“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində bu gün Şeir vaxtıdır, sizlərə çağdaş türk dünyasının gənc şairlərinin  şeirləri təqdim edilir.

Faroqat CAB­BA­RO­VA

(Türkmənistan)

1987-ci il­də Türk­mə­nis­tan­da ana­dan olub. Or­ta təh­si­li­ni 1998-ci il­dən eti­ba­rən Öz­bə­kis­tan­da da­vam et­di­rib. Öz­bə­kis­tan Döv­lət Dün­ya Dil­lə­ri Uni­ver­si­te­tin­dən,  Çin Xalq Res­pub­li­ka­sı Mər­kə­zi Mil­li Uni­ver­si­te­tin­dən mə­zun olub. Şe­ir və he­ka­yə­lər­dən iba­rət 4 ki­tab mü­əl­li­fi­dir.

***

Sabah hər şey yaxşı olar,

Səksəkəli günün nəsihətidir.

Mənimlə çarpışan hər səhər-axşam

Sonsuz sabahların tək ümididir.

"Sabah hər şey, əlbət, yaxşı olacaq!"

Anam duyar daim mənim sözümü.
Bitməz bu sabahın yeni sabahı,

Anamı aldatdım,  yoxsa özümü?

Qədəhlər coşquyla dolur yeni il,

Hər il çoxlu-çoxlu bizə  vəd verir.

İllərin illərdən fərqi yoxdu ki,

Günlər də, aylar da eyni dad verir.

                Uyğunlaşdırdı: Məleykə Mirzəli

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.12.2025)

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

Müharibənin qaranlığından doğan bir ömür: Erika Hanpel və Əhəd Əliyevin hekayəsi

XX əsrin ən faciəli səhifələrindən biri olan II Dünya müharibəsi milyonlarla insanın taleyini dəyişdi, saysız-hesabsız ailələri dağıtdı, xalqların yaddaşında sağalmaz yaralar qoydu. Lakin bütün bu qaranlığın içində bəzən elə bir hekayə ortaya çıxır ki, insanın insana olan sevgisinin, sədaqətinin, mərdliyinin bütün sərtliklərə qalib gələ bildiyini göstərir. Erika Hanpel və Əhəd Əliyevin tale yolu məhz belə bir hekayədir — ölümün, müharibənin, köçün, ağrının içindən boy atan bir sevgi və sədaqət dastanı.

Erika Hanpel 1927-ci ildə Çexiyanın Usti şəhərində dünyaya gəlmişdi. Gənclik illəri müharibənin kabusu ilə üst-üstə düşən bu alman xanımı həyatının ən çətin günlərində tamamilə başqa bir dünyanın adamı — Azərbaycan əsgəri Əhəd Əliyevlə rastlaşdı. Müharibə onun qapısını da döymüş, ağır yaralı və əsir düşmüş əsgərlərlə eyni çətinliklər içində onu sınamışdı. Lakin taleyin qəribə oyunları bəzən insanı öz seçimləri ilə sınayır: Erika lazaretdə gördüyü, ölüm və əsirlik arasında qalan azərbaycanlı əsgəri gizlicə ordan çıxarıb öz evində saxladı. Bu, sadəcə bir mərhəmət addımı deyildi — bu, ölüm qorxusuna rəğmən atılmış böyük bir insanlıq addımı idi.

Əhəd Əliyevin həyatı Erikanın qayğısı ilə xilas oldu. Zaman keçdikcə onların arasında yalnız minnətdarlıq deyil, ən çətin şəraitdə belə insanı yaşadan sevgi doğdu. Müharibə bitəndə Erika həyatının bəlkə də ən cəsarətli qərarını verdi: ailəsindən, doğma şəhərindən, bütün keçmişindən ayrılaraq 1945-ci ildə Əhəd ilə birlikdə Naxçıvana köçdü. O dövrün ağır yol şəraiti, sosial çətinlikləri bir yana, o, yad bir ölkəyə, tam fərqli bir mədəniyyətə yalnız sevginin gücü ilə gəlmişdi.

Naxçıvanın özünəməxsus qaynar həyatının içində onlar sadə, amma şərəfli bir ömür qurmağa başladılar. Əhəd Əliyev müharibədən sonra gözlərini itirmişdi, lakin Erika onun gözü, qulağı, dayağı oldu. Bu ailənin həyatı bir-birinə sədaqətin ən gözəl nümunəsi idi: ağır zəhmət, yoxsulluq, qüssə, itkilər — bütün bunlar onların evindən keçdi, amma onları ayıra bilmədi.

Bu izdivacdan üç oğul dünyaya gəldi: Səməd, Səyyad və Fərhad. Ailənin taleyi elə Azərbaycan xalqının taleyi ilə qoşa yazıldı. 1992-ci ildə — Qarabağ savaşının od-alovunda onların oğlu Səyyad Əliyev vətən uğrunda şəhid oldu. Bu, Erikanın həyatının ikinci böyük zərbəsi idi: savaşdan qaçıb Xəzərin o tayına gələn alman qadını müharibənin ağrısını bu dəfə öz evinin içində yaşadı.

Əhəd Əliyev 1970-ci ildə ürək tutmasından vəfat etdi. Erika həmin gündən etibarən həyatı tək davam etdirdi. Onun üçün bu təkliyi daha da ağır edən təkcə həyat yoldaşının yoxluğu deyildi — o, həyatının ən güvəndiyi insanını, Naxçıvanı özünə doğmalaşdıran səbəbi itirmişdi. Buna baxmayaraq, o, bir daha evlənmədi. Bu, sadəcə bir qərar deyil, bir qadının ömür boyu daşıdığı sədaqətin, sevgisinin böyüklüyü idi.

Erika Hanpel həyatının son illərinə qədər Naxçıvanda yaşadı. Çexiyada doğulan, müharibədə sərt sınanan, Azərbaycanda sevib-sevilən bu qadın 2016-cı ildə dünyasını dəyişdi. Onun ömrü kimliyindən, millətindən, dinindən asılı olmayaraq insanın insana olan sevgisinin və sədaqətinin sərhədləri aşa bildiyini sübut edən nadir hekayələrdən biridir.

Erika Hanpel və Əhəd Əliyevin taleyi bizə belə bir həqiqəti xatırladır: müharibələr xalqları düşmən edə bilər, amma insanları deyil. Hər qarışıq dövrün içində elə insanlar doğulur ki, onların hekayəsi zamanı və məkanı aşaraq bir dəyər kimi yaşayır. Erika — yad ölkədə, yad torpaqda, amma sevginin gücü ilə özünə vətən, ailə və kimlik yaradan bir qadın… Onun ömür yolu həm insanlığın, həm sevginin, həm də sədaqətin unudulmaz abidəsidir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.12.2025)

Cahangir Namazov, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Özbəkistan təmsilçisi

Fəridə Əfruz şairə, tərcüməçidir. ÖzbəkistanRespublikasının Əməkdarmədəniyyətişçisi,ÖzbəkistanYazarlarBirliyisədrininmüavinidir. Onun iki şeirini azərbaycanlı oxucular üçün tərcümə etdim.

Səni unutmağım üçün

Səni unutmağım üçün

Gözümü unutmalıyam,

Sözümü, özümü unutmalıyam.

Çayın kənarında dayanmamalı,

Dalğaları gözləməməli,

Ayı qucaqlamamalıyam...

Unutsam,

Baharda çiçəyi,

Yayda yağışı,

Payızda xəzəli,

Qışda qarı,

Qar üstündə

basılmış izləri unutmalıyam...

Səni unutmağım üçün

Saçlarımı oxşayan küləyi,

Dodaqlara toxunan barmağı,

Gözləri dörd olan cığırı unutmalıyam...

Unutsam,

İtdən vəfanı,

Bülbüldən nəvanı,

Ağrını, titrəyişi, iniltini,

Cəfanı unutmalıyam...

Səni unutmağım üçün

Zülmü, zalımı,

Zənciri unutmalıyam.

Sinəmə sancılan xəncəri ,

Həsrəti unutmalıyam.

Unutsam,

Üsyanı, imkanı,

Qulluğu,

Göydə ay kimi tənliyi unutmalıyam...

***

Günlər də əziz nemət,

Qar əriyib bitməkdə.

Gəlsə bahar – əmanət,

Keçsə ömür – getməkdə ,

Gəl, ey mənim mənsizim.

Səbir  alma çiçəklər,

Pişsə, dilini yarar.

Daş qəlbə yol tapınca,

Alınlar da qanayar,

Gəl, ey mənim mənsizim.

Bu necə qərib bazar,

Bağlıdı yolum yox.

Ağlayarsam  çıxar can,

Çağırmaya dilim yox ,

 Gəl, ey mənim mənsizim.

Hər sübh yenə çiçək açar,

Şimşək vurmuş xatirəm.

Adı var, özü yoxdur,

Nağıldakı bahadırım,

Gəl, ey mənim mənsizim.

Dünya özü su çarxı,

Tanısa ,özündən donar da.

Səni verib Xudayım,

Alsa, canım alar da .

Gəl, ey mənim mənsizim.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.12.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Şeir saatı rubrikasında sizlərə Şəfa Vəlinin şeirlərini təqdim edir.

***

“Tale” deyib çəpərlədin ömrümü,

Çıl-çırpını qıra-qıra gəlirəm...

Kül qalmayıb ocağımda tökməyə,

Başı daşa vura-vura gəlirəm...

“Ah”larımla uçurtduğum “evlər”i

Vicdanımla hörə-hörə gəlirəm;

Mən səninçün darıxıram, İlahi...

Əminsən, ömürdü mənə verdiyin?

Yaşamağı öyrətməyi unutdun...

İki gilə göz yaşıymış ümidim,

Adına əkdiyim gülü qurutdun...

Gedən-gedənədir xatirələrdən,

“Dost payı” dediyin çayı soyutdun;

O pay üçün darıxıram, İlahi...

Qaçqın düşdüm bələyimdə, bilirsən,

Beşiyimi yada verdin... Öz işin...

Bir noyabr sazağında buzladı,

Canım oldu qar havası-əl işin...

Ağrı-ağrı, sancı-sancı doğulan

Şeirim də, hekayəm də söz işin;

Susmağınçün darıxıram, İlahi...

Mən səninçün darıxıram, İlahi...

***

Sonra baxdım, pəncərəmə qar düşür,

Dam altında iki pişik bürüşür,

Armud ağacında "mak-mak" oynayan

Sərçəcik hamıdan betər üşüyür...

...mən demədim dərdimi təbiətə...

Sonra baxdım, qarda xatirə qalıb,

Üzülən də, sevinən də tapılıb...

Oxuduğum son xəbər məhz beləydi:

"asfalt üstə çılpaq körpə atılıb..."

...mən demədim dərdimi təbiətə...

Sonra baxdım, yollarda sürüşən çox,

Ürəkdən qovulan, gözdən düşən çox...

Getdilər... Getməyə yeri olanlar...

Qaldı dərdəcərlər... Dərddə bişən çox...

...mən demədim dərdimi təbiətə...

Sonra baxdım...

Sonraya saxladığım

Bütün “əlvida”lar ömür sandığım,

ağzının kilidi həyam, abırım...

... Əvvəldə ölmüşdü “bəxtdən” umduğum...

...məni dinləməyə üzü gəlmədi

Təbiət Ananın, Tanrı Atanın...

***

“Uç-uç baba” uçurmağa bir ümid,

Zəzzəquma üfürməyə nəfəs qalmadı...

Azaldı ölçülər,

Pozuldu qafiyələr:

“Tanrı” dediyimiz də unuda bilərmiş

Ən gözəl əsərini...

“Uç-uç baba” axtarmağa bir ümid,

Tulça turşusu qoymağa həvəs qalmadı...

...şeirlər duyulmadı,

Hekayələr oxunmadı:

“Tanrı” dediyimiz də ovuda bilirmiş

Əsərindən incimiş ürəyini...

Qışdı...

Yanvardı...

Gündü...

Bayaq çıxdım həyətə...

... “uç-uç baba” tapammadım...

Zəzzəqumanın qaralmış yarpağına

Bir ovuc qar yayxanıb...

Qara da qıyammadım...

... Bizik...

Etdiyimizdi...

Etmədiyimizdi...

Başından sonunadək qaçdığımız ömrün

günahkarı da, xilaskarı da

“Tanrı” dediyimizdi...

***

Şəkinin dumanı nazlanır axı,

Çəkir ürəyimi pişik  dalaşı,

Qonşuda söz qalıb: qapıarası,

Qızların göyçəyi piyada gəzmir,

Naza həsrət daşlar küçə həyası...

İndi necə edim, nə deyim ki mən,

Olmayım dumanda nazdan narazı?

Şüşədən rübəndlər dəbə düşəndən,

Gizlənir eyvanlar pərdə dalında...

...Yaman çəkinirəm qara pişikdən

Pusur hənirimi qapı dalında...

Nazın çəkmədiyim boz pişiklərin

“ah” qoxur küsəyən mırıltıları...

Şəkinin dumanı nazlanır axı...

Bir naz da mən atdım xatirələrə,

Bu gün də yadıma salmadım səni...

...Nə eyvan, nə də ki pişik deyiləm,

Qatım abrıma, aldadım səni...

Mənimki, uzağı, bircə tumardı,

Çəkəsən ruhuma, dönəm olam mum...

...bilirəm...

Bilirəm, gözəl axtaran,

Şəkidə eyvan da, qara pişik də,

Bu daşlı yollarda ölən ümid də,

Lap elə Şəkinin özü də məsum...

...Bir mən günahkaram...

Bir də ayrılıq...

Şəkinin dumanı nazlanır axı...

***

Ay qırmızı papaqlı,

Ay hamıdan küsən qız...

Əlləri umacaqlı,

Boy-buxunu süsən qız...

Yenə kimə inandın?

Aldadan tapıldımı?

“Dağ haqqı”ydımı andın,

Dağlarda haqq qaldımı?

Yazdığın “son mesaj”la

Hansı qarğış yol aldı?

Bir sərçə qayğısıyla

Keçmədiyin yol qaldı?

Ay qırmızı papaqlı,

Saçı daraqtanımaz...

Eşqi “başı qapazlı”,

Arzuları gülaçmaz...

Ömrün önündən çəkil,

Nə olacaq, olacaq...

İkimizdən bir şəkil,

Bir xatirə qalacaq...

Aç saçını, tök üzə,

Qocalmaqdan da qorxma...

Bir bayatı çək bizə,

Və də eşqdən oxuma...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.12.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı böyük şairimiz Füzuli barədə silsilə yazılar təqdim edir. İlk yazı Cəfər Cabbarlıdandır.

...Bəlli olduğu üzrə, azəri ədəbiyyatı Füzulidən sonra öz orijinallığını itirmiş bir halda idi.

Füzuli azəri ədəbiyyatını fars və ərəb girdablarından dartıb çıxarmış, dörd yanını sarmış boşluq içərisində yеni doğurmuş ədəbiyyatı çiyinlərinə almış və yеnilməz addımlarla ta yüksəklərə qaldırıb, parlaq bir sеntimеntalizm ədəbiyyatı olmaq üzrə ...təqdim еtmişdir. Füzulinin dörd əsr bundan əvvəl yazdığı sеntimеntalist əsərlər bu gün bеlə bütün sеntimеntalizm ədəbiyyatının ilk sıralarında gеdə bilir. O öz mövzularında bəzən böyük ədəbi kеçmişə malik yazıçılarla yarışmış, onların yazdıqları mövzulardan istifadə еtmiş, lakin bu yarışda onlardan gеri qalmamış, hər halda, “Lеyli və Məcnun” kimi dahiyanə əsərində öz qoca rəqiblərini gеri buraxmış və hamısından yüksəyə qalxmışdır.

Füzuli öz dühası ilə Azərbaycana parlaq klassik bir ədəbiyyat vеrdi. Lakin еyni zamanda onun dühası ağır bir yük kimi azəri ədəbiyyatının inkişafı üzərinə düşüb onu öz ağırlığı altında əzməyə başladı. Еl ağzından çıxmış ədəbiyyat, bir dahinin qələmi altında yonuldu və birdən-birə klassik bir yüksəkliyə qalxdı. Mühit isə bu yüksəkliyə çıxacaq bir hazırlığa malik dеyildi. Azəri ədəbiyyatının Füzuli yüksəkliyində dayanması və mütərəqqi addımlarla yüksəklərə doğru irəliləməsi üçün həyati bir dayağı yox idi. Odur ki, Füzuli öz əlini ədəbiyyatdan çəkər-çəkməz ədəbiyyat mütərəqqi gеdişi ilə irəliləmək dеyil, bəlkə, yüksəldiyi yеrdə bеlə dayanmadı və sürətli hərəkətlə еnişə doğru yuvarlanmağa başladı...

Şairlər, ədiblər Füzulini ötməyə dеyil, bəlkə, ona yеtişməyə, var qüvvələri ilə öz əsərlərini Füzulinin əsərlərinə bənzətməyə və bеləliklə, ədəbiyyatı qırıldığı nöqtəyə vardırmağa, orada bərkitməyə çalışırdılar. Bеləliklə, azəri ədəbiyyatı öz orijinal mənliyini itirmiş və Füzulinin ardınca qoşmağa başlamışdı. Artıq ədəbiyyat öz mövzusunu həyatdan və mühitin təməlindən almır, həyatın psixologiyası ilə yaşamır, bəlkə, kеçmiş, söylənmiş sözləri, daha doğrusu, Füzulinin dahiyanə şеirlərini daha bayağı, daha zəif və boyasız bir şəkildə təkrar еdirdi.

Füzulinin bir qəzəli yüzlərlə şairlər üçün ilham mənbəyi olur, şairlər öz şеirlərini ona bənzətməyə çalışırdılar. “Füzuliyanə” qəzəllər yazmaq şairlərin idеalı olmuşdur. Bənzətmələr, təxmislər yol alıb gеdirdi. Ədəbiyyat öz normal yolunu itirmiş, həlqəvi bir gеdişlə Füzulinin başına hərlənir, haraya gеtdiyini özü də bilmirdi. Füzuli еlə bir tilsim idi ki, ədəbiyyatımız ondan bir addım bеlə olsun bayıra çıxmır və uzun illər yеni bir şəklə kеçmirdi...

(C.Cabbarlının “Mirzə Fətəli Axundzadə haqqında” məqaləsindən)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.12.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi yazıçı Təbrizdə yaşayan Həsən Umudoğludur.

Həsən Umudoğlu

Təbriz

AZƏRBAYCAN ADININ ETİMOLOGİYASI

“Tədqiqatçıların fikrinə görə, Azərbaycan, Atropatena sözü ilə əlaqədardır. Həmin söz müxtəlif şəkildə səslənsə də, onların hamısının bir ümumi cəhəti vardır: Mənaca oda sitayiş edilən, Zərdüşt dininin geniş yayıldığı diyar, ölkə deməkdir. Buna görə də Azərbaycana (Odlar diyarı) deyilir.”

H. Həsənov

İzah: Bu fikir səhvdir. Bu Yunan xalqının uydurduğu ad və mənadır. Guya ki, İskəndər dövründə buranın hakimi “Atropat/Atorpat” bir şəxs olmuş və Yunanlılar ona görə bura “Atorpaten” (Atropatenanın yurdu) demişlər. Bu adı Fars şovinizmi “Odlar diyarı” kimi məna edir. Necə olur ki, Yunan mənşəli ad, Fars sözü kimi izah edilir. İskəndər miladdan qabaq 323-365-ci illərdə yaşamışdır. Həmin dövrdə “İran” və “Fars dili” hələ yaranmamışdır. Azərbaycan sözünü Erməni vb... Dillərlə də bağlayır. Halbuki Azərbaycan adının yarandığı zamanda Grigori Erməniləri, məsihiyyət dünyası mövcud olmamışdır. Azərbaycan Türk məmşəli addır. Onun mənasını da Türk dilində axtarmaq lazımdır. Bizcə bu adın birinci hissəsi “Azr-Adr” odla, atəşlə heç bir əlaqəsi yoxdur. Azr/Adr sözündə olan “Z/D” hərfi sakindir, heç bir hərəkəsi yoxdur. Amma İran alimləri onu fəthə (اَ – Ə) ilə oxuyurlar.

Azr/Adr: (Uca yer və yüksək yer” deməkdir. Bax: “Divan lüğat-ət-Türk, 84-cü səh, Dr. Məhəmməd Dəbirsiyaqi) “Azerbazok”, “Azertağ”, “Azerlek” sözlərinə. Bay/Bak hissəsi əmir, hakim, varlı və sərvətli deməkdir. Bax: (Həmin kitab) və (cığatay sözlüyü. Şeyx Süleyman Əfəndi, çevirən: h. Umudoğlu, s. 7).

Qan/Xan komponenti uca, yüksək deməkdir. Fars dilində “q” məxrəci olmadığı halda qan hissəsi bu dildə “gan” və ərəb dilində isə “can”, başqa xalqlarda “kan” kimi gedir. Həmin qan hissəsi sonralar məkan bildirən şəkilçi kimi də işlənmişdir. Məşhur Fars lüğətinin müəllifi “məhəmməd hüseyn xələfı təbrizi” Azərbaycan/Azərbaygan adını belə izah edir: «y /ی  hərfi ilə azərabadegan vəznində və anlamındadır və Təbrizin Atəşgahının adıdır və bir vilayət adı olduqda, Təbriz də o vilayətin şəhərlərindən sayılır. Deyirlər “oğuz”(xan) o vilayəti aldıqda, “Ocan” (indiki Bostan abad) Çayırlığı Azərbaycanın bir vilayəti olduğu halda, oğuz xana xoş gəlmiş və hər bir insanının öz ətəyində bir ovuc torpaq gətirməsinə və ora tökdüyünə buyruq vermişdir. Oğuz xan özü də bir ovuc torpaq gətirib və o yığıldığı təpənin üstünə tökmüşdür. Bir böyük təpə düzəlib, oranın adını azərbaygan qoymuşdur və Azər türk dilində uca/böyük anlamında və baygan “böyüklər və möhtəşəmlər” mənasındadır. Onun müərrəbi və ərəbi formu “Azərbaycan”dır. (Borhanı qatı. M.h. Xələfı Təbrizi. Çap edən: doktor Moin. C.1.s. 249. Tehran. 1376. 6- cı çap. Fars dilində).

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.12.2025)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bü günə olan əlamətdar hadisələri diqqətinizə çatdırırıq:

Beynəlxalq Əlillər Günü

1992-ci ildə Rusiya Federasiyasının təşəbbüsü ilə BMT-nin Baş Məclisində dekabr ayının 3-nün Əlillər Günü kimi qeyd olunmasıyla bağlı qərar qəbul edilib. Hər il keçirilən Beynəlxalq Əlillər Günü əlillərin ehtiyaclarını başa düşmək və məhdud imkanlara malik olan insanların ləyaqət, hüquq və rifahına dəstəyi irəli çəkmək və həmçinin, məhdud imkanlı insanların siyasi, sosial və mədəni həyatın bütün aspektlərinə cəlb edilməsinə çalışmaq əsas meyar hesab olunur. Dünya əhalisinin təxminən 10 faizini fiziki cəhətdən qüsurlu insanlar təşkil edir. Əlilliyi olan insanların 20 faizi inkişaf etməkdə olan ölkələrdə yaşayır.

Ölkəmizdə bu ilin əvvəli üçün 600 min nəfərə yaxın əlil, o cümlədən 72 min sağlamlıq imkanları məhdud uşaq var idi. Amma əmək və əhalinin sosial müdafiəsi naziri Sahil Babayev cənabları bu sayın xeyli azalması uğrunda məqsədyönlü fəaliyyətə başladığından, bu rəqəmin ciddi itkiyə məruz qaldığı istisna deyil.

Ümumdünya kompüter qrafikası, dizaynerlər və animatorlar günü

“Evans & Sutherland” adlı ilk kompüter qrafikası ilə məşğul olan şirkəti hələ uzaq 1968-ci ildə yaratmışdılar. Onun yaradıcısı Amerika alimi Ayven Sazerlend idi. O, həm də internetin pioneri hesab edilir. 1984-cü ildə stereolitoqrafiya metodunun kəşfi ilə 3D çap üsulu da ram edildi. Sonradan bu üsul kompüterlərə də aid edildi. Bu gün kompüter qrafikası sahəsində Dell, İntel, Adobe, Vidia kimi öncüllər liderlik edirlər. Əgər sizin tanış dizaynerləriniz, tanış 3 D mütəxəssisləri varsa heç də pis olmaz ki onları təbrik edəsiniz.

“Öz əlinlə hədiyyə düzəlt” günü

Uşaqlar bağçada rəngli kağız və kartondan hədiyyələr düzəldirlər, bu hədiyyələri böyüklər məmnuniyyətlə qəbul edirlər, bu öz yerində. Amma bu bayram həm də böyüklər üçün nəzərdə tutulur. İndi bir məni agah edin görək, biz öz əlimizlə nə hədiyyə düzəldə bilərik və tutalım, səkkiz martda xanımlar üçün vatman kağıza yapışdırdığımız gül  rəsmini xanımlar başımıza vurmazlarmı.

Böyük Stradivarinin müəllimi

1989-cu ilin bu günündə Mixail Qorbaçovla Corc Buş SSRİ ilə ABŞ arasındakı soyuq müharibənin rəsmən bitdiyini elan etdilər. 1984-cü ildə ən böyük sənaye qəzalarından biri Hindistanda baş verdi, Bxopal kimya kombinatından zəhərli qazın sızması nəticəsində 2000 insan öldü, 20000 insan kor oldu. 1979-cu ildə İranda yeni konstitusiya qəbul edildi, cəmiyyətin islamlaşması, şəriət məhkəməsi, qadınların zorən çadra taxması qəbul edildi. 1973-cü ildə amerikalılar ilk dəfə Yupiter planetinə uçdular. 1959-cu ildə ruslar “Lenin” adında ilk atom sualtı gəmi istehsal etdilər. 1910-cu ildə Parisdə ilk leon lampası nümayiş olundu. 1894-cü ildə “Dəfinələr adası” romanının müəllifi, şotland yazıçı Robert Stivenson dünyasını dəyişdi. 1775-ci ildə ilk dəfə ABŞ-da hazırkı ulduzlu xətt-xətt bayraq ucaldıldı. Və ən nəhayət, 1596-cı ildə italyan skripkaçı, Antonio Stradivarinin müəllimi Nikolo Amati dünyaya gəldi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.12.2025)

İmran Verdiyev, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı

Tarixi mənbələr göstərir ki, “Xalxal” toponimi Azərbaycan Respublikasında, həmçinin Cənubi və Qərbi Azərbaycanda geniş yayılmışdır. “Xalxal” isimli nəinki kənd, hətta qədim şəhər, meşə, çay, dağ, bulaq, qala adları da olub, bəziləri indi də var.

“Xalxal” adlı belə kəndlərdən biri də Oğuz (keçmiş Vartaşen) rayonundadır. Bu kənd rayon mərkəzindən 15 km. şimal-şərqdə, Ərmənət kəndinin qərbində, Baş Qafqaz silsiləsinin cənub ətəyindədir. Xalxal İnzibati Ərazi Dairəsinin mərkəzidir. Xalxal  kəndinin yaxınlığından həm də eyni adlı çay da keçir. (Xalxaldan 5 km cənubda, Xalxalçayın sol sahilində Xalxalqışlaq adlı başqa kiçik bir kənd də vardır.)  

 V əsrdə erməni cöğrafiyaçılarının əsərlərində də adı çəkilən bu kənd çox qədim tarixə malikdir. Vaxtı ilə M.Kalankatuklu tərəfindən Xalxalın   alban çarlarının iqamətgahı olduğu bildirilmişdi. Toponimin  təkrar hecalarla (qar+qar=xal+xal) düzəlməyi də onun qədimliyini sübut edir. 1824-cü il kameral təsvirinə görə kənddə 220 ev olub, əhalinin sayı isə 987 nəfər təşkil edib.

Xalxal toponiminin yaranması və formalaşması barədə xeyli mülahizə və fikirlər söylənilmişir. Biz həmin fikir və mülahizələri yazıb Sizləri yormaq istəmirik. Ona görə də birbaşa, həm də mümkün qədər qısa şəkildə öz fikrimizi söyləyəcəyik.

Bizcə, “Xalxal” etnotoponimdir. Bu oykonim qədim türk tayfalarından biri olan qarqar etnonimi əsasında yaranmışdır. Qarqarlar haqqında məlumat verən müəlliflər, onu Qafqaz Albaniyasının ən qədim, ən böyük, geniş ərazilərdə yaşayan və Azərbaycan xalqının etnogenizinin formalaşmasında böyük rolu olan tayfalarından hesab edirlər. Tədqiqatçıların bir qrupu onları türk dilli, digər qrupu isə Qafqazdilli hesab edirlər. Tədqiqatçı Kamilla Trever qarqarların e.ə. III əsrdə Qafqaz dağlarında məskunlaşdığını, sonra dağlardan Qarabağ düzünə yayıldığını göstərir. Tədqiqatçılar M.Zehtabi və M.Ismayılov da qarqarların miladdan qabaq IV-II yüzilliklərdə Qafqaz dağlarının ətəklərində məskunlaşdığını qeyd edirlər. 

Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru S.Sadıqova “Qərbi Azərbaycan ərzisindəki etnotoponimlər” adlı məqaləsində yazır ki, “...Qarqarlar miladdan qabaq IV-II yüzilliklərdə Qafqaz dağlarının ətəklərində, sonrakı dövrlərdə isə həm də Qarabağ düzənliklərində məskunlaşmışlar. Lakin sonradan onların məskunlaşdığı ərazilər genişlənmişdir. Çünki Qarqar etnonimi və onun fonetik variantları olan Karkar, Xarxar, Xalxal, Xerxer, Herher, Qerqer, Gərgər etnonimlərinin arealı çox böyükdür”.

Araşdırmaçılar Qafqaz Albaniyasında qarqarların üç bölgədə yaşadıqlarını göstərirlər: 1. Qarabağda, 2. Albaniyanın Şimal-Şərq bölgəsində, 3. Albaniyanın Şimal-Qərb bölgəsində

Oğuzun ərazisi də (Balakən, Zaqatala, Qax, Şəki, Qəbələ ilə birlikdə)  sonuncu bölgəyə – Şimal-Qərb bölgəsinə daxildir.  Rayonunun qərb qonşusu Şəkinin “Qarqarlar ölkəsi” (V.Areveltsinin əlyazmaları-XIII əsr) adlandırılması, şərq qonşusu Qəbələdə Qarqar etnonimini əks etdirən “Qaraqar” (Xarxar) xarabalığının aşkar olunması indiki Oğuz ərazisində də qarqarların yaşadıqlarını sübut etmək üçün kifayətdir, bizcə. Necə ola bilər sağında və solundakı iki böyük bölgədə qarqarlar yaşayıb, ortada qalan kiçik bir bölgədə yaşamayıb!?

Qarqar etnoniminin əks olunduğu ərazidəki Xalxal toponimi özü qarqarların Oğuz bölgəsində də yaşadığını göstərir. Çünki Xalxal elə “Qarqar”ın təhrif olunmuş formasıdır.

Filologiya elmləri doktoru, professor H.Mirzəyev göstərir ki, dil və tarixi faktlara əsasən demək olar ki, nəinki XarXar (Qaraqar), hətta Xalxal  toponimi də mənşə etibarı ilə qarqar etnonimi ilə bu və ya digər cəhətdən, az və ya çox dərəcədə bağlıdır. Coğrafiya elmləri doktoru, professor N.Məmmədov, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru S.Sadıqova və digərləri də  Karkar, Xarxar, Xerxer, Herher, Qerqer, Gərgər etnonimləri ilə yanaşı Xalxal etnonimini də “qarqar”ın fonetik variantı hesab edirlər. Başqa bir sıra tədqiqatçılar da Xalxal toponiminin Azərbaycanın Alban vilayətindəki qədim qarqar tayfa adının qismən təhrif olunmuş variantını özündə əks etdirdiyini bildirirlər. (N.Məmmədov, K.Səmədova və b.)  Qədim mixi yazılarda Qarqar sözünün Xarxar kimi yazılması da bunu sübut edə bilər.  

 Ə. Siyablı özünün “Türküstan” qəzetində (30 sentyabr-06 oktyabr 2025) çap olunmuş “Dünya tarixinin turan dövrü” məqaləsində yazır: “...Mixi mətnlərində qarqar adının Xarxar şəklində də yazılması bu etnonimin Azərbaycanda çox yayğın olan Xalxal adı ilə də eyniyyət təşkil etdiyini və adın yazılışındakı fərqliliyin ancaq R-L əvəzlənməsi ilə baş verdiyi yəqindir”.

Bir daha qeyd edirik ki, Xalxal oykonimi qarqar etnonimi əsasında yaranmışdır. Və bu, bizim şəxsi qənaətimizdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.12.2025)

Harun Soltanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Hər kəsin içində gizli bir güman var. Əgər istədiklərim gerçəkləşsə, hər şey düzələr. Sanki kainatın mərkəzində dayanan bir qapı var və biz o qapını açan kimi həyatımızın xəritəsi işıqlanacaq. Amma qəribədir dostum, nə vaxt ki, arzular öz şəklini tapmağa başlayır, elə həmin anda həyatın kənarında, gözə görünməyən bir kölgə də uzanmağa daha aydın desək qaranlıq böyüməyə başlayır. Elə bil ki, xoşbəxtliyin hər doğan günəşi arxa tərəfdə bir qaranlıq yaradır.

Biz istəklərimizi ardımızca sürükləyirik, amma heç vaxt onların qiymətini düşünmürük. Çünki hər gerçəkləşən arzu, kainatın başqa bir nöqtəsində görünməz bir nə isə alır. Bəzən sakitliyi, bəzən tarazlığı, bəzən isə özümüzə olan əminliyi. Sanki həyat bizə deyir, "Heç nə pulsuz deyil, hətta xoşbəxtlik belə." İnsan arzuları ilə genişlənir, amma reallığın sərt qanunu ilə daralır. Bu daralma bəzən ürəyə toxunurzl, çünki biz istədikcə, həyat da bizdən nələrisə istəyir. Gah bir münasibət düzəlir, gah başqa bir dostluq dağılır. Gah bir qapı açılır, gah başqa bir pəncərə bağlanır. Gah bir yol işıqlanır, gah digərinin üstünü duman örtür. Elə bil ki, dünya bizə bir növ səssiz müqavilə təqdim edir,  "istəyinə çatacaqsansa, itirməyə də hazır ol." Amma bu itkilər həmişə fəlakət deyil. Bəzən həyatın yandırdığı şeylər bizim daşınmadığımız yük olur. Bəzən dağılanlar, getməsi lazım olanlar idi. Bəzən biz qaranlıq sandığımız hadisələr, əslində, işığın yerini boşaldan sükut idi.

 Həyatın paradoksu da budur, xoş şeylər baş verəndə pisliklərin gəlməsinin səbəbi bizi qorxutmaq deyil, bizi ayıltmaqdır. Bizə deməkdir ki, qeyri-mükəmməllik həyatın öz nəfəsidir. Təmiz saf sevinc yoxdur, içində həmişə bir az narahatlıq, bir az risk, bir az bilinməzlik var. Çünki insan yalnız xoşluqla dəyişmir. İnsan, əsasən, çətinliklə böyüyür. Və arzular gerçəkləşərkən baş verən o "pis şeylər", əslində, bizim yeni mərhələyə keçid rituallarımızdır.

Bəlkə də bu ona görədir ki, həyatın öz ritmi var. O ritm bizə öyrədir ki, xoşbəxtlik yeknəsək bir sistem deyil, işıq və kölgənin növbələşdiyi bir landşaftdır. Bizim irəliləyişimiz də bu növbələşmənin içində baş verir. Hər qazanılan şey, dünyanı bir az daha kompleks, bir az daha real göstərir. Və buna görə bəlkə də qorxmağa ehtiyac yoxdur. Çünki arzularımız həyata keçərkən yanlarında gətirdikləri o qaranlıqlar, bizim məğlubiyyətimiz yox, yetkinliyimizin sübutudur. Bu o deməkdir ki, həyat bizi hələ də formalaşdırır, hələ də bizdən kimisə yaradır..

 Sonda insan anlayır, arzular reallaşanda pis şeylərin baş verməsi, xoşbəxtliyin lənəti deyil, məhz onun qiymətidir. Amma maraqlıdır ki, bu qiyməti ödəməkdən şikayət etmirik. Çünki içimizdə bir səs həmişə pıçıldayır:

"Əgər bu yolun sonunda bir az işıq varsa, mən bu kölgədən keçməyə hazıram."

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.12.2025)