Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Sizlər üçün çağdaş yazıçı və şairlərimizin ən yaxşı ədəbi nümunələrini seçərək təqdim edəcəyik.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

NƏSR

VARİS

QAR YAĞMASIN...

(Hekayə)

Dünyanın ən yaxşı nəsnələrini görmək və onlara əllə toxunmaq mümkün deyil. Onları yalnız hiss etmək mümkündür.

                                                             Helen Keller

Gecənin bir aləmində N. İ.-nin yuxudan qan-tər içində oyanması var idi. Üstünə şığıyan nəhəng tank qabağına qatıb onu bağrı yarılınca qovduğundan, özünü salamat görəndə “şükür” deyib Allaha dua edərdi. Amma bu gecəki yuxusu daha dəhşətli alınmışdı, uğultu qoparan zirehli maşın onu haqlayıb altına almış, tikə-parça etmişdi, həmin bu tikə-parçalar havada qan axıda-axıda uçuşur, sanki rəqs edirdilər.

Ayılandan sonra daha yata bilməmişdi. Pəncərənin zülmət qaranlıq rəsmi işıq naxışlarıyla əvəz olundu nəhayət ki.

İşdən bir günlük icazə almışdı. Müdirinə demişdi, sabah rəhmətə gedənimin ildönümüdür, rayona gedib qəbrini ziyarət eləyəsiyəm. Müdir bir kəlmə “Kimdir ki” sualını verəndə “Doğmamdır” cavabını ünvanlamışdı. Müdir də daha dərinə getmədən “Get, Allah rəhmət eləsin” söyləmişdi. Amma hər halda, ardınca “Məktubları çox da nəzarətsiz qoyma” tapşırığını da vermişdi.

Məvacibi aşağı olsa da işindən razıydı, şirkətə gələn məktubları saf-çürük edər, üç yerə bölər, sonra da ən əhəmiyyətliləri barədə xülasəni müdirinə çatdırardı, müdiri də kefi düşəndən-düşənə dördqat buxağına sığal çəkə-çəkə tərif və təkliflərin bəzilərinə, öz aləmində ən tutarlılarına, cavab verərdi, şikayətlər isə üzü qara halda qara zibilqabına tullanardı. N.İ.-nin fikrincə, məktublar sözlərdən xeyli kəsərlidirlər. Sözü deyirsən, keçib gedir. Tutalım, biri səni sözlə yamanladı, bir tərs sillə kimi dəyib getdi. Məktubsa daha uzunmüddətli təsir gücünə malikdir. Ta ki məhv etməyincə dəfələrlə gözünə soxulub səni incidə bilər.

İşini çox sevir, necə də olmasa çörək ağacıdır. Müharibə qurtarandan bura düzəlib. Bir qolu olmadığından bu cür yüngül iş lap göydəndüşmədir onunçün. Yeganə narahatçılığı bir diliqurumuşdan eşitdiyi “elektron məktublar kağız məktubları sıradan çıxaracaq” kəlmələridir, “görəsən haçan” müəmması ilə baş-başa qaldıqca üzülür.

Evdən ertədən çıxmalıydı, beş yaşlı oğlunun başını tumarladı, növbəti dəfə içindən inilti qopdu. İtirirdisə, barı az işlək olan sol qolunu itirərdi. Nə etmək istəyirsə, qeyri-ixtiyari, on iki santimetrlik çıxıntıdan ibarət sağ qolu irəli atılır...

Həyat yoldaşına bir az xərclik verdi, dedi, rayona gedirəm, il mərasiminə, evə ayın-oyunu özün alarsan, ağ köynəyimi də ütülə.

Həyat yoldaşı onun əsəbi olub da bəzən boş yerdən bomba kimi partlamasına vərdiş etdiyindən, kimin yas yerinə getdiyini soruşmadı, “əlbət, iş yoldaşlarından kiminsə nəyidirsə ölən” düşünərək “sağ-salamat” söylədi. Və paltar dolabından ağ uzunqol köynəyi götürüb ona ütü çəkməyə başladı. Köynəyin sağ qoluna keçəndə qadının doluxsunması, dodağının səyriməsi N.İ.-nin gözündən yayınmadı.

Kədər bəzən insanın üzündə olur, bəzən içində. Üzdəki anidir, içdəkisə daimi.

O, əslində həyat yoldaşının xətrini istəyirdi, üstünə qışqırması da özündən asılı deyildi. Bir sinifdə oxumuşdular, elə ilk dərs günündə əsmər bənizli bu qızdan xoşu gəlmişdi. Evlənəndə Leyli və Məcnun sevgisiylə evlənmiş, müharibəyədək tək balalarını bəxtəvərlik içində böyüdərək bir-birinə can deyib can eşitmişdilər. Elə ki müharibəyə getdi, ağır yaralanıb, qolunu da itirib geri döndü, sanki tamam başqa birisi oldu. Əsəbi, səbirsiz, deyingən...

Oğlu idi, salamat qolunu dartırdı. “Mənə avtomat alarsan” deyə arzusunu dilə gətirdi. Avtomat?  Elə bil, N.İ.-nin üzünü qarsıya-qarsıya bir alov keçdi. “Yox, avtomat yox, sənə maşın alacam!”, - dedi. Çox ucadan dedi. Təmirsiz divarın suvağından bir parçanın qopub düşməsi ilə telefonunun mesaj siqnalı bir-birini necə tamamladısa, öz səs tembrinə təəccüblənməyə macal tapa bilmədi.

Əmin idi, yazan həmin o əcnəbi araşdırmaçı jurmalist xanımdır, o qır-saqqızdır.

“Axı necə bir hissdir, sap-sağlam gedirsən, bir əzanı – özü də ən vacib əzanı itirib gəlirsən? Və heç şikayətlənmirsən? Bunun psixoloji şərhini açın, çox xahiş edirəm. Tutuquşu kimi təkrarlamayın amma, “vətənə borcumu verirdim” kəlmələri mənə əsla səmimi görünmür...”

Səs yolladı: “Mən tam səmimiyəm”.

Həyat yoldaşının “yenə odur” sualına başını tərpətməklə cavab verdi, qapıdan çıxhaçıxda gözü divara vurulmuş rəsmə sataşdı. Ev sahibinin dediyinə görə, rəsmi rəssam əmioğlusu çəkmişdi. Qışın bəyaz qar örtüyünün hökmranlığı altında daxma və bir neçə şam ağacı olduqca bəxtəvər görünür. Günəşin şəfəqləri qar hüdudsuzluğunda əks-səda verməkdədir... Hər kimdisə, bərəkallah, gözəl çəkmişdi.

Dərindən düşündükcə anlayırsan ki, sevdiklərindən başqa, hansısa bir canlı olmayan əşyanı, cismi də sevirsən. O da qarı sevirdi. Bəlkə də, dünyaya qarlı gündə gəldiyindən, bəlkə də bir vaxtlar qarın üzərinə uzanıb səmanın hüdudsuzluğuna baxdıqca xoşbəxtlik duyduğundan idi bu. Qar yağdımı, heç nə onu qəhvəyi rəngli meşin əlcəklərini taxaraq qarı topalayıb qar adamı düzəltməkdən, qartopu oynamaqdan saxlaya bilməzdi. Hətta müharibə zamanı da qarlı ərazidən keçid edəndə hamının təəccübünə rəğmən qarın üzərinə atılıb qar adamı düzəltdiyi, əsgər yoldaşlarına qartopu atdığı olmuşdu...

Kəsik qolu sızıldadı.

...Qarabağ səmtə gedən avtobuslar çox seyrək hərəkət edir. Avtovağzala çatıb xeyli gözlədi, sonra daha gözləyə bilməyib bədxərclik elədi: bir boş yeri qalmış yol maşınına mindi. İli xeyli köhnə olan dördgöz idi.

Gözlərini yumdu.

Ötən il birinci ildönümündə qəbristanlığa getməsini xatırladı. Onda getmək daha məşəqqətli idi. Necə çətinliklə icazə almışdı, neçə saat nəqliyyat gözləmişdi, yoxlamaları necə zülümlə adlayaraq gedib mənzil başına çatmışdı. Məzarın sinədaşı əvəzi qoyulmuş mişar daşını silib təmizləmişdi, ot-ələfi, tikanları yolub bir kənara atmışdı...

Gecə yuxusuzluğu özünü göstərirdi. Bir anlıq mürgülədi. Yenə üstünə zirehli maşın şığıyanda necə dik atıldısa yanında əyləşmiş orta yaşlı kişini də səksəndirdi.

Başını qatmaq, yolun uzunluğunu gödəltməkçün istədi yol yoldaşı ilə söhbətləşsin. Zalım oğlunun sifətindən zəhrimar yağır. Beləsiylə kəlməmi kəsmək olar? Fikrindən daşınıb gələcək haqda düşünməyə başladı. Özü heç, özü yazılıb qurtarmış, nöqtəsi qoyulmuş məktub kimidir. Oğluyla bağlı düşündü. Onu mahir bir güləşçi eləmək, çempion kürsüsündə görüb qürrələnmək ən böyük arzusuydu. Arzu çox böyük olmalıdır ki, özünə də yetməsən, barı həndəvərində daldalana biləsən.

Özü vaxtı ilə çox ümidverici güləşçi olmuşdu. İç yarışları da qazanmışdı, dış yarışlarda da uğurları az olmamışdı. Medallarını, kuboklarını, diplomlarını evin bir küncünə düzüb fəxrlə nümayiş etdirərdi. Müharibədən yarıcan qayıtdıqdan sonra hamısını dolaba basıb gizlətdi. Bədbəxt olduğu düzəngahdan xoşbəxt olduğu zirvəyə baxmaq insanı çox incidər.

“Naşükür olma. Buna da şükür de. Özündən yaxşıları görüb dərd çəkməkdənsə özündən betərləri görüb ovun. Tetraameliya deyilən bir xəstəlik var, insan anadangəlmə əllərsiz və ayaqlarısz olur...” Həyat yoldaşı bir dəfə onu zorla psixoloq yanına aparmışdı, bunları psixoloqdan eşitmişdi.

 “Britaniyalı Rik Allen tək əllə mahir zərb alətləri ifaçısı, alman Klaus Ştauffenberq tək gözlə məşhur sərkərdə, rus Aleksey Meresyev hər iki ayağı olmadan as təyyarə pilotu olub. Avstraliyalı Nik Vuyçiç isə hər iki ayağı və hər iki əli olmadan xarici ölkələri gəzib, kitablar yazıb, üzüb, dünyanın ən uğurlu motivasiya kouçu olub...” Bunları da.

Üçyolda dayandılar. Sürücü elan etdi ki, kim istəyir çay içsin, kim istəyir gedib təlabatını ödəsin, amma iyirmi dəqiqəyə çıxasıyıq.

Bir tərəfi bürüşmüşdü, maşından düşdü, var-gəl elədi. Susuzlamamışdı əsla, di gəl, susatan oğlanın suyu şirin gəldi, eynən rəhmətlik qardaşına oxşatdı onu. Müharibəyə hər ikisi birlikdə, könüllü getmişdilər. Bu, yalnız müharibə qurtarhaqurtarda yaralandı, ora kimi gedib çıxa bildi. O yazıqsa on günün əsgəri oldu, səngərdən çıxarkən snayper gülləsinə tuş gəldi. Müharibənin öz qanunları var. Silah açılmağa bir an yubansa, daha əsgər əlində deyil, torpaqda - şəhid yanında atılıb qalasıdır.

Susatandan suyu alanda yenə salamat sol qolu gözünü döyüb qaldı, topal sağ qolu ondan qabaq irəli atıldı.

Bu qədər bənzərlikmi olar? Nə səbəbdənsə, qardaşıyla adaş olub-olmadığını yoxlamaq üçün susatanın adını da soruşdu. Yox, adaş deyildilər.

Qardaşı tələbəydi. Fizikanı mükəmməl bilirdi. Hətta ixtiralar da edirdi. Deyirdi, fizika ilə metafizika arasında bir qırmızı xətt var, o xəttin həndəvərində bütün qanunlar istisnasız olaraq insanlığın xeyrinə çalışır. Deyirdi, orada hətta arzuların gerçəkləşməsi adlı bir qanun da mövcuddur.

N.İ.-nin yenə oğlu var, davamçısı var. Yazıq qardaşı heç evlənməyə belə macal tapmadı. Ailə qurmadan ölənlər tək özləri ölmür ki. Dünyaya gətirməli olduqları övladlarını da özləri ilə torpağa gömürlər. Həyat deyilən nəsnə əslində ən böyük zordur, doğulanda da sənin istəyin nəzərə alınmır, öləndə də. Hər şeyi sənin əvəzinə həll edirlər. Birini valideyinlərin, digərini əcəl.

“Siz səmimi deyilsiniz bu cavabınızla. Necə yəni, “Vətənə canım da qurbandır”? Bu pafos, bu taftalogiya nəyə lazımdır axı? İnsan canını - ən əziz mövcudiyyatını niyə versin? Əsaslandırın görək də. Bir fakt deyim. İkinci Dünya Müharibəsindən sonra Sovet şəhərləri müharibədən şikəst qayıtmışlarla doldu. Əllərini, ayaqlarını itirmiş bu insanların çoxu mövcud halları ilə daha heç kəsə lazım olmayacaqlarını sanıb evlərinə qayıtmır, bomj həyatı sürürdü. Medallarını sinələrinə düzüb küçələrdə dilənir, qənimət əldə etdikcə içkiyə verirdilər. Pulları azlıq eləyəndə vodka və samaqon əvəzinə “Troynoy” odekalon içirdilər. Onlardan kəsif tər, çirk, sidik  qoxusu gəlirdi...”

Yola düzəldilər.

“...Dövlət məxvi qərarla bir gecədə bütün ölkə boyu onların hamısını yığıb pasportlarını, hərbi biletlərini, orden və medallarını əllərindən alaraq Xarkovdakı, Krımdakı, Yerevandakı, Barnauldakı, Sibirdəki internat evlərinə doldurdu... Onları həm müharibə qəhrəmanı statusundan, həm də ümumən insan statusundan məhrum etdilər. Bu cür aqibətdən qorxmursuz yəni?...”

Bir kəlmə “Xeyr, qorxmuram” səsini atdı.

Az keçmiş işğal edilmiş ərazilərə - düşmənlə təmas xəttinə çatdıqca addımbaşı postlar başladı, yoxlanışlar səngimək bilmədi. Otuz il düşmən əsarətində qalmış yurd yerlərinin çox dəhşətli və miskin görünüşləri var. Dörd tərəf xarabalıqdı, damsız, qapı-pəncərəsiz divarlar əlsiz, ayaqsız, gözsüz əsgərlərdir sankı...

Qəbristanlıq şosse yoldan azacıq aralıda yerləşir, maşından düşən kimi torpaq yolla ora səmt aldı. Tez də səbirsizlənib kol-kosun arasıyla kəsə getməyə başladı. Belə baxanda, on addım da on addımdır.

...Çatdı.

Qara qarğalar qarr deyə-deyə qırıldaşır, yerə cumub təzədən fəzada qanad çalırdılar.

Ətrafa nəzər saldı. Ondan başqa daha bir nəfər vardı, hardasa iyirmi addım aralıda, bir məzarın qarşısında əlil ağaclarına dirənib dayanmışdı.

Burda məzarlar hamısı bir-birinin ekiz qardaşıdır sanki. Burda sərdabələr, bahalı-ucuz mərmərlər, qranitlər, dekorativ hasarlar, ağaclar, gül-çiçək fərqlilik yaratmır əsla. Bütün qəbirlər bir-birinin oxşarıdır: kiçicik bir qum təpəsi, üzərində dik qoyulmuş mişar daşı. Daşın üzərinə də sahibinin cızılaraq yazılmış adı.

Bu qadın usanmadımı yazmaqdan?

“Minetik rəqabətin fəlsəfi-antropoloji kateqoriyaları arasında qurbanvermə təzahürü xüsusi çəkiyə malikdir. Ümumən, insan cəmiyyətindəki mədəni institutların genezis problemləri daim olub və olacaqdır. Zira, sakral və profan dünyalar arasındakı vasitəçi kimi təkgözlü, təkayaqlı və təkqollu əcaib və qorxunc qəhrəmanların yaradılması...”

Gerisini oxumadı. Yadına Təpəgözün nağılı düşdü.

...Ziyarət edəcəyi qəbrin yanına çatan kimi daşı öpdü, sonra diz çökdü. Qəhərli səslə xitab etdi:

-Xoş gördük. Necəsən?

-....

-Bizsiz necə yaşayırsan? Darıxmırsan ki?

-...

-Biz hamımız bir yerdəyik. Amma səni burda yalqız qoymuşuq. Vəfasızıq biz. Çox vəfasızıq.

Sol qolunun barmaqlarını sağ qolunun kəsik yerinə sürtə-sürtə, sanki o yeri ovudaraq bir xeyli dayandı. Qəhvəyi rəngli meşin əlcəyin sağ tayını cibindən çıxarıb qəbrin üstünə qoydu, “əlcəyini gətirdim, qışda üşüməyəsən deyə” söyləyəndə qəhər onu necə boğdusa, zülüm-zülüm ağlamağa başladı.

Heç keçən il gələndə bu qədər dərdlənməmiş, bu qədər göz yaşı tökməmişdi. Bəlkə keçən il ilk il idi, hələ təzəydi, isti-istiydi dərdi. Baxırsan, bəzən yaralar zaman keçdikcə sağalmaq, qaysaq bağlamaq əvəzinə daha da qövr edirlər...

Çiyninə əl toxunanda əmin oldu ki, həmin o digər ziyarətçidir. Meh onun kəsilmiş ayağının boşluğuna sarılmış şalvarının balağını yelləməkdəydi.

-Sənin qolundur, elə?

Gələn soruşdu. O başını tərpətdi. Gələn başı ilə ayağına deyil, iyirmi addım aralıdakı qəbrə işarə elədi:

-Mənim də ayağımdır.

Sonra da içini çəkib “Bilmirəm, qola-qıça rəhmət düşürmü. Allah bütün ölənlərə rəhmət eləsin” söylədi. N.İ.-dən çox şeylər soruşacaqdı, kimsən, nəçisən, haralısan, hansı döyüşdə itirmisən qolunu və sair və illaxır. Özü barədə danışacaqdı, kimdir nəçidir, haralıdır, hansı döyüşdə itirib ayağını... Ətrafdakı bəzi qəbirlər barədə də məlumatlıydı, bir-bir anladacaqdı, bu filankəsin sağ ayağının qəbridir, bu bəhmənkəsin sol qolunun... Bu, nisbətən enli qəbirdəsə filan bədbəxtin hər iki ayağı yatır...

N.İ. anidən yadına saldı, sağ qolunu bükərdi, əzələləri qabarardı, uşaqlar gəlib barmaqlarını basaraq “uy da, dəmirdir, dəmir” deyərdilər. Həyat yoldaşı də o əzələni oxşamağı çox sevərdi... Ürəyi necə qübar etdi. Əlini get-gedə hamarlanmaqda olan qəbir-təpəliyə sürtüb pıçıldayaraq soruşdu:

-Əzələn durur?

Ardınca lap qara fikir dolandı başında. Yəqin iki ilə qolunun əti də çürüyüb, tək sümüyü qalıb.

Həmdərdi danışmaqdaydı: -Sən ildə bir kərə gəlməyinə baxma, mən tez-tez gəlirəm. Nə işdisə, kəsik ayağımın yeri yay-qış buz kimi olur, təkcə bura gələndə qızınır.

Onunsa indi fikri burdan çox-çox uzaqlardaydı. Yeddincidə oxuyurdular. Həmin qış dizəcən qar yağmışdı. Həyatında gördüyü ən bol qar idi bu. Evlər həm aşağıdan, həm yuxarıdan qarla örtüldüklərindən nazik zolaq kimi görünürdülər. Qızlı-oğlanlı hamısı dərsə girməyib məktəbin həyətində qartopu oynayırdı. O, hamıdan çevikiydi, əllərini tam aralayıb qara dirəyərək bir-birinə yaxınlaşdırdıqca böyük qar topası yaradır, xışmalayıb iri-iri qartopuları düzəldir, sinif yoldaşlarını nişan alıb vururdu. Və əsmər bənizli bir qız üçün də qartopu düzəldib verməyə macal tapırdı...

Dərindən ah çəkdi. İnnən belə bir qolla qaradamımı düzəldəsiydi, qartopumu oynayasıydı?

“Hər halda mən bu sirri açmaqda acizəm. Qəhrəmanımın portretini tam yaratmaq üçün hətta sizin orta məktəbdəki sinif rəhbərinizlə də danışmışam. O xatırlayır ki, bir dəfə dərsdə söz orqan transplantasiyasından, könüllü donorlardan düşübmüş. Siz demisiniz, insanın hər bir əzası onun üçün o qədər dəyərlidir ki, nəyinsə xatirinə onlardan imtina etmək ağlasığmaz görünür. “Yüz min nədir, milyon olsun, milyard olsun, mən heç nəyimdən imtina etmərəm” demisiniz. Bəs necə oldu, cəmi bir neçə ildən sonra...”

Yanındakı şəxs yasın oxuyurdu. Oxuyub bitirdi. Bununla sağollaşıb getməyə başladı. Bir qədər getmişdi, dayandı, qəbirlərdən birinin qarşısından geriyə qanrılaraq söylədi:

-Naşükür olma. Bizə şükür. Bu bədbəxt oğlu bədbəxtin yanında mərmi necə partlayıbsa gözü pırtlayıb çıxıb. Gözünün qəbridir.

Üşəndi. Tükləri biz-biz oldu.

Növbəti mesaj özünü çox gözlətmədi:

“Cənab qəhrəman, istəyərsinizmi, sizə ən bahalı bionik protez hədiyyə edilsin? İstəyərsinizmi, bank hesabı açılıb ora pul yatırdılsın? Nəsə bir istəyiniz varmı?”

Qarğalar lap fəallaşmışdılar, cəmləşib yerdə nəyisə dimdikləyirdilər.  Uşaqkən nənəsindən eşitmişdi ki, qarğalar aşağıdan uçuşanda, bir yerə toparlaşanda qış sərt gəlir.

Görən, bu qış qar yağacaqdımı...

Gözü “Nəsə bir istəyiniz varmı?” sözlərinə ilişib qaldı. Bir xeyli keçəndən sonra – artıq yavaş-yavaş çıxışa doğru getməkdəydi - cavab yazdı. Yazdı ki, “Bəli, var istəyim. Elə edin, bu qış qar yağmasın...”

Şosse yoluna çatdı. Yol maşını ilə rastlaşmaq fikriylə bir xeyli üzüaşağı piyada irəlilədi. Təpəni aşanda qarşısına ilginc bir mənzərə çıxdı. İnsanlar, texnika bir-birinə qarışmışdı. Nəhəng bir ərazidə tikinti işləri gedirdi. Xarabalıqların yerində sırayla ağappaq, üstü qırmızı damlı evlər tikilirdi.

Birdən haradansa içinə ümid axını dolmağa başladı. Sanki qanadlandı, səmanın əngilliklərinə qalxdı. Fizika ilə metafizika arasında bir qırmızı xətt var, o xəttin həndəvərində bütün qanunlar istisnasız olaraq insanlığın xeyrinə çalışır. Orada hətta arzuların gerçəkləşməsi adlı bir qanun da mövcuddur.

Bax ora səmt aldı.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.09.2025)

Rəqsanə Babayeva,

Beyləqan rayon Mədəniyyət Mərkəzinin rejissoru, “Gənclik” xalq teatrının rəhbəri, yazıçı. “Ədəbiyyat və İncəsənət” üçün

Kitab, insan düşüncəsinin ən etibarlı daşıyıcısıdır. O, yalnız söz yığını deyil, xalqın yaddaşı, mədəniyyətin aynası, gələcək nəsillərə ötürülən bir ruh mirasıdır. Hər səhifəsi bir səs, hər fəsli bir dünya deməkdir. Lakin çağımızın sürətli ritmi kitabın ömrünü də yeni bir mərhələyə gətirib – kağızın sehrindən elektron ekranların işığına.

Kağızın sehri: oxumağın zövqü

Kağız kitabı əlinə aldıqda onun qoxusunu, vərəqlərin səslərini, səhifələrin toxumasını hiss etmək mümkündür. Bu sadəcə nostalji deyil, oxuma təcrübəsinin mahiyyətidir. Çünki kitabla insan arasında yaranan bu fiziki əlaqə düşüncəni dərinləşdirir, diqqəti cəmləyir, oxunanları qavramağa və yadda saxlamağa kömək edir. Elektron ekranlar rahat və sürətlidir, amma kağız kitab oxumağın yaratdığı duyğu və diqqət ritmini tam əvəz edə bilmir.

Kitab oxumağın mahiyyəti

Oxumaq yalnız sözləri gözlə görmək deyil. Oxumaq, insanın dünyagörüşünü formalaşdırmaq, düşüncə sərhədlərini genişləndirmək, empati və yaradıcılığı inkişaf etdirməkdir. Klassik ədəbiyyatın, poeziyanın və tariximizin əsərləri bu mahiyyətin ən güclü vasitələridir. Hər oxucu kitab vasitəsilə bir səyahətə çıxır – bəzən keçmişə, bəzən gələcəyə, bəzən isə öz daxili dünyasına.

Kitabxanalar: mədəniyyətimizin qalası

Kitabxanalar yalnız kitab saxlama yeri deyil, mədəniyyətimizin, bilik dünyamızın qalasıdır. Orada hər bir kitab oxucu üçün bir açardır. Uşaqlıqdan gəncliyə qədər kitabxanalara gedən insan həm bilik, həm də zövq alır. Bu məkanlar cəmiyyətin düşüncə mərkəzi kimi fəaliyyət göstərir və oxucunun sərbəst seçimi ilə onun dünyagörüşünü zənginləşdirir. Dövlətin və mədəniyyət qurumlarının kitabxanalara diqqət göstərməsi isə yalnız infrastrukturun deyil, ruhun, bilik irsinin qorunması deməkdir.

Elektron kitablar və çağın tələbi

Texnologiyanın inkişafı kitabı daha əlçatan edib. Elektron kitabxanalar, mobil tətbiqlər və audiokitablar gənclərin diqqətini cəlb edir, oxumağı asanlaşdırır. Lakin sürətli istehlak elektron mətbəədə klassiklərin unudulma təhlükəsini də gətirir. Burada balans vacibdir – texnologiya kitabı yayımlayır, amma onun ruhunu qorumaq oxucunun seçimində, müəllifin və kitabxanaların rolunda yatır.

Sözün əbədiliyi

Bir kitab yalnız yazıldığı gündən yaşamağa başlamır, oxucunun onu kəşf etdiyi anla yeni nəfəs qazanır. Kağız da, ekran da sadəcə vasitədir; əsil dəyər, içində daşınan sözdədir. Kitab oxumaq insanı zənginləşdirir, düşüncəni genişləndirir, milli və bəşəri dəyərlərə bağlılığı artırır. Kağız kitablar, kitabxanalar və oxuma mədəniyyəti isə bu dəyərin davamlılığının təminatıdır. Çağımız sürətlə dəyişsə də, kitabın ruhu və insanla olan sadiq bağ heç vaxt köhnəlməyəcək.

“Ədəbiyyat və İncəsənət”

(09.09.2025)

Murad Vəlixanov, “Ədəbiyyat və İncəsənət”

Avqustun 27-də başlayan 82-ci Venesiya Film Festivalı  Sentyabrın 6-da  yekunlaşdı.  Əlbəttə ki, bu bir neçə gündə biz də portal laraq festivalın gedişatı barədə, onun yekunları barədə söz açdıq.

Bir-birindən maraqlı 21 film qalib adı uğrunda mübarizə aparırdı. Bütün dünyanın diqqətini cəlb edən festivalda Azərbaycanda iştirakçılar sırasında idi və ölkəmizi  rejissorluğunu Hilal Baydarovun, icraçı prodüserliyini isə Orxan Fikrətoğlunun etdiyi “Boşluğa xütbə” filmi  təmsil edirdi. Nə olsun ki, müsabiqədənkənar. Əsas iştirakdır.

Favoritlər sırasında yer almayan  və qalib olma yüzdəsi çox olmayan  Hollivud rejissoru  Cim Carmuşun  “Ata, ana, bacı, qardaş”  filmi  Venesiya Film Festivalının ən yaxşı filmi seçildi  və  “ Qızıl Şir” mükafatını qazandı.  Dueyn Consonun rol aldığı “Crash Machine” idman filmi “Gümüş Şir” mükafatını əldə etdi.  Həmçinin Tunis rejissoru   Kauter Ben Haniyanın  “The Voice of  Hind Rajab”  filmi  festivalın   Qran-Pri mükafatının qalibi oldu.  Bundan başqa, festivalın "Üfüqlər" proqramında Devid Pablosun "En el camino" (Yolda) filmi ən yaxşı film, "Songs of Forgotten Trees" filminə görə Anuparna Roy ən yaxşı rejissor, Cakomo Kovi ən yaxşı aktyor, Benedetta Porkaroli isə ən yaxşı aktrisa kateqoriyalarında qalib oldular. 

Festivalda  “Müsabiqədənkənar bədii filmlər”  bölməsində  rejissor Hilal Baydarovun  ekran əsəri olan  “Boşluğa xütbə”  filminin möhtəşəm təqdimatı baş tutdu.  Mədəniyyət Nazirliyinin tabeliyində fəaliyyət  göstərən  ARKA-nın  dəstəyi ilə  Sentyabrın 5-də  nümayiş olunan film mütəxəssislər və tamaşaçılar tərəfindən böyük maraqla qarşılandı.  Təqdimatdan sonra baş tutan mətbuat konfransı zamanı Azərbaycan mədəniyyəti və kinosu barədə söhbətlər edildi. 

Hilal Baydarovun  “Xütbə” trilogiyasının  sonuncu filmi olan  “Boşluğa xütbə”nin  ideya-estetik məziyyətləri yüksək qiymətləndirildi. Qeyd edildi ki, Azərbaycan ədəbiyyatının,  təfəkkür tərzinin, folklorunun dünyada  təqdimatı baxımından film böyük və əhəmiyyətli yer tutur.  Dahi Azərbaycan şairi və mütəfəkkiri Məhəmməd Füzulinin yaradıcılığının üzərində qurulan filmdə sevgililərin dirilik suyunu axtarması, əslində, insanın daxilindəki məni axtarması kimi mənalandırılır.

Filmin ssenari müəllifləri Hilal Baydarov və  Aysu Akcan,  prodüseri Orxan Fikrətoğludur. Azərbaycan, Meksika və Türkiyə kinematoqrafçılarının ortaq işi olan filmdə əsas rolları Hüseyn Nəsirov, Məryəm Nağıyeva, Rəna Əsgərova, Elşən Abbasov, Orxan İsgəndərli oynayırlar.

Dünyanın ən nüfuzlu üç festivalından biri olan Venesiya Festivalında sayca ikinci dəfə təmsil edilməyimiz filmimizin və mədəniyyətimizin nə dərəcədə inkişaf etdiyindən xəbər verir.  “Tağıyev: Neft”, “Boşluğa xütbə” və yüzlərcə Azərbaycan tədrisatından keçmiş filmlərimiz gün gələcək, bu cür ali mükafatlardan birinə mütləq sahib olacaq və səsimiz bütün dünyada eşidiləcək.

 O gün çox da uzaqda deyil. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.09.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

1937-ci il idi. Səməd Vurğun qəddar Stalin repressiyasına tuş gəlmək təhlükəsi ilə yaşayırdı, çamadanını hazlr qoymuşdu ki, enkevede deyilən qəddar qurumun dəmir üzlü qeyri-insanları gəlib onu aparacaqlar. Ziyalılarımızı gecəylə gəlib sorğu-sualsız aparır, iki erməni və bir rusdan ibarət üçlük onlara səyyar qaydada ölüm hökmü çıxarırdı.

Həmin o 37-ci ildə Səməd Vurğunun tək bir sevincli günü oldu. Dünyaya qızı gələn gün. Adını Aybəniz qoydu.

Onda da sentyabrın 9-u idi. Beləliklə, bu gün Aybəniz Vəkilovanın anadan olmasının 88-ci ildönümüdür.

Azərbaycan Respublikasının əməkdar mədəniyyət işçisi Aybəniz Vəkilova 1937-ci il sentyabrın 9-da Bakıda anadan olub. Azərbaycan Dövlət Konservatoriyası nəzdindəki 10 illik musiqi məktəbində oxuyub (sonra 132 saylı məktəbə dəyişilib), 1954-cü ildə oranı bitirib. Azərbaycan Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsində təhsil alıb, "Azərbaycan dili və ədəbiyyatı" ixtisası üzrə bitirib.

Nizamiadına ƏdəbiyyatMuzeyində kiçikelmiişçivəzifəsində çalışıb. 1975-ci ilin oktyabr ayında Səməd Vurğunun ev-muzeyi açılan vaxtdan burada baş mühafiz olub. O, 2006–2009-cu illərdə Səməd Vurğunun ev-muzeyinin direktoru vəzifəsində çalışıb.

Beynəlxalq Muzeylər Şurasının üzvü kimi Amerika, Norveç və İspaniyada konfranslarda iştirak edib. Səməd Vurğunun yubileyləri münasibətilə 1966, 1976 və 1986-cı illərdə nəşr edilmiş kitablarının tərtibçisi, 1976-cı ildə çəkilmiş "Səməd Vurğun" sənədli filminin elmi məsləhətçisi olub.

1994-cü ildə təsis etdiyi "Səməd Vurğun Fondu"nun prezidenti olub.

Fond tərəfindən muzeyin fəaliyyətinə həsr olunmuş "Vurğun ocağı-25" adlı albom və "Sözləri Səməd Vurğunundur" adlı mahnı diski yaradılıb, internetdə şairin həyat və yaradıcılığına və muzeyin fəaliyyətinə həsr olunmuş sayt açılıb (www.samedvurgun.com).

Şairin 90 illik yubileyi ilə əlaqədar çap edilmiş Ş. Nəzirlinin "Vurğun ömrü məktublarda" kitabının və A. Bayramovun "Vurğun ocağı" kitabının elmi məsləhətçisi və rəyçisi olub. 2003-cü ildə çap edilən İ. Umudlunun "Vəkiloğulları" kitabının da elmi məsləhətçisi olub.

 SSRİ Mədəniyyət Nazirliyinin və Azərbaycan Mədəniyyət Nazirliyinin mükafat və fəxri fərmanları ilə təltif olunub. 1986-cı ildə SSRİ Ali Sovetinin fərmanı ilə "Şərəf nişanı" ordeninə layiq görülüb.

Aybəniz Vəkilovanın muzey fəaliyyəti ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən də qiymətləndirilib, 1997-ci ildə anadan olmağının 60 illiyi münasibətilə ona təbrik məktubu göndərib.

 2002-ci ildə "Əməkdar mədəniyyət işçisi" adına, 2003-cü ildə isə "Prezident təqaüdü"nə layiq görülüb.

2007-ci ildə Türk xalqları mədəniyyətinin inkişafına göstərdiyi xidmətlərinə görə Türk Dünyası Araşdırmaları Beynəlxalq Elmlər Akademiyasının fəxri professoru adını qazanıb.

Aybəniz Vəkilova 2009-cu il iyun ayının 13-də, ömrünün 71-ci baharında həyata gözlərini qapayıb.

Allah rəhmət eləsin.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.09.2025)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Deyir ki: - “Mən atamdan çox şey öyrənmişəm. Onun ömür yolunda özündən sonra qoyduğu təmiz ad və ləyaqət övladlarına bir mirasdır. Atam həmişə işlədiyi Bakı Dövlət Universitetini özünün birinci evi hesab edirdi. O, 60 ildən çox bu universitetdə çalışıb. Onun düşüncəsində Bakı Dövlət Universiteti Azərbaycan elminin bir modeli idi. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100 illiyi qeyd ediləndə atam ən əziz övladının ən xoş günü kimi sevinirdi…”

Haqqında söhbət açdığım Fərəh Əliyeva görkəmli alim, bütün ömrü boyu Cümhuruyyət və mətbuat tarixini araşdıran professor, rəhmətlik Şirməmməd Hüseynovun yadigarlarından biridir. 1961-ci ildə Bakı şəhərində anadan olub. 1984-cü ildə indiki Bakı Musiqi Akademiyasını bitirərək, bu ali məktəbdə müəllim kimi əmək fəaliyyətinə başlayıb, dərs deyib. Sonra akademiyanın elmi katibi, ixtisasartırma fakültəsinin dekanı olub. 1986-1991-ci illərdə aspiranturada oxuyub. 1994-cü ildən 2006-cı ilədək Bakı Musiqi Akademiyasında Elmi katib vəzifəsində çalışıb.

1994-cü ildə "XX əsrin 60-70-ci illərin I yarısında Azərbaycan bəstəkarlarının yaradıcılığında bəzi üslub təmayülləri" mövzusunda namizədlik dissertasiyasını müdafiə edərək, sənətşünaslıq elmləri namizədi alimlik dərəcəsinə yiyələnib. 1995-ci ildən dosent, 2005-ci ildən professor adına layiq görülüb. 2008-ci ildə isə "XX əsrin birinci yarısının tarixi inkişaf kontekstində Azərbaycan musiqi mədəniyyəti" mövzusunda doktorluq dissertasiyasını müdafiə edərək sənətşünaslıq üzrə elmlər doktoru alimlik dərəcəsi alıb. 2014-cü ildə Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin rektoru təyin edilib. 11 may 2018-ci ildən Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Administrasiyasının humanitar siyasət məsələləri şöbəsinin müdiridir. Fərəh Əliyeva həm də Təhsil Nazirliyinin Elmi-Metodik Şurasının musiqişünaslıq və incəsənət bölməsinin üzvü və elmi katibidir. Eyni zamanda Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının üzvüdür. Bir neçə kitabın müəllifidir.

Xidmətlərinə görə müxtəlif dövlət mükafatlarına layiq görülüb:- 2017-ci ildən Azərbaycanın Əməkdar incəsənət xadimi fəxri adını daşıyır. 2021-ci ildə Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafında xidmətlərinə və dövlət qulluğunda səmərəli fəaliyyətinə görə "Şöhrət" ordeni ilə təltif olunub...

Çox səliqəli, xoş xasiyyətli və xeyirxahdır. Ardıcıllığı sevir. Hər bir hərəkətini əvvəlcədən planlaşdırıb, həyata keçirir. Ciddi insan olduğundan, qərarları da ciddi olur. Hər bir qənaəti ağıl və məntiqə söykənir. Sabitliyi çox yüksək qiymətləndirir, bunun üçün hisslərini cilovlamağa hazırdır. Nizam-intizamı xoşlayır. Mükəmməl bir insan olduğu üçün təkcə özünə qarşı deyil, ətrafdakılara qarşı da tələbkardır. İdeal sahibədir. Səhərdən axşama kimi işlə məşğul olsa da, heç vaxt evindəki nizamı başqasına tapşırmır. Mehriban və qayğıkeş xanımdır. Liderlik qabiliyyəti yüksəkdir. Vaxtını bölüşdürməyi bacarır, necə deyərlər, həyatının bir tərəfi digər tərəfə görə heç vaxt əziyyət çəkmir, hər yerdə vaxtında olur və hər şeyi nəzarətdə saxlaya bilir...

“Böyük mütəfəkkir Əli bəy Hüseynzadənin məqalələrindən birində çox maraqlı detal oxumuşdum. Qeyd edirdi ki, avropalıların mədəsində həzm olmaq istəmirsinizsə, onların beyinlərinin məhsullarını həzm edin. Yeni nəsil diasporumuz artıq mədədə həzm olunmayacaq, ancaq onlar özləri beyin məhsullarının yaradıcıları olmalıdırlar. Bu həm də Azərbaycan diasporunun hədəfidir. Davamlı işi yeni nəsil həyata keçirə bilər. Onlar artıq həmin ölkələrin bərabərhüquqlu vətəndaşları kimi işləməlidirlər. Akademik səviyyə o qədər dərin, nüfuzedici olmalıdır ki, sözü keçərli olsun, səsi eşidilsin. Xaricdə yaşayan soydaşlarımız bir məsələni dərindən bilməlidirlər ki, onların missiyası Azərbaycanın mənafeylərinə uyğun haqqın, ədalətin carçısı olmaq və bunu ustalıqla həyata keçirməkdir.”- söyləyir…

Şən, gülərüz, diqqətli, nəzakətli və nəcibdir. Xaraktercə realistdir, həyatdan nə istədiyini yaxşı bilir. Məntiqə söykənməyən arzular haqqında xəyal qurmağı mənasız sayır, həm də sevmir.

O, öz imkanlarını adekvat qiymətləndirməyi bacarır və həmişə yalnız öz gücünə arxalanır, üstəlik çox məsuliyyətlidir. Bütün bunlarla yanaşı, dövlətə, dövlətçiliyə sidqi ürəkdən bağlı və sadiqdir. Bu yolda xidmət etməkdən zövq alır. Sanki ömür bitər, amma işlər bitməz!- devizi onun üçündür...

Deyir ki:- “Vətənin, millətin taleyi anlayışı ortaya gələndə biz dəmir yumruq kimi birləşə bilirik və bu yumruğun gücü çox qüvvətlidir.”

Bəli, Ali Baş Komandanın timsalında biz bu yumruğun necə Zəfər çaldığının şahidi olmuşuq. Sentyabrın 7-si Fərəh xanımın növbəti ad günü oldu. Əminik ki, yeni yaşıbda da o, yalnız uğurları sıralayacaq.

Fərəh xanıma fərəhli günlər arzusu ilə.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.09.2025)

Azadə Novruzova,

şair, publisist. “Ədəbiyyat və incəsənət”

   Tamxil müəllimi tanıyandan Vətəni, yurdu necə əziz tutduğunun şahidiyəm. Hələ çoxdan “Bütöv Azərbaycan” deyib durub. Deyir niyyətimə o qədər kəm baxanlar olub. Amma arzuya, niyyətə qoruq-qəytağ yoxdur. Gəlir könüldən keçir və səni rahat qoymur. Ürəyin o istək üçün atdanır.

Bir ağbirçəkdən eşitmişdim deyərdi ki, könlündən həmişə gözəl istəklər keçir. Allah verəcək, nəsib edəcək. Sən eləcə sidq ürəkdən arzula.

 Deyirəm Tanrı sənə gözəl bəxt-tale yaza, fələk görə oddana. Götürüb ağ kağıza qara dağıda. Sən də bir ömür qaragün olasan. Qanın bir, canın bir, dilin bir, xeyir-dıvan (duan) bir, oturub-durduğun bir ola gavır gələ aradan məftilli hasarlar çəkə. Və həmən gündən o tay o tayda qala, bu tay bu tayda. Olasan indən belə o tay Azərbaycan, bu tay Azərbaycan.

Düz (1828-2025) 197 il ayrılıq odunda qovrulasan, yanasan. Hadisənin cəbrini hesablamaq adi, yazmaq asandır. İki min iyirmi beş çıx min doqquz yüz iyirmi səkkiz bərabər oldu yüz doxsan yeddiyə. İndi gəl bu illərdə yaşananları yaz. 197 kitab da bəs etməz. Heç cürə sadələşmir ki, sadələşdirəsən, ortaq məcrəc tapasan, qüvvətə yüksəldəsən, kokaltına alasan, kəsrə çevirəsən, kəsirdədirsə kəsirdən azad edəsən, vurasan, böləsən, toplayıb, çıxasan. Yüz minlərlə taledən bəhs edəsən, milyonlardan söz açasan.Yerində qalan doğmalarına ara açılanda gedib qardaşımı, bacımı, əmimi, dayımı, xalamı, bibimi axtarın tapın vəsiyyəti ilə dünyasını dəyişənlərin ruhları hələ də sərgərdan, hələ də Arazın üstündə dolanırlar. Bu dərdin dəvasını niyyət edirik ki, ara açıla, get-gəl ola üstüaçıq, qaysaqsız yaralar qəvr edə yavaş-yavaş sağala. Heç buna kəm baxarlar, ay gavır?

    Yaxşı adamın səni arayıb, axtarmağı sevincdir. Tamxil müəllimin zəngi həmişəki kimi xoş oldu. Xudafərinə bir səfərimiz olacaq, Sizi də ürəyimizdən keçirtdik, uyğun olacaq? Götür-qoy etmədən bəli dedim. Elə isə hazırlanın gedib Xudafərini ziyarət edəcəyik. Təşəkkür etdim, sağollaşdıq. Bir iki gün sonrakı zəngində səfərimiz Laçına olacaq deyəndə yenə bəli dedim, niyə belə oldusunu soruşmadım. Çünki, niyə sualı çoxdan bilirəm ki, cavabsız olur. O sualı heç kimə vermirəm. Bu gün gəldi, o gün də gələcək. Laçına deyib gülə-gülə getdiyimiz kimi Xudafərinə də gedəcəyik. Araz Həkəri kimi sevincdən coşub daşacaq.

   Ortancılımız Nicatın tələbə adı qazanmağı, Laçın səfərimizin sevincinə qarışdı. Nicatla çıxdıq yola. Yazımızı yazana şükürlər olsun. Qərib bacım səfərimizdən xəbər tutub ismarıc yolladı. Laçının nəfəsinə toxunan 38 ildir ki, dağın o üzündə qalan və Minkənddən əlimizin içi kimi görünən Şəkimizdən əsən mehi doyunca ciyərlərinizə çəkin. Mənim də payımı gətirin. Bu əmanət payın boxcasın Nicat könlündə bağlayıb quşun qanadında xalasına yetirdi. İlahi bizi bütün arzu, niyyətlərimizə beləcə tez yetir. Yazının əvvəlində etdiyim niyyətimizə də işıq sürəti ilə elə yazının sonunda yetək. 

     Araz axar gül ilə, Həkəri coşar sevincdən... Ay Laçın, can Laçın! Biz sənə mehman Laçın!

    Laçınla aramızda çox bağımız var. Dədə-baba qohumluğumuzdan çox əziz günləri xatırlayıram. Ərrəhman babamın qohum əqrabası Minkəndə Şəkidən gedənlərdən idi. Feyzullah baba əli dolu, paylı-püşlü gəlib gedərdi. Yaşıl iri çamadanı bu günkü kimi yadımdadır. Ərrəhman babam ona əmioğlu deyərdi. Misir əmini, İbrahim əmini də xatırlayıram. Evimizdən, isti ocağımızdan hər dəfə bizi özləri özlərinə hay, bizim isə erməni dediklərimiz didərgin salanda üz tutduğumuz tutalgah Laçın və Naxçıvan olub. Kimin gümanı hara çatıb quru canlarını götürüb ora gediblər. Pis günümüzün yiyəsi olublar. Eviniz, eşiyiniz həmişə abad olsun, dar gündə olanın üzünə həmişə açıq qapınızda Allah toy-düyün havasın əskik etməsin. Laçında, Şahbuzda, Naxçıvanın özündə Şəki əsillilərimiz xeylidir. Səs-sədalarını eşidib, yüksək məqamlarından xəbər tutanda şad oluruq.

    Şəki deyəndə əksəriyyət Nuxa Şəkisini düşünür. Yox e mən əzəl Şəkidən, Zəngəzurun qədim Şəkisindən deyirəm. Yaşı tarixin yaddaşına eramızdan əvvəl yazılan, hər daşı tarix olan, əsrarəngiz təbiəti, füsunkar gözəlliyi olan sanki Tanrının öz qələmi ilə çəkdiyi şəkil Şəkimizdən...

    Bakıdan ta Laçınacan keçdiyimiz yolu-izi yaddaşıma köçürdüm. Elə qəribsəmişdim... Bizim Bakıya yolumuz -  Qarakilsə-Bakı avtobusunun gediş-gəlişi Laçından, Şuşadan keçirdi. Yenə də keçəcək!

     Sübh namazına cəm olub, əsr namazına Laçına çatdıq. Səfərdə iştirak edənlər bir-birimizi daha yaxından Laçında tanıdıq. Çoxumuz qahım çıxdıq. Amma bu günə kimi bir-birimizdən xəbərimiz olmayıb. Deportasiya bəlasına bizi düçar edənlər elə özləri bu zülmə düşsünlər. Dünyadan köçənlərindən, qalanlarından xəbərsiz-ətərsiz, diyarbadiyar olsunlar. Laçında şərqi qərbi bütövləşdi Zəngəzurun. Bizim təhər deyim,  “Bitəv Zəngəzur” olduq. Laçın bəxtəvər gəlin kimi bərbəzəkli, üzü gülər qarşıladı bizi.  Bəylik kəndində köçümüzü saldıq. İlahi, şükür sənə. Gül-çiçək, ot-ələf, daş-qaya, dərə-təpə, Həkəri çayı üzümüzə gülürdü. Hələ Laçına qayıdan laçınlıları demirəm. Gözləri gülürdü. Ərk edib sağ əlinizi başımıza qoyun, ay laçınlılar, bizdə yurdumuza qayıdaq dedim. Susub eləcə bir-birimizin dolan gözlərinə baxırdıq. Birimiz sevincdən, birimiz həsrətdən. Bəylik kəndinin ağsaqqalı  Asif müəllim, irəli gəlib qızım, sağ əlimi sənin başına qoyub, sidq ürəkdən deyirəm, Allah sizi arzunuza çatdırsın. Bizim kimi öz evinizə yığışasınız. Hər kəs bir ağızdan Amin dedi.

      Uzaq yolun yorğunluğun alıb, axşamüstü çay qırağına endik. Adaşım Azadə xanımla çayboyu səssiz-səmirsiz aşağı-yuxarı xeyli gəzdik. Həkərinin laylası könlümü dilə gətirdi.

                                        Əzizim nə çəkirəm,

                                        Kim bilir nə çəkirəm.

                                        Şəki, səndən aralı

                                        Gor əzabı çəkirəm.

                                                  *

                                        Əzizim Taxtakörpü,

                                        Çox gördüm taxtakörpü.

                                        Şəki, yadımdan çıxmır

                                        Səndəki taxtakörpü.

                                                  *

                                        Şəki səni istərəm,

                                        Həsrətindən xəstəyəm.

                                        Üzüm sənə sarıdır,

                                        Gəlirəm at üstəyəm.

     Bu heyində uzun illər bir yerdə çalışdığımız indi isə Laçına geri dönən əziz Zülfiyyəm Laçında olduğumu eşidib görüşümüzə gəldi. Sevinc içində sevinc yaşadıq. Laçına xoş gəlmisiniz, bacı! Gözüm güldü, könlümün çiçəyi çırtdadı. Bu xoş gəldin ürəyimə yağ kimi yayıldı.

   İlk ziyarətimiz Laçında tənha şəhidin məzarı oldu. Şəhid Quliyev Camal Möhübbət oğlunun nəşinin qalıqları 44 günlük Vətən Müharibəsində işğaldan azad edilən Cəbrayıl rayonunun Xudafərin kəndində tapılaraq doğulduğu Laçın rayonunda torpağa tapşırılıb. Camal Quliyev könüllülər dəstəsində Laçın, Qubadlı, Zəngilan rayonlarının müdafiəsində fəal iştirak edib. Bu tənha şəhid məzarı günaltında od kimi alışıb-yanırdı sanki. Laçının girəcəyindəki bulaqdan su gətirmişdik, gülə-çiçəyə bələndi bir an içində tənha məzar. Elə hiss etdim ki, göy-yerə birləşəcək bu an. Əl uzatsan buludlara çatacaq. Bu  müqəddəs ziyarətdə hisslərimi olduğu kimi  ifadə edə bilmədiyimi etiraf edirəm. Sevinc, göynəlti, qəhər, sızıltı, qürur daha nələr yaşatdın İlahi!  Vətən uğrunda yola çıxan hər bir şəhidimizi hörmət və ehtiramla anıb, əziz ruhlarına rəhmətlər oxuduq.   

   Şad gündə gəlmişdik, bu ziyarətə. Torpağa tökülən müqəddəs şəhid qanından gül-çiçək boy atıb üzümüzə gülürdü azad Laçında.

   Anam həmişə deyir ki, 37 ildir ki, üzü Şəkiyə sarı yatıram. Atamın dağılan məzarı yuxumdan çıxmır... Bu gecə mən də üzü Şəkiyə sarı yuxuya getdim. Şəki qibləm oldu. Can Vətən, sərin meh nəfəsini nəfəsimə toxundurdu. Könlüm gecənin səssiszliyinə pıçıldayırdı... Bu meh Vətəndən əsir...

Bir meh əsdi, basdı məni bağrına

Elə bildim,

ayrılığı əsir alıb, anam qucdu ruhumu.

Elə bildim,

zindan çəkib, qandal qırıb atam sardı boynumu.

Elə bildim,

qonaq gəldi əsgər gedən qardaşım.

Elə bildim,

Tanrı payım balam öpdü əlimi.

Elə bildim,

qərib düşən əzizlərim, doğmalarım, yığışdılar başıma.

Aman Allah, bu meh Vətəndən əsir,

dilim-dodağım əsir,

əlim ayağım əsir,

Bu meh vətəndən əsir,

Əsir vətəndən, əsir.

Çiçəkdən-güldən əsir,

Obadan-eldən əsir,

Dağılan məzarlıqdan

Qəbirdən-gordan əsir

Əsir vətəndən, əsir

Bu meh Vətəndən, əsir...

  Onu da bildirim ki, Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin dəstəyi, “Hərbi Mövzular üzrə İxtisaslaşmış Jurnalistlər” İctimai Birliyinin təşkilatçılığı ilə -“Qərbi Azərbaycanlı repressiya və soyqırımı qurbanlarının tədqiqi” layihəsi çərçivəsində həyata keçirilən görüşdə Laçın ictimaiyyətinin nümayəndələri, Bəylik kəndinin ziyalıları, ağsaqqalları, gəncləri ilə də yaddaqalan xoş anlarımız oldu. Taxtakörpüdə Laçınlılarla görüşümüzdə etdiyim niyyətim hasil olmuşdu. Laçınlılarla Laçında görüşmək arzulamışdım. Elə əziz laçınlılardan da Şəkidə görüşərik, deyib ayrıldım...!                                         

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.09.2025)