İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”
10 noyabr günü tarixə böyük Atatürkün anım günü kimi yazılıbdır. Türk dünyasının yetirdiyi bud ahi şəxsiyyəti bu gün şərəflə anır, Ruhuna dualar oxuyuruq.
Mustafa Kamal Atatürk, Türkiyənin müasir dövlətinin banisi və ilk prezidenti olub. O, 1881-ci ildə Salonikidə (indiki Yunanıstanın bir hissəsi) doğulub. Atatürk, həmçinin Türk milliyyətçiliyinin əsasını qoyan, Osmanlı İmperiyasının dağılmasından sonra yeni bir milli dövlət qurmaq məqsədi olan liderdir.
"Həyatı və təhsili"
Mustafa Kamal, ailəsinin ikinci uşağı olaraq dünyaya gəlib. Uşaqlıq dövrü Salonikidə keçib. Erkən yaşlarında onun xüsusi istedadları diqqət çəkib, buna görə də ailəsi onu təhsil alması üçün İstanbulda olan Mühəndislik məktəbinə göndərib. Sonra o, İstanbulda yerli hərbi məktəbə daxil olub və orada böyük uğurlar əldə edib. 1915-ci ildə Çanaqqala döyüşündəki yüksək liderlik qabiliyyəti ilə tanınan Atatürk, bu döyüşdə müttəfiqləri məğlub edib. Bu uğur onun həm Türk xalqı, həm də dünya miqyasında nüfuzunu artırıb.
"Türkiyə Cümhuriyyətinin Qurulması"
Atatürk, Osmanlı İmperiyasının son dövründə Osmanlı imperiyasının müharibələrdən zəifləməsi və içkiçiliyin artması fonunda, 1919-cu ildə Samsunda mübarizəyə başlayıb. O, "Kurtuluş Savaşı"nı (Qurtuluş Müharibəsi) aparmaq məqsədilə xalqı birləşdirərək, Türk Milli Hökumətini qurub. Bu mübarizə 1919-1922-ci illəri əhatə edib və nəticədə Atatürk 1923-cü ildə İstanbuldan Ankaraya keçərək Türkiyəni müstəqil bir dövlət olaraq tanıdıb.
1923-cü ildə Atatürk, Cümhuriyyətin qurulmasını elan edib və özünü ilk prezident seçib. O, həmçinin Cümhuriyyətin dəyərlərini müəyyənləşdirən çoxsaylı islahatlara başlayıb. Atatürk, Türk cəmiyyətini çox fundamental islahatlarla yeniləməyə başlayıb. Bu islahatlar ölkənin siyasi, sosial, iqtisadi və mədəni strukturlarını əsaslı şəkildə dəyişdirib. Əsas islahatları bunlardır:
1. Siyasi və Hüquqi İslahatlar:
- Osmanlı monarxiyasının ləğvi: 1922-ci ildə sultanlıq sona çatdırılıb
- Yeni Konstitusiya: 1924-cü ildə Türkiyənin yeni konstitusiyası qəbul edilib. Bu, Türkiyədə demokratik və vətəndaş hüquqlarına əsaslanan bir sistemin qurulmasına səbəb olub
- Hilafətin ləğvi: 1924-cü ildə hilafət də ləğv edilərək dini rəhbərlik sona çatdırılıb
2. Təhsil və Mədəniyyət İslahatları:
- Əlifbanın dəyişdirilməsi: 1928-ci ildə Latın əlifbasına keçilib ki, bu da Türk dilinin daha geniş istifadə edilməsini təmin edib
- Dini təhsilin sekulyarlaşdırılması: Dövlətin dini həyatdan ayrılması prinsipinə əməl edərək, dini təhsilin məktəblərdən ayrılması və dövlətin idarə olunmasında dini təsirlərin azaldılması məqsədini güdüb.
- Türk Dili Qurumu: 1932-ci ildə yaradılan bu qurum, Türk dilinin zənginləşdirilməsi və aydınlaşdırılmasını hədəfləyib.
3. İqtisadi İslahatlar:
- Sənayeləşmə və infrastruktura yatırımlar: Atatürk, ölkəni müasir sənaye infrastrukturu ilə təchiz etmək üçün böyük layihələrə imza atıb. O, həmçinin kənd təsərrüfatını modernləşdirərək, ölkənin iqtisadi müstəqilliyini gücləndirmək istəyib.
- Dövlətçilik və Dövlət şirkətləri: Dövlətin iqtisadiyyatda daha çox iştirakını təmin etmək üçün bir sıra dövlət şirkətləri qurulub.
4. Qadın Hüquqları:
- Qadınların seçki hüququnu alması: 1934-cü ildə Türkiyədə qadınlar seçkilərdə iştirak etmək hüququna sahib olublar. Bu, o dövr üçün çox önəmli bir islahat olub.
"Atatürkün Fəlsəfəsi və Liderlik Tərzi"
Atatürk, Türk xalqını "Millət" anlayışı ilə birləşdirərək, geniş bir milliyyətçilik və müasirlik ideologiyasını təbliğ edib. Onun rəhbərliyi altında Türkiyə, həm Qərbin, həm də Şərqin ən yaxşı tərəflərini özündə birləşdirən bir ölkə halına gəlib. Atatürkün ən mühüm fəlsəfələrindən biri "Müstəqil olmaq" olub.O, həm milli müstəqilliyin, həm də beynəlxalq aləmdə özünü tanıdan bir dövlətin qurulmasının vacibliyini vurğulayıb.
- Laiklik: Atatürk üçün dövlətin və dinin ayrılması prinsipi önəmli olub. Onun rəhbərliyi ilə din, dövlət işlərindən ayrılıb
- İnsan hüquqları: O, insan hüquqlarını və azadlıqları mühafizə etməyə çalışıb.
"Atatürkün İrsi"
Atatürk 10 noyabr 1938-ci ildə vəfat edib. O, bu günə qədər Türkiyənin ən böyük və ən hörmətli liderlərindən biri olaraq qalıb. Onun irsi ölkənin siyasi və mədəni həyatında dərindən təsir edib. Hər il 10 noyabrda onun vəfat etdiyi saatda Türkiyədə ölkə boyu bir dəqiqəlik sükutla anılıb.
Atatürkün əsas irsi, modern Türkiyənin qurulması və Türk xalqının öz şəxsiyyətini və milli müstəqilliyini qorumaq üçün müasir bir dövlət qurmaq məqsədinə xidmət edən islahatlardır. O, yalnız Türkiyənin deyil, dünya miqyasında modernləşmə və milli azadlıq hərəkatlarına ilham verən bir şəxsiyyət olaraq qalıb.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(10.11.2025)
