Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

21.

QABAQCIL TƏCRÜBƏ

21-ci əsr informasiya əsridir. 1997-ci ildə Kopenhagendə İFLA-nın (Kitabxana Assosiasiyalarının və Müəssisələrinin Beynəlxalq Assosiasiyasının -red.) təşkil etdiyi 143 ölkədən 3000 nümayəndənin iştirakı ilə Baş konfrans “21-ci əsrin astanasında kitabxanalar və informasiya bəşəriyyətin inkişafı üçün” adlanırdı. Və hədəf bəlli idi: İKT(İnformasiya-Kommunikasiya Texnologiyaları -red.) inqilabı əsrində mütaliənin rolunu qabartmaq, elektron resursların kitabı sıradan çıxarmasına yol verməmək.

ABŞ, Fransa, Yaponiya, Almaniya kimi ölkələrdə uşaq və gənclərin yüksək təhsil almaları, milli mədəniyyət ənənələrinə sadiq vətəndaş kimi yetişmələri, dünya sivilizasiyasının gələcək istiqamətini müəyyən edə bilən şəxsiyyət kimi formalaşmaları üçün xüsusi dövlət sənədləri – doktrinalar hazırlanıb. Məsələn, ABŞ-da “Amerika – 2000-ci il”, “Ailəvi savadlanma və kitabxanalar” proqramları, Yaponiyada “Mütaliə edən analar” kampaniyası icra edilməkdədir. Ən müxtəlif sahələrdə dünyaya örnək olan Yaponiya yapon analarını asudə vaxtlarında mənasız sabun operalarına baxmaqdan, səmərəsiz vaxt öldürməkdən çəkindirərək öz uşaqları ilə birlikdə kitab oxumağa yönəldir. Ana ucadan oxuyur, övladı dinləyir, sonra rollarını dəyişirlər. Beləcə, hər ikisi qiymətli cövhərlə qidalanırlar.

Bunu bizlər niyə etməyək? Tarixən balalarına beşik başında laylay deyən, bir qədər böyüyəndə nağıllar danışan Azərbaycan anaları niyə də hazırkı durumda övladları üçün xilaskarlıq missiyasına qoşulmasınlar ki?

Kitaboxumaqyaddaş, diqqət və konsentrasiya kimi beyin funksiyalarını yaxşılaşdırır.Bundan əlavə, empatiya, sosial bacarıq və yaradıcılığı inkişaf etdirə bilir. Amerikada mütaliə mədəniyyətini yüksəltmək üçün hədəf qrupu kimi körpə uşaqların götürülməsi çox maraqlıdır. Onlarda öncə nağıl danışmaqla, sonra rəsm və pazllarla, ən nəhayət, şəkilli kitablarla zövq formalaşdırır, onların kitab sevgisini oyadırlar.

Qabaqcıl təcrübədən danışmışkən, heç də bizə dost olmayan qonşularımızın təcrübəsini də burda qeyd etmək istərdik. Onlar da uşaqlara körpəlikdən bir şeylər aşılayırlar. Ancaq nə? Yeni doğulan uşağın qulağına “türk sənin düşmənindir” deyirlər, uşaqlara laylay, beşik nəğməsi əvəzinə “Müqəddəs Ağrı dağını türklər əlimizdən alıb” sözləri ilə yaradılmış zərərli mətnlər oxuyurlar. Aşğı siniflərdə isə mənfur Zori Balayanın “Ocaq” adlı antimilli, anti insani kitabını tədris edirlər. Bu, uşaqların zehnini korlamaq, onları millətçi və şovinist ruhda böyütmək deməkdir. Yalnız elə bu!

Psixoloq AnnaDavıdovadeyir ki,uşaqlarüçün yalnız kitab oxumaq deyil, onları müzakirə etmək vacibdir ki, oxunanlar  boşa getməsin.Bundan əlavə, uşaqlar üçün bu sayaq müzakirələr söz ehtiyatını artırmağa da kömək edir. “Oxumasanız beyinənə olacaq? Deyək. Oxumadan, heç bir zehniyükləyüklənmədən insanda mənfiliklərin başvermə ehtimalı yüksəkdir:

- yaddaş pisləşəcək (halbuki İnformasiyaTexnologiyalarıəsrində, lazımi məlumatların şəbəkədən asanlıqla əldəedilə biləcəyizamanda yaddaşxüsusiyyətlərininözlərinin təhlükəaltında olması qorxuncdur);

- məlumatıanlamaqqabiliyyətipisləşəcək(beyintənbəlləşir, buna görə mürəkkəbhərəkətləricra etmək istəmir);

-emosionalzəkaazalacaq.

Bəs beyinüçün hansı kitablar faydalıdır?Bəzi kitabların digərləri ilə müqayisədə müəyyən bir "effektivliyi" sübut edilməməsinə baxmayaraq, komik kitab və tabloid roman oxumağın ağıl üçün qida vermədiyi intuitivdir.Qətişəkildədesək, beyninsüjetin bükülmələrini xatırlamaqdan narahat olmasına ehtiyac yoxdur.Keyfiyyətlibədiiədəbiyyat, hər şeydən əvvəlklassik, düşündürücü, oxumaq üçün daha uyğundur.Beyninizi həddindən artıq məlumatla yükləməkdən və yalnız internetdəki əyləncəli yazıları oxumaqdan qorxmayın.Ancaq ehtiyac və qabiliyyətlərin fərdi olması ilə universal bir oxu siyahısı yoxdur.Müxtəlif zehni stimul almaq üçün müxtəlif janrlarda və mövzularda kitablar oxumaq tövsiyə olunur.Məsələn:

- Bədii ədəbiyyat,

-Motivasiya,

-Karyera inkişafı, özünə kömək kitabları,

-Qeyri-bədii kitablar,

-Tərcümeyi-hallar,

-Tarixi romanlar.

AnnaDavıdovaonu da deyir ki, uşaqlardazehniqabiliyyətlərininkişafıvə zehni aydınlığın qorunması üçün digər intellektual yük növləri də faydalıdır. Bura pazllar, krossvordlar, tapmacalar, intellektual oyunlar aid edilə bilər.

Növbəti: 22.Tarixə rakurs

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.09.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

O, “Karvan”ın müəllifidir. Elə bir simfonik əsərin ki, ona qulaq asan məftun olmaya bilmir.

Bəli, Azərbaycan bəstəkarı Soltan Hacıbəyov XX əsr Azərbaycan musiqisinin görkəmli nümayəndələrindən biri olub. O, həm bəstəkar, həm də pedaqoq kimi milli musiqi mədəniyyətinə dəyərli töhfələr verib.

Soltan Hacıbəyov 8 may 1919-cu ildə Şuşada anadan olub. Uşaqlıqdan musiqiyə böyük maraq göstərib və təhsilini Bakı Musiqi Texnikumunda, daha sonra isə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında alıb. Onun müəllimləri arasında tanınan bəstəkarlar və musiqişünaslar olub.

1947-ci ildən etibarən Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında dərs deməyə başlayıb, gənc musiqiçilərin yetişməsində mühüm rol oynayıb. Soltan Hacıbəyovun musiqisi Azərbaycan xalq musiqisinin ənənələri ilə Avropa musiqi mədəniyyətini birləşdiririb.

Əsərləri arasında ən çox seçilənlər:

“Karvan” simfonik lövhəsi – onun ən məşhur əsərlərindən biridir və Azərbaycan musiqisinin incilərindən sayılır.

“Gülşən” baleti – milli rəqslər və melodiyalar əsasında yazılıb.

“Çitra” operası – dramatik musiqi dilinə malikdir.

Və simfoniyalar, kamera-instrumental əsərlər, xor və mahnılar.

Uzun müddət Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında kompozisiya kafedrasının müdiri olub. Azərbaycanın musiqi həyatında böyük rol oynayıb, gənc bəstəkarların yaradıcılığını dəstəkləyib. SSRİ və Azərbaycan bəstəkarlar ittifaqlarının fəal üzvü idi.

Mükafatları

1. Stalin mükafatı (II dərəcə) — M. F. Axundov adına Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrında "Gülşən" baletinə görə

2. "Azərbaycan SSR əməkdar incəsənət xadimi" fəxri adı

3. "Qırmızı əmək bayrağı" ordeni

4. "Azərbaycan SSR xalq artisti" fəxri adı

5. Azərbaycan SSR Dövlət mükafatı — simfonik orkestr üçün konsertə görə

6. "SSRİ xalq artisti" fəxri adı

Soltan Hacıbəyov 19 sentyabr 1974-cü ildə vəfat edib və Bakıda dəfn olunub. Onun musiqisi bu gün də Azərbaycan simfonik və səhnə musiqisinin inkişafında mühüm mərhələ hesab olunur.

Onun “Karvan” əsəri yalnız Azərbaycanda deyil, dünyanın müxtəlif ölkələrində ifa olunub və Şərq motivlərini simfonik musiqi ilə birləşdirdiyinə görə çox sevilib. “Çitra” operasını yazarkən hind şairi Rabindranat Taqorun əsərindən ilhamlanıb.

O, həm də çox tələbkar müəllim olub və bəstəkar ixtisası üzrə onlarla tələbə yetişdirib. Müasirləri deyirdilər ki, Hacıbəyov musiqisində xalq ruhu, milli naxışlar və Avropa klassik məktəbi mükəmməl şəkildə qovuşub.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.09.2025)

Murad Vəlixanov, "Ədəbiyyat və İncəsənət"

1992-ci ildən bəri  Azərbaycan Premyer Liqasında mübarizə aparan QARABAĞ futbol klubu təmsil etdiyi Ağdam şəhərinin işğalından sonra Bakıda fəaliyyətini davam etdirib. Az sonra sadalayacağım tarixi uğurları qazanana qədər QARABAĞ'ın keçdiyi çətin və keşbəkeşli yolu birgə xatırlayaq.

Qarabağa 2008-ci ildən bəri rəhbərlik edən və qazandığı uğurların baş memarı olan Qurban Qurbanovun bu möhtəşəm nəticələrdə əməyi az deyil. 17 il öncə hər bir rəqibin asan loxma kimi gördüyü Qarabağ bu gün avropanın ən güclü komandalarının başına bəla olmağa davam edir. Daha çox UEFA Avropa Liqasında çıxış edən klub tarixində ilk dəfə 2017-ci ildə futbol dünyasının ən nüfuzlu klub turnirlərindən biri olan UEFA Çempionlar Liqasına qatıldı və topladığı iki xalla qrup sonuncusu oldu. Hər qaranlığın ardında bir aydınlıq var. Bu yanaşmanı unutmayan təmsilçimiz qaldığı yerdən davam edib uğurlarına uğur qatdı və Azərbaycan Çempionatının son 12 mövsümünün 11 qat qalibi və AZƏRBAYCAN futbol tarixində iki çempionluq ulduzunun sahibi oldu. Möhtəşəm nəticələrinə davam edən QARABAĞ klubu ötən mövsüm Avropa Liqasının keçid play-off mərhələsində Portuqaliyanın köklü klublarından biri olan Braqanı mübarizədən kənarlaşdıraraq adını növbəti mərhələyə yazdırdı. Burda da təmsilçimizi asan rəqib gözləmirdi. O rəqib ki Almaniyanın ən güclülərindən biri olan Leverkusen "Bayer"i idi. O Bayer ki, öz çempionatında məğlubiyyətsiz çempion adını qazanmışdı. Almanlar QARABAĞ'ımıza yuxarıdan aşağı baxdığına peşman oldu. Hər iki qarşılaşmada 2 topluq üstünlük əldə etsək belə sonda üstünlüyü əldən verib mübarizəni dayandırdıq.

Və gələk bu mövsümki QARABAĞA. 8 illik fasilədən sonra UEFA çempionlar liqasına geri dönən təmsilçimizi yenə çətin bir oyun gözləyirdi. Rəqib isə Portuqaliyanın ən çox çempion olan klubu "Benfika" idi. Portuqallarda eyni Almanlar kimi bizə yuxarıdan aşağı baxdı və baxdığına da peşman oldu. 10 dəqiqəyə 2 qol vuraraq önə keçən son Portuqaliya çempionunu QARABAĞIMIZ oyunun bitməsinə 5 dəqiqə qalmış Ukrayna əsilli Azərbaycanlı Aleksey Kaşyuk yuxudan ayıltdı və QARABAĞIMIZIN adını Azərbaycan futbol tarixinə yazdırdı. QARABAĞ tarixində ilk dəfə Çempionlar Liqasının əsas mərhələsinə qələbə ilə başladı. Növbəti rəqib isə Danimarka "Kopenhagen"idir. O Kopenhagen ki 2017-ci ildə Çempionlar Liqasına gedən yolda önümüzə çıxmışdı və o dönəmin UEFA qaydalarına əsasən səfərdə vurduğumuz qol sayəsində mərhələni keçən biz olmuşduq. Önümüzdəki həftə Paytaxtımıza səfər edəcək olan Skandinavları hansı sürprizin və ya sürprizlərin gözləyəcəyini isə QURBAN QURBANOV müəyyənləşdirəcək!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.09.2025)

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ICESCO Baş direktorunun Qazaxıstana olacaq səfər proqramının genişləndirilməsi təşəbbüsünü irəli sürüb

İslam Dünyası Təhsil, Elm və Mədəniyyət Təşkilatının (ICESCO) Baş direktoru  Dr. Salim bin Məhəmməd Əl-Malikin 2025-ci il 17–18 sentyabr tarixlərində Astanada keçirilən Dünya və Ənənəvi Din Liderlərinin VIII Qurultayında iştirakı çərçivəsində, Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun təşəbbüsü və dəstəyi ilə səfər proqramının genişləndirilməsi planlaşdırılıb.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı xəbər verir ki, səfər proqramı çərçivəsində ICESCO-nun Baş direktoru Dr. Salim bin Məhəmməd Əl-Malikin Çimkənd şəhərinə və Türküstan vilayətinə də gedəcəyi bildirilir. Burada əsas diqqətin mədəni irs məsələlərinə və beynəlxalq əməkdaşlığın genişləndirilməsinə yönəldiləcəyi qeyd olunur.

 Səfər zamanı region rəhbərləri ilə rəsmi görüşlərin keçirilməsi, eləcə də mədəni və tarixi irs abidələrinin ziyarəti nəzərdə tutulur. Aparıcı istiqamətlər sırasında ICESCO ilə əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi, Qazaxıstanın mədəni irsinin qorunması və təbliği üzrə təşəbbüslərin inkişafı, həmçinin Çimkənd və Türküstan vilayəti abidələrinin İslam dünyasının mədəni irs siyahısına daxil edilməsiyer tutacaq.

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu xüsusilə vurğulayır ki, səfərin regional hissəsinin təşkili Qazaxıstanın zəngin mədəni irsinin tanıdılması və ICESCO ilə əməkdaşlığın möhkəmləndirilməsi istiqamətində mühüm addımdır.

Qazaxıstan abidələrinin İslam dünyasının mədəni irs siyahısına daxil edilməsi ölkənin beynəlxalq imicinin gücləndirilməsi, mədəni diplomatiyanın və turizmin inkişafı üçün yeni imkanlar yaradacaq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.09.2025)

Fariz Əhmədov, Könül Seyidova – xüsusi olaraq “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Azərbaycanın memarı və qurucusu Heydər Əliyev şeirə, sənətə ən ülvi hisslərlə dəyər verərək müsahibələrinin birində “Sevdiyiniz şair?” sualına “Şəhriyar”, – deyə cavab verir. Ulu Öndərin Şəhriyar irsinə böyük rəğbət və diqqət göstərməsi, şairin 90 illiyində imzaladığı Sərəncam ona dövlət səviyyəsində ehtiramın ən mötəbər göstəricisi oldu.

Bu dünyadan bayram yeli kimi əsib keçənlər, ruhumuzda əbədi yara buraxanlar oldu. Ömrünü qara günlərlə keçirib ah-vay edən, sonsuz arzularını, saysız diləklərini baxışlarında söndürüb kiçik tabutuna sığdıran Şəhriyar arxasında, onu sevən, onu hiss edən, çiyinlərdə Şəhriyar yükünü daşıyan bir cahan qoyub getdi. O cahan ki gündüzün yadigarını gecəyə qataraq hər gecə ulduz sayıb Ayı gözlədi. Fəqət, sinəsindən son nəfəsini çıxarıb atan Ay, məzarını şeirləri ilə ömürlük ürəyimizdə qazdı. O, artıq bu dünyaya işıq sala bilməz. Onun keçdiyi karvan ayrılığın acı şərbətini içərək bu dünyadan gedər-gəlməz yollarla zülmət qaranlığa gedib. O, gedəndən ürəklərimizdə dayanan zaman çoxdan keçib. Keçənlərimizdə Şəhriyarımız – xəyal meydanımız qalıb. Lakin cismi bu dünyadan köç edən Şəhriyarın eşqi ruhumuzda hələ də yaşayır, heç qocalmır, günü-gündən dərinləşir kök salır, damarlarımızda qan olub axır... Şəhriyar yanan ürəklərə "Araz olub" hey axır, axır!!!

Səndən keçən dünya bizə nə qədər yad, nə qədər özgədir artıq. Sənə nağıl danışaq: "Qurd keçinin Şəngülüsün yenə yesin", külək qalxsın, qapı-bacanı yenə döysün, sən də yenidən uşaq ol, uzaq düşdüyün elinə qayıt. Gözümüzdən yaşlar axdıqca sənə çıraq olaq, yol açaq! Dirildib Aşıq Rüstəmin sazını dilləndirək, sənin o yatmış bəxtini, o pərişan qəlbini, bəlkə,beləcə, oyada bilək... Heydərbabadan haray salıb, Arazın göz yaşlarını qurudaq, sənə ömür salaq! İçində yaşayan bir ölünü, Sürəyyanı dirildib çağıraq Turi-təcəllayə, sən də Musa olub o uzun səfərdən qayıt bizə. Tehrana qeyrət, Təbrizə vəfa olaq, Səmədlərdən, Rüstəmlərdən, Babillərin nəfəsindən nəfəs gətirib ölü bir cana nəfəs olaq... Yazılmayan, "Yar-Qasidi" oxunmayan "Behcətabad xatirəsi" olaq. Bəlkə, əllərin qələm, özün ilham olaraq  qayıdasan bu dünyanın sənsiz qalan, səssiz qalan zülmətinə... Səssiz qalmış bu dünyanın zülmətinə səslənirik?! Hanı günbəgün qəddini əyib yaşadaraq öldürdüyün, indi isə öldürüb yaşatdığın Şəhriyar?! Susur hər kəs, hər şəhər... Susur, sanki acıdan yoğrultuğun Nişapur, ah-nalənlə nəfəs alan Tehran! Təkcə Təbriz danışır, indi hər parçası, hər daşı, çünki hicrana bürünüb, çünki hay-küyündə sızıltısının laylasını oxuyaraq əbədi yatırtdığı Şəhriyarı hifz edir, Şəhriyara qucaq olub. Artıq o, ölümün hər şeyində, yaşamın  heçliyi  olub. Yavaş-yavaş sakitləşir danışan hər şey. Təkcə yaşadığın məhlənin kimsəsiz küçələri danışır. Gəzərkən hər tinində can verdiyin, sənə sirdaş olub yumşalan divarların, vida astanasında gözlərindən mil çəkdiyin daşların dilə gəlir indi, misra-misra sən qışqırır, bənd-bənd evinin sənsizliyini qoruyur. Səs-səsə verən əşyaların çiliklənib söz tökür. Otağının sən qoxan hər küncü əl-ələ verib, səni gözləyir, iz buraxdığın hər əşyan üzərində tozlanmış böyük bir xatirədən asılır. Hər gün bir az da kimsəsizləşib, toxunulmaz, sınmaz olur... İndi qırıq qəlblərin təsəlliyə, nakam sevgilərin çarəyə, yarım qalmış canların tamamlanmağa, vətən həsrəti ilə yanıb tutuşanların vətənə ehtiyacı olanda, Şəhriyar deyə-deyə, keçdiyin küçələrin ahından nəfəslərinə qataraq sənə gəlir. Sərgərdan olmuş adamlar kimi yalın ayaqlarla qaçıb sənin keçdiyin yollara sığınır, addım-addım ayaq izlərindən səni hiss edib, o maviyə bürünmüş qapına Şəhri-Yar deyib də gəlir. Bədənlərinə dar gələn ruhlarına ruhundan ruh qatasan deyə gəlir, ustad... Sən hiss edirsən, sənə sığınanları... Bəlkə də, sən çağırırsan deyə hər kəs sual olaraq gəlib, cavab olaraq dönür. Susaraq gələnlərə, heç kim eşitməsin deyə, cavab verirsən, bəlkə də, susaraq!!! Səssizliyində dincələnlər... Sakinliyindən ödünc alıb geri qayıdır. Yenidən və yenidən sənə gəlib susub danışmaq üçün!!! İndi evini ümidsizcə isladan göz yaşları; Yanardağa dönən ağrılar; ürək aynasında çata dönənlər yad edir. Hər divardan asılmış şəklindən soraqlaşır səni...

    Şəhriyarsız Təbriz hicrana bürünüb. Özünü acıdan yoğruldub, ağrıdan yaradıb. Heydərbaba sənsiz yetim, oğulsuzdur artıq. “Çoban qaytar quzunu” oxuyan yoxdur, ətəyində hər yaz bitən novruzgülü, qarçiçəyi sənsiz solur, itir-batır. Kəkliklərin səni tapmır, qanadı qırıq halda uçub köç edir, ustad!

    Görəsən, yarımcan bir çırağın işığını yandıran, gözlərinin odunu töküb neft əvəzinə ocağı odlandıran Kövkəb anamı səni Şəhriyar etdi, yoxsa rişxənd ilə qırcınan səhəri açarkən gözlərinə doldurduğun Sürəyyan?! Hər kəs səni sevgi şairi olaraq “Behcədabad xatirələri” ilə sevdi. Bəs Süreyya necə?! Behcədabadın qanatdığı yaraları sevə bildimi?! Neçə siqaret yandırıb kül etdin Sürəyyanın odunda?! Nə qədər göz yaşıyla saydın Sürəyyanın getdiyi günü?! Göz yaşların bitmədiyi kimi günlər də bitməyəcəkdi... Fəryadında çarəsizliyin lallaşarkən, sevgin saçlarının bəyazından asıldı. Əllərin qırışarkən nə qədər cığır açdı sevgin ömür yoluna?! Son dəfə görmək ümidi ilə gecə boyu gözləyərkən gözlərin alışdı sevginin yuxusuzluğuna. O zamandan bərimi masmavi gözlərin bitməyən gecənin qaranlığında saralıb soldu?! Axı sən oyaq idin, Şəhriyar?! Axı sən yuxusuz idin?! Gözlərinə niyə dolmadı o sevgi yuxun?! Hər gecə layla deyib yuxunu oğurlayan pərin üçün ölürdün?! Yoxsa göz yumaraqmı ölürdün günbəgün?! Yoxsa uyusan o oyanardımı? Yatmadığın hər gecənin ən qorxunc gizlənqaç oyunundan, dolanbac küçələrində itərkən, sən ən gözəl onun qəlbində gizləndin illər boyu... Zaman keçdikcə məskən saldın orada... Axtarıldın, arandın Məhəmməd Hüseyn olaraq doğulub, bir gün uduzub Şəhriyar kimi çıxdın meydana... Gecədən zülmət səhərə oyananda  oyun bitmişdi artıq. Danışdığın hekayənin sonu bitmədiyi üçünmü, Səbanın setarında simə dönüb, yalnızlığında rəqs etdin?! Buna görəmi Nimanın şeirlərində sirləşib, Sadıq Hidayətin "Pəs Qole" şəlaləsindən su olub axaraq, dəfələrlə intihar etdin?! İndi necə də sükuta qərq olub,.. qaranlığında kor... səssizliyində lal olubsan. Ömürlük yarım qalıb, sərhədləri göz yaşı, nisgil ilə qıra bilməyib, çiyinlərdə vətən həsrəti ilə, nakam sevgi ilə məzara daşındın. Vətəndən aralı darda qalıb, şeirlərindən azadlıq tapıb səadətə addımladın. 

        Ustad! Yarım qalan taleyində nə ömür yaşadın ki? Bu səksən ilin yarısı gecə oldu – yuxuda, xəyalda keçdi, qalan yarısının yarısı oynamağa – uşaqlıq dövrünün şıltaqlıqlarına, ömrünün gənclik adlanan qalan yarısı həyati, maddi-cismani ehtiyacları ödəməyə həsr olundu, qalan yarısında qocalıq çağları – bədbəxtlik və çətinlik dövrü başlandı. Ustad, sən bu uzun və mənasız illərdə düşünməyə, yaratmağa, incilər saçmağa macal tapıbsansa, deməli, ömür elə budur, qalanı isə boş xəyaldır.

İndi Azərbaycansız heç olub, vətənin eşq məktəbində can vermiş şairsən artıq. Ruhdaşların ilə şeirlərdə, kitablarda görüşdün. Yazdığın hər misra ilə vətənə qucaq dolusu sevgi, həsrət yağdırdın. Bəlkə də, nəğməkar bülbülü bağından, güllərindən aralı salıb qəlbinə tikan oxu vuran elə həmin ayrılıqsan ki, ayrılıqsan!

Bizə buraxdığın hər şeiri, hər günü Şəhriyar olan, Heydərbaba kimi daşlaşıb, dillərdə gəzən elə həmin Şəhriyarsan, artıq!!! Öz şəfəqlərini əbədiyyət üfüqlərinə saçıb, öz işığında batan ulduz, ölən şam, tənhalığında kimsənin oyaq qalmadığı, hamının getdiyi heç kimin qalmadığı yarım adam, yarımçıq adamsan indi!!! Ulduz batdı, öldü şam, kimsə oyaq qalmadı, Şəhriyar!!!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.09.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

İki bir-biri ilə uzlaşmayan sənət – idman və kinonu özündə birləşdirən Sadiq Həsənov olduqca unikal bir insan olub. “Olub” ona görə deyirəm ki, indi aramızda yoxdur və çox qısa, bir göz qırpımı həyat sürüb.

Sadiq həsənov 1985-ci il aprelin 10-da Cəlilabad rayonunun Günəşli kəndində müəllim ailəsində anadan olub. Orta məktəb illərində daha çox idman, tarix və ingilis dili dərslərinə böyük maraq göstərib. Bölgənin ən nüfuzlu ingilis dili müəllimlərindən olan anası Afət xanım onun ilk müəllimi olub. Kiçik yaşlarından idmanla ciddi məşğul olub. Ali təhsilinin bakalavr pilləsini Sumqayıt Dövlət Universitetinin tarix fakültəsində alıb, 2007-ci ildə həmin universiteti bitirib.

2010-cu ildən Azərbaycan Uşu Federasiyasının fəal üzvü olub. Uzun illər idmanın döyüş növləri — Tayboks və Uşu-sanda ilə məşğul olub. Bu döyüş növləri üzrə dəfələrlə ölkə çempionu və mükafatçısı olub. 2010 və 2015-ci illərdə Uşu üzrə Azərbaycan Respublika Çempionatının qalibi olub. 2016–2019-cu illərdə isə Çin Xalq Respublikasında Azərbaycanı bir neçə idman növlərində layiqincə təmsil edib. Azərbaycan Uşu Federasiyasının idmançısı kimi təhsilini davam etdirib, Çinin Pekin İdman Universitetində doktoranturada oxuyub.

O təhsilinin magistratura pilləsini də bu universitetdə alıb və 2018-ci ildə məzun olub. Çində təhsil almağa müsabiqə yolu ilə seçilib və oraya dövlət xətti ilə göndərilib. Çində idman təhsili ilə yanaşı həm də çin dilinin dərinliklərini və dialektlərini öyrənə bilib, təhsilini də dünyada ən çətin dil sayılan çin dilində alıb. Ümumiyyətlə o, dörddən artıq xarici dil bilib.

Ömrünün son 8 ilini Çinin müxtəlif şəhərlərində yaşayıb, təhsil alıb. Azərbaycan səfirliyinin Pekində və başqa şəhərlərdə keçirilən tədbirlərdə fəal iştirak edib. O, təhsil aldığı universitetlərin elm, idman, sosial həyatında fəal iştirak edib.

İdmanın bir neçə sahəsi ilə yanaşı, eyni zamanda body-fitnesslə də məşğul olub, yarışlarda çıxış edib. Çində universitet tələbələri arasında keçirilən fitnes-model yarışının qalibi olub, dəfələrlə birincilik qazanıb. Daha sonra Pekində keçirilən "Beijing Students Fitness Model contest" yarışmasının qalibi olub və "Ən istedadlı yarışçı" adına layiq görülüb.

Professional idmançı kimi Çində rəsmi kanalların kino çəkilişlərinə dəvət alıb. Sonralar onlarla filmlərə çəkilib. Filmləri də üç dildə (çin, ingilis və rus) özü səsləndirib. Çinin dövlət TV kanallarına və filmlərinə dəvət alıb çəkillən ilk azərbaycanlı gənc aktyor olub.

Sadıq Həsənov ömrünün son aylarında qəfil xəstələnib, Pekin şəhərində müalicə olunsa da, ailəsinin xahişi və Azərbaycan dövlətinin dəstəyi ilə Bakıya gətirilib, 2021-ci ilin 18 sentybrında 36 yaşında vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.09.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağla Əhərdə yaşayıb yaradan Əhməd Purhəsənin şeirlərini təqdim edir.

Əbasət Purhəsən

Əhər

BİZ BEŞ YOLDAŞIYDIQ

Biz beş yoldaşıydıq məhəlləmizdə,

İtlər ulayırdı küçələrində.

Biz beş yoldaşıydıq, biz beş beyni qan,

Əhərin dumanlı gecələrində.

Gündüzlər, gecəyə fikirləşirdik,

Gecələr, gündüzə fikirləşirdik.

Bizi aldadırdı matikli qızlar,

Yenə aldanmağa hazırlaşırdıq.

On beş yaşındaydıq həyatımızda,

Həyat bizdən qoca, arzumuz Təbriz.

Hələ fikirimiz böyüməmişdən,

Günlər sovuşurdu, böyüyürdük biz.

Fəsillər sovuşdu, illər sovuşdu,

Nə oynaya bildik, nə gülə bildik!

Beş oğlan Əhərdən dünyadan köçüb,

Dörd oğlan Təbrizdə dünyaya gəldik!

Bizlər yerimizi dəyişə bildik,

Nədən fikrimizi dəyişənmədik?

Görən bu dünyanın dalında nə var?

Qaranlıqlarınan güləşənmədik!

Qəfələr bucağı yerimiz idi,

Ürəyi doluyduq, beyni boşuyduq.

Aldadırdı bizi bəzəkli Təbriz,

Biz beş yoldaşıydıq, biz beş daşıydıq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.09.2025)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı ilə birgə layihəsində bugünkü mövzumuz Türk mifologiyasında ay və ulduz kultudur.

Türk mifologiyasında kosmik cisimlər - ay, ulduz və günəş, yalnız təbii obyektlər kimi deyil, həm də dini və mədəni simvollar kimi qəbul olunmuşdur. Onlar türklərin dünyagörüşündə həyatın nizamı, zamanın ölçülməsi və ilahi qüvvələrlə əlaqə vasitəsi kimi çıxış etmişdir. Ay və ulduz kultu türk xalqlarının həm gündəlik həyatına, həm də dövlətçilik və ritual sistemlərinə təsir etmişdir. Bu kultun izləri Orxon-Yenisey yazıları, dastanlar, arxeoloji tapıntılar və etnoqrafik materiallarda müşahidə olunur.

Ay türklər üçün həm gecənin işığı, həm də zamanın dövriyyəsini göstərən kosmik simvol idi. Ayın fazaları kənd təsərrüfatı və köçərilik təqvimində mühüm rol oynayırdı. Ayın “doğuluşu” və “batışı” insan həyatının ritmi, bərəkət və məhsuldarlıq ilə əlaqələndirilirdi.

Türk mifologiyasında ay çox vaxt qadın enerjisi ilə assosiasiya olunurdu. Ayın dövri ritmi doğum, menstruasiya və təbiət dövranı ilə bağlı olaraq qadın həyatının simvolik göstəricisi hesab edilirdi. Bu baxımdan ay kultu həm ekofeminizm aspektində, həm də sosial-mədəni funksiyada mühüm rol oynayırdı.

Ayın fazalarına görə müəyyən mərasimlər keçirilir, bəzi rituallar gecə yarısı ay işığında təşkil olunurdu. Xalq inanclarına görə, ay işığında edilən dua və mərasimlər daha təsirli sayılırdı. Ay həm qoruyucu, həm də bərəkət gətirən qüvvə kimi qəbul olunurdu.

Ulduzlar türk mifologiyasında naviqasiya, gələcək haqqında xəbər və ilahi iradənin göstəricisi kimi çıxış edirdi. Göydəki ən parlaq ulduzlar və ulduz qrupları (Orion, Böyük Ayı və s.) qəbilələr üçün qoruyucu və rəhbər işarələr hesab olunurdu.

Orta əsr türk dövlətlərində ulduzların yerləşimi və onların hərəkəti xaqanların qərar verməsində və ordu hərəkətlərinin planlaşdırılmasında nəzərə alınırdı. Orxon kitabələrində bəzi hadisələr ulduzların mövqeyi ilə əlaqələndirilmişdir ki, bu, ulduz kultunun siyasi və ritual funksiyasını göstərir.

Türk dastanlarında ulduzlar tez-tez qəhrəmanların qoruyucu qüvvəsi və gələcək barədə işarə kimi təqdim olunur. “Kitabi-Dədə Qorqud” və Oğuz Kağan dastanlarında ulduz motivləri qəhrəmanların taleyinə işarə edən simvollar kimi istifadə olunur.

Ay və ulduz kultu yalnız dini və mifoloji baxımdan deyil, həm də sosial-mədəni həyatın formalaşmasında mühüm rol oynayırdı. Onların işığında keçirilən mərasimlər, bayramlar və gecə oyunları cəmiyyətin birləşməsinə xidmət edirdi. Kosmik simvollar həm qoruyucu, həm də bərəkət verici element kimi qəbul olunurdu.

Türk mifologiyasında ay və ulduz kultu qədim türklərin dünyagörüşünün, dövlətçilik və mədəni həyatının ayrılmaz hissəsi olmuşdur. Ay qadın enerjisi, zamanın dövriyyəsi və bərəkət ilə bağlıdırsa, ulduzlar qoruyucu, istiqamət göstərən və gələcəyi xəbər verən simvollardır. Bu kult həm mifoloji, həm də sosial-mədəni sistemin formalaşmasına xidmət etmiş, türk xalqlarının kosmik anlayışını və ritual həyatını zənginləşdirmişdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.09.2025)