəyişiklik yaratmaq gücünə və qabiliyyətinə malikdir.  

Vaxtı ilə Platon demişdi: “Müəllimlik bir Tanrı sənətidir”. Dinimizdə  müəllimlik o qədər yüksək və müqəddəs tutulur ki, uca Yaradan da özünü müəllim adlandırır (“Bəqərə” surəsi, 31-ci ayə).  Ümumilli liderimiz, dünya şöhrətli siyasətçi H.Əliyev də həmişə müəllim adının müqəddəsliyini vurğulayırdı. O deyirdi ki, “Müəllimlik sənəti şərəfli bir sənətdir. Mən dünyada müəllimdən yüksək ad tanımıram. Müəllim yeganə şəxsiyyətdir ki, cəmiyyət özünün gələcəyini-uşaqların tərbiyəsini yalniz ona etibar edir”.

Təəssüf ki, indi müəllimə olan ənənəvi hörmət aşınmaya məruz qalıb. Bu gün müəllimin nüfuzu əvvəlki nüfuz deyil, xeyli zəifləyib. Bu mənada Kolumbiya Universitetinin professoru Jak Barze haqlı olaraq deyib ki, “Müəllimlik itirilmiş sənət deyil, lakin müəllimə hörmət itirilmiş ənənədir".

Indi əsas vəzifələrdən biri də “itirilmiş ənənənin” bərpası, müəllim nüfuzunun yüksəldilməsi olmalıdır. Çünki müəllimin nüfuzu onun mənəvi statusudur. Təlim-tərbiyədə müstəsna amildir, digərlərinə təsir etmək qüvvəsidir.

AMEA Riyaziyyat və Mexanika İnstitutunun direktoru, fizika-riyaziyyat elmləri doktoru, professor, sabiq təhsil naziri M.Mərdanov  “Təhsilin inkişafında əsas amil – müəllim nüfuzu” adlı məqaləsində yazır ki, “Müəllim nüfuzunun yüksəldilməsi məsələsi... üç əsas amildən asılıdır: müəllimin özündən, ona göstərilən dövlət qayğısından və cəmiyyətin münasibətindən”. Biz bunların sırasına medianı da əlavə edərdik.  

Ona görə ki, hazırda media müəllim peşəsinin statusuna təsir edən çox güclü amildir. Əməkdar jurnalist Q.Məhərrəmlinin sözləri ilə desək, bu gün təhsil jurnalistikası müasir medianın əsas istiqamətlərindən biridir.   

Əlbəttə, təhsildən, müəllimdən yazmaq önəmlidir. Necə deyərlər, təhsildən yazmaq gələcəyi yazmaqdır. Bu gün təhsilimizdə nailiyyətlərlə yanaşı, çoxlu nöqsan və çatışmazlıqlar da mövcuddur. Nailiyyətləri ümumiləşdirmək və içtimailəşdirmək, neqativ halları tənqid etmək, irad bildirmək, təkliflər vermək də lazımdır. Nəinki lazımdır, həm də vacibdir.  Bunlar ümumi işin xeyrinədir. Amma yazıların məzmunu medianın kommersiya maraqlarına dayanmamalı, reklam xarakterli və reytinq xatirinə olmamalıdır. Qələm sahibi təhsil sisteminin strukturu, məzmunu, beynəlxalq təcrübə və aparılan islahatların mahiyyəti barədə bilikli, məlumatlı olmalı, təhsili yaxşı bilməlidir.   

Haşiyə çıxaraq qeyd edək ki, ölkəmizdə belə təhsil mütəxəssisləri və media orqanları və mənsubları heç də az deyil. Lakin onu da etiraf edək ki, müəllimlərin üzərinə total hücum edib, onları lağ hədəfinə çevirən sosial şəbəkələr, layk xatirinə yazan media “əməkdaşları” da vardır.

Bu mənada professor Q.Məhərrəmli haqlı olaraq söyləyir ki, “...Bəzən redaksiyada uyğun imkan və baza olmayanda kənd təsərrüfatından, yaxud iqtisadiyyatdan yazan jurnalist həmçinin təhsildən də yazır. Və təəssüf ki, bu, heç də həmişə uğurlu olmur”. (https://muallim.edu.az/news/cemiyyete-yol-gosterenler-tehsilden-yazmaq- geleceyi-yazmaqdir-687f25ba6bb33181e2f2f0b4)

Təssüf ki, indi “bu sahəni bilən də, bilməyən də yazır. Amma nə yazır, necə yazır, bax bu bir qədər düşündürücüdür” (Ş.Qoca). Şair X.R.Ulutürk demişkən, “Söz var ki, insanı döndərər dağa, Söz də var ki, yüzillik hörmətdən salar”.  Düşünülməmiş, səriştəsiz, mənqiqsiz, içtimai məzmun və əhəmiyyət kəsb etməyən çızma-qara yazmağa heç bir media mənsubunun mənəvi haqqı yoxdur. Nə acı ki, bu gün “azad söz meydanı” saydığımız sosial şəbəkələrdə müəllimlərin tənqid obyektinə, lağ hədəfinə çevrildiyini ürək ağrısı ilə izləyirik. Amma unuduruq ki, müəllim də səhv edə bilər, çünki o da insandır, onun da səbrinin həddi, əsəbi var. Nə vaxtsa müəllim qarşısında oturmuş bəzi media nümayəndələri müəllim haqqında etik normalar çərçivəsində danışmağı bacarmalıdırlar. Görünür, yaxşı şagird olmadıqlarına görə bunu zamanında müəllimlərindən öyrənməyiblər!” (https://azerbaijan-news.az/ az/posts/detail/ muellim-nufuzu-onu-nece-qoruyaq-1643316431)

 Bəzi media orqanlarında (əsasən elektron media orqanları), sosial şəbəkələrdə bəzi platformalar isə sanki müəllimlərə qənim kəsilib. Yerindən duran müəllimi tənqid edir, müəllimi qınayır. Elə bil bunlara tapşırılıb ki, hər vasitə ilə məktəbi, müəllimi gözdən salın. Hər bəhanə ilə müəllimi müzakirə obyekti edin. İstər sosial şəbəkələrdə, istərsə də mətbuatda müntəzəm olaraq qarşılılaşdığımız xəbərlərin bəzilərinin başlıqlarına baxın: “Məktəb rəhbəri müəllimi təhqir edib”, “Şagird dərs zamanı nalayiq sözlər işlədib”, “Şagird müəllimə əl qaldırıb”, “Müəllim şagirdi döydü”, “Şagird öz sinif yoldaşını döydü”, “Valideynlə müəllim dalaşıb”, “Müəllim öz həmkarı ilə dalaşıb”, “Müəllimlik kişi işi deyil”, “Qadın müəllimlərin davası”, “Göygöldə qadın müəllimlər avtobusda saçyolduya çıxdılar”, “Bakıda  qadın müəllim döyüldü”, “Daha bir direktorun (müəllimin) səs yazısı yayıldı”, “Müəllim işdən qovuldu”, “Daha bir direktor haqqında araşdırma başlandı”  və s. Belə xəbərlərin ümumiləşdirilərək ictimailəşdirilməsi çox zaman əks-effekt verir. Qurunun oduna yaş da yanır.

Düzdür, xəbər hadisədir. Amma hər hadisə xəbər deyil. Medianın rolu isə yalnız informasiya vermək yox, həm də sosial ədaləti, şəffaflığı və ictimai nəzarəti təmin etməkdir.

Xeyli müddət əvvəl “Baku tv” “Müəllim olmaq istəyənlər nazirləri tanımır?” adlı videomaterial vermişdi.

(https://www.youtube.com/watch?v=QxIjPciNWQk)

Materialın nə məqsədlə verildiyi anlaşılmır. Anlaşılan odur ki, əməkdaş yalnız müəllimlərin yanlışlarını tutmaq və qabartmaq istəyir. Guya müəllim bütün nazirlərin adlarını bilməyə məcburdur və ya hansısa nazirin adını bilməsə, ondan yaxşı müəllim olmazmış. Bu adam anlamır ki, 5-3 nəfərin timsalında belə halları ümumiləşdirərək içtimailəşdirmək etik deyil. Məktəb və müəllimlərlə bağlı neqativ halların “həvəslə”, yersiz qabardılması yolverilməzdir.

Və yaxud az müddət bundan əvvəl əksər mətbuat orqanlarında və sosial şəbəkələrdə “Müəllimə şiddət göstərildi” başılığı ilə xəbər yayılmışdır. Hər gün ölkədə onlarla ailə münaqişəsi baş verir, onlarla insan şiddətə məruz qalır. Nə üçün onlardan bəhs edəndə peşələri qeyd olunmur? Söhbət müəllimdən gedəndə “müəllim” sözü başlığa çıxarılır. Bəyəm bu əməkdaşlar bilmirlərmi ki, belə hallarda jurnalistin Etik Davarnış Qaydalarına görə şəxsiyyətin peşə ilə bağlı bilgiləri qabardılmamalıdır.

Təəssüf ki, bu cür nümunələrin sayını çoxaltmaq da olar. Amma ehtiyac görmürük. Bəziləri bu yolla “problemləri” həll etdiklərini düşünürlər. Lakin başa düşmürlər ki, verdikləri “xəbərlər”in ziyanı xeyrindən çox olur. Nöqsanı və günahı olan bir neçə müəllimə və məktəbə görə minlərlə məktəb və müəllim haqqında yalnış təsəvvür yaradırlar. Nə acı ki, belə informasiyalar günlərlə ölkənin gündəmini məşğul edir. “Media orqanlarında müəllimliyə dair paylaşılan mənfi fikirlər bu peşəyə olan hörməti zədələyir. Mediada  sosial statusa mənfi təsir göstərən nümunələr əvəzinə, müsbət nümunələrə daha çox yer verilməlidir. Media gücündən istifadə edilərək cəmiyyətə müsbət təsir göstərilməsi zəruridir. Hər hansı bir müəllimin  yanlış davranışı ictimaiyyətə təqdim edilərkən bunun ümumi peşəyə damğa vuracağı reallığı unudulmamaldır;  Bu məsuliyyəti hər kəs dərk etməli, peşənin sosial statusuna mənfi təsir edəcək rəftar və davranışlardan uzaq  durmalıdır”. (525-ci qəzet - Müəllim nüfuzu: onu necə yüksəldə bilərik?)   

Nə qədər qəribə səslənsə də, cəmiyyətin müəllimə yanlış münasibətinin “formalaşmasında” siyasətçilərin, rəhbər şəxslərin, təhsil məmurlarının da “rolu və payı” var. Onların zaman-zaman söylədikləri, çaparaq mediyada günlərlə yayımlanan “müəllim maaşla dolana bilmirsə, işdən sonra gedib daş hörüb, fəhləlik etsin”, “müəllimlər şaftalı, anbar, dastan sözlərini düz yaza bilmirlər”, “...həqiqətən də, müəllimlər arasında belə sözləri düzgün yaza bilməyənlər var”, “müəllimlər “çubuqlu bölmə”ni həll etməyi bacarmırlar”, “Bu o demək deyil ki, kimsə bərk qışqırsa, biz qorxacağıq” və s. kimi fikirlər cəmiyyətdə müəllim nüfüzuna mənfi təsir edir. Görəsən, bu sözləri publikaya ünvanlayanlar fikirləşmirlərmi ki, qaş qayırdıqları yerdə göz çıxarırlar?!

Hələ mən məktəb rəhbərlərindən və bir-birindən incik düşən müəllimlərin özlərinin, onlarla aralarında anlaşılmazlıq və narazılıq yaranan valideynlərin sosial şəbəkələrdəki qeyri-etik, bəzən də qərəzli yazı, söhbət və video paylaşımlarını demirəm. Hər yerindən duran təhsil və müəllim haqqında status yazır. (Bəzən şəxsi həyata müdaxilələr də olur.) Əgər neqativ hallar baş veribsə, müəssisə rəhbərlərinə, yuxarı təhsili idarəetmə orqanlarına, lap elə hüquq mühafizə orqanlarına müraciət etmək bu halların sosial şəbəkələrdə içtimailəşdirilməsindən səmərəli olmazmı?! Bizcə, belə hallar “Ev bizim, sirr bizim” prinsipi ilə həll olunsa, daha effektli olar.

Çünki belə paylaşımlar cəmiyyətdə həm də nümunəvi məktəblərə və müəllimlərə qarşı heç də yaxşı olmayan fikir formalaşdırır, insanların baxışını mənfiyə doğru dəyişir. Yaxşı yadımdadır “müəllimlər şaftalı, anbar, dastan sözlərini düz yaza bilmirlər” ifadəsi sosial şəbəkələri “bəzəyəndə” onlarla dost-tanış yarıciddi, yarızarafat və yarıistehza ilə soruşurdu ki, “ay müəllim, deyirlər müəllimlər şaftalı, anbar, dastan sözlərini düz yaza bilmirlər, elədir?”.  

Məktəb və müəllimlərlə bağlı neqativ halların təhrif edilərək, konteksdən çıxarılaraq tirajlanması yolverilməzdir.   A.Çexovun dediyi kimi “Bir milləti məhv etmək üçün onun təhsilini və müəllimini gözdən salmaq kifayətdir”. Ona görə də məktəbə, müəllim nüfuzuna xələl gətirən söz-söhbətlərə son qoymaq lazımdır. Məktəbə, müəllimə yerli-yersiz hücumlar dayandırılmalı, onların nüfuzunun yüksəldilməsi üçün bütün səylər birləşdirilməlidir. Ölkəmizin gələcəyini dərk edən hər bir insan müəllim nüfuzu ilə bağlı problemi doğuran səbəblər və onların həlli yolları barədə düşünməli, müəllimin cəmiyyətin inkişafındakı rolunun olduğu kimi qəbul edilməsinə çalışmalı, müəllim nüfuzuna xələl gətirən hallara qarşı laqeyd qalmamalıdır. “Müəllimə qarşı laqeyd olan ölkə intihar edir deməkdir”. (A.Eynşteyn)

Əgər biz, həqiqətən, cəmiyyətimizin tərəqqisinə nail olmaq, Azərbaycan təhsilini keyfiyyət göstəricilərinə, əhatəliliyinə və rəqabətqabiliyyətliliyinə görə aparıcı təhsil sistemlərindən birinə çevirmək istəyiriksə, digər işlərlə yanaşı, “millətin çırağı” (F.Köçərli) olan müəllimlərin nüfuzunun yüksəldilməsinə də çalışmalıyıq.    

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.08.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Hər xalqın tarixində unudulmaz səhifələr, qəlbə dağ çəkən günlər olub. Azərbaycanın müasir tarixində bu cür acı dolu, eyni zamanda qürurverici günlərdən biri də 20 Yanvar faciəsidir. Həmin gecə təkcə torpaqlar deyil, könüllər də qan ağlayıb. Amma bu gecənin ən simvolik və ürəkləri titrədən hekayələrindən biri — İlham və Fərizənin eşq və vəfa dastanı olub.

Bu gün 20 Yanvar şəhidi İlham Allahverdiyevin xanımı Fərizə Nəbiyevanın doğum günüdür. O, 1970-ci il avqustun 11-də Ermənistan SSR-nin Spitak rayonunun Saral kəndində anadan olub. 1 nömrəli tibb məktəbinin axırıncı kurs tələbəsi olub.

İlham Allahverdiyev 1962-ci il iyunun 12-də Ağdam rayonunda anadan olub. Əvvəlcə oradakı 1 saylı, sonradan Bakıdakı 54 saylı orta məktəbdə təhsil alıb. 1972-ci ildə Bakıya köçüb. Atası erkən yaşda dünyasını dəyişib. Bundan sonra İlhamı Ağdamda yaşayan nənəsinə həyan olması üçün onun yanına göndəriblər. O, Ağdamda həm zavodda işləyib, həm də nənəsinin qayğısına qalıb.

1980–82-ci illərdə Latviyada hərbi xidmət keçib. Xidmətini başa vurandan sonra Bakıya qayıdan İlham Bakıdakı Dadaş Bünyadzadə adına gəmi təmiri zavodunda tornaçı işləyib. İşləyə-işləyə həm də Texnikum bitirib.

1989-cu ildə subay olan İlhamın evlənməsi məsələsi Allahverdiyevlər ailəsinin gündəminə gəlib. İlham ailəsinin təklif etdiyi qızların heç birinə razı olmayıb, onun bacısı ilə bir sinifdə oxuyan Fərizənin adını çəkib. 1989-cu ilin martın 19-da nişanı olub. Sonra isə toyları.

1990-cı ilin yanvarında İlhamla Fərizə ailələrindən ayrı yaşamaq qərarına gəliblər.  Lakin yanvarın 19-da İlham Fərizəni yaşadıqları evdən götürüb, anasının yanına aparıb. Fərizənin təhlükəsizliyinə əmin olandan sonra, İlham əyninə qara paltar geyinib, qardaşı oğlu Əjdəri də öpüb, evdən çıxıb. Axşama yaxın İlham qardaşı Elxanla "Şamaxinka" deyilən ərazidə görüşüblər. İlham və onun dostları yardım üçün gedəndə indiki 20 Yanvar dairəsində atəş aça-aça gələn tanklarla qarşılaşıblar.

 İnsanları qətlə yetirəcəklərini görən İlham silahsız insanlara güllə atmamaları üçün əlini qaldırıb tankın qarşısna çıxıb. Sovet ordusunun əsgərləri İlhamı güllələyiblər.

 İlhamla Fuad Babayevi bir yerdə telefon köşkünün yanında vurublar. Güllə ona sinəsindən dəyib. O, xəstəxanaya 00:10-da qəbul edilib. İlham çoxlu qan itirdiyindən ona qan vurmaq lazım olub. Həkimlər onun öz qanını yenidən özünə vurublar. Onun üzərində əməliyyat edən həkimin sözlərinə görə, İlhamı əməliyyat edəndə işıqlar sönüb. Həkimlər qəzet yandırıb onun işığında əməliyyatı aparsalar da, İlhamı xilas edə bilməyiblər. Əməliyyat vaxtı onun qaraciyəri parçalanıb.  Qarın boşluğu qanla dolu olub. Həkimlər qaraciyəri imkan daxilində hemostatik tədbirlər görməklə, tamponada etməklə reanimasiyaya veriblər. Amma 5–6 saatdan sonra o, keçinib. 

20 yanvar 1990-cı ildə vəfat edib.

Səhər tezdən qardaşı Elxan anası ilə birlikdə yenə İlhamı axtarmağa çıxıblar. O, daha sonra xatırlayır:

"Bakı müharibədən çıxmış şəhəri xatırladırdı. Anamla indiki "20 Yanvar" dairəsindən keçərkən yerdə bir qan gölməçəsi gördük. Anam dayanıb qana baxdı. Təəccüblə dedi ki, bu nə doğma qandır… Sonradan, lap sonradan öyrəndik ki, bu qan, doğrudan da çox doğma qan imiş…        "

Onlar İlhamı həmin günü Respublika Klinik Xəstəxanasında tapırlar.

İlhamın vurulduğunu ilk hiss edən isə Fərizə olub, güllələr atılanda İlhamı vurduqlarını deyib.  Fərizə bütün bu yaşananlara tab gətirə bilməyib, "Hey, İlham, sənə özümü çatdıracağam" deyib, intihar etmək istəyib. O, birinci dəfə özünü yandırmaq istəsə də, onun qarşısını alıblar. Fərizə toy şəkillərini stolun üstünə töküb, onlara baxıb, yarımçıq məktub yazıb.

"Ana, mənim üçün ağlama. Heç biriniz ağlamayın. Mən İlhamsız yaşaya bilmərəm. Onsuz da…"

Təcili yardım maşını gəlib ona iynə vursa da, qərarında qəti olan Fərizə, gecə hər kəs yatandan sonra, bir qab sirkəni içərək, intihar edib.  İntihar zamanı o hamilə olub. Onun bətnində 2 aylıq körpəsi olub. Fərizə həkimə çatmamış, təcili yardım maşınında vəfat edib.

"Sevgi ilə başlanan ömür"

İlham Allahverdiyev — gənc, saf qəlbli bir vətən sevdalısı, milli ruhla döyünən bir qəlbin sahibi olub. Hər dəfə "Azərbaycan" deyiləndə gözləri parlayar, ürəyi fəxrlə döyünər.

Fərizə Allahverdiyeva isə onun həyatının günəşi olub. Onların sevgisi sanki bir filmdən çıxıb— saf, təmiz, səmimi. Qısa zamanda bir-birinə bağlanan bu iki gənc 1990-cı ilin qışında ailə həyatı qurub. Həyat yeni başlayır, arzular kövrək bir yaz səhəri kimi gözəl.

"Qanlı Yanvar və İlhamın şəhadəti"

1990-cı il, yanvarın 20-si — Azərbaycanın qan yaddaşına çevrilən o gecə. Sovet qoşunlarının Bakıya daxil olması ilə şəhər odlara qərq olub. Silahsız insanlara atəş açılıb, qocalı-cavanlı insanlar tankların altına düşüb. Qaranlığın içində bir millətin qüruru qanla yazılıb.

İlham da həmin gecə vətənin fəryadını eşidənlərdən olub. O, özünü küçələrə atıb— bir əsgər kimi deyil, bir vətəndaş, bir oğul kimi. Amma bu cəhd onun son nəfəsi olub. Güllə onun gənc sinəsini parçalayıb. İlham Allahverdiyev həmin gecə şəhid olub — öz torpağının azadlığı üçün canını qurban verən minlərlə igiddən biri kimi...

Fərizə İlhamın ölüm xəbərini eşidəndə sanki dünya onun üçün dayanıb. Gözlərinin nuru, həyatının mənası, o yeni qurduğu ailə bir anda əlindən alınıb. Göz yaşları gözlərinə sığmayıb, qəlbinin fəryadı səssizcə içini yandırıb.

"Bir məzarda iki ömür"

Onlar Şəhidlər Xiyabanında yan-yana dəfn ediliblər. Bir tabutda, bir məzarda — bir ömürü paylaşdıqları kimi bir ölümü də paylaşıblar. Qırılmış bir eşqin deyil, əbədiləşmiş bir dastanın qəhrəmanlarına çevriliblər. Onların məzarı bu gün minlərlə insanın ziyarət yeridir. Hər çiçək, hər dua bir sevginin, bir xalqın vəfa andıdır.

"Əbədi sevda, əbədi yaddaş"

İlham və Fərizənin hekayəsi təkcə bir eşq hekayəsi deyil — bu, bir xalqın yaddaşına yazılmış əbədi izdir. Azərbaycan xalqı bu cütlüyü unutmayıb. Çünki onların adı sadəcə bir sevda dastanı yox, 20 Yanvarın simvolu, şəhidliyin, vəfanın və milli ruhun canlı təcəssümüdür.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.08.2025)

İlqar İsmayılzadə,

fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru, AJB və AYB-nin üzvü, "Ədəbiyyat və incəsənət"  portalının Cənub təmsilçisi

Ötən il fars dilindən doğma dilimizə tərcümə etdiyim olduqca maraqlı, eyni halda İran ədəbiyyatının bestsellərindən olan bir roman bu günlərdə nəfis şəkildə işıq üzü görmüşdür.

Kitabın ümumi məlumatları:

Kitabın adı: "Onun gözləri"

Müəllif: Bozorg Ələvi

Orijinal adı: "Çeşmhayəş" (چشمهایش)

Tərcüməçi: İlqar İsmayılzadə

Redaktor: Dürdanə Ramazanlı

Naşir: "Qanun" nəşriyyatı, Bakı

Janr: Siyasi-ictimai, romantik

Ölçü: 130x200

Səhifə sayı: 304

Kitab haqqında:

“Onun gözləri” romanında təqdim edilən əhvalat Əhməd şah Qacarı devirib Pəhləvi xanədanını qurmuş, eyni zamanda İranda sekulyar, milliyyətçi, militarist və antikommunist bir rejim təsis etmiş Rza şah Pəhləvinin (1878–1941) dövründə baş verir. Romanda Pəhləvi hakimiyyəti ilə siyasi mübarizə aparan Makan adlı böyük rəssamdan bəhs edilir. O, rejim tərəfindən həbs edilərək, İranın ucqar bir bölgəsinə sürgün olunur və 3 ildən sonra sürgündə şübhəli şəkildə vəfat edir. Daha sonra onu sevənlərdən bir nəfər ustad rəssam Makanın müəmmalı ölümünün sirrini açmağa çalışır. Onun təsəvvürünə görə, bu ölümün sirri rəssamın sürgündə olarkən təsvir etdiyi və “Onun gözləri” adlandırdığı qadın portretində gizlənmişdir...

Bu roman İran ədəbiyyatının bestsellərindən olaraq artıq dünyada tanınmış və xüsusi şöhrət qazanmışdır. "Tehran Literary Journal"da həmin roman barədə belə yazılmışdır: "Bozorg Ələvinin “Onun gözləri” romanı İran ədəbiyyatında həm siyasi, həm də romantik janrın zirvəsindədir. Rəssam və sirli qadın arasındakı səssiz dialoq oxucunu bir labirintə aparır: burada eşq və inqilab, sənət və cəza birləşir..."

"BBC Persian Literature Review" bu haqda yazır: "Bu roman təkcə sevgi hekayəsi deyil, yaradıcı ruhun repressiya tərəfindən necə sıxışdırıldığını, qadının baxışları ilə bir sistemin çökməsini izah edən incə əsərdir..."

Həmçinin, "Word Literature Today" nəşriyyəsi bu roman haqda belə yazmışdır: "Ələvi bu romanında sükutu ilə danışmağı bacaran nadir yazıçılardan biri kimi çıxış edir. Onun dili poetikdir. Amma təpədən dırnağa qədər ictimai haray daşıyır..."

Bozorg Ələvinin özü də XX əsrdə İranın tanınmış 20 yazıçısından biri kimi təqdim edilir. Onun bu romandan əlavə bir sıra digər roman və hekayələri də vardır. Məlumat üçün qeyd etmək lazımdır ki, təxminən 70 il öncə fars dilində yazılmış bu roman indiyədək yazıldığı ilkin dildən əlavə, ərəb, kürd, gorani, ingilis və alman dillərinə tərcümə edilərək işıq üzü görmüşdür. Hələlik onun son tərcümə dili Azərbaycan dilidir və nə xoş ki, bu uğur da mənə nəsib olmuşdur.

Bu roman bir çoxları tərəfindən təqdir və tərifə layiq görülsə də, indiyədək bəzi iranlı yazarlar və ədəbi tənqidçilər romanla bağlı müəyyən tənqidi fikirlərini irəli sürmüşlər...

Minnətdarlıq:

Burada fürsətdən istifadə edib, kitabın tərcüməsində mənə etimad göstərmiş "Qanun" nəşriyyatı və onun direktoru hörmətli Şahbaz müəllim Xuduoğluna, bu işdə öz iltifatı və dəstəyini əsirgəməmiş dəyərli xanım, yazıçı-publisist, redaktor və ziyalı pedaqoq Aygün Əziz xanıma, həmçinin kitabın nəşrində əməyi olmuş hər kəsə dərin minnətdarlığımı bildirir, onların hər birinə uzun, sağlam və mənalı-məsud ömür arzulayıram!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.08.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Sovet ədəbiyyatı nümunələri mütləq sosializm realizminə söykənməli idi, partiyanı, ideologiyanı tərifləməli, “mənfur kapitalizmi” isə pisləməli idi. Bununla belə, başları üstündə qılınc ola-ola o dövr yazarları yenə də xəlqiliklərini birtəhər qoruyub saxlaya bilirdilər. Azərbaycan SSR əməkdar incəsənət xadimi Zeynal Xəlil də həmçinin. Bu gün onun anım günüdür.

Zeynal Xəlil 23 mart 1914-cü ildə Rusiyada dünyaya göz açıb. On yeddi yaşında ikən poeziya aləminə gələn Zeynal Xəlil, az bir müddət ərzində özünü tanıtmağa, XX əsrin 30-cu illərində sürətlə irəli çıxan S. Vurğun, M. Müşfiq, R. Rza, S. Rüstəm, M. Rahim, O. Sarıvəlli kimi qüdrətli söz ustaları arasında görünməyə başlayıb. "İstək" adlı ilk şe‘rlər kitabı 1936-cı ildə nəşr olunub. Böyük Vətən müharibəsi illərində döyüşçülərin qəhrəmanlığını tərənnüm edən əsərlər: Yəhərləyin atları, 416, Döyüşçünün vəsiyyəti və s. şeirləri; Zoya Kosmodemyanskayaya həsr olunmuş "Tatyana" poemasını yazıb.

Düşüncələr, Etibar, Arzular, İki dünya, Bənövşə, Şeirlər, Sevdiyim rəng, "Günəş, dəniz və insan" və s. şeir kitablarının, Ulduzlar mənzum romanının müəllifidir. İntiqam, Qatır Məmməd, Gənc ustalar, Ata yolu pyesləri var. Qatır Məmmədin motivləri əsasında eyniadlı film çəkilib.

Əsərləri bir sıra xarici dillərə tərcümə olunmuşdur. P. Antokolski, R. Həmzətov, D. Quramişvili, Ş. Petöfi, Qafur Qulam və b.-dan tərcümələr edib.

XX əsr Azərbaycan poeziyasının 70-ci illərə qədər davam edən ədəbi-bədii mərhələləri ilə bilavasitə bağlı olan, sürətlə inkişaf edən milli şeirimizin bir sıra forma və məzmun xüsusiyyətlərini özünün bədii sənət nümunələrində əks etdirən Zeynal Xəlilin ədəbi irsində xalq ədəbiyyatına, klassik irsə, ümumən ədəbi-bədii ənənələrə qayğı, diqqət, sədaqətlə yanaşı müasir həyatın aktual və qabarıq hadisələrinə, "tarix-insan-tale", milli ruh, milli zövq məsələlərinə təbii, orijinal bir münasibət olub. Buna görə də Zeynal Xəlilin ədəbi-bədii yaradıcılığı Azərbaycan milli poeziyasının qırx illik inkişaf mərhələlərini öyrənmək, tədqiq etmək baxımından nümunəvi poetik mənbələrdən sayılır.

XX əsr Azərbaycan şeirində süjetli lirikanın gözəl nümunələrini yaradanlardan biri də Zeynal Xəlil olub. Hadisə, əhvalat və vəziyyətlərin təbii, maraqlı obrazlarla verilməsi, fikrin, mətləbin bədii lövhələrlə çatdırılması Zeynal Xəlil şeirinə həzin bir romantika, təbii obrazlılıq, estetik, müasir ruh gətirib.

Kitabları

1. Əsərləri, 2 cilddə

2. Əsrim, taleyim mənim

3. Стихи о горной тропинке

"Şərəf nişanı" ordeni və medallarla təltif olunub.

11 avqust 1973-cü ildə Bakıda vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.08.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Azərbaycanın ən məşhur kişi diktoru olan Rafiq Hüseynovdan sonra ən məşhur kişi diktor məhz o olub – adaşı Rafiq Həşimov.

Azərbaycan əməkdar artisti Rafiq Həşimov 1966-cı ilin 11 avqustunda anadan olub. Bu gün 59-nu qeyd edir. Azərbaycan Televiziyasında sədr müavini kürsüsündə.

Rafiq Həşimov 1985-ci ildə Bakı Rabitə Elektrotexnikumunun "Televiziya və Radio texnikası" fakültəsini bitirib. Sovet ordusunda xidmət edib. Azərbaycan Dövlət Teleradio Verilişləri Şirkətində 1987-ci ildə texnik kimi işə başlayıb. Sonradan videooperator, montajçı işləyib. 1997-ci ildə Baki Dövlət Universitetinin Jurnalistika fakültəsini bitirib. 1990-cı ildən diktor kimi fəaliyyət göstərib.

Bu illər ərzində "Xəbərlər"in, müxtəlif dövlət tədbirlərinin, "XX əsr" müəllif proqramının, "Səhər" proqramının aparıcısı olub. "Space", "Lider" və "Xəzər" telekanallarında aparıcıların və müxbirlərin nitq mədəniyyəti ilə məşğul olub, Xəzər Universitetində dörd il nitq mədəniyyəti üzrə pedaqoji fəaliyyət göstərib.

Hekayələri və esseləri, eləcə də dünya ədəbiyyatı klassiklərindən, o cümlədən Nobel mükafatı laureatları Herman Hesse, Çeslav Miloş, Xorxe Luis Borxesdən Azərbaycan dilinə etdiyi tərcümələr ölkənin jurnal və qəzetlərində və xaricdə çap olunub. Ssenariləri əsasında bir çox bədii-sənədli filmlər çəkilib.

2011-ci ildə Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin sifarişi ilə şəhid Fuad Əsədova həsr olunan "Yarımçıq gündəlik" bədii-sənədli filmini, 2013-cü ildə isə görkəmli Azərbaycan rəssamı Səttar Bəhlulzadədən bəhs edən "Səttarın Azərbaycanı" sənədli filmini çəkib.

Silsilə olaraq "XX əsr" adlı kulturoloji müəllif proqramının müəllifi və aparıcısı kimi Azərbaycanın görkəmli elm, mədəniyyət, incəsənət xadimlərinə həsr olunan filmlər və verilişlər hazırlayıb.

2008-ci ildən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvüdür.

 "Azərbaycan Respublikasının əməkdar artisti" fəxri adına və 3-cü dərəcəli "Əmək" ordeni ilə təltif olunub.

Filmoqrafiya

- Valın üçüncü üzü

- Qum dənəsi

- Səyyahın gündəliyi

- Magister dixit

- Günəş və bulud

- Gözümün işığı

Hekayələr

1. Yuva

2. Bir saat

3. Allahdan qorxurdu

4. Körpü

5. Qaraböcək

Esselər

- Kitab

- Söz

- Tarix

- Uşaqlar

- Zəhraya

Tərcümələr

- Herman Hesse. Dünya tarixi

- Herman Hesse. Sığınacaq

- Xorxe Luis Borxes. Kitab

- Çeslav Miloş. Yol kənarındakı itciyəz

Təbriklər, dəyərli Rafiq bəy!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.08.2025)

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu Vaşinqtonda Azərbaycan Respublikası ilə Ermənistan Respublikası arasında Birgə Bəyannamənin imzalanmasına münasibət bildirərək Bəyanat yaymışdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına Fonddan verilən məlumata görə, Bəyanatda deyilir:

“Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu Vaşinqtonda Azərbaycan Respublikası ilə Ermənistan Respublikası arasında Birgə Bəyannamənin imzalanmasını alqışlayır. Bu tarixi sənəd regionun sabit və çiçəklənən gələcəyi naminə davamlı sülhə, qarşılıqlı etimada və uzunmüddətli əməkdaşlığa doğru mühüm bir addımdır.

Fond adından, təşkilatın qurucu dövlətlərindən olan Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Zati-aliləri cənab İlham Əliyevə səmimi təbriklərimizi çatdırırıq. Bu mühüm diplomatik nailiyyət onun uzaqgörən strateji baxışı, sülh münasibətlərinə olan sarsılmaz bağlılığı və müdrik dövlət idarəçiliyi sayəsində mümkün olmuşdur.

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu inanır ki, bu addım region xalqları arasında qarşılıqlı anlaşmanın, əməkdaşlığın və harmoniyanın gücləndirilməsi üçün möhkəm bir təməl olacaqdır. “

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.08.2025)