Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və İncəsənət”
Qərbi Azərbaycan mətbəxi, tarixi Azərbaycan torpaqlarının indiki Ermənistan ərazisində yerləşən bölgələrində formalaşmış milli kulinariya ənənələrini əks etdirir. Bu mətbəx türk mədəniyyətinin zənginliyini, coğrafi mühitin təsirini və sosial‑mədəni şərtləri bir araya gətirir. Qərbi Azərbaycan mətbəxinin əsas xüsusiyyətlərindən biri onun xarakterik aroma və dad qatlarının yerli məhsullarla birləşməsidir, eyni zamanda zəngin ədviyyat və təbii otlardan istifadə mətbəxi unikal edir.
Ənənəvi yeməklər arasında müxtəlif kökənli çörək növləri, plovlar, düyü və buğda ilə hazırlanan xörəklər, müxtəlif ət yeməkləri və tərəvəzlərlə zənginləşdirilmiş yeməklər önəmli yer tutur. Məsələn, “gəvər plovu” və ya “qapama” kimi yeməklər, həmçinin yarpaq dolması, kətə, quzu və mal əti ilə hazırlanan kabablar bölgənin xüsusiyyətlərini əks etdirir. Bu yeməklər həm gündəlik, həm də bayram süfrələrində geniş yayılmışdır.
Qərbi Azərbaycan mətbəxi həmçinin şirniyyat və desert ənənələri ilə zəngindir. “İrəvan kətəsi”, “şəkərli paxlava” kimi milli şirniyyatlar, bölgənin digər Azərbaycan bölgələri ilə oxşarlıqlarını göstərir, lakin yerli məhsullar və xüsusi texnika ilə fərqlənir. Yerli təbii maddələr, məsələn, giləmeyvə, fındıq, qoz, əncir və yerli ədviyyatlar desertlərin və şirniyyatların dadını daha zəngin edir.
Ən maraqlı məqam odur ki, Qərbi Azərbaycan mətbəxi aşbazlıq texnikalarını və sosial mərasimləri birləşdirir. Yeməklərin hazırlanması və süfrəyə verilməsi mərasimlər, toy və bayram adətləri ilə sıx bağlıdır. Hər yemək yalnız qida təmin etmə vasitəsi deyil, həm də ailə, icma və sosial əlaqələrin gücləndirilməsi vasitəsidir.
Tədqiqatlar göstərir ki, Qərbi Azərbaycan mətbəxi həm tarixi, həm də etnoqrafik baxımdan öyrənilməlidir, çünki yemək mədəniyyəti bölgənin türk mədəni köklərini, yaşayış tərzini, kənd təsərrüfatı və ekologiyasını əks etdirir.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(14.11.2025)
