İlhamə Məhəmmədqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Sumqayıt təmsilçisi

Sumqayıtım – MƏNSUR ŞEİR

Nə yaxşı Sumqayıtım vardır. Onsuz ömrüm-günüm acıdır, hədərdir. O, insanlara gərəkdir dar gündə dost kimi, vəfadar kimi. Nə qədər sinəsini şaxta, boran, qış döysə də sarsılmır. Onu sevənləri gənclik eşqiylə, bahar təravətiylə öpür yolları. Kimsəsiz, yalqız qalanların tutur əllərindən Sumqayıtım.

Ögeyə doğmadır, dərdliyə sirdaşdır şəhərim. Dar günümdə arxam, köməyim, dayağım Sumqayıtım əzəldən dostluğun, birliyin, haqqın çırağına çevrilib. Səsim, ünüm, harayım, mənim şan-şöhrət payım, səndən mən necə doyum, Sumqayıtım?

Gözəlliyindən ilham aldığım şəhərim, Xəzərin sahilində ucalırsan, elin ürəyində yurd salırsan. Sədaqətli oğlun, qızın var sənin, mətanətli gəncin, qocan var sənin. Hər an qəlbimdə, söhbətimdə, sözümdəsən, alnıaçıq, ürəyigen Sumqayıtım. Hissim, duyğum, məhəbbətim adınla bağlıdır. Hər yaranışın bir rəngi olduğu kimi, sənin də öz rəngin var: bundan yorulmur, doymur insanın gözləri, ürəyi. Mavi səma, yaşıl təbiət qovuşur bu rəngdə. Bir qürur, bir vüqar rəmzi var səndə, bir od parlayır sinəndə. İşığın gurlandıqca qaranlıqları əridir, soyuq ürəkləri isidir. Dəyərini, qədrini ancaq qadirlər bilir. Bu günə, sabaha, xoş gələcəyə inamla sıxır bir-birini yaradan əllər. İllər keçsə, fəsillər ötsə də ömrünü uzadacaq gələn nəsillər. Səni ürəkdən sevdiyim üçün qarşında baş əyirəm, qəlbən deyirəm: Daim ucal, daim yüksəl, tükənməsin arzun, kamın, Sumqayıtım!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.11.2025)

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

ANAR, ŞEİRLƏR

ŞƏKƏR-ZƏHƏR ARASINDA

Ədəbiyyat çabalayır

Kəndlə şəhər arasında…

Yazır, yazır, hey yazırlar

Axşam səhər arasında

Mətbuat zəhərlədikcə

Artır qanımda şəkərim

Böylə keçdi ömrüm mənim

Şəkər-zəhər arasında…

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.11.2025)

Şəhla Rəvan,

Cəlilabad rayon Göytəpə şəhər şəhid Vasif Hüseynov adına 2 N-li ümumtəhsil tam orta məktəbnin direktoru, filoloq, ədəbi təhlilçi və tənqidçi, şair. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Azərbaycanın Xalq şairi mərhum Bəxtiyar Vahabzadənin (1925-2009) xatirəsini əziz tutmaq və 100 illik yubileyinə ədəbi töhfə olaraq onun poeziya nümunələrinin təhlilini davam etdiririk. Bu dəfə görkəmli şairimizin daha bir şerini təhlil etmək və onu B.Vahabzadə poeziyasının vurğunları ilə bölüşmək istəyirəm...

TƏRSİNƏ

Səksən beş yaşında bir qərib axşam

Hıçqırıb ağladı ölürkən babam.

Nəvəm gülə-gülə öldü... Axı, o

Bilmirdi ölümün nə olduğunu.

Bu çarxı tərsinə çevirib öncə

Bu gündən keçmişə dönə biləydik.

Biz uşaq doğulub, qoca ölüncə

Kaş, qoca doğulub, uşaq öləydik.

                          Bəxtiyar Vahabzadə

Şeirin təhlili:

Bəxtiyar Vahabzadənin "Tərsinə" şeiri ölümlə həyat arasındakı ziddiyyəti və insan ömrünün qaçılmaz sonunu fəlsəfi bir şəkildə əks etdirən çox düşündürücü bir əsərdir.

Şeir iki əsas hissədən ibarətdir və hər hissə özlüyündə fərqli bir məna yükü daşıyır.

Birinci hissə: Ölümlə üzləşmə və uşağın məsumiyyəti;

İlk dördlükdə şair şəxsi bir təcrübəni - səksən beş yaşlı babanın ölümü anını təsvir edir. "Hıçqırıb ağladı ölürkən babam" misrası, yaşlılığın gətirdiyi bilik və təcrübənin ölüm qarşısında insanı qorxulu və aciz vəziyyətə saldığını göstərir. Yaşlı insan ölümün nə olduğunu dərk etdiyi üçün ağlayır, bəlkə də həyatının sonu, bəlkə də geridə qoyduqları üçün kədərlənir.

Bununla zidd olaraq, növbəti misralarda nəvənin ölümü təsvir olunur: "Nəvəm gülə-gülə öldü... Axı,o bilmirdi ölümün nə olduğunu"...

Bu, şeirin ən təsirli hissələrindən biridir. Nəvənin məsumiyyəti, ölümün ağırlığını dərk etmədən, "gülə-gülə" ölməsi ilə vurğulanır. Bu, ölümün bilən üçün kədərli, bilməyən üçün isə sadəcə bir keçid olduğunu göstərir. Burada ölümün fərqli yaşlarda fərqli qavranılması ideyası önə çıxır: yaşlılar üçün qorxu və kədər, uşaqlar üçün isə cəhalətdən irəli gələn bir rahatlıq.

İkinci hissə: Həyat çarxını tərsinə çevirmək arzusu.

İkinci dördlükdə şair mövcud həyat nizamının əksinə bir arzu dilə gətirir.

"Bu çarxı tərsinə çevirin öncə

Bu gündən keçmişə dönə biləydik"

Şeirin bu misraları insan ömrünün gedişatını dəyişdirmək, yəni qocalıqdan uşaqlığa doğru irəliləmək istəyini ifadə edir. Bu adi axışı pozmaq, zamanın qaydalarına qarşı çıxmaq arzusudur.

Şeirin kulminasiya nöqtəsi son iki misradır:

"Biz uşaq doğulub, qoca ölüncə

Kaş, qoca doğulub, uşaq öləydik".

Bu şeirin əsas ideyasını ehtiva edir. Şair insanların həyata uşaq kimi məsum və biliksiz gəlib, zamanla təcrübə toplayıb, qocaldıqca ölümün ağrısını dərk edərək ölməsini dərin bir kədərlə qeyd edir. Bunun əvəzinə, "qoca doğulub, uşaq ölmək" arzusu, həyatın çətinliklərini, ağrılarını və ölüm qorxusunu gənclikdə geridə qoyub, ömrün sonunda uşaq kimi məsum və xoşbəxt, ölümün nə olduğunu anlamadan bu dünyadan köçmək istəyini ifadə edir. Bu, həyatın mənasızlığına bir üsyan və ya ölümün qorxulu simasını yüngülləşdirmək cəhdidir.

Şeirin önəmli mesaji və fəlsəfi önəmi

Şeir ölümün qaçılmazlığı və insan ömrünün dövrü üzərində dərin düşüncələr oyadır.

Bəxtiyar Vahabzadə fəlsəfi bir yanaşma ilə ölümün müxtəlif yaşlarda necə qəbul edildiyini göstərərək, həyatın özünün bir dövr olduğunu və bu dövrün sonunda qorxunun deyil, bəlkə də məsumiyyətin arzulandığını vurğulayır.

"Tərsinə" ifadəsi mövcud nizamın əksinə bir ideal, bir arzu olaraq, insanlığın ölüm qorxusundan azad olmaq istəyinin poetik ifadəsidir. Bu şeir Vahabzadənin dərin fəlsəfi düşüncə tərzinin və insan taleyinə olan həssas münasibətinin parlaq nümunələrindən biridir.

Bədii xüsusiyyətləri

Bəxtiyar Vahabzadənin "Tərsinə" şeiri fəlsəfi dərinliyi və emosional təsiri ilə oxucunu düşündürən, mükəmməl bədii xüsusiyyətlərə malik bir əsərdir. Şeirdə həyatın gedişatı, ölümün qaçılmazlığı və insanın bu prosesə münasibəti fərqli bir rakursdan təqdim olunur.

1. Bədii təsirin gücü;

Şeir dilinin sadəliyinə baxmayaraq, dərin mənalar daşıyır və oxucuda güclü təəssürat yaradır. Bu isə şeirin bədii təsir gücünü artırır.

2. Təzad;

Şeirin əsas bədii xüsusiyyətlərindən biri təzaddır. "Nəvəm gülə-gülə öldü... Axı, o Bilmirdi ölümün nə olduğunu" misralarında uşağın ölümə qarşı laqeydliyi və qocanın ölüm qorxusu arasındakı ziddiyyət açıq şəkildə göstərilir. Bu, şeirin əsas mesajını vurğulayır.

3. Metafora;

"Bu çarxı tərsinə çevirib" ifadəsi həyatın dövriliyini, zamanın qaçılmaz axarını simvolizə edən güclü bir metafordur. Şair bu ifadə ilə zamanı geri çevirmək arzusunu bədii şəkildə ifadə edir.

4. Arzu və xəyal;

Şeirdə "Kaş, qoca doğulub, uşaq öləydik" misrası insanın həyatın gedişatını dəyişdirmək, ölümü fərqli bir şəkildə yaşamaq arzusunu əks etdirir. Bu arzu reallıqda mümkün olmasa da, şeirə fəlsəfi və emosional dərinlik qatır.

5. Hisslərin ifadəsi;

Şeirdəki "Hıçqırıb ağladı ölürkən babam" misrası babanın ölümdən duyduğu kədəri və qorxunu, "Nəvəm gülə-gülə öldü" isə uşağın ölüm qarşısındakı məsumluğunu və bilməzliyini canlı şəkildə təqdim edir.

Nəticə:

"Tərsinə" şeiri Bəxtiyar Vahabzadənin insan həyatının mənası, zamanın qaçılmazlığı və ölüm haqqında düşündürücü qavrayışını əks etdirir. Şeir insanın ölüm qorxusu ilə, ölümün həyatın təbii bir parçası olduğu fikri arasında bir körpü qurur.

Şeirin əsas nəticəsi ondan ibarətdir ki, insanlar gənc ikən ölümü dərk etmədikləri üçün daha rahatdırlar, yaşlandıqca isə ölümün qaçılmazlığını daha dərindən hiss edir və ondan qorxurlar. Şair bu ziddiyyəti göstərərək, "qoca doğulub, uşaq ölmək" arzusunu dilə gətirir. Bu istək, həyatın təbii gedişatına qarşı bir etiraz deyil, daha çox ölümün gətirdiyi qorxu və kədərdən azad olmaq arzusudur.

Bütövlükdə, "Tərsinə" şeiri insan həyatının dövriliyi, ölümün qaçılmazlığı və insanın bu prosesə fərqli yaşlarda verdiyi reaksiyalar haqqında dərin fəlsəfi düşüncələr təqdim edən, oxucunu duyğulandıran və düşündürən bir əsərdir. Şeir həyatın dəyərini və hər anının qiymətini bilməyin vacibliyini incə şəkildə vurğulayır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.11.2025)

Xalq yazıçısı, akademik Kamal Abdullanın əsərlərindən seçilmiş bir sıra qranula – cövhər sayıla biləcək məqamları “Ədəbiyyat və incəsənət” oxucularına təqdim edir.

Kamal Abdulla özü seçilmiş bu cövhərlər barədə yazır: “İllərdən bəri yazdığım müxtəlif şeirlərin, esselərin, pyeslərin, hekayə və romanların, publisistik məqalələrin və elmi əsərlərin, verdiyim intervülərin hər birinin içində yer almış və bu gün də öz məzmunu, tutumu, forması ilə diqqətimi çəkən misralar, cümlələr günlərin bir günü sanki dil açıb mənə dedilər ki, bizim bir-birimizdən zaman və məkanca ayrılığımıza son qoy və bizi bir-birimizin yanında yerləşdir. Sən görəcəksən ki, bu zaman biz tamamilə yeni bir cazibədə zühur etmişik. Onlar qeyri-səlis məntiq dili ilə desək, içində olduqları mətnin qranulaları (ilkin vacib hissəcikləri) idi. Qranula, başqa cür ifadə etsək, cümlədən (mətndən) bütün artıq hissələri siləndən sonra yerdə qalan cövhərdir.”

Beləliklə, hər gün Kamal Abdulladan 7 qranula:

1.

“ Uca Tanrıdan səs gəldi:

Bu oğlan mənə süs gəldi.

 Niyə qisas yerdə qalıb?!

Alın bunun qisasını!

 Uru durdu, Qisas gəldi...”

2.

Borxes: “Ədəbiyyat idarəedilən yuxudur.” Amma bu yuxu bəzi müəlliflərin öz qəhrə manlarını tez-tez yatmağa göndərdiyi yuxu de yil. Bu yuxu müəllifin özünün yatması və yazdığı mətni yuxu kimi görməsidir.

3.

“ Evimin bir tərəfi Yazdı, günəş çıxıbdı. Bu birində şaxta, qış... Qəribədi, deyilmi?!”

4.

Hər adamın bu dünyada öz sehrbazlar dərəsi var. Kimi onu görür, gedib ona çatır və bu həmişəyaşıl dərə ona öz qoynunu doğma adamına açan kimi açır. Kimi də bu dərənin yanından ötüb keçir və onu görmür. Sehrbazlar dərəsi özü istəməyəndə yolun bu biri, sağ tərəfindən ucalan Görükməz təpə kimi özünü heç kimə görükdürmür.

5.

Kontekst genişləndikcə tekst dərinləşir.

6.

Sənət sənət üçündür, ancaq sənət sənət üçün deyil.

7.

Pərdəönündənsə pərdəarxasında baş verənlər daha maraqlıdır. Kulis və kontekstin qədrini bilək.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.11.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi şair Ərdəbildə yaşayan Həkimə Babakişizadədir.

Həkimə Babakişizadə

Ərdəbil

DÖNÜB BAXANDA

Hələ də illərin həsrəti coşur,

Gözlərim bulağa nəğmələr qoşur,

Ürəyim başından qara qan aşır,

Mən gəldiyim yola dönüb baxanda.

Keçmişdə qalan bir qızı anıram,

Özümü özümə mən qısqanıram,

Bəzən də bu məni özgə sanıram,

Mən gəldiyim yola dönüb baxanda.

Deyirəm;

İlahi!

Hayanda saldı?

Bu qız ürəyimi satınmı aldı?

Məndən bir özgə tək ayrıldı, qaldı,

Mən gəldiyim yola dönüb baxanda.

Qızın qız adına illər hürürdü,

Dursa daş, getsəydi yollar gülürdü,

O qız hələ də tək ömür sürürdü,

Mən gəldiyim yola dönüb baxanda.

Oturub ayrıcda yol gözləyirdi,

Umurdu yiyəsiz, iz izləyirdi,

Eşşək ürəyim kor at bizləyirdi,

Mən gəldiyim yola dönüb baxanda.

Qazanıb qazancın yeməyən adam,

Qız adım qoymadı duyğumu dadam,

Bir vaxt gördüm tanış,

Bir zaman yadam,

Mən gəldiyim yola dönüb baxanda.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.11.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində bu gün Şeir vaxtıdır, sizlərə çağdaş türk dünyasının gənc şairlərinin  şeirləri təqdim edilir.

Nofəl ÜMİD

(Azərbaycan) 

AYRILIĞIN DOĞUM GÜNÜ

Bilmədim, yarana duz kimi oldum,

Göz yaşım yusa da, acın dinmədi.

Bələk qollarında uşaq kimiydim,

Təkcə sən bilirdin, kimsə bilmədi.

Sevib gedənləri tənbeh edərək

Hər günü ən gözəl başa vururduq.

Ağla qara kimi doğulsaq belə,

Köklə budaq kimi qoşa dururduq.

Bu gün ayrılığın doğum günüymüş,

Gəlmək istəyərsən, sən də gələrsən.

Hamı yaşamağı öyrətdi mənə,

Sevib öldürməyi sən öyrədərsən.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.11.2025)

Seymur Atilla,

ehtiyatda olan kapitan

Bu haqqda ilk dəfədir ki, yazacam. Heç zaman heç kimə bu haqqda danışmamışam.

Keçmiş XTQ komandanı, indiki Quru Qoşunları Komandanı Hikmət Mirzəyev haqqında kitab yazmağa başlamışdım. Bu haqqda ilk dəfə vaxtiylə sərhədlərin delimitasiyası vaxtı qrupunun sərəncamına verildiyim, sonralar dostum olan Vətən Muharibəsi Qəhrəmanı, Şuşaya daxil olan 3 tabordan birinin komandiri, mayor Saleh Həsənova dedim. Saleh mənə dedi, gəl Sumqayıta görüşək. Getdim...

Sağolsun öz maşını ilə gəldi, məni qarşıladı, dostları və silahdaşları olmuş gözəl insanların məclisinə apardı. Salehə dedim, belə bir kitab yazıram. Güldü. Əvvəlcə inanmadı. Sonra Hikmət Mirzəyevin qardaşı oğluna zəng etdi ki, belə bir insan var komandana kitab yazır. O da inanmadı. Nəysə bütün inanmayanlara rəğmən o kitabı yazdım, öz hesabıma çap etdirdim. 5 nüsxəsini Faiq Mirzəyevə göndərdim. Mənin adımdan Komandana verin dedim. Həmin vaxt Bakıda məzuniyyətdə idim. Məzuniyyətim bitən günü tanımadığım bir nömrədən zəng gəldi. Komandan sizinlə görüşmək istəyir dedilər. Saldım ayrım damarıma, dedim ki, mən bu gün Laçına qayıdıram. Məzuniyyətim bitir. Arxasınca öz kamandirim zəng etdi ki, məzuniyyətin artırılıb bizi zülümə salma, dəvəl etdikləri yerə getmədən bura qayıtma.

2 saat sonra eyni nömrədən zəng gəldi.

Sizə dediyim adresə gəlin. Qarşılayacaqlar sizi. Həmin yerə getdim. Məxfilik baxımından ərazini demirəm. Məni elə orada bir hörmətlə izzətlə elə bir XTQ mənsubu qarşıladı ki, Düşündüm ki, İlhahi ana da belə oğul doğarmı. Dağ boyda. Ədəb ərkanla buyurun zəhmət olmasa deyərək qərargahı göstərdi. Qərargahın əsas nəzarət buraxılış məntəqəsindəki naryada komandanın şəxsi qonağıdır deyib işarə etdi. Hərbi tələblərə uyğun olaraq smartfon telefonumu nəzarətçiyə təhvil verdim. Əslində heç məndən telefonumu almayacaqdılar. Qalxdıq Qərargahın əsas binasına. Bu dəfə Komandanın köməkçisi məni eyni qaydada hörmətlə qarşılayıb görüş otağına gətirdi. Buyurun. Zəhmət olmazsa, burada gözləyin. Komandan birazdan gələcək. Həmin mərtəbədə sanki həyat durmuşdu. Səssizlik, sükut. 5 dəyqə sonra dəhlizdən eləbir ayaq səsi gəldiki hər kəs sanki buz kəsilmişdi.  Hikmət paşa gəldi, əlini uzatdı, mən zabit olduğum üçün, mülkü paltarda olsam da fərəqət komandasında özümü təqdim etdim. Qucaqladı, boynuma sarıldı. Xoş gəlmisən. Buyur otur dedi. Qarşımda canlı bir əfsanə vardı. Qəbul otağında elə bir masa hazırlatmışdıki, masada hər şey vardı. Rahat ol. Çay süz, çəkinmə məndən. Sadə, biraz da, məkanın sahibi kimi ərk edərək. Məndə sevinc qarşıq eləbir həyəcan vardı ki, bilmirdim əlim haradadır, ayağım harada. Çayı da bizə qulluq edən qəbul otağının işçisi süzdü. (Bu qismi gizli saxlamalıyam)

Komandan gözlərini zilləyib mənə baxırdı. Qarşımda XTQ-nin canlı əfsanəsi, döyüş Generalı vardı. Əvvəlcə kitabı vərəqləməyə başladı. Anidən başını qaldırıb dedi:

-Bilirsən, sənin haqqında mənə dediklərində inanmadım. Amma sən bunun əksini subut etdin. Məni elə təsvir etmisənki, özüm də oxuyanda inanmadım. Çox adam mənimlə görüşməyə can atır, amma mən səni görməyi, tanımağı istədim. Maraqlı və sirrli biri idin mənim üçün.

Bunları mənə həyatı və xidməti sirlərlə dolu bir general deyirdi.

Muharibədən, antiterror əməliyyatlarından danışdıq. Məndən bir istəyin varmı? Dediyində, xeyr yoxdur cavabı verdim. Təmənnasız yazmışam, siz də qəbul etdiyiniz üçün təşəkkür edirəm. Canınızın sağlığı. Güldü, çay iç, rahat ol deyərək əliylə işarə etdi. Söhbətimiz o qədər səmimi və rahat idiki, onun zəngin mütaliə dünyasından danışdığımız bir anda başını qaldırıb gözünü mənə zillədi:

-Sən Mühüdün yerlisisən, hə?

-Bəli cənab komandan. Əslən Qazaxdanam.

-Bu kitabı ancaq bir qazaxlı yaza bilərdi, deyib gülümsədi.

-Tanıyırdın Mühüdü?

-Bəli Cənab komandan. Sağikən tanıyırdım.

-Mənim qədər tanıya bilməzsən, deyib dərindən köks ötürdü.

Bu cür insanlarla həmsöhbət olmaq və o anlarda necə stresli və məsuliyyətli abu-havanın olduğunu təsəvvür edə bilmərəm. "Mühüdü mənim qədər tanıya bilməzsən" deyən anındakı o baxışları, o anki hisslərini təsvir etmək çox çətindir. Baxışlarında həm kədər, həm də qürur vardı.

Bir neçə dəqiqəlik sükutdan sonra baxışlarını kitabdan çəkib mənə zillədi. Mühüd Orucov, Pəncəli Teymurov, Samid İmanov, Murad Mirzəyev, bu qəhrəmanlar XTQ-nin döyünən ürəkləri idilər. Onlar bizim əfsanəvi döyüşçülərimiz idilər. Deyərək sözünə davam etdi.

Mən Mühüd haqqında nələrsə öyrənmək üçün can atırdım. Bir qədər nəfəsimi dərib dedim:

-Cənab komandan! Siz də mənin dediklərimlə razılaşarsız ki, əgər Mühüd sağ olsaydı bu döyüşlərdə çox gözəl nəticələri olardı.

Əlini bir anlıq süfrədən çəkərək söylədi:

-Şuşaya daxil olan 3 XTQ taborundan birinin komandiri olacaqdı. Onlara döyüş tapşırığı ver və bütün rabitə vasitələrini söndür. Əmin ol ki, onlar ələ keçməyəcək, onlar əsir düşməyəcək, onlar son damla qanlarınacan vuruşacaq, son gülləsini də özünə sıxacaq.

Mən ümüdlü və sevincək halda “İnşAllah bu Vətən bu torpaq belə igidlər yenə yetişdirəcək. Ümid edirəm ki, Qazaxdan Mühüdün davamçıları olacaq”, -dedim.

Başını qaldırıb qürurla və əminliklə söylədi:

-Amma Qazaxdan ikinci bir Mühüd olmayacaq.

 Böyük bir sükut çökdü otağa. Ayağa qalxıb məni bərk-bərk qucaqladı.

Başqa bir zamanda, başqa bir yerdə yenə görüşək, söhbət edək, -deyərək sağollaşdı. Gəldiyim kimi hörmət və səmimiyyətlə yola saldılar məni. O görüşdə hərbidən, ədəbiyyatdan, döyüşçü generalın nəsihətlərindən və bir çox mövzulardan danışsaq da Mühüd haqqında dedikləri bu gün də yaddaşımdan itməyib. Daha sonra Mühüdü tanıyan döyüş yoldaşları ilə həmsöhbət oldum. “Mühüd bir əməliyyatda varsa deməli o əməliyyat bizim xeyrimizə bitməlidir. Başqa yolu yox idi” - dedilər.

“O muhasirəyə düşsə də düşmən onu və rəhbərlik etdiyi qrupu heç vaxt canlı ələ keçirə bilməz. Çünki orada Mühüd var, kəşfiyyatımızın əfsanəvi Mixaylosu var” dedilər.

Qürur və hörmətlə!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.11.2025)

Qərib-Kənan Qəribli, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Klassik musiqinin insan ruhunda açdığı pəncərələr var; bəzən ağır, bəzən zərif, amma həmişə dərin və mənalı… Bu dərinliyin kənarında isə illərdir eyni sədaqət, eyni yanğı ilə dayanan bir ad var: İslam Manafov. Onun hekayəsi yalnız səhnələrə sığmayan; auditoriyalara, gənc istedadların qəlbinə və bizim mədəni yaddaşımıza yayılan bir yolçuluqdur.

Uşaqlıqda cücərən möcüzə

Bakı küçələrinin səsli-küylü dünyasında böyüyən balaca bir uşağın pianoya olan marağı zamanla böyük bir sənət yoluna çevrildi və beləliklə də İslam Manafovun balaca yaşlarında belə piano üzərindəki hakimiyyəti ətrafındakı hər kəsi heyrətləndirirdi…

1979-cu ildə gənc pianistlər müsabiqəsində qazandığı birincilik onun sənət qapısını açan ilk açarı oldu. Artıq hamının  bu gəncin gələcəkdə böyük pianist olacağına ümidlərini  artırdı.

Beləcə, bu gəncin təhsil almasının Moskva dövrü başladı. Belə bir deyim var:

“Açılan yeni səma və sənət istedadla başlayar, amma intizamla böyüyər”. İslam Manafovun Moskva Dövlət Konservatoriyasına aparan yolu da məhz belə bir böyümənin çox maraqlı hekayəsidir.

A. A. Nasedkin və M. A. Fyodorova kimi musiqi nəhəngləri ilə çalışmaq onun təkcə bir pianist deyil, bir böyük sənət dünyasının formalaşmasına səbəb oldu. Moskvanın soyuq, amma öyrədici mühiti onun səhnədəki ehtirasına sərtlik, peşəkar ifasına isə dərinlik gətirdi…

Səhnədə musiqi  ilə bir maraqlı nağıl  danışan

O, səhnəyə sadəcə notları çalmaq üçün çıxmır; hər əsərin hekayəsini səsin dili ilə yenidən qurur. Və beləliklə də, səhnədə musiqi ilə tamaşaçılara bir maraqlı nağıl danışır.

Sergey Prokofyevin üsyankar tonlarında da, Sergey Raxmaninovun duyğu selində də, Frederik Şopenin kədərli lirikasında da öz ruhundan bir parça daşıyır. Tənqidçilərin “coşqun enerji ilə incə zəkânın qovuşması” kimi təsvir etdiyi performanslarında dinləyici yalnız musiqi deyil, bir maraqlı yolçuluq yaşayır.

 Gənclərlə qurulan körpü

İslam Manafovun ən qiymətli xüsusiyyətlərindən biri sənəti yalnız səhnədə qoymamasıdır. “Uşaqlarla və Gənclərlə  musiqiyə  səyahət” layihəsi onun cəmiyyətlə qurduğu bağın ən güclü və maraqlı nümunələrindəndir. O, konsert salonlarını yalnız tədris deyil, kəşf məkanına çevirərək yüzlərlə gəncin içindəki istedad qığılcımını oyatdı. Bu layihəni Türkiyəyə aparması isə iki qardaş xalq arasında daha bir mədəni körpünün qurulmasına səbəb oldu. Belə bir deyim var ki, “incəsənət sərhədsiz bir dünyadır”. İslam Manafov da özünün sənəti ilə həqiqətən də iki qardaş xalq arasında çox möhtəşəm bir körpü qurdu. Elə bir körpü ki, bundan sonra həmin körpüdən hər iki xalqın incəsənət adamları keçəcəklər. Və öz sənətlərini peşəkarlıqla tamaşaçılara çatdıracaqlar. İki xalq arasında daha mehriban, yaxın bağlar quracaqlar.

Akademik kimlik: səssiz,  amma  davamlı irs

Müəllim İslam Manafovun Bakı Musiqi Akademiyasında yetişdirdiyi tələbələr onun qəlbdən gələn, amma səs-küysüz mirasının bir parçasıdır desək daha doğru olar.  Belə ki, o, təkcə məlumat verən müəllim deyil; musiqinin ruhunu öyrədən çox maraqlı, peşəkar bir bələdçidir. Yəqin buna görə də tələbələri onu çox sevir.

Beynəlxalq arenada sənət elçisi

2016-cı ildə Hannoverdə dünya şöhrətli prodüser Kristofer Alder ilə birgə lentə aldğı Şopen albomu İslam Manafovun beynəlxalq sənət kimliyinin ən parlaq əkslərindən biridir. Çünki bu albom sadəcə bir musiqi yazısı deyil; illərin zəhmətinin, zəriflik və sənət fədakarlığının səsə çevrilmiş çox maraqlı formasıdır.

Azərbaycanın musiqiyə açılan pəncərəsi

İslam Manafovun repertuarı sanki iki mədəniyyətin ortaq nəfəsi kimidir: Belə ki, bu arada Azərbaycanın səmimiyyəti, Türkiyənin duyğusu və Avropa klassik musiqisinin irsi bir araya gəlir. Bununla da böyük peşəkarlıq yaranır. Ona görə də o, bu səbəbdən yalnız bir pianist deyil; mədəniyyətləri birləşdirən incə, uzaqgörən  bir elçidir desək daha doğru olar..

Son söz: Barmaqlardan ötən yol

Dahi sənət adamları deyirlər ki, “Sənətçinin dəyəri yalnız çaldığı notlarda deyil, insanların qəlbində buraxdığı izlərdədir”. İslam Manafovun izi isə səhnənin işıqları sönsə belə uzun müddət yaddaşlardan silinmir. Bu musiqilər tamaşaçıları dərindən düşünməyə məcbur edir. Məhz buna görə də o, təkcə bir ifaçı deyil; musiqiyə ruh qatan, gənclərə yol açan, mədəniyyətə toxunan bir ustaddır. Və onun hər çıxışı bizə görünməyən bir həqiqəti xatırladır:

Belə bir maraqlı deyim var: “Sənət, insanı insan edən ən səssiz inqilabdır”. Bax, İslam Manafovun da sənəti səssiz inqilab olmaqla tamaşaçıların qəlbinin ən incə tellərinə yüksək peşəkarlıqla təsir edir və o, tamaşaçıların qəlbində özünün uca heykəlini ucalda bilir. Biz də belə həmyerlimizlə fəxr etməliyik və onu lazım olan səviyyədə təbliğ etməliyik. Axı o, öz ustalığını öz sənəti ilə dünya xalqlarına çatdırır. Və bununla da Azərbaycanı dünyada layiqincə təbliğ edir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.11.2025)

Nail Zeyniyev, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Sənə xatirəm olsun peşmanlıq nəğmələri...

Məhz buna görə yazıram. Çünki yazmaqdan başqa əlimdən heç nə gəlmir. Unutmağı bacarmıram amma yaza bilirəm. Və yazıram. Bəlkə bir gün bu peşmanlıqlar qurtarar, bəlkə də bir gün ürəyim dincələr. Amma o günə qədər qələmim dayanmayacaq.

Bu gün etibarilə üçüncü şeirlər kitabım çap olundu. Kitabın ərsəyə gəlməsində məndən öz köməyini əsirgəməyən şair həmkarım Həsən Lütfiyə xüsusi təşəkkür borcluyam. Onunla yanaşı kitabın redaktorlarından olan Əli Xankişiyevə də dərin minnətdarlığımı bildirirəm.

Bu kitabı bitirmək mənim üçün heç də asan olmadı. Bildiyiniz kimi, peşmanlıqdan doğan hisslərin ağırlığı insan həyatında uzunmüddətli təsir buraxır. Keçmişin kölgəsi bu günə qədər uzanır və bəzən elə ağır olur ki, qələmi əldə tutmaq belə çətinləşir. Ancaq məhz bu ağırlıq, bu daxili çarpışma yazdığım şeirləri formalaşdırıb, onlara can verib. Bu nəticədə yazılan şeirlər, oxunan nəğmələr insanın həyat yolunu müəyyən edir.

Kitabın ön sözünü də elə ilk sizlərə təqdim edirəm:

MƏN ŞEİRLƏ NƏFƏS ALIRAM

“Bir saat gözlərim şeirsiz qalsa, sanki dünyanın bütün gözəlliklərindən məhrum oluram. Şeir mənim üçün sadəcə sözlərdən ibarət deyil, o, həyatımın özüdür, dərdimin dilidir. Yazdığım hər misra ürəyimin bir parçasıdır, hər bənd isə keçmişimin qanlı səhifəsidir.

Bəzən özümü bu dünyaya aid hiss etmirəm. Sanki başqa bir yerdə həyatım olub, buraya isə sürgün edilmişəm. Bu qəriblik hissi məni boğur. Ətrafımdakılar gülür, amma mən ağlayıram içimdə. Onlar bayram edir, mənim ürəyim matəm tutur. Bəlkə də ona görə yazıram ki, bu dünyanın fəna sərhədlərini aşmaq üçün, bu unutqanlıq dünyasında bir iz buraxmaq üçün.

Üsyanımı yalnız şeirlərlə ifadə edə bilirəm, lakin bəzən bu da kifayət etmir. Sözlərim yorulur, ürəyim isə yorulmur ağlamaqdan. Bəzən qələmi əlimə alıram və özüm də bilmirəm nə yazacam. Sonra baxıram görürəm ki; "Mürəkkəbim də qandı, qələm viran, mən viran."

Elə yazmaq da bir növ qan itirməkdir mənim üçün. Hər şeir bir yaradan açılır..

"Peşmanlıq Nəğmələri" adı da təsadüfi seçilməyib. İnsan ömrünün ən ağır yükü peşmanlıqdır. Gec anlamaqdır hər şeyi.

"Mən sonra anladım ki, hə, bir az gec anladım."

İndi bu gecikmişliklər mənim şeirlərimin ətidir, qanıdır. Peşmanlıq elə bir duyğudur ki, sənin bütün varlığını bürüyür, gecələrini oğurlayır, gündüzlərini əlindən alır.

Neçə dəfə geri dönüb baxmışam keçmişə. Neçə dəfə özümə demişəm ki, kaş o zaman elə desəydim, kaş o anda belə etsəydim. Amma keçmiş dəyişilmir ki. O, daş kimi sərtdir, qayıdılmazdır.

"Gedən "sağ ol" deyəndə, gərək sağ olmayasan."

Amma biz sağ qalırıq axı, yaşayırıq, nəfəs alırıq. Özümüzə düşmanlıq edirik bu sağlığa görə. “Oxuyuram özümə düşmanlıq nəğmələri.”

Bəzən düşünürəm, bəlkə də yazmaq mənim günahımdır. Bəlkə də unutmalıyam hər şeyi, bağlamalıyam o köhnə səhifələri. Amma bacarmıram. Xatirələr qovur məni gecə-gündüz.

"O sahildə gözlədim, o son görüş yerində,

içimdən bir ah çəkdim yoxluğuna, bağışla."

Etdiyim ahların özü də bir şeirdir, göz yaşlarım ayrıca bir misradır.

İnsan nə vaxt başa düşür ki, əslində nəyisə itirməyib? O şeyi heç əldə etməyib ki, itirsin. Sadəcə xəyal qurub.

 "Elə bildim əzəldən tanrı bizi ayırmış,

elə bildim mən səni tanımadım nə vaxtsa."

Bu anlama ən acı anlamadır. Çünki göz yaşı tökdüyün insanın həqiqətdə sənin olmadığını, heç vaxt sənin olmayacağını anlamaq ölümdən betərdir.

Oxucularım mənə qol-qanad olur. Şeirlərim sevildikcə, üsyanım bir az da olsa dinə bilir. Hər oxuyan ürək sanki mənim bütün ağrılarıma şərik olur, hər baxış mənim göz yaşlarımı görür. Bəlkə də mənim yazdıqlarım sizin də başınızdan keçib. Bəlkə də siz də eyni döngədə qarşılaşmısınız kiminləsə, baxmısınız onun gözlərinə və heç bir iztirab görməmisiniz.

Bu, üçüncü kitabımdır. Əvvəlki iki kitabda da özümdən yazdım. Hər kitab mənim bir dövrümün şahididir. Birinci kitabda kiçik ümid var idi, ikincidə məyusluq, bu üçüncüdə isə... peşmanlıq. Təmiz, saf, acı peşmanlıq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.11.2025)