Dünyaxanım Ağalarqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu yaxınlarda Orta Asiya əsilli görkəmli Şərq filosofu və aliminin (870-950-ci illər)  adını daşıyan, Aristotel və Platondan sonra ikinci müəllim hesab edilən Əl-Fərabi medalının təqdimat mərasimi keçirildi. Bu nüfuzlu mükafat elm, mədəniyyət və fəlsəfənin inkişafına, eləcə də beynəlxalq əməkdaşlıq və humanitar əlaqələrin möhkəmləndirilməsinə verdiyi əhəmiyyətli töhfələrə görə verilir.

2025-ci ildə həmyerlimiz, fəlsəfə doktoru, professor, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü və Beynəlxalq Professorlar Akademiyasının (ABŞ) üzvü Rafiq Yəhya oğlu Əliyev millətlərarası və regionlararası münasibətlərin, fəlsəfi düşüncənin və müasir cəmiyyətin inkişafına verdiyi əhəmiyyətli töhfələrə görə Əl-Fərabi medalı ilə təltif edildi.Professor Rafiq Əliyev fəlsəfə, din və sosial düşüncə sahələrində fəal elmi və jurnalist fəaliyyəti ilə məşğuldur. O, həm Azərbaycanda, həm də xaricdə Azərbaycan, rus və ingilis dillərində nəşr olunmuş, müasir dünyada insanların mənəvi və mədəni dəyərlərinin formalaşmasında dinin, ideologiyanın və fəlsəfənin roluna həsr olunmuş çoxsaylı əsərlərin müəllifidir. Alim ölkələr və xalqlar arasında mədəni və humanitar dialoqun gücləndirilməsinə yönəlmiş beynəlxalq layihələrdə fəal iştirak edir. Bu mövzularda yazdığı 30 kitabdan 10-u Amerika Birləşmiş Ştatlarında  vəərəb dünyasında ingilis və ərəb dillərində nəşr olunub. Bu, çox böyük uğurdur.Mərasim təşkilatçısı, Beynəlxalq Xalq Diplomatiyası Birliyi İctimai Birliyinin prezidenti Baxıt Rüstəmov öz çıxışında belə  qeyd edib: “Əl-Fərabi medalı hər bir laureatın elmi düşüncənin, təhsilin və beynəlxalq əməkdaşlığın inkişafına verdiyi şəxsi töhfənin tanınmasını simvolizə edir. Bu mükafat təkcə peşəkar nailiyyətləri deyil, həm də xalqlar və dövlətlər arasında qarşılıqlı anlaşmanı gücləndirmək istəyini əks etdirir”.  Batır  Rüstəmovun sözlərinə görə, medalın verilməsi böyük mütəfəkkir Əl-Fərabinin fəlsəfi və humanitar ənənələrinin davamı kimi xidmət edir və biliyə, müdrikliyə və insan tərəqqisinə doğru hərəkatın  simvoludur.

P. S. Qeyd etmək istərdik ki, bu, böyük Əl-Fərabinin bizə miras qoyduğu fəlsəfi və humanitar ənənələrin davamı kimi xidmət edir. Onun irsi biliyə, müdrikliyə doğru hərəkatın və elmin inkişafına və beynəlxalq əməkdaşlığın gücləndirilməsinə yönəlmiş səylərin simvoludur. Belə bir Beynəlxalq səviyyəli mükafatı bizim həmyerlimiz professor Rafiq müəllim Əliyevin alması da təkcə onun üçün yox, məmləkətimiz üçün də böyük töhfədir. Onu da vurğulamaq istəyirik ki, Rafiq Əliyevin elə mükəmməl əsərləri var ki, onları dünya səviyyəsinə çıxartsaq, dünya xalqları tərəfindən də çox marala qarşılanar və məmləkətimizə böyük baş ucalığı gətirər. Biz, böyük filosf  Rafiq Əliyevin vasitəsilə dünya xalqlarına bir daha millətimizin böyüklüyünü, belə dünya səviyyəli insanlarımızın olduğunu sübut eləyə bilərik. Axı dünya gör-götür dünyasıdır. Qarabağdakı böyük qələbəmizdən sonra biz elmimizi,  təhsilimizi, ədəbiyyatımızı, tibbimizi,  incəsənətimizi, idmanımızı da lazım olan səviyyədə dünya xalqarına çatdırmalıyıq. Bu, bizim müqəddəs borcumuz olmalıdır.

Bir daha çoxminli oxucularımız adında professor Rafiq müəllim Əliyevi təbrik edirik.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.11.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Vaxt tapan kimi gedib baxdığı tamaşalar onda dərin təəssürat oyadırdı. Uşaqlıqdan canında olan aktyorluq həvəsi gündən-günə qüvvətlənirdi. Gənc həvəskar aktyor az keçmir ki, "balaca Ərəblinski" adı ilə şöhrətlənir. O vaxt sənətə gələn gənclərin əksəriyyətini bu adla çağırırdılar.

Hüseyn Ərəblinskinin təsiri altına düşən gənclər hər vəclə ona oxşamağa, səhnədə onu təqlid etməyə çalışırdılar. İsmayıl Hidayətzadə də belə gənclərdən biri idi..

İsmayıl Hidayətzadə 1901-ci ildə Bakıda dənizçi ailəsində anadan olub. İsmayıl 1909-cu ildən etibarən "İttihad" məktəbində oxuyub. Burada oxuduğu illər İsmayıl Hidayətzadənin gələcək həyatını müəyyənləşdirib.

İsmayıl, eyni zamanda rejissorluq sənətinə də maraq göstərib. Azərbaycan teatrında çalışan rus rejissorlardan olan İvanovun yanında müavin işləyib. 1926-ci ildə arabir özünü rejissorluqda sınayıb. Bu sınaqlar onu teatr ictimaiyyətinə rejissor kimi tanıdıb. 1934-cü ildə "Siyavuş" əsərini səhnələşdirmək ona tapşırılıb. Teatr tənqidçilərinin bəyəndiyi "Siyavuş"dan sonra Opera və Balet Teatrında "Koroğlu" və "Karmen" operalarını səhnələşdirib. Rus Dram Teatrında "1905-ci ildə", "Vaqif" tamaşalarını qoyub.

İsmayıl Hidayətzadənin Azərbaycan mədəniyyəti qarşısında xidmətləri yalnız yaratdığı zəngin rol qalereyası və uğurlu rejissor işi ilə tamamlanmır. O, ilk milli baletimizin — "Qız qalası"nın librettosunu yazıb. Opera studiyası da onun səyi ilə yaradılıb.

Bütün ömrü boyu teatrda çalışan sənətkar "Qız qalası", "Almaz" və "Altıncı duyğu" filmlərində də çəkilib. 2001-ci ildə altyorun 100 illik yubileyi təntənəli şəkildə qeyd edilib.

Təltif və mükafatları

1. "Azərbaycan SSR xalq artisti" fəxri adı

2. "Azərbaycan SSR əməkdar artisti" fəxri adı

3. "Qırmızı əmək bayrağı" ordeni

4. "Şərəf nişanı" ordeni

Filmoqrafiya

1. Qız qalası əfsanəsi

2. Bismillah

3. Altıncı hiss

4. Almaz

Sənətkar 11 noyabr 195-ci ildə vəfat edib. Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.11.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Azərbaycan Sovet uşaq ədəbiyyatının ən görkəmli nümayəndələrindən biri olubdur. Jurnalistika, nəçriyyat işi, ictimai fəaliyyət, digər fəaliyyətlər onu uçaq şeirləriyazmaqdan çəkindirməyibdir.

Azərbaycan şairi, Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının üzvü Mirmehdi Seyidzadə 1907-ci il noyabr ayının 11-də Türkmənistanın Aşqabad şəhərində dənizçi ailəsində anadan olub. İbtidai təhsilini İranda Məşhəd şəhərində alıb. 1920-ci ildə ailəliklə Bakıya köçüb, burada 1921–1925-ci illərdə Pedaqoji texnikumda təhsil alıb. 1926–1930-cu illərdə Qubadlı və Şəmkir rayon komsomol komitələrində bir il işlədikdən sonra Bakıda kitabxana müdiri olub. 1930–1932-ci illərdə isə Maarif işçiləri kitabxanasına rəhbərlik edib. Azərbaycan Pedaqoji İnstitutunun qiyabi şöbəsində 2 il təhsil alan yazıçı 1932–1939-cu illərdə Azərnəşrdə redaktor, şöbə müdiri işləyib.

1938–1939-cu illərdə yenidən təşkil olunan "Uşaqgəncnəşr"də bədii ədəbiyyat şöbəsinə rəhbərlik edib. 1941-ci ildə Sovet ordusunun tərkibində İranda "Qızıl əsgər" qəzeti redaksiyasında xüsusi müxbir isl6. Xəstəliyinə görə ordudan tərxis olunub, Azərbaycan Radio Verilişləri Komitəsində məsul redaktor, bir ildən sonra 1944-cü ildə Azərnəşrdə şöbə müdiri təyin olunub.

Ədəbi yaradıcılığa 1925-ci ildə "Şərq qadını" jurnalında çap etdirdiyi "Kənd qızı" adlı ilk şeiri ilə başlayıb. Seyidzadə 1927–29-cu illər uşaq şeirləri "Zirək Səməd" mənzum nağılını, "Şanlı gün" poemasını yazıb, "Nərgiz", "Ayaz", "Qızılquş", "Elsevər" və şairə mənzum pyesləri tamaşaya qoyulub, bir neçə şeirlərinə isə mahnılar bəstələnib.

 1932-ci ildə mükafata layiq görülən "Şanlı gün" poeması ayrıca kitab şəklində nəşr edilib. Bakıda onun bir sıra başqa kitabları, o cümlədən "Balaca təyyarəçi", "Ceyran", "Neft haqqında", "Kim güclüdür", "And" kitabları çıxıb. Mirmehdi Seyidzadə yaradıcılıqdan əlavə A. S. Puşkin, Jukovski, Krılov, Ömər Xəyyam və digər sənətkarların əsərlərindən tərcümələr edib.

1. Keçəl Səməd

2. Şanlı gün

3. Kiçik təyyarəçilər

4. Neftə doğru

5. Pinti Həsən

6. Uşaq şeirləri

7. Qızıl quş

8. Nərgiz

9. Pilotlar

10. Kiçik pyeslər

11. Şeirlər və poemalar

Mirmehdi Seyidzadə 1966-cı ildə "Əmək veteranı" medalı, "Şərəf nişanı" ordeni, 1958-ci ildə Lenin komsomolu mükafatı, Azərbaycan Ali Soveti Rəyasət heyətinin Fəxri Fərmanı, 1975-ci ildə "Lenin" ordeni ilə təltif edilib.

 1976-cı il avqust ayının 30-da vəfat edib.

2017-ci ildə Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetində Mirmehdi Seyidzadənin 110 illik yubileyi qeyd olunub.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.11.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Azərbaycan musiqisi xəzinəsinə nə qədər muğam, təsnif bəxş edən, olduqca gözəl səs tembrinə malik olan müğənnilərimizdən olan İslam Rzayevin bu gün doğum günüdür. Anadan olmasının 91-ci ildönümüdür.

İslam Rzayev 11 noyabr 1934-cü ildə Füzuli rayonunun Sərdarlı kəndində dünyaya gəlib. Qarabağ xanəndəlik məktəbinin layiqli davamçılarından biri olub. Onun səsini ilk dəyərləndirən Seyid Şuşinski olub. Peşəkar musiqi təhsilini Bakıda Asəf Zeynallı adına Azərbaycan Dövlət Musiqi Texnikumunda alıb, Seyid Şuşinskinin sinfində muğam dəstgahlarını mükəmməl öyrənib. Həmçinin Zülfü Adıgözəlovdan və Həqiqət Rzayevadan muğam dərsləri alıb, sənətini təkmilləşdirib. Daha sonra 1976-cı ildə Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutunu bitirib.

1958-ci ildən ömrünün sonunadək Azərbaycan Dövlət Akademik Filarmoniyasının solisti kimi fəaliyyətə göstərib. Pedaqoji işlə də məşğul olub, yetirdiyi tələbələr xanəndəlik məktəbinin layiqli davamçıları kimi tanınıblar. İslam Rzayevin təşəbbüsü ilə 1989-cu ildə Bakıda ilk Dövlət Muğam Teatrı yaradılıb. Həyatının sonunadək Muğam Teatrının bədii rəhbəri vəzifəsində çalışıb.

Onun oxuduğu "Çahargah", "Bayatı-Kürd", "Mahur–Hindi", "Rast" muğam dəstgahları AzTV-nin fonduna daxil edilib. Bir sıra mahnılar da bəstələyib, onlardan "Gəl inad etmə", "Dağlar başı", "Almadərən" mahnıları geniş yayılıb. Öz yaradıcılığında bəstəkar əsərlərinə də müraciət edən, Cahangir Cahangirovun "Nəsimi", "Aşıq Alı" və s. kantatalarında solo partiyanı ifa edib.

Filmoqrafiya

1. Azərbaycan elləri

2. Bakı bağları. Türkan

3. "Hacı Mail" nağılı...

4. Havalansın Xanın səsi

5. Sevil

Mükafatları

1. Azərbaycan SSR əməkdar artisti

2. Azərbaycan SSR xalq artisti

3. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdü

4. "Şöhrət" ordeni

Xanəndə 26 yanvar 2008-ci ildə Bakı şəhərində vəfat edib. Fəxri Xiyabanda dəfn olunub. Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.11.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı tanınmış ədəbiyyatşünas Məti Osmanoğlunun gənc yazarlar üçün növbəti nəzəriyyə dərsini təqdim edir. Bu dəfə Məti Osmanoğlunun obyekti Oldos Hakslidir.       

OLDOS HAKSLİ VƏ İSTEDADIN ÖLÇÜ VAHİDİ

İngilis yazıçısı və filosofu Oldos Hakslinin (1894-1963) əsərləri ictimai proseslərə kəskin tənqidi münasibəti ilə seçilir.  O, dünya ədəbiyyatında antiutopik fantastikanın nümunəsi hesab edilən “Cəsur yeni dünya” (1932) romanı ilə daha çox tanınıb.

İngiltərə tarixində adı hörmətlə anılan ziyalı ailənin övladı olan Oldos Haksli – gənc yaşlarından görmə qabiliyyətində ciddi çətinliklər yaransa da – 1916-cı ildə kollec təhsilini tamamlayıb və həmin il ilk kitabını nəşr etdirib.  

İntellektual əsərlər kimi səciyyələndirilən “Sarı boya” (1921), “Təlxəklər dövrəsi” (1923) və “Kontrapunkt” (1928) romanları o zamanın ideoloji və mənəvi böhranından bəhs edir. Hakslinin bu romanlarında insanlığın fəlakəti olan Birinci Dünya müharibəsinin dərin yaraları göynəməkdədir. Bu əsərlərdə müharibənin insanların içində yaratdığı mənəvi böhranın, ruhi sarsıntıların əks-sədası duyulur.  

Oldos Hasklinin nəsrində reallıq ən müxtəlif xarakterlərin ərintisi kimi, fərqli qütblərə aid dəyərlərin qarışığı kimi göstərilir. Roman qəhrəmanlarının düşüncəsində müharibənin ağrılı xatirələri, yeni həyatın sarsıntıları, qorxu dolu gözləntilər həyat eşqi ilə qarışdırılır. Yazıçının təsvir etdiyi dünyada kədər, ruh düşkünlüyü ilə laqeydlik, mənəvi yadlıq iç-içədir. Zahirən xaotik təsir bağışlayan təfərrüatların montaj poetikası ilə bir araya gətirildiyi bu əsərlədə satirik gülüş nifrətlə müşayiət olunur.

Oldos Hakslinin “Cəsur yeni dünya” (1932) və “Meymun və varlıq” (1948) antiutopik romanları  totalitarizmə qarşı yazılıb. Bu satirik əsərlər “istehlak cəmiyyətinin” standartlaşdırılmış həyat tərzini əks etdirir. Yazıçının fəlsəfi və sosioloji görüşləri “Cəsur yeni dünya” (1932) antiutopik romanında daha bariz şəkildə təcəssüm olunub. Rus yazıçısı Zamyatinin “Biz” romanındakı ədəbi eksperimentin davamı olan bu əsər sonradan C. Oruellin yaradıclığına da təsir göstərəcəkdi. Bu mütəfəkkir yazıçılar insanlara iki təhlükə barədə xəbərdarlıq etmək məqsədi güdürdülər və roman janrını bu xəbərdarlıq üçün ən təsirli vasitə hesab edirdilər. Bir əsr bundan öncə onlar bəşəriyyətin iki böyük təhlükə qarşısında olduğundan narahat idilər: birincisi, sürətlə inkişaf etməkdə olan texnikanın həyata müdaxiləsi, ikincisi, dövlətin gücyetməz zorakılığı. 

Hakslinin utopiyası, əslində, ironik utopiyadır, parodiyadır, başqa sözlə desək, antiutopiyadır. Bu antiutopiyanın əhatə dairəsinə düşən cəmiyyəti  idarə edən dövlətin əsas hədəfi xoşbəxtliyin yeganə mənbəyi olan  insan fərdiyyətini məhv etməkdir. Oldos Haksli bununla  xoşbəxtlik və azadlığın bir-biri ilə uzlaşa bilməyəcəyini göstərmək istəyir, azadlığa, sənətə, sevgiyə, mənəvi dəyərlərə, insan münasibətlərinə önəm verdiyini vurğulayır. Yazıçının düşüncəsinə görə, azadlıq, sənət, sevgi, mənəvi dəyərlər olmayan yerdə yaşamağın da mənası qalmır.

Oldos Hakslinin 1955-ci ildə nəşr etdirdiyi “Dahi və ilahə” romanında da insanlığın gələcəyi sarıdan narahatlıq, sosial tərəqqiyə və fərdin mənəvi potensialına inamsızlıq daha qabarıq nəzərə çarpmaqdadır. Yazıçı yaradıcılığının son dövründə mistisizmə meyillənib. Qədim Hindistan filosoflarının görüşlərindən və  buddizm fəlsəfəsindən aldığı qənaətlərin təsiri ilə 1962-ci ildə “Ada” romanını yazıb.

Yaradıcılığa şeirlə başlayan Oldos Haksli romanlarla  yanaşı, fəlsəfi əsərlərin və ədəbi-nəzəri səciyyə daşıyan esselərin də müəllifidir. Təqdim etdiyimiz “Sənətdə səmimiyyət” essesinin Azərbaycan oxucuları üçün də maraqlı olacağının düşünürük.

                                                                       Məti Osmanoğlu

Oldos HAKSLİ

SƏNƏTDƏ SƏMİMİYYƏT

Ədəbiyyat agenti[1] Maykl Cozef ədəbiyyatın biznes tərəfi haqqında son kitabında bestsellerdən bəhs edir. Kitab necə olmalıdır ki, “Ford” maşını, sabun və ya yulaf əriştəsi kimi satılsın? Yəqin ki, hamımızı bu sualın cavabı maraqlandırır. Əgər pula dəyən bir sirrimiz olsaydı, dərhal dəftərxana dükanına gedib, altı quruşa bir bağlama kağız alıb, həmin sirri sehrli hərflərlə yazıb altı min funta satardıq. Kağızdan faydalı material yoxdur. Bir pud dəmiri saat mexanizminə çevirəndə qoy bir neçə yüz dəfə, lap minlərlə dəfə bahalaşsın; lakin populyar romana çevrilən bir pud kağızdan, həqiqətən də, milyonlarla gəlir götürülə bilər. Bircə kağızı populyar ədəbiyyata çevirməyin reseptini bilsən, yetər! Amma heyif ki, bu resept heç cənab Cozefə də bəlli deyil. Yoxsa cənab Cozef, əlbəttə ki, bestsellerlər yazacaqdı, çünki bu, onun hazırkı işindən, yəni kitab satmaqdan daha sərfəlidir. Bestseller səmimi olmalıdır – cənab Cozefin deyə biləcəyi söz budur. Bu tamamilə doğrudur, faydasının az olduğu dərəcədə qeyd-şərtsiz doğrudur. Hər cür ədəbiyyat, hər cür sənət, yaxşı, ya da pis satılmasından asılı olmayaraq, səmimi olmalıdır. İstər Çarlz Harvisi[2], istərsə də Şellini[3] təqlid et, qərəzli saxtakarlıq çoxlu sayda insanı çoxlu sayda illər uzunu aldada bilməz. Müəllif yalnız özü olmaqla uğur qazanır. Bu, aydındır. Yalnız “Azad olmuş Prometey”i yazan Şellinin ağlı kimi bir ağıl bestseller yazacaq. Saxta əsərlərin yaradıcısı öz müasirlərini aldada bilər, gələcək nəsilləri isə şübhəsiz ki, aldada bilməyəcək.

Düzdür, ədəbiyyat tarixində bilərəkdən edilmiş saxtakarlığa az rast gəlinir. Saxta əsərlərin yaradıcıları arasında Yelizavet dövründə yaşamış Qrin də var. O, Marlonun pyeslərini və Lilinin[4] romanlarını alqışlayan publikanın rəğbətini qazanmaq ümidi ilə “Evfues” əsərini və Marlonun poetik üslubunu mənimsəyib öz adına çıxdı. Öz üslubundan istifadə edərkən Qrinin öz üslubu valehedici və şirindir. Amma onun öz adına çıxdığı başqasının qələmi kimdəsə təəssürat yaradacaq qədər inandırıcı deyil.

Sonrakı dövrdə adı ədəbi saxtakarlıqda hallandırılan daha bir müəllif fransız Katyul Mendesdir[5]. Onun şablon əsasında tikilmiş, iyrənc qırışlı əsərlərini oxuyanda bu əsərlərin bu qədər insanı necə aldatdığına təəccüblənirsən – onun qızılının parıltısı belə ucuzdur, brilyantları isə teatr rekvizitlərinə oxşayır. Mendes kimilər insanları nə ilə maraqlandıra bilər? Onların yazdıqları sənət nöqteyi-nəzərindən heç nədir, ya da heç nə kimidir, bu üzündən o üzü görünən bu əsərlər  psixoloqu maraqlı və incə araşdırmalara həvəsləndirməyə qadir deyil. Bu insanlar pul üçün rəsm əsərlərlərinin və ya qədim mizlərin saxta surətlərini çıxardanlara bənzəyirlər. Amma qeyri-səmimi sənət bilərəkdən deyil, təsadüfən qeyri-səmimidirsə, müəllifin səmimi olmaq istəyinə baxmayaraq, qeyri-səmimidirsə, psixoloqun diqqətinə layiqdir.

Gündəlik həyatda səmimiyyət insanın iradəsindən asılıdır. Səmimi olub-olmamağa biz qərar veririk. Onda müəllifin səmimi olmaq istəyinə baxmayaraq, sənət əsərinin qeyri-səmimi ola biləcəyi barədə mübahisə etmək paradoks deyilmi? Əgər müəllif səmimi olmaq istəyirsə, mənə deyəcəklər, buyurun, ona burada öz bəd niyyətindən başqa heç nə mane olmur. Amma bu belə deyil. Sənətdə səmimi olmaq üçün təkcə səmimi olmaq istəyi yetərli deyil.

Həyatda səmimiyyət nümunəsi olsalar da, əsərləri qeyri-səmimi olan bir sıra sənətkarların adını çəkmək çətin deyil. Məsələn, Kitsin[6] və Şellinin dostu, nəhəng və təmtəraqlı dini rəsmlərin yaradıcısı Bencamin Robert Haydon belədir. Naşirlərin axmaqlığı ucbatından yarım əsrdir nəşr olunmayan tərcümeyi-halı bu qəbildən olan ən yaxşı kitablardan biridir, Haydonun həyatdakı səmimiyyətindən, nəcib idealizmindən, ilhamının çalxantılarından və oxucu üçün əziz olan saysız-hesabsız uğursuzluqlarından xəbər verir. Bununla belə, onun həyatını və ehtirasını əks etdirən rəsmlərə nəzər salın. Əgər tapa bilsəniz, bu rəsmlərə baxın, onlar qalereyaların divarlarında olmadığı üçün muzey zirzəmilərində saxlanılır. Buradakı ehtişam saxtadır, ehtiras soyuq və şərtidir, hiss parodiyadan və ritorikadan ibarətdir. Haydonun rəsmləri “qeyri-səmimidir” – istər-istəməz ağıla gələn bu söz olur.

Belçika rəssamı Virts də insan ilə rəssam arasındakı heyrətamiz təzadı göstərir, şəhərdəki təsviri incəsənət qalereyası ilə müqayisədə Vertsin Brüsseldəki emalatxanasına onun rəsmlərinin estetik dəyərə malik olduğuna və ruhu həyəcana gətirdiyinə görə deyil, əndazəsiz ölçüsünə və dəhşətli dərəcədə sentimentallığına görə daha çox insan gəlir. Bu əsərlərin Mikelancelonun xəyallarının daşıyıcısı olan müəllifi rəssamlığın Barnumu[7] oldu, onun muzeyinə sanki dəhşətli görüntülər otağına gəlirmiş kimi gəlirlər.

Əsərləri qeyri-səmimi və köntöy olan Alfyeri[8] də səmimi və dərin insanlar kateqoriyasına aiddir. Onun tərcümeyi-halı ilə bu küt, təmtəraqlı, basmaqəlib faciələrin eyni adam tərəfindən yazıldığına inanmaq çətindir.

İş bundadır ki, sənətdə səmimiyyət insanın iradəsindən, düzlüklə vicdansızlıq arasında mənəvi seçimindən asılı deyil. Bu, əsasən, istedaddan asılıdır. İnsan bəzən səmimi, dərin kitab yazmağı bütün qəlbi ilə istəyir, amma buna istedadı əl vermir. Niyyətinin əksinə olaraq, kitab cansız, yalançı çıxır, şərtiliklər və teatrallıqla dolu olur; yazdığı faciə poza verməyə və faqqılığa, yazdığı dram isə şümal melodrama çevrilir. Bütün bunları oxuyan tənqidçi əsnəyir, üzünü turşudur. Kitab qeyri-səmimidir, qərarı tənqidçi verir. Əsəri ən xoş niyyətlə yazan müəllif tənqidçinin ilk baxışda onun ədəb-ərkanını, mənəvi ləyaqətini şübhə altına alan, əslində isə intellektual qabiliyyətlərini ləkələyən hökmündən hiddətlənir. Çünki sənət dilində “səmimi olmaq” “psixoloq olmaq, düşüncə və hissləri təcəssüm etdirmək vergisinə sahib olmaq” deməkdir.

Bütün insanlar, əsasən, eyni hissləri yaşayır, lakin çox az adam nə hiss etdiyini dəqiq bilir və ya başqalarının hisslərini təxmin edə bilir. Psixoloji müşahidə riyaziyyat və ya musiqi qabiliyyəti kimi xüsusi bir istedaddır. Buna sahib olan azsaylı insanların da cəmi iki və ya üç faizi müşahidələrini bədii formada ifadə edə bilmək qabiliyyəti ilə doğulur. Bunun aydın nümunəsi. Çoxları – bəlkə də, demək olar ki, hamı – həyatında nə vaxtsa ehtiraslı eşqə tutulur, lakin bir qayda olaraq, heç də hamı öz hisslərini başa düşə bilmir və bu hissləri ifadə etməyi bacaran tək-tük insanlar olur. Boşanma məhkəmələrində və ya romantik intiharların araşdırılması zamanı oxunan sevgi məktubları əksər kişilərin və qadınların bədii cəhətdən köməksiz olduqlarını sübut edir. Onlar həyəcan keçirir, əzab çəkir, səmimi hisslərlə nəfəs alırlar, amma bunu yaza bilmirlər. Adi bir sevənin təmtəraqlı, şablon sözlər, oxşar ifadələr və ölü ritorika ilə dolu bir məktubuna romanda rast gəlinsə, çox qeyri-səmimi görünər. İntihar edən insanların həqiqi intihar məktublarını oxumuşam, bu məktublara resenziya yazmalı olsaydım, onları tamamilə qeyri-səmimilikdə ittiham edərdim. Halbuki, hisslərin səmimiliyinə insanın o hisslər ucbatından özünü öldürməsindən inandırıcı dəlil varmı? İntihar edənlərin yalnız istedadlıları bədiilik baxımından “səmimi” məktub yazırlar. Digərləri isə yaşadıqlarını ifadə edə bilməyərək, istər-istəməz ikinci dərəcəli romanın bayağı “qeyri-səmimi” ritorikasına qapılırlar.

Sevgililərdən gələn məktublar da belədir. Kitsin məhəbbət məktubları bizi heyran edir, burada əzabını tam dərk edən bir qəlbin canlı, güclü bir dildə əzabı təsvir edilir. Məktubların “səmimiliyi” (müəllif dahiliyinin bəhrəsidir) onları maraqlı edir; bu, Kitsin məktublarını bədii cəhətdən onun poeziyası qədər, bəlkə də, daha çox əhəmiyyətli edir. İndi o dövrün başqa bir gəncinin, əczaçı köməkçisinin sevgi məktublarını təsəvvür edin. O öz sevgilisi Fanni Bronu Kits kimi ümidsizcəsinə sevə bilərdi, amma yazdığı məktublar boş, darıxdırıcı, ümidsiz, “qeyri-səmimi” olacaqdı. O dövrün səssiz-səmirsiz unudulmuş sentimental romanlarının qəhrəmanları ondan daha yaxşı yazardılar.

Elə buna görə də sənət əsərini “qeyri-səmimi” kimi təyin edərkən bilmək lazımdır ki, o əsər sözün hərfi, etik mənasında qeyri-səmimidir ki, Qrinin və ya Mendesin saxta əsərləri kimi şüurlu şəkildə təqlid və ya stilizasiyadır. Əksər hallarda isə “qeyri-səmimi” sənət yalnız müəllifin qabiliyyətsizliyindən, psixoloji istedadının olmadığından, düşüncə və hissləri ifadə etmək üçün sənətkara lazım olan verginin çatışmadığından xəbər verir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.11.2025)

Kübra Quliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Azərbaycan kinosu zamanın əks-sədası kimi hər bir dövrün çətinlikləri, sevincləri və kədərini özündə cəmləyən bir sənət növüdür. 

Tarixin müxtəlif mərhələlərində çəkilən filmlər, yalnız əyləncə vasitəsi deyil, həm də cəmiyyətin psixologiyasını, ideallarını və sosial dinamikalarını izah edən bir gücə sahibdir. Bu, filmlərin yalnız vizual təsirini deyil, həm də onların düşüncə və hiss dünyamızla necə əlaqə qurduğunu göstərir. 

Azərbaycan kinosu, sosial məsuliyyəti, xalqın dərdlərini, sevinclərini və ümidlərini özündə yaşadaraq bəşəriyyətin zəngin mənəvi xəzinəsinə qatılıb.

Azərbaycan kinosunun inkişafı və sosial refleksiyası

Azərbaycan kinosunun əsas inkişaf mərhələləri, xüsusilə Sovet dövründən sonra, dərin tarixi və sosial dəyişikliklərə əsaslanır. İlk dəfə 20-ci əsrin ortalarında çəkilən "Arşın Mal Alan" kimi filmlər, cəmiyyətin mədəniyyətini və gündəlik həyatını əks etdirərək, sosial təbəqələşməni, insan münasibətlərinin kompleksliyini və dövrün romantikləşdirilmiş idealını özündə birləşdirib. Film, bir tərəfdən klassik Azərbaycan musiqisinin bədii tərcüməsi, digər tərəfdən isə kiçik bir kəndin ictimai həyatına dair dərin bir analizdir. O dövrün özünəməxsus vəhdətini, inkişafa olan ehtiyacı, hətta özünə dönük ideallarını müəyyənləşdirir.

Sovet dönəmində Azərbaycan kinosu

Bu dönəm, xüsusən 60-70-ci illər həqiqətən milli kinomuzun çiçəklənməsi, intibahı dövrü olub. O dövrdə çəkilmiş bir çox film kinomuzun qızıl fondunu təşkil edir. (“Bəxtiyar”, “O olmasın, bu olsun”, “Arşın mal alan”, “Ögey ana”, “Ulduz”, “Əhməd haradadır”, “Şərikli çörək”, “Bizim Cəbiş müəllim”, “Yeddi oğul istərəm”, “Tütək səsi”, “Onu bağışlamaq olarmı”, “Uzaq sahillərdə” kimi filmlər heç vaxt dəbdən düşmür, yenə də milyonlarla insanın bezmədən izlədiyi filmlərdir. 

Bu sırada “Nəsimi” (1973) filmi də yer alır. 

“Nəsimi" filmi, təkcə bir şairin həyatını deyil, həm də ideallar uğrunda mübarizənin əhəmiyyətini tərənnüm edir. Bu film, zəmanə vi cəmiyyətin müxtəlif təbəqələri və həyat tərzləri arasında bir bağ quraraq, insanın mənəvi dəyərlərinin universallığını göstərir. Film, şair Nəsiminin həyatından daha çox, insanın öz kimliyini tapmağının və azad düşüncə uğrunda mübarizənin obrazıdır.

Müstəqillik dönəmində Azərbaycan kinosu 

Müstəqil Azərbaycan kinosu, özünü yalnız mədəni təmsilçiliyi ilə deyil, həm də sosial və tarixi məqamları ilə göstərir. 

Ən yeni filmlərdən biri "Vətəndaş A" (2024) filmidir. Bu film gənclərin öz mövqeyini tapmaq, hüquqlarını qorumaq və mühafizəkar, mürtəce cəmiyyətə qarşı mübarizə aparmaq əzmini təmsil edir. Həyatın müxtəlif çətinlikləri ilə üzləşən bu gənclər mübarizənin ruhunu yaşadır və gəncliyin sosial təzyiqlərə qarşı baş qaldırmasında daha çox fərdiliklərini qorumağa çalışır. Cəmiyyətin zamanla təkrarlanan, monotonlaşdırılmış problemlərini əks etdirən bu film, xüsusilə sosial və mədəni dəyişikliklərə dair bir çağırışdır.

Tarixi mövzulara yönəlmiş nümunələr

Azərbaycan kinosunun başqa bir gücü, tarixə olan bağlılığıdır. 1990-cı illərdə müharibə və sosial gərginliklərlə dolu dövrün izlərini çəkən "Tütək Səsi" filmi Azərbaycanın ən ağrılı dövrlərindən birinin tarixi və şəxsi anlarını açır. Film, yalnız ölkənin müharibə illərindəki dövrünü əks etdirmir, həm də insanın müharibə qarşısındakı ruh halını və psixoloji vəziyyətini göstərir.

Bu nöqtədə, tarixə müraciət edən filmlər, Azərbaycanın keçmişinə olan bağlılığını və cəmiyyətin bu keçmişdən necə öyrəndiyini açır. Həm "Koroğlu", həm də "Bütün yollar kəndə aparır" kimi filmlər, müxtəlif dövrlərin sosial və mədəni aspektlərini təqdim edərək Azərbaycanın kino tarixində əvəzsiz yerlərini qoruyurlar.

Ümumi refleksiya

Azərbaycan kino sənayesi, çoxşaxəli mövzularda özünü göstərir. "Arşın mal alan", "Nəsimi" və "Vətəndaş A" kimi filmlər arasındakı keçidlər, kinosal sənətin yalnız əyləncə məqsədini güdmədiyini, eyni zamanda ictimai məsuliyyət daşıdığını ortaya qoyur. Azərbaycan kino sənayesinin irəliyə doğru atdığı addımlar, həm də cəmiyyətin özünü tanıması və müasir dövrün cəmiyyətinin qarşısında duran sosial və mənəvi məsələlərin dərin təhlilini verir. Hər bir film, öz dövrünün, cəmiyyətinin və insanın dünyaya olan münasibətinin özünü təzahür etdirən bir aynasıdır.

Şübhə yoxdur ki, ot öz kökü üstündə bitdiyindən, kinomuz da öz çoxillik zəngin ənənələrinə istinad edərək inkişaf edəcək, sabahın kinosu müvəffəqiyyətlə çəkiləcək. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.11.2024)

Varis, “Ədəbiyyat və incəsənət”                                          

 Berjeron və Findayzen.

 Çox qəribədir, hətta hər gün üz-üzə gəldiyim əksər qonşumun belə adını yadımda saxlaya bilmirəm, amma bu iki şəxsin soyadları nədənsə beynimin dərinliklərinə yazılıb.

Martın 15-də yaz yağışı qəfildən başladı. Yağışın növləri çoxdur: narın yağış, leysan yağışı, qarlı yağış, kor yağış... İndi yağansa şıdırğı yağışdır.

Küçənin prospektlə kəsişən tinində görürəm onları. Oğlanla qızı. İnzibati binanın girişindəki çıxıntının altında sığınacaq tapıb üz-gözlərindən su süzülə-süzülə bir-birinə tamaşa edirlər. Oğlan necə də ovaxtkı mənə və qız necə də o vaxtkı ona bənzəyir. Ayaq saxlayıb matdım-matdım onlara tamaşa etməyə başlayıram. Xatirələr məni necə götürüb illər öncəyə aparırsa yağışın altında dayanıb islandığımın fərqinə varmıram.

Universitetdən çıxardıq, heç kəs sezməsin, söz-söhbət olmasın deyə bura kimi bir-birimizdən aralı gələr, bu tində əl-ələ tutub hey baxışar, söhbətləşərdik. Səsimiz necə titrəyərdi, ürəklərimiz necə döyünərdi...

O vaxt həmin o sevgi dolu anların necə dəyərli, insan həyatının bəlkə də ən qiymətli hissəsi olmasını duymurduq. Yalnız indi, keçən illərin yüklərini çiynimə yüklədikdən sonra anlayıram ki, düz deyirlər, insanın ən böyük xoşbəxtliyi gəncliyi, sevib sevildiyi anlarıdır. Deməzsənmiş, insan uzun müddət sevmək arzusuyla, qısa müddət sevərək və daha uzun müddət sevgi xatirələriylə yaşayırmış.

...Deyəsən islanmağa başlayıram...

Onlar necə də bəxtəvər-bəxtəvər baxışırlar. Oğlan çeçələ barmağıyla qızın yanağındakı yağış damcısını necə nəvazişlə silir. Qız necə incə gülümsəyir.

Təsadüfə bax. Bir qədər öncə Stiv Cobsun ölüm yatağında ikən yazdıqlarını oxuyub təsirlənmişdim. Anlamışdım ki, sevginin əsl həqiqətdə nə olduğuna ən gözəl tərifi məhz o kişi verib.

Bura bizim daimi görüş yerimiz idi. Burada qovuşub bir-birimizdən ayrı qaldığımız müddətin hesabatını verdikdən sonra prospektlə üzüaşağı düşərdik. O, yanımca elə yüngülcə addımlayardı, sanki ayaqlarını asfalta yox, pambığa basır. Haçan diqqət edirdimsə, görürdüm addımlarımızı eyni vaxtda, eyni ayaqla atırıq. Hətta arada bu eynilikdən bezib bir addım ləngiyib ayağımı dəyişirdim, ahəngi pozurdum. Amma sonra başım nəyəsə qarışırdı, yenidən ayaqlarımıza fikir verəndə görürdüm ki, yenə də addımlarımız eyniləşib...

Yol boyu başını əsla qaldırmazdı, sanki oğlanla yanaşı gəzdiyinin suçunu duyardı... Bizi kiminsə görməsindən elə ehtiyat edərdi ki...

Oğlan qıza nəsə pıçıldayır, o da gülümsəyir. Gözləri neçə parıldayır qızın. Yəqin sevgi etirafını eşidir. Qızlar sevgi etirafını eşidəndə çiçək kimi açır, ayrılığın gəlişindən xəbərdar olanda isə saralıb solurlar.

Əslində, 25 ildə sevgi prosesində ən əsas dəyişən şey bilirsiniz nədir? O vaxt oğlan 2 qəpiklik tapanda, rastına telefon avtomatı çıxanda, bu telefon avtomatında novbəylə qarşılaşmayanda, qızın evdə danışmaq imkanı olanda – yəni böyük çətinliklər bahasına, 3 – 4 gündən bir qızla danışmaq imkanı əldə edərdi. Amma indi mobil telefon bu 3 – 4 gün intervalını haradasa 3 – 4 dəqiqə edib, ünsiyyət xoşbəxtliyini urvatdan salıb.

Stiv Cobs nə yazmışdı?

    ...

Hə, yazmışdı ki, hazırda xəstəxana çarpayısında uzanaraq bütün həyatımı xatırlayıram. Başa düşürəm ki, həyatım boyu qürur duyduğum bütün tərif və zənginlik indi olduğum qaçılmaz ölüm ayağında çox cılız görünür. Ömrüm uzunu qazandığım sərvəti özüm ilə apara bilmirəm. Özümlə apara biləcəyim yeganə şey – sevgi dolu xatirələrimdir.

Düzü, çox kövrəlmişdim bunları oxuyanda. Hətta gözlərim yaşarmışdı da.

Bu nədir, lap islandım ki.

Yağışın altında key-key durmağım yoldan keçənləri təəccübləndirir. Ayaq saxlayıb, bəlkə də, ağlını itirmiş birisi hesab etdikləri mənə diqqət yetirməyi özlərinə borc bilirlər.

Hərəsi başına bir şey keçirib. Ancaq çətir tutanı yoxdur.

Hətta oğlanla qız da maraqla mənə baxmağa başlayırlar.

Oğlan dəri gödəkcə geyinib. Qız plaşdadır. Mən də 25 il əvvəl dəri gödəkcə geyinməyi xoşlayardım. O isə plaş da geyinərdi, sırıqlı gödəkcə də.

Yağış – bütün bədii ifadə vasitələrini bir qırağa qoysaq, əslində buluddan damcı şəklində tökülən mayedir. Yağış damcılarının diametri 0,5 kvadrat millimetrdən 7 kvadrat millimetrədək olur. Su damçılarının yuxarısı enli, aşağısı nazikdir. Ən böyük damcılar paraşüt formasına malikdir. Damcıların düşmə sürəti isə ölçülərindən asılıdır. Xırda damcılar 2 – 6 metr/saniyə, böyüklər isə 9 – 30 metr/saniyə sürətə malik olur.

Bizim bir görüşümüz də eynən belə bir yağışlı gündə olmuşdu...   Prospektlə islana-islana düz avtovağzalacan getmişdik.   Həmişə dilotu yeyibmiş kimi danışan mən hey susurdum. Bu halım onu öncə təəccübləndirmiş, sonra qorxutmuşdu. Etiraf edim ki, qorxusu özünü doğrultdu. Həmin görüş bizim son görüşümüz oldu. Ertəsi gün ona dama-dama dəftər vərəqinə yazdığım şeirimi göndərdim. Vəssalam. Dörd il uzanan sevgi yolumuz beləcə qırıldı.

Kim bilir, indi haradadır, həyatı necə keçir. Heç bilmirəm də ki, əlləri yenə buztək soyuqdurmu, güləndə yenə yanaqlarında çökəklər əmələ gəlirmi, utancaqlığından yenə dəqiqəbaşı qulaqlarının dibinəcən qızarırmı, saçının şampun ətri yenə valehedicidirmi.

Həmin o bizi ayıran gündən düz iki gün öncə prospektdəki iri baqqaliyyə mağazasının qarşısında (indi yerində yapon restoranıdır) bizi dama-dama paltarlı bir qaraçı yaxalamışdı, əlindəki Borya adlı tutuquşu ilə falımıza baxmağa cəhd eləmişdi. Mən əyləncə sevənəm, «baxsın» demişdim, amma qız qorxmuşdu, əlimdən çəkib «gedək» söyləmişdi. Tutuquşunun biclik yağan muncuq gözlərindən baxışımı qoparanda qızın xeyli aralandığını görüb qaraçıya üzrxahlıq edərək qızın ardınca götürülmüşdüm. Soruşmuşdum ki, niyə axı qoymadın gələcəyimizi bilək. Qəribə bir fikir bildirmişdi. Demişdi ki, fal – falçının əhval-ruhiyyəsindən asılı olaraq ağlına gələni söyləməsidir. Təəssüf ki, zaman aldanaraq bu söylənilənləri gec-tez reallaşdırır...

Buna deyərlər, təpədən dırnağa qədər islanmaq. Amma heç bir narahatlıq duymuram. Hətta əllərimi kənara açıb, başımı arxaya əyib lap uşaq kimi üzümü yağışın altına tuturam.

Yağış – 0 dərəcə C-dən aşağı temperaturda soyudulmuş damcılar və buz kristarlarından ibarət olan qarışıq buludlardan tökülür. Yağış buludlarının yaranması müxtəlif temperaturlu iki hava kütləsinin qarşılaşmasından, habelə rütubətli havanın yerin soyuq qatı ilə təması nəticəsində baş verir.

Stiv Cobsun bayaq oxuduqlarımın içində nöqtə-vergülünü, tiresini belə heç vaxt unutmayacağım bir cümləsi var, yazır: «Hər birinizin həyatında pərdələrin  enəcəyi gün gələcək, yalnız həmin gün başa düşəcəksiniz ki, sizin tək xəzinəniz – sevginizdir».

Qoyun görüm, o uzaq illərdə yazdığım və dama-dama dəftər vərəqinə köçürüb ona yolladığım şeiri xatırlaya bilirəmmi...

    ...

Hə, xatırladım.

    Bir gün yeri-göyü başına alan

    selləmə bir yağışın

    ucundan tutub

    gəlsəm, gəlsəm,

    sənə çata bilərəmmi?

    Yağışa qarışaraq

    yanağın boyunca axan

    göz yaşlarını

    tapıb silərəmmi?

    Biz axı yağış dəlisiydik.

    Yağış təki

    küçələr boyu axardıq,

    Sonra da üz-gözümüzdən su süzülə-süzülə

    bəxtəvər-bəxtəvər

    baxışardıq.

    «...Baxışında soyuqluq...»

    «Ürəyində yadlıq...»

    «Dilində yalan...»

    Nə bilim daha nə, daha nə,

    yüz cürə uydurma,

    yüz cürə əfsanə

    ...Təkcə sənə yox,

    özüm özümə də yükəm.

    Neynəyim, gülüm,

    Başıma haranın daşını töküm?

    Əzəli bizsiz yazılan,

    sonu bizsiz pozulan

    ömür deyilən yükü çəkə-çəkə

    düşmüşük qarğışa.

    Sən Allah, çətir tutma,

    sən Tanrı,

    çətir tutma yağışa...

Yox, bu yağış kəsənə oxşamır. Navalçalardan şırıltı ilə gələn su daş döşənmiş səkinin üzəri ilə yürüş edir. Kontur kağızları, siqaret kötükləri qayıqlara, gəmilərə çevrilib limanlarına doğru üzməkdədirlər.

Dabanlarımı yerə sıxıb pəncələrimi qaldırıram ki, ayaqqabımın içinə su dolmasın.

Nədirsə bu mart bizim Abşerona dalbadal yağışlar yağır. Gözlənilməzdir.

Ən çox yağışlar rütubətli küləklərlə yüksək dağ silsilələrinin qarşılaşdığı ərazilərdə olur. Dünyada yağışın ən çox yağdığı yer Hindistandadır – Benqal körfəzinin şimalı və Kxasi dağının cənub silsiləsi.

Mərkəzi Amerikanın bir hissəsi, Zond adaları, Amazonka düzənlikləri, Çin və Yaponiya da yağışın çox yağdığı yerlərdir. Ən az yağış yağan yerlər isə Saxara, Ərəbistan, İranın əksər hissəsi, bir də Aral – Xəzər çökəkliyidir.

Yüz faiz bu belədir. Biz – dünyanın ən az yağış yağan qurşağındayıq. Amma, sən gəl, indi bu yağışın yağmağına bax da.

Oğlan bir əlini cibinə qoyub, bir ayağını divara dirəyib. Ara-sıra dikəlir, sinəsini qabağa verir. O biri əlini də tez-tez telinə çəkir.

İnsan da insana bu cür oxşayarmı?

25 il əvvəli görürmüş kimi həsədlə, qibtəylə oğlanla qıza baxıram. Anlaşılmaz hisslər keçirirəm. Hərdən hansısa qüvvə məni onlara tərəf çəkir. Çəkir ki, adlarını öyrənim. Adlarını soruşanda və öz adlarımızı eşidəndə dəli olmarammı?

Elə bu vaxt gəlib beş addım aralıda bir qoca kişi dayanır. Təəccübümə səbəb olaraq mənə baxmağa başlayır, köks ötürür. Yağışdan islanmasın deyə ovcunda gizlətdiyi siqaretdən dərin qullab vurur.

Tanrım, bu qoca da eynən mənə bənzəyirmiş ki. 25 il sonramı görürmüş kimi qüssəylə, ümidsizliklə onun azacıq əyilmiş vücuduna tamaşa etməyə başlayıram.

Nəyə deyirsinizsə and içərəm, bu qoca düz 25 il əvvəl gəlib bax burada eynən mənim kimi dayanıb daha 25 il əvvəlki özünə və sevdiyi qıza bənzər cütlüyə – bizə tamaşa edib.

Hətta görüşlərimizi təsəvvürümdə canlandırmağa çalışıram ki, görüm ətrafdakı insanlardan diqqətimizi çəkən olmuşdumu...

Ay yağış, sən kəsəcəksən, ya yox?

Qabaqlar çətir gəzdirmək bir dəb idi. Göyün üstündə kiçicik bir qara bulud göründümü, kişilər qara, qadınlar alabəzək çətirlərini götürərdi.  Günəş yandırıcı şüalarını səpələməyə başladımı, yenə hamı çətirə sarılardı. Amma indi az-az adamda çətir görərsən. Biri başına sellofan torba keçirir, biri portfelini tutur, biri qəzet bürüyür.

Onun çətirlərini heç unutmuram. Tanışlığımızın ilk iki ilində üstündə çəhrayı-mavi rəngli xırda gülləri olan ağ çətir götürərdi. Sonrakı il dayısı oğlu ona əskərlik çəkdiyi Polşadan tüng qırmızı rəngli, iri qızılı butaları olan əntiqə bir çətir gətirmişdi, onu götürürdü. Əvvəlki yerli istehsaldan olan çətiri yalnız yağışda götürdüyü halda bunu günəşdə də götürürdü. Bu çətir ayrı aləm idi, hamının diqqətini cəlb edirdi. Altına girəndə mən də qürurlanırdım.

Hansısa əli qırılmış metroda oğurladı o çətiri. Yazıq qız, növbəti il yenidən yerli çətir götürəsi oldu. Adicə saya qırmızı...

Bəlkə elə bu da tale işidir, bu səhər heç yağış yağacağı ehtimalı yox idi, amma mənim gözümə internetdə çətir barədə məlumat sataşmışdı: çətirlər sintetik, su keçirməyən neylon və poliamid materialdan düzəldilir, bu material metal məftillərdən ibarət karkasa bərkidilir. Eramızdan əvvəl XI əsrdə artıq çətirlərə rast gəlinirdi. Çətirin vətəni Çin və Misir hesab olunur. O vaxtlar çətir hakimiyyət simvolu sayılırdı, yalnız fironlar və imperatorlar, bir də onların ən yaxın ətrafı çətirdən istifadə etmək hüququna malik idi...

Oğlanla qız telefonlarının kamerasıyla yağışı çəkməyə başlayırlar. Oğlan çəkir, qıza göstərir. Qız çəkir, oğlana göstərir. Çox nikbindirlər, çox şəndirlər.

Yeri gəlmişkən, yağışın yağması yalnız atmosferdə müəyyən temperatur şəraitində mümkündür ki, bu şəraitə də yalnız Yer kürəsində rast gəlinir. Və bu şərait atmosferin aşağı qatlarında hava cisimlərini aqreqat halında qoruya bilən suyun hesabına mümkündür. Su yağışı yalnız bizim planetdə mövcuddur. Saturnda metan, Venerada isə sulfat turşusu yağışı yağır...

Oğlanla qız və qoca mənə, mən isə həm oğlanla qıza və həm də qocaya baxmaqdayıq.

Keçmiş, bu gün və gələcək. Bu gündən keçmişə, sonra gələcəyə... Bu gün sanki bir qatar platformasıdır. Oradan gah keçmişə, gah gələcəyə saysız-hesabsız qatarlar yollanır...

Qəfildən içimdə əminlik yaranır ki, düz 25 il bundan sonra eynən bu cür yağışda hansısa gənc oğlan və qız indi yağışdan daldalanan bu sevişən cütlüyün yerini tutacaq, indi mənə təəccüblə baxan bu sevən oğlan yaşlaşacaq, mənim bax bu indiki yerimdə dayanıb yağışdan islanaraq gənc oğlanla qızı süzəcək, mən də qocanın yerində qərarlaşıb qırışmış üz-gözümün suyunu silə-silə sevişən cütlüyə həsədlə baxan yaşlaşmış oğlana baxacaq, köks ötürəcəyəm...

Bəlkə də həmin gün yağış indinkindən daha güclü, yaxud daha zəif yağacaq. Və bəlkə də, həmin gün damcıların şırıltısına həzin bir səs də qoşularaq pıçıldayacaq:

    Sən Allah, çətir tutma,

    sən Tanrı,

    çətir tutma yağışa...

Və az qala unudacaqdım.

Berjeron və Findayzen...

Yağış damcılarının tökülməsi yalnız bir halda – su damcıları buz kristalında donanda baş verir, bu proses olmasa yağış yağmaz. Su damcılarının buz kristalında donması prosesi də məhz Berjeron – Findayzen prosesi adlanır.

Yağış lap şiddətlənir. Məni gərək oğlanla qız da, qoca da bağışlasınlar, evə qaçmaq zorundayam.

Lənət şeytana, ayaqlarım nə yaman islanıb...

Paltarım ağırlaşıb, bədənimə elə kip yapışıb ki...

    ...

Görəsən, hər halda, o vaxt üzərində iri qızılı butaları olan tünd qırmızı rəngli çətiri kim oğurladı axı?

                    (mart, 2016)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.11.2025)

Xalq yazıçısı, akademik Kamal Abdullanın əsərlərindən seçilmiş bir sıra qranula – cövhər sayıla biləcək məqamları “Ədəbiyyat və incəsənət” oxucularına təqdim edir.

Kamal Abdulla özü seçilmiş bu cövhərlər barədə yazır: “İllərdən bəri yazdığım müxtəlif şeirlərin, esselərin, pyeslərin, hekayə və romanların, publisistik məqalələrin və elmi əsərlərin, verdiyim intervülərin hər birinin içində yer almış və bu gün də öz məzmunu, tutumu, forması ilə diqqətimi çəkən misralar, cümlələr günlərin bir günü sanki dil açıb mənə dedilər ki, bizim bir-birimizdən zaman və məkanca ayrılığımıza son qoy və bizi bir-birimizin yanında yerləşdir. Sən görəcəksən ki, bu zaman biz tamamilə yeni bir cazibədə zühur etmişik. Onlar qeyri-səlis məntiq dili ilə desək, içində olduqları mətnin qranulaları (ilkin vacib hissəcikləri) idi. Qranula, başqa cür ifadə etsək, cümlədən (mətndən) bütün artıq hissələri siləndən sonra yerdə qalan cövhərdir.”

Beləliklə, hər gün Kamal Abdulladan 7 qranula:

1.

“ Mən kiməm?” sualı “mən kim deyiləm?” sualının o biri üzündən başqa bir şey deyildir.

2.

“Mənə ağlayan gözləriniz olaydı,

 Məni sevən ürəyiniz.

 Mən elə sizəm, siz.”

3.

Dostoyevski: “Gözəllik dünyanı xilas edəcək.”

Bəs niyə etmir?!

4.

O.Mandelştam:

“Yuxusuzluq. Homer. Bir də tarım yelkənlər.

Yarıyacan ancaq saydım - sonu yox gəmi.

 Elladanın göylərində durnalar kimi Süzüb,

süzüb hara üzür onlar bu səhər?!”

Tərcümədə son təcrübələrdən.

5.

Mənim həyatım?! Boş şeydir – bir neçə (bəlkə də bir çox) adama yaxşılıqlar eləmək və bunun “ağır” nəticəsini görmək üçün həyata keçirdiyim müəyyən zaman və məkan işğalıdır.

6.

Dünyaya gələndən sonra gəldiyin yerdə nə vardısa, nə olmuşdusa, hamısı yaddan çıxır.

7.

Əli Kərim: “Nə xoşbəxt imişəm bir zaman, Allah...”

Misra bütün əlacsızların himni kimi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.11.2025)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

“Ədəbiyyat və incəsənət” portal insanlarda mütaliəyə maraq oyatmaq üçün ən müxtəlif yollara əl atır. Effekt doğuran bir yol da mütaliə barədə maraqlı faktların dərc edilməsidir. LitRes ədəbiyyat dərgisindən kitablar barədə maraqlı faktları sizinlə bölüşürəm. Üç gün ərzində hər gün 5 maraqlı fakt.

Aleksandr Düma məşhur müəllifə "Üç muşketyor" və "Qraf Monte — Kristo" yazmağa kömək etmək üçün romançı Augusta make-"ədəbi zənci"ni işə götürmüşdür.

Franz Kafka ölümündən əvvəl bütün işlərini yandırmaq üçün dostu Max Broddan xahiş etdi. "Qala"," proses "və" Amerika " yazıçının iradəsinə qarşı nəşr olundu.

"Guinness Rekordlar Kitabı" nın versiyasına görə ən məhsuldar müəllif Barbara Kartland romanı üzrə hər iki həftə yazırdı.

Lev Tolstoyun "müharibə və sülh" romanının adına "sülh" sözü "dünya" sözü "ətraf aləm" (inqilabdan əvvəlki "Mir") mənasında deyil, antonim müharibəsi kimi işlədilir. Romanın bütün çap edilmiş nəşrləri məhz "müharibə və sülh" adı altında buraxılır, lakin müxtəlif vaxtlarda müxtəlif nəşrlərdə yazıların səhvlərinə görə, sözün "MIR" kimi yazıldığı bu günə qədər adın əsl mənası ilə bağlı mübahisələri dayandırmır.

Məşhur müasir müəlliflərdən birinin — Paolo Koelonun yaradıcılığı İranda tamamilə qadağandır. Və niyə, yerli hakimiyyət orqanları izah etməkdən çəkinmirlər.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.11.2025)