Əkbər Qoşalı, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının redaktoru

Rusiya Federasiyasının rəsmi çevrələri, o cümlədən Dövlət Dumasında əyləşən bəzi deputatlar, habelə siyasi partiya rəhbərləri, Kremlin ideoloji dəftərxanasına (katibxanasına) çevrilmiş media resursları yenə iş başındadır. Bu isterikanın üzdəki adı: Yekaterinburq! Neorusizmin “dərin səs” funksiyasını yerinə yetirən təkəbbürlü söz adamları Yekaterinburqda baş verən qanlı olaylara Azərbaycanın münasibət bildirməsini “Rusiya Federasiyasının daxili işlərinə qarışmaq” kimi təqdim etməyə çalışır.

Bəziləri isə daha da irəli gedərək, həlak olan, xəsarət alan və ya həbs olunan azərbaycanlıların Rusiya vətəndaşı olduğunu önə sürərək, Azərbaycanın hər hansı hüquqi və ya mənəvi reaksiya haqqını sorğulayır.

Bax, bu, sadəcə absurddur – həm də Rusiyanın öz yaratdığı ikili standart sistemində boğulmasıdır.

Bəs yaxşı, sual edək: siz “Qarabağ Azərbaycanın daxili işi deyil” (!?) deyən xarici işlər zehniyyətindən qəti şəkildə imtina etmisinizmi? Siz ruslar qalsın bir yana, “rusdillilər bizim soydaşımızdır, onların hüquqlarını dünyanın istənilən yerində qorumalıyıq” öhdəliyini soyunmusunuzmu? Yoxsa, özünüz şüşə evdə oturub da daş evlərə daşmı atırsız?

Dönüb özünüzə sual verin: 30 il boyunca Qarabağda yaşayan ermənilərə hansı statusla dəstək verirdiniz? Onlar Rusiya vətəndaşı idimi? Hansı beynəlxalq hüquq sizi bu prosesə müdaxilə etməyə vadar etmişdi? Və ya müdaxilə edərkən hansı hüquqi baza üzərində davranırdınız? Ermənistanla sərhəddi olmayan Rusiya, Qarabağda “sülhməramlı” adı ilə hansı zərurət əsasında hərbi kontingent saxlayırdı? Allah qoymasa, tələm-tələsik infrastruktur və öncə elan olunmuş bildirişdə olmayan yanqüvvə və başqa hıvır-zıvırları da gətirib tökmüşdüz Xankəndi-Xocalı aralığına. Niyə?

Unutmadıq. Bəli, unutmaq və bağışlamaq – Azərbaycan xalqına xas kimi görünə bilər, ancaq siz bizi unutmağa da, bağışlamağa da peşman etmisiniz.

Rusiya, təkcə keçmişin deyil, elə bugünün də cavab verilməli suallarını daşıyır. O dövlət ki, Ukraynaya qarşı apardığı işğalçı müharibəni “rusdilli vətəndaşların müdafiəsi” adı ilə əsaslandırır, o ölkə ki, hər yerdə “soydaş” kartından istifadə edərək, digər dövlətlərin suverenliyinə müdaxilə üçün bəhanə axtarır – indi necə olur ki, başqa ölkələr öz soydaşları döyüldükdə, öldürüldükdə, aşağılandıqda – susmalıdır?!

Yox, bu, belə getməyəcək artıq!

İkiüzlü hüquq yox, artıq həqiqi bərabər məsuliyyət olmalıdır!

Bütün bu baş verənlər – döyülən diaspor rəhbəri, həbs olunan iş adamları, hava limanından geri qaytarılan deputat, digər soydaşlarımıza qarşı aparılan təhqiramiz və təxribatçı təzyiqlər – bunlar sadəcə bir-birindən ayrı epizodlar deyil. Bu, Azərbaycan vətəndaşına, toplumumuza və bütövlükdə Türk-İslam kimliyinə qarşı yönəlmiş sistemli basqılar silsiləsidir.

Əgər siz – rus siyasətçiləri və ideoloqları – istədiyiniz vaxt “öz soydaşlarınız”ı harada istəsəniz “müdafiə” adı ilə müdaxilə edə bilirsinizsə, niyə Azərbaycan vətəndaşları – istər onların dövlət vətəndaşlığı, istərsə də mənsubiyyəti Rusiya üçün formal görünsün – öz soydaşlarının döyülməsinə, öldürülməsinə münasibət bildirməsin? Yaxşı, deyək, biz “0” münasibət göstərmiş olaq, bəs sizin özünüz-özünüzə nə deyirsiz? - Öz vətəndaşlarınızı döyüb-öldürməyinizin səbəbi nədir? - Bizə yox, özünüzə verdiyiniz cavab nədən ibarətdir? - “Əcəb edirik!”? - Budur, cavabınız?

“Onlar Rusiya vətəndaşıdır, siz susun!” – bax, bu bekara arqument beynəlxalq hüquqa da, mənəvi legitimliyə də, insani ədalətə də daban-dabana ziddir!

Azərbaycan öz sözünü deyir, diplomatik cavablarını verir, qətiyyətini də göstərir. Hətta Qazaxıstan, Qırğızıstan, Özbəkistan, Türkmənistan və digər əlaüədar dövlətlər də öz sözünü deməkdə haqlıdır. Bu gün Yekaterinburqda döyülən azərbaycanlıdırsa, sabah Uralda özbək ola bilər, Vladivostokda qazax, Novosibirskdə qırğız, Moskvada türkmən və b. Türklərin və müsəlmanların hüquqsuzlaşdırılması, qorxu və itaət mexanizmləri ilə idarə olunması – postimperial Rusiya şovinizminin açıq üzüdür (üzsüzlüyüdür).

Kreml nimdaş şovinizm paltarını soyunmalı, onu yamamaqdan əl çəkməli, “bəzək-düzək”lə cilvələndirməyə çalışmamalıdır.

Azərbaycan Rusiyaya qarşı düşmənçilik yolu axtarmır. Amma haqqının, vətəndaşının, soydaşının ləyaqətini qorumaq borcunu da heç kimdən icazə alaraq yerinə yetirmir. Rusiya tərəfi, əgər doğrudan da, bölgədə barış və əməkdaşlıqda maraqlıdırsa – təkcə sözlə yox, gerçək hərəkətləri ilə bunu sübut etməlidir. Əks halda, məsuliyyətin harada başlayıb, harada bitdiyini tarix özü müəyyən edəcək…

DÖVLƏTİMİZ ZAVAL GÖRMƏSİN!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.07.2025)

Şəhla Rəvan,

Cəlilabad rayon Göytəpə şəhər şəhid Vasif Hüseynov adına 2 N-li ümumtəhsil tam orta məktəbnin direktoru, filoloq, şair. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Bəxtiyar Vahabzadə (1925-2009) Azərbaycan ədəbiyyatının qüdrətli nümayəndələrindən biridir. Onun yaradıcılığı avtobioqrafik elementlərlə zəngindir, çünki şair öz şəxsi təcrübələrini, hisslərini, düşüncələrini, millətinin və ölkəsinin taleyini əks etdirən əsərlərində daima özünü ifadə etmişdir.

Məlum olduğu kimi, bu il Azərbaycan Respublikasının Müzəffər Ali Baş Komandanı və Prezidenti cənab İlham Heydər oğlu Əliyev tərəfindən Bəxtiyar Vahabzadənin 100 illik yubileyinin qeyd edilməsi haqqında sərəncam imzalanmışdır.

Heç şübhəsiz, bu sərəncam ölkə rəhbərliyinin Odlar Yurdu Azərbaycanımızın qədim və zəngin ədəbiyyatına göstərdiyi xüsusi qayğının bariz nümunələrindən biridir.

Mən də görkəmli şairimizin xatirəsini əziz tutmaq hədəfi ilə onun çox sevdiyim şeirlərindən biri barədə qısa ədəbi təhlillərimi qələmə almaq və onu B.Vahabzadə poeziyasının heyranları ilə bölüşmək istədim...

ÖZÜNÜ DİNLƏ

Dinlə bu dünyanı öz ürəyinlə,

Sənət aləmində özünü dinlə.

Özgəni dinləsən kökdən düşərsən,

Sən özün özünə özgələşərsən.

«Özümü kənardan seyr edim» - deyə

Nə olar, hərdənbir çəkil təkliyə.

Üzbəüz, təkbətək qal ürəyinlə,

Sən onu dinlə!

Tək onu dinlə!

           Bəxtiyar Vahabzadə

ŞEİRİN TƏHLİLİ:

Bəxtiyar Vahabzadənin "Özünü dinlə" şeiri müasir insanın daxili dünyasına, şəxsiyyətinin bütövlüyünə və özünə hörmət hissinin vacibliyinə toxunan dərindən fəlsəfi bir əsərdir.

Şair bu şeirdə insanın özünü tanımasının, öz dəyərlərinə sadiq qalmasının, başqalarının təsirindən qorunmasının zəruriliyini vurğulayır.

ŞEİRİN MƏZMUNU:

Şeir insanın özünü dinləməsinin vacibliyi üzərində qurulub. Bu, sadəcə eşitmək deyil, öz daxili səsinə qulaq asmaq, öz hisslərinə və düşüncələrinə etibar etmək deməkdir. Şair vurğulayır ki, insan əgər özünü dinləmirsə, başqalarının təsiri altına düşərsə, "kökdən düşər", yəni öz mahiyyətini itirər, özünə yadlaşar. Bu, şəxsiyyət itkisi, özünə inamsızlıq deməkdir.

Şeirdə xüsusilə "Sənət aləmində özünü dinlə" misrası diqqət çəkir. Bu, yalnız sənətkarlar üçün deyil, bütün insanlar üçün özünəməxsusluğun, orijinallığın əhəmiyyətinə işarədir. Hər bir insan öz fərqli xüsusiyyətləri ilə dəyərlidir və bu fərqlilikləri qorumaq vacibdir.

Şeirin son hissəsində şair təkliyə çəkilməyin, yəni özü ilə baş-başa qalmağın əhəmiyyətini qeyd edir. Bu təklikdə məqsəd cəmiyyətdən təcrid olunmaq deyil, əksinə, daxili dünyanı dinləmək, özünü kənardan seyr etməkdir. Bu proses insanı özünə daha yaxınlaşdırır, özünü daha yaxşı anlamağa kömək edir.

"Üzbəüz, təkbətək qal ürəyinlə, Sən onu dinlə! Tək onu dinlə!" misraları bu mesajın kulminasiya nöqtəsidir. Ürək burada insanın vicdanı, daxili səsi, həqiqəti simvolizə edir.

BƏDİİ XÜSUSİYYƏTLƏR:

Şeir dilinin sadəliyinə və aydınlığına baxmayaraq, dərin fəlsəfi mənalar daşıyır və oxucuda güclü təəssürat yaradır. Həmin şeirin bədii xüsusiyyətləri olaraq aşağıdakıları qeyd etmək olar:

1. Təkrirlər;

"Dinlə", "özün", "tək" sözlərinin təkrarı şeirin əsas ideyasını vurğulayır və ritmik bir ahəng yaradır. Bu təkrarlar mesajın yadda qalmasına kömək edir.

2. Aforizmlər;

Şeirdəki "Özgəni dinləsən kökdən düşərsən, Sən özün özünə özgələşərsən" misraları aforistik xarakter daşıyır və həyat dərsi verir. Bu misralar şeirin əsas fəlsəfi yükünü daşıyır.

3. Metafor;

"Kökdən düşmək" ifadəsi öz mahiyyətini itirmək, ruhən boşalmaq mənasında işlənmiş güclü bir metafordur.

4. İfadə tərzi;

Şair məsləhətverici, yolgöstərən bir tonla danışır. Bu, oxucu ilə daha yaxın bir bağ qurmağa kömək edir.

5. Axıcılıq və ritmilik;

Qısa misralar və sadə dil şeirə axıcılıq və ritm verir, onu asan oxunan və yadda qalan edir.

NƏTİCƏ:

"Özünü dinlə" şeiri mərhum şairimiz Bəxtiyar Vahabzadənin yaradıcılığında insanın daxili aləminə verdiyi önəmin bariz nümunəsidir. Şeir insanlara öz dəyərlərinə sadiq qalmağı, cəmiyyətin və başqalarının təsiri altında özlərini itirməməyi tövsiyə edir.

O, hər bir fərdin unikal və dəyərli olduğunu, öz daxili səsini dinləməyin, öz vicdanı ilə yaşamağın əsas həyat prinsiplərindən biri olduğunu çatdırır. Bu şeir, insanın özünü tanımaq, özünə hörmət etmək və həyatda öz yolunu tapmaq yolunda bir bənzərsiz bələdçidir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.07.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Örtülü sübhan qapılar

Qoçaq, nə dilər, bildinmi?

Bu çağından bezən naçaq,

O çağ nə dilər, bildinmi?

Könlümə haqq nuru saçıq,

Can öyümə o SÖZ açıq...

Yurdun yolu üzə açıq-

Ocaq nə dilər, bildinmi?

Son libasdan alma göynək,

Vədəsində gəlsin, geyək.

A yaxasız, qolsuz köynək,

Qucaq nə dilər, bildinmi?

Bu gün Azərbaycan Yazıçılar Birliyi və Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü, klassik şeirimizi yaşadan azsaylı şairlərdən olan Rəfail İncəyurdun doğum günüdür. Ötən il 70-ini qeyd edən şair kirimişcə 71-ə adlayır.

O, 4 iyul 1954-cü ildə Qazax rayonunun Kəmərli kəndində anadan olub. 1977-ci ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinin Fizika-Riyaziyyat fakültəsini bitirib. Ədəbi həyata yeniyetmə yaşlarından başlayıb. Universiteti bitirdikdən sonra bir müddət müəllimlik fəaliyyəti ilə məşğul olub.

Kim deyir ki, şairlik humanitar peşə sahiblərinə məxsusdur? Rəfail İncəyurd fizika-riyaziyyatı poetikləşdirməyibmi, lirik çalarlara bürüməyibmi?

1981–1998-ci illərdə şair Azərbaycan Dövlət Universiteti Hesablama Mərkəzində proqramçı, redaktor müavini, redaktor, Müəllim nəşriyyatında redaktor, Bakı Dövlət Universiteti nəşriyyatında kompüter proqramçısı, Odlar Yurdu və Diplomat nəşriyyatlarında baş redaktor və s. vəzifələrdə çalışıb.

Şairin şeirləri səni mütləqdir ki, keçmişə, suların hələ duru olduğu əqdəmlərə aparır. Orada gül gülü, bülbül bülbülü çağırır. Orada insanı münasibətlər sırf maddiyyata köklənməyib. Orda əsl sevgi, əsl dostluq bərqərardır...

Nə deyirsən, dolan könlüm,

Fələk verən bəs olarmı?

Giryanım ilə boşalsan,

Fələyimnən bəhs olarmı?

Demədimha söz elə, bax,

Tor gözündən köz ələ, bax!

Evlər yıxan gözələ bax- 

Belə də həvəs olarmı?

İncəyurdtək haraylının,

Qətli-fərman...  hər aylının,

Bu sevdalı gəraylının

“Sarıtel”i pəs olarmı?

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.07.2025)

Mina Pəşid, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Şəki-Zaqatala Regional Mədəniyyət İdarəsinin, Azərbaycan Teatr Xadimləri İttifaqının təşkilatçılığı və Mədəniyyət İşçiləri Həmkarlar İttifaqı Şəki rayon Komitəsinin dəstəyi ilə Şəki -Zaqatala regionunda fəaliyyət göstərən teatr kollektivləri ilə görüş - Azərbaycan Teatr Xadimləri İttifaqı İdarə heyətinin səyyar iclası keçirilib.

İclasın keçirilməsində məqsəd regionda fəaliyyət göstərən dövlət və xalq teatrlarının bu günü və gələcək fəaliyyəti barədə fikir mübadiləsinin aparılmasıdır.

Şəki şəhər Heydər Əliyev Mərkəzində keçirlən tədbirdə İttifaqın sədri Hacı İsmayılov, sədr müavinləri İlham Namiq Kamal, Azad Şükürov, İdarə heyətinin üzvləri - İlham Əsgərov, Mərahim Fərzəlibəyov, məsul katib Aidə Qafarova, hüquqşünas Könül Ələkbərova, Akademik Milli Dram Teatrının ədəbi hissə müdiri Cavid Zeynallı, Şəki-Zaqatala Regional Mədəniyyət İdarəsinin rəisi vəzifəsini icra edən Emil Bədəlov, Şəki Dövlət Dram Teatrının direktoru və baş rejissoru Mirbala Səlimli, Qax Gürcü Teatrının direktoru Zita Xəlilova və Şəki-Zaqatala regionunda fəaliyyət göstərən teatrların nümayəndələri iştirak ediblər.

İclasdan əvvəl iştirakçılar Ümummilli Lider Heydər Əliyevin heykəli qarşısına gül dəstələri qoyub, Ulu Öndərin xatirəsini dərin ehtiramla yad ediblər.

Giriş sözü ilə tədbiri açan Emil Bədəlov  iştirakçıları salamladıqdan sonra sözü Hacı İsmayılova verib. İttifaq sədri sənətçiləri salamlayıb, onlara milli teatrın inkişafı naminə çalışmalarında uğurlar arzulayıb. Sonra teatr sahəsində uğurlu fəaliyyət göstərənlərə mükafatlar təqdim olunub.

Mükafatlandırma mərasimindən sonra regionda fəaliyyət göstərən teatr nümayəndələrinin çıxışları dinlənilib, onları maraqlandıran suallar cavablandırılıb, gələcək fəaliyyətləri barədə tövsiyələr olunub.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.07.2025)

Ölkə daxilində istehsal olunan, eləcə də respublikaya gətirilən hər bir film kütləvi nümayişə çıxarılırsa, kinoteatrlarda nümayiş etdirilirsə, dövlət reyestrində qeydiyyatdan keçirilməlidir. Əks halda həmin filmlərin nümayişi “Kinematoqrafiya haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 7-ci maddəsinə əsasən qadağan edilir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı AzərTAC-a istinadən  xəbər verir ki, bu ilin ilk 6 ayında dövlət reyestrində 29 yerli film qeydiyyatdan keçib. Bunların 12-si sənədli, 11-i tammetrajlı bədii, 6-sı isə qısametrajlı bədii filmdir. Ötən ilin müvafiq dövründə bu rəqəm 28 olub.

Qeyd edək ki, filmlərin dövlət reyestri bu mənada həm də statistik informasiya mənbəyi kimi dəyərlidir. Reyestrdəki siyahı ilə tanış olduqda ölkə ərazisində həmin dövrdə istehsal olunmuş filmlərlə bağlı məlumat əldə etmək mümkündür.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.06.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı PORTAL AKADEMİYASInda növbəti, üçüncü abituriyent kurslarına davam edir. Həyatda necə uğur qazanmalı, hədəfi necə seçməli, hədəfə doğru necə irəliləməli, necə lider olmalı – bu sayaq suallar hər birinizi düşündürür, bilirik. Onlara PORTAL AKADEMİYASI məşğələlərinə qatılmaqla çavab tapacaqsınız.

Rubrikanı millət vəkili, motivasiya spikeri, yazıçı Əlibala Məhərrəmzadə aparır.   

Hersey və Blanşardın şərait liderliyi modeli

Qısaca olaraq söyləyim ki, bu model, şəraitin ən həlledici faktoru olaraq liderin qarşıya qoyduğu öhtəlikləri yerinə yetirəcək bacarıqlı və həvəsli, bir sözlə, kamil ardıcıllarının mövcud olmasını özündə ehtiva edir.

Modeldə yetişkənlik iki tərkib hissəsinə bölünür:

a) Peşəkar kamillik;

b) Psixoloji kamillik.

Peşəkar kamillik – bura bilik, bacarıq və vərdişlər, təcrübə və qabiliyyətlər aid edilir və ardıcılların direktivlərə, göstərişlərə ehtiyac duymadığını şərtləndirir.

Psixoloji kamillik ardıcılın tapşırığı yerinə yetirməsinə olan böyük həvəsini və motivasiyasını nəzərdə tutur.

Modelin müəllifləri eyni zamanda kamilliyin 4 mərhələsini də müəyyənləşdiriblər:

a) insanlar həm bacarmırlar, həm də işləmək istəmirlər; onlar ya diletantdırlar, ya da onların özlərinə güvənləri yoxdur;

b) insanlar bacarmırlar, amma işləmək istəyirlər; onların motivasiyası var, ancaq bacarıq və vərdişləri yoxdur;

c) insanlar bacarırlar, amma işləmək istəmirlər; onların bacarıq və vərdişləri var, amma motivasiya olunmadıqlarından iş onları cəlb etmir;

d) insanlar həm bacarırlar, həm də işləmək istəyirlər; onlar həm bacarıqlı, vərdişlidirlər, həm də liderin təklif etdiyi işi görməyə motivasiyalıdırlar, həvəslidirlər.

Ardıcılların işləmək arzusunun 4 halı (adətən, tez-tez, hərdən, çox az) və işləmək qabiliyyətlərinin 4 halı (lazımı həddə, kifayət qədər həddə, müəyyən həddə, aşağı həddə) nəticəsində formalaşan kamilliyinə uyğun olaraq 4 lider stilinin (iştirakçı, inandırıcı, əmrverici, nümayəndəlik) kvalifikasiyası Hersey-Blanşard modelinin əsasını təşkil eləyir.

Ardıcılların aşağı kamilliyi həddində əmrverici stil ən effektli hesab olunur. Bu stildə lider yüksək direktivlik nümayiş etdirməklə, tam nəzarət tətbiq etməklə öz üzərilərinə məsuliyyət götürmək həvəsində olmayan və buna qadir də olmayan işçilərindən məhsuldar iş ala bilir.

Ardıcılların müəyyən kamilliyi həddində inandırıcı stil daha effektiv hesab olunur. Burada lider həm direktivlik, həm də təbliğat, dilətutma, başasalma hesabına nəticə almağa müvəffəq olur.

Ardıcılların kamilliyinin lazımi həddə olması bu dəfə liderdən iştirakçı stilini tələb edir. İşləmək arzusu və işləmək qabiliyyəti lazımi həddə olan, amma işin nəticəsinə tam maraqlı olmayan ardıcıllar daha çox motivasiya almaqçün liderin timsalında özlərinə həmkar arzulayırlar, lider də bu arzuları reallaşdırmaq zorunda qalır.

Ardıcılların kamilliyinin kifayət qədər həddə olması isə, nəhayət, liderdən nümayəndəlik stilini tələb edir ki, bu da idarəetmə və rəhbərlikçün ən ali stil hesab olunur. Bu stildə çox az direktivlik və ardıcılların tam dəstəklənməsi əsas amildir. Və yeri gəlmişkən, məhz bu stil işə yaradıcı yanaşmanın inkişafına dəlalət edir.

Və son olaraq onu da söyləyim ki, olduqca çevik və sadə olduğuna görə bu model menecment işində böyük maraq doğurur və geniş tətbiq olunur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.07.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 Bozbash Pictures-in tez parlayan, tez də solan Ağsaqqalından danışacağam sizə. Şəminin, Şöşününü, Fəlakətin tərəf müqabili olan Ağsaqqaldan. Bu gün onun doğum günüdür.

 Azər Baxşəliyev 3 iyul 1985-ci ildə anadan olub. Qeyd etdiyim kimi, aktyor Bozbash Pictures-in Ağsaqqal və Əzəmət obrazları ilə tanınmağa başlamışdır. ATV telekanalında çalışıb. Beynəlxalq Universitetinin Ərəb ölkələri üzrə regionşünaslıq fakültəsini bitirib.

Filmoqrafiya

1. Bozbash Pictures

2. 3 bacı

3. Ay brilliant

4. Axırıncı yol

5. Stalinin başı

6. Palata 106

7. Bir xalanın sirri

8. Zarafat Bir Yana

O, böyrək çatışmazlığından əziyyət çəkirdi və uzun müddətdir ki, böyrəkköçürmə əməliyyatı üçün donor axtarırdı.

2025-ci il yanvarın 2-də koma vəziyyətində ATU-nun Tədris Cərrahiyyə Klinikasının Reanimasiya şöbəsinə yerləşdirilib. Yanvarın 5-də uzun sürən xəstəlikdən sonra vəfat edib. O, yanvarın 5-də "Qurd qapısı" qəbiristanlığında dəfn olunub.

Allah rəhmət eləsin.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.07.2025)

Nigar Xanəliyevi, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun “Ədəbiyyat və incəsənət” portal ilə birgə layihəsində mövzumuz ortaq türk dili və əlifbasıdır.

Türk dünyası dedikdə biz tək bir coğrafiyadan deyil, tarix, qan, ruh və dil birliyindən bəhs edirik. Azərbaycan, Türkiyə, Qazaxıstan, Özbəkistan, Türkmənistan, Qırğızıstan və onlarla başqa türk topluluğu eyni kökdən, eyni yaddaşdan qidalanır. Lakin bu “bir millət”in dilləri zamanla fərqli səslərə çevrilmiş, hər biri öz coğrafiyasının, tarixinin və siyasi gerçəkliklərinin təsirinə məruz qalmışdır.

 Bu gerçəklik bizə bir sualı gündəmə gətirir: doğrudanmı bir millət beş (və daha çox) səslə danışmaq məcburiyyətindədir? Ortaq bir türkcə mümkünmü? Yoxsa bu yalnız romantik bir arzu, milli romantizmin içində qalmağa məhkum bir ideyadır?

 Türk dilləri zaman-zaman ortaq bir kökdən danışsa da, VI əsrdən bu yana siyasi parçalanmalar, köçlər və mədəni təcridlər nəticəsində fərqli dialekt və dillərə çevrilmişdir. Ərəb əlifbasının, sonra latın və kiril qrafikalarının tətbiqi də bu fərqliliyi daha da dərinləşdirmişdir. Hər bir türk dövləti öz milli dil siyasətini yürüdərkən, ortaq anlayış ehtiyacı arxa plana keçmişdir.

 XX əsrdə Sovet İttifaqının türk xalqlarına tətbiq etdiyi dillə bağlı təcrid siyasəti bu prosesi sistemləşdirdi. Məsələn, Azərbaycan türkcəsi ilə türkmən türkcəsi arasında qohumluq nə qədər güclü olsa da, kiril qrafikasının tətbiqi ilə bir-birini anlamaz hala gəldi. Türkiyə isə öz müstəqil yolunu seçdi və latın qrafikasına keçdi. Nəticədə bir millətin dilləri qardaşlığa baxmayaraq bir-birinə yadlaşmağa başladı.

 Türk dövlətləri arasında münasibətlərin istiləşməsi, ortaq təşkilatların yaranması və xüsusilə Türk Dövlətləri Təşkilatının aktiv fəaliyyəti bu sahədə müsbət addımlar atmağa imkan yaradıb. Ortaq əlifba təşəbbüsü, ortaq dil lüğətlərinin hazırlanması və tərcümə sistemlərinin qurulması bunun nümunəsidir.

 Lakin ortaq dil anlayışı təkcə texniki məsələ deyil. Bu, mədəniyyətlərin bir araya gəlməsi, siyasi iradənin uzlaşması və ictimai şüurun buna hazırlanması ilə bağlıdır. İnsanların gündəlik həyatında işlədəcəyi dil sadəcə qrammatika və leksika deyil — o, həm də yaddaşdır, hissdir, şəxsiyyətin bir hissəsidir.

 Ortaq türkcənin yaradılması mümkündür. Amma bu, bir neçə günün işi deyil. Hər şeydən əvvəl, bu dilin necə olacağı sualı cavablandırılmalıdır. Türkiyə türkcəsi əsas götürüləcəkmi? Yoxsa sintetik, yeni bir normativ türkcəmi formalaşdırılacaq? Hər iki yanaşma həm texniki, həm də siyasi suallar doğurur.

 Türk dilləri arasında qarşılıqlı anlaşıqlıq müəyyən qədər var. Məsələn, Azərbaycan türkcəsi danışan biri Türkiyə türkcəsini çox qısa zamanda mənimsəyə bilir. Amma eyni asanlıqla qazax və ya qırğız türkcəsinə keçid etmək daha çətindir. Burada həm fonetik, həm də leksik fərqlər ciddi rol oynayır. Bu səbəbdən bəzi tədqiqatçılar ortaq dil əvəzinə qarşılıqlı anlaşma platformalarının qurulmasını daha real addım hesab edirlər.

 Əgər ortaq bir türkcə hədəflənirsə, bu, mərhələli şəkildə həyata keçirilməlidir:

1.     Türk dövlətlərinin ortaq terminoloji bazaları hazırlanmalı;

2.     Ortaq sözlük və dil texnologiyaları (avtomatik tərcümə sistemləri, nitq tanıma proqramları və s.) inkişaf etdirilməlidir;

3.     Təhsil sistemində qarşılıqlı tədris proqramları tətbiq olunmalı (məsələn, Azərbaycan məktəblərində qazax və ya türkmən türkcəsi seçmə fənn kimi);

4.     Ortaq media məkanları formalaşdırılmalı (TV, radio, internet platformaları vasitəsilə şivə fərqləri ilə zənginləşdirilmiş ümumi türkcə yayımı təmin edilməlidir).

 Bunlar reallaşarsa, türk dilləri arasında “beş səsli” bir harmoniya yaranar. Bir musiqidəki müxtəlif alətlər kimi, hər biri öz rəngi ilə, amma eyni melodiyanın içində səslənər.

  “Bir millət, beş səs” ifadəsi həm gerçəkliyi, həm də idealı özündə birləşdirir. Biz bu gün fərqli dillərdə danışırıq, amma eyni tarixi daşıyırıq. Ortada tək bir “türk dili” yaratmaq bəlkə də çətindir, amma ortaq türkcə məkan yaratmaq mümkündür. Bu, siyasi iradə, mədəni əməkdaşlıq və milli kimliyə bağlı şüurlu bir yanaşma tələb edir.

 Ortaq türkcə — bu gün mümkün olmasa da, sabah üçün hazırlanmalı bir yol xəritəsidir. Bu yolda atılan hər bir addım bir millətin öz səsini yenidən tapması deməkdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.07.2025)

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

NİGAR RƏFİBƏYLİ             

TOY

Deyirlər ki, qısqanırsan, anasan, əlbət,

Oğlun bu gün toy eləyib səndən ayrılır.

Mən nə deyim, bu sözlərdə var bir həqiqət,

Elə bil ki, ruhum təndən ayrılır.

Ürəyimdə fərəh də var, qısqanclıq da var;

Körpəlikdən sinəm üstə böyütdüm onu.

O böyüdü, böyüdükcə coşdu arzular,

Kaş görəydim, dedim, bircə oğul toyunu.

İndi bizə gəlin gəlir, toy-düyün gəlir,

Daha da gur yanacaqdır evin çırağı.

İstədiyim, gözlədiyim gözəl gün gəlir,

Kim istəməz belə qəşəng, əziz qonağı.

Qoy cəbhələr ayırmasın bizi övladdan,

Qoy aparsın oğulları gözəl gəlinlər.

Qara bulud asılmasın göydən heç zaman,

Yurdumuzun üzərində parlasın səhər.

Müharibə, qan olmasın, tufan olmasın,

Qısqanclığın atəşini söndürər ürək.

Kaş toy olsun, bayram olsun, hicran olmasın,

Kama yetsin ürəklərdə bəslənən dilək.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.07.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Azərbaycan SSR xalq artisti, professor Zöhrab Adıgözəlzadənin adı musiqimizə silinməz yazı ilə yazılıbdır. Bu gün onu xatırlamağa borcluyuq. Axı bu gün onun doğum günü – anadan olmasının 85-ci ildönümüdür.

Zöhrab Adıgözəlzadə1940-cı il iyulun 3-də Bakı şəhərində anadan olub. 1962-ci ildə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasını bitirdikdən sonra orada müəllim, dosent, professor kimi fəaliyyət göstərib. O həm də konsert fəaliyyəti ilə məşğul olub, Azərbaycan, rus, Avropa bəstəkarlarının əsərlərini ifa edib.

1990-cı ildən ömrünün sonuna qədər Əskişəhər Anadolu Universitetinin Dövlət Konservatoriyasında kafedra müdiri vəzifəsində çalışıb.

Mükafatları

- Milli musiqi mədəniyyəti sahəsindəki xidmətlərinə görə 1967-ci ildə Azərbaycanın əməkdar artisti, 1982-ci ildə isə xalq artisti fəxri adlarına layiq görülüb.

- Azərbaycan SSR Ali Sovetinin Fəxri fərmanı — 24.02.1979

Uzun sürən xəstəlikdən sonra bəstəkar 24 may 2012-ci ildə vəfat edib. Mayın 25-də Bakı Musiqi Akademiyasında onunla vida mərasimi keçirilib.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.07.2025)