Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Sizlər üçün çağdaş yazıçı və şairlərimizin ən yaxşı ədəbi nümunələrini seçərək təqdim edəcəyik.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

NƏSR

ANAR,

Xalq yazıçısı

MƏN, SƏN, O VƏ TELEFON

(hekayə)

Telefon nömrələri
Oxşamaz bir-birinə
amma hamısında
insan səsi...

...pis günlər
oxşamaz bir-birinə
birində özün susarsan,
birində telefon.

                 Vaqif Səmədoğlu


Dünən sənin telefonun öldü. Ölən yalnız adamlar olmur ki... Telefon nömrələri də ölür.
Ömrün boyu çox rəqəmləri unudacaqsan: pasportunun nömrəsini, axırıncı işində aldığın maaşını, dostunun avtomobilinin nömrəsini, Aya qədər olan məsafəni, yaşadığın şəhərin əhalisinin sayını. Başqa rəqəmləri. Hamısını unudacaqsan.
Bircə bu beş rəqəmdən savayı. Bu beş rəqəm, özü də məhz bu ardıcıllıqda səninçün ən əziz hədiyyə idi. Beş rəqəm, onun səsi və telefon dəstəyindən gələn bənövşə ətri.
Bəzən mən qara telefonun dəstəyini elə qaldırırdım, elə bil royalın qapağını qaldırıram. Bəzən bu qara dəstəyi elə qoyurdum, elə bil tabutun qapağını örtürəm.
İndi bu nömrə yoxdur. Yəni ki var, amma mənimçün yoxdur. Mənimçün bu nömrə indi yasaq ərazidir.
Barmağımın altında telefon dairəsində yerləşən bu beş rəqəm indi mənim üçün keçilməz bir məsafədir - kilometrdir, millər, parseqlər.
Mən bu məsafənin beşdə dördünü keçə bilərəm - dörd rəqəmi yığa bilərəm, amma heç vədə son rəqəmi - beşincini yığmayacağam. Sənin nömrən bağlı qapıdır - açarını itirmişəm.
Səni görməyə də bilərdim. Zəng edirdim, səsini eşidir və deyirdim: əzizim, əlin niyə belə soyuqdur? Səni görməyə də bilərdim, amma məsafədən belə duyurdum. Sahil kəndlərinin sakinləri dənizi görməyəndə belə onu duyduqları kimi. İndi isə dəniz qeyb oldu. Yoxa çıxdı.
Min dəfə təkrar olunan əhvalat mən, sən, bir də o, əlbəttə. Amma bir də telefon. Hər şey Rasimin toyundan başlandı.
Firuz tostunu davam etdirirdi:
- Biz beş yoldaş idik. Lap o filmdəki kimi, yadınızdamı: onlar beş nəfər idi.
Mən, Kamal, Murad, Rasim, Seymur. Bizi bir-bir fəth etdilər, bir-bir boyunduruğa saldılar. Bax, bunlar saldı - bizim xanımlar. Hələ evdə də bir çətən külfətimiz var - oğul-uşaq. Bəli, külfət bizi basdı, yaman basdı - hamı gülüşdü. - Bu gün də biz Rasimi itiririk. Heyf ondan. Əlbəttə, mən zarafat edirəm. Xoşbəxt olun Fəridə, Rasim. Mən sizə çoxlu səadət, cansağlığı, uzun ömür arzulayıram. Oğullu, qızlı olasınız. Amma sizin sağlığınıza içmişik, yenə içəcəyik. İndi bu badələri mən axırıncı igidin sağlığına - bizim canımız-ciyərimiz Seymurun sağlığına qaldırmaq istəyirəm. Subaydı-sultandı. Sağ ol, var ol, bülbül ol, qəfəsdə olma.
Hamı mənə baxırdı, gülüşlərin və badələrin cingiltisi arasından tanış üzləri görürdüm - dostlarımın üzlərini. Üzlərdə sevincli, bir qədər də təəccüblü ifadə vardı.
Qonaqlar dağılışanda biz hamımız - Firuz, Kamal, Murad arvadlarıyla, bir də mən tək, bir yerdə çıxdıq. Biz yatmış şəhərin gecə küçələriylə addımlayırdıq və birdən Firuzun arvadı mənim qoluma girdi:
- Yaxşı, Seymur, sənin toyunu haçan eləyirik?
- Uzaq gələcəkdə.
- Belə niyə? Yoxsa sən bu naqqalın sözlərinə inanırsan? - O, şıltaq bir nəvazişlə ərinin böyrünə qısıldı. - Elə bilirsən ki, ailə həyatı cəhənnəmdir?
Firuz: - Özünə layiq qız tapa bilmir, - dedi.
- Doğrudan? Uşaqlar, eşidirsiniz? Gəlin Seymura bir qız tapaq. Səninçün Bakının ən gözəl qızını tapsaq, evlənərsən?
- Mütləq, - dedim, - ancaq bir şərtlə. Gərək, bax elə bu saat, bu dəqiqə tapasınız. Yoxsa fikrimi dəyişərəm.
 Kamal: -Gözümün işığı, - dedi, - gecənin bu vaxtında sənə hardan qız tapacağıq? Küçədən tapmayacağıq ki... həm də gecənin bu vaxtında küçələri gəzən qızı almazsan yəqin.
- Bəli, - dedim, - tamamilə doğru buyurursunuz. Odur ki, bu söhbəti xətm edək.
- Mənim bir təklifim var, gəlin Seymura telefonla qız tapaq. Budur, bax, avtomat da var, - Kamal əlavə etdi.
- Gözəl fikirdir, - dedim, - amma iki qəpikliyim yoxdur.

Hər tərəfdən mənə iki qəpikliklər uzatdılar. Budkaya girdim.
- Nömrəni deyin.

Firuz: - Əşi, ağlına gələn nömrəni çək, - dedi. - Məsələn... - birdən o, sözünü yarımçıq qoydu. - Yox, qardaş, keçəl suya getməz. Birdən qayınananla yola getmədin, yapışacaqsan mənim xirtdəyimdən.
- Qorxaq, - dedim, - məsələ də bundadır. Evlənmək ciddi işdir. Heç kəs məsuliyyəti boynuna götürmür.
- Mənim bir təklifim var, - deyə Firuzun arvadı sözə qarışdı. Onun həmişə bir təklifi olurdu, - heç kəs boynuna məsuliyyət götürmək istəmir. Gəlin onda məsuliyyəti bölüşək. Hərə bir rəqəm desin.
Firuz: - Əla, - dedi. O həmişə arvadının təkliflərini bəyənirdi. - İki. Mən iki çəkdim.

 Firuzun arvadı: - Doqquz, - dedi.
 Kamal:- Sıfır, - dedi və arvadına baxdı, - Sən de.
- Mən? Nə deyim, bilmirəm... yaxşı, dörd.
Murad:- Beş, - dedi.
Bircə Muradın arvadı heç nə deyə bilmədi, çünki dəstəkdən artıq kəsik siqnallar eşidilirdi.
- Nişanlım yatıb, - dedim, hamı gülüşdü. Mən dəstəyi asdım.
Yolumuza davam etdik, yavaş-yavaş dağılışdıq, hərə öz evinə getdi və mən, nədənsə, özümü çox tənha hiss elədim.
Dəniz bağına qayıtdım, uzun müddət adamsız bulvarı dolandım, qaranlıq dənizə və uzaqdakı rəngbərəng işıqlara baxırdım, birdən zəng elədiyim telefon nömrəsi yadıma düşdü. Gecə saat iki idi.
Mən yaxındakı avtomat budkasına girdim, yarığa iki qəpiklik saldım və nömrəni yığdım.
Telefonun dəstəyindən qadın səsi eşidildi. Yuxulu səs də deyildi, belə - azacıq yorğun, azacıq da təəccüblü.
- Bəli.
- Salam.
- Salam. Kimdir?
- Mənəm. Gəlin tanış olaq.
Mən sillə kimi üzümə vurulacaq sərt cavab gözləyirdim. Ya da elə bilirdim ki, üzünə çırpılan qapı kimi dəstək də birdən asılacaq. Amma nə söydü, nə asdı. Səsi əvvəlki kimi sakit idi.
- Axı tanışlıq üçün vaxt bir az gecdir.
- Gecdir? Xeyr, əsla! Əsil vaxtdır. Mən bu saat ən yaxın bir yoldaşımın toyundan çıxmışam. Bu, mənim axırıncı subay dostum idi. Mənə elə gəlir ki, bu gün onun toyu yox, yası idi.
- Vay, vay, vay. Elə niyə deyirsiniz? Bəs siz özünüz evli deyilsiniz?
- Yox. Bəs siz ərdəsiniz?

O güldü.
- Tanışlığın elə birinci dəqiqəsindən hər şeyi bilmək istəyirsiniz?
- Bağışlayın, siz Allah. Elə bilməyin ki, mən telefon xuliqanlarındanam. Yox, nədənsə, təklikdən bağrım çatlayır. Odur ki, dedim zəng eləyim, bir adamla danışım.
- Bəs mənim nömrəmi hardan tapdınız?
- Təsadüfən. Ağlıma gələn rəqəmləri yığdım, vəssalam.
- Əcəbdir.
- Bilirsiniz, bir az içmişəm, odur ki, özümü çox yalqız hiss eləyirəm.
- Olur, eybi yoxdur.
- Sizinlə görüşə bilərik?
- Yox, bax, bu baş tutan iş deyil. Gəlin belə danışaq.İndigecdir. Gedin evinizə, yıxılıb yatın. Səhər duracaqsız, bütün dərdi-qəminiz uçub gedəcək. Görərsiz.
- Axı mən sizi görmək istəyirəm, heç olmasa danışmaq istəyirəm sizinlə.
- Telefonumu ki, bilirsiniz. Sabah ayılandan sonra yenə də görsəniz ki, mənimlə danışmaq istəyirsiz, zəng eləyin.
- Doğrudan?
- Doğrudan. Gecəniz xeyrə qalsın.
- Xeyrə qarşı. Sabah sizə zəng eləyəcəyəm.
Gülməlidir vallah, amma dəstəyi asıb boş, adamsız küçələrlə addımlayarkən mənə elə gəlirdi ki, daha mən də tək deyiləm. Mənim də kimimsə var.
Səhərisi gün, təbii ki, mən zəng eləmədim. Bütün günü yüz əlli iki min işlə məşğul oldum və hər şeyi unutdum. Bir neçə gündən sonra iş planının müzakirəsində laboratoriya müdirimizlə möhkəm toqquşduq. O həm də mənim elmi rəhbərim idi.
Müzakirədən sonra Firuz məni evlərinə apardı. Biz onunla bir institutda işləyirdik. Yolda o mənim başıma ağıl qoyurdu, deyirdi ki, cırtqoz olma, hər şey üçün partlama. Əgər haqlısansa da həqiqəti ifadə və müdafiə etməyin müxtəlif formaları var. Hamını özünə düşmən eləməklə heç kəsi inandıra bilməyəcəksən. Bir az rəftarın olsun, qılığın olsun. Görürsən ki, biri düz danışmır. Deynən ona ki, siz, görünür məsələyə hərtərəfli nəzər salmamısınız, mənə elə gəlir ki, bu məsələyə bir də baxsanız, mənimlə razılaşarsınız. Yoxsa sənin kimi: siz heç bir şey qanmırsınız, nadansınız, cahilsiniz. Ona görə də...
- Ona görə də, - dedim, - sənin bu siyasətçiliyin lap məni boğaza yığıb.
- Yaxşı, görürəm ki, səninlə adam kimi danışmaq olmaz. Gedək bizə çay içməyə...

Firuzun arvadı: - Bilirsən, - deyirdi, - heç birimiz onu öyrətməmişik. Bilmirəm heç bu sözləri hardan bilir, özü tapıb, deyir: anna, atta.
O bir yaşı təzə tamam olmuş oğullarından danışırdı. Firuz o biri otaqda ev paltarlarını, məstlərini geyinib gəldi.
- Doğrudan, - dedi, - qəribədir. Bilirsən mən təzə bir nəzəriyyə icad eləmişəm. Mənə elə gəlir ki, dili uşaqlar yaradıblar. Böyüklər yox, məhz uşaqlar. Biz - böyüklər də onların düzəltdiyi sözlərdən istifadə edirik. Seymur əmisi, de görüm, harda belə şirin bala görmüsən, kimin belə oğlu var, hə?..
Nə qədər eləyirdim, telefon nömrəsini yada sala bilmirdim. İkinci yarısı yadımda idi, əvvəlindəki iki rəqəmi də yadımda idi, üçüncü rəqəm sıfır idi, bəs ikinci - yadıma sala bilmirdim ki bilmirdim.
- Bura bax, Səmayə, o axşam sən hansı rəqəmi dedin?
- Hansı axşam? Nə rəqəm?
İzah etməli oldum. Bir yığın zarafata, gülüşə, fərziyyəyə, məsləhətə qulaq asmalı oldum. Ələ saldılar, doladılar, başıma ağıl qoydular. Amma hamısı bir yana - qapıdan çıxanda Səmayə dedi:
- Hə, yadıma düşdü: doqquz. Mənim trolleybusumun nömrəsidir.

- Allo. Salam. Mənəm.
- Salam. Kimdir?
- Nə tez unutdunuz. Yadınızda, mən sizə zəng eləmişdim. Üç gün bundan qabaq. Elə bu vaxtlar idi.
- Onda səsiniz başqa idi, - dedi və istehzayla əlavə etdi, - ya bəlkə bu səfər danışan başqa adamdır, keçən səfər evlənənin indi də başqa dostu təklikdən şikayət edir? Məşğulətçin telefon macəralarına qurşanmısız.
O, sərt və kəskin danışmağı bacarırdı.
- And olsun ki, mənəm. Yəqin keçən səfər səsim sərxoş səsi idi, onunçun tanımadız. İndi necə, tanıyırsınızmı?
- Hə, indi tanıdım. Mənə elə gəldi ki, başqa adamdır, bağışlayın, - o, arxayınlıqla güldü. - Deməli, bu gün ayıqsınız.
- Yüz faiz. Ayıq vaxtımda zəng elədim ki, mənim haqqımda yanlış təsəvvürünüz olmasın. Sonra elə bilərsiz içkibazam. İldə-ayda bir dəfə içirəm.
- Yaxşı ki, zəng elədiniz, yoxsa bu axşam mən də yaman darıxırdım. Radiom xarab olub.
- Siz həmişə belə gec yatırsınız?
- Hə, gecə yarısına qədər radioya qulaq asıram. Amma bu gün radiomun lampası xarab olub, lap dəli kimiyəm.
Dəstəkdən piano səsi eşidilirdi. Lap uzaqdan eşidilirdi.
- Siz suallara cavab verməyi sevmirsiz, amma deyin, kimdir bu keçə vaxtı piano çalan?
- Aa, - o güldü. - Bizdə deyil, qonşudadır. Bir zəhlətökən qızdır ki, səhərdən axşamacan çalır. Divarlar nazikdir, bu qammalar məni lap cana yetirib. Radiom işləyəndə heç olmasa eşitmirəm onun çalmasını.
- Radioyla nəyə qulaq asırsınız ki?
- Efir evimin içi kimidir. Bax burda həmişə gecə konserti var - elə bil mən onun radio-dalğaları üzərində gəzən barmaqlarını görürdüm - burda da kəsik-kəsik melodilərdir, uzaq okeanların üstündən uçub gəlir. Burda həmişə tufan uğuldayır, burda da anlamadığım bir dildə danışırlar. Burda həmişə səs-küy olur. Konferansye zarafat edir, camaat gülür, əl çalır, mən sözləri başa düşmürəm, amma hamı gülür, fit verir, əl çalır, mən də şənlənirəm. Burda da nə isə intim bir verilişdir. Kişiylə qadın lap yavaş, pıçıltıyla danışırlar, mikrofonda nəfəslərini də eşidirəm. Radio qəribə şeydir. Elə bil bütün dünya mənim otağımdadır. Dünyanın gecəsi. Göy, melodiyalar, dramlar, təyyarələr...
- Təyyarələr niyə?
- Qulaq asın, - dedi. Başa düşdüm ki, susub dinləyir. Mən də qulaq verdim və bir qədər sonra təyyarə uğultusu eşitdim. Görəsən bu təyyarə bizim evin də üstündən keçəcəkmi? Görəsən onun evi hansı səmtdədir, şəhərin hansı tərəfində?
- Radioyla təyyarələr qohumdurlar, eləmi? - deyə qəfilcəyə soruşdu.
-Hardan qohumdurlar ki?
- Səmadan, - dedi və yenə susdu. İndi dəstəkdən təyyarə uğultusu deyil, yenə də bayaqkı kimi yeknəsəq qammalar eşidilirdi.
- Mən elə hey danışıram, danışıram, siz isə susursunuz. Siz də mənə bir şey danışın.

Özüm də özümə təəccüblənə-təəccüblənə, bilmirəm heç niyə, mən bu yad adama heç kəsə danışmadıqlarımı danışmağa başladım. İşdəki çətinliklərimdən, köhnə dostum Firuzla günü-gündən uzaqlaşmağımızdan, elmi rəhbərimi neçin sevmədiyimdən, müzakirədə ona ağzımdan çıxanı dediyimdən və başqa-başqa bu kimi şeylərdən. Ona heç bir dəxli olmayan şeylərdən. Niyə mən bunları məhz ona danışırdım? Özüm də bilmirəm. Amma özümü saxlaya da bilmirdim.
Birdən özümə gəldim. Tələsik onunla xudafizləşib dəstəyi asdım.
Evimə tərəf addımlaya-addımlaya düşünürdüm. Düşünürdüm ki, bunu kimə danışsam inanmaz. Doğrudan da tanımadığın, üzünü belə görmədiyin adama qəlbini necə açmaq olar? Mən onun haqqında nə bilirdim? Heç nə. Bircə onu bilirdim ki, gecələr o, radio dinləməyi sevir, qonşusu isə pianoda qamma çalır.

Bu hekayənin iştirakçılarından biri - telefondur. Mən telefon haqqında bir neçə kəlmə demək istəyirəm. Son vaxtlar mən telefonlar barəsində çox düşünürdüm: onlar mənə qəribə və müxtəlif cür görünürdülər. Bizim laboratoriya müdirimizin otağında - masanın üstündə qara bir telefon aparatı var. Hər dəfə bu aparata baxanda mənə elə gəlirdi ki, onun xətti dinamik məftilinə oxşayır. Müdirin daima nigaran, daima təlaşlı, qorxu çəkən gözlərinə baxanda mənə elə gəlirdi ki, bu telefonu onun otağına gec partlayan mina kimi qoyublar. O, hər zəngdən, hər hərəkətdən diksinirdi. Yəqin ona elə gəlirdi ki, bu mina-telefon hər dəqiqə bəd bir xəbərlə partlaya bilər. Bir gün zəng eləyib ona deyəcəklər ki, səni işdən çıxarıblar, yaxud arvadın qaçıb...
Kanselyariyamızda da telefon vardı. Amma diski rəqəmsiz, bağlı, qara bir dairə idi, elə bil möhürlənmişdi. Mənə elə gəlirdi ki, bu telefon təkərsiz maşın, ünvansız məktub kimi köməksiz və acizdir. O, sanki mütiliyin, asılılığın, passivliyin, təşəbbüssüzlüyün rəmzi idi - sənə zəng vura bilirlər, amma sən heç kəsə zəng vura bilmirsən.
Bu tipli telefonların müqabilində telefon avtomatlar da mövcud idi. Telefon avtomatlar disksiz telefonların tam əksi idi. Sən zəng edə bilirsən, amma sənə cavab verə bilmirlər.
Zəng elə, ağzına gələni de, lap söy, kim səni tapacaq? Telefon avtomatlar - cəzasızlığın, məsuliyyətsizliyin, özbaşınalığın rəmzi idi. Onların üstünlüyü bombardmançı təyyarənin silahsız gəmi üzərindəki üstünlüyünə oxşayırdı.
Bilsəniz evimdə telefon olmamasına nə qədər hayıfsılanırdım? Əlimə keçən iki qəpikləri Hacı Qara kimi xəsisliklə yığır, gizlədirdim. Tanış-bilişdən iki qəpik toplayırdım, imkan düşən kimi ayrı pulu xırdalayıb iki qəpiklik alırdım.
Hər gecə ona zəng eləyirdim. Həmişə də gec zəng eləyirdim. Bu, vərdiş və adət halını almışdı.
Bu söhbətlərə alışmışdım - onun bir az yorğun, bir az istehzalı, bir az kədərli səsinə, divar dalından eşidilən yeknəsəq qammalara, radionun güclə sezilən nəfəsinə, təyyarə uğultusuyla dolu pauzalara.
Mən indi onun haqqında bəzi şeyləri öyrənmişdim, amma çox az şey. Bilirdim ki, adı Mədinədir, tək yaşayır. Bilirdim ki, gözləri qonurdu, çəkməsinin nömrəsi otuz beşdir. Bundan artıq heç nə bilmirdim.
Bir dəfə soruşdum:
- Neçə yaşındasınız?
- Eh, qoca qarıyam, nəvələrim, nəticələrim var, - dedi və mən onun cavan səsindən duydum ki, məni dolayır. Və bir də bildim ki, nə yaşından danışmaq istəyir, nə işindən, nə də ailə vəziyyətindən.
Mən də inad edib soruşmurdum. O özü də bu barədə məndən bir şey soruşmurdu, amma bilirdi ki, iyirmi doqquz yaşım var, subayam, elmi idarədə işləyirəm.
Bircə adımı bilmirdi. Nədənsə ona əsil adımı deyil, başqa ad demişdim: Rüstəm. Niyə? Bilmirəm. Bəlkə onun da əsil adı Mədinə deyildi, başqa idi.
- Axı biz haçan görüşəcəyik?
- Neylirsiz görüşməyi? - dedi. - Bəyəm belə pisdi? Sizi bilmirəm, amma mənimçün bu telefon söhbətləri çox xoşdur. Həyatıma nə isə təzə bir şey gətirir. Mənə xoşdur ki, müəyyən saatlarda zəng gözləyirəm. Zəng eləyən adamı heç tanımıram, üzünü də görməmişəm, ona görə də onunla açıq danışa bilirəm, o da ürəyindəkiləri mənə deyə bilir. Məni heç vaxt görməyib, heç təsəvvür də eləmir ki, necəyəm. Məgər bu pisdir?! Görüşərik, bir-birimizi bəyənmərik, hər şey də pozulub gedər. Əgər bir-birimizi bəyənsək belə, yenə hər şey dəyişər, adiləşər, bayağılaşar. Gəlin əlaqələrimizi elə bu şəkildə saxlayaq. İnandırıram sizi, bu, daha yaxşıdır. Ondansa işinizdən danışın. O məsələ necə oldu? Davanızı deyirəm? Ötüşdü?
- Yox. Ərizə vermişəm, gedirəm ordan.
- Hara?
- Hələ bilmirəm. Siz nə məsləhət görürsünüz?
O, cavab vermədi və mən təyyarə uğultusunu eşitdim.

Yeni ili Firuzgildə qarşılayırdıq. Təzə bəylə gəlin - Rasimlə Fəridə də gəlmişdilər. On ikiyə on dəqiqə qalmış masanın arxasına keçdik. Masanı Firuzun arvadı, başqa arvadların iştirakıyla çox yaraşıqlı düzəltmişdilər.
Mən hamıdan gec gəlmişdim, soyuq idi, qarlı-çovğunlu küçədən sonra evin istisi, işığı adama daha xoş gəlirdi.
Saat on ikini vurdu, bir-birimizi qucaqlayıb öpdük, hamıya, hamıya xoşbəxtlik, səadət arzuladıq və Firuz dedi ki, bu il tarixi il olacaq - Seymur evlənəcək. Biz bir qədəh də içdik və Firuz məni kənara çəkdi.
O, axşamdan içmişdi, lap dəm idi və qədəhin böyründən tutub tək bir mənim sağlığıma tost deyirdi. Özü də ancaq mənə deyirdi.
- İçirəm sənin sağlığına. Həmişə belə olasan. Mərd, prinsipial, amma bir az da ülfətli, qılıqlı, rəftarlı. Həyata açıq gözlə baxasan. Bilirəm, ürəyində mənə gülürsən, bəlkə də nifrət edirsən. Elə bilirsən ki, mən də bax bütün bunlardan - o par-par parıldayan təzə mebelini göstərdi, - ya da Səmayənin şubasından ötrü mənliyimi satmışam. Yox. Mən heç bir vaxt vicdanımın əleyhinə getmərəm, heç vədə elə söz demərəm ki, vicdanım onu qəbul eləməsin. Buna əmin ola bilərsən. Amma... - o, pauza verdi, - amma gərək adamın ağlı başında olsun. Xoruz kimi atılmasın hər dəqiqə ortalığa. Elə yer var, gərək çəkiləsən, güzəştə gedəsən, elə yer də var ki, gərək qabarasan, sözünün üstündə möhkəm dayanasan. Bəzi xırda işlərdə güzəştə getmək lazımdır ki, böyük işlərdə getməyəsən.
- Bəlkə də sən haqlısan. Amma mənimçün bu haqq-hesab çox qəliz məsələdir, burda geri çəkil, orda irəli çıx, mən belə idmandan baş çıxara bilmirəm.
O, əlini yellədi: - Ay-hay. Yaxşı, gəl içək. Yeni ildən harda işləyəcəksən?
- Qəzetdə, - dedim. - Dünəndən əmrim verilib.
- Özün bilən yaxşıdır, amma məndən soruşsan, nahaq getdin.
O, royalın arxasına keçdi, çalmağa başladı, arvadı da oxudu. Bizim radionun son mahnılarından biri idi. Birdən mənim yadıma qammalar, sonra isə radio düşdü.
- Tost demək istəyirəm, - dedim.
Hamı təəccüblə mənə baxdı, bilirdilər ki, mən heç vaxt tost-zad deyən deyiləm.
- Bax, biz hamımız burdayıq, bir yerdə, kefimiz də sazdır. Gəlin amma fikirləşək görək bu axşam tək qalanlar neyləyir? Məsələn, növbətçilər, yol baxıcıları.
- Kim, kim? - deyə ordan-burdan səsləndilər.
- Yol baxıcıları deyirəm. Bəli, o yol baxıcıları ki, qatarların cədvəlini əzbər bilir, təpə-tənha daxmalarından gecə vaxtı, qarda-çovğunda yola çıxıb qatarları ötürürlər.
Rasim: - Dinməyin, deyəsən aşnamız dəmdir, - dedi, hamı bərkdən gülüşdü.

Firuz tez mənə baxdı və ayağa durdu: - Dayanın, dayanın, - dedi. - Deyəsən xətrinə dəydi. Xahiş edirəm gülməyəsiz, məsələ ciddidir. Deməli, yol baxıcılarının sağlığına, eləmi, Seymur?
Hamı qədəhləri qaldırdı.
- Yox, - dedim, - mən yol baxıcılarının sağlığına demək istəmirdim. Sözümü ağzımda qoyduz. Mən başqa bir adamın sağlığına içmək istəyirdim və bax, əgər dolayıb eləsəz, məndən inciməyin.
- Pah atonnan. Yaxşı, de gəlsin..., -yerbəyerdən səsləndilər.
- Mən bir adamın, bir tək-tənha, yalqız adamın sağlığına içmək istəyirəm. İndi o, oturub radionun qabağında. O, bütün radiostansiyaların proqramını, cədvəlini bilir. Yol baxıcısı qatarların qarşısına çıxan kimi o da efirdəki konsertlərin qabağına çıxır. Bütün dünya onun otağındadır, bütün bu dünyayla birlikdə o necə təkdir...
Mən bir qurtuma qədəhi başıma çəkdim.
Hamı səssiz-səmirsiz içdi, təəccüblə baxışdı, amma bir şey demədilər. Bir azdan sonra isə başqa şeylərdən danışmağa başladılar.
Mən dəhlizə çıxdım, nömrəni yığdım və dinləməyə başladım. Dəstək susurdu. "Bu da sənin yol baxıcın - deyə düşündüm. - Nahaq sən onun dərdini çəkirsən. O da yəqin hardasa yeni ili qarşılayır. Niyə də qarşılamasın axı?"
Sonra mən yenə zəng elədim. İstədim ki, yeni ilini Moskva vaxtıyla təbrik eləyəm. Cavab çıxmadı, bir saatdan sonra yenə zəng elədim, Praqa vaxtıyla yeni ilini təbrik etmək istədim, yenə hay vermədi. Bir saat da keçdi, yenə zəng elədim. Hansı vaxtla yeni il idi, bilmirəm, bəlkə Qrinviç vaxtıyla.
Nəhayət, səhər altının yarısında, küçədəki avtomatdan zəng eləyəndə cavab çıxdı.
- Sizi Atlantik yeni iliylə təbrik edirəm, - dedim.

Yəqin ki, nə demək istədiyimi başa düşmədi, mən də izah eləmədim.
- Sizsiz? İndicə girmişəm qapıdan.
- Bilirəm. Bütün gecəni sizə zəng vurmuşam.
- Rəfiqəmgildəydim.
- Dəxli yoxdur, - dedim, -yeni ildə mən sizə vacib bir şey demək istəyirəm. Mən sizi sevirəm. Özü də dəliçəsinə sevirəm.
- Belə de. - O güldü. - Əcəb şad xəbərdir. Yeni il pis başlamır.
- Siz mənim əzizim, gözümün işığısınız, bilmirəm hansı sözləri demək lazımdır, amma mən heç kəsi belə sevməmişəm. Bilirəm, sizə gülməli gəlir, axı biz heç bir-birimizi görməmişik. Amma neyləmək, bu belədir ki, var. Mən sizsiz yaşaya bilmərəm.
- Daha doğrusu, mənim telefonumsuz, - dedi. - Bilirəm, bu sözlər havayı söhbətdir, amma hər halda onları eşitmək xoşdur.
İlk dəfə idi ki, bizim söhbətimizi qammalar müşayiət etmirdi. Səhər açılırdı. Mən vaxtilə musiqi məktəbində oxuduğuma görə ağlıma belə bir bənzətmə gəldi - həyatın xromotik qamması - ağ və qara pərdələrin - gündüzlərin və gecələrin, yaxşı, işıqlı günlərin və pis, qaranlıq günlərin ardıcıllığı...
- Mən sizi haçan görəcəm axı? Amma siz düz deyirsiniz, görüşməyək. Bu, məhəbbətin ən gözəl formasıdır, bir-birimizə telefon xətləriylə bağlanmışıq. Gözəl əlaqədir.
- Birtərəfli əlaqədir, - dedi, - o, mənada ki, mənə zəng edə bilirsiz, amma mən sizə yox.
- Bəli, ona görə də mən sizi görməliyəm. Ünvanınızı deyin, bu saatca gəlim ora.
- Xahiş edirəm sizdən,- dedi və səsində ağrı duydum. Davam etdi: -Xahiş edirəm, bu sevinci məndən almayın. Belə təklifi mənə çoxları edir. Siz də etsəz, sizinlə də salam-kalamım kəsiləcək, - susdu, sonra əlavə etdi, - amma sizə mən çox isnişmişəm. Siz ilk adamsınız ki, ərimin ölümündən sonra özümə yaxın, məhrəm bilirəm.

Yanvarın ikisində təzə işimə gəldim. Bütün günü böyük bir materialı redaktə etdim, işin axırına yaxın makinaçıya verdim. Dedim ki, mütləq səhərə hazır edin. Kanselyariyanın qabağında böyük bir siyahı asılmışdı - işçilərin familiyaları və telefon nemrələri. Mən gözucu bu siyahıya nəzər saldım və birdən diksindim - elə bil tanımadığım adamlar içində tanış bir sifət görmüşdüm.
- Vəlizadə kimdir? - deyə xəbər aldım.
- Bizim makinaçıdır. İndicə material verdiz e, ona... Nədir ki?
Mən pəncərədən baxdım. Qonur gözlü makinaçı pilləkənlərlə aşağı düşürdü. Dikdaban çəkmələri - tuk-tuk-tuk, - pilləkəndə səslənirdi və mən bilirdim ki, onun çəkməsinin nömrəsi otuz beşdir.
Bu, lap nağıla oxşayırdı. Tale bizi bir idarədə rastlaşdırmışdı, amma o hələ bu barədə bir şey bilmirdi. İndi o, makinasında mənim verdiyim böyük materialı yazarkən heç ağlına da gətirmir ki, bu materialı ona mən vermişəm, yəni, bilir ki, mən vermişəm, amma bilmir ki, mən oyam, yox, daha doğrusu, necə deyim, mən - mənəm.
Mən özümü saxlaya bilmirdim, bu yeniliyi ona çatdırmaq istəyirdim, avtomatdan ona zəng elədim. İlk dəfə belə erkən zəng vururdum və telefon susurdu. "Zərər yoxdur, həmişəki vaxt zəng edərəm, qoy sürpriz olsun".
Gecə ona zəng vurdum.
- Salam. İki saat bundan qabaq sizə zəng eləmişdim.
- Belə tez niyə? Rəfiqəmgildə idim. Əlimdə işim vardı, onlarda işləyirdim.
Gülüşümü güclə boğaraq: - Nə işdi ki? - deyə soruşdum.
- Evə iş götürmüşəm. Təzə müdirimizin tapşırığıdır.
- Təzə müdir?
- Hə, bu gün idarəmizə təzə şöbə müdiri gəlib.
- Yox əşi, - mən yenə də gülməkdən özümü güclə saxlayırdım, - hə, necədir təzə şöbə müdiriniz?
- Nə deyim vallah. Nə isə məni açmadı. Çox təkəbbürlüdür. Düzdür, ilk təəssüratla çətindir demək, amma, hər halda...
Mən quruyub qaldım. Bu variant heç mənim ağlıma gəlməmişdi.
- Niyə xoşunuza gəlməyib ki?
- Əşi, heç. Birinci təəssürat çox vaxt səhv olur. Bəlkə də yaxşı adamdır. Hər halda, özünü belə tox tutur. Hündür, göyçək oğlandır. Sifəti də gözəldir, amma bir az forsludur deyəsən... Adama elə bil yuxarıdan aşağı baxır. Danışanda da belə əmrlə danışır: sabaha çap eləyin.
İlk dəfə olaraq o öz peşəsi haqqında ağzından söz qaçırtdı. Amma mən bu sözdən yapışıb, onun peşəsini soruşmadım, axı onsuz da bilirdim.
- Bəs sizin işiniz nə oldu? - deyə soruşdu. - Təzə işə düzəldiniz?
Onda mənim ağlıma da gəlmədi ki, qəribə bir oyun başlayıram, amma ani olaraq hansı daxili qüvvəsə məni saxladı və belə cavab verdim:
- Yox, bilirsiz, fikrimi dəyişdim. Köhnə yerimdə qaldım.
Səhərsə ilk dəfə Mədinəni, mənim Mədinəmi gördüm. Yəni dünən də görmüşdüm onu. Amma dünən bu sifət başqa sifətlərdən biri idi, xoş, yapışıqlı bir sifət idi, xüsusi bir şeylə ayrılarından fərqlənmirdi. Adi bir sifət... Bəlkə hətta ona gözəl də demək olardı, amma nə isə solğun, tutqun bir gözəllik idi bu. Bütün bunlar dünən idi. Bu gün isə hər şey bambaşqa idi. Onun çap etdiyi kağızlara baxa-baxa oğrun-oğrun özünə də nəzər salırdım. Onun mənə yad olan zahiri görünüşüylə bu qədər yaxın, dogma, məhrəm səsi arasında, real varlığıyla telefon varlığı arasında bir ahəng, uyğunluq axtarırdım.
Mən onunla çox mehriban, həssaslıqla davranırdım və çox maraqlanırdım, görüm o bu dəyişikliyi duyurmu?
Bunu bilmək üçün axşamı gözləyirdim. Telefon saatını.

- Deyirdim də sizə, ilk təəssürat çox vaxt aldadıcı olur. Sən demə belə mehriban, belə həssas adammış ki...
- İkinci təəssürata da çox inanmayın. O da aldadıcı ola bilər.
- Yox, yox, dünən onun gözlərinin içinə baxa bilməmişdim. Bu gün baxdım - "görəsən haçan baxıb ki, mən sezməmişəm", - deyə düşündüm. - Bilirsiz gözləri nə təmizdir, ağıllıdır.
- Qısqanıram sizi ha, - dedim.
Bu oyun belə başladı. Mən artıq bu oyunun qaydalarını da bilirdim. O isə hər şeydən bixəbər idi.

Artıq mən heç bir şey edə bilməzdim. Hadisələr mənim nəzarətimdən, ixtiyarımdan çıxmışdı. Poçt qutusuna atdığın məktub kimi. Bu oyunun öz çətinlikləri vardı. Gərək bütün sözlərini, ifadə, düşüncə tərzini dəyişdirəydin. Telefonda bir adam olaydın, işdə başqa. Hərəsinin də öz aləmi, öz davranışı, öz psixologiyası.
İşdə mən tamam başqa adam idim. Xeyirxah, amma arada pərdə saxlayan, bir qədər özünü çəkən. Telefonla o mənə mənim barəmdə danışırdı, hər hərəkətimi, hər addımımı, üzümün hər ifadəsini təhlil edirdi.
Çox vaxt söhbəti mən özüm salırdım, amma axır vaxtlar hiss edirdim ki, mənim söz açmağıma heç ehtiyac qalmır. O özü həvəslə Rüstəmlə uzun-uzadı telefon söhbətləri zamanı Seymur müəllimdən danışırdı. Amma Seymurla heç vaxt Rüstəm barəsində danışmırdı. Ümumiyyətlə, onun telefon həyatı haqqında heç kəsin təsəvvürü yox idi.
Mən bilmirdim sevinim buna, ya kədərlənim. Bəzən mənə elə gəlirdi ki, onun bu barədə heç kəslə danışmamasına səbəb tam bir laqeydliyi, biganəliyidir. Bəzən də əksinə düşünürdüm. Düşünürdüm ki, o bunu ən titrək, ən əziz, ən sirli bir hiss kimi gizlədir, heç kəsə açmaq istəmir. Qəribə şey idi - elə bil duyğularım qatmaqarışıq düşmüşdü.
Təsəvvür edin, Seymur kimi mən onu telefon həyatına qısqanırdım. Gecə telefon söhbətlərində isə məni - Rüstəmi onun Seymur haqqında uzun-uzadı söhbətləri əsəbiləşdirirdi.
Bir dəfə ona: - Gəlin, - dedim, - bir-birimizə "sən" deyək. Axı çoxdan tanışıq.
- Yaxşı, gəl, - deyə telefondan cavab eşitdim.
- Sağ ol, gecən xeyrə qalsın, - dedim və uşaq kimi sevindim ki, indi Mədinə mənimlə "sən" deyə, onunla isə "siz” deyə danışır.
Birdən ağlıma gəldi ki, ilk dəfə özüm haqqında, özümün ikinci "Məni" haqqında özgə bir şəxs kimi düşünürəm.
- Mənə elə gəlir ki, sən bir balaca ondan kəsirsən?
- Nə bilirsən? - deyə işvəylə cavab verdi, - bəlkə o məndən bir balaca kəsir?
Mən hirslə dəstəyi asdım. Üç gün ona zəng eləmədim. İşdə isə o gün həvəslə mırt vururduq. İdarənin köhnə işçilərindən biri mənə yanaşdı:
- Əbəs yerə özünü yorma, - dedi və gülümsündü,- hələ heç kəs bizim bu balaca xanımın qəlbini fəth eləyə bilməyib.
Hər üçümüz güldük, Mədinə gedəndən sonra müsahibim dedi:
- Rahibə kimi bir şeydir. Heç kəs onun ürəyinə yol tapa bilmir. Vəfalı arvad imiş. Əri neçə il bundan qabaq həlak olub.
Öyrəndim ki, əri təyyarəçi imiş, göydə həlak olub.
O gün işdən gec çıxmışdım. Qapıdan çıxanda eşitdim ki, Mədinə makinada nə isə yazır. Onun uzun, nazik barmaqları vardı və o, makinada yazanda adama elə gəlirdi ki, pianoda çalır.
Gecə ona zəng elədim.
- Salam.
- Salam. Deməli, sənin özündən çıxmağın da varmış. O gün niyə dəstəyi çırpdın? Sənin açığına bu gün Seymur məni evə ötürdü.
- Necə? - deyə mən təəccüblə soruşdum və təəccübümün səmimiyyətinə inana bilərsiniz.
- Elə, işim çox idi. Gec çıxdım. O da məni ötürdü. Çünki mərifətli adamdır.
"Daha doğrusu, mərifətsiz, gicin biridir" - deyə düşündüm. Kül ağlıma, elə gec qalmışdı, mən də vidalaşıb getdim, fikrimə gəlmədi ki, ötürüm".
Ancaq mən başqa şeyi də anlamışdım. Başa düşmüşdüm ki, onu ötürmək istəsəm, “yox” deməz, hətta bəlkə ona xoş gələr. Bəlkə də acıqla deyirdi, telefonu çırpdığım üçün məni - Rüstəmi hirsləndirmak üçün deyirdi.

Deməli, o mənə - telefon tanışına da laqeyd, biganə deyildi. Ancaq bunu necə biləsən? Bunu bir vaxt bilə biləcəyəmmi?
Gümanlar, fərziyyələr içində çaşıb qalmışdım. Amma bircə şeyi dəqiq dərk etmişdim və odur ki, gələn səfər o, işdən gec çıxanda nə etmək lazım olduğunu bilirdim.
Biz gediş-gəlişi azalmış, adamları seyrəlmiş küçələrlə keçirdik və mən ondan soruşdum:
- Bəs işiniz olmayanda axşamlar neyləyirsiz?
- Evdə otururam, - dedi.
- Elə tək-tənha oturursunuz evdə?
- Bəli, nədir ki? Oxuyuram, radioya qulaq asıram.
Görəsən radio haqqında danışdıqlarını indi də danışacaqmı? Amma tamam başqa məsələdən söz saldı və mən bununçun ona minnətdar idim.
- Bu da mənim pəncərəm, - deyə üçüncü mərtəbəni göstərdi.
- Bəlkə pilləkən qaranlıqdır, qoyun sizi yuxarıyacan ötürüm.
- Yox, - dedi.
Amma mən geri çəkilmək istəmirdim,
- Bəlkə məni evinizə dəvət edəsiz?
- Məmnuniyyətlə. Amma indi gecdir, - o, saatına baxdı və mən hiss elədim ki, əsəbiləşir.
- Gecdir? Siz belə tezdən yatırsınız?
- Yox, amma... - o, narahat idi, söz tapa bilmirdi.
- Yaxşı, indi ki mənə bir stəkan çay vermək istəmirsiniz, gəlin bir az da gəzişək, hava alaq.
O dinmədi. Biz bir neçə dəfə onların evlərinin başına hərləndik. Mən yaman getmək istəyirdim onun evinə. Telefon söhbətlərindən mənə bu qədər tanış olan bu ala-işıq mənzili, radionu, yumşaq kürsünü görmək istəyirdim.
Bəlkə də o gün məni evinə dəvət etsəydi, hər şeyi ona deyəcəkdim. Ancaq dəhliz qapısının qarşısında ayrılarkən o, əlini tələsik mənə uzatdı.
- Yaxşı, hələlik Seymur müəllim. Çox sağ olun. Gecəniz xeyrə qalsın.
Gülümsündü, cəld çevrilib qaçdı.
Mən onun addım səslərini dinləyirdim və birdən hər şeyi başa düşdüm. Başa düşdüm ki, o niyə tələsir, əsəbiləşir, tez-tez saata baxırdı. O, telefon zənginə gecikməkdən qorxurdu. Mənim zəngimə.

Bir neçə gündən sonra bizim məsul katib istehsalat müşavirəsində axmaq bir çıxış elədi. Mən söz aldım və onu birtəhər elədim. O mənə cavab vermədi və birdən mənim yazığım gəldi bu kişiyə. Neçə ildir qəzetdə işləyir, yəqin hələ heç kəs onunla bu tonda danışmayıb. Özü də adam içində.
Müşavirədən sonra mən özümü narahat hiss elədim, əvvəla ona görə ki, tamamilə haqlı deyildim, ikincisi, ona görə ki, Firuzun məsləhətlərini xatırladım, üçüncüsü də ona görə ki, bu işdən də getmək istəmirdim. Axı Mədinə burda işləyirdi. Nə isə,  məsul katibin otağına getdim, üzrxahlıq elədim.
Gecə Mədinəyə zəng eləyəndə bilirdim nədən danışacaq.
- Bilirsən, Rüstəm, - onun səsində bir canlanma, həvəs vardı, - bizim Seymur bilirsən necə mərd adamdır? Bu gün mən olmamışam, amma hamı danışır ki, müşavirədə durub məsul katibi birtəhər eləyib. Yaş yuyub, quru sərib. Ağzından çıxanı deyib. Bilirsən, hamı bundan danışır. Axı hələ indiyə kimi onun bir sözünü iki eləyən olmayıb. Özü də bu qədər adamın içində kişini biabır eləyəsən.
- Bilirəm, - dedim, - bu tipdə adamları mən yaxşı tanıyıram. İclaslarda alovlu nitqlər deyirlər, adamların içində basıb-kəsirlər, amma sonra təklikdə gedib üzr istəyirlər. Yəqin sənin Seymurun da iclasdan çıxıb, gedib o kişinin yanına, şahidsiz-zadsız yıxılıb ayağına, başlayıb yalvarmağa.
O, kədərli səslə: - Axı belə niyə danışırsan? - dedi. - Niyə sən onu sevmirsən?
- Ona görə ki, sən onu sevirsən. Mən də səni sevirəm.
- Çox gözəl. Hamımız bir-birimizi sevək də.
- Əlbəttə, sən zarafat elə. Bəla ondadır ki, onunla sən görüşürsən, üzbəüz danışırsan, kinoya gedirsən.
- Kinoya? Nə bilirsən ki, onunla kinoya gedirəm.
- Niyə də getməyəsən?
O güldü. Görünür bu fikir ona xoş idi.
- Mənimlə isə ancaq telefonla əlaqə saxlayırsan.
- Axı biz səninlə danışmışdıq.
- Sən mənim haqqımda ona bir şey demisən?
- Nə danışırsan? Mən bu barədə heç kimə, heç vaxt bir kəlmə də deməyəcəyəm. Mənimçün bu, necə deyim, - o bir an susdu, söz axtardı, - müqəddəs bir şeydir.

Səhərisi günü biz onunla kinoya getmişdik. Film sınaqçı pilotlar haqqında idi və Mədinə qəhərlənmişdi. Bəlkə buna görə onda qəlbini boşaltmaq ehtiyacı vardı və biz bulvarla evə qayıdarkən o mənə həlak olmuş ərindən danışırdı.
Deyirdi ki, bizim bütün ömrümüz göydə keçdi. Göydə tanış olduq. O pilot idi, mən adicə sərnişin. Sonra mən stüardessa işləməyə başladım ki, həmişə onunla olum. Evləndik. Bakıdan - Moskvaya, Moskvadan - Bakıya uçurduq və təyyarədə xəlvət guşə tapıb öpüşürdük. Sonra boynuma uşaq düşdü, məzuniyyətə çıxdım. Axırıncı dəfə onu trapa qədər ötürdüm.

Ayrılanda onların dodaqları arasında məsafə yox idi, amma bilmirdilər ki, bu məsafə həyatla ölüm arasındakı məsafədir. Əbədi göylə, onun heç bir vaxt qayıtmayacağı əbədi göylə yer arasında, Mədinənin onu daim gözləyəcəyi yer arasındakı məsafə.
Təyyarə yerindən tərpənəndə Mədinə onun arxasınca su atdı. Yəqin aviasiya tarixində ilk dəfə idi ki, müasir hava laynerinin ardınca, min il bundan qabaqkı adət üzrə su atırdılar. Sonra o, göyə qalxdı. Sonra yağış yağdı.
Mədinə ayaq saxladı, nəyəsə qulaq verməyə başladı. Bir qədərdən sonra bu uğultunu mən də eşitdim və başa düşdüm ki, o bu səsi hamıdan qabaq eşidir. Biz göydə hərəkət edən rəngbərəng işıqlara baxırdıq və Mədinə dedi:
- Onun qəbri ordadır. Arvadlar ərinin qəbri üstə qəbiristanlığa gedir, mən də göyə baxıram.
Sonra Mədinə mənə danışdı ki, bəzən axşamlar aerodroma gedir, elə-belə bir kənarda dayanır, düşən, qalxan təyyarələrə tamaşa edir.

Sonra dedi ki, uşaq da ölü doğuldu, ərinin bu yadigarı da qalmadı.
Mən əlimi onun üzünə çəkib yanaqlarındakı göz yaşlarını sildim, sonra dəli kimi onu öpməyə başladım.
O: - Yox, yox, yox, lazım deyil, - deyirdi və mən hiss edirdim ki, get-gedə o bu sözləri daha böyük çətinliklə deyir.
Mən onu ötürdüm və dərhal zəng elədim.
Səsi həyəcanlı və hətta bir qədər şən idi və mənim bütün romantiklərə - havada, yerdə, dənizdə həlak olmuş bütün biçarələrə yazığım gəldi.
- Bilirsən, - dedim. - İndi işdə də onunla "sən" deyə danışırdıq, - dünən biz ayrılan kimi sənə zəng elədim, telefonun məşğul idi. Gecənin o vaxtında kiminlə danışırdın belə?
Mən heç gözləməzdim. Onun rənginin qaçdığını, sifətinin gərginləşdiyini duydum. Amma tez özünü ələ aldı və dedi:
- Yəqin ayrı yerə düşmüsən. Mən gələn kimi yatdım...

- Dünən səni yuxumda görmüşəm.
- Qəribədir, həyatda heç bir vaxt görmədiyin adamı yuxuda neçə görmək olar?
- Səsini görmüşdüm yuxuda. Bir də "Nerinqa" radionu.
- "Nerinqa"nı yenə təsəvvür edə bilərəm, amma səsimi necə görmüsən, heç ağlıma sığışdıra bilmirəm. Səncə, mən necəyəm? Heç məni təsəvvür edə bilirsənmi?
- Əlbəttə. Hündür boylu, uzun qıçlı, uzun saçlı - mən onun əsil görkəminə uyğun olmayan şeyləri deyirdim.
- Afərin sənə, - dedi. - Lap düz təsəvvür edirsən. İndi mən hər gecə sənin yuxuna girəcəyəm.
- Yəqin sən tək mənim yuxuma girmirsən...
- Yenə başladın?
- Yox, bilirsən, deyirlər, Məhin Banu hər gecə yüz kişinin yuxusuna girirmiş. Sənin tirajın neçədir?
- Mən bircə nüsxəyəm və ancaq sənin yuxuna girirəm. Sən mənim gözümün işığısan.
- Hədsiz dərəcədə minnətdaram.
- Bura bax, gözümün işığı, bir məsələni səninlə məsləhətləşmək istəyirəm. Amma, xahiş edirəm, özündən çıxma, hay-küy salma, telefonu da atma.
Mən bu söhbəti üç gündü gözləyirdim. Üç gündü təəccüblənirdim ki, niyə bu barədə danışmır.
- Qulaq as. Amma əvvəl yanına gətir validol qoy.
- Yaxşı, ürəyimi çəkmə.
- Yaxşı. Üç gün bundan qabaq Seymur mənə təklif elədi ki, ona ərə gedim. Ürəyin getmədi ki?
- Yox, - dedim. - Nə cavab verdin ona?
- Hələ heç bir cavab verməmişəm. Səninlə məsləhətləşmək istəyirəm. Axı sən mənim ən yaxşı, ən əziz dostumsan. Ən əziz adamımsan.
"Qadın psixologiyası qəribədir. Başqasına aşiq olan kimi sən ən yaxşı dost, ən yaxın adam olursan".
- Lazım deyil - dedim və ən qəribəsi bu idi ki, mən səmimi deyirdim - heç kəsə getmə. Ya da mənə gəl. Mən səni sevirəm. Ay allah, kaş telefonla evlənmək olaydı.
O qəhqəhə çəkdi. Bir qədər əsəbi və süni gülürdü.
- Ağıllı oğlan ol. Axı sən hələ lap balaca uşaqsan.
- Mən? Nə bilirsən, sən ki, məni görməmisən.
- Mən hiss edirəm. Hər şeydən hiss edirəm, sənin səsindən, xasiyyətindən, mənlə əlaqəndən. Yalvarıram sənə, həmişə belə qal, böyüməyə tələsmə.
- Nə bilirsən, bəlkə mən sənin Seymurundan böyüyəm?
- Yox, yox əzizim. Qadın hissləri heç vaxt aldatmır.

Bu lap məzhəkəyə oxşayırdı, amma mənim gülməyə həvəsim yox idi. Nə isə doğrudan da ağrı, kədər, intizar duyurdum.
- Lazım deyil, Mədinə, - deyirdim. - Bəs mən nə edəcəm? Axı ərin icazə verməyəcək ki, gecə sənə zəng vurum.
- Fikirləşib bir şey taparıq. Telefon əlaqəsi xəyanət deyil, günah deyil. O vaxta sənin də evində telefon olacaq, mən özüm sənə zəng eləyəcəm.
Axı ona necə başa salaydım ki, bu heç bir vaxt mümkün olmayacaq.
- Məni başa düş, - deyirdi, səsi ciddi və kədərli idi, - bax, siz kişilər hərdən təklikdən, tənhalıqdan şikayətlənirsiz. Mənim lap gülməyim tutur, çünki siz əsil təkliyin nə demək olduğunu heç vaxt başa düşə bilməzsiniz. Elə təklik ki, onu yalnız qadın başa düşə bilir. Gecə ayılırsan, divarlar üstünə gəlir... nə isə, qəmli şeylərdən danışmayaq. Sən nə desən, onu edəcəm. İstəyirsən “yox” deyim.
Mən ona nə deyə bilərdim? O susdu, sonra mən təyyarə uğultusu eşitdim və başa düşdüm ki, bu özü elə cavabdır. Heç bir vaxt bizim heç birimiz - nə mən - Rüstəm, nə də mən - Seymur onun həlak olmuş ərinin yerini tuta bilməyəcəyik.
O axşam işdən sonra ilk dəfə məni evinə dəvət etdi. Mən dəhlizi və mərtəbəni bilirdim, amma mənzil qapısını tanımırdım. Qaranlıqda başqa qapını döydüm. Açan olmadı.
Kibrit çəkdim və qapının üstündə not vərəqində yazılmış "Açar qonşudadır" sözlərini oxudum. Not kağızını görən kimi qammalar yadıma düşdü və bildim ki, qapını çaşdırmışam. Çönüb qarşıdakı qapını döydüm.
"Nerinqa" radiosu, yumşaq kürsü, torşer - hər şey eynilə mən təsəvvür elədiyim kimiydi.
- Bu saat, Seymur, sənə əntiqə musiqi tutacam, - dedi. - Sən qulaq as, mən də çay qoyum.
Sonra mən onu öpürdüm, qucaqlayır, oxşayırdım. Hiss edirdim ki, ona qadınlığı xoş və çətin bir ağrıyla qayıdır.
Divar dalında lap yaxınlıqda qamma çalmağa başladılar, birdən o mənim əllərimin arasından çıxdı və nəyəsə qulaq asmağa başladı.
Mən də dinləyirdim. Bilirdim ki, bir neçə saniyədən sonra mən də bu uğultunu - təyyarə uğultusunu eşidəcəyəm. Amma heç bir təyyarə - filan yox idi. Birdən başa düşdüm ki, Mədinə nəyə qulaq verir. Mədinə telefonu dinləyirdi. Bu vaxtlar o zəng edərdi.
O - yəni mən.
Bilirdim ki, o daha zəng eləməyəcək, daha heç bir vaxt zəng eləməyəcək, amma bir an mən də şübhələndim, mən də gözlədim və mən də möcüzə arzuladım - istədim, telefon səslənsin.
Telefon susmuşdu.

                           (1967)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.08.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Azərbaycan ədəbiyyatşünası, folklorşünas Qəzənfər Paşayevin məncə təqdimata ehtuyacı yoxdur. Onu az qala bütün ölkə tanıyır. Daha çox İraq-Türkman, yəni kərkük ədəbiyyatının görkəmli tədqiqatçısı kimi, sovetlər dönəmində yüz min tirajlarla çıxan “Altı il Dəcdə-Fərat sahillərində” bestsellerinin müəllifi kimi tanınır Qəzənfər müəllim. Amma həm də o, mərhum millət vəkilimiz, hamının sevimlisi Qənirə xanım Paşayevanın əmisi kimi tanınırdı. Ruhu şad olsun, Qənirə xanımın.

Bu gün Qəzənfər müəllimin 88 yaşı tamam olur.

O, 27 avqust 1937-ci ildə Tovuz rayonunun Düz Qırıqlı kəndində doğulub. 1962-ci ildə Bakıda Azərbaycan Dövlət Pedoqoji Xarici Dillər İnstitutunun ingilis dili fakültəsini bitirib. Üç ay kənd məktəbində müəllim işlədikdən sonra İraq Respublikasında tərcüməçi işləməyə göndərilib. Müxtəlif fasilələrlə üç dəfə İraqda tərcüməçi və ali təhsil aldığı institutda baş laborant, müəllim, dekan müavini, kafedra müdiri işləyib. 1990-cı ildən isə M. Rəsulzadə adına Bakı Dövlət Universitetində xarici dillər kafedrasının dosenti və kafedra müdiri işləməyə başlayıb.

 "Kərkük bayatıları", "Arzu-Qənbər dastanı", "İraq kərkük atalar sözləri", "İraq kərkük bayatıları", "Kərkük tapmacaları", "Kərkük folklor antologiyası", "Nəsiminin İraq divanı", "İraq Türkmən folkloru", və b. kitabları nəşr edilmişdir. A. Dümanın "Qafqaz səfəri", "Necə yaşayasan yüzü haqlayasan" və b. kitabları Azərbaycan türkcəsinə çevirən Qəzənfər Paşayevə böyük uğur qazandıran "Altı il Dəclə və Fərat sahillərində" kitabı oxucular arasında əl-əl gəzib. Bu kitab Qəzənfər müəllimin bacarıqlı pedaqoq, zəhmətkeş alim olmaqla yanaşı şirin dilli bir publisist olduğunu da ortaya qoyub.

İraqdatərcüməçiişlədiyidönəmdə sayı təqribən 2,5 mln-a çatanazərbaycanlıların (İraqtürkmanları) dialektvə folklorununtoplanması və araşdırılması ilə məşğulolub. "Azərbaycan dilinin Kərkük dialekti" mövzusunda namizədlik, "İraq Türkmən folkloru" mövzusunda doktorluq dissertasiyaları müdafiə edib.

Azərbaycan Pedaqoji Dillər İnstitutunda fəaliyyət göstərib, institututun ingilis dili fakültəsində dosent, dekan müavini, xarici dillər kafedrasının müdiri olub. ABŞ və İngiltərədə  ixtisasartırma kurslarını  bitirib.

Tərcümələri

- A. Dümanın "Qafqaz səfəri" (1985, H. Abbasovla birgə)

- S. Benetin "Necə yaşayasan, yüzü haqlayasan"

- A. Kristinin "Mavi qatarın sirri"

- Prof. İ. Pərsinacın "M. F. Axundovun kritikası"

Kitabları

1. Kərkük bayatıları (Rəsul Rza ilə birgə)

2. Arzu - Qəmbər dastanı

3. Kərkük mahnıları

4. Rusca - ərəbcə danışıq kitabı

5. İraq - Kərkük atalar sözləri

6. İngiltərə haqqında (ingiliscə)

7. Kərkük tapmacaları

8. İraq - Kərkük bayatıları

9. Altı il Dəcdə-Fərat sahillərində

10. Nəsiminin İraq Divanı

11. Kərkük folkloru antologiyası

12. İraq-Türkman folkloru

Mükafatları

1. İraq Respublikasının "Əməkdə şücaətə görə" medalına layiq görülüb

2. SSRİ Təhsil Nazirliyinin Fəxri fərmanı ilə təltif edilib

3. SSRİ Nazirlər Sovetinin Xarici İqtisadi Əlaqələr Komitəsinin Fəxri fərmanı ilə təltif edilib

4. Xarici dillər kafedrasının müdiri işlədiyi M. F. Axundov adına Pedaqoji İnstitutun Fəxri diplomu ilə təltif edilib

5. Səudiyyə Ərəbistanının Mədəniyyət Nazirliyinin ödülünü alıb

6. Ədəbi fəaliyyətinə görə Beynəlxalq "Rəsul Rza" mükafatını alıb.

7. Türk Dil Qurumunun Fəxri diplomuna layiq görülüb

8. İraq və İraq-türkman Yazarlar Birliyinin Fəxri fərmanı ilə təltif edilib

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.08.2025)

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

Misirdə böyük sərkərdə Məhəmməd Kərim fransız sərkərdəsi Napoleonun başçılıq etdiyi orduya qarşı döyüşərək, ona qarşı güclü müqavimət göstərir. Döyüşlərin birində o, əsir düşür və  ona ölüm hökmü çıxarılır.

Onu Napoleonun yanına gətirirlər. Napoleon ona deyir:

- Vətənini belə cəsarətlə müdafiə edən bir adamı edam edəyəcimə görə çox təəssüf edirəm. İstəmirəm ki, tarix məni öz vətənlərini müdafiə edən qəhrəmanların qatili kimi xatırlasın. Ona görə də mən sizi həlak olan əsgərlərimə görə kompensasiya olaraq on min qızıl sikkə müqabilində bağışlayacağam.

Məhəmməd Kərim gülümsəyərək deyir:

- Mənim belə bir məbləğim yoxdur, amma tacirlərin mənə yüz min qızıl sikkədən çox borcu var.

Napoleon deyilən məbləğin çatdırılması üçün ona möhlət verir. Kərim özünü qurban verdiyi insanlara ümid bəsləyərək, ayağı zəncirli və işğalçı əsgərlərinin müşayiəti ilə bazara gedir.

Lakin heç bir tacir ona kömək etməyir, əksinə, onu İsgəndəriyyənin dağıdılmasında və iqtisadiyyatlarının tənəzzülə uğramasında günahkar olmaqda ittiham edirlər.

Məhəmməd Kərim Napoleonun yanına qəlbi qırılmış və kədərli halda qayıdır. Napoleon ona deyir:

- Mən səni bizimlə vuruşduğun üçün yox, vətəninin azadlığından daha çox ticarətə dəyər verən qorxaq xalqa canını qurban verdiyin üçün edam edəcəyəm.

Məhəmməd Rəşid Ridanın dediyi kimi: “Cahil cəmiyyət üçün ayağa qalxan, kor adamın yolunu işıqlandırmaq üçün bədənini yandıran adam kimidir”

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.08.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Vəhdət Partiyasının sədri, yazıçı, publisist Adəm İsmayıl Bakuvinin ölkənin Birinci Vitse-prezidenti Mehriban xanım Əliyevadan bəhs edən “Çağdaş dövrün görkəmli qadınının fəlsəfi portretinə cizgilər” məqaləsini təqdim edir. 

Dünya sivilizasiyası tarixi insan fəaliyyətinin, demək olar ki, bütün sahələrində görkəmli qadın obrazları ilə zəngindir. Bu qadınlar təkcə öz ölkələri deyil, bütün dünyada inkişafın simvolu olublar. Bəs, bu fenomenal qadınlar öz fəaliyyətlərində hansı fəlsəfi, mənəvi və əxlaqi imperativlərdən qaynaqlanıblar?

Bu baxımdan yanaşsaq, insan düşüncəsinin müəyyən fəlsəfi əsaslarını yaradan görkəmli qadınları xatırlamaq olar. Məsələn, Platon və Aristotel fəlsəfəsini tədris edən İsgəndəriyyəli Hipatiya (b.e. V əsr) fəlsəfənin məqsədi kimi Tanrı ilə mistik qovuşma haqqında Platonun həqiqətini müdafiə edirdi. Zərif cinsin ümumbəşəri fəlsəfi konsepsiyaların əsasını formalaşdıran digər nümayəndələrinin də adlarını çəkmək olar. Bu nəzəri səylər qadınların cəmiyyətdəki mövqeyini ucaldıb və onları bəşəriyyətin rifahı naminə ən qabaqcıl ideyaların daşıyıcısı və icraçısına çevirib.

Doğrudan da, Kleopatra qədim Misir dövlətini Romanın müdaxiləçi təcavüzlərindən qoruyanda və ya Janna D'Ark Fransa torpaqlarını ingilis əsarətindən azad edəndə ilahi, tanrısal başlanğıcla əlaqəyə dair fəlsəfi ideyanı əsas tutmurdularmı? Bəs, İkinci Dünya müharibəsindən sonra dövlət suverenliyi qazanmış ölkələrin hərtərəfli tərəqqisi naminə öz həyatlarını qurban vermiş İndira Qandi və Benazir Bhutto necə?! İstənilən halda, mövcud sivilizasiyanın dəyişdirilməsi üçün böyük qadın dövlət xadimlərinin hər cür fədakarlığının əsasında onların obrazını formalaşdıran fəlsəfi, mənəvi-əxlaqi motivlər dayanır.

Azərbaycan torpağı həmişə öz xalqına hörmət gətirən, onun sarsılmaz azadlıq iradəsini, dərin mədəniyyətini, qeyri-adi tolerantlığını və misli görünməmiş intellektini simvolizə edən görkəmli qızları, qadınları ilə tanınıb. Məsələn, ağlı və uzaqgörənliyi sayəsində dövlətin idarə olunmasında fəal iştirak edən Ağqoyunlu hökmdarı Uzun Həsənin anası Sara Xatunu nümunə gətirmək yetərlidir. Yaxud parlaq aristokratik görünüşü, dərin, hərtərəfli ağlı ilə heyran edən görkəmli şairə Xurşidbanu Natəvan. Bu kateqoriyada XI əsrin öz lirik-fəlsəfi rübailəri ilə məşhur olan görkəmli şairəsi, İslam İntibahının parlaq nümayəndəsi Məhsəti Gəncəvi xüsusi yer tutur.

Müasir dövrdə də adları Azərbaycan tarixinə qızıl hərflərlə yazılmış çoxsaylı görkəmli qadınlar var - tarixi ənənə bu gün da davam eləyir. Hər kəsdən öncə, təbiidir ki, bir neçə mötəbər ad çəkilməlidir: Azərbaycan oftalmologiyasının inkişafına əvəzsiz töhfələr bəxş edən, bu sahədə yeni istiqamət müəyyənləşdirən, qadınların respublikanın ictimai-siyasi proseslərdə iştirakına güclü təkan verən akademik Zərifə xanım Əliyeva; Azərbaycanda müasir şərqşünaslıq elminin əsasını qoyan, gələcək Azərbaycan diplomatiyasının ərəb-şərq dövlətləri ilə əlaqəsinin nəzəri əsasını yaradan akademik Aida xanım İmanquliyeva; müstəqil Azərbaycanın gələcək xarici siyasət kursunun əsasını qoyanlardan biri, görkəmli dövlət xadimi, sovet dövründə xarici işlər naziri olmuş Tahirə Tahirova!

Ölkəmizin son dönəmlərdə möcüzəli oyanışı və bəşər sivilizasiya piramidasının zirvəsinə intensiv yüksəlişinin bərəkətli axarında, proseslərin müsbət istiqamətə yönəlməsində qadınların rolu ilə bağlı tarixi ənənəni layiqincə davam etdirən Respublikanın Birinci Vitse-Prezidenti Mehriban Əliyevanın fəaliyyəti ilə sözügedən meyil özünün yeni, daha yüksək mərhələsinə daxil olur.

Son 50 ildə siyasətdə qadınların rolunun artması bizi - Azərbaycan sakinlərini bu həqiqətən də, görkəmli şəxsiyyətin, onun Azərbaycan xalqının hərtərəfli rifahı və mədəni tərəqqidə dünya proseslərinə təsiri naminə böyük sonuclara gətirib çıxaran fəlsəfi baxışlarına daha ətraflı, daha diqqətli baxmağa sövq edir. Çünki hələ 2020-ci ildə Aİ milli parlamentlərində yerlərin və hökumət üzvlərinin 33%-i qadınların payına düşürdü.

Mehriban xanım öz ölkəsinin sosial-humanitar və mədəni modernləşməsinin ilhamvericisi və ümumdünya inkişafına öz əvəzsiz töhfələrini vermiş şəxs kimi  müasir dünyanın görkəmli qadın liderləri qrupuna daxildir. O ən qabaqcıl, mütərəqqi düşüncə və ideyaların saysız-hesabsız arsenalına malik, öz fəlsəfi potensialının əsas prinsiplərini rəhbər tutaraq, öz səylərini Azərbaycan mədəniyyətinin təbliğatı və Azərbaycan irsinin müdafiəsi, eləcə də, bir çox ölkələrdə mədəni abidələrin bərpası və xilas edilməsinə yönəldən bir mesenat kimi bütün dünyada tanınır. Bu və bir sıra digər amillər sayəsində Mehriban xanım təkcə Azərbaycanda deyil, onun hüdudlarından kənarda da sevgi və rəğbət qazanıb.

Bu görkəmli şəxsin dövlət-siyasi, ictimai-humanitar fəaliyyətinin çoxşaxəliliyi o qədər böyükdür ki, onun kiçik bir hissəsi belə bir məqalənin miqyasına sığışmaz. Oxucunun icazəsi ilə biz bu çoxşaxəliliyin fəlsəfi əsasına diqqət yetirəcəyik. Bu çoxşaxəlilik Mehriban xanımın Azərbaycan xalqının mədəni özünüreallaşdırması, onun mənəvi, ictimai-sosial durumunu və Azərbaycan hüdudlarından kənarda da bir çox ölkələri əhatə edən əməllərində aydın şəkildə öz əksini tapır. Onun beynəlxalq səviyyəli görkəmli siyasi və ictimai xadim, bütün dünyada bəşəriyyətin mədəni irsinin qoruyucusu kimi nüfuzu bir çox ölkələrin ictimai, parlament və hökumət xadimlərinin düşüncəsinə qida verir, Azərbaycanın beynəlxalq nüfuzunu misli görünməmiş yüksəkliklərə qaldırır ki, bu da, ilk növbədə, ölkəmizin imicinə müsbət təsirini göstərir.

Azərbaycanın Ümummilli lideri Heydər Əliyev tərəfindən Sovet İttifaqının dağıntıları üzərində yaradılmış müasir Azərbaycan dövlətçiliyinin əsaslarını möhkəmləndirmək üçün xalqımızın minilliklərin dərinliklərinə gedən mədəni nailiyyətlərini bütün dünya ictimaiyyətinə nümayiş etdirərək, ölkənin mədəni simasını ildən-ilə təkmilləşdirmək zəruri idi. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev və onun sadiq silahdaşı - Birinci vitse-prezident Mehriban xanım Əliyevanın bu istiqamətdəki nəhəng səyləri dövlətimizin beynəlxalq imicini gücləndirməyə, erməni dövlət təbliğatının Azərbaycan xalqının böyük mədəni irsini ləkələmək cəhdlərini sərt və güzəştsiz şəkildə dəf etməyə yönəlib. Bu aydın, ardıcıl bir siyasətin həyata keçirilməsi zəruri idi.

Əgər XIX əsrin görkəmli ingilis şairi və kulturoloqu Arnold Metyu vaxtilə "Mədəniyyət ahəngə və işığa can atmaqdır" deyirdisə, müasir dövrdə bu ahəngin və işığın parlaq təcəssümü görkəmli şəxsiyyət Mehriban xanım Əliyevadır! Mehriban xanımın fəaliyyətinin yalnız bəzi aspektlərini işıqlandırmaq belə yetər görəsən ki, dünya dövlət-siyasi elitası onun qeyri-adi şəxsiyyətinə necə heyrandır. Bu gün dünya Mehriban Əliyevanı Şərq və Qərb sivilizasiyasının sintezinin təcəssümü, dünya, Avropa və Şərq dünyagörüşü dəyərlərinin parlaq daşıyıcısı, müasir dövrün görkəmli siyasi xadimi kimi tanıyır.

Onun rəhbərliyi altında Fransada Luvrda İslam İncəsənəti Departamenti yaradılmış, Kann şəhərində Azərbaycan Mədəniyyəti Günləri keçirilmiş, Parisdə Azərbaycan Mədəniyyət Mərkəzi açılmış, Fransanın Dövlət Şərq Dilləri və Mədəniyyətləri İnstitutunda Azərbaycan dili fakültəsi fəaliyyətə başlamışdır. Onun birbaşa rəhbərliyi altında hazırlanmış layihələr sayəsində Versal sarayının ərazisindəki abidələr tarixi görünüşünü bərpa etmiş, Strasburq kafedral kilsəsinin XIV əsrə aid beş vitrajı, Fransanın müxtəlif bölgələrində 20 kilsə, Kapitol muzeylərindəki "Filosoflar zalı" bərpa edilmişdir. Onun inanılmaz iradə, fikir və səyləri ilə Azərbaycan dünyanın ən qiymətli xristian abidələrindən biri olan Vatikandakı Müqəddəs Marselin və Pyetronun katakombalarının bərpası, Müqəddəs Sebastyanın məzarlarının geri qaytarılması, Vatikan muzeyində Zevs heykəlinin və Sikstin zalının, eləcə də Vatikan Apostol Kitabxanasının əlyazmalarının bərpası kimi nəhəng bir layihəni həyata keçirən yeganə İslam ölkəsinə çevrilib.

Milli-mənəvi dəyərlərin qorunması və Azərbaycan mədəniyyətinin Mehriban xanım tərəfindən ardıcıl və diqqətlə həyata keçirilən təbliği proqramı UNESKO-nun İnsanlığın Qeyri-maddi Mədəni İrsi Siyahısına daxil edilmiş Azərbaycan muğamı kimi unikal qədim musiqi növünün təbliğinə xüsusi əhəmiyyət verir. Muğam sadəcə bir janr deyil, bu, Azərbaycanın ruhu, nəfəsi, fəlsəfəsi, səslər, melodiyalar və improvizasiyalarda əbədiləşmiş qədim tarixidir.

Ümumbəşəri musiqi kantatasının bu ucalığının məbədi 2009-cu ildə Bakıda yaradılan Beynəlxalq Muğam Mərkəzi oldu. Mərkəz gənc ifaçılara muğam sənətinin incəliklərini öyrənmək, vokal və instrumental imkanlarını nümayiş etdirmək imkanı verir. Mehriban xanımın təşəbbüsü ilə bu cür mərkəzlər respublikanın bütün bölgələri, həm Qarabağ, həm də digər rayonlarda yayılmışdır.

Bütün bunlar muğamın dünyada populyarlaşması və sevilməsini təmin edir və Azərbaycanın dünya musiqi sənətinin inkişafına mühüm töhfəsi kimi qəbul olunur. Bundan əlavə, Prezident İlham Əliyev və Mehriban Əliyevanın parlaq və səmərəli fəaliyyəti nəticəsində muğam sənətinin təbliğat aspektləri o qədər genişlənib ki, muğamın özü və onun əsas musiqi alətləri olan tar, kamança UNESKO-nun Ümumdünya İrsi Siyahısına daxil edilib.

Mehriban xanım Əliyeva təkcə Azərbaycan xalqının mədəni irsinin ardıcıl və qətiyyətli təbliğatçısı kimi deyil, həm də bütün xalqın, xüsusən də, Azərbaycandakı aztəminatlı ailələrin, uşaqların və yaşlıların maraqlarını güzəştsiz müdafiə edən böyük bir xeyriyyəçi kimi əfsanəvi bir ehtiram qazanıb. O, uşaqlara, ehtiyacı olanlara səmimi və davamlı qayğısına, Azərbaycan gənclərinin vətənpərvərlik, dünyada ən mütərəqqi ideyaları qəbul etmək, tolerantlıq və çalışqanlıq ruhunda tərbiyəsi üçün effektiv sistem yaratdığına görə insanların böyük sevgisinə nail olub.

Mehriban xanımın sərhədsiz xeyriyyəçilik fəaliyyəti sadəcə ənənəyə hörmətdən irəli gəlmir. Bu, siyasətə sürətlə daxil olmaq istəyən bu və ya digər ictimai-siyasi xadimin elektorata xoş görünmək üçün imic formalaşdırmaq cəhdi də deyil. Bu, görkəmli dövlət xadiminin öz xalqına və bütün bəşəriyyətə səmimi sevgi ilə dolu geniş qəlbindən gəlir.

Ehtiyacı olanlara kömək etmək, adi insanlara qarşı xeyirxahlıq və diqqət göstərmək Mehriban xanımın təbiətinin əsasını təşkil edir. Bu, onun ailə tərbiyəsinin təbii fabulası, bu ailə isə hələ tam öyrənilməmiş genetik kod vasitəsilə nəsildən-nəslə ötürülən həqiqi humanizmə əsaslanan Azərbaycan xalqının mənəvi elitarizminin nümunəsidir.

Yeri gəlmişkən, Brokhauz və Efron lüğəti xeyriyyəçiliyi "varlıların yoxsullara köməyə tələsmək kimi mənəvi borcu" kimi şərh edir və bir qayda olaraq, bu missiya əsasən kişi obrazı ilə əlaqələndirilirdi. Mesenat anlayışı da, ilk növbədə, güclü cinslə əlaqəli idi. Əslində, bu fəaliyyətin adı Roma aristokratı Qay Silni Mesenatın adından götürülmüşdür. Lakin dünya tarixi qadın xeyriyyəçiliyi və mesenatlığının bir çox nümunəsini bilirdi. Bu gün bunların ən parlaq nümunələrindən biri də Mehriban xanımın qəlbinin genişliyindən qaynaqlanan sosial siyasətidir.

Ölkənin birinci xanımı, Prezident İlham Əliyevin sadiq silahdaşı olan Mehriban Əliyevanın fəaliyyətinin bütün mənəvi və fəlsəfi incəliklərini nəzərdən keçirsək, onun dünya siyasətində baş verən hadisələrin dinamikasına təsiri hər gün artan Prezident İlham Əliyevin yanında rolu ilə bağlı bir sıra paralellər aparmaq olar. Məsələn, Amerika və dünya tarixinin görkəmli prezidentləri Franklin Delano Ruzvelt və Con Kennedi üçün mənəvi-psixoloji, əxlaqi istirahət və dünya sunamilərindən uzaq ailə limanlarının təcəssümü olan Eleonora Ruzvelt və Jaklin Kennedi kimi məşhur birinci xanımları xatırlamaq mümkündür.

Müasir dövrdə heç bir qadın siyasi xadim - Mehriban xanımdan başqa - Şərq qadınının müdrikliyini, etikliyini, zərifliyini Qərb qadınının siyasi modernizmi, intellekti, düşüncə azadlığı və bənzərsiz xarici üslubu ilə birləşdirə bilməmişdir. Hər iki böyük dünya sivilizasiyasının bütün bu xüsusiyyətləri Mehriban Əliyevada inanılmaz harmoniyada birləşir.

Mehriban xanım Əliyevanın bu cür unikal şəxsiyyəti Azərbaycan xalqının bir neçə minillik mənəvi elitarizminin daşıyıcısı olması və yüksək əxlaqi simasını simvolizə edən fərdi genetik tərkibinə əsaslanır.

Bir tərəfdən, Mehriban xanım Əliyevanın simasında milli siyasi məkanda bu cür fenomenallığın meydana çıxması misilsiz bir hadisədir. Digər tərəfdən, Şərqin siyasi tarixində "Mehriban Əliyeva faktoru" qadınların siyasətə daha çox daxil olması və Şərq dünyasının bir çox ölkələrində idarəetmə strukturlarına çıxış imkanlarının genişləndirilməsi tendensiyasının davamlılığını nümayiş etdirir. Azərbaycan isə bu baxımdan Şərqin "qadın siyasəti"nin tarixi axarında öz sabit mövcudluğunu aydın şəkildə nümayiş etdirmişdir.

Mehriban Əliyeva fenomeni, şübhəsiz ki, gələcək dövrlərin tarixçiləri tərəfindən maraqla öyrəniləcək. Lakin Azərbaycan tarixinin indiki mərhələsində cəsarətlə demək olar ki, Mehriban xanımın unikal genetik kodu mənimsəməsi, əməksevərliyi, elmi, siyasi və idarəetmə biliklərini əldə etmək iradəsi ilə birlikdə onu həm yaradıcı, elmi özünüreallaşdırma, həm də ictimai və dövlət idarəçiliyi sahəsində yüksək zirvələrə çatdırmışdır.

Mehriban xanım Əliyeva Azərbaycan və postsovet məkanının tarixi baxımından müstəsna hadisədir...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.08.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Teatr həiqətən də möcüzəvi bir yerdir. Onun sehrinə düşdünsə, bir də heç vaxt bu sehirdən qurula bilmirsən.

Bu gün sizə tetara sədaqətlə xıdmət edən bir aktrisa - Azərbaycan Respublikasının Əməkdar Artisti Əminə Babayeva barədə danışacağam. Əlbəttə ki, 75 illik yubileyini qeyd edən, haqsızlıqlarla üzləşən Əminə xanım barədə söz açmamaq qəbahət olardı.

Əminə Babayeva 27 avqust 1950-ci ildə Bakı şəhərində anadan olub. Səhnə fəaliyyətini ilk illərdə görkəmli rejissor Lütfi Məmmədbəyovun rəhbərlik elədiyi Xalq Teatrında başlayıb. İlk gündən irili-xırdalı bir çox uğurlu tamaşalarda çıxış edib.1969-cu ildə görkəmli rejissor Tofiq Kazımovun dəvəti ildə Azərbaycan Dövlət Akademik Teatrından fəaliyyətə başlayıb. Teatrda ilk rolu X. Vahidin "Bağ qonşuları" tamaşasında Rəmziyyə obrazı olub.

 Teatrda işlədiyi müddət ərzində o həm klassik, həm də çağdaş Milli və əcnəbi dramaturqlarının pyeslərinin tamaşalarında dram obrazlarına səhnə həyatı verib. Ə. Babayeva 1985-ci ildə Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutunun Mədəni maarif işi fakültəsini bitirib. Azərbaycan televiziyasında müxtəlif proqramlarda, o cümlədən "Poeziya axşamı","Komediyalar axşamı","Hekayələr axşamı" adlı verlişlərdə mütamati olaraq çıxış edirdi. Oynadığı bir çox teatr tamaşaları və televiziya tamaşalarının lentləri Qızıl Fondda saxlanılır.

Aktrisa 1990-cı ildə Akademik Milli Dram Teatrının direktoru olan xalq artisti Hüseynağa Turabov tərəfindən teatrdan uzaqlaşdırılıb.10 il səhnədən ayrı düşən aktrisa 10-ildən sonra 2000-ci ildə İrəvan Azərbaycan Dövlət Dram Teatrında işləməyə başlayıb, daha sonra Bakı Bələdiyyə Teatrında az müddət çalışıb.10 il ərzində aktrisa "Əlvida" adlı 16 seriyalı bədii filmdə əsas obrazlardan birinə - Ana roluna çəkilib, eləcə də bir neçə bədii filmlərdə rol alıb..

2002-ci ildə televiziya rejissoru Rövnəq Həsənli Əminə Babayevanın həyat və yaradıcılığından bəhs edən "Bu nağılın sonu yoxdu" adlı film çəkib. 16 il Akademik Milli Dram Teatrından uzaqlaşdırmasından sonra 2006-cı ildə yenidən Akademik Milli Dram Teatrına qayıdan Əminə Babayeva T. Kazımovun "İmzanının hökmü" tamaşasında Nazlı xanım obrazını yaradıb və o gündən teatrda fasiləsiz çalışır.

Azərbaycan Dövlət Akademik Milli Dram Teatrı

1969–1990-cı illərdə oynadığı rollar

- Rəmziyyə("Bağ qonşuları"X. Vahidin)

- Naz-Naz ("Yol ayrıcında", İslam Səfərli)

- Vəfa, Vəfanın qızı ("Xəyyam" Hüseyn Cavid)

- Fitnə ("Fitnə", Abdulla Şaiq)

- Rassa ("Nazirin xanımı", Branislav Nuşiç) (birinci quruluş, 1970-ci il)

2006-cı ilə Akademik Milli Dram Teatrında yenidən qayıdığı gündən teatrda oynadığı rollar

- Nazlı xanım ("İmzanının hökmü" Tofiq Kazımov)

- Missis Boyl ("Tələ", Aqata Kristi)

- Semeçka satan("Qatarın Altına Atılan Qadın" Afaq Məsud)

- Gülpəri ("Qaraca qız", Abdulla Şaiq)

- Pəri xanım ("Lənkəran xanının vəziri", Mirzə Fətəli Axundzadə)

Filmoqrafiya

1. Kişilər

2. Göz həkimi

3. Qeybdən gələn səs

4. Bu nağılın sonu yoxdu

5. Mötəbər insanlarımız

6. Sonuncu şahid (film

7. Sarıköynəklə Valehin nağılı

Mükafatları

- İlin ən yaxşı aktrisası

- Fəxri mədəniyyət işçisi

- "Sənətkar" medalı

- "Azərbaycan Respublikasının Əməkdar Artisti" fəxri adı

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.08.2025)

DÜNƏN NÖVBƏTİ DƏFƏ LAÇIN ŞƏHƏR GÜNÜ QEYD EDİLDİ

Əkbər Qoşalı, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının redaktoru

Laçın bir şəhərin, şərti dövlət sınırı boyunca yerləşən bir el-obanın adıdır. Üç onillik boyunca kədərin, şübhənin və bəkirsizliyin adıydı Laçın. İndi Laçın adı bir yaddaş, qürur, dərs və inam simvoludur. Dağların qoynunda sanki qanad açmış bu şəhər, illərlə işğalın qara kölgəsi altında qalsa da, yenidən azadlığa qovuşaraq Azərbaycanın dirənişini, əzmini, iradəsini təcəssüm etdirir.

1992-ci ilin 18 mayı… Bu tarix Laçının sinəsinə dağ basdı. Düşmən işğalı təkcə evləri, küçələri, abidələri yox, həm də insanların taleyini oda verdi. 300-dən artıq insan həlak oldu, yüzlərlə mədəniyyət, təhsil, səhiyyə ocağı yerlə-yeksan edildi. Dünya dilsiz qaldı, amma Laçının dağları susmadı, susmadı – olanları yaddaşına, olmalıları ümidinə yazdı.

Nəhayət vaxt gəldi - vədə yetişdi: Azərbaycan güc topladı, haqqın səsinə güvəndi. 44 günlük Vətən müharibəsi bu dağların səsini, sözünü, özünü və qaynar bulaqların korlaşmaqda olan gözünü azadlığa qovuşdurdu. 2020-ci ilin son ayının ilk günündə Laçın rayonu, 2022-ci ilin səkkizinci ayında isə Laçın şəhəri, Zabux və Sus kəndləri yenidən Azərbaycanın bayrağı altında dərin bir nəfəs aldı. Bu dönüş, qürbətdə qalan laçınlıların qəlbinə sevinc bəxş etdi, düşmənin yalan tarixlərinə isə son qoydu.

Bu gün Laçın yeni nəfəs alır. Güllələnmiş divarların yerində çağdaş evlər boylanır, xarabalıqların yerində parklar, məktəblər, fabriklər tikilir. Hava limanı, hidroelektrik stansiyalar, sənaye zonaları, turizm mərkəzləri – bunlar Laçını təkcə bərpa etmir, həm də gələcəyə aparır. Prezident İlham Əliyevin dediyi kimi: “Əgər cənnətin təsviri varsa, bu gün bax, budur”.

Ən böyük sevinc isə odur ki, laçınlılar artıq doğma torpaqlarına dönür. Üç onillik həsrətdən sonra uşaqlar yenidən məktəb yolundadır, evlərin bacasından tüstü qalxır, həyətlərdə yenidən çiçəklər açır. Mina-tələlər yerində uşaqlar üçün oyuncaqlar qoyulur… Bu qayıdış Laçınla birgə, bütövlükdə Azərbaycanın ruhuna dirilik gətirir.

Laçın şəhəri artıq bir mədəniyyət ocağıdır.

Laçın – qürurun rəmzi, ümidin inama çevrildiyi yer və daha gözəl sabahların nəğməsidir.

İllərin ağrısı indi dirçəlişin sevinci, dağıntılar isə quruculuq möcüzəsi ilə əvəzlənib. Bu gün Laçına baxan hər kəs Azərbaycanın gələcəyini görür.

Şəhidlər ölmədi, Vətən bölünmədi!

DÖVLƏTİMİZ ZAVAL GÖRMƏSİN!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.08.2025)

Aygül Bağırova,

“Qalib Sərkərdənin Zərif Gücü – Mehriban Əliyeva” kitabının müəllifi. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün.

Bir il öncə elə bu tarixdə qardaş Özbəkistanın qədim və doğma ruhlu Daşkənd şəhərində “Qalib Sərkərdənin Zərif Gücü – Mehriban Əliyeva” adlı kitabımın təqdimat mərasimi keçirilmişdi. O gün həyatımda heç vaxt unuda bilməyəcəyim bir zirvə idi və həmin günü sözün əsl mənasında ruhuma həkk olunan günlərindən biri olaraq xatırlayıram.

Mehriban xanım Əliyeva haqqında kitab yazmaq düşüncəsinə gəldiyim ilk gündən öz içimdə bir qərarımı möhkəmləndirdim: mən bu kitabın hər cümləsini yaşamalıydım. Mehriban xanımın şəxsində gördüyüm gücü, sədaqəti, vəfası, dövlətə və xalqa sonsuz xidmətini yalnız cümləylə bərabər, könlümə də həkk etdim.Axı Mehriban xanım haqqında yazmaq təkcə bir bioqrafiyanı yox, bir millətin yaddaşını, bir xalqın mərhəmətə olan inamını, bir dövlətin qürurunu yazmaqdır. Kitabımın hər səhifəsini tamamladıqca sanki birinci xanımın portretini çəkirdim-xalqın ürəyindən keçən minlərlə təşəkkürü, minlərlə duaların səsini, bir qadının dövlətə necə nəfəs olduğunu, necə şəfqətlə yol göstərdiyini, necə səssiz gücə çevrildiyini yazdım. Mehriban xanım barədə yazmaq bir şəxsiyyət portretini yaratmaqla yanaşı, həm də dövlətçilik fəlsəfəsinin, milli təfəkkürün, Azərbaycan qadınının dəyərlər sistemindəki möhtəşəm yerinin bədii və publisistik təqdimatıdır. Və mən bu yazı missiyasını bir övlad və bir vətəndaş məsuliyyəti kimi yaşayırdım. Kitabın səhifələri arasında qələmimlə çəkdiyim portret birinci xanım obrazı ilə bərabər millətinə analıq edən bir qadının, xalqın ağrısını ürəyindən keçirən bir şəxsiyyətin, dövlət siyasətinə zərif ruhuyla qatılan bir liderin ömür yolu vardı. Mehriban xanımın həyat salnaməsində Azərbaycanın son illərdəki bütün qələbələrinin, bütün yüksəlişlərinin, bütün xoşbəxt sabahlarının əksi görünür.

Və indi bir il sonra, eyni tarixdə, yenə də bu müqəddəs ada, bu ucalıq timsalına olan sonsuz ehtiramımla qələmə sarılıram.Çünki 26 avqust günü Azərbaycanın Birinci vitse-prezidenti, Heydər Əliyev Fondunun prezidenti, xalqın qüruru və türk dünyasının iftixarı olan Mehriban xanım Əliyevanın doğum günüdür. Bu gün arxaya dönüb baxanda görürəm ki, müəllifi olduğum kitabım bir xalqın öz şəfqətli qələmiylə ucaltdığı sayğı abidəsidir. Və bu abidənin mərkəzindəki qadın, mərhəmət simvolu,qətiyyət,sədaqət və dövlətə səssiz xidmət fəlsəfəsinin özüdür.

Mehriban xanım bu millətin ruhuna çevrilmiş qadındır.Onun timsalında biz Vətən sevgisini əməllə, sadəliklə, təmənnasız fədakarlıqla görürük. Onunla dünya xalqları Azərbaycan qadının tanıdı, dövlət kürsüsündə məhəbbəti, tribunada mərhəməti, sərhəddə vəfanı gördü. O, Vətən sevgisini dövlət siyasətinə, analıq mərhəmətini sosial ədalətə, Azərbaycan mədəniyyətinə olan ehtiramını isə beynəlxalq nüfuza çevirməyi bacarmış nadir simalardandır. Heydər Əliyev məktəbinin mənəvi yetirməsi, Prezident İlham Əliyevin sədaqətli silahdaşı, Azərbaycan qadınının ağıl və iradə zirvəsidir.Bir daha əminliklə deyirəm: Mehriban xanım haqqında yazmaq Azərbaycanın ruhuna məktub yazmaq kimidir. Onun hər addımında səmimiyyət, hər sözündə məsuliyyət, hər təşəbbüsündə vətəndaş mənafeyi dayanır.

Bu gün doğum gününü qeyd edən Mehriban xanıma olan sevgimizi, ehtiramımızı təbii ki, təkcə rəsmi təbriklə ifadə edə bilmərik. O, xalqın qəlbində yaşadığı kimi, həm də hər bir layiqli Azərbaycan qadınının daxili gücünün, səssiz mübarizəsinin və təmənnasız xidmətinin simvoludur.

Bu yolda, bu təbrikdə, bu sevgi yazısında bir müəllif, bir ana, bir vətəndaş olaraq qürurla deyirəm:

Ad gününüz mübarək, Mehriban xanım!

Siz bizim sabitliyimizə sirayət edən səssiz gücsünüz. Qalib sərkərdəmizin zərif gücü, xalqın şəfqətli etimadı, Azərbaycanın saf sevgisisiniz.

Qoy adınız,hər zaman ucaldıqca ucalan yazılarda çəkilsin.

Qoy varlığınız səcdələrin pıçıltısında,dualardakı titrək səsdə yaşasın.

Qoy varlığınız qəlblərin ən dərin qatında toxunsun insanlara.

Qoy ömrünüz xalqın dualarıyla naxışlansın.

Qoy yolunuz dövlətin işığıyla nurlansın,xalqın inamıyla ucalansın,Prezidentin qətiyyəti, xalqın sədaqəti ilə bir ömür parlasın...

Çünki bu torpaq sizi ürəklə çağırır.

Bu millət sizi titrək dodaqla yox, sevgi ilə xatırlayır.

Və bu Vətən hər gün siziana dualarının zirvəsinə ucaldıböz qüruruna çevrilir.

Sizin adınızla bizə müraciət edən bir Vətən övladı var səslənəndə içimizi isidən,

qəlbimizə aram verən bir müraciət:

“Sizin Mehriban” elə xalqın dilində bir sığınacaq, bir ümid, bir inam…

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.08.2025)