Rəqsanə Babayeva,

Beyləqan rayon Mədəniyyət Mərkəzinin rejissoru, "Gənclik" Xalq Teatrının rəhbəri. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Şəhər yalnız daş, beton və küçələrdən ibarət deyil — o, insan yaddaşının, yaradıcılığının və ruhunun toxunduğu canlı bir orqanizmdir. Onun küçələrində tarix danışar, parklarında poeziya nəfəs alar, meydanlarında isə incəsənət insanlara öz səsini çatdırar. Şəhər mədəniyyəti və incəsənət, insanın estetik duyğusunu formalaşdıran, ona gözəlliyin nə olduğunu anladan görünməz bir müəllimdir.

Tarix və modernliyin kəsişdiyi məkanlar

Azərbaycanın şəhərləri — Bakı, Gəncə, Şəki, Naxçıvan və digər qədim diyarlar — keçmişin zərif xatirələri ilə müasir həyatın dinamikasını birləşdirir. Qədim karvansarayların divarları ilə şüşə göydələnlərin parıltısı eyni panoramada görüşür. Bu harmoniyada insan həm köklərinə bağlı qalır, həm də yeniliyə açılır. Belə bir məkanda formalaşan şəhər mədəniyyəti, həm milli yaddaşı qoruyur, həm də müasir incəsənətin nəfəsini şəhərin ritminə qatır.

İncəsənət — şəhərin ürək döyüntüsü

Teatrların səhnəsindəki işıq, muzeylərin sakit salonlarındakı əsərlər, küçə rəssamlarının divarlara vurduğu rənglər — bunlar şəhərin nəfəsidir. Bir şəhərin incəsənət həyatı onun ruh sağlamlığının göstəricisidir. Gözəllik duyğusu burada təkcə baxmaqla deyil, yaşamaqla qazanılır. Hər tamaşa, hər sərgi, hər heykəl insanın daxili aləminə kiçik, lakin dərin izlər buraxır.

Gözəllik duyğusunun yetişməsi: təcrübə, təhsil, təmas

Gözəllik duyğusu doğuşdan gələn bir ilham deyil, zamanla yoğrulan bir şüurdur. Uşaq ilk dəfə bir teatr tamaşasına gedəndə, ilk dəfə bir rəsm sərgisində dayananda, ilk dəfə qədim bir məscidin naxışlarına baxanda, gözəlliyin dilini öyrənməyə başlayır. Təhsil müəssisələrində estetik tərbiyə proqramları, muzey ziyarətləri, yaradıcılıq dərsləri bu prosesi sürətləndirir. Çünki mədəniyyətin toxumu erkən yaşda səpilərsə, o toxum ömür boyu yaşayar.

Texnologiya və müasir estetika

Bugünkü rəqəmsal əsr incəsənəti yeni məkanlara daşıyır. Virtual sərgilər, 3D modelləşdirilmiş abidələr, interaktiv instalyasiyalar şəhər sakinlərinə fərqli baxış bucaqları qazandırır. Texnologiya, incəsənəti coğrafi sərhədlərdən azad edərək hər evin, hər cibin içinə gətirir. Bu isə gözəllik duyğusunun daha çox insana, daha sürətli və təsirli çatmasını təmin edir.

Çağırışlar və məsuliyyət

Şəhər mədəniyyətinin qarşısındakı ən böyük sınaqlardan biri, sənətin kommersiyalaşma təzyiqidir. Bəzən populyarlıq və “layk” uğruna yaradılan səthi əsərlər, sənətin dərinliyini kölgədə qoya bilir. Əsl incəsənətin qorunması üçün sənətkarın vicdanı, ictimaiyyətin zövqü və dövlətin dəstəyi birgə hərəkət etməlidir.

Dövlət və Cəmiyyət: Birlikdə Yaradan Güc

İncəsənət layihələrinə davamlı maliyyə dəstəyi

Peşəkar təhsil və ustad dərslərinin genişləndirilməsi

İctimai məkanda sənət nümunələrinin artırılması

Gənc istedadlar üçün platformaların yaradılması

Bu tədbirlər təkcə şəhərin simasını dəyişmir, həm də insanın daxili aləmini zənginləşdirir.

Şəhər — Ruhun aynası

Şəhər mədəniyyəti və incəsənət, insan ruhunu aynada əks etdirir. Gözəllik duyğusu şəhərdə başlayır, onun küçələrində yetişir, sonra isə bütün dünyaya yayılır. Əgər biz bu mədəniyyəti qoruyub inkişaf etdirə bilsək, gələcək nəsillər üçün estetik və mənəvi baxımdan zəngin bir miras qoymuş olarıq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.08.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı 3 gün ardıcıl sizlərə Təranə Dəmirin yeni şeirlərini təqdim edir. Bu gün növbəti 5 şeirlə tanış olacaqsınız.

6.

Yay gecəsi,

Tənha  otaq,

İçimdə  fırtına,

gözümdə  qaranlıq,

qulaqlarımda  cırcırama  səsi

Asılmışam zamandan.

Yanımda  dolaşır  ruhumun  kölgəsi.

Kirpiklərim yanaqlarımda, 

Ürəyim ovcumda  çırpınır.

Ciyərim  yanır,

Ocaq  qoxuyur  nəfəsim,

Dodaqlarım susayır  göz yaşlarına,

Saçlarıma  sığal  çəkir  barmaqlarım,

Əllərim utanır.

Baxışlarım  rəsmini  çəkir  darıxmağın,

Gecəylə, bürküylə, sükutla 

baş-başa verib  dadın  çıxarırıq   ayrılığın.

7.

Nə gözəl  parlayır  günəş  bu səhər,

Gözləri  alışır  səhərin  bu gün.

Qonub pəncərəmə  yaz  təbəssümü,

Sevgiyə  açılıb səhərim  bu gün.

Uçuram  ruhumun  qanadlarında,

Mənimdi  bu  çəmən, bu çöl, bu  orman.

Gəzirəm  baharı  xəyallarımda,

Dərə  dolaşıram, düz  dolaşıram.

Duyğular qaldırıb göylərə  məni,

Ayağım  üzülüb  yerdən  bu səhər.

Günəşi  çəkirəm  ciyərlərimə,

Dadıram  işıqdan, nurdan bu  səhər.

Basmışam  bağrıma  bəxtəvərliyi,

Könlümdən  təptəzə  arzular  keçir.

Bu  səhər  gözündə  ümid  doğulub,

Payızın  içindən  bir  bahar  keçir.

8.

Bu  bahar da bitəcək,

Dəyişəcək  yerini  günəşlə  ayaz.

Yarpaqlar  xəzələ, xəzəllər  torpağa  dönəcək,

Köçəcək  hər  şey zamanın   yaddaşına:

Siyah, bəyaz...

Gecəylə  gündüz  yarışa  çıxacaq  yenə,

Günlər  aylara, aylar  illərə qarışacaq.

Sonra  unudulacaq  köhnə  sevdalar,

Köhnə  albomlardakı  köhnə  şəkillərin  yaddaşına  hopacaq  köhnə  duyğular,

Üstünü  toz basacaq  xatirələrin,

Sonra  büsbütün  yaddan  çıxacaq  hər  şey,

təzə   sevdalar doğulacaq  –

Payız qoxulu, külək  saçlı,

Yağış  gözlü, ayrılığa  sevdalı,

ürkək, qorxaq.

Küçələr  həsrətə, gecələr  göz  yaşına  bələnəcək.

Təzə  arzular  baş  qaldıracaq  payız  rəngdə,  payız dadda,

Boğulacaq  hicran  yağışında  rəngli  xəyallar,

Təzə  ümidlər  boylanacaq   torpaq  altdan,

Sonra   hər  gün  buğda  dənəsi  boyda  qırılacaq  ümidlər.

Sonra  təzədən bahar  gələcək,

Qırıldığı  yerdən   birləşəcək   könüllər,

Göz  yaşı   içində  tərtəmiz    duyğular  göyərəcək –

baxışlarında  nida,  saçlarında  sığal,

Yarı  həsrət, yarı  vüsal.

9.

Eyni  payız,

Eyni  şəhər,

Eyni  ayrılıq,

Eyni  həsrət,

Eyni  qədər,

Eyni  peşmanlıq,

Eyni  kədər...

Xəyallar, xəzəllər, küçələr.

10.

Əyilib  beli, buxunu,

Bu  ev nə yaman  köhnəlib.

Bu  evdə  zaman   dayanıb,

Köhnəlib, aman, köhnəlib.

Tökülübdü   üstü-başı,

Üz-gözü  cırmaq yeridi.

Ağlayır divarı, daşı,

Bura yalquzaq yeridi.

Quş  uçur, qulaq  tutulur,

Bağlanıb  bağı, bərəsi.

İlahi, burdakı  sükut

Adamın  nəfəsin kəsir.

Bu evin yiyəsi hanı,

Hanı  bu evin qonağı?

Son dəfə kim  söndürübdü

Görən bu evin çırağın?

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.08.2025)

Bugünkü həmsöhbətimiz Azərbaycan ədəbiyyatının parlaq nümayəndəsi, tanınmış yazıçı, jurnalist, Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun Baş direktoru, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının baş redaktoru, Ümumdünya Yazıçılar Təşkilatının (WOW) katibi, Əməkdar jurnalist və bir sıra beynəlxalq mükafatların laureatı Varisdir.

— Varis bəy, xatirələrinizin hansı nöqtəsində qələm əlinizdə doğulub? Uşaqlıqda eşitdiyiniz hansı səs – ananın duası, xalqın nağılı, yoxsa susqun bir kölgənin pıçıltısı sizi yazıçı olmağa çağırdı?

—Mənim atam Musa Yolçu dövrünün tanınmış ədəbiyyatşünası olub, mən dünyaya gələn mənzildə nəhəng bir kitabxana vardı, evimizə gəlib gedən ən tanınmış yazıçı şairlər vardı, bitib-tükənməyən ədəbiyyt söhbətləri var idi. Üç min kitabın içində böyüyən uşaqda get-gedə kitab sevgisinin formalaşması, əlbəttə ki, qanuna uyğunluqdur. 
Və birini də deyim. Azərbaycanda belə bir məsəl var, ot kökü üstündə bitər. Mənim ata yurdum Azərbaycanın Qərbi, Qazax mahalıdır, Qazaxın Yuxarı Salahlı kəndidir. Kiçik bir kənddir. Bu kiçik kənddən Azərbaycan klassik poeziyasının günəşi Molla Pənah Vaqif, Azərbaycan Sovet poeziyasının günəşi Səməd Vurğun və müstəqil Azərbaycan poeziyasının günəşi Vaqif Səmədoğlu kimi dahi şairlər çıxıblar. Bəlkə də ata yurdumun Yuxarı Salahlı olması idi məni yazıçı olmağa çağıran.

— Siz təkcə bir yazıçı deyil, həm də ədəbi prosesin təşkilatçısı, idarəedicisi, yol göstərəni olmusunuz. Ədəbiyyat Fonduna rəhbərlik etmək və eyni zamanda yazıçı ruhunu qoruyub yaşatmaq arasında necə bir vəhdət tapırsınız? 

— Düzü, yazıçılıqla məmurluq əsla bir-biri ilə uyuşmayan şeylərdir. Hər bir sənəd, hər bir direktiv, hər bir tədbir ərsəyə gəlməyən bir hekayə, bir povest, bir roman deməkdir. Bununla belə, təsəlliverici odur ki, bu yolla da ədəbiyyata xidmət edirəm. Hansısa gənc yazarın kitabını çıxarırıqsa, hansısa istedadlı yazarı dünya arenasına təqdim ediriksə, bu bizim böyük ədəbiyyat qarşısında xidmətimizdir.

– Sizin yaradıcılığınız Azərbaycan ədəbi mühitini aşaraq, beynəlxalq aləmdə də öz yerini tapıb. Sizin üçün "milli ruh" və "qlobal missiya" anlayışları hansı poetik balansda birləşir? 

— Dünya dəyişir, yeni İnformasiya Kommunikasiya Texnologiyaları çağdaş insanı dəyişir, süni intellekt fenomeni bütün əvvəlki qayda-qanunları alt-üst edir. Üçüncü minillikdə digital insan formalaşır ki, onun da milli-mental xüsusiyyətləri kölgədə qalır. Mənim romanlarımda dövrün trendinə uyğun olaraq milli hədəflər, missiyalar deyil, qlobal hədəflər və missiyalar qoyulur. Amma bu missiyanı icra edənlər isə milli ruha bağlanan insanlardır. 
Mən düşünürəm ki, milli mədəniyyətləri boğmaq və ümumdünya mədəniyyəti formalaşdırmaq ideyası kökündən yanlış ideyadır, mədəniyyət bir ağacdırsa, hər bir xalqın yaratdığı milli mədəniyyət onun bir qolu, budağıdır.

– Hər böyük yazıçı ruhən kimlərinsə övladıdır. Sizi ruhən doğuran, ana bətniniz olan müəlliflər kimlərdir? 

— Mənim ədəbiyyatda müəllimim, ustadım görkəmli Azərbaycan yazıçısı, “Dəli Kür” romanı ilə adını sovet ədəbiyyatının ən qızıl səhifələrinə yazan İsmayıl Şıxlıdır. Ən sevdiyim iki yazıçı isə Haruka Murakami və Orxan Pamukdur.
Amma birini də deyim, mən ədəbiyyata fərqli ampluada gəlmişəm – bədii nəsrlə publisistikanın, jurnalistikanın bir sintezini qurmuşam. Düşünmüşəm ki, 3-cü minilliyin oxucusunu internetdən qoparmaq üçün ona mütləq tərkibində bol informasiya və fakt olan, həm də düşündürən və həyəcanlandıran bədii ədəbiyyat təklif etmək olar. Sonradan 2016-cı ildə Nyu-Yorkda “Bestseller yazmağın qızıl qaydaları” kursunu alanda anladım ki, düşündüklərim, əslində, 3-cü minilliyin bestsellerinin incəlikləri imiş.

– Ədəbi təşkilatlara rəhbərlik etmək – yalnız status deyil, mənəvi bir yükdür. Siz bu yükü necə daşıyırsınız?

— Bu yükü daşımaq dedikcə çətindir. Hansı bir təşəbbüsə qoşulursansa, orada təbii ki, hər kəs təmsil oluna bilməz. Ən obyektiv seçimi etsən belə seçilməyənlər, qazanmayanlar səni topa-tüfəngə tutacaqlar. Subyektiv yazıçı baxışı “mən hamıdan üstünəm”, “mən yaxşı hər şeyə layiqəm” çəklində olarsa, ədəbiyyatın faciəsi başlayar.Bax belə bir şəraitdə qurub yaradırıq.

– Son zamanlar bəzi yazıçılar, xüsusilə sosial şəbəkələrdə, tənqidi və şəxsi münasibətləri qarışdırır. Sizcə, ədəbiyyat nə zaman zövq məsələsindən çıxıb savaş alətinə çevrilir? 

— Sosial şəbəkələrin müsbət keyfiyyətləri çoxdur, amma ən mənfi keyfiyyəti odur ki, o, hər kəsə hücum etmək silahı veribdir. Bu silah savadsıza elm dərsi vermək, əxlaqsıza əxlaqdan danışmaq, qorxağa isə cəsurluq nümayiş etdirmək imkanı yaradır, nəticədə mizan-tərəzi itir. 
Psevdotənqidçi zümrəsi peyda olur ki, öz dəstəsindən olan ən axırıncı səviyyə cızmaqaraçıya dahi yazıçı adı qoyur, eyni zamanda ən populyar və tələb olunan yazıçını isə yıxıb-sürüyür.
Ədəbiyyat zövq məsələsidir, amma həm də tək zövqlülərə xidmət etməməlidir, zaman-zaman zövqsüzlərin belə zövqünə sığal çəkib onu formalaşdırmalıdır.

– Sizi mükafatlandıran ölkələrin, təşkilatların sayı çoxdur. Amma bu qədər fərqli coğrafiyada eyni nüfuzu qazanmaq – yalnız istedadla yox, həm də böyük bir "insanlıq dili" ilə mümkündür. Bu dili siz necə öyrəndiniz? 

— Mən çox mütaliə edirəm. Məncə, müxtəlif ölkələrin tək bədii ədəbiyyat nümunələrini oxumaq işin hamısı deyil. Mütləq aparıcı xaricı ədəbiyyatşünaslıqdan da xəbərdar olmaq, dünya ədəbiyyatındakı prosesləri də izləmək lazımdır. Ədəbiyyatın dili bax budur. Bunu bildikdə, məhz tələb olunan janrı, mövzunu da ayırd edə biləcəksən. 
Və bir də, sənin verdiyin mesaj da çox böyük önəm daşıyır. Hazırda dünya ədəbiyyatında və incəsənətində Şərin Xeyir üzərində qələbəsinin təntənəsi dəbi vardır. Bu, əsərini maraqlı etməyə cəhd edən sənətkarların insanlığa vurduqları köklü zərbədir. Mənim bütün əsərlərimdə Xeyir qələbə çalır. Mənim əsərlərim insanları ümidsizliyə yox, ümidli olmağa, inamsızlığa deyil, inama səsləyir. 

– Bir çox yazıçının içində gizli bir dualıq olur – ya yazmaq, ya dəyişdirmək. Sizin iç dünyanızda qələm nəyi dəyişmək istəyir – insanı, cəmiyyəti, yoxsa özünüzü?

— Mən həqiqətən də insanlığa xidmət edən əsərlər yazmağa çalışıram. Sevindiricidir ki, onları oxuyan tək azərbaycanlılar deyil, əcnəbilər də təsirinə düşürlər, dəyişilirlər. Qarabağ müharibəsindən bəhs edən “Bir ovuc torpaq” romanımı oxuyan Mübariz İbrahimov adlı gənc əsərin qəhrəmanına bənzəyəcəyini izhar edir, cəhbədə şücaət göstərərək Azərbycanın milli qəhrəmanı olur. “Yetmiş yeddinci gün” romanını oxuyan onlarca türk gənci əsərin qəhrəmanından nümunə götürərək 77 gün dalbadal körfəzə gedib günəşi qarşılayırlar. Ögey atasının əlindən zinhara gəlib intihar etmək istəyən səmərqəndli özbək qız evin damında özünü asmaq istəyərkən yerdə “Sonuncu ölən ümidlərdir” romanını hissə-hissə dərc edən “Darakçı” qəzetinin parçalarını görür, onu oxuyur, intiharı təxirə salıb gedib kitabxanadan əvvəlki hissələri də tapıb oxuyur, sonrakı hissələrin də çıxmasını gözləyir. Və oxuduqca əsərin qəhrəmanı Nailəyə bənzəmək, haqsızlıqlara boyun əymək deyil, onlarla mübarizə aparmağa köklənir. İntihar fikrindən daşınıb həyatda qurduğu karyera ilə ögey atasından qisasını alır.
Belə misalların sayı çoxdur əlbəttə.

— Həm həyatınızda, həm də ədəbi yolunuzda sizə ən çox təsir edən bir kitab və ya bir insan varmı, onun təsirini bu gün də hiss edirsinizmi? 

— Mənə ən çox təsir edən insan atam olub. Mən atamda tutduğu sənətə sədaqət və vəfa görmüşəm. Atam ədəbiyyatla nəfəs alırdı, heç vaxt ədəbiyyata dönük çıxmadı. Həyatımda elə dönəmlər olub ki, ədəbiyyatdan küsüb böyük biznesə qoşulmaq, vətəni tərk edib qürbətlərdə xanimanlar qurmaq şanslarım yaranıb. Bax onda atam gəlib durub gözümün qabağında.

— Bəllidir ki, yazıçılıq həm ilham, həm zəhmət tələb edir. İlham sizi tərk etdikdə nə edirsiniz? 

— Düzü, əgər bir neçə ölkədə nəşriyyat hesabına kitabların çıxırsa, on minlərlə insan səndən yeni roman gözləyirsə, üstəlik, yaşadığın dövlət məhz sənə prioritet hesab etdiyi tarixi mövzuda roman sifarişi verirsə, demək ki, ilham səni tərk edə bilməz. Yazıçılıq bir missiyadır, minlərlə insandan yalnız birinə o missiyanı daşımaq həvalə edilir. 
Demək, daşıyacaqsan.

— Yazmaq istəmədiyiniz bir şey sizi yazmağa məcbur edibmi? 

— Bəzi mövzular var ki, onlar barədə susmaq istəyirsən, bu mövzunu utanc gətirici, bayağı, yaxud ədəbiyyata yad bir mövzu hesab edib qələmə almaq istəmirsən. Bir sözlə, bu mövzuları öz mövzun hesab etmirsən. Amma sonradan bu mövzunun fəsadlarını o qədər aşkar görürsən ki, yazmaq məcburiyyətində qalırsan. Bəzən sosial sifariş sənin istəyindən daha güclü olur.
   
—Sizə görə hansı daha güclüdür – sözün sehri, yoxsa sükutun fəlsəfəsi?

— Məncə sükutun fəlsəfəsi daha öncəki dövrlərə xas bir silah olubdur. Elə bir zamanlara ki, o zamanlarda insanlar daha çox susublar, başqalarını dinləmək etikasına riayət ediblər. Hazırda isə bu aktual deyil. Bu gün sözün sehri daha aktualdır. Bu gün yetən-yetməyən, hamı danışır. Bu gün söz bazarında müxtəlif qışqırtılar, bağırtılar, səsgücləndirici qurğulardan sui-istifadə apogey halına çatıb. Bu qarışıqlıqda sənin dediyin söz nə qədər dərin, məzmunlu, mistik, sehirli – bir sözlə cəlbedici, cazibədar olmalıdır ki, diqqəti özünə çəkə bilsin. 
Biz istəsək də, istəməsək də insanlıq münasibətlərinin tam yeni bir dövrünə qədəm qoymuşuq. 
Bu dövrdə hər bir kəslə öz dili ilə danışmaq lazımdır.

Söhbətləşdi: Cahangir Namazov

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.08.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Azərbaycan tarzəni, Azərbaycanın ilk xalq artist Qurban Pirimovu bu 29 avqust günündə anırıq. Axı bu gün onun anım günüdür.

Qurban Pirimov 1880-ci ilin oktyabrında Şuşa qəzasının Gülablı kəndində dünyaya gəlib. XVIII əsrdə Qarabağın məşhur aşığı olan Valehin nəticəsidir.

 XIX əsrin sonlarında ifaçılıq etməyə başlayıb, həm solo, həm üçlükdə, həm də orkestrin tərkibində ifalar nümayiş etdirib. Belə ki, o,1905-ci ildən xalq müğənnisi Cabbar Qaryağdıoğlu və Saşa Oqanezaşvili ilə birlikdə musiqi üçlüyü yaradıb. Həmin muğam üçlüyü 20 ilə qədər öz fəaliyyətini davam etdirib. Pirimov həmin fəaliyyəti dövründə məşhurlaşıb, müxtəlif yerlərdə — Zaqafqaziya, Orta Asiya, Kiyev, Moskva və İranda qastrol səfərlərində olub. Onun ifa etdiyi muğamlar 1906–1916-cı illər ərzində Riqa, Varşava və Kiyev şəhərlərində "Potte", "Sport-Rekord", "Qrammafon" firmaları tərəfindən qrammofon valına yazılıb.

15 yaşında ikən müəllimi Sadıqcanın xeyir-duasını alan Qurban Qarabağ toylarında seçilən məşhur xanəndələri müşayiət edib. Belə toyların birində xanəndə İslam Abdullayev Qurbanın tar çalmasını görüb onu özünə tarzən götürüb. 1905-ci ildə Qurbanın taleyində uğurlu tarix olur. Çünki Gəncə toylarının birində Cabbar Qaryağdıoğlu onun tar çalmağını bəyənib və İslam Abdullayevin razılığı ilə gənci özü ilə Bakıya gətirib.

Dramatik və musiqili səhnə əsərlərində tarda müşayiət edib. O, Üzeyir Hacıbəyovun 1908-ci ildə ilk dəfə tamaşaya qoyulan "Leyli və Məcnun" əsərində orkestrin solisti olub, tarda ifa edib

 1920-ci ildən ömrünün sonunadək Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrının solisti olub. O, Qliyerin "Şahsənəm" operasının tamaşaya qoyulmasında bilavasitə iştirak edib. Eyni zamanda 1934-cü ildə Tiflisdə keçirilən Zaqafqaziya xalqlarının olimpiadasında birinci yeri tutmuş, 1939-cu ildə Moskvada keçirilmiş musiqiçilərin ümumittifaq baxışının qalibi olub.

Filmoqrafiya

1. Neft və milyonlar səltənətində

2. Bakılılar

3. Üzeyir ömrü

4. Qızıl fonddan seçmələr

Mükafatları

1. "Azərbaycan SSR xalq artisti" fəxri adı

2. "Azərbaycan SSR əməkdar artisti" fəxri adı

3. "Qırmızı əmək bayrağı" ordeni

4. "Şərəf nişanı" ordeni

Məşhur xanəndələri müşayiət edən tarzən onların arasında ən çox Xan Şuşinskiyə bağlanıbmış. Görkəmli musiqişünas Şuşinski xatirələrində onu belə yad edirdi:

"Mən Qurban Primovu son dəfə 1965-ci il avqustun 10-da M.Maqomayev adına Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasında çıxış edərkən görmüşəm. Konsertdə gənc ifaçılarla bərabər, 85 yaşlı qocaman tarzən də iştirak edirdi. O, "Rahab" çalırdı. Sənət yollarında saç ağartmış tarzən öz sədəfli tarını sinəsinə, barmaqlarını simlərə gənclik ehtirası ilə toxundurduqca tellərdən qopan xoş, ürək oxşayan səda dinləyicilərin ruhunu oxşayırdı. Tarzən "Rahabı" 23 dəqiqə çaldı. Dinləyicilər hərarətli təbrik sədaları altında qocaman tarzəni 3 dəfə səhnəyə dəvət etdilər”.

Qurban Pirimov 29 avqust 1965-ci ildə Bakı şəhərində vəfat edib və I Fəxri Xiyabanda torpağa tapşırılıb. Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.08.2025)

İlhamə Məhəmmədqızı,

Azərbaycan Jurnalistlər Birliyi Sumqayıt şəhər təşkilatının sədr müavini. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Sumqayıt təmsilçisi

Azərbaycanın inkişaf salnaməsində xüsusi yeri olan, dinamikliyi ilə seçilən Sumqayıt bu gün ikinci böyük sənaye və mədəniyyət şəhəri kimi ölkəmizin hazırkı simasının parlaq və nüfuzlu göstəricilərindəndir. Bakıdan cəmi 31 kilometr məsafədə, Xəzərin sahilində yerləşən bu əsrarəngiz şəhər qısa bir tarixi yol qət etməsinə baxmayaraq, müasir infrastruktur, zəngin sənaye potensialı və gənclik enerjisi ilə seçilir.

Hazırda əhalisi 427 min nəfərə yaxın olan Sumqayıt həm iqtisadi, həm də sosial həyatda strateji önəm daşıyan şəhərlərdən biridir.

Sənaye nəhəngi və iqtisadi qüdrətin ünvanı

Sumqayıtın təməli 1949-cu ildə qoyulmuş, qısa zamanda  Azərbaycanın ən iri sənaye mərkəzlərindən birinə çevrilmişdir. İlk illərdə kimya sənayesinə əsaslanan şəhər, zamanla metallurgiya, maşınqayırma, energetika və digər sahələrdə də ölkənin aparıcı istehsal ocaqlarından olmuşdur.

Müasir dövrdə isə şəhərin iqtisadi gücü Sumqayıt Kimya Sənaye Parkı və Sumayıt Texnologiyalar Parkı (STP) ilə daha da möhkəmlənmişdir.

Kimya Sənaye Parkı 2011-ci ilin dekabrında yaradılmış, sahəsi 505 hektar olan bu böyük sənaye məkanı artıq onlarla rezident şirkəti özündə birləşdirir. Burada kimya, plastik, tikinti materialları, kənd təsərrüfatı və digər sahələr üzrə müasir müəssisələr fəaliyyət göstərir, minlərlə iş yeri açılmışdır.

Texnologiyalar Parkı isə kabel, transformator, günəş panelləri kimi yüksək texnologiyalı məhsullar istehsal edir. Bu məhsullar həm daxili bazarı təmin edir, həm də xarici ölkələrə ixrac olunur.

Statistikaya görə, hazırda Sumqayıt Azərbaycanın ümumi sənaye məhsulunun 25 faizini istehsal edir. Bu fakt özü-özlüyündə şəhərin milli iqtisadiyyatda tutduğu mövqeyini aydın göstərir.

Elm, təhsil və gənclik

Sumqayıt yalnız sənayesi ilə deyil, həm də gəncliyi ilə fərqlənir. Burada 60-dan çox orta məktəb, peşə liseyləri, kolleclər və ali məktəb fəaliyyət göstərir. Bu təhsil müəssisələri gənc nəslin bilik və bacarıqlarını inkişaf etdirmək üçün geniş imkanlar yaradır.

Xüsusilə Sumqayıt Dövlət Universiteti şəhərin elmi və intellektual həyatında mühüm rol oynayır. Burada təxminən 6000-dən çox tələbə təhsil alır, 6 fakültə və 18 kafedrada yüzlərlə müəllim, pedaqoq gənc mütəxəssilərin hazırlanmasına xidmət edir. Universitetin məzunları bu gün Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində, eləcə də xaarici ölkələrdə nüfuzlu elmi və praktiki fəaliyyətlə məşğuldurlar.

Gənlər yalnız elm və təhsildə deyil, həm də idman və vətənpərvəlikdə fəaldırlar. Onların beynəlxalq yarışlarda əldə etdikləri uğurlar, xüsusən də İkinci Qarabağ müharibəsində göstərikləri qəhrəmanlıqlar Sumqayıtı “gənclər şəhəri” adına daha da layiq edib. Sumqayıtlı gənclər respublika və beynəlxalq miqyasda böyük uğurlar qazanırlar. Beynəlxalq olimpiadalarda, idman yarışlarında və yaradıcılıq müsabiqələrində onların əldə etdikləri medallar şəhərin adını ucaldır. 2020-ci ildə Vətən müharibəsi zamanı Sumqayıtın yüzlərlə gənci könüllü olaraq döyüşlərə yollanmış, onlardan çoxu qəhrəmanlıq göstərərək şəhidlik zirvəsinə ucalmışdır.  Bu gün şəhərdə onların adını daşıyan məktəblər, küçələr, xatirə lövhələri var. Bu, gənclərin həm elm yolunda fədakarlığının, həm də vətənpərvərlik ruhunun bariz nümunəsidir.

Təsadüfi deyil ki, Sumqayıt 2025-ci ilin “Gənclər paxtaxtı” seçilib. 

Mədəniyyət, istirahət və şəhərin siması

Sumqayıt həm də mədəniyyət və incəsənət şəhəridir. Burada Dövlət Dram Teatrı, Poeziya Evi, mədəniyyət sarayları və kitabxanalar  fəaliyyət göstərir.  Müxtəlif ədəbi-bədii tədbirlər, konsertlər və sərgilər  şəhərin ictimai-mədəni həyatını zənginləşdirir.

Xüsusi olaraq qeyd etmək lazımdır ki, 2016-ci ildə istifadəyə verilən Sumqayıt Bulvarı şəhərin yeni simvoluna çevrilmişdir. Uzunluğu 4,2 km, sahəsi isə 106 hektar olan bu möhtəşəm kompleks təkcə şəhər sakinləri üçün deyil, həm də qonaqlar üçün rahat istirahət yeridir. Burada yaşıllıq zolaqları, idman meydançaları, uşaq əyləncə parkları və mədəniyyət  məkanları salınmışdır.

İdman həyatı da diqqət mərkəzindədir. Mehdi Hüseynzadə adına stadion 9500 tamaşaçı tutumu ilə həm yerli idman oyunlarının keçirilməsinə, həm də gənclərin sağlam ruhda böyüməsinə xidmət edir. Eyni zamanda, Azərbaycanın iri stadionlarından biri kimi Sumqayıt Futbol Klubunun oyunlarına ev sahibliyi edir və şəhərin idman həyatının mərkəzidir.

Gələcək perspektivlər

Sumqayıtın gələcək inkişafı yaşıl enerji və ekoloji layihələrin keçirilməsi ilə bağlıdır. Şəhərdə bərpa olunan enerji mənbələrinin istifadəsinin artırılması, ekoloji təmiz istehsal sahələrinin inkişafı və yaşıl sahələrin genişləndirilməsi planlaşdırılır. Bu addımlar şəhərin davamlı inkişafını təmin edəcək və gələcək nəsillərə yaşanabiləcək bir mühit yaradacaq.

Nəticə etibarilə, Sumqayıt bu gün özündə sənaye nəhəngliyini, gəncliyin enerjisini və mədəniyyətin zənginliyini birləşdirən şəhərdir. Burada sabahın alimi, mühəndisi, müəllimi, idmançısı formalaşır. Həmçinin ölkənin iqtisadi inkişafına xidmət edən iri müəssisələr fəaliyyət göstərir.

Sumqayıtlılar haqlı olaraq deyirlər: “Bizim şəhər sənayeylə nəfəs alır, gəncliklə yaşayır, mədəniyyətlə ucalır! ” Bu sözlər təkcə bir şüar deyil, Sumqayıtın gerçək portreti, onun bu günü və sabahıdır.

Bir sözlə, Sumqayıt bu gün Azərbaycanın sənayesi, gəncliyi, elmi və mədəniyyəti ilə vəhdət təşkil edən şəhərdir. Onun simasında keçmişin zəhməti, bugünün inkişafı və gələcəyin arzuları bir arada görünür. Bu şəhərin son on ildəki hekayəsi isə, elə indidən gələcəyin parlaq səhifələrini yazır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.08.2025)

Murad Vəlixanov, "Ədəbiyyat və İncəsənət"

Heydər Əliyev Fondunun dəstəyi, Mədəniyyət Nazirliyinin və Azərbaycan Televiziyasının təşkilatçılığı ilə ərsəyə gələn IX “Muğam” Televiziya Müsabiqəsinin final mərhələsi Laçın şəhərində keçirilib. Özü də avqustun 26-da. Həm ölkənin Birinci vitse prezidenti Mehriban Əliyevanın ad günündə, həm Azərbaycan muğamı günüdə, həm də Laçın şəhər günündə.

Müsabiqənin final mərhələsində gənc xanəndələr Rəis Niftəliyev, Kənan Novruzov, Nərmin Mirzəyeva, Əli Rəşidi, Aycan Şükürlü, Yusif Cəfərbəyli, Aytac Bəybabayeva və azyaşlı ifaçılar Əhəd Ağayev, Kənan Tağızadə, Yusif Mustafayev, Mətləb Əhmədzadə, Murad Nəbizadənin çıxışları dinlənilib. Müsabiqəyə Xalq artistləri Mələkxanım Əyyubova, Mənsum İbrahimov, Nəzakət Teymurova, Sərdar Fərəcov, Vamiq Məmmədəliyev, Əməkdar mədəniyyət işçisi İlqar Fəhmi münsiflik edib.

Münsiflər heyətinin məşvərətindən sonra qaliblərin adı elan olunub.

Yeniyetmə ifaçılar arasında:

-birinci yerə Əhəd Ağayev,

-ikinci yerə Murad Nəbizadə,

-üçüncü yerə isə Kənan Tağızadə layiq görülüblər.

Gənc xanəndələr arasında isə:

- birinci yeri Aytac Bəybalayeva,

-ikinci yeri Nərmin Mirzəyeva

-və üçüncü yeri Rəis Niftəliyev tutublar.

Yeniyetmə və gənclər arasında ilk üç yerin qaliblərinə Heydər Əliyev Fondunun mükafatları və diplomlar təqdim olunub.

Müsabiqənin digər iştirakçılarına da diplomlar verilib.

Tamaşaçılar qala gecədə Əməkdar artist Ehtiram Hüseynovun ifasını dinləyiblər. Sonra qaliblərin ifasında “Qarabağ şikəstəsi” səsləndirilib.

Qeyd edək ki, “Muğam” Televiziya Müsabiqəsi Heydər Əliyev Fondunun dəstəyi ilə 2005-ci ildən keçirilir. Azərbaycan Respublikasının Birinci vitse-prezidenti, Heydər Əliyev Fondunun prezidenti Mehriban Əliyevanın təşəbbüsü və dəstəyi ilə keçirilən muğam müsabiqələri gənc ifaçıların yaradıcılıq potensialının üzə çıxarılmasına, xalq musiqisinin yaşadılaraq yeni nəsillərə ötürülməsinə və Azərbaycanın muğam sənətinin beynəlxalq aləmdə tanıdılmasına mühüm töhfə verib.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.08.2025)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

-Cəmi 6 dəqiqə kitab oxumaq stressin səviyyəsini 30 %-ə qədər azalda bilir ki, bu da musiqi terapiyasından və ya gəzintidən daha səmərəlidir. 

-Həkimlər sübut ediblər ki, mütaliə həm də güclü sağaldıcı prosedurdur. Bu gün inkişaf  etmiş ölkələrin bir çox aparıcı klinikalarında yeni müalicə metodu – biblioterapiya tətbiq edilir. 

-Tədqiqat zamanı zəngin süjet xəttinə malik romanların beş gün ərzində oxucunun beyin hüceyrələrini dəyişdiyi sübut edilib.

Sizləri cəlb edə bildik, elədirmi? Onda hər gün mütaliə mədəniyyəti barədə oxuyun və özünüzdə mütaliə vərdişləri aşılayın.

5

AZƏRBAYCAN PREZİDENTİNİN KİTABA MÜNASİBƏTİ

Azərbaycanın siyasi və dövlət xadimi, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin Ali Baş Komandanı, Azərbaycan xalqına Qarabağ zəfərini yaşatmış İlham Əliyevi biz kitabla, elmlə bağlı olan ən müxtəlif tədbirlərdə görməyə alışmışıq. Bir neçə dildə mütaliə edən Azərbaycan Prezidenti təsadüfi deyil ki, söyləyib: “Ölkəmiz qədim dövrlərdən başlayaraq öz yüksək kitab mədəniyyəti ilə seçilmiş və zəngin kitabxanaları ilə tanınmışdır”.

Təbii ki, İlham Əliyevdəki kitab sevgisinin təməlini atasının, Azərbaycanın siyasi və dövlət xadimi, Azərbaycan Respublikasının üçüncü Prezidenti Heydər Əliyevin kitablara olan münasibəti qoymuşdur. Uşaqlıqdan kitabların əhatəsində yaşamaq və dünyanın bütün müşküllərindən baş çıxaran dahi bir liderin övladı olmaq İlham Əliyevin kitaba, biliklərə doğru yolunun yönəldicisi olub.

Hələ Moskva Beynəlxalq Münasibətlər İnstitutunun tələbəsi ikən Britaniyanın siyasi tarixşünaslığı ilə maraqlanan İlham Əliyev bununla əlaqədar tez-tez İnstitutun xüsusi fondunda saxlanan xarici nəşrləri, beynəlxalq elmi jurnalları, dövri mətbuatı oxuyurdu. Bu barədə İnstitut kitabxanasının Dövri nəşrlər şöbəsinin müdiri Raisa Polevoy bir müsahibəsində qeyd edib. O bilidirib ki, İlham Əliyev hər gün xüsusi fondda saxlanılan ABŞ və Britaniya nəşrlərini oxumaq üçün kitabxanaya gəlir və vaxtının böyük hissəsini kitabxanada keçirirdi. Onun müsahibəsində liderin təkcə Britaniya ilə bağlı 50-yə yaxın kitab oxuduğu da qeyd edilir.

Mütaliə etdiyi, araşdırdığı kitablar, dövri nəşrlər sayəsində İlham Əliyev 1985-ci ildə Böyük Britaniyanın Liberal partiyası (“Антивоенное движение в Великобритании на современном этапе и отношение к нему политических партий”) ilə bağlı dissertasiya işini uğurla müdafiə edərək, tarix elmləri namizədi elmi dərəcəsini alıb. Sonra İnstitutda elmi fəaliyyətini davam etdirərək müəllim kimi çalışmağa başlayıb. Dissertasiya işində istifadə olunmuş ədəbiyyat siyahısına nəzər salsaq, görərik ki, burada 1931-ci ildə çap edilmiş nəşrlərdən tutmuş, 1985-ci il də daxil olmaqla 239 adda rus və ingilis dilində müxtəlif ölkələrdə nəşr edilmiş beynəlxalq münasibətlər, beynəlxalq hüquq, tarix, daxili və xarici siyasət, iqtisadiyyat, partiyaların fəaliyyəti barədə kitablar, “Вопросы истории”, “Международная жизнь”, “Мировая экономика и международные отношения”, “Daily Mirror”, “Europa-Archiv”, “Government and Opposition”, “Labour Research” və başqa nüfuzlu dövri nəşrlər yer alıb. Bu mənbələr də uzaqgörən liderin geniş və əhatəli mütaliə dairəsindən xəbər verir.

Xatırladaq ki, 2020-ci ildə 44 günlük İkinci Qarabağ müharibəsi dövründə ölkə başçısı 30-a yaxın xarici KİV-ə xarici dillərdə müsahibələr verdi. Bu müsahibələrdə dövlət başçısı Azərbaycanın haqlı mövqeyini, müharibənin başlanma səbəblərini sistemli şəkildə siyasi uzaqgörənliklə auditoriyanın diqqətinə çatdırdı. Bu müsahibələrin mətni ilə tanışlıq, verilən “sifarişli”, bəzi ittiham xarakterli suallara prezident İlham Əliyevin tutarlı və əsaslı cavabları onun beynəlxalq münasibətləri nəzəri və empirik səviyyədə dərindən bilməsinin göstəricisi, hərtərəfli biliyinin, oxuduğu çoxsaylı kitabların hesabına formalaşan  geniş mütaliə dairəsinin bariz nümunəsi idi. Bu müsahibələr, silsilə bəyanatlar, müxtəlif beynəlxalq görüşlərdə liderlik mövqeyi Azərbaycanın informasiya savaşında da qələbəsini təmin etdi.

Xüsusi olaraq qeyd edək ki, tarixi-mədəni, ədəbi-bədii və elmi-fəlsəfi irsin toplanıb saxlanılması, nəsildən-nəslə ötürülməsi və cəmiyyətin intellektual, mənəvi potensialının inkişafında əvəzsiz rol oynayan kitabxanaların fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsi, fondların yeni nəşrlərlə zənginləşdirilməsi, virtual kitabxanaların yaradılması, kitabxanaların maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi Azərbaycan Respublikası Prezidenti İlham Əliyevin dövlət siyasətinin əsas prioritetləri sırasında xüsusi yer tutmaqdadır.

Və biz xüsusən vurğulamaq istəyirik ki, 44 günlük zəfər savaşından sonra prezident İlham Əliyev yazıçılara müraciət edərək söylədi ki, biz öz haqq işimizi başa vurduq, indi söz sizindir, siz bu qalibiyyəti bədii əsərlərə gətirməklə tarixin yaddaşına köçürməlisiniz.

Növbəti: 6.Mədəniyyət Nazirliyinin yorulmaz fəaliyyəti

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.08.2025)