“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Oxucularımızın yaradıcılığı rubrikasında bu gün sizlərə Pərvanə Əliqızının “Sözsüz musiqi” hekayəsini təqdim edir.

 Evində ilk dəfəydi  özünü yad hiss edirdi.  Hər gün yüz dəfə gördüyü əşyalar indi başqa cür görünürdü gözünə. Bu pianonu bura kim qoymuşdu? 25 il idi qonaq otağının qapısı ilə üz-üzə qoyulmuş pianonu elə bil indi görürdü. Niyə özünə bu sualı indi verirdi? Pianonun qoyulduğu divardan asılmış, çoxdan dəbi keçmiş , içərisi sarı-qırmızı güllərlə bəzədilmiş, qəhvəyi çərçivəli saat yeni təmirdən çıxmış evin interyer dizaynı ilə uyğunlaşmırdı. Otağa müasir dəbə uyğun ağ rəngli mebellər, vitrin servant, masa, stullar, divan və kreslo qoyulmuşdu. Nə qədər qəribə görünsə də jurnal stolunun üstündə hər zaman köhnə not dəftərləri toxunulmaz olaraq qalırdı. İndi onun fikrini məşğul edən piano divanın yanına zorla yerləşdirilmişdi.

Əşyaların bir-birinə zidd düzülüşü, evin dizaynerinin bu gündən qopub, çox uzaq keçmişə düşdüyü hissini yaradırdı. Təmirdən sonra  hər iki qızı israr edirdi ki, bu köhnə pianonu ya satsınlar, ya da kiməsə bağışlasınlar. Qızlardan biri deyirdi ki, piano divar kağızlarının rənginə uyğunlaşmır, otağın bütün yaraşığını pozur. O  biri də köhnə not dəftərlərinin heç kimə lazım olmadığını deyirdi. O, isə onlarla razılaşmırdı. “Mən öz evimdə nəyi haraya qoyacağımı yaxşı bilirəm” – cavabını verirdi. Hətta atalarından boşandığı üçün hər zaman onu qınayan qızları bu dəfə, baltanı lap kökündən vurmuşdular.

-Atamızı bu piano qədər evdə görmək istəsəydin indi yanımızda olardı - demişdilər

-Atanız sizi istəsəydi, getməzdi – cavabı acı olmuşdu. Öz dediyinə özü də inanmamışdı. Hər iki əşyanı yerindən tərpətmək, onun öz inadından dönməsi demək idi . O, bunu heç vaxt bacarmamışdı. Üzdə hiss etdirmək istəməsə də, ürəyində qızlarına haqq verirdi. Həyat yoldaşıyla ayrılandan sonra bütün hirsini, hikkəsini bu cansız əşyalara tökmüşdü.  Evi yır-yığış edəndə mebel yağında islatdığı əskini elə əsəbi vəziyyətdə pianonun üstünə çəkirdi ki, elə bil əlinin altında kiminsə qabırğalarını xıncımlayırdı. Elə vaxt olurdu pianonu qarşısına qoyub, ittiham  edirdi. Sahibinin barmağı toxunmayalı, lal olmuş alət yazıq-yazıq susur, köhnə saat əqrəbini çıqqıldadıb gördüklərini, eşitdiklərini yaddaşına yazırdı. Böyük qızı Nilay ayrılıqlarını tez qəbullanmışdı, atası ilə həftəsonu görüşləri,  istədiyi hədiyyələrin alınması onu sakitləşdirirdi. Kiçik qızı Şəbnəm isə atasının gedişiylə barışa bilmirdi. 18 yaşında ailə qurub evdən köçəndə anasına– Atamın baş alıb, getdiyi bu evdə çox qalmaq istəmirəm, - demişdi. Ərinin ikinci dəfə ailə qurmağından xəbər tutanda ittihamlarını təsdiqləmək üçün əlinə fürsət düşmüşdü . Qızlarının yanında təzədən coşub; - Öyündüyünüz atanız bunu da etdi. İkinci dəfə evləndi- demişdi.

Anasının qəzəbinin qabağında Nilay səssiz qalmış, Şəbnəm isə heç vaxt tərəfini vermədiyi atasını müdafiə etmişdi;- Hər kəs kimi atamın da rahat evə, ailəyə ehtiyacı var. Mən bunu özüm ailə qurandan sonra başa düşmüşəm.

Hirsini cilovlaya bilməyib, - Onda get atanın bəzək - düzəkli arvadı sənə analıq eləsin!  - demişdi. Eşitdiklərindən sonra Şəbnəm bir söz deməyib, balaca qızının əlindən tutub, öz evinə getmişdi.

 O, da öz otağına çəkilib, niyə ağladığını bilmədən səhərə qədər ağlamışdı .

Bu gün 40-cı gün idi, həyat yoldaşı dünyada yox idi. Ərinin  qəfil ölüm xəbərini eşidəndə belə sarsılacağını bilmirdi. Eşitdiyi xəbərdən ürəyində nəsə cingiltiylə qopub düşmüş, sonra isə sinəsindən çiyinlərinə, boynuna, sifətinə, saçlarının dibinə qədər göynərti dolu bir istilik qalxmışdı, elə bil bədəninə xardal çəkilmişdi. Bir-birinə sarılıb, hönkürən qızlarını görəndə ağlamaq istəmişdi, amma bacarmamışdı. Qızlar illər uzunu atalarının kölgəsini qılınclayan ananın birdən-birə ürəyinin yumşalmasına inanmazdılar. Əvvəl yas məclisinə  getmək istəməmişdi;- Onsuz da orada kimsə məni görmək istəmir -deyib, geri çəkilməyi fikrindən keçirmişdi. Ancaq övladlarını belə ağır gündə tək qoymaq istəməmişdi.

Məclisdə bütün fikri, diqqəti  onun ikinci həyat yoldaşındaydı. Qadın aram bilmədən ağlayır, ürəyi sıxılanda başını Şəbnəmin sinəsinə söykəyib, -“Atandan sonra məni tək qoyma, körpə qardaşının sənə çox ehtiyacı var. “-deyirdi. Ürəyində qəribə bir qısqanclıq baş qaldırmışdı, ərini “əlindən alan” bu qadın deyəsən qızını da ondan almaq istəyirdi.

Görəsən doğurdanmı, ərini əlindən o qadın almışdı? Onun ölümü sanki amonyak turşusu kimi kindən, qəzəbdən pas tutmuş beyninin  pasını parçalayır və yavaş-yavaş özünə etiraf edə bilmədiklərini dilinə gətirməyə məcbur edirdi. Gənclik illərində  yazdığı  mahnıları eşitdikcə, orada özünə aid duyğuları hiss etdikcə, az qala qanadlanıb, uçurdu. Xəyalları ona məşhur bəstəkarın həyat yoldaşı olmağın şöhrətini yaşadırdı. Hərdən bu cür şöhrətpərəst xəyallarından söz açanda, həyat yoldaşı gülür;- şöhrət asan qazanılmır - deyirdi. Ailə quranda, əri musiqi məktəbində fortepiano müəllimi işləyirdi. Onunla birlikdə çalışan müəllimlərin çoxusu Şaiqin onlardan qat-qat istedadlı olduğunu deyirdilər.  Bu sözləri eşitdikcə, həvəslənib ərini toylara musiqiçi kimi getməyə, tanınan müğənnilərlə tanış olmağa, yazdığı mahnıları onlara baha qiymətə satmağa məcbur edirdi.

Bu sözləri eşidəndə əri təəssüf hissiylə ona baxır, toy bizim ən gözəl adətimizdir, ancaq mən toylarda müştəri axtaran bəstəkar deyiləm. Zamanı gələndə sənətim öz qiymətini tapacaq – deyirdi.

İstədiyini ala bilməyəndə, qiyamət qoparan uşaqlar kimi dava-dalaş salır, “nə zaman olacaq bu xeyir iş” deyirdi. “Bu gedişlə sənin mahnıların heç kimə gərək olmayacaq. Mən  düşünürdüm sənətkarla evlənirəm, gözəl həyatım olacaq. Qəpik-quruş qazanan müəllimlikdən o yana keçə bilmədin.”

Hər dəfə belə qınaqlardan sonra ərinin onunla  az danışmağa çalışdığını gördükcə,  qəzəbi şiddətlənirdi. Özünün yanındaca not dəftərlərini gərəksiz əşya kimi bir kənara tullayırdı.

Əri axır vaxtlarda  bəstələrini evdə yazmır, məktəbin direktorundan icazə alıb, hər kəs gedəndən sonra məktəbdə qalıb işləyirdi. Hətta otağının şkafında saxladığı bəstələrinin bir neçəsini  itirmişdi. Son zamanlarda  evə gec gəlməsi münasibətlərinin daha çox soyumasına səbəb olmuşdu.  O, mübahisədən qaçmağa çalışdıqca, Həcər” fitili çəkilmiş qumbaraya “çevrilirdi. Hər gün səbəbli - səbəbsiz dava-dalaşlardan, uşaqlarının yanında cılızlaşıb, kiçilməkdən bezərək, nəhayət əri dözməyib ayrılmağa qərar vermişdi. Evdən gedəndə bir neçə not dəftəri ilə geyimlərindən başqa heç nə aparmamışdı.

Üzdə onun kölgəsini qılınclasa da, ürəyində geri dönməsini istəyir, zəhərtuluğuna dönmüş dilini lənətləyirdi. Nədənsə, evdə qalan piano qəlbini qırdığı adamın nə zamansa, bu evədönəcəyi ümidini onun ürəyində sönməyə qoymurdu. Bu ümidin bir hissəsi onun  ikinci dəfə  evləndiyini eşidəndə qırılmışdı.  Yenə də özünü sındırmamış, “onun övladları mənim yanımdadır, dönər” deyib, ümidini tam ölməyə qoymamışdı. Yeni təmirə başlayanda not dəftərlərinin arasından tapdığı, keçmiş ərinin öz xəttiylə yazılmış bu sözləri  ona ümid verirdi.

“Ümid sıldırım qayada bitən çiçək kimidir. Onu yaşatmaq üçün bəzən susuzluğa, bəzən daşları qızdırıb, ləçəklərini yandıran günəşə, bəzən də saçlarını yolan dəli küləklərə sinə gərməlisən...Bəzən ümidini yaşadan elə ümidin özüdür... “

Ayrılandan sonra ilk dəfə məşhur bir müğənninin ifasında eşitdiyi “Qayıdaram “ adlı mahnı ona yaman təsir etmişdi, oturub axıra qədər dinlədikdən sonra müğənni müəlliflərin, şairin və bəstəkarın adını deyəndə qulaqlarına inanmamışdı.  Sevinsinmi, yoxsa qəzəblənsinmi, bilmirdi.  “Bunu edəcəkdinsə, niyə vaxtında, zamanında etmədin, elə bil fürsət gəzirmişsən ayrılmağa!” – deyib  günahı yenə  onun üstünə atmışdı. Təzə mahnı çox böyük uğur qazanmışdı. Hisslərini sözlə deyə bilməyən, təsəllini lirik mahnıların xəfifliyində tapan gənclər, onun mahnılarını telefonun zəng melodiyası kimi istifadə edirdilər. Elə gün olmurdu ki,  küçədə yanından keçən gənclərin zəngində bu musiqini eşitməsin. Atalarının uğuruna sevinən övladları bütün gün evdə eyni mahnıları zümzümə edib, dururdular. Hər ikisinin  arzuları çın olmuşdu, amma hər şeyi itirəndən sonra.

Qəzəbi, təkəbbürü və şöhrət arzusu onu məğlub etmişdi. Məğlubiyyətdən geriyə qalan isə peşmanlıq və tənhalıq olmuşdu. Ərinin kövrək, qəmli notlara köklənmiş bəstələrini dinlədikcə, onun  qınayıcı baxışları təkrar gözlərində canlanırdı. Hər an ona peşmançılığını xatırladan bu mahnıları heç sevmirdi, əlacı olsaydı qulaqlarını bağlayıb gəzərdi.

Qırx gün onsuz yaşadığı iyirmi beş ildən uzun gəlmişdi. Əvvəllər heç olmasa ona qəzəblənir, danışır-deyinir, ürəyini boşaldırdı. İndi nə deyərdi? Daha deməyə sözu qalmamışdı. Keçmiş ərinin ölümündən sonra elə bil cansız piano “bəraət almışdı “. Evdə tək- tənha gəzinə - gəzinə arada əlləri ilə köhnə pianonu tumarlayır, qəhərdən böyümüş gözlərini divardakı saatın əqrəblərinə zilləyir, o da öz növbəsində çıqqıldaya – çıqqıldaya həsrət dol , sözsüz musiqisini çalırdı.

Bəlkə də qızlarının sözlərinə qulaq asmamaqda düz eləmişdi, bu köhnə dostları olmasaydı, evdəki təzə əşyalar nə bilirdi onun yaşadığı peşmanlığın səbəbi nədir.  Aralarında beş il yaş fərqi vardı. Əri əlli beş yaşın tamamında dünyadan köçmüşdü. O, artıq qocalmayacaqdı.Tənha qoyub getdiyi qadın isə özünü bu gündən yüz ilin qarısı kimi hiss edirdi.

5 – 10 dəqiqədən sonra qızları gələcəkdi, birlikdə mərasim evinə gedəcəkdilər və beləcə onunla bağlı ömür dəftərinin bütün səhifələri qapanacaqdı. O, getmişdi, qadın isə peşmanlığı ilə baş-başa qalmışdı.

Mərasim evinin qapısından girəndə  ilk gördüyü ərinin şəkli oldu. Yana meyillənmiş çənəsini baş barmağı ilə şəhadət barmağının arasına almış, gənc yaşlarından ağarıb, çallaşmağa başlamış gur saçları yana daranmışdı. Gözlərindəki kədər üzünün sakit, mülayim ifadəsinə bir az da kövrəklik qatmışdı. Bir anlıq ona elə gəldi ki,  gecikməsi ərini belə “kövrəldib”, sonra məclisə nəzər saldı. Şəklin lap qarşısında  böyük masa qoyulmuşdu. Tən ortada üzunə baxmaq istəmədiyi qadın, yanında məclisin mərsiyyəxanı və keçmiş baldızları oturmuşdu. Onların yanındakı boş stullar isə qızları üçün nəzərdə tutulmuşdu. Qızları sakitcə keçib öz yerlərində oturduqdan sonra çaşqınlıqla ətrafa baxdı, deyəsən onun gəlməyinin heç kəs üçün əhəmiyyəti qalmamışdı.

Bir vaxtlar  bu ailənin üzvü idi. İndi isə kimsəsiz, əyilmiş qəddini  heç kim görmürdü, ya da görmək istəmirdi. Keçirdiyi hisslərin təsirindən kiçildikcə, kiçilmək  gözə görünməz olmaq istəyirdi.  Yavaş-yavaş anlayırdı  hər kəsin qarşısında kiçilmək, alçalmaq nə imiş. 

Məclisdə kimsə  ona toxunan söz deməmişdi, sadəcə hər kəs susmuşdu. Hər kəs özünü görməzliyə vurmuşdu. İnsanlardan mərhəmət umduğu vaxtda laqeyidliklə üzləşmişdi.

Ərinin öldüyü gün danışmağa taqəti olmayan o qadın  bu gün dərddən dil açmışdı. Elə hey ərinin həssas insan olmağından, ona və oğluna necə qayğı göstərməyindən,  bir yerdə yaşadıqlar illərin ömrünün ən gözəl, əvəzedilməz illəri olduğundan  yana-yana danışırdı. Onun sənətinə həyat yoldaşı kimi yox,  sənətini sevən biri kimi hörmət etdiyindən, gözəl əsərlər yaratmaq üçün ruhlandırdığından söhbət açırdı. Bir vaxtlar özünün gördüyü bu qayğıdan, diqqətdən başqa qadının danışmağına dözə bilmədi. Onu ən çox incidən  başqa bir qadının ərini ondan yaxşı anlaması idi. Axı  niyə bunları görə bilməmişdi, niyə öz əliylə onu yad bir qadına vermişdi? Niyə bu qırx gündə “Ağlasam riyakarlıq etdiyimi düşünərlər” deyib, susmuşdu? Niyə?

Artıq susa bilmədi, məclisi bürüyən hıçqırtıları hər kəsin səsini batırmışdı. Susmaq niyyəti yox idi. Çünki ayrı düşdükləri ayrılığın, artıq heç bir ümid yeri qalmamışdı. Sonuncu ümidinin öldüyü günün qırxıncı günüydü bu gün...

Hər ikisi  sevdikləri insanı ömürlük itirmişdilər, ortada yeganə fərq vardı: həmin qadın onu ömürlük sevgiylə, o, isə ömürlük peşmanlıqla xatırlayacaqdı.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.06.2025)

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

Bir son bahar da düşdü

ömrümün təqvimindən,

Nə sənə məhəbbətim,

nə həsrətim azaldı.

Özüm də heç bilmirəm

niyə bir ömür boyu

Gözüm uzaq yollarda –

sənin yolunda qaldı.

Bir qocaman dağ olsan,

səni vurub yıxardım.

Ürəyimdən ən incə

teli necə qopardım?

Dünyada gözəl də çox,

gözəl ürəklər də çox.

Şirin-şirin arzular,

incə diləklər də çox.

Bir sən oldun könlümün

yaxın dostu, həmdəmi.

Sən olmasan tutmazdı

bəlkə əlim qələmi.

Sən olmasan baharın,

yazın ətri olmazdı.

Sən olmasan bir dünya

sevinc belə çox azdı.

Baharın çiçəkləri

açıb solmasın sənsiz.

Ömrüm sənsiz olmasın,

şeirim olmasın sənsiz.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.06.2025)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Sovetlər dönəmində Azərbaycanın iki əlavə statusu var idi. Çoxuşaqlı analar və uzunömürlü qocalar diyarı. İndi ölkənin orta statistik yaş həddi deməyə imkan vermir ki, bura uzunömürlülər diyarıdır. Çoxuşaqlı analar da qeybə çəkiliblər. Dövrün tələbləri, yəni 3-cü minilliyin diktə etdiyi həyat tərzi ailələrdə bir, ya iki uşağın olmasını gerçəkləşdirib.

Azərbaycanda çoxuşaqlılıq səviyyəsinin keçmişdə yüksək olaraq, son illərdə əhəmiyyətli dərəcədə azalması dəyişiklikləri sosial və iqtisadi amillərlə bağlıdır.

Statistikaya baxaq.

Uzaq 1970-cı, 80-ci illəri bir kənara qoyub elə 1990-cı illərin əvvəllərinə baxaq. O dövrdə Azərbaycanda çoxuşaqlılıq səviyyəsi yüksək idi. 1995-ci ildə hər qadına düşən doğum sayı orta hesabla 2,5–2,7 arasında olub. Bu dövrdə kənd ərazilərində çoxuşaqlılıq daha geniş yayılmışdı.

Son 20 ildə isə doğum səviyyəsi əhəmiyyətli dərəcədə azalıb. 2023-cü ildə hər qadına düşən doğum sayı 2,1–2,2 arasında olub ki, bu da əhalinin təbii artımını təmin edən səviyyədir. Bu azalma əsasən urbanizasiyanın artması, qadınların təhsil səviyyəsinin yüksəlməsi və iş həyatına daha çox cəlb olunması ilə əlaqələndirilir.

Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi (DSK) tərəfindən yayımlanan rəsmi məlumatlar təsdiqləyir ki, doğumların sayında azalma müşahidə olunub. Məsələn, 2023-cü ildə doğumların sayı əvvəlki illərlə müqayisədə azalıb. Ətraflı məlumatı DSK-nın rəsmi saytından özünüz əldə edə bilərsiniz əlbəttə.

Mənsə uşaq dünyaya gətirməyə - halbuki bu, qadınlığın müqəddəs borcudur – özünü hazır saymayan, bundan çəkinən, qorxan qadınlara “Bəxt üzüyü” filmindəki Söylünü xatırlatmaq istəyirəm. Bir ucdan uşaq istehsal edən Söylüylə Moşunu əlbəttə ki, əsər qəhrəmanı hesab edib onlardan nümunə götürməyin yersiz olduğunu deyəcəksiniz.

Onda bu yerdə çoxunuzu təəccübləndirən bir faktı açıqlayacağam sadəcə. Tarixə ən çox uşaq dünyaya gətirən qadın barədə danışacağam. Maraqlıdır ki, bu qadın çoxuşaqlı ailələrin çox olduğu xalqa deyil, əksinə, qadınlarının həddən artıq az uşaq dünyaya gətirməsilə seçilən rus xalqının nümayəndəsidir: Valentina Vasileva. O, 1707-ci ildə anadan olmuş və 1782-ci ildə vəfat etmişdir. Ginnesin Rekordlar Kitabına əsasən "tarixdə ən çox uşaq dünyaya gətirən qadın" kimi tanınır. Valentina Rusiyanın Şuya şəhərindən olan kəndli Fyodor Vasilevinin ilk həyat yoldaşı olmuşdur. Həmin dövrdə kontrasepsiya üsulları mövcud deyildi və uşaqların doğulması qadınlar üçün dini və sosial borc hesab olunurdu.

Valentina cəmi 27 dəfə doğuş etmişdir: 16 dəfə əkiz, 7 dəfə üçəm və 4 dəfə dördəm dünyaya gətirmişdir. Bununla da o, ümumilikdə inanılmaz sayda - 69 uşaq dünyaya gətirmişdir.

Bu nəticə nə qədər inanılmaz səslənsə də, Ginnesin Rekordlar Kitabı tərəfindən rəsmi şəkildə sənədləşdirilmiş və tanınmışdır.

Necədir sizin üçün, qadınlar?

Şəkildə: Həmin qadın və övladları. (Mənbə: Ginnesin Rekordlar Kitabı)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.06.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Azərbaycan muğam və opera parçalarının mükəmməl ifaçısı - Qulu Əsgərovu bir cümlə ilə məhz bu cür təqdim edə bilərik. 

Və mən bir əlavə də edim. Səhnəmizin ən yaddaşlara hopan Məcnunu da Qulu Əsgərov olubdur. Bu yazını yazanda mən dəfələrlə arxiv lent yazılarına tamaşa edib bu qənaətə gəlmişəm. 

11 iyun bu görkəmli sənətkarın anım günüdür. 

O, 18 dekabr 1928-ci ildə Salyan şəhərində anadan olub. Gənc yaşlarında rayon teatrında çıxış edib, Xalq Çalğı Alətləri ansamblına rəhbərlik edib. 1953-cü ildə Gənc istetadların respublika olimpiadasının qalibi olub. 

Qulu Əsgərov 1953–1958-ci illərdə Asəf Zeynallı adına Bakı Musiqi Məktəbində təhsil alıb. Burada Azərbaycanın görkəmli xanəndələrinin (Seyid Şuşinski, Nəriman Əliyev) ifaçılıq ənənələrini mənimsəyib və muğamın sirlərinə dərindən yiyələnib. 

Qulu Əsgərov bütün muğam dəstgahlarını yüksək peşəkarlıqla və ən incə cizgiləri ilə dinləyiciyə çatdıra bilib. Qulu Əsgərov yaradıcı xanəndə olub. O, xalq arasında dillər əzbəri olan bir sıra mahnı və təsniflərin müəllifidir. 

Onun lent yazıları AzTV Fondunda qorunur, yeni gələn nəsil tərəfindən ilhamla ifa olunur. Xanəndə uzun illər boyu Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrında solist kimi çalışmışdır. O, bu teatr səhnəsində muğam operalarında bir sıra yadda qalan obrazlar yaradıb: Məcnun, İbn-Salam, Kərəm (Üzeyir Hacıbəyov – "Leyli və Məcnun", "Əsli və Kərəm"), Aşıq Qərib (Z. Hacıbəyov- "Aşıq Qərib"), Şah İsmayıl (M. Maqomayev-Şah İsmayıl) obrazlarını böyük aktyorluq məharəti ilə hərtərəfli açmağa nail olub.

Qulu Əsgərov xanəndəlik sənəti üzrə böyük bir ifaçı nəsli yetişdirən gözəl müəllim olub. Onun davamçıları olan xanəndələr (Mələkxanım Əyyubova və b.) muğam sənətində nailiyyətlər əldə edərək, ustadın ənənələrini yaşadırlar.

Azərbaycanın görkəmli xanındəsi, bəstəkarı, pedaqoqu 1988-ci ildə 60 illik yubileyini gözləyirdi, amma əcəl aman vermədi. 11 iyun 1987-ci ildə o, 59 yaşında Bakıda vəfat etdi. 

Özü yoxdur, ifası isə tarix boyu qalacaqdır. 

Ruhu şad olsun! 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.06.2025)

Murad Vəlixanov, "Ədəbiyyat və incəsənət"

Təhminə heç bir zaman həqiqətən sevilməmişdi. Heç Zaur da onu sevə bilməmişdi. Təhminə mehribanlığı, gözəlliyi ilə hamının diqqətini cəlb etsə də, ünsiyyətcil olsa da, həyatına aldığı insanları özü seçirdi. Bu səbəbdən də, əli çatmayan hər kəs ona əxlaqsız kimi baxırdı…

Azərbaycanın ən çox baxılan və sevilən filmi - “Təhminə". Azərbaycanda ən çox oxunan romanın - Anarın “Beşmərtəbəli evin altıncı mərtəbəsi” romanının ssenarisi əsasında çəkilmiş bir şedevr. 

Bəli, Təhminə tragik bir obrazdır. Hamı onun barəsində hədyana danışır. Keçmiş müdiri Həsənovun Zaura xəbərdarlıq etməsi, bu baxımdan səciyyəvidir: "Bu arvada baş qoşma, xatalı adamdı e. Başa düşürəm, qəşəngdi zaddı, sən də cavan adamsan da. Amma yırtıcıdır, özü də ağına-qarasına baxan deyil ha. Kim gəldi, kimlə gəldi".

Əslində isə Təhminə sadəcə, müasir, gözəl qadın idi. Cəmiyyətin qəbul edə bilmədiyi, həzm edə bilmədiyi bir qadın. Hər kəsin boğazında ilişib qalan qadın...

"O qızın başıbəlalıdır. Heç özü də bilmir nə istəyir".... - Haqqında belə desələr də, Təhminə sadəcə sevir - Zauru təmiz, ülvi hisslərlə sevir. Sevilmək istəyir, sevdiyi kişinin hörmətini istəyir. Ancaq azad davranışları onun xoşbəxtliyinə mane olur. Cəmiyyət bu qadını qəbul etmək istəmir. Qınaq...

Zaur üçün isə Təhminə sadəcə, ehtiras idi, bitib keçəcək bir ehtiras... Əgər elə olmasaydı, başqalarının dediyi kimi: Təhminə ilə əxlaqsız kimi davranmazdı. Əgər elə olmasaydı...

Əslində Zaur Leninqrada Təhminənin deyil, öz hisslərinin arxasınca getmişdi. Deyilənlərə inanmaq, Təhminədən vaz keçmək o qədər asan idi ki... Zaur yalan vədlər verməyi sevirdi və Təhminə də inanmağı. Bu sevginin bitəcəyini bilirdi Təhminə. Hər dəfəsində bunu Zaura başa salmağa çalışırdı. Zaur isə cəsarətsizliyindən bunu qəbul etməyə çəkinirdi.

Təhminə kimi qadın həyat yoldaşı ola bilməzdi, Zaurun fikrincə. Buna görə də bir zamanlar "sevirəm" deyən Təhminəni əxlaqsız adlandırmaqdan da çəkinmədi. Zaur da Təhminəyə hamının baxdığı kimi baxırdı...

"Təhminə" filmi 1993-cü ildə ekranlaşdırılıb. Filmin quruluşçu rejissoru Rasim Ocaqov, quruluşçu operator Kənan Məmmədov, quruluşçu rəssam Rafiz İsmayılov, bəstəkar Emin Sabitoğlu və filmin direktoru Nadir Əliyev olub. Filmdə “Küçələrə su səpmişəm” xalq mahnısından və Fredirik Şopenin musiqisindən istifadə edilib, Rafiq Babayevin instrumental ansamblının ifası yer alıb. Filmdəki “Əlvida” mahnısını Rafiq Babayev ifa edir. Rollarda Fəxrəddin Manafov, Meral Konrat, Zərnigar Ağakişiyeva, Həsən Məmmədov, Həsənağa Turabov və başqaları çəkiliblər. Filmin çəkilişləri Bakıda pavilyonda baş tutub.

Filmin çəkilişindən 30 il keçməsinə baxmayaraq, bu gün də cəmiyyətin azad, gözəl qadına münasibəti eynidir. Gözəl qadınlar, təhlükə kimi görülür. Gözəl qadınlar nə qədər acınacaqlı olsa da, sevgili, məşuqə kimi qəbul edilir.

Zaurun anası Zivər rolunu oynayan Zərnigar Atakişyeva müsahibələrinin birində film haqqında belə danışır: "Filmdə Zaurun valideynlərinin Təhminənin ünvanına söyüş işlətdikləri epizod var. Ata rolunu oynayan Həsən Məmmədov bu söyüşü işlətməmək üçün rejissordan çox xahiş edir... Amma Rasim Ocaqov razı olmur..."

Küçələrə su səpmişəm,

yar gələndə toz olmasın...

Elə gəlsin, elə getsin

Aralıqda söz olmasın...

Təhminənin həyəcanla dinlədiyi mahnılara belə Zaur önəm vermir. Zaura Təhminənin ruhu yox, bədəni lazım idi doyana qədər. Və Təhminə ölür, sevgisindən ölür, sevgisizlikdən ölür, Zaurun anasının təhqirlərindən ölür, cəmiyyətin qınağından ölür...

Aradan 30 il keçməsinə baxmayaraq, mövzu bu gün üçün də aktualdır. Sevgilər yalan, müvəqqətidir.

"Həyatda hər şeyin axırı olduğu kimi bunun da axırı olur. İnan mənə, həyatda ən çılğın ehtiras belə bir gün tükənir. Əgər kişi ilə qadını ehtirasdan başqa bir şey bağlamırsa, yəni ailə, uşaqlarla bağlılığı yoxdursa, bu, sonradan elə bir işgəncəyə gətirib çıxarır ki, gəl görəsən. Yox, əgər indi ayrılsanız, ömrünüzün bu günlərini bir xatirə kimi yad edəcəksiniz. İnan, mənə" - deyir Həsənov.

Beləcə bitir bir sevgi, bir ehtiras...

Filmdə istfadə edilən musiqilər, Fəxrəddin Manafovun soyuqqanlılığı, Meral Konratın gözəl çöhrəsi və Zivər ananın oğlunu bu "əxlaqsız" qadından qurtarmaq istəyi bəlkə illər keçsə belə, dövrün mövzusu olaraq qalacaq. Son sevənlərə isə "Görüşdük nə çətin, ayrıldıq, ayrıldıq nə asan" demək qalacaq.

Təhminələr sevgisindən öləcək. Zaurlar yaşadığı ehtirası unuda bilmək üçün siqareti siqaretə calayacaqlar…

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.06.2025)

Aysel Fikrət, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Onun yoxluğundan beş il ötdü. Mən ömrü dövrlərə ayırıram. Bu günə qədər – 50 illik ömrümdə – ilk on ilimdən tutmuş indiyədək, hər mərhələnin bir adı, bir ruhu olub. Amma son beş ildə çəkdiyim kədərin adını hələ də tapa bilməmişəm.
Halbuki əvvəlki illərdə də itkilərim olub. Görünür, o zamanlar həyatımda olan öhdəliklər və ya səhhətim məndə bir növ dözüm yaradıb. İndi isə lal həsrətin insanı hansı hala gətirə biləcəyinin canlı şahidiyəm.

Hərdən dərd o qədər ağır olur ki, onu daşımaq mümkünsüz görünür. Ya özündən nələrsə uydurursan, ya da özünü kənardan bir ruh kimi izləyirsən – sanki sən deyilsən, başqasının həyatına baxırsan.

Aqşin Babayev – fəxrlə adı çəkiləcək tək-tük Azərbaycan ziyalılarından biri idi. Bu dünyada yaşadı, getdi... Amma unudulmadı. Onu sevənlərin dilində, düşüncəsində, ürəyində yaşayır. Böyük ziyalı idi. Həlim, sakit, səssiz, eyni zamanda kövrək və mehriban.

Babam Əlisəttar Babayev 4 övladını da zərif, xeyirxah, sevgi və saflıq dolu dəyərlərlə böyütmüşdü. Nənəm bir az ötkəm idi. Amma bu ötkəmliyin içində də sevgi yatırdı – gizli, dərin bir sevgi.

Belə bir mühitdə böyüdüm. Əlbəttə, dayımın söhbətlərini hələ də eşitmək istəyirəm. Son zamanlar daha çox yaradıcılıq mövzusunda danışırdıq, tez-tez zəngləşirdik. Səsi hələ də qulağımdadır.

Dayım əsl pedaqoq idi. Onun tələbələrinin sevgisi bu gün də onu yaşadır.
Ömrünün sonuna qədər ADMİU-da (Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti) çalışdı. Mən ilk dəfə universitetə gələndə uşaqlara deyirdim ki, burda dayım var – onlar zarafatla “day-day” deyə düşünürdülər. Mən isə deyirdim: “Yox, əsl dayım burda işləyir!” Yaxşı oxuyurdum deyə, özü deyirdi ki, bir dəfə də day-daylıq etmədim sənə. Dərs də demədi mənə, amma onun tələbələrlə münasibəti tamam başqa bir aləm idi.

Sevinirəm ki, sonda mənimlə fəxr etdi. Yazılarımı sevdi. Hansısa şeirimə münasibət bildirdi – bu məni çox sevindirdi.

Aqşin Babayev əsl Azərbaycan ziyalısı idi. İndi belə insanlar tək-tük qalıb, azalıb. Cəmiyyətə gərək idi, vacib idi.

Və getdi... O gedən günü yaxşı xatırlayıram. Çətin dövr idi, pis isti var idi, çox adam yox idi. Həyat yoldaşı onun bu dünyada tək sevgisi fəryad qoparırdı. Biz ailə üzvləri çox pis vəziyyətdəydik – pərişan. Amma sonra da itkilər artdı... və səs batdı.

Nə səs? Mənim üçün bir şən səs var idi. Görünür, həyata həmişə sevinc içindən baxırdım əvvəllər. O səs batdı, səssizləşdi. İtkilər mənim içimdəki gözəl duyğuları işğal etdi.

Tez-tez dayım yadıma düşür. Onun son səsi, demək olar ki, hər gün qulağımda səslənir.

Təsəlli kimi bir adam idi – Aqşin Babayev. Getdi... və bu dünyanın təsəllisi azaldı.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.06.2025)

Harun Soltanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bəzən bir tortun üstündə yanıb sönən bir şam, bütün keçmişinin metaforasına çevrilə bilər. Əllərin titrəyərək sönməsini gözlədiyi o kiçik alov, insanın ömründən çəkilib çıxarılan illərin simvoludur. Hər doğum günü bir az da ölməkdir. Və hər yeni yaş, keçmişdə qalan bir versiyamızın yandırılmış nömrəsidir. 

Zamanı ancaq təqvimə baxaraq deyil, ruhumuzun çöküntülərinə baxaraq da hesablamaq olar. Doğum günləri də məhz bu hesablamanın tarixçəsidir. Uşaqkən səbirsizliklə gözlədiyimiz o gün – böyüdükcə daha çox tənhalığın, "görəsən kim xatırlayacaq məni?" sualının altına sığınır. İnsan diqqətə ac bir varlıqdır. Doğum günləri də bu aclığın bayramıdır.

Ancaq niyə qeyd edirik bunu? Çünki bu dünyaya gəldiyimizi, mövcud olduğumuzu bir daha sübut etməyə çalışırıq. Elə bil özümüzə və başqalarına demək istəyirik, “Mən hələ də buradayam.” Bəziləri üçün bu gün sadəcə bir tarixdir, təqvimdəki növbəti gün. Bəziləri üçünsə içindəki uşaqla görüşdüyü bir ayindir. Və kimiləri üçün doğum günü hər il bir az da ağırlaşan bir daşdır, çiynində daşıdığı yaşların ağırlığı.

 Cəmiyyət doğum günlərini necə qarşılayır? Sosial mediada yayılan "Ad günün mübarək!" mesajları, bəzən insanın özündən çox, başqalarının onu unutmadığını göstərmək üçündür. Bu bir növ sosial təsdiqdir, "məni hələ də xatırlayanlar var." Amma bütün o rəngli mesajların arxasında çox vaxt bir səssizlik gizlənir, səsli, amma ruhsuz təbriklər. İnsan yaşlandıqca bu günlərə daha fərqli baxır. Bəzən doğum gününə günlər qalmış narahatlıq başlayır. Keçən illərin boşa getdiyinə dair hiss, uğurların sayının gözləntilərlə üst-üstə düşməməsi, gələcəyin qeyri-müəyyənliyi. Hər yeni yaş bir az da məsuliyyət, bir az da cavabsız sualdır. İçində bir yerdə hələ də kimsə var, uşaq vaxtı doğum günü tortunu gözləyən, şarların içində qaçmaq istəyən birisi. Bəzən o səni bir gecə əvvəlki yuxuda ziyarət edir. Və sən oyandıqda hiss edirsən, bu gün sənin ad günündür, amma içindəki uşaq çoxdan böyüyüb, itkin düşüb.

 Amma bəzən... bəzən bu gün heç kim zəng etmir. Şam yanmır. Tort kəsilmir. Sən sadəcə divara baxırsan və fikirləşirsən,  “Görəsən, doğrudan da bu gün mən doğulmuşam?” Və həmin anda anlayırsan ki, doğum günləri, xatırlanmaqla unudulmaq arasındakı o incə sərhəddir. O sərhədi keçmək isə hər kəsə nəsib olmur.

  İyun ayı gələndə içimdə qəribə bir səssizlik yaranır. Bəlkə də bu səssizlik sükut deyil, sadəcə yaddaşın xatirələrlə dolub daşdığı bir ayın səsidir. Bir tərəfdən keçmişi, digər tərəfdən gələcəyi çəkib taraz saxlamaq istəyən bir tərəzi kimi... Amma tərəzinin gözləri heç vaxt bərabər olmur. Nə qədər çalışsam da.

  İyunun 7-si Varis bəyin doğum günüdür. Amma bu sadəcə bir insanın dünyaya gəldiyi tarix deyil. Bu, düşüncənin dillə, sözün məsuliyyətlə, mövqenin şəxsiyyətlə birləşdiyi bir günün xatirəsidir. Bu gün gəlib çatanda, düşündüm, bəzi insanlar doğulmur, onlar bu dünyaya ehtiyac üzündən göndərilir. Cəmiyyətin içində yanan suallar, səssiz üsyanlar və daralan düşüncələr, bir nəfəs axtarır. Və o nəfəs bəzən bir insanın yazısında, baxışında, susqunluğunda doğulur. Varis bəy kimi. Onun danışığı, sanki qəlbin özü sözə çevrilib. Tələsmir, çünki sözün dəyərini bilir. Səs tonundakı hər bir ara, hər bir pauza, düşünməyə dəvətdir. Biz sözləri sərf edirik, o isə yaşayır. O, danışanda susmaq bir ehtirama çevrilir.

 O, müəllim deyil, amma öyrədir. Hər gün deyil, amma yadında qalır. O, ətrafındakıları dəyişmək üçün qışqırmır, sadəcə özü kimi olur. Bəzən elə sadəcə özü olmaq kifayətdir. Varis bəyin doğum günü, belə insanlara təkcə "təbrik edirəm" deməklə qeyd olunmur. Bu, bir təşəkkür günüdür, sözə dəyər verdiyinə görə, düşüncəni qoruduğuna görə, susanların səsi olduğuna görə.

 Çünki bəzi insanlar vardır, onların doğum günündə təkcə onlar böyümür. Ətrafındakı insanlar da onlarla birgə böyüyür. Düşüncədə, yanaşmada, ruhda. Onların varlığı, sadəcə bir bədən deyil, bir mövqe, bir möhkəmlikdir. Sanki onun doğum günü, bir çağırışdır. “Sən də susma. Sən də sözə məsuliyyət ver. Sən də özünü itirmə.”

 Bəzən bir insanı tanımaq, həyatın sənə verdiyi ən səssiz hədiyyə olur. Və hər il onun doğum günü gələndə, bu səssiz hədiyyəni bir daha açırsan, yenidən baxırsan: “Bax, bu adam, həyatın içində öz ləyaqətini itirmədən yaşadı.” İyunun 7-si, deməli, təkcə bir təqvim deyil. Bu, səsin, mövqenin, şüurun və ləyaqətin bir daha xatırlandığı gündür.

  Ad gününüz mübarək, Varis bəy. Sizin varlığınız – səssizlərin içində bir nidasız nida kimidir.

 Bütün bu doğum günləri arasında öz doğum günüm bir kölgə kimi qalıb. Təqvimdə qeydli olsa da, yaddaşda bəzən bulanıq, bəzən sönük bir işıq. Uşaqlıqda aldığım oyuncaqların səsini, tortun üstündəki şamların qoxusunu, anamın “ad günün mübarək, balam” deyərkən gözlərindəki sevinci xatırlayıram. İndi isə o gün gəlib keçəndə, bəzən telefona gələn bir-iki mesajla kifayətlənirəm. Bəzən heç o da olmur. Elə bil doğum günüm mənim yox, başqalarınındır. Və bu, qəribədir, insanın özü ilə bağlı bir tarixdə belə kənarlaşması.

 Bəlkə də doğum günləri ona görə vacibdir ki, bizə həyatın hələ də davam etdiyini, keçmişin hələ də bizimlə gəzdiyini göstərmək üçün. Və bəlkə də bu günlərdə insan öz unudulmuş tərəfləri ilə qarşılaşır. İçindəki uşaqla, gənclik xəyalları ilə, həyata keçməyən arzularla...

 Doğum günləri, həm də sükutun səsləndiyi günlərdir. Sevgilinin adını çəkərkən boğazında düyün yaranır. Dostunun gülüşünü xatırlayanda gözlərin yaşarır. Və səssizcə düşünürsən, illər keçir, insanlar dəyişir, amma bəziləri var ki, onların ad günü sənin üçün sadəcə bir tarix deyil. Onlar ruhunda yaşayan təqvimlərdir. Onlar doğulanda sanki sən bir az daha var olursan. Və bəzən öz doğum günündə belə, sənin üçün heç nə dəyişmir. Sən yenə metroda gecikirsən, yenə kartında pulun azdır, yenə yuxusuzsan, yenə həyatla üz-üzəsən. Amma içində bir səs pıçıldayır: “Bu gün sən doğulmusan. Əgər heç kim deməyibsə də, mən deyirəm. Varlığın üçün təşəkkür edirəm.”

 İyunun 9 u, bu gün isə, təqvimdə sadəcə bir gün kimi görünə bilər. Amma mənim üçün bu tarix ilin ən çox işıq saçan günüdür. O gün sanki dünya bir az daha səssiz, bir az daha şəfqətli doğulub. O doğulanda hansı mahnı səslənirdi bilmirəm, amma bu gün içimdə səslənən musiqinin ritmi onun gəlişi ilə dəyişir. Onun doğum günü, mənim üçün minnətdarlığın, sevginin və bir az da qorxunun günüdür. Minnətdaram, çünki o bu dünyaya gəlib. Sevirəm, çünki varlığı ilə həyatımı daha dərin, daha mənalı edib. Qorxuram, çünki bu qədər gözəl bir şeyi itirməkdən çəkinirəm. Sevgi – sanki hər gün doğulan bir hissdir, amma bu gün, iyunun 9-u, o hissin öz tarixidir. Onu tanıdığım gündən bəri mənim üçün fəsillər dəyişib. İyunun qızmar günlərində belə, ona baxanda bahar havası duyuram. Gözlərinin içində bir sükut var, danışmadan hər şeyi anlayan bir səssizlik. Gülüşündə uşaq təmizliyi, sözlərində qadın hikməti var. Mən bəzən ona baxanda, dünyaya onun gözlərilə baxmaq istəyirəm. Bəlkə onda həyat daha az sərt, daha çox həlim olar.

 Bugün o doğulub və bu elə bir möcüzədir ki, bunu izah etməyə kəlmələr yetmir. Bu doğum günü onun üçün olsun, amma mənim varlığımın sevincini daşıyan hər kəs üçün də bir bayram sayılsın. Mən bu dünyada bir çox ad günü tanımışam. Amma ilk dəfədir ki, kimsənin doğulmasını bu qədər içdən sevinirəm. İlk dəfədir ki, "Təbrik edirəm" deməklə kifayətlənmək istəmirəm.

 Mən bu yazını oxuyan hər kəsə demək istəyirəm, bu gün gözəllik doğulub. Təkcə zahiri gözəllik yox, daxili sükunət, zəriflik, anlayış və sevgi doğulub. Mənim sevdiyim insan doğulub. Və onun varlığı, mənim həyatımın ən möhkəm dayaqlarından birinə çevrilib.

O doğulmasaydı, mən bu qədər yazmazdım. Bəlkə də bu qədər susmazdım da. O doğulmasaydı, içimdəki bir səs sonsuza qədər lal qalardı. Amma indi o səs onun üçün yazır, onu sevir, onu qorumaq istəyir. Hər gün doğulmur, amma hər gün içimdə təzədən sevilir.

 O doğulanda dünya bir az daha gözəlləşib. Bu gün mən susuram, çünki bəzi gözəlliklər üçün susmaq da bir təbrikdir.

 Doğum günləri, həyatın içində bəlkə də ən qəribə təzadları bir araya gətirən günlərdir. Sevinc və kədər, yaddaş və unudulma, başlanğıc və son, hamısı bu bir günün kölgəsində toplanır. Bu günlər bəzən bizi özümüzə qaytarır, bəzən də başqasına bağlayır. Bəzən bizi gözləyənlərin sayını göstərir, bəzənsə susanların adını. Bu yazı, təkcə bir neçə doğum gününün qeyd olunması deyil, həm də hər birimizin öz içindəki doğum gününə boylanmasıdır. Hər il təkrar doğuluruq. Hər il təkrar itiririk nəyisə. Amma hər yeni yaş, ümidin, dirçəlişin, bir daha sınamağın simvoludur. Hər yeni yaşda bir az daha susuruq, amma içimizdəki səs bir az daha dərinləşir. İnsan, təqvimdəki bir günə sığmaz. Amma bəzən bir gün, bütün bir insanı xatırlamağa bəs edir.

 Sonda onu demək qalır ki, doğum günün bu il də gəldi – səndən xəbərsiz bəlkə, ya da sənsiz... Amma unutma, sənin varlığını dəyərləndirən biri haradasa səni düşünür. Bəlkə bir köhnə fotoşəkildə, bəlkə bir səssiz dua içində, bəlkə də bu yazının hər sətirində...

 Ad gününüz mübarək!!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.06.2025)

Əli Çağla, “Ədəbiyyat və incəsənət”, Güney Azərbaycan təmsilçisi

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun təşkilati  dəstəyi ilə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalında həyata keçirilən “Güney Azərbaycan Ədəbiyyatının təbliği” layihəsində bu gün sizlərə Saleh Səccadinin şeirləri təqdim ediləcək.

3 ildir ki fəaliyyətdə olan layihə böyük oxucu auditoriyası toplayıbdır və hər iki Azərbaycanda sevilərək izlənir. 

I.

Qışın Təbriz gecəsi min il uzağam evə,

Məndə ağır yüklər var, içimdə itib dəvə.

Yorğun bir minibusda, minibus qədər yorğun,

Kölgələrlə birlikdə işdən dönürük evə.

Bir qərib hirsdən dolu baxıram həndəvərə,

Ya birin tapıb vuram, ya biri məni döyə.

Bu gün daha bir qadın məndə özünü asdı,

Qəlbində məni sevib, dilində söyə-söyə.

Bu gün bir qadın daha məni asdı özündə,

Gözləri buruq-buruq, saçları şəvə-şəvə.

Düşünürəm ki, nədən ölür məndə qadınlar,

Qəzəl məndə bir tordur, sevgi məndə bir büvə.

Mən ki, bütün ömrümü hamıdan nifrət etdim,

Əslən kim deyir gərək bir nəfər məni sevə?

Yorğun biri minibusda... Avtobus qədər yorğun,

Təbrizin qış gecəsi kaşki bu maşın züyə...

II.

Şəhərdən qıraqda bir avtobanın o baş, bu başıdır yaşayış mənə,

Hər gün bir qılıqda düşürəm yola, mən yola yabancı, yol tanış mənə.

Bir başı iş yerim, bir başı evim, yuxulu gedirəm, yorğun dönürəm,

Gedən baş qaranlıq, gələn baş zülmət, hər gün qurtuluşdur başlanış mənə.

Bir qərarda gedən isti minibus... Motorun uyduran tırıltı səsi...

Səndəldə özümü qucaqlayıram... Ana bətnidir bu bir qarış mənə.

Minibus məni hər səhər doğub, hər axşam nəşimi gömür özündə

Hər səhər özündən məni ayırıb, hər axşam deyir ki, gəl qarış mənə!

O baş-bu başında bu avtobanın, iki maqnit durub, evim, iş yerim

O deyir ey tənəkə daha qop məndən, bu deyir ey dəmir gəl yapış mənə.

Mən dəmir deyiləm, amma illərdir meqnatis tuneldə iki maqnitə

Özümü qoparıb yapışdırıram qalsın ki, ağaclar deyir quş mənə.

Ağaclar... Hə, məni quş bilir amma, mənim qanadlarım çoxdan əriyib

İkarus çoxdandır düşüb dənizə daha qurtulubdur bu yarış mənə.

Bəzən aydan-ildən şəhrə gedəndə, adamlar gözümə eybəcər gəlir,

Xiyabanlar, evlər, dükan-bazarlar... Özünü göstərmir bir tanış mənə.

Ansızın bir portal ayağım altda, açılıb düşmüşəm buraya sanki,

Özümdən soruram sən haralısan? Nədən bitməyir bu axtarış mənə?

Avtoban bir dibdir, başı bizim ev, ayaqları isə mənim iş yerim

O divin ömrünün şüşəsi mənəm, düşümdə bir pəri deyir düş! Mənə...

Maşınları tək-tək baxıb, axtarıb məni tapmayınca dəli olur div,

Çarpır maşınları bir-birlərinə... Bir gün sataşacaq o baxış mənə.

O an bir İkarus yanmış qanadla, uçacaq minibus pəncərəsindən...

Şəhərdən qıraqda bir avtobanda... Nə demək istəyir bu yağış mənə??

III.

Həyatımın qurtarıb gerçəyi, qalıb xəyalı,

Xəyal demək, nə qalar, yansa arzusu, amalı?

Umudlu şair idim bal damardı şerimdən,

Saqın! Ki zəhr olub indi, ilan çalıb o balı.

Bu dağda “Əl-ayağın daş əzən” maraldım mən,

Zəmanə quzğuna döndərdi o quzu maralı.

Hər an desəm şad olub beş dəqiqə boynumdan –

Alıb qoyum yerə dərd adlı bu ağır vəbalım

Hüzünsə sırtıq uşaq tək həmən kəsər sözümü,

Həyatsa sırtıma bir qəm çatar ata-analı.

Dili kəsik, sazı sınmış kədərli bir aşığam,

Oxunmamış havalardan başım hələ havalı.

“Səkinə dayıqızı” ağzında turşammış Türkəm,

İçimdə gur-gur əsir Lorların “Bəlal, bəlalı”.

Bir az toxun mənə ey əllərin mənə mərhəm!

Bir az toxun mənə ey hər yerim sənə yaralı!

Oxunmamış havalardan başım şişib, ölürəm

Bu bomba partlamaq üzrə, di haydi, çal qavalı!

IV.

İztirab içrə ürək bir qərib axşam masasında,

Sübh ilə birgə oturmuşdum o gün şam masasında.

Şe’rsiz illərə son qoymağa heyrətlə bərabər,

Bir mələklə otumuşdum yenə ilham masasında.

Neçə ay zülmət içində yaşadım, ancaq o axşam,

Nur içib cilvə yeyirdim günəşin tam masasında.

Dinimi, imanımı, allahımı ortaya qoymuş,

Şeytana göz-göz edirdim yenə islam masasında.

Dil, təarüf də ki, faş olmasın əğyarə məhəbbət

Yan baxışlarla dedik sözləri peyğam masasında.

Hər işarətdə mənə min şirin anlam yaşadırdı,

Şərh açırdım quşa ecazlara eyham masasında.

Belə bilsəydim o cür nəşəli, aram oturmazdım,

Fırtına öncəsi o sevginin aram masasında.

V.

Yuva qurmuş başımda bir dəli quş, məndə səs bəsləyir fikir yerinə,

Özün azad buraxmışam, səsini istirəm saxlayam əsir, yerinə.

Tutmaq istir başım onun səsini amma heç bir qəfəs səsi tutamaz,

Səsini tutmuşam, bu dar qəfəsin miləsi aynadır dəmir yerinə.

Səsini dinlirəm, uçur ağlım, dəli bir quş kimi qonur səsinə,

Səndə oynur, deyib-gülür sonra, kefli-kefli dönüb gəlir yerinə.

Adın ağzımdadır, ətirlənmiş yenə ruhum, canım, dilim, dodağım,

Boynunu sağ-solunda bir cüt öpüş, izn ver səpdirim ətir yerinə.

Qışda bir paltodur sənə qucağım, qoruyar şaxtada səni, yazda –

Qorxma hay-küy salan buludlardan kölgəm üstündədir çətir yerinə.

Məndə bir çöl boyu quraqlıq var, səndə bir çay boyu yağış, bərəkət,

Hər gedəndə bir az apar, “Mən”dən amma, bir parça “Sən” gətir yerinə!

Neçə gündür başımda bir hava var, damarımda sənin səsin dolanır,

Əlqərəz o başımdakı ağlın, neçə gündür ki, yel əsir yerinə.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.06.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bir aktrisa neçə ampluada rol oynaya bilər? Adətən burada yekcinslik müşahidə olunur. Ya dramatik rollar oynayarsan, ya komedik. İstisna hallar da olur. Bu istisna hal elə Azərbaycan kino və teatr aktrisası Hökümə Qurbanovanın repertuarıdır. 

Bu gün bu görkəmli incəsənət xadimini xatırlamağınız heç də əbəs deyil. Bu gün onun doğum günüdür. 

Hökümə Qurbanova 1913-cü il iyun ayının 11-də Bakıda ziyalı ailəsində doğulub. Teatrda ilk illər aktyor Ələsgər Ələkbərovla evli olduğu üçün "Ələkbərova" soyadıyla çıxış edib.

Bakı Pedaqoji Texnikumunu bitirib. Elə həmin il Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasına daxil olaraq iki il fortepiano sinfində təhsil alıb. Güclü musiqi yaddaşı vardı. Konservatoriyada təhsil alarkən dramaturq və teatr xadimi Cəfər Cabbarlının ciddi təşəbbüsü ilə "Almaz" filmində Yaxşı roluna çəkilib. Ancaq film ekranlara ədibin ölümündən sonra, 1936-cı ildə buraxılıb. 

Milli Dram Teatrının tamaşalarında əvvəllər ara-sıra çıxış edən Hökümə Qurbanova 1938-ci ildən ömrünün sonunadək bu kollektivin əvəzolunmaz aktrisası kimi şöhrətlənib. Hökümə xanımın xırda-para epizodik rollarını nəzərə almasaq, o, 1940-cı illərdən əsas rolların ifaçısına çevrilib. Teatr tariximizdə Hökümə Qurbanova kimi gözəl və məlahətli səs variasiyaları ilə oynaya bilən ikinci qadın sənətkar olmayıb.

Romantik aktyor məktəbinin poetika göstəricilərini lirik-psixoloji aktyor məktəbinin ifadə vasitələri ilə qovuşduran, onları harmonik ayrılmazlıqda, bir estetik prinsiplərdə təqdim edən ilk aktrisadır o. 

Hökumə xanımın Hüseyn Cavidin "Şeyx Sənan" (Xumar), "Səyavuş" (Südabə), Vilyam Şekspirin "Antoni və Kleopatra" (Kleopatra), "Qış nağılı" (Hermiona), Fridrix Şillerin "Orlean qızı" (Janna d'Are), Səməd Vurğunun "Fərhad və Şirin" (Şirin və Məryəm), Cəfər Cabbarlının "Od gəlini" (Solmaz) faciələrində oynadığı mürəkkəb obrazların səhnə təfsiri romantik faciə rolları bölümünə aiddir.

Psixoloji-dramatik rolları da az deyil. Bu obrazların səhnə təcəssümü prinsiplərini aktrisa Tamara ("Vaqif", Səməd Vurğun), Vəfa ("Vəfa", Rəsul Rza), Vasantasena ("Hind gözəli", Yuri Osnos və Viktor Vinnikov), Serebryakova ("Vanya dayı", Anton Çexov), Amanda ("Şüşəli heyvanxana", Tennessi Vilyams), Xədicə ("Türkiyədə", Nazim Hikmət), Gülşən ("Son gülən", Kondrat Krapiva), Sevda ("Böyük məhəbbət", Cabbar Məcnunbəyov) rollarında daha parlaq ifadə vasitələri və daha dəqiq janr ölçüləri ilə təcəssüm etdirib.

Tarixi-dramatik səpkili rollar sırasına Süleyman Rüstəmin "Qaçaq Nəbi" (Həcər), Məmməd Səid Ordubadinin "Dumanlı Təbriz" (Zeynəb), Ənvər Məmmədxanlının "Od içində" (Reyhan), Cabbar Məcnunbəyovun "İliç buxtası" (Könül), Aleksandr Fadeyevin "Gənc qvardiya" (Valya) pyeslərinin tamaşalarındakı rollarını daxil etmək olar. 

Və o, hətta yumorlu dramatik rollar da oynayıb, özü dı bu bölüm kifayət qədər zəngindir. Aktrisa Sabit Rəhmanın "Xoşbəxtlər", "Aydınlıq", "Nişanlı qız", "Əliqulu evlənir" komediyalarında İnci, Fəridə, Bənövşə, Nazlı, Karlo Haldoninin "Məzəli hadisə"sində Janina, Mirzə İbrahimovun "Kəndçi qızı"nda Bənövşə, Anatoli Safronovun "Kişilərə inanmayın" məzhəkəsində Naydyonova, Avksenti Saqarelinin "Xanuma" satirasında Xanuma, "Şərqli diş həkimi"ndə Marta rollarını oynayıb. 

Filmoqrafiya 

1. Almaz 

2. Aygün 

3. Bir ailə

4. Bizim küçə 

5. Bizim qəribə taleyimiz 

6. Böyük dayaq 

7. Cavidi xatırlarkən 

8. Əhməd haradadır? 

9. Əmək və qızılgül 

10. Həyat öyrədir 

Hökümə Qurbanova 17 iyun 1943-cü ildə Azərbaycan Respublikasının əməkdar artisti, 24 may 1960-cı ildə xalq artisti, 2 mart 1965-ci ildə SSRİ xalq artisti fəxri adlarına layiq görülüb.

1988-ci il noyabr ayının 2-də Bakıda vəfat edib. Fəxri xiyabanda dəfn olunub.

Ruhu şad olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.06.2025)