“Ədəbiyyat və incəsənət” portal Uşaq saatı rubrikasında bu gün tanınmış türk yazıçısı Əziz Nesinin “Abidəsi qoyulan milçək” hekayəsini təqdim edilir. Dilimizə uyğunlaşdıran Fariz Bayramovdur.

Milçəklər arasındakı bu hadisə o böyük şəhərin yüksək binalarının çox sıx olduğu hissəsində baş verib. Orda çoxmərtəbəli yaşayış binası vardı. Binanın ən alt mərtəbəsi günəşin çox az düşdüyü evdi. Evin yarısı torpağın altındaydı. Dar küçənin hər iki tərəfindəki çox hündür binalar zirzəmidəki evə günəş şüalarının düşməsinə mane olurdu. Sübh çağı ev gec işıqlanır, axşamlarsa qaranlıq tez çökürdü.

Evdə üç nəfərlik ailə yaşayırdı: ana, ata və oğul. Anayla ata işləyirdi. Oğulsa orta məktəbə yeni başlamışdı. Danışacağımız hadisə nin baş verdiyi gün ata və ana hələ işdən qayıtmamışdılar. Oğul da məktəbdən gəlib dərslərini hazırlamış, yorulmuşdu. Dərs kitabını masanın üstündə açıq qoyub valideynləri gələnədək oyun oynamaq üçün bayıra çıxmışdı. Evdə adam yoxdu, təkcə qara milçəklər vardı. Hələ axşamçağı olsa da, ba yır da hava aydınlıq, evin içi yarıqaranlıqdı. Məlum olduğu kimi, milçəklər qaranlıqda uça bilmirlər. Hava işıqlananadək, yaxud evdə işıq yananadək olduqları yerdə qalırlar. Ev yarıqaranlıq olduğuna görə içəridəki mil çək lər də uça bilmirdilər. Ancaq bir gənc mil çək bayırdakı işığa çıxmaq üçün da yanma dan uçur, pəncərə şüşəsinə çırpılır, şüşə nin o tayına keçməkçün çalışırdı. Şüşəyə çır pılmaqdan bezmirdi. İstəyi güclüydü milçə yin. Uçub-uçub pəncərəyə çırpılır, şüşənin üs tündə gəzişir, yol axtarır, necə çölə çıxıb ay dınlığa qovuşa biləcəyini araşdırırdı. O biri milçəklər yaşlı, bilikli, təcrübəli milçəklərdi. İşi-gücü şüşəyə çırpılmaq olan milçəyə – boş-boşuna əlləşmə, çıxa bil məzsən! – deyirdilər. Gənc milçək də - bu qaranlıq yerdə həbs olub qala bilmərəm. Baxın, o tərəf işıqlıqdı. Mən də işıqlığa getmək istəyirəm, – deyirdi.

Ağsaqqal milçəklərdən biri dedi: – Hələ də dəqiqəbaşı çırpıldığın şeyin nə olduğunu anlamamısan? O, şüşədir! Şəffaf ol duğundan bu tərəfindən o tərəfi görünür. Ona görə də sənin kimi gənc milçəklər onu yox sayıb hey çırpılırlar.

Gənc milçək yaşlılara belə cavab verdi: – Əvvəllər, doğrudan da, şüşənin nə olduğunu bilmirdim. Amma başımı vura-vura, qanadlarımı çırpa-çırpa onun nə olduğunu öyrənmişəm. Bunu deyərək havada bir neçə dövrə vurub sürət yığdı, ox kimi süzüb yenə pəncərə şüşəsinə çırpıldı.

Yenə ağsaqqallardan biri dilləndi: – Bəs şüşənin nə olduğunu bilirsənsə, niyə hey özünü ona çırpırsan? Onsuz da şüşəni deşib çıxa bilməzsən. Boş yerə özünü yorursan.

 Başqa milçəklər də gənc milçəyə şüşəni deşə bilməyəcəyini başa salmağa çalışdılar: – Özünə zülm verirsən. Bəsdir çırpıldın, axırı bir yerini şikəst edəcəksən. Gəl sən də bizim kimi başını aşağı sal, buralarda bə yəndiyin yerə qon, dincəl sübhədək.

Gənc milçək yenə də – çöl işıqlıykən bu qa ranlıqda qala bilmərəm! – dedi. Yaşlılardan biri dedi:

 – Onsuz da gecə hər tərəf qaranlıqlaşanda zülmətdə qalacaqsan.

– Elədir, hər yer qaranlıqlaşanda umacağımız başqa nəsə qalmaz. Amma indi aydınlıqdır. Bunu dedikdən sonra, bəlkə, yüzüncü də fə var gücüylə özünü şüşəyə çırpdı. Yaşlı milçəklərdən bu vaxtadək söhbətə heç qarışmayanı gənc milçəyə: – Sənə yazığım gəlir! – dedi, – şüşənin o tayına keçə bilməyəcəyini bilə-bilə niyə özünü ona çırpıb həlak edirsən?

 – Amma ümidim var, – dedi, – mənimki ümiddir! Bayırda aydınlıq olduqca ümidim sönməz.

 – Axı şüşənin o tərəfinə keçə bilməzsən! Bu, qeyri-mümkündür.

– Bilirəm, qeyri-mümkündür. Amma bir yolunu tapıb keçsəm? Ağsaqqallardan biri əsəbiləşib bağırdı:

 – Mümkün deyil, sarsaq!

 – Elədirsə, işıq niyə keçə bilir şüşədən?

 – Sərsəm, sən milçəksən, işıq deyilsən ki... Yoxsa özünü işıq zənn edirsən, axmaq? Başqa bir çoxbilmiş milçək danışdı:

 – İşıq şüşədən keçər, lakin səs keçə bilməz.

 Gənc milçək ayağını dirədi:

 – Olsun... Mən yenə də aydınlığa getməyi sınayacam.

Bunu deyib şüşəyə elə çırpıldı, zərbənin gücündən pəncərənin alt çərçivəsinə düşdü. Orda namnazik ayaqlarıyla gövdəsini ovuşdurub, qanadlarını düzəldərək özünə gəldi. Sonra uçdu, uçdu, yenə sürətlə şüşəyə dəydi. Bir ağsaqqal milçək dilləndi:

 – Axırıncı dəfə deyirəm: bayıra çıxa bilməz sən. Boş-boşuna özünü zədələmə, incitmə...

Gənc milçək: – Guya siz bayıra çıxmağa çalışmayıb bur da neyləyirsiz? Heç nə... Qonduğunuz yer də mürgü döyüb durursuz. Sizin kimi mür güləməkdənsə çıxış yolu tapmaq üçün ümidlə çırpınıram. Mürgüləməkdən qat-qat yax şıdır. Qarışmayın işimə!

Yaşlı milçəklər bu dikbaş, anlamaz gəncə öyüd verməkdən əl çəkdilər. Çünki nə desələr də, bu dikbaş anlamayacaqdı. Bəziləri bu gəncin sarsaq, dəli olduğunu düşünürdü. Getsin nə qədər istəyir, başını vursun bərk şü şəyə. Necə olsa, bir azdan bayırda qaranlıqlaşacaq, o da bir yerə qonub uçmaq üçün səhərin açılmağını gözləyəcəkdi.

 Gənc, cəsur və ümidli milçək dayanmadan pəncərənin o tərəfindəki aydınlığa çıxmağın yolunu axtarırdı. Heç usanmır, ümidsizliyə qapılmırdı. Təsadüfən evin uşağının az əvvəl dərs hazırladığı masaya qondu. Oğlanın kitabı açıq şəkildə masanın üstündəydi. Gənc milçək hər şeyi öyrənməyə çox həvəsli olduğu üçün oxumağı da öyrənmişdi. Açıq qalan səhifəni oxumağa başladı. Həmin səhifədə işıqdan danışılır, işıq barədə məlumat verilirdi. Məlumatlar çox əyləncəli şəkildə yazılmışdı. Məsələn, belə hissə vardı: “Bir pişiyin quyruğuna tənəkə qab bağlansa, pişik quyruğuna bağlanan qabın gurultusundan qorxub o səsdən qurtulmaq üçün var gücüylə qaçmağa başlayar. Bu pişik dəydiyi pəncərə şüşəsini qırmadan pəncərənin o tərəfinə keçmək üçün nə etməlidir?” O səhifədə bu sualın cavabı da vardı. Cavab belə idi: “Pişik sürətlə qaça-qaça, sürəti işıq sürətinə çatsa, o zaman şüşəni qırmadan o tərəfə keçə bilər. İşıq saniyədə üç yüz min kilometr sürətlə getdiyindən bunu bacarır. Amma pişiyin şüşəni qırmadan o tərəfə keçə bilməsi mümkün deyil. Çünki işıq sürətilə qaça bilməz. Bu, sadəcə, fərziyyədir”.

Gənc milçək bu qəribə məlumatı öyrəndikdə çox sevindi. Demək, işıq sürətilə uça bilsə, şüşənin o tərəfinə keçə bilər. İndi də bunu sınamağa girişdi. Sürətini artıra bilmək üçün geriyə, düz qarşı divara qədər çəkilir, ordan uçub özünü şüşəyə vururdu. O tərəfə keçməyincə sürətin yet mədiyini anlayırdı. Bu dəfə özünü daha sürətlə şüşəyə vururdu. Bu sürətli vuruşları çox sınaqdan keçirdi. Bir uçuşunda o qədər sürətli uçmuş, elə möhkəm çırpılmışdı ki, şüşədə yastılanıb qalmışdı. Bütün gövdəsi əzil miş, dərisi parçalanıb deşilmişdi. Gənc milçək, axır ki, ölmüşdü... Otaqdakı milçəklər gənc milçəyin cəsədinin ətrafında toplandılar. Ağlamağa başladılar. O günədək çox milçəyin ölməyini gör müşdülər, amma heç birinə bu gənc milçəyə üzüldükləri qədər üzülməmişdilər, heç biri üçün göz yaşı tökməmişdilər. Bu milçək başqaydı... Milçəklər gənc milçəyin cəsədi ətrafında nitqlər söylədilər:

 – O, milçəklərin lideriydi, hamımız üçün çıxış yolu axtarırdı.

 – Ümid rəmziydi! Bizə görə canını verdi...

 – Mümkünsüzü mümkün etmək üçün öldü! – Səni heç zaman unutmayacağıq! – Milçəklərin tarixində qızıl səhifəyə keçə cəksən, mübarizən tarixə qızıl hərflərlə yazılacaq!

Milçəklər ağlaşır, gənc milçəyin cəsədi ətrafında sayğı duruşunda dayanırdılar. Ordakılardan ən yaşlısı və savadlısı:

 – Bu qəhrəman milçəyin şüşənin üstündəki cəsədi onun abidəsi kimi burda qalsın. Çünki o, aydınlığa çıxmaq üçün canını verdi, – dedi. Başqa ağsaqqal da şüşədəki milçək ölüsünün abidə kimi qalmasını bəyəndi, çünki bir azdan milçək yapışdığı şüşədə quruyub qalacaq, əla abidə olacaqdı. Ən yaşlı milçək dilləndi:

 – Burda sonsuzadək yaşayacaq, milçəklər onu heç zaman unutmayacaqlar!

 Artıq bayırda da hava qaralmışdı, gecə olmuşdu. Bu səbəbdən milçəklər olduqları yerdə qaldılar. Bir azdan işdən qayıdan ana otağa girdi. Otağın işığını yandırdı. Sonra pən cərənin pərdəsini çəkməyə gedəndə şüşədəki milçək ölüsünü gördü. Bezlə o yeri sildi. İndi şüşədə milçəyin ölüsü də qal mamışdı. Qoca milçək haqlıydı. Gənc mil çəyin abidəsi sonsuzadək qalmışdı. Çünki sonsuzluq məxluqata görə dəyişir. Kəpənək üçün üç saatdırsa, insan üçün otuz min ildir, milçək üçün də olsa-olsa, bir neçə saat olar. Abidəsi qoyulan gənc milçək milçəklərin tarixinə qəhrəman olaraq keçdi. Bəzi milçək lər onun mümkün olmayanı sınamaq ucba tından öldüyünə görə axmaq, ya da dəli ol duğunu söyləməkdədirlər. Görəsən, hansı doğrudur? Buna milçəklər özləri, hərəsi öz anlayışına görə qərar verirlər. Bu gün hələ də şüşələrə çırpılıb o tay dakı aydınlığa qovuşmaqçün əlləşən, uğrunda can verən milçəklər də, bunun axmaqlıq olduğunu düşünüb qonduqları o qaranlıq yerdə mürgüləyən milçəklər də var. Hansının yolunu seçmək lazım olduğunu hər milçək özü bilər. Ancaq bu da həqiqətdir ki, tarixdə qaranlıqda mürgülədiyi üçün milçəyə abidə qoyulduğu yazılmayıb...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.04.2025)

 Əkbər Qoşalı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Beynəlxalq məhkəmələrdə mülkiyyət hüququnun qorunması - analoji presedentlər

AİHM (Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi) praktikasında keçmiş sosialist ölkələrində müsadirə edilmiş mülklərlə bağlı bir sıra presedentlər mövcuddur. Örnəyi:

- “Broniowski v. Poland” işi – Polşa hökuməti tərəfindən kommunist dönəmində müsadirə edilmiş əmlak üçün kompensasiya mexanizmi yaradılması zərurəti vurğulanıb;

- “Kopecký v. Slovakia” işi – Şəxsi mülkiyyətin pozulması və sonradan restitusiyanın mümkünlüyü hüquqi qiymətləndirməyə cəlb edilib.

Bu presedentlərə istinad etməklə, İrəvan azərbaycanlıları, o cümlədən Vəkilovların İrəvan qolunun varisləri (və ya Azərbaycan hüquq ictimaiyyəti) Ermənistan hökumətindən tarixi ədalətin bərpasını tələb edə bilər.

Postsovet məkanında oxşar hallar və 

hüquqi sonuclar

SSRİ-nin dağılmasından sonra postsovet ölkələrinin çoxunda keçmiş rejimin ədalətsiz müsadirə və milliləşdirmə siyasətinə hüquqi qiymət verilməsi məsələsi gündəmə gəlib. Özəlliklə Baltikyanı və Doğu Avropa dövlətləri bu yöndə bir sıra ciddi hüquqi addımlar atıb. Bu ölkələrdə fərdi, ailə mülkiyyətlərinin restitusiyası və ya kompensasiyası üçün xüsusi qanunlar qəbul edilib:

Estoniya modeli – 

SSRİ dönəmində müsadirə edilən əmlakın öncəki yiyələrinə qaytarılması üçün 1991-ci ildən başlayaraq hüquqi baza formalaşdırılıb. - Əgər mülkiyyətin qaytarılması mümkün olmayıbsa, kompensasiya təklif edilib;

Latviya təcrübəsi – 

Mülkiyyətin bərpası hüququ Anayasa prinsipləri səviyyəsində tanınıb və 90-cı illərdə bu yöndə yüzlərlə iddia təmin edilib;

Almaniya örnəyi – 

İki Almaniyanın birləşməsindən sonra Doğu Almaniyada dövlətləşdirilmiş əmlaklara görə kompensasiya sistemi tətbiq olunub;

Ukrayna vaxtilə Krıma dönən tatarların mülkiyyət hüququna sayğılı davranıb;

Gürcüstan da Axıska türklərinin geridönüş haqları çərçivəsində (yetərli sayda olmasa da) bir sıra ailələrin ev-eşiyini özünə qaytarıb yaxud alternativ təklif edib və s.

Bu örnəklər bir daha göstərir ki, keçmiş rejimlərin hüquq pozuntuları “hüquqi unudulma”ya düçar edilmir; əksinə, belə hallara hüquqi baxışın yaradılması həm keçmişin ədalətli qiymətləndirilməsi, həm də vətəndaşların güvəninin bərpası üçün əsas şərtdir.

İndiki halda, 

İrəvan azərbaycanlılarının, o cümlədən Vəkilovların varislərinin haqları uluslararası hüquqa və Ermənistanın üzərinə götürdüyü öhdəliklərə əsaslanaraq bu yönlərdə tanına bilər:

Restitusiya (əmlakın geri qaytarılması) hüququ

Əgər mülkiyyət hələ də dövlət istifadəsindədirsə və hüquqi baxımdan azad durumdasa, uluslararası təcrübəyə əsaslanaraq onun hüquqən yiyələrinə qaytarılması iddia edilə bilər. Təbii, bu, Ermənistan qanunvericiliyinin indiki durumu və siyasi iradə ilə çox sıx bağlıdır.

Əmlaka görə kompensasiya hüququ

Daha gerçəkçi və geniş tətbiq olunan yol – kompensasiya tələbidir. Bu, iki yöndə mümkün ola bilər:

-Ermənistan məhkəmələri vasitəsilə (daxili hüquqi prosedurlar əsasında);

-AİHM vasitəsilə, Ermənistanın Konvensiya iştirakçısı olması və əmlak hüququnu qorumaq öhdəliyinə əsasən.

Bir daha 

hüquqi mübarizə vasitələrini vurğulayaq:

-Tanıqbəlgələri (Şəhadətnamələr), arxiv tapuları, digər bəlgələr, aktlar, protokollar – hüquqi sübutlar kimi təqdim oluna bilər;

-Hüquqi ekspertiza və tarixi-mülkiyyət xəritələrinin bərpası – iddianı əsaslandırmaq üçün vacibdir;

-Azərbaycan dövləti və QHT-lərinin (ümumən vətəndaş cəmiyyəti institutlarının) dəstəyi ilə bu məsələnin uluslararası müstəviyə çıxarılması.

Bir sözlə,

Məhəmməd ağa Vəkilovun, digər azərbaycanlıların İrəvandakı mülklərinin müsadirəsi və onun yerində Ermənistan hökumətinə xidmət edən infrastrukturun tikilməsi təkcə bir ailənin yox, bütöv bir mədəni irsin, kollektiv yaddaşın və hüquqi tarazlığın pozulması deməkdir. Bu hadisə, hüquq və tarix qarşısında cavabdehlik tələb edən fakt olaraq qalır.

Önərilər:

 1. Azərbaycan Hüquqşünaslar Konfederasiyası və AMEA-nın aidiyyəti institutları bu məsələni hüquqi-tarixi sənəd kimi araşdıra bilər;

 2. Müstəqil hüquqşünaslar qrupu tərəfindən AİHM və digər uluslararası qurumlara müraciət üçün iddia hazırlaya bilər;

 3. Vəkilovların və digər azərbaycanlıların hüquqi varislərinin iştirakı ilə tanıqlıq (şəhadət) və hüquqi sənəd toplama kampaniyası təşkil oluna bilər;

 4. Ermənistanın uluslararası hüquqi öhdəlikləri kontekstində bu məsələ diplomatik və hüquqi səviyyəyə çıxarıla bilər;

 5. Oxşar hadisələrin hüquqi presedent kimi toplanması üçün bölgəsəl hüquqi reyestr yaradılaraq uluslararası platformlarda təqdim oluna bilər.

Bu cür təşəbbüslər təkcə bir mülkün deyil, bütöv bir tarixi yaddaşının bərpası deməkdir. Hüququn yüksək məqsədi, amalı və borcu ədalətin bərpasıdır. Bu bərpa həm keçmişin haqqını, həm də gələcəyin sabitliyini təmin edərdi...

DÖVLƏTİMİZ ZAVAL GÖRMƏSİN!

Qaynaqlar:

 1. Azərbaycan Respublikası Mülki Məcəlləsi, Maddə 157 – Mülkiyyət hüququnun anlayışı və əhatə dairəsi.

 2. İnsan Hüquqları və Əsas Azadlıqların Müdafiəsi üzrə Avropa Konvensiyası (Protokol No.1, Maddə 1).

 3. Ümumdünya İnsan Hüquqları Bəyannaməsi (1948), Maddə 17 – Mülkiyyət hüququ.

 4. Broniowski v. Poland, Application no. 31443/96, Judgment of the Grand Chamber of the European Court of Human Rights (22 June 2004).

 5. Kopecký v. Slovakia, Application no. 44912/98, ECHR Judgment (28 September 2004).

 6. Estonia’s Principles of Restitution, Estonian Ministry of Justice Reports, 1992–1996.

 7. Sasse, Gwendolyn. The Politics of Property Rights in Post-Communist Transition, Cambridge University Press, 2003.

 8. Kornai, János. The Socialist System: The Political Economy of Communism, Oxford University Press, 1992.

 9. Əliyev, Z. (2010). “İrəvanda Azərbaycanlılara məxsus mülklərin taleyi”, Tarix və Hüquq jurnalı, №3.

 10. Əlizadə, R. (2021). “Postsovet məkanda restitusiyanın hüquqi modelləri”, Qafqaz Hüquq Araşdırmaları, №5.

 11. Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyası, Protokol №1 (Maddə 1).

 12. Universal İnsan Hüquqları Bəyannaməsi, 1948, (Maddə 17).

 13. Azərbaycan Respublikası Mülki Məcəlləsi (Maddə 148, 157, 1143).

 14. BMT-nin “Pinheiro prinsipləri”, 2005.

 15. İbrahim Bayramov, “İrəvan şəhəri və onun tarixi haqqında”/ “Dirçəliş-XXI əsr” - 2008. 128-129-cu say. - Səh:91-99.

16. 1905.az.

17. “Vəkiloğulları” kitabı (“Qapp-poliqraf”, 2003;

səhifə 542; Ramilə Vəkilova və Səməd Vəkilovun verdiyi bilgilər).

18. Məhəmməd ağa Vəkilovun oğlu Kərim bəy Vəkilovun qızı Leyla xanım Vəkilovanın dedikləri və s.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.04.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Əlbəttə ki, Azərbaycan ədəbiyyat tarixində yaşamaq haqqını Mir Cəlal Paşayevə elə tək bir romanı da bəs edər. Bu roman hamıya tanış olan, hamının sevə-sevə oxuduğu “Bir gəncin manifesti” romanıdır.

Mir Cəlal Paşayev 26 aprel 1908-ci il tarixində Cənubi Azərbaycanın Xalxal şəhərinin Əndəbil kəndində doğulmuşdur. Kiçik yaşlarında atası Gəncəyə köçdüyündən uşaqlığı burada keçmişdir.  1918–1919-cu illərdə xeyriyyə cəmiyyətinin köməyi ilə ibtidai təhsil almışdır. Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra Gəncə Darülmüəlliminə daxil olmuşdur. Tələbə təşkilatının, sonra isə şəhər tələbə həmkarlar təşkilatının sədri seçilmişdir. 

1928-ci ildə Gəncə Darülmüəllimi bitirib, Gədəbəy yeddiillik məktəbində müəllimlik etmişdir. 1929–1930-cu illərdə 1 №-li Gəncə şəhər məktəbində direktor vəzifəsində çalışmışdır.

Daha sonra Kazan Şərq Pedaqoji İnstitutunun ədəbiyyat şöbəsində təhsil almışdır. 1932-ci ildə Bakıya qayıdaraq Azərbaycan Dövlət ElmiTədqiqat İnstitutunun aspiranturasına daxil olmuşdur, — "Kommunist", "Gənc işçi" qəzetlərində işləmişdir. İlk kitabı "Sağlam yollarda" bu dönəmdə çapdan çıxmışdır.

1941-1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində iştirak etmiş, sonradan Azərbaycan ədəbiyyatına ən yaxşı müharibə mövzulu hekayələr bəxş etmişdir.

Azərbaycan Dövlət Elmi-Təqiqat İnstitutunun aspiranturasında təhsilini davam etdirməklə yanaşı, müəllimlik etmişdir. "Füzulinin poetikası" mövzusunda namizədlik dissertasiyası, "Azərbaycanda ədəbi məktəblər" mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə etmişdir.

Kitabları:

- Sağlam yollarda: oçerklər

- Boy (novellalar və oçerklər)

- Dirilən adam

- Bostan oğrusu

- Axundun iştəhası

- Gözünaydın

- Füzulinin poetik xüsusiyyətləri

- Bir gəncin manifesti. 

Mükafatları 

1. "Qafqazın müdafiəsinə görə" medal

2. "Əmək igidliyinə görə" medalı 

3. "1941-1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində rəşadətli əməyə görə" medalı 

4. "Şərəf nişanı" ordeni 1954, 1958

5. "Qabaqcıl maarif xadimi" nişanı

6. "Qırmızı əmək bayrağı" ordeni 

7. Azərbaycan SSR Lenin komsomolu mükafatı — 1968

8. "Azərbaycan SSR əməkdar elm xadimi" fəxri adı — 1969

9. "Oktyabr inqilabı" ordeni 

10. Azərbaycan Ali Soveti Rəyasət Heyətinin Fəxri fərmanı (2 dəfə)

Xatirəsinin əbədiləşdirilməsi

- Gəncədə Mir Cəlal Paşayev adına 39 nömrəli tam orta məktəb

- "Mir Cəlal Paşayev" gəmisi 

- Gəncə şəhər Mir Cəlal Paşayev Muzeyi. 

- Bakıda İçərişəhərdə "Ədibin evi" ev-muzeyi

- Bakı şəhəri, Binəqədi rayonu, 9-cu mikrorayon, Mir Cəlal küçəsi

- Gəncədə Mir Cəlal Paşayevin adını daşıyan küçə

-“Görkəmli Azərbaycan yazıçısı Mir Cəlal Əli oğlu Paşayevin 100 illiyi”nə həsr olunmuş poçt markası.

Böyek ədib 1978-ci il sentyabrın 28-də, ömrünün 70-ci baharında dünyaya gözlərini qapamışdır, ikinci Fəxri Xiyabanda dəfn edilmişdir. 

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.04.2025)

Joldıbek Kaçkınbayev, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qırğızıstan təmsilçisi

Aprelin 24-də Qırğızıstan Milli Konservatoriyasının Böyük Konsert zalında Azərbaycan Respublikasının Qırğızıstan Respublikasında Mədəniyyət Günlərinin rəsmi bağlanış mərasimi olub.

Mədəniyyət günləri caz musiqisinə həsr olunmuş konsert proqramı ilə yekunlaşıb.

Təntənəli tədbirdə Qırğız Respublikasının mədəniyyət, informasiya və gənclər siyasəti nazirinin müavini Timurlan Acımalıyev, Azərbaycan Respublikası mədəniyyət nazirinin müavini Murad Fərid Hüseynov, Azərbaycan Respublikasının Qırğızıstan Respublikasındakı fövqəladə və səlahiyyətli səfiri, yaradıcı ziyalıların nümayəndələri, tələbələr iştirak ediblər.

Musiqili gecədə Elbəy Məmmədzadə (piano), Saleh Məmmədov (bas gitara) və Eyvaz Xaşımovdan (zərb aləti) ibarət “Etno-caz” triosu Azərbaycan bəstəkarları Arif Məlikov, Tofiq Quliyev, Vaqif Mustafazadənin əsərlərindən və dünya klassikləridən caz üslubunda parçalar ifa ediblər.

Dörd gün davam edən Azərbaycan Mədəniyyəti Günləri çərçivəsində iki xalq arasında mədəni əlaqələrin möhkəmləndirilməsi məqsədilə bir sıra ikitərəfli görüşlər və danışıqlar aparılıb. Həmçinin Azərbaycan xalqının zəngin və misilsiz mədəni irsini əks etdirən konsert proqramları təqdim olunub, milli mahnı və melodiyalar səsləndirilib, sərgilər təşkil olunub.

Xatırladaq ki, 2024-cü ilin aprelində Bakıda Qırğızıstan Respublikasının Azərbaycan Respublikasında Mədəniyyət Günləri keçirilib.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.04.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı bu gün Hekayə axşamında sizlərə Nemət Mətinin “Nazirə” hekayəsini təqdim edəcək.

          Beş yaşına qədər həyatı monoton keçmişdi. Nazirənin atasının başına gələn bədbəxt hadisə hər şeyi dəyişdi. Hərbi silah-sursatı qoruyan hərbçi atası onları yaxşı dolandırırdı. Evləri hərbçilərə verilən köhnə daxma olsa da, qarınları tox idi. Bir gün gecə hərbi anbarın damından oğrular içəri soxularaq baha qiymətə satılacaq maşın hissələrini oğurlayır. Nazirənin atası anbara cavabdeh olduğu üçün məsuliyyət boynunda qalır. Məhkəmə qurulur. Hakimin qərarı ilə atasına yüksək məbləğ ödəmək cəza kimi kəsilir. Əks təqdirdə dörd il altı ay həbsxanada çürüməli olacaq. Nazirənin anası əl-ayağa düşür. Qızılları satır. Bir az qohumlardan pul toplayır. Lakin bəs etmir. Ata-anası illər öncə rəhmətə getdiyi üçün məcbur qalıb qayınatasına ağız açır. O isə ayağını yerə dirəyib oğlu üçün pul vermir. Daş sifət alıb son sözünü deyir:“Oğluma görə milçək də satmaram. Kişi türmədə yatar”. 

          Ata soyuq zindan divarlarına məhkum oldu. Nazirənin anasının saçları bir günün içində ağardı. Çətin həyat hələ qarşıda idi. Ana məcbur qalıb iki ağır işə düzəldi. Qabyuyan və xadimə. Bir işdən çıxıb o birinə gedirdi deyə, Nazirə və qardaşı evdə ikilikdə qalırdı. Bütün günü dalaşırdılar. Yola getmirdilər. Ana yorğun-arğın evə qayıdanda nəvaziş, qayğı, diqqət istəyən uşaqlar, xüsusən də Nazirə müxtəlif bəhanələr eşidirdi:“Başım ağrıyır”. “Gedin yatın”. Nazirə tək qalmışdı. Həftə sonlarına nifrət edirdi. Həyətdə yaşıdları ilə oynayanda ataları evə qayıdan uşaqlar onların qarşısına qaçaraq qucaqlaşır, hədiyyələri alır və ürəkdən sevinirdilər. Nazirə yola baxırdı. Gəlməyən atasını gözləyirdi. Arabir qonaq gələn dayıqızı da ona acıq verirdi. Nazirə yanında olanda atasını qucaqlayıb azı əlli kərə “ata” deyirdi. 

          Nazirə atasının şəklini cibində gəzdirirdi. Arabir, xüsusilə gecələr şəklə xeyli baxdıqdan sonra dəfələrlə öpürdü. Tək ömür sürməkdən qorxurdu. 

         Onun üçün ayda bir bayram var idi. Atasının yanına aparıldığı gün. Ev yeməkləri və siqaret dolu çantanı anası güc-bəla ilə həbsxananın qapısına qədər daşıyırdı. Uzun-uzadı növbədə yer tutmaq lazım idi. Nazirə həyəcanla atasını görəcəyi anı gözləyirdi. Səhərdən günortaya qədər beş qapı keçirdilər. Hər qapıda onları və gətirdiklərini yoxlayırdılar. Yarpaq dolmasının içinə qədər baxış keçirilirdi. Nazik, uzun dəmiri içi dolu farş olan yarpağa batırıb çıxarırdılar. Nazirə, qardaşı və anası yorğun halda beş qapını keçəndən sonra kafe kimi bir yerə çatırdılar. Orada da gözləməli olurdular. Cəza çəkənləri gətirənə qədər. Atası gələndə Nazirə sevincindən onun üstünə qaçırdı. Atasını bərk-bərk qucaqlayıb qoxulayırdı. Sonra bir stol arxasına əyləşib söhbət edirdilər. Nazirə həmişə atasının qucağında otururdu. Başını sinəsinə söykəyirdi. O bilirdi ki, atası ona hər görüşdə pul verəcək və qız sevincindən nəinki həbsxanaya, hətta yerə-göyə də sığmayacaq. Amma atasında pul haradan? Ömür-gün yoldaşından gizlicə pulu alıb qızına uzadırdı. Evə qayıdanda Nazirə qardaşına acıq verib deyirdi:

          “Gördün? Ata mənə pul verdi. Sənə yox!”

          Qardaşı yaşca ondan böyük olduğu üçün həssas məqamlarda dinmirdi. Belə kövrək qızın xətrinə kim dəyər?

          Dözülməz günlər payızda başlayırdı. Payızın leysan yağışı uçuq damlarından içəri keçməsəydi, əl çəkməzdi. Evi su basmasın deyə, evdə nə dərin qab var idisə, hamısı döşəməyə düzülürdü. Hətta bir dəfə elə güclü yağış yağdı ki, tavanın bir hissəsi uçdu. Nazirənin yatdığı köhnə yataq mebelinin yanına düşdü. Xoşbəxtlikdən heç kim zədələnmədi. 

         Evin divarlar o qədər nazik idi ki, bir təpiyə aşırmaq olardı. Amma ən çətini qış ayları idi. Soyuq olmasın deyə, çatlamış pəncərə şüşələri qalın salafanla örtülürdü. Yenə də dişqıran şaxtanın qarşısını almaq olmurdu. Ona görə qışda ya dayı, ya da xalagilə köçürdülər. Adamın Allahı var. Obiri qohumlara baxmış dayı və xala onlara yaxşı baxırdı. 

         Dörd il altı ay babasıgil Nazirədən, qardaşından, gəlinlərindən xəbər almadılar. Bir dəfə zəng edib hal-əhval tutmadılar. Belə daşürəkli insanların ucbatından Nazirə gün-gündən həyatdan soyuyurdu. Öz içinə çəkilirdi. İnsanlarla az-az danışırdı. Lakin ürəyində bir ümid vardı. Atası qayıdacaq. Onu əzizləyəcək, bağrına basacaq, onunla xeyli danışacaq, deyəcək, güləcək. Lakin belə olmadı. Ata qayıdandan sonra monoton, qayğılı həyat başladı. Ata iş-ev, ev-iş... Elə ana da həmçinin. Uşaqlar böyüdü. Təhsil aldı. Amma Nazirə öz balaca dünyasından çıxmadı. Təkcə kitablarla ünsiyyətdə olurdu, desək, yalan olmaz. Drayzerin “Kerri bacı” romanı ona doğma gəlirdi. Üç dəfə oxumuşdu. 

         Hər dəfə məktəbdəki hadisə Nazirənin yadına düşəndə qəribə olurdu. Müəllim “Yay tətilini babamgildə necə keçirdim” adlı inşa vermişdi evə. Heç nə yazmayan Nazirə dərsdə dişini damağına sıxıb oturmuşdu. Şagirdlər bir-bir uca səslə yazdıqlarını oxuyurdu. Xoşbəxtlikdən sıra ona çatanda zəng çalınmışdı.

         Uşaqlıqdan otağına bağlı idi. Hələ altı yaşı olanda otağında özünün xəyal etdiyi Tanrı ilə danışırdı. Şikayətlənirdi. Nə etmişəm, nədir mənim günahım? Atası üçün dua edib ağlayırdı. Əsəb və fikirlərlə yol yoldaşı olmuşdu. Əsəbiləşəndə üzdə bildirmirdi. İçində ağladığı üçün böyüyəndə xəstəlik aşkar olundu. Xroniki qastrit. 

         Üçüncü kursda oxuyanda Nazirənin nənəsi yatağa düşdü. Ölüm ayağında oğlu yanına getdi. Nazirənin anası da ərinin xatirinə uşaqları götürüb ərinə qoşuldu. Nənə ölüm ayağında belə uşaqları soruşmadı. Nazirə gecələr ağlayırdı. Babasının üzünə baxmırdı. Neçə dəfə özünə söz vermişdi ki, babanı görən kimi hər şeyi üzünə deyəcək. Amma bacarmadı. Ağladı, hey ağladı. 

         Nənə ölən gün dayısıgilə apardılar Nazirəni. Ürəyində sevinirdi. O evdə qalmaq işgəncə olardı. Bir həftə ərzində nənə-babasının evində qalan valideynlərinin yanına qayıtmaq istəmədi. Mərhumə dəfn olunandan bir neçə ay sonra Nazirəni qara mərmərdən boylanan nənənin yanına aparmaq istəsələrdə, özünü yerə vurdu. Ağladı, zarıdı, yaxın getmədi. Uzaqdan iri, qara mərmərə və dörd tərəfi, üstü dəmirlərlə əhatələnmiş əraziyə soyuq-soyuq baxdı. Ürəyində simic və ürəksiz babasını söyürdü. Oğluna vermədiyi pullarla həm arvadına, həm də özünə qara mərmərdən başdaşı sifariş vermişdi. Üstəlik, qəbristanda yer götürüb çardaq düzəltdirmişdi. Nəyə lazımdı belə dəbdəbəli başdaşı, əgər səni heç kim sevmirsə, yanına gəlib ziyarət etmirsə, şəklini öpmürsə? – deyə o düşünmüşdü...

         Bir il keçməmiş babası da vəfat etdi. Nə qədər qəribə səslənsə də, Nazirə sevinirdi. Elə bil çiynindən qarışqa yükü götürülmüşdü. İllərin acığını çıxmışdı.

         İndi rayona, ata yurduna gedirdi Nazirə. Hər dəfə həyətə düşəndə çevrilib dörd yaşlı uşaq olurdu. O qayğısız, heyva ətirli günlərə qayıdırdı. O həyətdə böyüməyən Nazirə qalmışdı. İyirmi iki yaşı olmasına baxmayaraq, atasından yelləncək asmağı istəmişdi. Sonra dondurma, gəlincik... 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.04.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Lerik rayonu Azərbaycanın cənubunda, Lənkəran bölgəsində yerləşən və zəngin təbiətə malik bir rayondur. Rayon, həmçinin Azərbaycanın ən hündür bölgələrindən biridir və dağlıq əraziləri ilə tanınır. Lerik rayonunun turizm potensialı müxtəlif təbii gözəllikləri, tarixi və mədəni abidələri ilə zəngindir.

Bəzi önəmli turizm məkanları bunlardır:

1. Lerik Dağları və Təbii Gözəlliklər: Lerik rayonu, yüksək dağları, meşələri və çayları ilə tanınır. Burada dağ gəzintiləri, trekkinq və təbiət gəzintiləri etmək mümkündür. Dağlar, həmçinin nadir bitki örtüyü ilə zəngindir.

2. Bəhrəvar: Lerik rayonunun ən məşhur turistik məkanlarından biri olan Bəhrəvar kəndi, təbii mənzərələri və dağlıq ərazisi ilə tanınır. Burada möhtəşəm dağ mənzərələri və sakit bir atmosfer tapmaq mümkündür.

3. Səhra və Ekoturizm: Lerikdə ekoturizm inkişaf etməkdədir. Buranın təbii gözəllikləri və müxtəlif ekosistemləri, ekoturizm fəalları üçün ideal bir məkandır.

4. Qədim Yerlər və Tarixi Abidələr: Lerik rayonunun bəzi kəndlərində qədim məscidlər və digər tarixi abidələr yerləşir. Bu abidələr, yerli mədəniyyətin izlərini və tarixini öyrənmək istəyənlər üçün maraqlı məkanlardır.

5. Xalq Təsərrüfatı və Əl İşi: Lerik, həmçinin yerli əhalinin məşğul olduğu əl işləri və xalq sənətkarlığı ilə də tanınır. Bu sənətkarlıq nümunələri turistlərə xatirə olaraq alınabilir.

Lerik, həmçinin bölgənin ən yaxşı balı ilə məşhurdur. Bu cür təbii məhsulların satışı, turistlər üçün xüsusi maraq doğurur. Turizm infrastrukturu getdikcə inkişaf etsə də, Lerik hələ də sükut və təbii gözəllikləri ilə istirahət etmək istəyənlər üçün gözəl bir yerdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.04.2025)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı ilə birgə Qədim Türklər layihəsində bu gün sizlərə qədim türklərin dəvəkarvan yolları və ticarət diplomatiyası barədə söz açacağıq.

Tarix boyu Türklər yalnız döyüş meydanlarında yox, karvan yollarında da güclü iz buraxıblar. İpək Yolunun əsas qoruyucuları və təşkilatçıları olaraq, onlar ticarəti sadəcə iqtisadi bir vasitə kimi deyil, həm də diplomatik əlaqələrin qurulmasında bir körpü kimi görürdülər.

Xəzərdən Mərkəzi Asiyaya, Anadoluya və oradan Avropaya uzanan karvan yolları üzərində qurduqları karvansaraylar, səyahət edən tacirlər üçün təhlükəsiz limanlar idi. Bu, yalnız mal mübadiləsi deyil, mədəniyyətlərin və dillərin qarşılaşması demək idi. Tatar, Oğuz, Karluk, Səlcuq, Osmanlı – fərqli dövrlərdə fərqli adlarla, amma eyni anlayışla: yoldaşlığa, etibara və ticarətdə dürüstlüyə əsaslanan bir sistem.

Türklər bəzən bir ox ataraq torpaq alır, bəzən bir at verərək dost qazanırdılar. Onlar üçün bir dəvənin yükü yalnız ipək və ya ədviyyat deyildi – o yükün içində vətənin etibarı, millətin şərəfi daşınırdı.

Bu səssiz diplomatiya – yəni ticarət yolları üzərindəki nəzarət və qonaqpərvərlik – Türklərin siyasi güclərindən öncə mədəni təsirlərini yaymalarına səbəb oldu. Beləliklə, ticarət onların tarixində gizli, amma mühüm bir imza kimi qalır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.04.2025)

Habil Yaşar, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Ustad dərsləri rubrikasında sizləri “Taxt Oyunları”nın məşhur müəllifi Corc R.R. Martinin “Yazıda müvəffəqiyyət qazanmaq üçün Ən Yaxşı 8 Qayda”sını təqdim edirik. Öncədən onu deyim ki, bu sayaq qaydaların hamısını yaddaş baqajınıza yükləyin, ayrı-ayrılıqda onlar faydalı olmaya bilərlər, amma bir yerdə mütləq fayda gətirəcəklər.

1.Minimalizmi məşq edin. Heç bir uzunçuluq, bol təsvirlər, bədii ifadə vasitələri sizin köməyinizə yetə bilməz.

2. Yazıçılığa romanla başlamayın. Hekayə və esselərlə başlayıb tədricən romana doğru inkişaf yolu gedin.

3. Hər şey bir səbəbdən olur. Səbəbsiz heç nəyi mətnə gətirməyin.

4. Tam qapandırmadan istifadə edin. Yəni, oxucu mətninizə tam qapanmasa yarımçıq ordan qopa bilər.

5. Dürüstlük vacib şərtdir.

6. Xarakterə daxil olun. Xarakterlə yaşayın!

7. Memar əvəzinə bağban olun. Bu bənzətmə adi sözlər deyil, onu dərindən qavramağa çalışın.

8. Fanfiks sizin ədəbi əzələlərinizi çox işlətmir, bunu bilin.

Beləliklə, sizlər 8 qayda ilə tanış oldunuz. Zəruri bir qeyd edim, fanfiks – komikslərin, komputer oyunlarının, YouTube filmlərinin mətnlərindəki vulqarizmlərdir, onlar hazırda ədəbi mətnlərdə dominantlıq təşkil edirlər. Bütün 8 qaydadan yalnız bu sonuncu – 8-ci qayda bizlər üçün yetərli deyil, yəni, bizdə fanfiks dəbi yoxdur. Əvəzində bizim mətnlərdə dialekt və ləhcənin ədəbi mətnə basqısı var. Elə bu da bizim mətnin fanfiksi hesab ediilə bilər. Demək, mətnlərimizi dialekt və şivə basqısından qorumalıyıq.

Azərbaycan mətnində daha bir bəla orfoqrafiya və orfoepiya mətnlərinin sərhədinin olmamasıdır. Yəni, müəllifin mətni ilə obrazın danışığının təhkiyəsi əsla fərqlənmir. Bu da yolverilməzdir.

Gəlin unutmayaq ki, uğurlu mətn yazmaq qaydaları riyazi dəqiqliklə hesablanıb, burda özfəaliyyət keçmir.

Ümidvaram ki, sizlərə faydalı ola bildim. Növbəti həftələrdə Ustad dərslərində görüşənədək.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.04.2025)