Super User

Super User

 

İlhamə Məhəmmədqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Sumqayıt təmsilçisi

 

Həsrətin araya atdı, dağ, dərə,

Sönən işıq oldun, batan səs oldun.

Qayıt, mənim gülüm, qayıt bu yerə,

Ey mənim istəyim, nə gəlməz oldun?

 

Ümidlər, arzular pərən-pərəndir,

Qəlbə təsəllidir xatirələrim.

Bir halımı soruş, könlümü dindir,

Axşamlar yadıma düşür səhərim.

 

Qayıt, mənim gülüm, yerbəyer elə

Dərdli səhərləri, gecələri sən.

Çaşıb başqa yolla keçirəm elə,

Düz öz qaydasınca küçələri sən.

 

Qayıt, yerinə qoy Ayı, Günəşi,-

Yenə olduğu tək görüm həyatı.

Qayıt, gözüm nuru, könlüm atəşi,

Qayıt, səhmana sal bu kainatı.

 

 

 

Həsrət və ümidin ahəngi

 

Əli Kərimin “Qayıt” şeiri məni dərindən təsirləndirən, həssas duyğularla dolu bir əsərdir. Şeir əsasən itirilmiş sevgi, həsrət və geri qayıtmaq arzusu mövzusuna həsr olunub. Şair oxucunu sanki öz xatirələrində gəzdirir və hər misrada duyğuların incə toxunuşunu hiss etdirir.

Şeirin mərkəzində “qayıt” çağırışı dayanır. Şair həm sevgilisini, həm də həyatın itirilmiş rənglərini geri çağırır. “Həsrətin araya atdı, dağ, dərə, Sönən işıq oldun, batan səs oldun” misrasında ayrılığın gətirdiyi boşluq və sönmüş həyat simvolik təsvirlərlə göstərilir. Həsrət, həm təbiət, həm də daxili dünyada əksini tapır.

“Ümidlər, arzular pərən-pərəndir, Qəlbə təsəllidir xatirələrim.”  misralarında isə itirilmiş arzuların və xatirələrin həm təsəlli, həm də kədər mənbəyi olduğu vurğulanır.

Şeir sadə, səlis və musiqili bir ritmə malikdir. Misraların qısa, eyni ritmdə olması oxucuda ahəng və axıcılıq yaradır. “Qayıt” sözünün təkrarı isə epik və emosional kulminasiya effekti verir. Hər dəfə bu söz işlənərkən şairin istəyi və həsrəti daha da güclənir.

Şair təbiət obrazlarını həm duyğuların, həm də həyatın simvolu kimi təqdim edir. Dağ, dərə - ayrılığın və həsrətin böyük əngəllərini göstərir. Ay və Günəş - həyatın işıqlı, sakit və nizamlı tərəflərini simvolizə edir. Göz nuru, könül atəşi isə sevgilinin həm gözəlliyi, həm də şairin iç dünyasında yaratdığı ehtiras və ilhamı ifadə edir.

“Qayıt” çağırışı həm ümid, həm də həsrət dolu bir əks-səda yaradır. Şairin dili sadə, ancaq təsirli olduğu üçün oxucu dərhal duyğularla birləşir. Hər bir misra sevgi, həsrət və həyatın itirilmiş gözəllikləri haqqında dərin düşüncələr oyadır.

Bu şeir sadə, lakin dərin emosional gücə malik bir əsərdir. O, oxucunu həm ayrılığın ağırlığını hiss etməyə, həm də xatirələrdəki təsəlli və ümidlər üzərində düşünməyə dəvət edir. Hər təkrarlanan “qayıt” çağırışı həm şeirə ritmik ahəng qatır, həm də itirilmişlərin geri dönməsi arzusunu güclü bir şəkildə ifadə edir.

Bəli, nəticə etibarilə, Əli Kərimin“Qayıt” şeiri hər kəs tərəfindən çox sevilir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.12.2025)

Macarıstanın paytaxtı Budapeşt şəhərində Türk Dövlətləri Təşkilatına (TDT) üzv ölkələrin diaspor məsələlərinə məsul dövlət qurumları rəhbərlərinin 7-ci iclası çərçivəsində ikitərəfli görüşlər keçirilib.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına Azərbaycan Respublikasının Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsindən verilən məlumata görə, komitə sədri Fuad Muradov Qazaxıstan Respublikasının “Otandastar Fondu”nun prezidenti Daniyar Kadyrov və Özbəkistan Respublikasının Millətlərarası Münasibətlər və Xaricdə Yaşayan Həmvətənlərlə İş üzrə Komitəsinin sədri Kahraman Sarievlə görüşüb.

Görüşlərdə ölkələrimiz arasında münasibətlərin yüksək səviyyədə inkişafından danışılıb, diasporlarımızın ortaq fəaliyyət imkanları müzakirə edilib.

Özbəkistan və Qazaxıstan tərəfi Azərbaycanın diaspor təcrübəsini yüksək qiymətləndirdiklərini və bu təcrübədən faydalanmağın zəruriliyini diqqətə çatdırıblar.

Əməkdaşlıq sahəsində dinamiklik müsbət dəyərləndirilib, Azərbaycan, özbək və qazax diasporlarının görüşlərinin təşkili ilə bağlı razılığa gəlinib.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.12.2025)

 

ABŞ-nin Orlando şəhərində keçirilən təntənəli mərasimdə azərbaycanlı alim Nazim Muradov Florida Elm, Mühəndislik və Tibb Akademiyasına (Academy of Science, Engineering and Medicine of Florida - ASEMFL) üzv seçilib.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsindən verilən məlumata görə, bu nüfuzlu ada layiq görülməsi onun uzun illər elmin, xüsusilə də təmiz enerji sahəsinin inkişafına verdiyi əvəzsiz töhfələrin yüksək qiymətləndirilməsinin daha bir sübutudur.

Mərkəzi Florida Universitetinin fəlsəfə doktoru və Günəş Enerjisi Araşdırmaları Mərkəzinin xüsusi layihələr üzrə tədqiqatçısı Nazim Muradov ABŞ Milli İxtiraçılar Akademiyasının ilk azərbaycanlı üzvüdür. Alimin bu uğurları yüzlərlə elmi nəşrə və 50-dən çox ABŞ patentində öz əksini tapan innovativ tədqiqatlara əsaslanır. Nazim Muradovun ixtiralarının əksəriyyəti təcrübədə geniş tətbiq olunur. NASA-dan olan həmkarları ilə birgə hazırladığı yeni hidrogen sensoru texnologiyası ABŞ-nin kosmik proqramlarında uğurla istifadə edilir. Bu kəşfi NASA ilin ən yaxşı kommersiya texnologiyası kimi qiymətləndirib və nüfuzlu beynəlxalq “R&D100” mükafatına layiq görüb. Bu mükafat il ərzində 100 ən yaxşı texnoloji kəşfə görə verilir və “İxtiraçıların Oskarı” adlanır.

Qeyd edək ki, dünyanın məşhur elmi analitika platforması olan ScholarGP-nin 2024-cü il üzrə “Yüksək Reytinqli Alimlər” siyahısının ilk sıralarında yer alan Nazim Muradov 2023-cü ildə Azərbaycan Respublikasının “Tərəqqi” medalı ilə təltif edilib. Bakıda keçirilən 74-cü Beynəlxalq Astronavtika Konqresinin iştirakçısı olub.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.12.2025)

 

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Bəzi adların tarixdə qalıcılığına 1-2 iş də kifayət edir. Eləcə də bəstəkar Tofiq Bakıxanovun skripka və fortepiano üçün yazdığı 5 mükəmməl konsert onun adını musiqi tarixinə silinməz xəttlə yazdırıbdır.

 

Tofiq Bakıxanov 1930-cu il dekabr ayının 8-də Bakıda, görkəmli tarzən, Azərbaycanın xalq artisti Əhməd Bakıxanovun ailəsində dünyaya göz açıb. Tofiq Bakıxanov ilk musiqi təhsilini Ü. Hacıbəyov adına Azərbaycan Dövlət Konservatoriyası (indiki Bakı Musiqi Akademiyası) nəzdindəki onillik musiqi məktəbində (indiki Bülbül adına orta ixtisas musiqi məktəbi) skripka aləti üzrə respublikanın Əməkdar müəllimi M. İ. Simberovdan alıb.

Daha sonra Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında iki ixtisas üzrə təhsil alıb, buranı 1953-cü ildə skripka ixtisası (Aleksandr Amitonun sinfi), 1957-ci ildə isə bəstəkarlıq ixtisası üzrə (professor Q. Qarayevin sinfi) bitirib. Tələbəlik illərində T. Bakıxanov ifaçılıq fəaliyyəti ilə məşğul olaraq Azərbaycan Dövlət Simfonik Orkestrində, həmçinin Azərbaycan radiosunun simfonik orkestrində solist kimi çalışıb.

Yaradıcılığında kamera-instrumental və simfonik janrlı əsərlər üstünlük təşkil edir. O, üç balet ("Xəzər balladası", "Şərq poeması" və "Xeyir və Şər"), bəstəkar Nəriman Məmmədovla birlikdə yazdığı 3 musiqili komediya ("Altı qızın biri pəri", "Məmmədəli kurorta gedir", "Qız görüşə tələsir"), tar və müxtəlif alətlər ilə simfonik orkestr üçün 25 konsert, 20 sonata, 5 simfonik muğam ("Nəva", "Şahnaz", "Rahab", "Humayun", "Dügah"), 8 simfoniya, 6 simfonik poema, kamera musiqisi sahəsində 26 sonata, müxtəlif tərkibli ansambllar üçün əsərlərin, 100-dən artıq mahnı və romansın müəllifidir.

 

- Musiqili komediyalar

1. "Altılardan biri"

2. "Məmmədəli kurorta gedir" — həmmüəllif N. Məmmədov

3. "Qız görüşə tələsir" — həmmüəllif N. Məmmədov

 

Baletlər

1. "Xəzər balladası" (1969)

2. "Şərq poeması" (1976)

3. "Xeyir və Şər" (1990)

 

Simfonik əsərlər

-  BSO üçün 5 simfoniya

- Türk simfoniyası (6-cı simfoniya)

- Şərq sonatalar silsiləsi: Türk sonatası, İran sonatası, Ərəb sonatası, Azərbaycan sonatası

- Skripka və fortepiano üçün 5 konsert

- Tar və simfonik orkestr üçün 4 konsert

 

Tofiq Bakıxanv 23 noyabr 1973-cü ildə "Azərbaycan SSR əməkdar incəsənət xadimi" fəxri adına layiq görülüb. 1983-cü ildə professor adı alıb. 31 dekabr 1990-cı ildə ona "Azərbaycan SSR xalq artisti" fəxri adı verilib. 1996-cı ildə Azərbaycan Milli Yaradıcılıq Akademiyasının İncəsənət Doktoru seçilib. 1994–2000-ci illərdə Abbasqulu ağa Bakıxanov adına mükafatın laureatıdır. 7 dekabr 2000-ci ildə "Şöhrət" ordeni, 26 yanvar 2021-ci ildə isə "Şərəf" ordeni ilə təltif olunub.

Hazırda 94 yaşı olan sənətkar addım-addım 100-ə yaxınlaşır.

Allah ömür versin.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.12.2025)

 

 

 

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Opera və operetta – musiqi sənətinin əsl xəzinəsi. Bu sahədə külüng döyən dahi bəstəkarlarımız olubdur. Üzeyir Hacıbəylidən başlayaraq Qara Qarayevlə, Fikrət Əmirovla davam etdirilən estafetdə Sərdar Fərəcovun da adı vardır.

 

Sərdar Fərəcov 1957-ci il dekabrın 8-də anadan olub. 1984-cü ildə Üzeyir Hacıbəyov adına Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasını (indiki Bakı Musiqi Akademiyası) prof. Xəyyam Mirzəzadənin sinfində bitirib. Hal - hazırda Üzeyir Hacıbəylinin Ev Muzeyi - nin direktoru vəzifəsində çalışır. Əsərləri Avropa, Amerika və keçmiş SSRİ ərazisində müxtəlif ansambllar və ifaçılar tərəfindən ifa edilib.

 

Opera

- "Şəngülüm, Məngülüm" (2000) - M. Müşfiqin nağılı əsasında uşaqlar üçün rok–opera

 

Operetta

- "Müsyö Jordan və dərviş" (1998) - libretto müəllifindir

- "Bankir adaxlı" musiqili komediyası (2000) - libretto T. Vəliyevanındır

- "Səhnədə məhəbbət" (2000) - libretto Əli Əmirlinindir

 

İnstrumental əsərlər

- Orqan üçün "Qəsidə" (1991) - N. Gəncəvinin xatirəsinə

- Simli kvartet üçün 3 pyes (1991);

- Skripka və piano üçün pyeslər (2001)

 

Orkestr üçün

- Kiçik simfonik orkestr üçün "Yumoreska" (1995);

- Simfonik süita (1990)

- Balet süitası (1991)

- Simli orkestr üçün Süita (1995);

 

17 sentyabr 2019-cu ildə Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin inkişafında xidmətlərinə görə Azərbaycanın xalq artisti fəxri adına layiq görülüb. 8 may 2025-ci ildə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdünə layiq görülüb.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.12.2025)

Bazar ertəsi, 08 Dekabr 2025 14:34

Sərt illərdə yaşayıb yaradan aktyor

 

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

30-cu 40-cı illər ağır illər idi, xalq düşmənlərinin axtarışında olan Stalin qırmızı terroru mədəniyyət sahəsində də istənilən şəxsə çamur atıb qurban etməyə hazır idi. O illərdə teatr və kino sənətimizi inkişaf etdirən sənətkarların gözləri qapıda idi, hər an ardlarınca enkevedeçilərin gələcəyini gözləyirdilər...

 

Əjdər Sultanov 1909-cu il dekabrın 8-də Bakıda doğulub. Bakı Teatr Texnikumunu bitirərək (1925-1928) 1926-cı ildən aktyoru olduğu Bakı Türk İşçi Teatrında işləməyə davam edib. O, İşçi və Gəncə teatrlarında "Əjdər", "Əjdər Sultan" imzaları ilə də çıxışlar edib.

Bakı Türk İşçi Teatrı 1932-ci il yanvar ayının 4-də və 5-də Gəncə şəhərinə köçürüləndə Əjdər Sultanov da kollektivlə gedib. Teatrın hazır repertuarındakı və təzə hazırlanan tamaşalarda çıxış edib. Kollektivin nəzdində "Uşaq və Gənclər Teatrı" bölməsi yaradılıb və Əjdər Sultanov burada rejissorluqla məşğul olmağa başlayıb.

1937-ci ilin sonlarında Gəncədən Bakıya qayıdan Əjdər Sultanov az müddət Opera və Balet Teatrında işləyib. 1939-cu ildə isə Milli Dram Teatrının aktyor truppasına qəbul olunub. Bu səhnədə Cəfər Cabbarlının "Od gəlini" (Qorxmaz), "Aydın" (Surxay), "Almaz" (Balarza və Hacı Əhməd), "Dönüş" (Qüdrət Arslan), Süleyman Rüstəmin "Qaçaq Nəbi" (Vəli, Təhmas bəy və Mehdi), Səməd Vurğunun "Xanlar" (Mamuliya), "İnsan" (Şahbaz), "Xosrov və Şirin" (Şapur və Xosrov), Ənvər Məmmədxanlının "Şərqin səhəri" (Bəhruz) pyeslərinin tamaşalarında uğurlu rollar oynayıb.

 

Filmoqrafiya

- Lətif (film, 1930) - Hacı Səmədin oğlu

- Bəxtiyar (film, 1942) - alman əsgəri

 

Əjdər Sultanov 17 iyun 1943-cü ildə Azərbaycan Respublikasının əməkdar artisti, 21 iyul 1949-cu ildə isə xalq artisti fəxri adlarına layiq görülüb.

Aktyor 53 yaşına təzəcə qədəm basanda, 10 yanvar 1962-ci ildə qəfildən, ürək xəstəliyindən vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.12.2025)

 

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Həştərxamda doğuldu, uşaqlıqdan səhnəyə marağı, bir də fitri istedadı vardı. Orada qastrolda olan Hüseyn Ərəblinski onun ifasını bəyəndi. Və...

 

Mərziyə Davudova 8 dekabr 1901-ci ildə Həştərxanın Sarevo çayının sahilində yerləşən eyniadlı kənddə anadan olub. 1908–1912-ci ildə kəndlərindəki dördillik "Darültəhsil", 1912–1915-ci illərdə "Qaliyə" və 1915–1918-ci illərdə "İqbal" rus-tatar məktəblərində oxuyub. Bu dövrlərdə teatr fəaliyyətinə başlayıb, burada həvəskarların hazırladıqları tamaşalarda oynayıb.

Hüseyn Ərəblinski 1918-ci ildə Həştərxanda qastrolda olarkən onun oyununu bəyənib və onu Bakıya dəvət edib. 1919-cu ildə anasını itirdikdən sonra Mərziyə Bakıya gəlib. İlk dəfə Birləşmiş Dövlət Teatrosu nəzdində Türk Dram Teatrosu kollektivinə aktrisa qəbul edilib. Arada çox qısa müddət Tiflis Azərbaycan Dram Teatrında və Bakı Türk İşçi Teatrında işləsə də, ömrünün sonunadək Akademik Milli Dram Teatrının aparıcı sənətçilərindən olub

Ötən əsrin 20-ci illərindən sonra Azərbaycan səhnəsində Fatma Muxtarova, Şövkət Məmmədova, Həqiqət Rzayeva, Sürəyya Qacar, Münəvvər Kələntərli… kimi müqtədir aktrisalar çıxış ediblər. Onların sırasına həvəslə qoşulan Mərziyyə xanım Üzeyir Hacıbəyovun "Arşın Mal Alan" musiqili komediyasında əvvəlcə Gülçöhrə, sonra isə Cahan xala rollarında çıxış edib. Bununla da özünün aktrisa kimi nəyə qadir olduğunu məharətlə təsdiqləyib.

Geniş yaradıcılıq diapazonuna malik olan Mərziyyə Davudova Azərbaycan kinosunun inkişafında da müəyyən xidmətlər göstərib. "Hacı Qara", "Bir Ailə", "Bakının İşıqları", "Bir Məhəllədən İki Nəfər", "Koroğlu" və digər filmlərə çəkilib. 1956-cı ildən ömrünün sonuna kimi Azərbaycan Teatr Cəmiyyətinə rəhbərlik edən Mərziyyə xanım Davudova əslində qaranlıq bir mühitdə parlayan ulduz olub.

 

Filmoqrafiya

- Ağasadıq Gəraybəyli (film, 1974)

- Bakının işıqları (film, 1950)

- Bəxtiyar (film, 1955)

- Bir ailə (film, 1943)

- Bir məhəllədən iki nəfər (film, 1957)

- Qızmar günəş altında (film, 1957)

- Əsl dost (film, 1959)

 

Təltif və mükafatları

- "SSRİ xalq artisti" fəxri adı — 22 iyul 1949

- "Azərbaycan SSR xalq artisti" fəxri adı — 4 aprel 1936

- "Azərbaycan SSR əməkdar artisti" fəxri adı — 25 aprel 1933

- "Stalin" mükafatı (2-ci dərəcə) — 1948

- 2 dəfə "Qırmızı əmək bayrağı" ordeni — 25 fevral 1946, 22 iyul 1949

- "Şərəf nişanı" ordeni — 9 iyun 1959

 

Mərziyə Davudova -kino və teatr tariximizin silinməz adı6 yanvar 1962-ci ildə - 61 yaşında vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.12.2025)

 

 

Bazar ertəsi, 08 Dekabr 2025 08:29

Xalq artisti Elxan Ağahüseynovun doğum günüdür

 

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Təbii ki, aktyor Xalq artistliyinə kimi yüksəlibsə, bu onun yüksək peşəkarlığından və ustalığından xəbər verir.

Bu gün doğum günü olan mərhum aktyorumuz Elxan Ağahüseynov  barədə danışacağıq.

 

Xalq artisti Elxan Ağahüseynov  8 dekabr 1942-ci ildə Bakıda anadan olub. Tələbə ikən 1960-cı ildə Akademik Milli Dram Teatrına işə qəbul edilib. Elxan Ağahüseynoğlu qırx ildən çox Akademik Milli Dram Teatrının aktyoru olub. O, bu illər ərzində çox səmərəli fəaliyyət göstərib və ən müxtəlif janrlı tamaşalarda əlvan və rəngarəng, bədii tip kimi çox xarakterli rollar oynayıb.

 

Ən müvəffəqiyyətli rolları:

- Varri ("Antoni və Kleopatra", V.Şekspir)

- Reynaldo ("Hamlet", V.Şekspir)

- Təlxək ("Heç nədən hay-küy", V.Şekspir)

- Birinci aktyor (Kral) ("Hamlet", V.Şekspir)

- Hersoq Kornuel ("Kral Lir", V.Şekspir)

- Eyiden ("Orlean qızı", F.Şiller)

- Kürd Musa, Zülfüqar və İbrahim xan ("Vaqif", S.Vurğun)

 

Məşhur teatr aktyoru E. Ağahüseynoğlu Azərbaycan Dövlət Televiziyasında hazırlanmış onlarca tele-tamaşada oynayıb. Bunlardan S. Qədirzadənin "Ürək rahatlıq sevmir" (Müdir), S. Dağlının "Sabiqlər" (Müdir), "Adı sənin, dadı mənim" (Nəzarətçi), S. Rəhmanın "Şirin bülbül" (Sərnişin), İ. Əfəndiyevin "General" (Zabit), M. F. Axundovun "Hacı Qara" (Xəlil Yüzbaşı) pyeslərinin tamaşalarını göstərmək olar.

 

Aktyor "Axırıncı aşırım", "Ömrün səhifələri", "Dantenin yubileyi", "Qəm pəncərəsi" kimi bədii filmləridə də çəkilib. Elxan Ağahüseynoğlu aktyorluq sənətində qazandığı nailiyyətlərə görə 22 may 1991-ci ildə "Azərbaycan Respublikasının əməkdar artisti", 2002-ci ildə isə Xalq Artisti fəxri adları ilə təltif olunub. Prezident təqaüdçüsü olub.

Aktyor 2 avqust 2009-cu ildə vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.12.2025)

 

 

Bazar ertəsi, 08 Dekabr 2025 16:10

Türk dünyası məşhurları – Toxtamış xan

 

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Ədəbiyyat və incəsənət” portalında yayımlanan Türk dünyası məşhurları haqqında olan layihəsində bügünkü söhbətimiz Toxtamış xan barədədir.

 

Toxtamış xan Qızıl Orda dövlətinin siyasi birliyini bərpa edən və onun gücünü müasir dövrdə genişləndirən əhəmiyyətli türk-mongol hökmdarıdır. XIV əsrin sonları və XV əsrin əvvəllərində hakimiyyət sürdüyü dövrdə Toxtamış parçalanmış və zəiflədilmiş Qızıl Orda ərazilərini mərkəzləşdirilmiş şəkildə idarə etməyə nail olmuşdur. Onun hakimiyyəti yalnız siyasi sabitliyin bərpası ilə deyil, həm də iqtisadi və hərbi gücün artırılması ilə xarakterizə olunurdu.

Toxtamışın dövlət idarəçiliyi mərkəzləşdirilmiş struktur əsasında qurulmuş, əyalət hökmdarları və tayfa liderləri üzərində mərkəzi nəzarət təmin edilmişdir. Dövlətin inzibati və hərbi sistemi onun dövründə təkmilləşdirilmiş, vergi sistemi və hərbi öhdəliklər mərkəzi hakimiyyət tərəfindən koordinasiya edilmişdir. Bu idarəetmə modelinin əsas məqsədi parçalanmış Qızıl Ordanın siyasi və iqtisadi resurslarını birləşdirmək, həmçinin dövlətin daxili sabitliyini təmin etmək idi.

Toxtamışın dövründə hərbi strategiya və diplomatiya xüsusi əhəmiyyət kəsb edirdi. Onun Moskva yürüşü (1382) Qızıl Ordanın şərq və qərb ərazilərində siyasi nüfuzunu genişləndirmiş, həmçinin Rus torpaqları üzərində dominantlığını göstərmişdir. Lakin Toxtamışın ən məşhur və eyni zamanda faciəli qarşıdurması böyük türk-mongol sərkərdəsi Teymurla olmuşdur. 1391–1395-ci illərdə baş vermiş toqquşmalar Toxtamışın ərazilərinin bir hissəsini itirməsinə və Qızıl Orda dövlətinin zəifləməsinə səbəb olmuşdur. Bu məğlubiyyət həm siyasi, həm də iqtisadi baxımdan dövlətin tarixi inkişaf xəttində dönüş nöqtəsi olmuşdur.

Mədəni və iqtisadi sahələrdə Toxtamışın təsiri də mühüm olmuşdur. Onun dövründə Qızıl Orda ərazisində ticarət yolları və şəhər mərkəzləri qorunmuş, iqtisadi fəaliyyətin canlanması təmin edilmişdir. Eyni zamanda, saray və inzibati strukturlar dövlətin ideoloji legitimliyini dəstəkləmiş, türk-mongol mədəni irsinin qorunması və inkişafına şərait yaratmışdır.

Beləliklə, Toxtamış xan Qızıl Orda dövlətinin birləşməsi, gücünün bərpası və regiondakı türk-mongol siyasi nüfuzunun gücləndirilməsi baxımından tarixi əhəmiyyət kəsb edir. Onun idarəçilik prinsipləri, hərbi və diplomatik fəaliyyəti, həmçinin Teymurla qarşıdurması Qızıl Orda dövlətinin gələcək inkişaf xəttinə dərin təsir göstərmiş, türk-mongol dövlətçilik ənənəsinin tarixində mühüm mərhələ yaratmışdır.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.12.2025)

Bazar ertəsi, 08 Dekabr 2025 10:01

Qərbi Azərbaycan aşıqları: Miskin Abdal

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Miskin Abdal (əsl adı Səyid Hüseyn Məhəmməd oğlu) 1430‑cu ildə Göyçə mahalının Zərgərli (Sarıyaqub) kəndində doğulub. O, həm ərəb və fars dillərini öyrənmiş, həm dini, həm dünyəvi elmlərlə məşğul olmuş, həm də saz‑söz ustadı kimi yetişmişdir. Gənc yaşlarından ozan ənənəsini mənimsəmiş və sonradan yeni aşıq məktəbi yaratmışdır.

 

Miskin Abdal sufi‑mürşid, Pir və Şeyx titulları ilə tanınmışdır. Sarayda, xüsusilə, Təbrizdə müxtəlif dövlət vəzifələrində çalışmış, lakin ruhani və mədəni ideallarını qorumaq üçün doğma Göyçəyə qayıtmışdır. Orada məktəblər, məbədlər açmış, musiqi, şeir və maarifçilik fəaliyyətləri aparmışdır.

Miskin Abdalın yaradıcılığı genişdir. O, qoşmalar, gəraylılar və divan formalarında əsərlər yazmış, həm epik, həm də gündəlik həyat, eşq və fəlsəfi‑ruhani mövzularını işlətmişdir. Onun əsərləri sonrakı nəsillərin repertuarında uzun müddət yaşamışdır.

Miskin Abdal Göyçə aşıq məktəbinin və ümumən Qərbi Azərbaycan aşıq‑mənsəbli ənənəsinin banisidir. Onun təşəbbüsü ilə Göyçə bölgəsində saz‑söz və ruhi‑mənəvi həyat birləşmiş, ilk məktəblər açılmış və aşıq‑mənsəb prinsipləri formalaşmışdır. Müasir antologiyalarda onun ideyaları əsasında digər Qərbi Azərbaycan aşıqları da toplanır.

Tarixi fəlakətlər, deportasiyalar və işğallar Miskin Abdalın irsinin bir hissəsini itirməyə səbəb olub. Lakin soydaşlarımız və diasporada yaşayan Qərbi Azərbaycanlılar onun irsini qorumağa çalışır, antologiyalar hazırlanır və aşıq sənəti davam etdirilir.

Miskin Abdal yalnız keçmişin simvolu deyil, o, Azərbaycan xalqının tarixi, ruhani və mədəni köklərini əks etdirir. Onun sufi‑mürşid, dövlət xadimi və aşıq kimi çoxşaxəli fəaliyyəti bu gün də aktualdır. Göyçə aşıq məktəbi və Qərbi Azərbaycan aşıqları onun ideyaları üzərində qurulmuş və xalqın ruhunu yaşatmışdır.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.12.2025)

 

10 -dən səhifə 2592

Sayt Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərəfdaşı olaraq yenilənmiş, yeni bölmələr əlavə ediımiş, layihənin təbliği üzrə funksional fəaliyyət aparılmışdır.