London İmperial Kollecində (Imperial College London – Imperial) Xocalı soyqırımının 33-cü ildönümünə həsr olunmuş anım tədbiri keçirilib.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsindən verilən məlumata görə, Universitetdə fəaliyyət göstərən Azərbaycan Tələbə Cəmiyyətinin təşkil etdiyi Stories of Resilience and Justice: Forced Exile and Return” (“Əzmkarlıq və ədalət hekayələri: Məcburi köçürülmə və qayıdış”)  adlı tədbir London Universitet Kolleci, London Kral Kolleci, London İmperial Kolleci, London Şahzadə Meri və London Şəhər Universitetində fəaliyyət göstərən Azərbaycan tələbə cəmiyyətlərinin dəstəyi ilə baş tutub.

Tədbir Xocalıda qətlə yetirilmiş yüzlərlə soydaşımızın xatirəsinin bir dəqiqəlik sükutla yad edilməsi ilə başlayıb. Sonra Xocalı soyqırımını əks etdirən qısametrajlı sənədli film nümayiş olunub.

“2022-2026-cı illər üçün Dövlət Proqramı” çərçivəsində London İmperial Kollecində təhsil alan Azərbaycan Tələbə Cəmiyyətinin idarə heyətinin üzvləri Aygün Həsənova və  Aydan Poladova Xocalı soyqırımı haqqında tədbir iştirakçılarına ətraflı məlumat veriblər. Onlar hadisə şahidlərinin dilindən olan faktlardan və məcburi köçkün həyatının ağır izlərindən bəhs ediblər. Bildirilib ki, xaricdə təhsil alan gənclər ölkəmizə qarşı bu ədalətsizliyi dünya ictimaiyyətinin diqqətinə çatdırmaq üçün əllərindən gələni əsirgəməməlidir.

Azərbaycanın Böyük Britaniyadakı səfiri Elin Süleymanov XX əsrin sonunda ermənilərin Xocalıda törətdikləri soyqırımı indiyədək bəşəriyyətə qarşı yönəldilmiş ən ağır cinayətlərdən biri olduğunu bildirib. Bu dəhşətli hadisəni törədənlərin hüquqi müstəvidə cəzalandırılmasının vacibliyini vurğulayıb. Dövlət başçımız, Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi altında, ordumuzun rəşadəti ilə ədalətin bərqərar olduğunu diqqətə çatdırıb.

Tədbirdə çıxış edənlər xalqımıza qələbə sevinci yaşatdığına görə Prezident İlham Əliyevə minnətdarlıqlarını bildiriblər.

Prezident İlham Əliyevin və Birinci vitse-prezident Mehriban Əliyevanın Xocalıya səfərləri, sakinlərlə görüşləri xatırladılıb. Xocalının artıq dirçəldiyi vurğulanıb. İnsanların rahat həyat və fəaliyyəti üçün hərtərəfli şərait yaradıldığı, doğma yurdlarına qayıdan soydaşlarımızın təhlükəsiz yaşaması, onların məşğulluğunun təmini, rifah halının yaxşılaşdırılması, ətraf mühitin mühafizəsi və bərpası istiqamətində mühüm işlər görüldüyü qeyd olunub.

Sonda Əməkdar artisti, skripkaçı Ceyla Seyidova Xocalı qurbanlarının xatirəsinə musiqi parçaları ifa edib.

Qeyd edək ki, Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsi Azərbaycan dövlətinin diaspor, gənclər siyasətinə, “Gənclərin xarici ölkələrin nüfuzlu ali təhsil müəssisələrində təhsil almalarına dair 2022–2026-cı illər üçün Dövlət Proqramı”na uyğun olaraq tədbirin təşkilinə kömək məqsədilə tələbələri müxtəlif təbliğat materialları ilə təmin edib.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.02.2025)

ABŞ-nin Virciniya ştatındakı Azərbaycan Evinin təşkilatçılığı ilə “Cinema Arts Theatre” kinoteatrında keçirilən tədbirdə Azərbaycanın ABŞ-dəki səfiri Xəzər İbrahim, Türkiyə və Azərbaycanın ABŞ-dəki Səfirliyinin əməkdaşları, Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsinin nümayəndəsi, yerli ictimaiyyətin, eləcə də Azərbaycan və türk diasporlarının təmsilçiləri iştirak ediblər.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsindən verilən məlumata görə, anım tədbirində Xocalı soyqırımının dəhşətlərini əks etdirən fotosərgi nümayiş olunub. Eyni zamanda Milli Qəhrəman Natiq Qasımov haqqında olan “Oğul” sənədli filmi, 20 Yanvar hadisələri və bu hadisələr zamanı şücaət göstərmiş dənizçilərimiz barədə çəkilən “20 Yanvarda doğulanlar” adlı bədii-sənədli filmi nümayiş göstərilib.

Tədbirdə Xocalı həqiqətlərinin dünyaya çatdırılması, beynəlxalq aləmdə yayılması, soyqırımını törədənlərin ifşa olunması, eləcə də bu soyqırımına obyektiv qiymət verilməsi istiqamətində Prezident İlham Əliyev, Birinci vitse – prezident Mehriban Əliyevanın gördüyü işlərdən danışılıb. Bildirilib ki, dünya ölkələri tərəfindən bu qətliama beynəlxalq səviyyədə ədalətli hüquqi-siyasi qiymət verilməli və bu cinayətin təşkilatçıları cəzalandırılmalıdır.

Qeyd edək ki, 5 günlük Xocalı həftəsi çərçivəsində tədbir iştirakçılarına  soyqırımı faktlarını əks etdirən məlumatlandırıcı flayerlər paylanılıb.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.02.2025)

Harun Soltanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bəzi gecələr var ki, onlar heç vaxt bitmir. O gecələr tarixin tozlu səhifələrində qalmır, keçmişə qarışmır, zamanın axarında yox olub getmir. Onlar bir millətin yaddaşına həkk olunur, ruhuna hopur, min illər keçsə belə, insanın qanında, göz yaşında, dərin, susqun bir haray kimi qalır.

Xocalı gecəsi də belə bir gecə idi. Qarlı, ayazlı, soyuq bir fevral gecəsi. Amma bu soyuq qarın altında yanan evlər, alova bürünmüş bədənlər vardı. Bu qış gecəsində yalnız hava soyuq deyildi – insanlıq donmuşdu. Dünya donmuşdu. İnsanlar Xocalıda öldü, amma əslində ölməyən nə qaldı? Həqiqət? Ədalət? Vicdan? Yoxsa yalnız xatirələr?

  1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə, Qarabağın Xocalı şəhərində insanlıq tarixinin ən dəhşətli cinayətlərindən biri baş verdi. Ermənistanın silahlı qüvvələri, Sovet ordusunun 366-cı motoatıcı alayının bilavasitə dəstəyi ilə şəhəri işğal etdi. O gecə 613 nəfər amansızcasına qətlə yetirildi. Onların 106-sı qadın, 63-ü uşaq, 70-i isə ahıl insanlar idi.

  Bu, sadəcə bir qətliam deyildi. Bu, sadəcə müharibə deyildi. Bu, xalqın ruhunu qırmağa yönəlmiş bir məhv planı idi. Çünki orada yalnız insanlar öldürülmədi – orada bir şəhər öldü, bir tarix silindi, bir xalqın yaddaşı qana boyandı.

  Xocalının yolları o gecə qanla yuyuldu. Hamilə qadınların qarınları süngü ilə deşildi. Körpələrin başları daşlara çırpıldı. Əsgərlər insanların dərisini soyaraq, onlara işgəncə verdi. Gözlərini çıxardılar, başlarını kəsdilər, diri-diri yandırdılar.

  Bilirsən əziz oxucu? Bəzən tarixin ən böyük cinayətləri yalnız onları törədənlər tərəfindən deyil, həm də onları görüb susanlar tərəfindən yazılır. Xocalını dünya gördü. Amma Xocalıya baxıb gözlərini yumdu.

Birləşmiş Millətlər Təşkilatı? Susdu.

Avropa? Susdu.

Amerika? Susdu.

Hətta bəzi müsəlman ölkələri belə susdu.

Hər bir dövlətin öz maraqları vardı, hər bir dövlətin öz siyasəti vardı. Amma insanlıq üçün, 613 insanın canı bahasına baş verən bir qətliam heç bir siyasətə sığmaz. İnsanlığa qarşı törədilmiş bir cinayətin bəhanəsi olmaz.

  Dünya Xocalıya şahid oldu, amma cinayəti törədənləri cəzalandırmadı. Çünki bu dünya həmişə gücün tərəfində olub. Amma Xocalının qırmızı qarının üstündə ölüb qalanlar zəiflər deyildi – onlar yalnız silahsız idilər. Onlar tək idilər. Onlar unudulmuş idilər.

  Amma Xocalını görüb susmayanlar da vardı. O gecənin şahidlərindən biri də Çingiz Mustafayev idi. Onun kamerası Xocalını ölümsüzləşdirdi. Onun gözləri Xocalının dəhşətini əbədi yaddaşa həkk etdi.

Çingiz Mustafayev Xocalıya ilk girən jurnalistlərdən biri idi. Onun çəkdiyi kadrlar təkcə bir reportaj deyildi – onlar tarix idi. Körpə meyitlərinin donmuş gözləri, anaların qana bulaşmış bədənləri, atılmış, çürüyən cəsədlər... Bu kadrlar insanlığın iflasını sübut edən sənədlər idi.

Amma həqiqət həmişə təhlükəlidir. Çingiz çox danışdı, çox çəkdi, çox göstərdi. O, Xocalının susmuş qurbanlarının səsi oldu. Və... həqiqətin şahidləri həmişə qurban olur. Çingiz də bir neçə ay sonra müəmmalı şəkildə həlak oldu. Amma o, ölmədi. Çünki həqiqət öldürülə bilməz.

Xocalıda yalnız qurbanlar yox, həm də qəhrəmanlar vardı. O gecə silahsız insanlar düşmənə qarşı son nəfəsinə qədər dayandı. Kimisi uşaqlarını qorumaq üçün özünü qabağa atdı. Kimisi tüfəngindəki son gülləyə qədər döyüşdü. Kimisi yaralı dostunu çiynində daşıyıb, özünü düşmən atəşinə verdi.

Orada insanlar yalnız həyatları uğrunda döyüşmürdü – onlar kimliklərini qoruyurdular. Onlar təkcə Xocalını yox, bir xalqın şərəfini müdafiə edirdilər.

Xocalı gecəsi yalnız bir soyqırım deyil. O, həm də bir millətin yaddaşına yazılmış əbədi bir yaradır.

Bəzən insanlar düşünür ki, Xocalı sadəcə bir tarixdir. Amma Xocalı bizim ruhumuzun dərinliyində bir qış gecəsi kimi qalacaq. Onun ağrısı illər keçsə belə, qarda, soyuqda donmuş bədənlər, körpələrin susmuş gözləri, qocaların kəsilmiş başları yaddaşımızdan silinməməlidir.

Xocalını unutmaq, Xocalıda öldürülənləri bir daha öldürməkdir.

Xocalını unutmaq, Çingiz Mustafayevin kamerasındakı həqiqəti silməkdir.

Xocalını unutmaq, gələcəkdə yeni bir Xocalıya yol açmaqdır.

Amma biz unuda bilmərik. Biz unutmamalıyıq. Çünki Xocalı təkcə keçmiş deyil – o, gələcəkdir. Əgər biz onu xatırlamazsaq, əgər biz onun acısını yaşamazsaq, əgər biz onu dünyaya hayqırmasaq, bir gün başqa bir gecədə, başqa bir Xocalı yenə yaşanacaq.

Hər il fevralın 26-sı gələndə, biz təkcə ölənləri anmırıq. Biz özümüzə bir sual veririk:

– İnsanlıq hələ sağdırmı?

Və o sualın cavabı hələ də bizdən asılıdır...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.02.2025)

Təqdim edir: Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Poetik qiraətdə sizlərlə yenidən Əlizadə Nuridir. Bu dəfə:

O ay işığına bax.

Kim dəyişər altuna?

Göy üzü bir çətirdi-

Hamı girib altına. 

-deyir şair. Və bu dəfə də mükəmməl deyir. 

Xoş mütaliələr!

Göy üzü bir çətirdi...

Yağış yağıb...çiçəklər

Elə bil doluxsunub.

Gecəni məst eləyib 

Axan çayın ovsunu.

O ay işığına bax.

Kim dəyişər altuna?

Göy üzü bir çətirdi-

Hamı girib altına.

Bu da yaşın əllisi,

Ölüm gəlib haqlayıb.

Sənin yükün ağırdı-

Ver, dərdini saxlayım...

...Çıxıb getdim evimdən,

Qaldım yağışlar ilə.

Ad günümü keçirdim

Çöldəki  quşlar ilə...

İçim səhra olandan,

Gözlərimdən qum gəlir...

...Unutmuşdum adımı-

Adıma məktub gəlib…

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.02.2025)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Xüsusən gənclər, ən çox da tələbələr özünüinkişaf kitabları axtarırlar, belə kitablardan ən qiymətlisi «bizneçdə və peşəkar fəaliyyətdə uğur qazanmaq» mövzusunda ən populyar motivasiya bestsellerləri sayılan Napoleon Hillin «Düşün və varlan»kitabıdır.

Hətta belə bir deyim var, həyatında müəyyən uğur qazanan insan, hökmən Napoleon Hillin sözügedən bu kitabını yəqin ki, oxumuş insandır.

Bu gün bu kitab planet boyu milyon tirajlarla çıxır, (indiyə kimi 30 milyondan çox nüsxəsi satılıb), əksər biznesmenlər Napoleon Hilli uğur psixologiyasının banisi hesab edirlər. Bu kitabın hər bir uğurlu insanın, biznesmenin stolüstü kitabı olması da iddia olunur. Həyatının 20 ili boyunca Endryu Karnegi, Henri Ford, Tomas Edison və digər ən şöhrətli varlı insanların həyatını öyrənən, 5000 ən varlı amerikalıdan həyatları ilə bağlı müsahibələr alan müəllif sonda belə bir qənaətə gəlmişdir ki, bu şəxslərin hamısı oxşar xüsüsiyyətlərə malik olmuş, müvəffəqiyyət qazanmanın eyni qanunlarına riayət etmişlər.

Bu elə bir kitabdır ki, onu təkrarən oxuyacaq və hər dəfə yeni bir şeylər tapacaqsınız. Dünyanın ən varlı insanlarının uğur sirrini bilmək sizə zarafat gəlməsin.

Kitabda xoşbəxt həyatı təmin edən müvəffəqiyyətin 13 prinsipi də verilmişdir və təsəvvür edin, bütün bu prinsiplərin mayasında inam dayanır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.02.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində bu gün debüt vaxtıdır, Zəhra Namzalının araşdırma-məqalə təqdimatıdır.

KEÇMİŞ TARİX VƏ TARİXİN KÖLGƏSİNDƏ BU GÜN 

Tarixin kölgəsinə nəzər salmaq gələcəyə daha da ümidlə  addımlamağa və geniş məlumat kütləsini təhlil etməyə imkan verir. Tarixi qədim olan bir ölkə dərin köklərə sahibdir və müasirliyi də bir o qədər çoxşaxəlidir. “Qədim xalq” anlayışı etnik tarixi olan bir ölkənin zəngin göstəricisidir. Azərbaycan xalqı tarix boyu keşməkeşli yollardan keçmiş və dövrümüzdəki müasir mühitdə, modern cəmiyyətdə inteqrasiya edərək beynəlxalq səviyyədə böyük nüfuza sahib olmuş, yüksək tribunalarda ev sahibliyi etməyə vəsiqə qazanmışdır. 

Keçmiş Azərbaycan xəritəsinə nəzər salsaq, antik dövrün izlərini araşdırsaq, daha aydın olar ki, ibtidai icmanın qalıqları həkk olunmuş zəngin torpağın irsi silinməz bir tarixdir. Arxeoloji araşdırmalar nəticəsində belə yekun qənaətə gəlmək olar ki, Böyük Qafqaz, Kiçik Qafqaz, Dağlıq Qarabağ, Aran və digər coğrafi relyeflər sirlərlə dolubdur. Bu sirlər tarixi köklərə dayanan zəngin irsdir. Füzulidə Azıx mağarası, Qazaxda Damcılı bunların bariz sübutlarıdı. Daha sonra e.ə IX-e.ə VI əsrlərdə tarixi Azərbaycan ərazisində, indiki Cənubi Azərbaycanın şimal-qərbindəki Urmiya gölünün sahilində qədim dövlət olan Manna yarandı. Manna qədim Azərbaycan torpaqlarında yaranan ilk mərkəzləşdirilmiş dövlət hesab olunur. Azərbaycan dövləti  antik mühitin digər  müxtəlif milli etnik köklərinə bağlı olmuşdur. E.ə III minillikdə bu regionda mövcud olmuş qədim lulubi, kuti, sak tayfaları tayfa ittifaqlarının bilavasitə varisi idi.

Bu tarixin ardı olaraq e.ə IV əsrdən Azərbaycan ərazisində Qafqaz Albaniyası çarlığı mövcud idi. Regionun digər cənub-şərq hissəsi isə Atropatenanın tərkibində idi. Xronoloji ardıcıllığa əsasən, VIII əsrdə Atropatena və Albaniya Ərəb xilafətinin tərkibinə daxil olur. Və beləliklə, qədim xalqımız İslam mədəniyyəti ilə tanış olur. Baş verən digər xarici müdaxilələr və separatçı qüvvələrlə münaqişə yeni bir eranın başlanmasına zəmin yaradır. Azərbaycan tarixinə nəzər yetirsək, ən qədim dövrdən ən yeni tarixə kimi çoxəsrli ardıcıllığı olan antik bir ensiklopedik mənzərəylə rastlaşarıq. Antik tarix bizə məlum olan faktlar, araşdırmalar, ardıcıl xronologiya, tarixi siyasi-iqtisadi əlaqələr, dövlətlər arasında qarşılıqlı imzalanmış müqavilələr, tərtib olunan sazişlər, müharibələrin yaratdığı dağıntılar, xalqlar arasında qeyri-humanist rəftarın soyuq müharibə ilə nəticələnməsi və digər faktorlar. Tarix yalnız müharibələr, dağıntılar, nəhəng insan tələfatının nəticələndiyi qarşıdurmalar və savaşlardanmı ibarətdir? Genişləndirmə, vur, parçala anlayışının aktual olduğu bir zamanda yalnız dürüst hökmdarın və doğru siyasətin orduya başçılıq etməsindən başqa çarə görünmürdü. Müharibə hər hansı bir xalq, millət üçün dəhşətli nəticəsi olan fəlakətdi. Dövlətlər, tayfalar, siyasi qruplar və onların hərbi birləşmələri arasında hərbi əməliyyatlar formasında gedən münaqişə müharibə anlayışını yaradır. Böyük alim Albert Eynşteyn deyir: "Suveren dövlətlər mövcud olduqca müharibə qaçılmazdır! Əgər müharibə varsa, iki tərəfdən biri ya uduzmalı, ya da qalib gəlməlidir. Lakin tarix yalnız müharibə deyil, tarix zəngin mədəniyyət, incəsənət, elm, musiqi, ədəbiyyat, etnoqrafiya – bir sözlə, dərin və silinməz irsdir. Bir çox elm sahələri hələ bir neçə minilliklər bundan qabaq kəşf olunmuşdur. Bu isə bizə tarixin demək istədiklərini müəyyəm anlayış çərçivəsində izah edir".

Azərbaycan tarixinə nəzər yetirsək, çox dolğun şəkildə və sadə dillə desək, hələ qədim dövrdə yaranan dövlətlərin təsir dairəsini aydınlaşdırmaq bizə lazımi əsaslar verər. İlk öncə aşağıdakı mərhələlərdən keçərək bir daha Azərbaycan tarixinin  necə zəngin və qədim olduğunu sübut edərik. Bunun nəticəsində dərin köklərə əsaslanan böyük mənbələrə nəzər yetirək. İlk öncə tarixin intibah dövrü olan nəhəng bir quruluşun – feodalizmin bu relyefdə yaratdığı yenidənqurma dövrünə və ilk yaranan Azərbaycan torpaqlarındakı müstəqil dövlətlərin ardıcıllığına nəzər yetirək.

İlkin yaranan feodal dövlətlər: Şirvanşahlar, Salarilər, Sacilər, Rəvvadilər, Şəddadilər Cənub-Şərqi Qafqazda, əsasən, indiki Azərbaycan Respublikası və qismən də indiki Dağıstan ərazisində mövcud olmuşdu. 1000 illik tarixə köklənən sülalənin yaratdığı hakimiyyət Azərbaycan orta əsrlər tarixində silinməz bir iz qoydu. XI əsrdə Azərbaycan torpaqları Böyük Səlcuq imperiyasının tərkibinə daxil olmuş və Azərbaycan xalqının formalaşmasında mühüm bir rol oynamışdır. X əsrdə Azərbaycan xalqının formalaşması prosesi sona çatdı. Tarixin iziylə getsək, xarici hücumlara məruz qalmış və torpaq istilaları ilə nəticələnən bir çox məlumatlar aşkar edərik. Teymurilərin və monqolların Azərbaycan torpağına basqınları və uğurlu yürüşləri yeni hadisələr üçün zəmin yaratdı.

XVI əsrdə yaranan Səfəvilər dövləti tarixdə yeni və uzun bir başlanğıc oldu. Şah İsmayıl Xətainin hakimiyyəti dövrü xalqın qırılmaz mübarizə əzmində silinməz bir iz qoydu. Bəli, ilk dəfə Azərbaycan tarixində  müstəqil dövlətin yaranması Səfəvilər sülaləsinin adı ilə bağlıdır. XVI əsrdən etibarən eyni sülaləyə mənsub olub müxtəlif hökmdarlar xarici və daxili qüvvələrlə misilsiz mübarizə apardılar.

1747-ci ildən XIX əsrə kimi Azərbaycan ərazisində xanlıqların hakimiyyəti hökm sürür. Müxtəlif regionlarda ayrıca müstəqil xanlıqların yaranması möhkəmləndirmə siyasətini bir daha bəyan etdi. Azərbaycanın şimalında yeni politik qüvvə, cənubunda, şərqi və qərbində digər iqtisadi, aqrar islahatlar həyata keçirildi.

Azərbaycan torpaqları əsrlər boyu cənubda ərəblərin hücumuna, şimaldan isə Rusiya imperiyasının təcavüzünə məruz qalıb. Xanlıqların hakimiyyətindən sonra XIX əsrdə torpaqlarımız Rusiya imperiyasının tərkibinə daxil oldu. Və bunun nəticəsində Azərbaycan torpaqlarında xanlıqlar hakimiyyətinə son qoyuldu, ərazi quberniya və əyalətlərə bölündü.

Rusiya imperiyasının süqutundan sonra 1918-ci ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti yarandı. Daha sonra 1920-ci ildə yaranan Azərbaycan SSR 1936-cı ildə SSR-nin tərkibinə daxil oldu. Ta ki 1991-ci ilə kimi Azərbaycan SSR-nin tərkibindən çıxıb müstəqilliyini elan edənə kimi. Bu uzun sürədə bir xalqın tarixi ən əsaslı şəkildə desək, arxeoloji abidələri, tarixi irsi, ədəbiyyatı, mədəniyyəti haqqında geniş bir məlumat toplusu yaradır.

Bunlara əsaslanaraq yeni tarixə nəzər saldıqda II Dünya müharibəsindən sonra XX əsrin birinci və ikinci yarısında Azərbaycan SSR mədəniyyəti yarandı və çiçəklənmə, intibah dövrü keçdi.

40-60-cı illərdə iqtisadi inkşafa nəzər yetirsək, görərik ki, II Dünya müharibəsi ölkənin təsərrüfatına və sənayesinə ağır zərbələr endirdi, işğal olunmuş Sovet əraziləri azad olunduqca Respublikada xalq təsərrüfatı bərpa edilirdi. Neft sənayesinə yeni texniki avadanlıq, təchizat və texnologiyaların tətbiqi genişləndi, yeni neft yataqları istismara verildi. Dünyada ilk dəfə olaraq Azərbaycanda açıq dənizdə neft çıxarılmasına başlandı.

1947-ci ildə açıq mədəndə neft eskadaları quruldu. Dənizdə qazılan kəşfiyyat quyusu 1949-cu ildə fontan vurdu. Azərbaycanın təcrübəli neftçiləri Sovet İttifaqının müxtəlif regionlarında, xüsusən Volqaboyu və Uralda yeni neft yataqlarının kəşfində və istismarında böyük xidmətlər göstərdilər. Bu dövrdə Azərbaycanda Sumqayıt, Daşkəsən, Mingəçevir, Şirvan kimi yeni sənaye mərkəzləri yaradıldı. Bu dövrdə Sumqayıt şəhəri böyük kimya və metallurgiya şəhərinə çevrildi. Tezliklə burda Azərbaycan əlvan metallurgiyasının ilk müəssisəsi – Alüminium zavodu işə salındı. Burda nəhəng kimya kombinatı, sintetik kauçuk, boru-prokat zavodları işə salındı.

1945-1954- cü illərdə Cənubi Qafqazda ən böyük Su Elektrik Stansiyası Mingəçevirdə, Abşeronda Dövlət rayon elektrik stansiyası, Daşkəsəndə Filizsaflaşdırma kombinatının əsasları qoyuldu. 50-ci illərdə SSR-də ən böyük tikinti müəssisələrindən olan Qaradağ sement zavodu işə salındı.

1950-ci illərin II yarısı, 60-cı illərində Bakıda poladəritmə, soyuducu və şin zavodları, Sumqayıtda superfosfat və neft-kimya, Mingəçevirdə kabel, Gəncədə alüminium zavodu, Şirvanda İşıq Elektrik Stansiyası istismara verildi.

70-ci illərdə artıq əhalinin 50%-i şəhərdə məskunlaşmışdı.Bu səbəbdən sanaye şəhərlərinin yüksək inkşaf etməsi, yeni sənaye sahələrinin yaradılması əsaslı rol oynadı. Bütün bunlar əhalinin sosial rifahının yüksəlişinə münbit zəmin yaratmışdı. 1947-ci il dekabırın 14-də ərzaq və sənaye mallarına kartoçka sistemi ləğv edildi. 1967-ci ildə noyabırın 6-da Yaxın Şərqdə ilk metropoliten, Bakı metrosu istismara verildi.

Halbuki bu tarixdə totalitar rejim davam edirdi. Güclü totalitar rejimin təmin olunmasında Stalinin, Azərbaycanda isə Bağırovun şəxsi nəzarəti altında işləyən  Dövlət Təhlükəsizlik və Daxili İşlər Nazirliyinin mühüm rolu vardı.

Rusiya imperiyası bir çox ziyalıları, yazıçıları, alimləri təqib etməyə başladı və bir çoxlarını həbs edir, güllələyir və yaxud uzaq ölkələrə sürgün edirdilər. Repressiya qurbanlarını amansızca ağlagəlməz işgəncələrə məruz qoyurdular. Rusiya şərqşünaslıq elminin banisi Mirzə Kazımbəy çarizmə sədaqətlə xidmət etməkdə günahlandırıldı. “Kitabi-Dədə-Qorqud” dastanı feodal həyatını əks etdirən epos kimi dəyərləndirildi, tətqiqatçıları təqib edilməyə başlandı.

Akademik Heydər Hüseynovun 1949-cu ildə çap olunmuş “XIX əsr Azərbaycanda ictimai və fəlsəfi fikir tarixində” əsərində təsvir olunmuş Şeyx Şamilin başçılığı ilə xalq hərəkatı çarizmin müstəmləkəçilik siyasətinə qarşı mübarizə kimi qiymətləndirildi. Bu əsərə görə ona verilmiş Stalin mükafatı geri alındı.

Bu illərdə, əlbəttə ki, erməni fitnəkarlığının müxtəlif sahələrdə təşəbbüsü davam edirdi. Azərbaycanda yaradılan yeni sanaye mərkəzlərinə bir çox erməni ailələri köçürülürdü. Bu da deportasiya siyasətinin ilkin addımlarıydı.

1997-ci il dekabrın 18-də Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əliyevin imzaladığı fərmanda 1948-1953-cü illərdə Ermənistandan azərbaycanlıların kütləvi deportasiyası etnik təmizləmə və soyqırımı siyasəti qətiyyətlə pisləndi.

Xalq maarifi və mədəni maarif müəssisələrinin əasasının qoyulması mədəni inqilabın başlanğıc xronologiyası idi. İnqilabadək əhalinin yalnız 10%-ə qədəri savadlı idi. Sovet hakimiyyəti illərində ümumi icbari təhsil həyata keçirilmişdi. Bu isə xalqın maariflənməsində elmə olan marağın artırılmasında mühüm bir rol oynadı. Bir neçə məktəb, ali təhsil müəssisələri, texniki və peşə məktəbləri istismara verildi. Mədəni maarifə də olan maraq bir o qədər çoxalmışdı. Kütləvi kitabxanalar, klub, müəssisə, dövlət muzeyləri buna bariz nümunədir.

Azərbaycan xalqının xilaskarı, tarixdə böyük və silinməz bir iz qoymuş şəxsiyyət, humanizim və qayğının hökm sürdüyü bir dövrə rəhbərlik edən dahi şəxsiyyət – Ulu öndər Heydər Əliyevin hakimiyyətə gəlməsi Azərbaycan xalqının həyatında yeni bir səhifə idi. Bu səhifə qaranlıq yollarda yorulmuş və tükənmiş bir xalqın gələcəyə ümidlə baxması və günəşli bir günə oyanışı idi. Mərd, vətənpərvər hisslərin ali olduğu bir millətin güclü və sarsılmaz siyasəti olan hökmdara ehtiyacı vardı. Nəzər saldığımız bütün tarix boyu bir çox məyus olduğumuz hallarla rastlaşdıq. Amma bir xalq olaraq heç bir zaman boyun əymədik və sarsılmadıq. Sanki əsrlər boyu güclü bir sərkərdənin gəlişini gözləyirdi xalqımız. Ulu öndər yalnız Azərbaycan tarixində deyil, bütün dünya tarixində güclü bir lider idi. Xalqa verdiyi siyasi töhfələr bir sivilizasiya üçün yenidən quruluş və yenidən oyanış idi sanki.

Bu irsi davam etdirən, azərbaycanlı anlayışını bütün dünyaya beynəlxalq tribunadan bəyan edən, bütün çətinliyi və ağırlığıyla bu çətin missiyanı öz üzərinə götürən, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev tarixdə silinməz bir iz qoydu. Prezident İlham Əliyev böyük tarixi şəxsiyyət, böyük dövlət xadimi və böyük strateqdir. Dünyanın siyasi tarixinə nəzər saldıqda xalqların taleyinə, bəşəriyyətin gələcəyinə təsir edən həlledici faktorlar sırasında lider amilinin rolu xüsusi olaraq diqqəti cəlb edir. Tarixi təcrübələr göstərir ki, tarixi-siyasi, coğrafi şəraitindən, siyasi sistemin xüsusiyyətlərindən asılı olmayaraq, liderlik fenomeni xalqların gələcək taleyində, milli dövlətin inkişafında aparıcı rola malikdir. Prezident İlham Əliyev strateji hədəfləri reallığa çevirməklə möcüzə yaratdı. Milli dövlətçilik tariximizin inkişaf mərhələləri çoxəsrlik keçmişə dayanır və olduqca keşməkeşlidir.

XX yüzilliyin sonunda yenidən müstəqilliyə qovuşan Azərbaycan xalqı qədim və zəngin dövlətçilik tarixinə malikdir. Tarixi Azərbaycan torpaqları müasir sivilizasyanın inkişafa başladığı ən qədim mədəniyyət mərkəzlərindən biridir!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.02.2025)