“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində bu gün sizlərə Orxan İsmayılovun hekayəsi təqdim edilir.

NƏSR

Orxan İSMAYILOV

KEÇİB GEDƏNLƏR

Gənc ikən (indi də qocalmamışam) öz arzularımn və meyillərimin əsirinə çevrilmişdim. Bunlarısa şəhər həyatının vüsətində reallaşdırmaq daha asandır, nəinki kənddə. Etiraf edirəm ki, yay tətillərində kəndə gedəndə dözülməz dərəcədə darıxırdım. Əslində, kəndə sevinə-sevinə gedirdim, amma bir müddətdən sonra oranın yeknəsəq həyatı məni yorur, cizgiləri gözlərimə boz və tutqun görünürdü. Kənd camaatı da – qonşularım, qohumlarım – nə isə xüsusi, inadcıl, adamayovuşmaz idilər; onlarla olan münasibətim qısa və quru dialoqlarla məhdudlaşırdı. Onlar (cod saqqallı, arıq üzlü kişilər) mənimlə təşnələşəndə qaşqabaqlı halda “Bir işin qulpundan yapış”, “Tez oyan” deyirdilər. Özümlə apardığım kitabların hamısını tezliklə oxuyub qurtarırdım. Mənim üçün orada artıq bircə məşğələ qalırdı: balıq tutmaq. Deyim ki, balıq tutmaq olduqca orijinal bir işdir. Səni sakitləşdirir də, əsəbiləşdirir də. Çəmənin kənarında boy verən qarağacın altında oturub həm qarmağına balıq düşməsini gözləyirsən, həm də ot-ələfin, gəncliyin, həyatla bağlı olan qorxularının rayihəsi ilə ciyərlərini doldurursan. Düşünürsən, düşünürsən, sakit-sakit düşünürsən. Bəzənsə qarmağına suyun üzüylə axıb-gedən şax-şəvəldən, zir-zibildən savayı heç nə düşmür və bu anlarda balıqçılığa olan münasibətində qərəz yaranır; bu qərəz elə həddə çatır ki, ümidsizlikdən tamam başını itirirsən.

Mən qəlbimi də tez-tez bəxş edirdim. Adətən, qısaömürlü olan məhəbbət macəralarından əlahiddə zövq alırdım. Qızlara bəslədiyim münasibət isə kübar mühitdə qəbul olunmuş qaydalardan, zahiri utancaqlıq pərdəsinə bürünmüş əlamətlərdən uzaq idi; mən dəniz qamışı kimi tez alışır, adətən, istəyimə tez çatır və tez də sönürdüm.

Lakin mən kənddə bir dəfə ciddi aşiq olmuşdum. Ürəyimi çalan həmin qızı toyda görmüşdüm. Bu əhvalat belə olmuşdu: birinci kursu bitirib yay tətilində kəndə qayıtmışdım. Qonşuluqda toy vardı, yollandım ora. Kürəyimi stulun söykənəcəyinə dayayıb yenicə oturmuşdum ki, birdən gözüm dikdaban tuflilərdə üzərinə xalça sərilmiş uzun pilləkənin pillələriylə gümrah addımlarla enən tünd-qara saçlı, qonur gözlü, gülümsər çöhrəli, qədd-qamətli qıza sataşdı. Bu, qonşumun nəvəsi – Səbinə idi, uşaqkən birlikdə o qədər cırcırama tutmuşuq ki... Heyranlıq və utancaqlıq ifadə edən baxışlarla bir xeyli süzdüm onu, başımda saysız-hesabsız fikirlər cilvələndi.

Evə gələn kimi oturdum, üzümü tutub elə hey onun barəsində fikirləşdim. Onunla elə burada, bu kənddə uzun və xoşbəxt bir insan ömrü yaşaya bilərdim. Bir çox adamların yaşadığı kimi... Evimizdəki hər kəsi öz inadımla dalana dirədim. Dedim, ya universitetdən imtina edib əsgərliyə gedəcəyəm, ya da o qızı mənə alın. Bu düşüncə canıma-qanıma işlədi, beynimdə bunun üçün onlarla vadaredici səbəb kök saldı. İnadkar və usandırıcı təkidlərimə baxmayaraq, razılıq vermədilər. İki-üç gün ac qaldım. Qayıtdım Bakıya. Zəng vurdum evə ki, bəs, universitetin qabağındayam, qızgilə getməsəniz, ərizəmi yazıb çıxacağam. Məndən bir az vaxt istədilər, razılaşdım.

Aylar keçdi, dərs başlandı. Öz təbiətim və vərdişim etibarilə unutqan olmağım həsədimin bütün hüdudları  aşmasına əngəl törədir və bunun nəticəsi olaraq mən zamanla qızı tamam unutdum.

Şəhərdəsə başqa bir qız mənə aşiq olmuşdu. Buna tam əmin idim. O, dolu bədənli, mehriban baxışlı bir qız idi, adı Zərintacdı, uzun hörüklərlə əhatələnmiş xoş cizgili sifəti vardı; hər məni görəndə qızarırdı, nə vaxt əlindən tutsam, əli əsirdi, baxışlarımız çarpazlaşanda gözlərini yerə dikirdi, bəzən isə nazlanaraq dodağımdan ona qarşı xoş sözlər qopmasını gözləyirdi. Mən isə özümdənrazı halda onun qulağına “Səni sevirəm” deyə pıçıldamışdım. İstəyirdim ki, o, mənə tez isinişsin, heç nədən çəkinməsin, mənim onu oxşayıb-sığalladığım kimi, o da sıxılıb-utanmadan mənə cavab versin. Ancaq o, utancaq idi, mənim çox da irəli getməyimə mane olurdu. Hiss edirdim ki, o, məndən yalnız pak, təmiz nəvazişlər, mehriban, amma şəhvətsiz oxşamalar istəyir, istəyir ki, bu yaxınlığın sonu izdivacla nəticələnsin, əvvəl ruhumuz, sonra da taleyimiz birləşsin. Hətta mənə elə gəlirdi ki, qız səbirsizliklə bizim toyumuzu gözləyir, mənim isti nəvazişlərimdən daha çox bu təhər şeyləri xəyal etməkdən zövq alır. Qız məni əməlli-başlı çıxılmaz vəziyyətə salmışdı. Bu, həqiqətən də, çıxılmaz vəziyyət idi və ola bilsin ki, məhz buna görə mən laqeydlik göstərərək bu məsələnin dərinliyinə getmədim. Mən öz ehtirasımı cilovlamaqdan yorulmuşdum, anlaşılmaz taqətsizlik əldən salmışdı məni. Elə hey dərindəm köks ötürürdüm. Nəhayət, başa düşdüm ki, bu yorğunluğun, köks ötürmələrin səbəbi mənim səbirsizliyimdir. Bundan sonra da istəyimə çatmaq üçün səbr təşnəsinə çevrilə bilməzdim, ona görə də ən yaxşısı ondan qaçmaq, bacardıqca uzaqlaşmaq idi. Bunu isə ona yadlaşdığımı göstərə-göstərə, qəlbində özümə yer tuta bilmədiyimi anlada-anlada, axmaq davranışlarımla onun rəğbətini qazana bilmədiyimi sübut etməyə çalışa-çalışa etdim. Amma mən heç də uzun, hüznlü və tənha günlər keçirmədim, yeni münasibətlərə can atdım, yeni başlanğıclara həvəsləndim. Bəli, məni bu baxımdan tam mənasilə bəxti gətirən adam adlandırmaq olardı. Lakin bununla bərabər, mən həmişə həyatımda nəyinsə çatmadığını hiss edirdim. Niyəsə elə zənn edirdim ki, təkəm, bir kimsəm yoxdur. Bilaixtiyar tez-tez düşünürdüm ki, yanımda mənə həyan olacaq, əzizləyəcək heç kəsim yoxdur. İstəyirdim ki, həyatımda elə bir adam olsun ki, onunla daha sadə və daha dostcasına əlaqələr quraq. Birlikdə olanda özünün, şəxsən özünün nə istədiyi, nəyin xəyalı ilə yaşadığı haqda müfəssəl sorğu-suala tutam onu. O isə hər şeyi açıqdan-açığa danışa, nəyisə etiraf etməyə çəkinməyə.

Mənimlə münasibət quran qızlar çox qısa müddətdə xarakterimin sabitsizliyinin nə demək olduğunu öyrənirdilər. İkicə həftəlik yox olanda və bundan sonrakı ilk görüşdə bizim söhbətimiz çox uğursuz olurdu. Qızlar açıq və kobudcasına mənim məsuliyyətsiz olduğumu deyir, bu münasibətin ömrünün uzun olacağına inanmadıqlarını bəyan edirdilər. Mən bununla razılaşmağa məcbur qalsam da, nə heyrətlənir, nə də kədərlənirdim. Əksinə, bir andaca onlar üçün yad və uzaq bir adama çevrilirdim. Çünki mən qızlarla, adətim üzrə, sadəcə, öz başımı qarışdırmaq, əylənmək üçün söhbət edir, “sevgi-sevgi oynayırdım”. Ayrıldığım qızlar isə məni unuda bilmirdi. Məndən hər nə qədər uzaq olurdularsa da, bir o qədər məni görmək arzusu ilə yanırdılar.

Amma bir gün elə bir şey oldu  ki, bu, həyatımın bundan sonrakı dəqiqələrini zəhərləmək gücündəydi. Bu hadisə bir payız günü, günorta baş verdi.

Elmlər Akademiyasının qarşısındakı insan qaraltılarıyla dolu parkda veyil-veyil dolaşırdım. Hava həm sərin, eyni zamanda qar havası kimi təmiz idi. Günəş şəhərin qərb qurtaracağı üzərində dayanmışdı, yerdə uzun kölgələr sürünürdü. Oturacaqlarda oturan bir dəstə bikar adam ötüb keçənlərə göz qoymaqda idi. Bir də baxdım ki, incə, zərif boyunlu, qəşəng, qonur gözlü bir qız yumşaq addımlarla, quş kimi süzən yerişlə parkda gəzinir. Başladım quzu güdən canavar kimi ona göz qoymağa. Amma bir neçə addım atıb onu daha yaxından görəndə heyrətimdən çaşıb qaldım. O, mənim kənddə aşiq olduğum qız – Səbinə idi. Mən onu tamam yadımdan çıxarmışdım və bir də görəcəyimi (özü də şəhərdə) güman etmirdim. Geridə qalan illər ərzində heç dəyişməmişdi, hətta saçlarının daranışı da ovaxtkı kimi idi. O, nəhayət, boş skamya tapıb əyləşdi. Əyləşən kimi də başladı telefonuyla əlləşməyə. Ürəyimdə dedim: “Görəsən, o, məni tanıyacaq? Əgər tanımasa, kim olduğumu mütləq ona deməliyəm. Hətta bir neçə il bundan qabaq ona bir andaca dəli kimi aşiq olduğumu da bildirməli, fürsət tapıb bunu ona deyə bilmədiyim üçün üzr də istəməliyəm”. Bu fikir canıma-qanıma işlədi və onun nə dərəcədə uğurlu olacağını indi, məhz indi yoxlamaq istədim. Yeriyib düz Səbinənin yanında oturdum və oturan kimi də nəzərlərimi ona yeritdim. Onun parıltılı qara saçları səliqə ilə arxaya daranıb hamarlanmışdı (sonuncu dəfə görəndə də belə idi). Göyümtül sviteri sinəsini şux tuturdu. Sol biləyində zərif əl işi olan bilərzik, üzərində isə kiçicik, dairəvi saat vardı. Zərif barmaqlarının yüngül hərəkətiylə telefonda qurdalanır, gözünün ucuyla da mənə baxmırdı. Özümü itirdim, bilmədim nə edim, başladım əsnəməyə. O qədər əsnədim ki, lap ağzım aralı qaldı. Gördüm yox, onun diqqətini cəlb edə bilmirəm, bəm səslə yanıqlı-yanıqlı fit çaldım. Yenə bir nəticəsi olmadı. Bu dəfə başladım öskürməyə, boğazımdan ard-arda quru, xışıltılı öskürək qopdu. Bu da yetkin sifəti ehtiraslı və gözəl olan Səbinənin eyninə olmadı. Nəhayət, əzabverici utancaqlıqla "Deyəsən, tələbəsiniz?" – deyə soruşdum. Gözlərini telefondan ayırmadan həvəssizcəsinə "Aha" – dedi. Dilim açıldı. Dedim, mən də tələbəyəm. Səbinə dinmədi, iri, qara gözlərini yuxarı qaldırıb gülümsündü və təzədən başını aşağı saldı. Yox, o, məni tanımamışdı. Mən özümdə güc tapıb adımın Orxan olduğunu deyəndə də bu ad ona xüsusi gəlmədi və o, sükutunu pozmadı. Artıq başa düşdüm: o, ümumiyyətlə, məni görməzdən gəlirdi! Birdən telefonunda nəsə oxudu və bu zaman onun gözlərinin parıltısı ən qiymətli ləl-cəvahirat parıltısını üstələdi, yanaqları çiçək kimi açıldı və o,  cəld ayağa qalxdı. Titrəyən səsimlə "M-mən, bilirsiniz, h-hansı Or-rxanam...." dedikdə isə arxasını mənə tərəf çevirib sözümü ağzımda qoydu. Tələsik və vüqarlı addımlarla üzü metroya yol tutdu. Damağıma bir siqaret qoyub tərəddüdsüz onu təqib etdim. O yeridikcə arxadan onun yaraşıqlı vücudunu seyr edirdim. Səki boyu irəliləyib metronun xəyalət kimi ucalan ön fasadının qarşısında dayandı. Burada oynaq gözlü, cılız, kəkilli, seyrək, sarışın saqqalı uzunsov sifətinə bir az da eybəcərlik qatan bir oğlan onu qarşıladı. Hərarətlə qucaqlaşıb görüşdülər. Oğlan boz paltosunun döş cibindən rəngli kağız bükülüsü çıxarıb Səbinəyə uzatdı. Sevincindən çılğına dönən qız yerindən sıçrayaraq oğlanın əlləri arasına aldığı eybəcər sifətini öpüşlərə qərq etdi. Onlar bəxtiyar halda qol-qola girib yolun o biri tərəfinə keçdilər və burada nəyisə gözlədilər. İki-üç dəqiqədən sonra əl-ələ tutub gələn oğlanla qız onlara yanaşdı. Qızlar öpüşərək, oğlanlar isə əllə görüşdülər. Yeni gələn qızın cizgilərini tam görəndə məni elə bir ildırım vurdu. Yerimdə quruyub qaldım. O, bir vaxtlar məni sarsılmaz məhəbbətlə sevən qız – Zərintac idi.  Onun əlindən tutan oğlanın görünüşü isə əsl gicbəsər görünüşü idi. O, uğultulu-cingiltili səsiylə “Tələsməliyik, yoxsa gecikəcəyik” dedi və bir neçə addım atıb yolun kənarında dayanmış taksiyə yaxınlaşdı. Başını sürücü tərəfdəki açıq pəncərədən içəriyə doğru uzadıb nəsə danışdı, yəqin, gedəcəkləri yeri söylədi və qiyməti öyrəndi. Ardındca əl işarəsiylə yoldaşlarını çağırdı. Özü qabaqda oturdu, Zərintac, Səbinə və kəkilli oğlan isə arxada əyləşdilər. Maşın tərpəndi.

Ah, nə böyük məyusluq! Bir anlıq sinəmdə kəskin ağrı duydum, sanki ürəyimə iynələr sancıldı.  “Sən bir işə bax” deyə mızıldandım. Sarsılmış, ruhdan düşmüş mən, labüd fəlakəti dəhşətlə gözləyən adamlar sayaq yerimdə vurnuxdum. Ya taleyin bu oyununa inana bilmədiyim, ya da pərt olduğum üçün bir anlığa qorxudulmuş küçük kimi inildədim. Üzümü çevirəndə gözlərim dayanacağın yanında qoyulmuş zibil qabına sataşdı. Niyəsə elə hiss etdim ki, zibil qabı ağzını geniş açıb mənə gülür, göz vurur, “zavallı” deyir. Özümü saxlaya bilmədim, yaxınlaşıb  tutarlı bir təpik ilişdirdim ona. Baxmayaraq ki, ayağım ağrıdı, birdən-birə içimdəki qəzəb soyudu və sakitliklə əvəz olundu. Sanki zibil qabına vurduğum zərbə güclü bir sakitləşdirici kimi dərhal öz təsirini göstərdi. Damağımda yanıb qurtaran siqaretin kötüyünü yerə tullayıb qranit pilləkənlərlə qalxdım, metroya girdim.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.12.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı böyük Azərbaycan şairi Məhəmməd Füzuliyə həsr edilən məqalələri təqdim edir. Bu gün sizlər Mirzə Cəlilin “Füzuli” məqaləsi ilə tanış olacaqsınız.

Füzulinin ədəbi fəaliyyətindən dörd yüz il keçmək münasibətilə lazım gəlir ki, onun etdiyi xidmətlərindən və onun güzəranının necə keçdiyindən bir az yazılsın.

Bunu “Molla Nəsrəddin” daha artıq yazmalıdır. Çünki rəhmətlik Füzuli “Molla Nəsrəddin”in birinci nömrəsindən başlayıb, bu günə qədər məcmuəmizdə iştirak etmiş və şeirlər yazmışdır. İndi çox adam deyəcək ki, Molla səfehləmişdir.

Füzuli bir Hilləli olub, Bağdadda böyüyüb, özü də kitabında and içir, qəsəm edir ki, vallah-billah mən doğulduğum yerdən heç yerə getməmişəm. Buradaca ölüb basdırılmışam. Özüm də 970-ci ildən sonra heç dünyada olmamışam.

İndi “Molla Nəsrəddin” başlayıb ki, xeyr, Füzuli səhv edib yazıb.

Füzuli bizim məcmuədə işləyir. Yenə də işləyəcəkdir. İnanmırsınız, götürün “Molla Nəsrəddin” məcmuələrinin 20 illiyini tökünüz qabağınıza. Hansı şeirə baxsanız, görəcəksiniz ki, onda Füzulidən bir duz vardır. Şairlərimiz burda deyəcəklər ki, “Molla Nəsrəddin” bizi bihörmət elədi. Bizə iqtibasçı dedi. Əstəğfürulla, “Molla Nəsrəddin” bu sözü heç vaxt deməz. Amma nə çarə eləyək? Keçmiş əsrlərdə gələn Sədilər, Füzulilər o qədər xalqın həyatını əhatə edə bilən bir şair olmuşlar ki, birisi türkcə, birisi də farsca deməmiş bir söz qoymayıblar.

Bu gün Arifin və başqa İran şairlərinin əsərlərini götürüb axtaranda görərsən ki, yenə şeiri yazanda Sədini yadına salmışlar. Onun kimi bizim türk əruz şairlərimiz də şeiri yazanda Füzuli gəlib durur gözünün qabağında. Deyir ki, öləsən də, mənim təsirimdən çıxa bilməyəcəksən. Molladan yazmaq istəsən, yazmışam, varlıdan yazmışam, rüşvətxordan yazmışam. Bu gün get, sabah gəldən, yəni zavtra-zavtradan yazmışam. Bütün işini-gücünü, dərsini buraxıb şeir yazanlardan yazmışam.

Müxtəsər, hər şeyi əhatə eləmişəm. Nə qədər bu üsul varsa, mən də varam...

Biz vətən cəhətinə yox, ancaq bu kimi cəhətlərə görə deyirdik:

– Füzuli azərbaycanlıdır. Çünki dili Azərbaycan dilidir. Onun məktəbi-ədibəsi bizim şairlərin başına girib, bütün əsərlərində bir Füzuli ruhu görülməkdədir.

... “Molla Nəsrəddin” sözünü qurtarıb deyir ki, Füzuli diridir. Füzuli ... sarsılmaz bir qüvvədir.

“Molla Nəsrəddin”, 23 may, 1925-ci il, №21

(Mənbə: Cəlil Məmmədquluzadə. Əsərləri.

Dörd cilddə. IV cild, Bakı, 2004, s.247–248)    

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.12.2025)

 Sərtyel, “Ədəbiyyat və incəsənət”

“Gülüş klubu”nda çalışmışıq ki, bu gün də “Dodağınızın yüngülcə qaçması bizim böyük uğurumuzdur” şüarımıza sadiq qalaq.

İbrətamiz

Dünyada ən çətin deyilən 5 söz bunlardır:

5. Tetragidrokannabiol

4. Fenolflein

3.Elektrikləşdirdiklərimizdənsiniz

2.Dixlordifeniltrixloretan

1. Bağışla.

Tost

Bu tostu məşhur bir yazıçı öz həyat yoldaşının ad günündə söyləyib:

Səni görəndə gəlir mənim yazmağım.

Sən aşsan, mən də sənin qazmağın.

Deyimlər

Ağlamayana məmə yoxdur. Ancaq heç ağlayana da məmə yoxdur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.12.2025)

Şəfa Vəli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

...Bomboz küçə...  Tində dayanan uşaq fikirli.  Pəncərədən boylanan qoca gülür. İşıq dirəyinin üstünə yazılıb: “Eyni idik...”  Altına bir tarix də qoyulub. Yazıçı o tarixi  oxumaq istəmir. Nəyinsə sirli qalmasını arzulayır. Hamı kimi...

Səkidə vurnuxan pişik.  Uşaq onu görür. Eyni açılmır... Qoca pəncərədən eşiyə bir alma atır. Alma işıq dirəyinə dəyir, sonra yerə düşür.  Yazıçı xatırlayır: “Nağıllarda şahzadələr eyvandan könlü tutduqlarına alma atardı... Sonra...” Sonrasını xatırlamaq istəmir. Hamı kimi... 

Küçədən bir yaşıl maşın keçir. Uşağın qaş-qabağı açılmır.  Qoca fincandakı çayı üfürə-üfürə içir. Pəncərənin kənarında - divarda bəyaz şərab reklamı var. Reklamda yazılıb: “Eşqi dad!” Yazıçı şərab markasının adını yadda saxlamaq istəmir... Hamı kimi...

-Nağıllar da,  dastanlar da toyun təsviriylə bitir. Sonrası danışılmır...  -Tarix kinayə edir.

-İnsan biləndə susur, bilməyəndə səsi bərk çıxır. -Zəmanə əmindir.

-Pişiksevərlər heyvan haqlarından danışmaqçün quzu kababıyla məşhur restorana yığışdılar. -Təbiətin səsi qupqurudur.

-Ən dadlı yeməyi insanlara mən verirəm, üstünə də “Xatirə” etiketi yapışdırıram.-Tale öyünür.

-Unutduğunu sandıqlarıyla sınanmaqdadır insan... -Həyat gülümsəyir.

...Yazıçının zehnindəki  söhbət yekunlaşır. Uşaq qocaya baxır. Qoca əliylə “nolub?” işarəsi edir. Uşaq başıyla yazıçını işarə edir. Qoca ağzını əyişdirir: “Başını burax...” Uşaq çiynini çəkir: “Necə başını buraxım e? Məndən də yazacaq...”

Qoca gözlərini yumub-açır, qolunu yelləyir: “Çoxdan yazıb...”

Uşaq əvvəl təəccüblənir, sonra dodaqlarını büzüb yazıçıya baxır. Ona tərəf qaçır. Pişik uşağın qaçdığını görüb hürkür, dəmir barmaqlıqların arasından özünü bağçaya təpir. Uşaq yazıçının yanından keçib növbəti tini dönür. Qoca dərindən nəfəs alır, pəncərədən çəkilir.

Qalır bomboz küçə, yaddaşına ayaq izi yazmayan səki, işıq dirəyi və yazıçı... Şəhərarası mikroavtobus gəlir. Yazıçı mikroavtobusa minir. Kirli şüşələrin arxasından görünən şəhəri süzür. Hər küçədə yaddaş rəfindən bir nəfəslik toz üfürülür...”İşıq dirəyindəki tarix sonsuzluq idi: ∞”.  “Şahzadələrin almasını tutan əllərin umacağı sevmək yox, sevilmək idi”. “Bəyaz şəraba qoyulan ad “Ən şirin-Aldad”   idi”.

Düşəcəyi dayanacağı geridə qoymuşdu. Mikroavtobus bir də keçdiyi yollardan keçəcək, onu ən tezi, saat yarımdan sonra həmin dayanacağa qaytaracaqdı. Yazıçı başını kirli pəncərəyə söykəyib gözlərini yumdu. Qulaqlarında Pərvin Əliyevanın səsi vardı... O, şeir deyirdi:

Bu nəhəng qələbəlikdə

şəhərlər,

yollar,

küçələr

adamla dolu.

Qəribə hərarət,

həsrət,

həsəd,

ağrı...

Yaşamaq ümidi ilə

müdhiş çırpınışda

bir yığın adamın

eyni hekayəsi var...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.12.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi yazıçı Təbrizdə  yaşayan Hüseyn Səlahlıdır.

Hüseyn Səlahlı

Təbriz

II

1.

Bir aktyor...

Xəyallarını göy üzünə atır,

Qəhqəhə ilə gülür,

Çəpik çalır, tutur.

Önündə ovuc dolusu səhnə tozu

Əllərini açır və yerə düşəndə yaşanmamış şəkillər çıxardığını seyr etməyə oturur

(Bir boş qrammofon

Musiqisi ağız sularına qucaq açmış toz dənələrinin çağırış səsidir)

Fon səsləri boş səhifədən ibarət,

Tək başına yalqızlıq divarına dayanmış.

Susqunluğa dəyər atmosfer ortaya çıxarır

Ortaq bir sonsuz epizod,

Həm gələcək,

Həm keçmişə...

2.

Yapışdırılmaqdan qaçan iki yarını

İzləməyə çalışır

Əllərini dizlərinə dayayıb.

Diz qapaqlarını qaynar qözlərinə qoyur.

Şəkilləri pozmaq istəmir.

Dizlərinin üstündə bir qab dolusu toz

Və ondakı rəsm isə

Günahdan arınan (günahını artıran)

Təzə doğulmuş ana

Dodaqlarının boyası üzünə yaxılan fahişədən fərqsiz, heyrətdə.

3.

Birləşilməzləri

Yaddan çıxarmamaq üçün

Yalamaqla məşğul

Evlənmiş tozları

Ovuc içində qalan son tər dənələrini

Barmaq uclarını dili ilə

Dilini dırnaqları ilə

Və dırnaqların dişləri ilə təmiz edir

İşarət barmağını qrammofon diskinə sürtür

Sonsuz epizoda bir kat!

Keçmiş və gələcək arasında

Bilinməz sona çatır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.12.2025)

Xalq yazıçısı, akademik Kamal Abdullanın əsərlərindən seçilmiş bir sıra qranula – cövhər sayıla biləcək məqamları “Ədəbiyyat və incəsənət” oxucularına təqdim edir.

Kamal Abdulla özü seçilmiş bu cövhərlər barədə yazır: “İllərdən bəri yazdığım müxtəlif şeirlərin, esselərin, pyeslərin, hekayə və romanların, publisistik məqalələrin və elmi əsərlərin, verdiyim intervülərin hər birinin içində yer almış və bu gün də öz məzmunu, tutumu, forması ilə diqqətimi çəkən misralar, cümlələr günlərin bir günü sanki dil açıb mənə dedilər ki, bizim bir-birimizdən zaman və məkanca ayrılığımıza son qoy və bizi bir-birimizin yanında yerləşdir. Sən görəcəksən ki, bu zaman biz tamamilə yeni bir cazibədə zühur etmişik. Onlar qeyri-səlis məntiq dili ilə desək, içində olduqları mətnin qranulaları (ilkin vacib hissəcikləri) idi. Qranula, başqa cür ifadə etsək, cümlədən (mətndən) bütün artıq hissələri siləndən sonra yerdə qalan cövhərdir.”

Bu günlərdə “Everest” nəşriyyatında müəllifin “Seçmələrin seçməsi-qranulalar” adlı kitabı da işıq üzü görmüşdür.

Beləliklə, hər gün Kamal Abdulladan 7 qranula:

1.

Ədəbiyyatın şah damarı: Yaşanmamış həyatın ilğımı!

2.

Çox zaman nağıl o olur ki, bir qız əcaib məxluqa ərə gedir və o əcaib məxluq günlərin bir günü gözəl prinsə çevrilir. Həyatda isə bəzən bunun əksi baş verir. Qız prinsə ərə gedir, o isə, sən demə, əcaib məxluq imiş.

3.

“ Unudaram mən savabı, günahı

Yavaş-yavaş unudaram düzü mən.

Unudaram qaş-gözümü, vallahi,

bir başqasın elə billəm, özüməm.”

4.

“Kağızdan evcik qurub, qızıl saray bilmişik.

Nahaqdan incitmişik qüssəli ürəkləri.

 Bu dünyaya bəlkə də bir az vaxtsız gəlmişik.

Kim deyərdi solacaq, soldu nar çiçəkləri.”

5.

Biz variantlarda yaşayırıq. İnvariantları isə bütlərə çevirmişik.

6.

Niqab olan yerdə artıq müəllif var, qurma var və üslub var..

7.

Mirzə Cəlil əgər dil xiridarları, dil zərgərləri üçündürsə, Əbdürrəhim bəy hamı üçündür.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.12.2025)

Adilə Nəzərova,

filologiya üzrə fəlsəfə doktoru. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

“Mənim tanıdığım Ələsgər” kitabı haqqında qeydlər

Şərif Ağayar “Mənim tanıdığım Ələsgər” kitabında qarşısına Aşıq Ələsgəri həm ədəbi, həm mənəvi, həm də tarixi kontekstdə yenidən qiymətləndirməyi, onu çağdaş oxucu üçün canlı, əlçatan və dərin mənalı bir obraz kimi təqdim etməyi məqsəd qoyur. Kitab publisistik üslubla yazılmış, yeni ifadə ilə desək, ədəbi ustad dərsidir. Ş.Ağayar Ələsgəri yalnız folklor və ya klassik poeziya müstəvisində deyil, müasir ədəbi düşüncənin “canlı müəllimi” kimi təqdim edir. “Bu xalqın dili onun mövcudluğunun şəhəridirsə, qapısı Ələsgərdir.”

 Müəllif kitabın ilk – “Tərki-vətənlik” bölməsində bildirir ki, divani janrı təkcə heca sayı və forma yox, həm ruh və intonasiyası olan canlı bir sənət nümunəsidir. Divani oxunarkən nəfəs dayanmır – fasiləsiz, ruhla, canla oxunur. Şair öz iç dünyasını, əhvalını, ruhunu mətnə üfürür. Bu səbəbdən hər şairin intonasiyası unikaldır, başqasının havasına bənzəmək mümkün deyil. Məclislərin divani ilə başlanması, onun Tanrıya müraciət tərzində olması, janrın “minacat” (dua, yalvarış) funksiyasını vurğulayır. Deməli, müəllifə görə divaninin oxunması təkcə ədəbi yox, həm də sakral bir ənənədir.

Ş.Ağayar elə kitabın əvvəlində şəxsi təcrübə və motivasiya hekayələri ilə oxucuya Aşıq Ələsgərlə birgə Füzulini və digər şairləri də təqdim edir. O, bu janrın ruhunu və təsirini konkret hadisələrlə göstərir. “Danışır” ki, yaxın qohumunun imtahanda uğur qazanması, başqa bir qohumunun ağır xəstəlikdən sağalması zamanı Ələsgərin divanisi ona böyük ümid və enerji verib. Bu nümunələr divaninin həyatdakı canlandırıcı təsirini konkret şəkildə göstərir.

Kitabın məqsədi Ələsgərin yerini yalnız aşıq ədəbiyyatı və heca şeiri kontekstində deyil, həm də klassik divan ədəbiyyatı və Ələsgərdənsonrakı Azərbaycan ədəbiyyatı (məsələn, Füzuli, S.Vurğun, M.P.Vaqif, Ə.Kərim, S.Sarvan ilə) müqayisəsində araşdırmaqdır. Bu yanaşma onun şəxsiyyətini və yaradıcılığını daha düzgün anlamağa yardım edir. Ş.Ağayar Ələsgərin yaradıcılığını zen-buddistlərin oxçuluq sənəti ilə müqayisə edir. Ustadın məqsədi hədəfi vurmaq deyil, bütövlüyü görməkdir.

Ş.Ağayar yazır ki, Ələsgərin ruhu sözlərdə, əhvalatlarda yaşayır, və o, daim hərəkətdə, canlıdır. Bu səbəbdən onun yaradıcılığı ruhu ilə ünsiyyət qurmaqla daha yaxşı dərk olunur. Müəllif kitabın əvvəlindən sonuna özünü Ələsgərin bələdçisi, dostu kimi təqdim edir, onu bütləşdirmədən, ehkamlaşmadan, canlı və cana yaxın biri kimi oxuculara çatdırmaq istəyir. Kitab elmi tədqiqat yox, şəxsi təəssüratlar və yaradıcı düşüncələr toplusudur.

Kitabın 4-cü - “90-ların Bakısı və Ələsgər. Dad sənin əlindən çərxi-kəcmədar...” bölümündə müəllif yazır: “90-ların Bakısında şeirdə ciddi bir Ramiz Rövşən-Salam Sarvan xofu dolaşırdı. Hamı onlar kimi yazmağa çalışırdı. ... İçimdən gəlmirdi yazdıqlarım. İçimdən gəlmədiyi üçün başqalarına da təsir etmirdi.”

Müəllif həmin dövr ədəbi mühitini gənclər üçün həm tələbatlı, həm də məhdudlaşdırıcı kimi təsvir edir. Gənclər öz səsindən çox, məşhur şairlərin təsirində qalıb öz yaradıcılıqlarını itirirdilər. Və bu məqamda Ələsgərin şeirlərinin müəllif üçün xilas və ilham mənbəyi olması:“İçimi həmişə diri saxlayan ən əhəmiyyətli səbəblərdən biri, birincisi Ələsgərin dua kimi əzbərlədiyim şeirləri idi.”kimi qiymətləndirilir. Burada Ələsgərin xalq ruhuna, səmimiyyətə söykənən sadə və dərin şeirinin müəllif üçün canlı dayaq və ilham olduğu vurğulanır. Ramiz Rövşənlə Ələsgərin müqayisəsində “Ramiz Rövşən eyni fikrin intonasiya və enerjisində Ələsgərə yüksək hesabla uduzmuşdu.”- deyir. Və əlavə edir ki, “Məmməd Aslan, Məmməd İlqar, Akif Səməd, Murad Köhnəqala, İbrahim İlyaslı kimi sırf xalq ənənəsi üzərində gələn şairlərin ... təsir imkanları zəif idi.”

Müəllif ədəbiyyatda sadəliyin dəyərini vurğulayır, Səməd Vurğun kimi ustadların tənqid olunmasının səhv olduğunu bildirir.“Abşeronun ədəbiyyat həvəskarları ... Səməd Vurğunu Füzuliyə, Seyidə, Nəbatiyə qarşı qoyurdular. ... Sadə yazmaq üstünlükdür.” Bu və bu kimi fikirlər kitab boyu Ələsgərlə yanaşı müəllifin özünü də oxucuya tanıdır. Yəni kitabda bir Şərif Ağayar obrazı var – həm də baş rolda. O, özünü Laçının dağ kəndindən çıxan, saz və poeziya mühiti ilə iç-içə olan bir insan kimi təqdim edir. Uşaqlıqdan Ələsgərin və digər aşıq-şairlərin təsiri altında böyüyüb, onların şeirlərini yaddaşına həkk edib və bu şeirlər onun ruhunda, həyatında dərin iz buraxıb. Ələsgərin poetik dili, incə ruhu və əxlaqi mesajları onun ailəsində – nənəsində, əmisində və ümumilikdə kənd mühitində güclü təsir göstərib. Ələsgərin şeirləri onun yaddaşında canlıdır, ona güc və rahatlıq verir, xüsusən də 30 illik işğal və Qarabağ müharibəsi kimi ağır dövrlərdə. O, üç il boyunca Füzulini oxuyub, təfsirlər, müqayisələr apararaq, həm özünü itirmiş, həm də ruhani səviyyədə yüksəlmiş hiss edir. Müəllifin getdiyi bu çətin yolu oxucular da gedir və bu səfər sonunda insanın dünyagörüşü və ədəbi duyumu zənginləşir.

Bu bölümdə ədəbi yolçuluğun və mənəvi axtarışın metaforu kimi Bişr Hafi hekayəsi “danışılır”. Bişr Hafi əhvalatı (ayaqyalın gəzərək ruhunu təmizləməsi) Ş.Ağayar üçün bir metafordur – poeziya, irfan və iman yolunda olan çətinliklər, sınaqlar və sarsıntılarla dolu, lakin şərəfli bir səfərdir ki, özünü tam o səviyyəyə gətirmək hər kəsə nəsib olmur. Bu səfərin sonunda müəllif İçərişəhərin Cümə məscidində Quranı sinəsinə sıxıb Allaha dua edir, ruhani dəstək axtarır. Bu, həm ədəbi, həm dini səyahətin final nöqtəsidir ki, insanın yaratdığı əsərlər və mənəvi dünyası yalnız ilahi qüvvə ilə tamamlanır.

Ş.Ağayar “danışır” ki, “Bakı ədəbi mühitinə gələndə Aşıq Ələsgər haqda bildiklərim məndə böyük qürur oyadırdı. Elə bilirdim, onu əzbər bilirəm, artıq onunla bağlı işim bitib. Lakin Füzulinin şeir dünyasına daldıqca, Ələsgəri yenidən kəşf etdim. Bu kəşf mənim üçün uzun, ağır, amma həmişə maraqlı və mənəvi zənginliklərlə dolu bir yolçuluğa çevrildi. 15 yaşımda yola saldığım Ələsgər, 25 yaşımda məni təkrar qarşılayırdı.”O,misallar gətirərək müqayisəli təhlillər aparır və bu iki şair arasında yüzilliklərdə yaranan dialoq poeziyanın zənginliyini, çoxşaxəliliyini nümayiş etdirir. Füzuli ümidlərə şübhə ilə yanaşır, Ələsgər isə həmin ümidləri daha inamlı, daha sədaqətli bir nurla işıqlandırır.

Həm Füzuli, həm də Ələsgər ayrılıqda və müqayisəli təhlillərdə Ş.Ağayar qələmində bir başqa təsir yaradır. Bir daha əmin olursan ki, ədəbiyyatımızın iki dahisi – Aşıq Ələsgər və Məhəmməd Füzuli – şeir aləmində fərqli üsul və məzmunla bir-birini tamamlayan, eyni zamanda düşündürən simalardır. “Həqiqətdə iki gözəl sevmişəm, / Birisi Məhəmməd, birisi Əli...” misrası Aşıq Ələsgərin yaradıcılığında xüsusi yer tutur və onun poeziyasının dini-mənəvi köklərini, xalq ruhu ilə bağlılığını göstərir. Bu misranın təhlili həm Ələsgərin şeir anlayışına, həm də onun Füzuli ilə dialoquna işıq tutur. Ələsgərin şeirində sevgi yalnız romantik bir anlayış deyil, daha çox dərin mənəvi və mistik bağlılıqdır. Onun şeiri xalqın dini inancı ilə sıx əlaqəlidir, həm də ənənəvi folklor estetikası ilə yüksəlir. Füzuli isə klassik Azərbaycan ədəbiyyatında şeirə, yalan və həqiqət anlayışına fərqli yanaşması ilə seçilir. Onun “Gər dersə Füzuli ki: "Gözəllərdə vəfa var", / Aldanma ki, şair sözü, əlbəttə, yalandır.” misralarında şair yalanının incə bir fəlsəfəsi gizlənir. Şairin “yalan” dediyi, əslində, poeziyanın metaforik gücüdür, gerçəyi daha dərin, daha təsirli şəkildə çatdıran bir vasitədir. Yəni, hər iki şairin “gözəlləri” Məhəmməd peyğəmbər və Həzrət Əlidir. Lakin, müəllifin Füzulinin bunların da vəfası yoxdur fikrinə izahı yenidir.  Füzulinin “şair yalanı” məfhumunda bu “gözəllər” Allaha sadiqdirlər, ona görə də insana, o cümlədən Füzuliyə də vəfalı ola bilməzlər. Onların bizə vəfasızlığı Allaha sədaqətə xidmət edir.

Şərif Ağayarın “Mənim tanıdığım Ələsgər” kitabı iki əsas hissəyə ayrılır, hər hissədə on məqalə yer alır. Mənə görə, kitabın ikinci hissəsi daha maraqlıdır. “Allah, Allah!” bölümündə Aşıq Ələsgərin yaradıcılığının müxtəlif baxış bucaqlarından dəyərləndirilməsi mövzusunu mərkəzə qoyur. ANS-dəki “Dahilərin divanı” verilişində Məmməd Aslan və professor Hüseyn İsmayılov arasında baş verən mübahisədən çıxış edərək, iki fərqli yanaşmanı müqayisə edir: Məmməd Aslan Ələsgəri daha çox hiss, duyğu və poetik “sığal” kontekstində dəyərləndirir, onu dini-sufi çərçivəyə salmaqdan narahatdır. Hüseyn İsmayılov isə Ələsgəri islam-irfan ənənəsi, dini-mənəvi kontekst və Şərq mədəniyyəti çərçivəsində izah etməyə üstünlük verir.

Ş.Ağayar bu iki yanaşmanı Şillerin “saf” (hiss) və “düşüncəli” (ağıl) şeir bölgüsü ilə əlaqələndirir və Ələsgərin hər iki cəhəti daşıdığını vurğulayır. Müəllif tarixi-siyasi səbəblərə də toxunur: çar və sovet ideologiyasının milli-mənəvi kimliyi parçalayaraq Ələsgərin bütöv qavranılmasına mane olduğunu qeyd edir.

Bu bölümdə Ələsgərin “göz” və “qulaq” obrazları üzərindən eşitmə - görmə qarşılaşdırması aparılır; islam mədəniyyətində eşitmənin (səsin) görmədən üstün tutulması izah olunur. Müəllif həm irfani, həm də dünyəvi şeirlərdən nümunələrlə bu məntiqi əsaslandırır, Ələsgərin məcaz dünyasını zəngin misralarla açır.

Nəticədə, Ş.Ağayar balansın vacibliyini vurğulayır: Ələsgəri nə sırf dünyəvi şair kimi, nə də sırf dini-sufi obraz kimi təqdim etmək doğrudur. Onun yaradıcılığı hisslə ağlın harmoniyasıdır, əsas dəyəri isə “Ələsgər sığalı”nda, yəni özünəməxsus poetik üslubunda gizlidir.

Müəllifin ifadə tərzi emosional, obrazlı və ədəbi istinadlarla zəngindir, oxucunu həm tarixi-mədəni kontekstə, həm də poetik mətnin daxili qatlarına yönləndirir.

Kitabın “Qoşma məqamı” bölümündə çox gözəl bir analitik-publisistik mətn oxuyuruq. Ş. Ağayar sadəcə Ələsgərin şeirindən danışmır, qoşmanın Azərbaycan poeziyasındakı yerini və tarixi inkişaf yolunu, janrın semantik, musiqi və irfani qatlarını da açır. Qoşmaları yalnız şeir kimi yox, həm də mərifət və irfan konstitusiyası kimi təqdim edir. Ələsgərin misralarını Füzuli, Vaqif, Mövlanə, Şəms Təbrizi, Nəsimi kimi zirvələrlə dialoqda göstərir. Ən əsası, müəllif öz şəxsi duyğularını, oxucu kimi yaşadığı həyəcanı, heyrəti və zövqü də bu yazıya qatır. Bu da kitabı bədii-publisistik esse halına gətirir.

Bəzi güclü məqamları diqqətə çatdıraq:

‣ Ələsgərin qoşmaları ifadəsi Füzulinin qəzəlləri, Xəyyamın rübailəri...” analoqu çox uğurlu müqayisədir.

‣ “Onun yaradıcılığı bir ölkədirsə, aborigeni qoşmadır” cümləsi həm poetikdir, həm də məzmunu dərinləşdirir.

‣ “Şeir göydən gələndə belə olur – bütün daşlar ilahi qüdrətlə öz yerinə oturur” fikri yazının əsas açarlarından biridir.

‣ Ələsgərin sözlərindəki vizuallıq və müəllifin bunu “kamera effekti” ilə izah etməsi yazını həm də müasir ədəbiyyatşünaslıq baxımından maraqlı edir.

Bu bölümdə müəllifin gəldiyi nəticə oxucunun da qane edir: Qoşma Azərbaycan poeziyasının nəfəsidir. Amma bu nəfəsin ən saf, ən işıqlı anı Ələsgərin səsində eşidilir. Müəllif “Qoşma məqamı”nda Ələsgərin misralarında Füzuli ilə Mövlanənin, Nəsimi ilə Şəmsin, hətta Xəyyamın nəfəsini hiss etdirir. Qoşmanı yalnız bədii janr yox, mərifət, irfan, həyat konstitusiyası kimi təqdim edir və oxucu anlayır ki, Ələsgərin yaradıcılığı həqiqətən bir ölkədirsə, onun doğma, yerli xalqı qoşmadır.

Kitabın “Ələsgər sənətkarlığı. “Haqq səni sərraf yaradıb...”  bölümü Ş.Ağayarın Ələsgər sənətkarlığına dair çox geniş, intellektual və dərin təhlilidir.  Ədəbi üsul baxımından pastiş, göndərmə, cinas, məcaz, pünhanlıq vurğulanır, Ələsgər şeirlərində bunların sistemli şəkildə işlənməsi göstərilir. Ələsgərin Füzuli ilə paralelləri, Hafizlə, Mövlana ilə, Quran və dini əhvalatlarla səsləşmələri, həmçinin irfan qatları Ələsgərin şeirlərindəki dərin mistik və fəlsəfi məna araşdırılır.

Kitabın 9-cü bölümündə Ələsgərin humanizmi, onun ədalət duyğusu Nizami ilə müqayisədə təqdim olunur və oxucuya bir mənəvi yol göstərilir. Ələsgərin ədalət duyğusu canlı həyat hadisələri ilə - Yetim Əhməd dastanı, öz şəxsi ağrıları, şeirlərindəki fəlsəfi məqamlarla göstərilir. Müəllifin bu bölümdə gəldiyi nəticə budur: Ələsgər ədəbiyyatın deyil, həyatın özünün “ədalət tribunası”dır.

Ümumilikdə, kitab Ələsgəri həm yeni nəsillərə sevdirən, həm də onun əbədiliyini təsdiqləyən sanballı bir əsərdir. Bununla yanaşı, “Mənim tanıdığım Ələsgər” kitabında təqdir etmədiyim məqamlar da var və bunları bölüşməsəm, kitab haqqında dediklərimdə tam səmimi və obyektiv olmadığımı düşünərəm.

1. Subyektivlik üstün gəlir. Müəllifin şəxsi duyğuları, poetik təəssüratları çox güclüdür, bu da bəzən obyektiv təhlili kölgədə qoyur.

2. Aşıq Ələsgər tamamilə öz kontekstinin, öz mədəniyyətinin, öz ruh mühitinin məhsuludur. Onu Şekspir, Homer, Folkner və digərlərilə müqayisə etmək zahiri bənzətmədən o yana keçmir, bu, “daş divara palçıq vurmaq” kimidir: yapışmır, yovuşmur. Ələsgərin sözü Şərqin irfanı, xalq hikməti, saz havası ilə yoğrulub. Onu Qərb klassiklərinə bağlamaq həm Ələsgərin özünü kiçiltməkdir, həm də qərbli müəlliflərin qatını yanlış göstərməkdir. Çünki: Şekspirin poeziyası daha çox psixoloji dram üzərində qurulub. Homer epik qəhrəmanlıq dastanı yaradır. Folkner modernist zaman parçalanması və sosial ziddiyyətlər fonunda yazır. Amma Ələsgər xalqın nəfəsi, sazın dili, həyatın özüdür. Onun gücü budur ki, o, heç vaxt Qərb ədəbiyyatının intellektual, süni konstruksiyalarına möhtac olmayıb. Əksinə, Ələsgərin misralarını Şərq klassikləri ilə yanaşı qoymaq həm ruh, həm dil, həm də irfan baxımından daha təbii və davamlıdır.

Belə müqayisələrin səbəbi çox vaxt ondan irəli gəlir ki, bəzi müəlliflər (Ş.Ağayardan da başqa edənlər olub.) dünya ədəbiyyatında “tanınmış adlara” söykənməklə Ələsgəri “beynəlxalq ölçüyə çıxarmaq” istəyirlər. Amma Ələsgərin özü o qədər özül, orijinal, təməldir ki, onu  kiminsə kölgəsinə salmaq yox, öz ədəbi günəşimiz kimi göstərmək lazımdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.12.2025)

İlhamə Məhəmmədqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Sumqayıt təmsilçisi

Həsrətin araya atdı, dağ, dərə,

Sönən işıq oldun, batan səs oldun.

Qayıt, mənim gülüm, qayıt bu yerə,

Ey mənim istəyim, nə gəlməz oldun?

Ümidlər, arzular pərən-pərəndir,

Qəlbə təsəllidir xatirələrim.

Bir halımı soruş, könlümü dindir,

Axşamlar yadıma düşür səhərim.

Qayıt, mənim gülüm, yerbəyer elə

Dərdli səhərləri, gecələri sən.

Çaşıb başqa yolla keçirəm elə,

Düz öz qaydasınca küçələri sən.

Qayıt, yerinə qoy Ayı, Günəşi,-

Yenə olduğu tək görüm həyatı.

Qayıt, gözüm nuru, könlüm atəşi,

Qayıt, səhmana sal bu kainatı.

Həsrət və ümidin ahəngi

Əli Kərimin “Qayıt” şeiri məni dərindən təsirləndirən, həssas duyğularla dolu bir əsərdir. Şeir əsasən itirilmiş sevgi, həsrət və geri qayıtmaq arzusu mövzusuna həsr olunub. Şair oxucunu sanki öz xatirələrində gəzdirir və hər misrada duyğuların incə toxunuşunu hiss etdirir.

Şeirin mərkəzində “qayıt” çağırışı dayanır. Şair həm sevgilisini, həm də həyatın itirilmiş rənglərini geri çağırır. “Həsrətin araya atdı, dağ, dərə, Sönən işıq oldun, batan səs oldun” misrasında ayrılığın gətirdiyi boşluq və sönmüş həyat simvolik təsvirlərlə göstərilir. Həsrət, həm təbiət, həm də daxili dünyada əksini tapır.

“Ümidlər, arzular pərən-pərəndir, Qəlbə təsəllidir xatirələrim.”  misralarında isə itirilmiş arzuların və xatirələrin həm təsəlli, həm də kədər mənbəyi olduğu vurğulanır.

Şeir sadə, səlis və musiqili bir ritmə malikdir. Misraların qısa, eyni ritmdə olması oxucuda ahəng və axıcılıq yaradır. “Qayıt” sözünün təkrarı isə epik və emosional kulminasiya effekti verir. Hər dəfə bu söz işlənərkən şairin istəyi və həsrəti daha da güclənir.

Şair təbiət obrazlarını həm duyğuların, həm də həyatın simvolu kimi təqdim edir. Dağ, dərə - ayrılığın və həsrətin böyük əngəllərini göstərir. Ay və Günəş - həyatın işıqlı, sakit və nizamlı tərəflərini simvolizə edir. Göz nuru, könül atəşi isə sevgilinin həm gözəlliyi, həm də şairin iç dünyasında yaratdığı ehtiras və ilhamı ifadə edir.

“Qayıt” çağırışı həm ümid, həm də həsrət dolu bir əks-səda yaradır. Şairin dili sadə, ancaq təsirli olduğu üçün oxucu dərhal duyğularla birləşir. Hər bir misra sevgi, həsrət və həyatın itirilmiş gözəllikləri haqqında dərin düşüncələr oyadır.

Bu şeir sadə, lakin dərin emosional gücə malik bir əsərdir. O, oxucunu həm ayrılığın ağırlığını hiss etməyə, həm də xatirələrdəki təsəlli və ümidlər üzərində düşünməyə dəvət edir. Hər təkrarlanan “qayıt” çağırışı həm şeirə ritmik ahəng qatır, həm də itirilmişlərin geri dönməsi arzusunu güclü bir şəkildə ifadə edir.

Bəli, nəticə etibarilə, Əli Kərimin“Qayıt” şeiri hər kəs tərəfindən çox sevilir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.12.2025)