Şərəf Cəlilli,

Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Sakaryadan Çanaqqalaya, Çanaqqaladan Cankaya köşkünə varan Qazi Mustafa Kamal Paşa Atatürkün Fətih dastanının təntənəsi olaraq köşkdə ilk mətbuat konfransı düzənləndi. Konfransı Kərim bəy Mehmandarovla birlikdə DİFAİ Partiyasının quran, “Kaspi”nin, “Fyüzat”ın, “Həyat”ın, “İrşad”ın memarlarından biri, Şuşalı Əhməd bəy Ağaoğlu təşkil etmişdi. Konfransda Atatürkə tarixi bir sual verilmişdi: “Uğrunuzun mayası nəyə bağlıdır?” Qazi tərəddüd etmədən söyləmişdi: “Ətimin və sümüyümün yiyəsi Əlirza əfəndidirsə, ruhumun yiyəsi Ziya Göyalpdır”. Ziya Göyalpın ruhunun yiyəsi Əli bəy Hüseynzadə, onun ruhunun yiyəsi Hacı Zeynalabdin Tağıyev, ən yaxın silahdaşı, dostu, arxadaşı isə Əhməd bəy Ağaoğlu idi.

Tale elə gətirib ki, kimsə soyunu, soy-kökünü, millətini, məmləkətini, valideynlərini seçə bilmir. Ona alın yazısı deyirlər. “İxtiyar mənimdir, xalqa nə borcdur!?” hikmətinə tapınanlar isə sənətini, işini, peşəsini, dostunu seçməkdə azad ruhunun dalıyca gedir.

Milli-mənəvi dəyərlər tariximizdə Nizami Gəncəvi - Xaqani Şirvani, Şah İsmayıl Xətai - Qurbani, Nəimi - Seyid İmadəddin Nəsimi, Əlişir Nəvai - Hüseyn Baykara, İbrahimxəlil xan - Molla Pənah Vaqif, Hacı Zeynalabdin Tağıyev - Həsən bəy Zərdabi, Həbib bəy Mahmudbəyov - Sultan Məcid Qənizadə dostluğu, arxadaşlığı olub. Bu dahilərin dostluğu Yaxın və Orta Şərq mühiti üçün qəbul olunandır. Şərqdə qadın-kişi dostluğu adətən başqa cür yozulardı.

 Yalnız üç cüt müqəddəs dostluq var ki, o milli-mənəvi dəyərlər tariximiz üçün sözün həqiqi və məcazi mənasında hadisə idi. Mahmud ağa - Mirzə Güllər, Xurşidbanu Natəvan - Qasım bəy Zakir və bir də Həmidə xanım Cavanşir - Kərim bəy Mehmandarov dostluğu. Birincilər Şamaxının, ikincilər Qarabağın elmi-mədəni mühitində qoşa qanada döndülər. Odlar Yurdu Azərbaycanı zirvələrə qaldıranların sırasında yer aldılar. Hər üç cütlük sarayda sultan olsa da, millətə sonsuz, hüdudları məlum olmayan sevginin nümunəsinə, cəhalətdən qurtuluşun simgəsinə, bəlgəsinə döndülər. Mirzə Güllərin ruhunun atası, soyu, soy-kökü, şəcərə dəftəri ilə Nadir şah Əfşara, Əfşarlar sülaləsinə, Şamaxı xanı Mustafa xana, Şirvan şahlarına bağlı olan, adını tarixə sənətin, mədəniyyətin, elmi-irfanın, muğamların, xalq mahnılarının, aşıq sənətinin himayədarı, Muğam Mərkəzinin qurucusu kimi yazan Mahmud ağa xanəndə Güllərin şərəfinə malikanəsində “Qızılı Salon”u tikdirdi. Muğam müsabiqələri təşkil etdi. Zamanın, quruluşun qadağalarına rəğmən qalifeyi şalvar geyən, buxara papağının altında bir cüt hörgünü gizləyən xanəndə Güllər - Mirzə Güllər kimi Şamaxıdan İsfahana, Qarabağdan Türküstana, Borçalıdan Anadoluya, Dəmirqapı Dərbənddən İraq-Türkmən ellərinə səs saldı. Sadıqcanın tarından, Cabbar Qaryağdıoğlunun qavalından, Aşıq Bilalın şirmayi sazından qopan muğamlar, xalq mahnıları, təsniflər həm də Mirzə Güllərin məxməri səsi, qaltanlı ifası ilə zinətləndi. Mirzə Güllər dəvət aldığı bütün məclisləri “Mahmud ağa Gərayısı” ilə başlayıb onunla bitirdi. Bu bir müphəm sevginin, gündə bir kərpic hörülən eşq sarayının harayı idi. El yatmazdı harayından.

Nə mən olaydım İlahi, nə də bu Aləm

İbrahimxəlil xanın nəvəsi, Mehdiqulu xanın qızı, Qarabağ xanlığının son vərəsəsi - Xurşidbanu Natəvanın ustadları çox olmuşdu. Qasım bəy Zakir, Mirzə Camal Cavanşir Qarabaği, Mirzə Adıgözəl bəy Qarabaği, Əhməd bəy Cavanşir. Bu mütəfəkkir alimlərin, müqtədir qələm sahiblərinin içərisində ancaq bir nəfərin sözü Xurşidbanu Natəvan üçün Tanrı kəlamı, Peyğəmbər buyruğu idi. Onların arası Dürrü yektanın saray qanununu pozduğu günə, Xasay xan Usmiyevdən sonra rəiyyət Seyid Hüseynlə nikahına qədər dəymədi.

Günlərin bir günü Xan qızı törəni, törə qanunlarını pozub, əsilzadələrin, Şuşanın zadəgan mühitinin üstünə yeridi. Kərim xan Zəndə meydan oxuyub Şuşanın, Qalanın təməlini qoyan üç sərkərdənin, Pənahəli xanın, Alagöz Məhəmmədin, Mirzəli Səmədin, Qarabağın nicatını Çar Rusiyasında görən vəziri-azam Molla Pənah Vaqifi oğlu Əli bəylə birlikdə edam etdirməkdən belə çəkinməyən Məhəmməd bəy Batmanqılıcın, “Kürəkçay”dan sonra kürəyinə ox sancılan, sarayında varisləri ilə birlikdə öz qılıncına doğranan İbrahim xanın ruhunu incitdi.

Şuşanın zadəgan-əsilzadə mühiti nə “Məclisi-üns”ə, nə “Məclisi-fəramuşan”a, nə də, Xan qızının xeyirxahlıq, yaxşılıq dolu qəlbinə baxmadı. Ondan üz döndərdi. Müqəddəs ruhların ah-naləsinə qoşulub “Zar könlü qəmə girifdar” olan Xan qızının “Nə mən olaydım İlahi, nə də, bu aləm olaydı” deyib, Abbasın ağrısı, oğul dağı ilə İmarət-Qərbəndə köçdüyü günə qədər bağışlamadı. Torpağın üzü soyuqdur deyirlər. Üzü soyuq, könlü isti torpaqda, Qarabağda Xan qızından iki soyun iki nümayəndəsi dönmədi. Mirzə Mustafa bəy Mehmandarov və Əhməd bəy Cavanşir.

Məni ailə adamı edən sən oldun

Mirzə Cəlil dünyasını 1932-ci il yanvarın 4-də, qarlı bir qış günündə, gündüz saat 3-də dəyişdi. Ruhu bədənindən qopmamışdan üç gün öncə üzünü Həmidə xanıma tutub söyləmişdi: “Mən öləndə molla çağırmayın!” Canını tapşırmamışdan iki gün öncə üz-gözünü, əl-ayağını yuduğundan “Meyit qüsulu” da verilmədi. Kəfənlənmədi də. “Molla Nəsrəddin”in, “Allahsız”ın qiyafəsində, “əyni kostyumda” yola salındı. Həmidə xanım onun son istəyini yerinə yetirdi. O, bu dünyaya hər bir qüdrətli kişinin arxasında bir qadın ömrü əriyir kəlamını gerçəyə çevirməyə gəlmişdi. Bu nə az, nə çox, düz 25 il çəkdi. Hər günü bir əsrə bərabər 25 il. Göz yaşının sel olduğu, inamına doğrandığı, Kəhrizli, Şuşa, Tiflis, Təbriz, Bakı arasında əriyən ömründə iki dəfə Mirzə Cəlildən etiraf eşitmişdi: “Mən ailə üçün yaranmamışam. Mahiyyətcə dərvişəm. Xasiyyətim ağırdır. Əsəbiyəm. Başa düşürəm ki, mənimlə birgə yaşamaq çətindir. Uşaqları tərbiyə edə bilmirəm. Məni ailə adamı edən sən oldun.” “Sənə layiq olmağa çalışıram.”

Həmidə xanım Mirzə Cəlilin üçüncü, Mirzə Cəlil onun ikinci nikahı idi. Mirzə Cəlilin ağır xasiyyəti ilk iki nikahını yarıda qoymuşdu. Faciə o yerə çatmışdı ki, Naxçıvanın əsilzadə, zadəgan mühiti yol verməsə də, hökumət işinə girib Nazlı xanım Kəngərli ilə ailə həyatı qursa da, onu da, ağır dərdə mübtəla etmiş, hətta ölümünə belə bais olmuşdu.

Həmidə xanımın 16 yaşı olanda Bərdə zadəganlarından olan Polkovnik İbrahim bəy Davatdarova ərə verilmişdi. Bu nikahdan onun Mina və Müzəffər adlı iki övladı dünyaya gəlmişdi. Brest-Litovskidə və Qarsda hərbçi kimi xüsusi nüfuz qazanan Davatdarov Qafqaz Albaniyası Knyazlarına bağlı idi. Rusiya-Türkiyə müharibəsindən sonra Qarsda konsul vəzifəsinə təyinat alan Davatdarovun ölümündən beş il sonra belə dul qadın ömrü sürən Həmidə xanım Cavanşir 1906-1907-ci illərdə iki dəfə Tiflisdə Mirzə Cəlildən evlilik təklifi alsa da, nə ilk məktuba, nə də ikinci təklifə cavab verməmişdi. Qızı Mina xanım Davatdarova Tiflisdə Nəcib Qızlar İnstitutunu bitirdikdən, Mirzə Cəlilin katib kimi çalışdığı Tiflis Müsəlman Xeyriyyə Cəmiyyətinin xətti ilə Tiflisdə və Qarabağda mühüm layihələr gerçəkləşdirdikdən, atası Əhməd bəy Cavanşirin kitabının “Qeyrət” mətbəəsində çapına nail olduqdan sonra “Molla Nəsrəddin”ə könül verməyi qərarlaşdıran Həmidə xanım ona “yoldaş və arxa” olmağı qəbul edir. Bu addımın əsilzadə şərəfinə, zadəgan tituluna yad olduğunu bilsə də. Mirzə Cəlili Tiflisdən Kəhrizliyə qonaq dəvət edən Həmidə xanım da, Mirzə Cəlil də öncə qərar alır ki, məsələ üstü örtülü qalsın. O, qohum-əqrəbaya “Minanın müəllimi-Məhəmməd Həsənov” adında təqdim olunsun. Elə də edirlər. İki gün keçmiş Kəhrizliyə varan Həmidə xanımla Mirzə Cəlil gəlişin üçüncü günü Mirzənin istəyi ilə nikah məsələsini tezləşdirməyi qərara alır. Həmidə xanımın qohum-əqrəbası çox idi. Onun Xan sarayı qədər əzəməti vardı. Pənahəli xanın, Batmanqılıc Məhəmmədin, Mehrəli bəyin, Cəfərqulu bəyin, Əhməd bəy Cavanşirin soyuna bağlı idi. Hamıdan, hər kəsdən öncə isə məlumat bir nəfərə verilməli, onun rizası, xeyir-duası alınmalı idi. O, Kərim bəy Mirzə Mustafa bəy oğlu Mehmandarov idi.

Topxana meşəsində açılan atəş

Həmidə xanımın yaxşı at çapmağı, quşu gözdən vurmağı, “Mauzer”i göydə oynatmağı vardı. Bu ona atasından miras qalmışdı. Əhməd bəy Cavanşir Çar ordusunda polkovnik rütbəsinə qədər yüksəlmiş, Petroqrad Hərbi Akademiyasının Kadet məktəbini bitirmiş, bir çox müharibələrin iştirakçısı olmuşdu. Göstərdiyi igidliklərə görə orden-medallar almaqla yanaşı, “dəli Əhməd titulu” qazanmışdı. Onun dostları çox olsa da, bir dostunun yeri həmişə əvəzsiz olmuşdu. O, Doktor Kərim bəy Mehmandarov idi. Pənahəli xanla birlikdə Şuşanın-Qalanın təməlini qoyan Mehmandar Mirzəlinin nəticəsi.

Həmidə xanım Kərim bəy Mehmandarovu üstündən illər ötəndən sonra, ilk dəfə Topxana meşəsində görmüşdü. “Mauzer”indən açdığı atəş Mehmandarovun sağ çiynini sıyırıb keçmişdi. Bu ilk tanışlıq cavan həkimdə qəribə duyğular oyatmışdı. Kərim bəy Sankt-Peterburq Tibbi Cərrahlıq Akademiyasını bitirmişdi. Aleksandra Mixaylovna Dolqanova ilə nikahında Mixail adlı oğlu dünyaya gəlmişdi. Sonra ayrılmışdılar... Kərim bəy 1883-cü ildə Vətənə dönmüş, Yelizavetpol (Gəncə) Quberniyasında həkimliyə başlamışdı. Topxana meşəsindəki təsadüfi görüş onun ən gözəl təsadüfü, daha doğrusu gerçəyi olmuşdu. Batmanqılıcın və Mirzəli bəyin törəsi bir bədəndə iki can - Azərbaycan olsa da, araya Davatdarovun nişan üzüyü çəpər çəkmişdi. Rus Əhmədin - Əhməd bəy Cavanşirin Silahdaşı ilə Həmidə xanımın Sirdaşı illər sonra yenidən, elə bura da - Topxana meşəsində üz-üzə gəlmişdi. O zaman Kərim bəy Mehmandarov Bəhmən Mirzə Qacarın qızı, Qacarlar sarayının şahzadəsi Zəri xanım Qacarla, Həmidə xanım da son aylarını yaşayan atası Əhməd bəy Cavanşir və iki övladı -  Mina və Müzəffərlə başmaq seyrinə çıxmışdılar. Gül bülbülü, bülbül gülü çağırsa da, könlü viran Kərim bəylə, taxtı talan Həmidə xanımın arasında elə də bir fərq yox idi...

Əbədi sevginin xatirəsi - “Gümüş Medalyon”un əfsanəsi

“Molla Nəsrəddin” məktəbinin ciddi tədqiqatçısı, Azərbaycan teatr tarixinin bilicisi, unudulmaz Qulam Məmmədli deyirdi ki: “Ən çətin vaxtlarda dolanışıq və Mirzə Cəlilin əsərlərinin çapı, kitablarının nəşri ilə bağlı hər şeyindən keçən Həmidə xanım heç vaxt boynundakı “Gümüş Medalyon”a toxunmamışdı. Vəsiyyət etmişdi ki: “Öləndən sonra da, boynundan çıxarmasınlar.” Onun niyə bu qədər qiymətli olduğunu bilmirdim. Ölümündən iki gün qabaq məni çağırdı. Medalyonun qapağını açıb göstərdi. Medalyona iki şəkil həkk edilmişdi, atası Əhməd bəy Cavanşirin, bir də Kərim bəy Mehmandarovun (Kərim bəy Mehmandarov görkəmli ictimai-siyasi xadim idi. 1906-cı ildə erməni-müsəlman soyqırımları zamanı Əhməd bəy Ağaoğlu ilə birlikdə DİFAİ Partiyasını qurmuş, erməni daşnaklarının cəzasını kəsənlərin rəhbəri olmuşdu). Kərim bəy Mehmandarov medalyonu ona ilk tanışlıqları zamanı Topxana meşəsində vermişdi. Həmin gün Həmidə xanım “Mauzer”i ilə onun sağ çiynini yaralamışdı. Sonra da, dəsmalı ilə yarasını sarımışdı. Kərim bəy həmin dəsmalı ömrünün sonuna qədər cibində gəzdirirmiş. Bunu mənə rəhmətlik Cabbar Əmi – (Cabbar Qaryağdıoğlu) demişdi. Həmidə xanım həmin gün qoynundan kiçik bir kisə də çıxardı. Medalyonu və kisəni ürəyinin başına sıxdı. Kisəni göstərib dedi: “Əhməd bəyin, bir də, Kərim bəyin məzarından öz əlimlə götürüb gətirdiyim torpaqdır. Dəfn edəndə gözlərimə tökərsiniz. Biri sağ, o biri, sol gözümdür”. Həmidə xanım qürurlu adamdı. Bu sirri bir Allah, bir o, bir də belə çıxdı ki, mən bildim. Onun dediklərinə əməl etdim. Həmidə xanım hər şeydən, hamıdan küskün getdi. “Qələmi qırılsın yazı yazanın. Ağabəyimə, Gövhərbəyimə, Banubəyimə, mənə yazı yazanda qəm dəftərində yer qoymadı” deyirdi. Mirzə bir dəfə onun boynundakı medalyonla maraqlanır. Medalyonu açır, sonra götürüb yerə çırpır. Bu evliliklərinin ilk vaxtlarında olur. Həmidə xanım onu qaldırıb boynundan asır. “Bir də toxunsan, Gedərəm! Həmişəlik Gedərəm!” deyir. Mirzəni ölənə qədər bu hərəkətinə görə bağışlamır. Onlar ayrılmadılar, amma elə ayrı kimi yaşadılar. Mirzə həm əvəzsiz, həm də, naqolay adamdı. Bacısı Səkinə xanım Həmidə xanımla dərdləşib söhbət edəndə deyərmiş: “Qardaşım Cəlilin bütün evliliklərində bəxti gətirib. Onun birinci və ikinci arvadları çox yaxşı qadınlar idi, onu qəlbən sevirdilər. Ancaq qardaşım heç vaxt xoşbəxtliyinin qədrini bilməyib, bu qadınları da, bədbəxt edib.”

Kəhrizlidən Şuşaya göndərilən teleqram

Həmidə xanım Mirzə Cəlillə kəbin məsələsini gerçəkləşdirmək qərarını alanda, xeyir-dua üçün ilk xəbəri Kəhrizlidən Şuşaya göndərir. Teleqram vurub atasının silahdaşını, özünün qəlb sirdaşını - Kərim bəy Mehmandarovu çağırtdırır. Kərim bəyin qohumu, ailə həkimi, ən əsası atasının dostu kimi üstündə haqqı-sayı vardı. Əhməd bəy Cavanşir dünyasını dəyişəndə qızının əlini onun ovcuna qoyub, əmanət etmişdi. Bu azmış kimi Doktor Mehmandarov onun cənazəsini çiyninə alıb atası Cəfərqulu bəy Cavanşirin və anası Zöhrə xanım Cavanşirin ortasında torpağa vermişdi. Doğmaları, qohumları çox olsa da, atasız, arxasız dünyada Həmidə xanım üçün tək və yeganə doğma insan Kərim bəy Mirzə Mustafa bəy oğlu Mehmandarovdu.

O, bunu Mirzə Cəlilə anlatmaq üçün “çox çəkdi”. Canından çəkəcək qədər çox. Baxmayaraq ki, “Molla Nəsrəddin”in “dinləmək və anlamaq” kimi dərdi var idi. Bu barədə “Xatirələrim”də yazan Həmidə xanım qeyd edir: “Teleqraf göndərib mərhum atamın əziz dostu və ailə həkimimiz Kərim bəy Mehmandarovu bizə dəvət etdim. Doktor Kərim bəy Mehmandarov Şuşada yaşayır və işləyirdi. O, gizli inqilabi fəaliyyət göstərən Süleyman bəy Mehmandarovun əmisi idi. Doktorla öz xəstəliklərindən başqa, həyatımda etmək istədiyim dəyişikliklərlə bağlı məsləhətləşmək istəyirdim. Artıq beş il idi ki, dul idim. Həyat yoldaşım polkovnik İbrahim bəy Davatdarov vəfat etdikdən sonra, qətiyyən ərə getmək fikrim yox idi. Durumu Kərim bəy Mehmandarova danışdıqdan sonra, o, mənə belə cavab verdi: “Sizin bu istəyiniz məni təəccübləndirmir; Gec ya tez kimi isə sevməli və ərə getməli idiniz. Etdiyiniz bu seçim isə mənim xoşuma gəlir. Mirzə Cəlil nadir istedad sahibidir. Onun böyük gələcəyi vardır. Ancaq onun öz mühüm fəaliyyətini buraxıb bura, sizin yanınıza gəlməsi təəssüf doğurur. Eyni zamanda sizin də qara camaat arasında apardığınız lazımlı fəaliyyəti buraxıb şəhərə köçməyiniz öz növbəsində təəssüf doğurur. Ayrılıqda sizin hər ikiniz cəmiyyətimiz üçün çox gərəkli ictimai xadimlərsiniz, ancaq bir yerdə bir-birinizə mane ola bilərsiniz. Ziyalı qadınlar, adətən ərlərinə qarşı çox tələbkar olurlar. Hər bir hərəkətlərinə görə, hesab sorurlar. Bu isə onları sıxır, bədbəxt edir. Bir az ehtiyatlı olun, onu qorumaq və çox şeylərin üstündən keçmək lazımdır...”

Sonralar həyatın çətin məqamlarında əziz həkimin qiymətli nəsihətlərini xatırlayaraq əslində özümü məcbur edirdim ki, Cəlili bağışlayım və onun şəxsi işlərinə müdaxilə etməyim...”.

Könlünə girən gözdən uzaq olanda nə olur ki?

Kərim bəyin etiraz dolu, həm də, üstüörtülü dediyi məsələlər Həmidə xanımın taleyi oldu. Xidmətçi Olqa Şipyaginanın nikah məsələsinə münasibətini “Xatirələrim”də qələmə alan Həmidə xanım yazır: “Olqanın Mirzə Cəlildən heç xoşu gəlmirdi. Hesab edirdi ki, onun çox amansız gözləri var və məni bədbəxt edəcək. Ağlayır, yalvarıb-yaxarırdı ki, ona ərə getməyim”.

Həmidə xanımla Mirzə Cəlilin münasibətinə etiraz edənlərdən biri də, Qasım bəy Zakirin qardaşı oğlu Mustafa bəy Behbudov olur. Nikaha dəvət məktubunu alan Mustafa bəy məktubu qaytarmaqla kifayətlənmir. “Mən bundan sonra Həmidə xanımın heç bir tapşırığını yerinə yetirməyəcəyəm. Bundan sonra onu, heç tanımaq da istəmirəm”.

Xurşidbanu Natəvanın Seyid Hüseynlə nikahında olduğu kimi “Küllü-Qarabağ” bir yana olur, Həmidə xanım bir yana. O, Mirzə Cəlilin, Kərim bəy Mehmandarov da onun oduna yanır. Onlar iki bədəndə bir can - Azərbaycan olub, Əbədi sevginin xatirəsini - “Gümüş Medalyon”un əfsanəsini yaratdılar. Mövlana Cəlaləddin Rumiyə qoşulub “Könlünə girən gözdən uzaq olanda nə olur ki?” dedilər.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.08.2025)

Nizami Bayramlı, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Bu şeir mövzusuna görə Tanrı ilə insan arasında olan münasibətin poetik ifadəsidir, di gəl ki, qurulan münasibət ənənəvi deyil, daxili sarsıntı ilə yüklənmişdir. Görünən mənzərə budur ki, müəllif bu şeirlə xirtdəyə qədər dua edib.

Şeirin ilk misrasına nəzər yetirsək, aydın şəkildə görərik ki,– “Zülmət qaranlıqdır bu” – müəllif məkana və ruha aid olan dərin bir boşluğu diqqətə çatdırır və dərhal ekzistensial kontekstə keçir. Və misradakı “zülmət” sözü sadəcə fiziki qaranlıq deyil, insanın mənəvi qaranlığı, yolunu, ümidi və Tanrını itirmə halıdır. Bu cür başlanğıc oxucunun şeirin emosional tonuna uyğunlaşmasını təmin edir və bütün struktura qaranlıq bir fon verir.

İldırımın “çaxması” isə bu qaranlığa bir anlıq işıq salmaq istəyi deyil, həm də Tanrıdan gələcək ani bir əlamətə ehtiyacdır.

“Çaxa nolar, çaxa nolar, ilahi” təkrarı şeirdə dua formasını xatırladır, amma bu dua boyun əymək yox, üsyankarlıqla yüklənib.

Təkrarlar burda texniki yox, funksional poetik elementə çevrilib – onlar emosional gərginliyi artırır və səsin təkrar-təkrar dərinlikdən gəldiyini hiss etdirir.

Bu struktur, müəyyən mənada zikri xatırladır – amma Tanrını xatırlamaq yox, Tanrını çağırmaq zikri.

Növbəti misralarda “bir anlıq işığın” qaranlığı “yıxması” arzusu, əslində, ilahi toxunuşa duyulan ümidsiz ehtiyacdır.

Müəllifin məqsədi işığa çıxmaq deyil, qaranlığın dağılmasını təmin etməkdir – bu isə artıq xilas yox, məhv arzusudur.

Burada pozitiv ilahi gözlənti yox, qaranlığın içində əriyib getməkdən qorxu var.

İkinci bənddə keçmiş, bu gün və gələcək arasında qurulan münasibət tamamilə dekonstruktivdir – zaman parçalanmış, dəyərlər silinmişdir.

“Dünənim lənətlənib, bu günüm cadulanıb, sabahıma qıyılacaq” misrası ilə müəllif zamanın bütün təbəqələrini mənfi hal kimi təqdim edir.

Bu ifadələr poetik yox, fəlsəfi tutum daşıyır – burada insanın taleyi deyil, zamanla münasibəti sorğulanır.

“Əlimi tut, ilahi” deməklə şair əvvəlki üsyanı unutmur, sadəcə çarəsizliyə keçid edir.

Bu keçid, Tanrıya qarşı duyulan ikili münasibəti göstərir – həm qəzəb var, həm ümid.

“Boğazımacan doluyam, kirpiyiməcən yağışam” misrası klassik təhkiyədən uzaqlaşıb modernist poetikaya yaxınlaşır.

Burada obraz yaradılmır, hal təcrübəsi verilir – yəni şair özünü hiss, su və ah kimi təqdim edir.

Bu hal konkretlikdən uzaqdır, amma məcaz gücünə əsaslanaraq oxucuya real ağrı yaşadır.

“Bir məhşər aham, qarğışam” misrası isə obrazın kulminasiya nöqtəsidir – burda artıq insan yox, qiyamətə bərabər bir ruhi partlayışdan bəhs edilir.

Bu misra şeirin ritmini artırsa da, sonrakı sətirlərdə bu gərginliyin azaldılmaması müəyyən poetik tıxanma yaradır.

Oxucu fasilə gözləyir, amma ritm dayanmadan davam edir – bu da şeirdə nəfəs alma imkanını azaldır.

“Dilimi tut, ilahi” deyimi, Tanrıdan sükut istəmək kimi görünür, amma əslində, artıq sözə olan inamsızlığın ifadəsidir.

Sözə inamsızlıq – yazı üçün həm təhlükəli, həm də poetik cəsarətli bir fikirdir.

Şeirin üçüncü hissəsində “dönük üz” və “dönük söz” anlayışları üst-üstə gəlir, bu isə Tanrı ilə münasibətin kəskinləşdiyini göstərir.

Burada “dönük” sözü həm günahkarlıq, həm də etiraz mənasında işlənir – bu ikili məna oxucunu mövqeyini müəyyənləşdirməyə məcbur edir.

“Yaşamağım yükdü sənə?!” sualı poetik zərbədir – çünki bu, ilahi ədalətə açıq şəkildə toxunmaq cəhdidir.

Bu misra həm poetik, həm etik cəhətdən sərhəd misradır – onu yazmaq şairin məsuliyyətidir, oxumaq isə oxucunun.

“Yükünü at, ilahi” deyimi isə artıq səbirin sonudur – bu, Allahdan bağış deyil, qərar tələb etməkdir.

Bu nöqtədə artıq şair dua edən yox, haqq tələb edən mövqedədir – bu, modern dövrün poetik üslubuna uyğundur.

Sonra isə qəfil yumşalma gəlir: “Könlümə bax, ruhuma bax...” – bu, bir az əvvəlki sərtliyin yaratdığı tarazsızlığı aradan qaldırır.

Bu yumşalma şeirin daxili ritmini düzəldir və balansı bərpa edir.

“Yandırmağa bircə dəfə tükünü at...” misrası çox orijinal və metaforikdir, amma bir qədər qapalıdır.

Bu cür metaforalar oxucudan əlavə diqqət və ya kontekstual təhlil tələb edir.

Bəzən bu tip obrazlar şeiri zənginləşdirsə də, onun anlaşılma dərəcəsini azalda bilər.

Final hissəsində şair yenidən “dönüklük” ideyasına qayıdır – bu isə poetik dairəvi quruluş yaradır.

“Alnımı harana qoyum, yazıma sığal çəkəsən?” misrası həm metafizik sualdır, həm də qayıdış arzusu.

Bu nöqtədə şair artıq üz çevirməyi yox, sığal istəyini dilə gətirir – bu, daxili dramatizmin yumuşaldılmasıdır.

Şeirin son misrası – “İlahi, mən çox pisəm, sən necəsən?” – təkcə ən güclü poetik dönüş deyil, həm də varoluşsal sualdır.

Bu sual Tanrını cavab verməyə çağırmır, onu “hal” kimi anlamağa çalışır.

Bu da şeiri klassik teistik poetikadan fərqləndirən əsas cəhətdir.

Yəni burada Tanrıdan bağışlanma yox, başa düşülmə gözlənilir.

Bu gözlənti oxucuya tanış gəlir, çünki çağdaş insan üçün də Tanrı bir sığınacaq yox, sual yeridir.

Bütün bu elementlərə baxanda şeir çağdaş Azərbaycan poeziyasında fərqlilik ortaya qoyur.

Səmimiyyəti, ritmi, strukturu və fəlsəfi dərinliyi onu sıradan mətnlərdən ayırır.

Təkrarların sayı bir az azaldılsa, bəzi misralar yenidən düşünülüb ritmik nəfəs açılsa, şeir daha güclü olar.

Metaforaların bir qismini açmaq və ya onlara yön verəcək kontekstual ipucları əlavə etmək oxucunu çaşqınlıqdan qurtarar.

Vəli Efe hiss etdiyini deyil, hissin özünü yazıb – bu isə şairlik üçün vacib mərhələdir.

Şeirdəki qaranlıq təsvirləri insan ruhunun labirintindən xəbər verir – və bu labirintdə Tanrı da, insan da azıb.

Bəzi misralar istər forma, istər fikir baxımından müasir ekzistensial poeziya ilə səsləşir.

Burda Rilke, Celan, hətta Şəfiqə Əfəndizadənin bəzi səmimi fəryadlarını xatırladan notlar da var.

Bu şeir bir mövzu üzərində qurulmayıb – bu, bir halın tam mənzərəsidir.

Müəllif həyatın tən ortasında susub, içində danışmağı bacarıb.

Bu cür mətnlərdə yazı yox, hansı halda olursansa, o üstün gəlir – və bu, artıq poeziya deyil, yaşamdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.08.2025)

Aynur İsmayılova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bəzən oxuduğum kitabdakı bir söz, bir cümlə belə məni o ana aparır. O an hər şey gözümün qabağında dayanır. İçim sıxılır, getdikcə daralıram. Başımın hərləndiyini hiss edirəm. Boğazım düyünlənir, sözlər boğazımda ilişib məni boğur. Mən sadəcə bir cümlə deyə bilirəm: “Bunu mənə niyə etdin?”

Amma cavabı səbəbsizdir. Açdığı yara isə səbəbsiz yaranan səbəblər dənizində boğulur. Nə suyun üzünə çıxacaq qədər yüngül, nə də dərinlərə batacaq qədər ağırdır. Ən çətin olan da budur: nə bata bilir, nə də azadlığına qovuşa. Bizi bu ana məhkum edən qüvvəni anlaya bilmirəm.

İnsan sevdiyi divarlara ən parlaq rəngləri çəkmək yerinə, nə üçün onu qaraya boyayır? O divarların hansı rəngi sevdiyini soruşdunmu heç?

Qaranı sevməyən divarı inadla qaraya boyamaqdan vaz keç.

İcazə ver, o divarlar rahat nəfəs alsın, günəş görsün, sevdiyi rəngi özü seçsin. Çünki hər seçim sənin rəngindir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.08.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Azərbaycanın dünya rəngkarlığına bəxş etdiyi ən azman sənətkarlardan biri Toğrul Nərimanbəyovdur. Palitrasının rəngarəngliyi, xüsusən folklora və mifologiyaya söykənən millilik onun əsərlərini dünyaya sevdirərək, eyni zamanda  vəsf etdiyi Azərbaycanı da sevdiribdir.

Bu gün onun anadan olmasının 95 illik yubileyidir, əminəm ki, ölkə gündəmində onun anılması başlıca yer tutacaqdır.

SSRİ-nin və Azərbaycanın xalq rəssamı Toğrul Nərimanbəyov 7 avqust 1930-cu ildə Bakı şəhərində doğulub. 1930-cu ilin sonlarında atası Fərman Nərimanbəyov Avropada təhsil alan digər azərbaycanlılar kimi represiyyaya məruz qalıb və Sibirin Marinski şəhərinə sürgün edilib. Daha sonra anası – milliiyətcə fransız İrma xanım da həbs edilərək sürgün edilib. Toğrul Nərimanbəyov bir müddət anası ilə birgə həbsdə yaşayıb. Daha sonra məktəbə başlayıb və səhərlər dərsə gedib, axşam yenidən həbsxanaya qayıdaraq çətin şəraitdə təhsil alıb.

1941-ci ildə Fransa Almaniya tərəfindən işğal olunarkən İrma xanımın qarşısına Fransa vətəndaşlığından çıxması, əks halda sürgün edilməsi şərti qoyulsa da o vətəndaşlıqdan çıxmayaraq əvvəlcə Qostanaya, daha sonra Səmərqəndə sürgünə göndərilib. Valideynləri həbsdə olarkən Toğrul və qardaşı Vidadiyə polyak əsilli dayələri Anna Andreyevna baxıb. Sonralar Nərimanbəyov dayəsinin portretini çəkərək tabloya "Ana" adını verib.

1946-cı ildə Toğrul əvvəlcə Əzim Əzimzadə adına Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Məktəbinə daxil olub. 1950-ci ildən isə Litva İncəsənət İnstitutunda monumental və dəzgah rəssamlığı fakültəsində təhsil alıb. 1955-ci ildə buradan məzun olub. Eyni vaxtda Vilnüs Konservatoriyasında klassik vokalı da öyrənməyə başlayıb. Toğrul anası ilə tələbəlik illərində Səmərqənddə görüşüb. 1961-ci ildə anası bəraət alıb Bakıya qayıdıb. Bir müddət sonra amnistiyaya düşən atası Fərman bəy Nərimanbəyov da Sibir sürgünündən vətəni Azərbaycana qayıdıb.

1980-ci illərdən sonra Toğrul Nərimanbəyov bir sıra ölkələrdə yaşayıb. İlk əvvəl Bakıdan Moskvaya səyahət edən rəssam bir müddət burada yaşadıqdan sonra 1989-cu ildə ABŞ-ın Massaçuset ştatının Boston şəhərinə dəvət edilib və burada fərdi sərgilər açıb. 1992-ci ildə Lüküsemburq şəhərinə köçüb. 1992-1993-cü illərdə sənət həyatını burada davam etdirib.Burada bir neçə salonda sərgiləri keçilib və böyük rəğbət toplayıb.

1993-cü ildə Lüksemburqdan Paris şəhərinə köçüb. Qısa bir müddət içində buradakı həyatına uyğunlaşan rəssam üçün Fransanı xüsusi edən səbəb anası İrma xanımın əslən fransız olması idi. Parisdə yaşadığı dövr rəssamın yaradıcılığının ən məhsuldar dövrlərindən biri hesab edilib.

Onun əsərləri Fransada "Fransa qalereyası" , Almaniyada "Müasir Sənət Muzeyi" (Köln), "Sənət Muzeyi "(Hagen), Polşada "Müasir Sənət Muzeyi" (Varşava), ABŞ-da "Milli Aironavtika Muzeyi "(Vaşinqton), Macarıstanda "Müasir Milli Sənət Muzeyi" (Budapeşt), Bolqarıstanda "Müasir Milli Sənət Muzeyi" (Sofiya), Rusiyada "Rusiya Milli Muzeyi" (Petersburq), "Tretyakov qalereyası" (Moskva), "Şərq Xalqları Muzeyi" (Moskva), "Bəstəkar Qlinka Muzeyi" (Moskva) kimi müxtəlif ölkələrin muzey və qalereyalarında sərgilənir.

Toğrul Nərimanbəyov "Fransa Müasir İncəsənət Ensiklopediyası"nda haqqında məlumat olan yeganə azərbaycanlı rəssamdır. Bu kitabda onun adı dünya şöhrətli rəssamlarla yanaşı yazılıb.

O, bacarıqlı rəssam olmaqla yanaşı həm vokal sənətçisi, həm də şair olub. Toğrul Nərimanbəyov klassik operalardan ariyaları, xüsusilə də italan bəstəkarların əsərlərini ifa edib. Rəssam 1996-cı ildə Bakıda "Kirxa" konsert salonunda, 1998-ci ildə Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrında, 2000-ci ildə Bolonyadakı (İtaliya) "Oratoria di San Rosso" zalında böyük konsertlər verib.

Rəssamın yaradıcılığı abstraksionizm və fiquratizm uslubuna aid edilir. Mənzərə, portret, monumental boyakarlıq, illüstrasiya və teatr rəssamlığı kimi müxtəlif sahələrdə yaratdığı əsərlər mövzu və janr rəngarəngliyi, həmçinin özünəməxsus üslubu ilə səciyyələnib. Fərdi üslubunu müəyyən edən başlıca xüsusiyyətlər dekorativ Azərbaycan incəsənətinin rəng harmoniyası və müasir dünya incəsənətinin yeni istiqamətləri ilə sıx bağlı olub.

Rəssam 1950-ci ildə Türkiyənin küçəsi adlı əsəri ilə Azərbaycan Dövlət Rəsm Sərgisinə qoşulub. Daha sonra 1953-cü ildə qardaşı Vidadi Nərimanbəyovu rəsm etdiyi “Qardaşımın portreti”, “Venera gecələri” əsərlərini ərsəyə gətirib. O ən uğurlu rəsmlərindən biri olan “Yaylaqdan dönüş” əsərini 1954-cü ildə tamamlayıb. Nərimanbəyovun 1955-ci ildə Litva İncəsənət Universitetinin rəssamlıq fakültəsində bitirmə dissertasiyası olan “Baltikyanı balıqçılar” əsəri rəssamın ilkin əsərləri sırasında ən qiymətli rəsm əsərlərindən biridir.

Rəssam ilk mənzərə və natürmort əsərlərində "sərt üslub" sənətindən təsirlənib. Onun bu istiqamətdə ərsəyə gətirdiyi ilk əsərləri “Bakıda bağ (qapı önü)” (1955), “Bayıl mənzərəsi” (1955), “Bakı günorta vaxtı” (1956) tablolarıdır. Onun 1963-cü ildə çəkdiyi “Ağaclar və qayalar” əsəri də bu istiqamətdə çəkilmiş mənzərə əsərlərindəndir. Bu yöndə çəkdiyi ilk natürmort əsərləri isə “Meyvələr”, “Qabaqla natürmort”, “Narlar və armudlar” əsərləridir.

Toğrulun ilk uğurlu əsərlərindən biri olan "Xəzərdə şəfəq" (1957) romantik üslubda çəkilib. Cəsur neftçilərdən bəhs edən “Fırtınadan da güclü” (1960), “Xoşbəxtlik” (1961), “Sevinc" (1963), nasist həbsxanasının çətin şəraitini təsvir edən "Həyat üçün" (1963) tablolarında dramatizm və rəssamın fəlsəfi fikirləri diqqəti cəlb edib.

O, yaxın dostu, Azərbaycanın digər məşhur rəssamı Səttar Bəhlulzadə ilə Azərbaycanın bölgələrini gəzib, “Göyçay bağlarında” (1965), “Bolluq” (1968), “Bərəkət” (1968) və s kimi əsərlərini bu səyahətlər nəticəsində meydana çıxıb. Nərimanbəyov mənzərə əsərlərində daha çox doğulduğu şəhər olan Bakını təsvir edib. Sənətinin orta dövrlərində kətan üzərində yağlı boya texnikası ilə “Köhnə Bakı” (1964), “Bakıda bahar” (1964), “Bakı” (1965), “Bakıda küləkli gün” (1977) tablolarını ərsəyə gətirib. Nərimanbəyovun Bakıya, onun tarixinə və memarlığına bağlılığı rəssamın tablolarında daha çox köhnə şəhər mənzərələrinin təsviri formasında özünü göstərib.

Mükafatları

1. "Azərbaycan SSR əməkdar rəssamı" fəxri adı

2. "Azərbaycan SSR xalq rəssamı" fəxri adı

3. Azərbaycan SSR Dövlət mükafatı

4. SSRİ Dövlət mükafatı

5. "Qırmızı əmək bayrağı" ordeni

6. "SSRİ xalq rəssamı" fəxri adı

7. "İstiqlal" ordeni

8. "Şərəf" ordeni

Filmoqrafiya

- Toğrul Nərimanbəyov

- Qobustan

- Əllər və rənglər

- Dədə Qorqud

- Dantenin yubileyi

- Rənglərin melodiyası

- Salam, Zeynəb!

- Yeddi gözəl

- Toğrul

Dahi rəssam 2 iyun 2013-cü ildə Parisdəki hospitallardan birində vəfat edib. Parisin mərkəzində yerləşən Passi qəbiristanlığında dəfn olunub.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.08.2025)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Çox ahəngdar adamdır, bu, onun içindəki insan sevgisi ilə bağlıdır. Heç vaxt ətrafdakı adamlara əziyyət vermək istəmir, odur ki heç kimə qarşı ağır tələblər irəli sürmür. Əməkdaşlarını qiymətləndirir və dinc bir həyat arzulayır. Onun ən mühüm fəziləti odur ki, işi ləzzətə çevirə bilir. Onun azad, rahat və hörmət içində keçən ömrü heç vaxt solmayan gənclik nümunəsi kimidir. Həmişə həyatın təbii axarı ilə yaşamağa üstünlük verir, kifayət qədər ağıllıdır...

Müsahibələrinin birində deyir ki:- “Həyatımda akademik Məmmədcəfər Cəfərovun xüsusi rolu olub. Məmmədcəfər müəllim iki baxımdan- həm böyük ədəbiyyatşünas-alim, həm də nəcib bir insan kimi məndən ötrü əziz və unudulmaz olub. Aspiranturaya qəbul zamanı Ədəbiyyat nəzəriyyəsindən imtahanda Kamal Talıbzadə, Əziz Mirəhmədov, Məmmədhüseyn Təhmasib kimi tanınmış ədəbiyyatşünaslarla yanaşı, ayrıca söz sahibi olan Məmmədcəfər müəllim də iştirak edirdi. Ədəbiyyat nəzəriyyəsi üzrə elan olunmuş bir yerə məndən başqa bir oğlan da imtahan verməli idi. Mən kənddən gəlmiş arxasız bir müəllim idim, o oğlan isə Ədəbiyyat İnstitutunun direktorunun yaxın qohumu. İmtahan götürən o alimlərin, xüsusən də Məmmədcəfər Cəfərovun nə qədər obyektiv və prinsipial insan olduğunu bir anlıq təsəvvürə gətirin- o imtahanda kənddən gələn müəllimə beş, institutun direktorunun qohumuna dörd verdilər. Ədəbiyyat nəzəriyyəsi üzrə aspiranturaya ayrılmış bir nəfərlik yerə institutut direktorunun qohumunu yox, kənddən gəlmiş müəllimi götürdülər. Məmmədcəfər müəllim, təbii ki, özünün razılığı ilə mənim elmi rəhbərim təyin olundu və o nəcib insan məni yanına çağırıb “Dissertasiya mövzusunu özün seç”- dedi.”

Haqqında söhbət açdığım Muxtar İmanov 1955-ci ilin may ayının 28-də Naxçıvan MR-in Şərur rayonunun Axura kəndində Kazım kişinin ailəsində dünyaya gəlib. 1977-ci ildə indiki Bakı Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsini bitirib. 1980-1983-cü illərdə AMEA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun "Ədəbiyyat nəzəriyyəsi" ixtisası üzrə əyani aspiranturasında təhsilini davam etdirərək, 1984-cü ildə- 29 yaşında ikən "Müasir Azərbaycan nərsində psixologizm" mövzusunda namizədlik dissertasiyasını müdafiə edib. 2007-ci ildə isə "Azərbaycan folklorunda gülüşün genezisi və poetikası" mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə edərək filologiya elmləri doktoru alimlik dərəcəsinə yiyələnib. 2009-cu ildə dosent, 2016-cı ildə professor elmi adına layiq görülüb. 2014-cü ildə "Ədəbiyyarşünaslıq" ixtisası üzrə AMEA-nın müxbir üzvü, 2017-ci ildə isə həqiqi üzvü seçilib...

Şən və mehriban adamdır. Yaxşı dostluğu var. İntellektual və ağıllıdır. Sürətli düşünmə qabiliyyətinə malikdir. Əla natiqdir, gözəl sözləri, rasional danışığı, biliyi və təcrübəsi ilə insanları asanlıqla heyran edə bilir. Aktiv və dəyişkən həyata üstünlük verir. Çətin vəziyyətlər qarşısında sarsılmır, praktik həll yollarını tez tapır...

BDU-nun jurnalistika fakültəsinin professoru Allahverdi Məmmədli onu belə xarakterizə edir: “Muxtar İmanovun akademik statusu onun ədəbiyyatşünaş kimi yaradıcılığı haqqında çox şey deyir. Görkəmli elm adamının yaradıcılığının müxtəlif yönlü akademik səviyyəsini aşkara çıxarmaq xüsusi tədqiqat və məsuliyyət tələb edir. Ünsiyyətə daha açıq olduğundan onun şəxsiyyəti haqqında danışmaq daha asandır. Bəli, Muxtar İmanovun şəxsiyyəti yaradıcılığı qədər zəngin və parlaqdır. Mən tələbə olanda Muxtar İmanov aspiranturada oxuyurdu. Yataqxanaya tez-tez gələrdi. Mən hələ o vaxt onun müasir Azərbaycan ədəbi mühiti ilə bağlı məntiqli fikirlərini maraqla dinləyirdim. Erudisiyasından irəli gələn təhlilləri, inandırmaq bacarığı sonunda hər kəsi onunla razılaşmaq məcburiyyətində qoyurdu. Biz tələbələr onu elə o vaxt da alim kimi qəbul edirdik. Hər kəsin elmi adı elə onun adı qədər dəyərlidir. Elmi ad insanın ömürlük yol yoldaşıdır. Hara gedirsə, harda olursa onunla olur. Toyda, yasda, qonaqlıqda, hər hansı nəqliyyatda yanında olur. Onu təqdim edir, məsuliyyətini artırır, onun haqqında fikir formalaşdırır. Muxtar İmanov azad insandır. Azadlıq sərbəst düşünmək və düşündüyünü sərbəst və səmimi söyləməkdir. Muxtar İmanovun azadlığı doğruya, cəsarətə və məntiqə söykənir. Onun azadlığı tamdır. Ona görə ki, bilik və səyə əsaslanır. Yadıma Şuşa zirvəsindən boylanan dahi Əhməd bəy Ağaoğlunun “Sərbəst insanlar ölkəsində” əsəri  düşür. Zəncirlərini qırıb azad olmaq istəyən bir qul sərbəst insanlar ölkəsinə üz tutur. Həmin ölkəyə daxil olarkən ona deyirlər: Görürük, əsarətin görünən bağlarını qırmısan. Ancaq iç zəncirlərini də söküb atmısanmı? Anlamır. Onu yenidən imtahana çəkirlər: 1. Tamahına yiyə durursanmı? 2. Doğrunu sevirsənmi? 3. Həqiqətə dözümün varmı? 4. Ləyaqət sahibisənmi? Bu sualların cavabı Muxtar İmanovun bütöv şəxsiyyətindədir...”

Əmək fəaliyyətinə 1977-ci ildə Naxçıvan MR-in Şərur rayonunun Həmzəli kənd səkkizillik məktəbində Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi kimi başlayıb. Aspirantura təhsilindən sonra, 1983-1992-ci illərdə AMEA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun Mifologiya şöbəsində kiçik elmi işçi, elmi işçi və böyük elmi işçi vəzifələrində çalışıb. 1992-2000-ci illərdə "Yazıçı" nəşriyyatının baş redaktoru olub. 2001-2003-cü illərdə AMEA "Folklor Sarayı" Elmi-Mədəni Mərkəzində böyük elmi işçı kimi fəaliyyətini davam etdirib. Həmin mərkəz 2003-cü ildə Folklor İnstitutuna çevrildikdən sonra Türk xalqları folkloru şöbəsinin aparıcı elmi işçisi kimi fəaliyyət göstərib. Bir müddət AMEA Folklor İnstitutuna rəhbərlik edib. Hazırda Azərbaycan Dillər Universitetinin Azərbaycan ədəbiyyatı kafedrasının müdiridir...

Emosionallıqdan həzz almır. Onun üçün bilmək, öyrənmək, marağını təmin etmək vacibdir. Tənhalığa nifrət edir. Ünsiyyət onun ən böyük silahıdır. Yüksək mədəniyyəti, ağayanə davranışı, mərdanə xüsusiyətləri ilə ətrafdakı insanlara tez təsir göstərməyi bacarır. Onunla ünsiyyətdə olanda darıxmaq mümkün deyil. Ətraf mühitə qarşı çox həssasdır. Elə buna görə də, hamı tərəfindən sevgi ilə qarşılanır. Bir sözlə, nəzakətli, ağıllı, cazibədar, təsiredici və yaxşı natiqdir. Nə edirsə etsin, işlərinin orijinal olmasını istəyir. Təqlid və saxta şeyləri xoşlamır. Ümumiyyətlə, akademik Muxtar İmanov maraqlı xarakterə sahibdir. Bir neçə ay öncə 70 yaşı tamam olub. 2025-ci il onun üçün hələ də yubiley ilidir. Qoy, bu söhbətim yubileyi münasibətilə şəninə deyilən sözlərin davamı olsun!..

“AMEA-nın müxbir üzvü, Folklor İnstitunun direktoru, professor Muxtar İmanov bütövlükdə bir alim və dövlətçilik ənənələrinə sadiq bir kadr və həm də bir gözəl insan kimi ictimaiyyətin yüksək qiymət verdiyi bir ictimai xadimdir”- bunları jurnalistlərin ustadı, professor Cahangir Məmmədli söyləyib...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.08.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Hekayələri, povest və romanları Azərbaycanda oxunur, bəyənilir. Bu əsərlərdə gürcü koloriti güclüdür, hətta bəzən gürcü açıq-saçıqlığına da geniş yer verilir. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü İmir Məmmədli. Bu gün onun doğum günüdür.

İmir Məmmədli 1957-ci il 17 avqustda Gürcüstanın Kaspi rayonununda anadan olub. Orta məktəbini bitirdikdən sonra Tbilisi Dövlət Universitetinin Filologiya fakültəsində təhsilini davam etdirib. 1980-ci illərdə Tbilisiyə köçüb və 1985-ci ildən 1990-cı ilədək Gürcüstan Dövlət Radio və Televiziya Şirkətində, Gürcüstan Yazıçılar İttifaqında, "Sovet Gürcüstanı" qəzeti redaksiyasında çalışıb.

1990-cı illərin axırlarında Gürcüstan dövlət başçısı aparatında məsləhətçi, müşavir, Gürcüstan Dövlət Dəftərxanasında millətlərarası münasibətlər üzrə referent olub, Gürcüstan Prezidenti Regional Siyasət və İdarəetmə Xidmətinin rəis müavini vəzifəsinə qədər yüksəlib. Gürcüstan Yazıçılar İttifaqı nəzdində Azərbaycan Yazıçılar Bölməsinin sədri olub.

2004-cü ildən 2019-cu ilədək İctimai Televiziya və Radio Yayımları Şirkətində radionun "Ədəbiyyat və İncəsənət" departamentinin direktoru vəzifəsində çalışıb. 2019-cu ildən Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabineti nəzdində Dövlət Tərcümə Mərkəzində çalışıb.

Ədəbi fəaliyyətə orta məktəb illərindən başlayıb. Azərbaycan və gürcü dillərində yazıb yaradıb. Yeddi orijinal, 10-dan çox tərcümə edilən kitab müəllifidir. Onun ssenariləri əsasında 9 bədii film çəkilib; bunlardan bir tammetrajlı bədii film və 5 serialı bədii film Dövlət sifarişi ilə, bir tammetrajlı film isə türk kinematoqrafçıları tərəfindən ekranlaşdırılıb; Dörd pyesi Azərbaycan teatrlarında səhnələşdirilib.

Şota Rustavelinin "Pələngdərili cəngavər" poemasını ilk dəfə orijinaldan Azərbaycan dilinə poetik tərcümə edib. Məhəmməd peyğəmbərin kəlamlarını, Yunus İmrənin şeirlər toplusunu, Aşıq Ələsgərin əsərlərini, Çağdaş Azərbaycan nəsrnin antologiyasını, İsa Muğannanın Povest və Yekayələr toplusunu və müasir Azərbaycan poeziyasından nümunələri gürcü dilinə çevirib.

Azərbaycan Ziyalılar Cəmiyyətinin Fəxri üzvü, Dünya Azərbaycanlılarının Mədəniyyət Mərkəzinin üzvü, Dünya Azərbaycanlılarının I qurultayında Dünya Azərbaycanlılarının Əlaqələndirmə Şurasının üzvü seçilib.

Xidmətlərinə görə bir çox dövlət və ədəbi mükafatlara layiq görülüb:

- Azərbaycan Respublikası Prezident mükafatçısı

- Milli Qəhrəman Mübariz İbrahimovun xatirəsinə həsr olunan müsabiqənin xüsusi mükafatçısı

- Gürcüstan Dövlət mükafatı laureatı

- "Maçabeli" mükafatı

- Tbilisi Sədaqət medalı

- "Şərəf" ordeni

- Yazıçılar Birliyinin "UGART" mükafatı laureatı

Kitabları

1. Qışda danışılan yay əhvalatları

2. Bir novella, bir pyes

3. İmirə dediklərim

4. Kişilərə mesaj

5. İstəsəm də istəməsəm də

6. Novellalar

7. Qapı

8. Günorta

9. Aha

10. Baş tutmayan bayram (gürcü dilində)

11. Gürcüstan ozan nəğməsi (gürcü dilində)

12. Şairin yüz şeiri (gürcü dilində)

13. Fikir sayğacı (gürcü dilində)

Dram əsərləri

- Açar (komediya)

- İşıq tozu (psixoloji komediya)

- Çarə (dramma)

- Oğru doğru (komediya)

Tərcümələri

- Şota Rustaveli – Pələngdərili cəngavər

- Yunis İmrə — şeirləri

- Məhəmməd peyğəmbərin kəlamları

- Aşıq Ələsgər – şeirləri

- Vaqif Səmədoğlu şeirləri

Filmoqrafiya

1. Balqabaq

2. Azarkeş

3. Qovğalı kəndinin gecələri

4. Sovqat

5. Gəl təzədən evlənək

6. Köşk

7. Horoz bayram

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.08.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi şair Tehranda yaşayan Səid Muğanlıdır.

Səid Muğanlı

Tehran

 
Divarlar üz-üzə gəlir bu gecə,
Divarlar söz-sözə gəlir bu gecə,
Divarlar göz-gözə gəlir bu gecə,
Bu gecə divarlar arasındayam.

Qaranlıq qəlbimi əlinə alır,
Şairlik röyamı belinə alır,
Güdükçü şerimi dilinə alır,
Bu gecə ruhumun çarasındayam.

Yalqızlıq cismimi qılınclayarkən,
Röyalar fikrimi sonuclayarkən,
Kimi danlayarkən, o suçlayarkən,
Bu gecə dünyanın harasındayam?

"Baraz"-a ürəyim darıxdı ax ey...
"Ləvayi" bu gecə oyaqdı ax ey...
"Əmani" şerimə qonaqdı ax ey...
Bu gecə şerimin yarasındayam.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.08.2025)