
Super User
Oğuzda yəhudi əsilli şair Simax Şeydanın xatirə gecəsi keçirilib
İmran Verdiyev, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi
13 fevral 2025- ci il tarixdə Oğuz rayon Mərkəzi kitabxanasının təşkilatçılığı ilə Oğuz rayon Mədəniyyət mərkəzində Mərkəzi kitabxananın başlatdığı ”Oğuzun tanınmış simaları” adlı layihə əsasında Yəhudi əsilli Azərbaycan və İsrail Yazıçılar Birliyinin üzvü, şair, publisist Simax Şeydanın "İki xalqın şairi- Simax Şeyda" adlı xatirə gecəsi keçirilib.
Tədbir Azərbaycan Respublikasının Dövlət Himninin səsləndrilməsi və Vətənimizin azadlığı və suverenliyi uğrunda şirin canını fəda edən qəhrəman şəhidlərimizin əziz xatirəsinin yad edilməsi ilə başlayıb.
Tədbirdə Oğuz rayon İcra Hakimiyyətinin nümayəndələri, Oğuz rayonunda fəaliyyət göstərən müəssisələrin idarə rəhbərləri, əməkdaşları, şair və yazarlar, ziyalılar, Yəhudi içmasının nümayəndəsi, şairin bacısı, Oğuz rayon ictimaiyyəti, məktəblilər və mədəniyyət işçiləri, qonaqlar iştirak edib.
Tədbirdə çıxış edənlər Simax Şeydanın sevilən, tanınmış Azərbaycan şairi olmasından, milliyətcə dağ yəhudisi olan şairin hər iki dildə dildə yazıb yaratdığı şeirlərində yüksək vətənpərvərlik motivləri haqqında, poeziyamızın ən yaxşı nümunələrinin yəhudi dilinə çevirib, kitab nəşr etdirməsindən danışıblar. Tədbirdə qonaq qismində iştirak edən məhşur publisist- politoloq Reyhan Mirzəzadə və şairin bacısı Zübeydə Yuşvayeva şairin xatirə gecəsinin yüksək səviyyədə təşkil olunduğunu qeyd edərək, Simax Şeyda şəxsiyyətinə hörmət və izzətin təzahürü kimi qiymətləndiriblər.
Vətən həsrətli şairin şeirləri dinlənilib. Məktəblilər Simax Şeydanın şeirlərindən nümunələr söyləyiblər. Oğuz rayon Uşaq Musiqi Məktəbinin müəllim və şagirdlərinin ifasında şairin sözlərinə yazılmış mahnılar ifa olunub.
Şairin həyat və yaradıcılığına həsr olunmuş videoçarxa baxılıb
Tədbirin sonunda xatirə şəkli çəkilib.
S.Şeyda barədə əlavə məlumatı aşağıdaki linkdən istifadə etməklə ala bilərsiniz:
https://www.edebiyyatveincesenet.az/az/edebiyyat/item/17297-yaehudi-aesilli-shairimiz-simakh-sheyda
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(14.02.2025)
“ASAN xidmət"in nümayəndə heyəti Dünya Hökumətlər Sammitində
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Vətəndaşlara Xidmət və Sosial İnnovasiyalar üzrə Dövlət Agentliyinin sədri Ülvi Mehdiyevin rəhbərlik etdiyi nümayəndə heyəti Birləşmiş Ərəb Əmirliklərində (BƏƏ) keçirilən Dünya Hökumətlər Sammitində iştirak edib.
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına agentlikdən verilən məlumata görə, Sammit çərçivəsində Dövlət Agentliyinin sədri “Dövlət xidmətlərinin mükəmməlliyi və fəaliyyət səmərəliliyi: uğurlar və öyrənilmiş təcrübələr” mövzusunda təşkil olunan sessiyada çıxış edib. O, dövlət xidmətlərinin keyfiyyətinin artırılması və bu xüsusda “ASAN xidmət” modelinin verdiyi töhfədən bəhs edib.
Müvafiq sessiyada BƏƏ-nin, Estoniyanın və Finlandiyanın müvafiq sahə üzrə fəaliyyət göstərən dövlət qurumlarının rəhbərləri də çıxış ediblər.
Həmçinin Sammit çərçivəsində Dövlət Agentliyinin sədri ilə müxtəlif ölkələrin müvafiq sahələr üzrə fəaliyyət göstərən dövlət qurumlarının rəhbərləri arasında ikitərəfli görüşlər keçirilib.
BƏƏ-nin kabinet işləri naziri Məhəmməd bin Abdullah Əl Qərqavi ilə görüş zamanı tərəflər arasında imzalanmış Anlaşma Memorandumunun implementasiyası çərçivəsində görülən işlər və planlaşdırılan layihələr müzakirə edilib.
Serbiya, Seneqal, Albaniya və Esvatininin müvafiq sahə üzrə fəaliyyət göstərən qurumları ilə baş tutmuş görüşlər zamanı “ASAN xidmət” təcrübəsinin, eləcə də Dövlət Agentliyi tərəfindən tətbiq olunan innovativ həllərin adıçəkilən ölkələrdə tətbiqi imkanlarının nəzərdən keçirilməsi ilə əlaqədar müzakirələr aparılıb, əməkdaşlıq edilməsi ilə bağlı razılığa gəlinib.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(13.02.2025)
Hacı İsmayılovla “Asan könüllüləri”n görüşü keçirilib
Mina Rəşid, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün
"ASAN Könüllüləri" Təşkilatının "Mədəniyyət carçısı" proqramının təşkilatçılığı ilə görkəmli teatr və kino aktyoru, Azərbaycan Teatr Xadimləri İttifaqının sədri, Xalq artisti, Dövlət mükafatı laureatı Hacı İsmayılovla görüş keçirilib.
"Milli və mənəvi dəyərlər" layihəsi çərçivəsində keçirilən görüş zamanı sənətkarın teatr və kino yaradıcılığı, sənətdəki uğurları, təcrübəsi ilə bağlı könüllülərlə müzakirələr aparılıb. "Sənətçinin ən vacib missiyası" mövzusunda keçirilən görüşdə gənclərə maraqlı olan suallar cavablandırılıb.
Sonda xatirə şəkilləri çəkilib.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(13.02.2025)
Xalq yazıçısı Maqsud İbrahimbəyovun 90 illik yubileyi qeyd ediləcək - SƏRƏNCAM
Xalq yazıçısı Maqsud İbrahimbəyovun 90 illik yubileyi qeyd ediləcək. AzərTAC xəbər verir ki, Prezident İlham Əliyev Azərbaycan ədəbiyyatının inkişafına verdiyi töhfələri nəzərə alaraq Maqsud İbrahimbəyovun 90 illik yubileyinin qeyd olunması haqqında Sərəncam imzalayıb.
Sərəncama əsasən, Mədəniyyət Nazirliyi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin təkliflərini nəzərə almaqla, Xalq yazıçısının 90 illik yubileyi ilə bağlı tədbirlər planı hazırlayıb həyata keçirəcək. Nazirlər Kabineti bu sərəncamdan irəli gələn məsələlərin həllini təmin edəcək.
Bu qərar Maqsud İbrahimbəyovun Azərbaycan ədəbiyyatında və mədəniyyətində oynadığı mühüm rolu bir daha vurğulayır və onun irsinin daha geniş tanıdılmasına xidmət edəcək.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(13.02.2025)
Ağ Kremldən Qırmızı Kremlə qədər...
Aida Eyvazlı Göytürk, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün
Hər şeydən əvvəl onu deyim ki, rus hakimiyyətinin oturduğu Kreml binasını şamaxılı Əliş Sübhan oğlu Kərəmli tikmişdi. Şirvanşah Şeyx İbrahimin sarayında baş memar olan Əliş Kərəmlinin sorağı Yaxın Şərqə, Qafqaza, İrana və Hindistana yayılmışdı. Unutmayaq ki, Əmir Teymurun xanımı Bibixanım bəyimin Registandakı şah sarayınının tikintisində usta Əli adlı bir azərbaycanlının iştirak etdiyi barədə tarixdə məlumatlar mövcuddur.
Əlbəttə rus tarixini yazanlar Kremlin tikintisinin məhz azərbaycanlı, türk oğlu Əliş Sübhan oğlu tərəfindən tikilməsini yazmadılar. Bu tarixi sənədləri heç vaxt üzə çıxarmadılar. Lakin tarixi mənbələrdə qeyd olunur ki, bu gün qırmızı kərpiclə inşa olunmuş, siyasi hakimiyyətin oturduğu Moskva Kremlinin divarlarını Əliş Kərəmli ağ rəngdə və ağ daşdan tikib.
Hadisə isə belə olub. Moskva knyazı Dmiitriy İvanoviç Donskoy Əliş Sübhanoğlunun sorağını eşidib, onu Moskvaya gətirmək üçün Şamaxıya- Şirvanşah İbrahimxəlilin sarayına elçilər göndərir. 1367-ci il yanvarın 5-də 10 atlı elçi gəlib saraya yetişir. Gələn elçilər Şirvanın şahına 7 at yükü büllur və çini qablar, dəri papaqlar, kürklər və xalatlar hədiyyə gətirirlər. Knyaz Dmitriy Donskoyun məktubunu Şeyx İbrahimxəlilə verərək, memar və usta Əlişi Moskvaya dəvət etdikllərini bildirirlər. Gələn elçilərin yanında həm də Şirvanşahın Moskvada knayzlıqda oturan əlahiddə nümayəndəsi, indiki dillə desək konsulu Qafur bəy, knyazlıq tərəfindən isə Baratinskiy də olur. Qafur bəy elçilər arasında tərcüməçilik edir. Şeyx Şirvanşah əvvəlcə memarın getməsinə izn verməsə də, knyazlığın memarın təhlükəzisliyi üçün təminat məktubu olduğuna görə elçiləri boş qayatarmır. Yanvarın 10-da karvan yola düşür.
Əliş Kərimlinin o vaxt tikdiyi knyaz sarayı həmin dövrün tarixi sənədlərinə əsasən rəssam Appolinariy Mixayloviç Vasnetsov tərəfindən 1922-ci ildə böyük peşəkarlıqla çəkilib. 1367-ci ildə inşasına başlınıb, 1371-ci ildə hazır olan qala-saray demək olar ki, Bakıdakı Şirvanşahlar sarayı üslubunda tikilib. Eyni dəsti xətt, eyni memarlıq üslubu. Sarayda 5 hücrə ucaldılır. Hücrələrə belə adlar verilir: Spassk, Troitsa, Nikolay, Borovitsa və Keremli. 5-ci hücrəni Əli Kərəmlinin adına “Keremli” adlandırırlar. Ö dövrdə xalq arasında da bu məhəlləyə Kərəmlinin qalasının yanındakı məhəllə deyərlərmiş. Əslində Moskvanın özü elə bu məhəllədən ibarət imiş.
Memar Əliş Kərəmli öz işini bitirib, geri dönəndə Knyaz Dmitriy Donskoy onu yola salmazdan əvvəl vida məclisi keçirir. Memara yaratdığı memarlıq əsərinə görə qiymətli hədiyyələr və əməkhaqqı da verir. Kərəmlini Knyazın əlaltılarından biri yola salır. Lakin həmin şəxs saraydan ayrılandan sonra, Əliş Kərəmlini yolda öldürüərək , knyazın ona verdiyi bütün hədiyyələri və pulu ələ keçirir...
Aradan iki əsr keçəndən sonra Kremli Fransadan gələn ustalar qırmızı kərpiclə üzləyirlər. Sarayın adı isə elə Kreml olaraq qalır.
Bu tarixi hadisəni ona görə yazdım ki, oxucularımız və rəsmi Moskva yaddaşını vərəqləsin. Həmin əsrlərdə Knyaz Donskoy, İvan Qroznı Toxtamışa, Əmir Teymura toycü verirdi, Şirvanşah Şeyx İbrahimlə də Moskva Knyazı kimi məktublaşırdılar. Bunu özlərinə şərəf sayırdılar.
Bu o vaxtlar idi ki, Rusun bir knyazlığı var idi. O da türk xaqanlarından asılılıqda yaşayırdı. Tarixin axarında zaman tez keçir. Tarixin ən qəddar və zalım knyazı olan İvan Qroznı hakimiyyətə gələndən sonra hər şey dəyişdi.
26 oktyabr 1581-ci ildə İvan Qroznının başçılığı ilə Sibir xanlığının İckeridəki iqamətgahına hücum edərək kazakların əli ilə buranı ələ keçirirlər. Ataman Yermak Timofeyeviç də qırğınların başında gedirdi. Ötən 120 il ərzində isə addım-addım Şimaldakı türk torpaqlaqrının təbii ehtiyatlar və sərvətlə zəngin 12994664 kv km ərazisini ələ keçirdilər. Türkün var-dövləti və Avropanın köməyi sayəsində 1721-ci ildə Rusiya İmperiyası elan edildi. Rus İmperiyasına boyun əyməyən bütün uşaq, cavan, qoca ən qəddar şəkildə zülmlərə məruz qaldılar, qılıncdan, süngüdən keçirildilər, boğazlarına daş asılaraq çaylarda, dənizlərdə boğuldular. Tanrıçılıq inancından məcburi olaraq xristian inancına təhkim olundular.
Necə ki, rəssam Appolinariy Mixayloviç Vasnetsovun əli ilə şəkilən rəsm tarixə şahidlik edir, ö dövrdə zülmlərə məruz qalan türk xalqlarına məxsus torpaqların sahiblərinə edilən işgəncələr də tarixi sənədlərdə itməyib.
Mən burada Rusiya İmperiyasının Azərbaycanı hansı hiylələr və müharibələr, süni yaradılan iğtişaşlar ilə ələ keçirməsindən kiçik bir epizodu da qeyd etməyi özümə borc bilirəm.
Şimal torpaqlarında özünü gücləndirən qanlı imperiyanın türk qövmündən hər zaman qorxusu var idi. Təbii ehtiyatları, nefti, qızılı, sərvəti ilə zəngin, strateji coğrafi yerləşməsi İpək Yolunun üstündə olan Azərbaycan Rus İmperiyasına çox əlverişli yem idi. Ələ keçirməsə Osmanlı Türkiyəsi dünyaya sahib olacaqdı. XVIII əsrdə Rus İmperiyası iki dəfə Azərbaycana qanlı hücumlar etsə də, əliboş geri qayıtmışdı.
1721-ci ilin avqustunda Şirvana hücum edəndə Hacı Davud və Qaziqumusun müdafiə dəstələrinin müqaqviməti ilə qarşılaşmışdılar. Həmin vaxt Şamaxıda 5 nəfər rus taciri də öldürülmüşdü. Tarixi sənədlərdə yazılır ki, həmin rus tacirlərini ruslar özləri öldürüb, şamaxılıların üstünə atmışdılar. Bu da Çar I Pyotrun Şirvana hücum etməsinə bəhanə yaratmışdı.
Əziz oxucular, görürsünüz, tarixi gün həmin tarix olmasa da, hadisələrin gedişi eyni məcrada , eyni ssenari ilə baş verir.
Şirvanlıların tabe olmadığını görən I Pyotr 1722 –ci ilin 15 iyulunda “Manifest” imzalayaraq guya Şamaxıda hakimiyyətə—Səfəvi şahina tabe olmayan Hacı Davudun və Surxay Qaziqumusun üsyanını yatırmağa kömək edir. Lakin Şiravnı ələ keçirməyinin əsil mahiyyətini qeyd etməmişdi. Məqsəd Şimali Azərbaycanı - Dərbəndi öz əsarətinə salmaq idi.
1724-cü ildə dənizdən Qız qalasına, İçərişəhərə atılan topları da unutmadıq...
Dişi-dırnağı qanlı bir imperiyanın qarşısında neyləyə bilərdik ki...
I Pyotrun vəsiyyətinə sadiq qalaraq, rus hakimiyyətinə gələn hər bir çar, rəhbər, prezident - torpaqlarında hakimiyyət qurub imperiya yaratdıqları türkləri tarixlərindən, vətənlərindən uzaqlaşdırmaq üçün min bir hiylə və divan üsulları yaratdılar. Məqsəd bir idi: türkü türkdən ayırmaq.
Tatar-türk qanını torpağa axıtmaqdan isə rus hakimiyyəti heç vaxt doymadı. İndi Türk Dövlətləri Təşkilatı üzv ölkələri əl-ələ verib dünyaya haqq-ədalət gətirmək, dünyanın əyilmiş düzənini düzəltmək istəyəndə Əliş Kərəmlinin tikdiyi Kremldə oturan siyasi hakimiyyət Azərbaycana qarşı öz çirkin mövqeyini və oyunlarını davam etdirməkdədir. Elə ona görə də Azərbaycan Dövlət Televiziyasının (AzTV) efirindən Rusiyanın ünvanına sərt tənqidlər səsləndirilib.
“Azərbaycan Televiziya və Radio Verilişləri” QSC-nin sədri Rövşən Məmmədov müəllifi olduğu "Həftə" analitik-informasiya proqramının fevralın 9-da efirə gedən buraxılışında yenidən Azərbaycan-Rusiya münasibətlərinə toxundu.
Rövşən Məmmədov Rusiyanın Azərbaycana qarşı bir sıra cinayətlər törətdiyini vurğulayaraq, Moskvanın ünvanına sərt iradlarını bildirdi:
“Bir daha deyirik, Azərbaycan dövləti də, Azərbaycan xalqı da bu dalğanın hardan gəldiyini gözəl bilir, hörmətli Kreml rəsmiləri. Odur ki, biz də elə bax burdan deyirik ki, birinci Qarabağ savaşında Ermənistana Azərbaycan ərazilərini işğal etsin deyə, bir milyard dollarlıq silah göndərənin də, Xocalı soyqırımının baş tutması üçün 366-cı motoatıcı tağımını erməni baskəsənlərinin ixtiyarına verənin də, Ermənistanda uzun illər hakimiyyətdə olmuş Koçaryan və Sarqsyan rejimlərini iqtidarda saxlayanın da, ikinci Qarabağ savaşında Ermənistana gizli yollarla silahlar göndərənin də, müharibənin ən qızğın vaxtında Gəncədə, Bərdədə dinc insanları gecə saatlarında bombalanması və bununla da Azərbaycanı təslim olmağa məcbur etməsi üçün Ermənistana “İsgəndər”, “Pansir” silahlarını verənin də, hazırda öz cəzasını gözləyən Ruben Vardanyanı ürəkləndirib aranı qatmaq üçün Qarabağa göndərənin də, müharibədə bir – birinin ardınca torpaqlarını işğaldan azad edən Azərbaycanın qarşısını kəsməyə çalışanın da kimliyini...”.
Bütün bu başverənlərin fonunda belə düşünmək olar ki, Rusiya I Pyotrdan başlayan yanlış siyasət nəticəsində Qərbin oyuncağına çevrildi. Yüz illərdir sanki Qərblə Rusiya vuruşur, canının çıxacağı anda Qərb yenidən onun əlindən tutub ayağa qaldırır. Bu siyasət günü bu gün də göz önündədir.
I Pyotr kim idi? - Çox maraqlı sual budur. Çünki hər şey elə ondan başladı.
Guya ki, Pyotr Rusiyadan gedib skandiniaviyada gəmiçilik, sənayeçilik öyrəndi, sonra gəlib Rusiya iqtisadiyyatına yeni baxış edib, ölkəni bataqlıqdan xilas etdi.
Əslində həqiqi Pyotr olubdurmu? Belə bir şəxs seçilibdirmi? Unutmayaq ki, bir çox tarixi sənədlərdə onun feyk şəxsiyyət olduğu, Qərbdən xüsusi olaraq yetişdirilən bir şəxsin Rusiyaya sırındığı da qeyd olunub.
Yazılanlara görə Avropadan qayıdan "Pyotr" Qərbin öz adamı idi və tapşırıq almışdı ki, Moskva çayına qədər türk kurqanları ilə dolu olan bir ölkəni, Oğuz xanın qardaşı Oroz xanın övladları olan orusları türk kökündən uzaqlaşdırsın. Tarixini, mədəniyyətini dəyişsin. Burada böyük türkoloq Lev Qumilyevi xatırlamalı oluruq. O yazırdı: “...hər bir özünə rusam deyənin damarında tatar-türk qanı axır.”.
Anqlo-saksların tapşırığı ilə yəhudilər Rusiya üçün yeni tarix yazmağa başladılar.
Bütün bunlar Qərbə niyə lazım idi?
Rusiyanı bir nömrə xammal bazarı kimi əlaltında saxlamaq, türk axınından Qərbi xilas etmək. Axı Böyük Türk Vyana qapılarını az silkələməmişdi. Vatikanı Bizansdan sonra az qorxuya salmamışdı. İndi rus dərk edə bilmir ki, oyuncaqlıqdan xilas olmaq üçün əslində türkə meyillənməli, müttəfiq olmalı və özünü də bu yolla Qərbin caynağından xilas etməlidir. Yoxsa ağası olan Qərb onu varvar, vəhşi ayı obrazında hələ çox saxlayacaq.
Bu gün əslində türkün çox böyük bir yükü var, o çalışıb Rusiyanı xilas etməlidir. Rusiyanı doğru inkişaf mərhələsinə, doğru tarixə və kökə qaytarmalıdır. Ən azı Rusiya İmnperiyasının vassalına çevrilmiş hər bir türk torpağı və dövlətinin tarixi sakinləri bunu istəyirlər. Rus İmperiyasının iedoloji süngüsü ilə o türklərin adını, soyadını dəyişsə də, genetik kodunu, ruhunu dəyişə bilmədi. İndi Tatarıstan, Tuva, Kırım, Saxa-Yakutiya, Başqurdstan, Kalmıkiya, Udmurtiya, Qaraqalpaq... türk yurdlarının türkləri oyanır.
Bizim üzərimizdə oaln bu ağır yükü icra etməklə, Rusiyanın imicini xilas etməklə bərabər, dünyanı da doğru düzənə gətirib çıxara bilərik. 400 ildən artıqdır ki, içdiyi türk qanları, taladığı sərvətləri Rusiya hakimiyyətini vampirə çevirib. Nə qura bildi, nə da yarada bildi.
Rusiyanın mərkəzindən uzaqlardakı kəndlərdə, nasleqlərdə, oymaqlarda həyat dayanıb... Qocalar evlərində soyuqdan donub ölür, gənclər isə narkotik və içki aludəçisinə çevrilib. Ukraynaya elan etdiyi qanunsuz müharibədə isə qırılan adlarını yuxarıda saydığım türk xalqlarının övladlarıdır.
Dekabr ayının 25-də Kremlin Qroznıda vurdurduğu təyyardə ölənlərin heç bir günahı yox idi. Azərbaycan hakimiyyətinin bir təyyarəsini vurdurmaqla nəyə nail oldu Kreml? Dünya bir daha Kremlin iyrənc və qaniçən xislətini gördü. Əslində Kaçinskinin təyyarəsi vurulanda da, Naxçıvanda rus vertolyotu vurulanda da hamı bildi ki, bu Kremlin öz oyunudur.
Nə yaxşı olardı ki, Kreml və orada oturanlar ömürlərində bircə dəfə olsa da, öz səhvlərini, düşmənçiliklərini boyunlarına alsınlar. Rusun təbliğat maşını mavi ekranlardan ancaq irtica, hədyan, qarışıqlıq, müharibə, od -alov püskürür. Ətrafında hansı dövlətdən söhbət gedirsə, bütün qonşu dövlətləri özünə düşmən bilir. Ancaq bir dəfə həmin ideoloqlar özlərinə sual vermirlər ki, niyə qonşu dövlətlər bizə düşməndir? Adamın və ya dövlətin də bu qədər düşməni olar? Çünki qonşu olmağı bacarmırsınız. Bəlkə də o fransız memarlar Kremlin divarlarını qırmızı qan rənginə boyamasaydılar, indi Kremldən qan iyi gəlməzdi...
Bu gün bütün türk dünyası birləşməklə insanlara əmin-amanlıq gətirən ideyaları və arzuları ilə Rusiyanın müstəmləkəçi və qanlı hakimiyyət siyasəti, “Parçala, hökm sür” siyasətini darmadağın edir. Axı RUS HAKİM DAİRƏLƏRİ bundan niyə narahat olurlar ki? İnsanlığın ən ali məqsədi də budur: RUS-u xilas etmək. Nədən? Yanlış düşüncələrdən, şovinist meyillərdən və savadsızlıqdan!
Qapaq çəklində: «Dmitriy Donskoyun Kremli». Rəssam: A.M.Vasnetsov, 1922
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(13.02.2025)
XALQ ŞAİRİ BƏXTİYAR VAHABZADƏNİ anım günündə hörmət və ehtiramla yad edirik
İmran Verdiyev, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi
Bu gün böyük Azərbaycan şairi B.Vahabzadənin vəfatının ildönümüdür. Xalq şairi bütün yaradıcılığı ilə mənsub olduğu millətin yaddaşına hopmuş sənətkarlardandır.
Müasir Azərbaycan ədəbiyyatının ən parlaq simalarından olan Bəxtiyar Vahabzadə öz yaradıcılığı ilə bədii fikrimizin zənginləşməsində mühüm rol oynayıb. Böyük söz ustası xalqımızın yüz illər boyu təşəkkül tapmış yüksək milli-mənəvi dəyərlərinin qorunması, adət-ənənələrimizin yaşadılması naminə altmış ildən artıq bir müddət ərzində yorulmadan yazıb, yaradıb.
O azərbaycançılıq məfkurəsinə dərindən bağlı olan və özünüdərkə çağıran çoxsaylı əsərləri ilə ədəbiyyatımızın inkişafına töhfələr verib. Azərbaycan xalqının tarixinin qədim dövrlərdən bəri müxtəlif mərhələlərində baş vermiş taleyüklü hadisələr, böyük şəxsiyyətlərin parlaq simaları ustad sənətkarın diqqət mərkəzində olub.
Türk dünyasının sevimli, dəyərli şairi BəxtiyarVahabzadəni hörmət və ehtiramla anır, onun yaddaşlarda qalan kəlamlarından bir neçəsini diqqətinizə təqdim edirik:
Düzlük istəyənin ən əvvəl özü,
Əgər düz olmasa; vay o düzlüyə!
Hər kiçik zərrənin öz aləmi var, Dünya bir ahəngdə tutmuşdur qərar.
Qılınc bu gün varsa, sabah pas tutar,
Sözünsə qılıncı həmişə parlar.
Əgər ana ürəyinə toxunsan,
Quş yuvası dağıdırsan elə bil.
Göydə buludlar da qoşalaşmasa, Nə ildırım çaxar, nə yağış yağar. Kolların dibində tək bitdiyindən, Boynu bükük olur bənövşənin də. Od vurmasa qabda su daşa bilməz, Quş da tək qanadla dağ aşa bilməz. Kösöyün ikisi çöldə də yanar, Biri ocaqda da alışa bilməz.
Mən tək olan zaman fikirlərimin
Hər biri yanımda bir adam olur.
Nə qədər zirvəyə qalxıb ucalsan,
Sən qalxan zirvəyə enən deyiləm...
Səbirlə yaranar hər böyük zəfər. Unudulmaz el yolunda canı qurban olanlar.
Əslimi, nəslimi tanıyıram mən,
Qarışıq deyiləm, özümdən hürkəm.
Sən kimsən, sən nəsən, özün bilərsən,
Mən ilk qaynağımdan türk oğlu türkəm!
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(13.02.2025)
“Qatil təbəssüm” - İlqar Fəhminin hekayəsi
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ədəbiyyat qəzet” ilə birgə ƏDƏBİYYATIMIZI SEVDİRƏK layihəsində bu gün sizlərə görkəmli yazıçı İlqar Fəhminin hekayəsi təqdim edilir.
Səfərnamə və ya xəndeyi-məqtul (Qətlə yetirilmiş təbəssüm)
Orta əsrlərdən tarixi hekayət
İlahi-pərvərdigara, bu nə təbəssüm idi? Sanasan külli-kainatın nuru, səmadakı səyyarələrin parıltısı bu təbəssümdə cəm olmuşdu, qönçə dodaqların arasından inci mirvari kimi bərq vururdular...
Kaş elə İstanbulda ayaqlarım iflic olardı, Təbriz tacirləriylə bahəm orda qalardım, o bəduğur Benedikt səfərinə çıxmazdım, o ilahi təbəssümü görməzdim ki, qətlə yetirilməyinə də şahidlik eləməzdim; üstündən otuz il keçsə də, hər gecə o "məqtul təbəssüm" yuxuma girməzdi; hər gecə gözümün səkəsində o inci, mirvari kimi dişlər sökülüb tökülməzdi, o qönçə dodaqlar qana boyanmazdı, ifnaya uğramazdı; gözlərindən cin yağan o qara paltarlı keşişin şeytani qəhqəhəsi qulaqlarımda cingildəməzdi...
Vaqeə isə belə başlamışdı. Xudavəndigar əlahəzrət Fateh Mehmet Benedikt cümhuriyyəti ilə sülh bağlayıb Firəngistana yolları açandan sonra, belə qərar oldu ki, ticarət karvanları günbatana tərəf yol alsın, ticarət pərvəriş tapsın, əsnafın güzəranı daha da yaxşı olsun.
Haman vədələr Ağqoyunlu padşahı Uzun Həsənlə Rum məmləkəti arasında hələ cəngü-cidal başlamamışdı, Təbriz tacirləri rahat İstanbula gedib gəlirdilər, bir qism tüccar, hətta payitəxt bazarlarında dükanlar götürüb ticarət də aparırdı. Babam da bu tacirlərlə bahəm bir neçə il idi ki, İstanbulda ticarətlə məşğul idi. Mən də yanında olardım. Firəng tacirləriylə o qədər həmsöhbət olmuşdum ki, onların dilini də azca öyrənmişdim.
Bir dəfə gənc bir tacirlə rəfiq oldum. Onların Venesiya dedikləri, bizim Benedikt kimi adını eşitdiyimiz doğma şəhəri haqqında o qədər maraqlı nəsnələr danışdı ki... Böylə məlum olurdu ki, bu şəhər dənizin ortasında, suyun içində salınıbmış. Küçələr yoxdu, evlərin arası sudu, at-araba yerinə qayıqlarda gəzib dolaşırlar. Mənə çox calib gəldi. Görmək istədim bu möcüzəni.
Tacir o qədər məni həvəsləndirdi ki, mən də səyahət havasına düşdüm, babamı razı saldım ki, Firəngistana yol alan tüccara qoşulum, Təbriz xalçalarından bəzilərini uzaq Benediktə aparım, orda baha qiymətə satım... Fəqət, bilmirdim ki, elə bir ağır könül yarası alacam, sonra illərlə sinəmdə qövr eləyəcək, məni rahat buraxmayacaq.
Səfərin ilk həftələri sakit keçdi. Yolboyu dayandığımız karvansaralarda yerli xəlq bizə səhradan gəlmiş əcayib-qərayib adamlar kimi baxırdılar.
Bir ay sonra gəlib Benedikt cümhuriyyətinin sərhədlərinə yaxınlaşdıq. Dilmanc söylədi ki, burdan iki yol ayrılır, biri Benediktə, biri də Florans şəhərinə gedir.
Karvan da iki yerə bölünüb yoluna davam eləməliydi. Fəqət, haman ərəfələrdə mən möhkəm sətəlcəm olmuşdum. O səbəbdən tacir yoldaşlarımız məni yolda qaldığımız kənddəki karvansaranın sahibinə tapşırdılar, pul verdilər ki məni bir müddət saxlasın, səhhətim düzələndən sonra məni Benediktə yollasın.
Karvansara sahibi etiraz eləmədi. Bizlə gələn novcavan yunan dilmanc da mənimlə qaldı. Nökərlərə tapşırdım, mallarımı anbara yığdılar.
Beləcə, Benediktin bir həftəlik məsafəsində olan o balaca şəhərdə qalası oldum. Adı heç cür dilimə yatmırdı. Əslinə qalanda heç yadda saxlamaq hayında da deyildim.
Bizə ayrılan otaq karvansaranın mətbəxinin üstündəydi deyə, isti idi. Buxarını da yandırmışdılar.
Yunan dilmanc məni yerbəyer edəndən sonra dedi ki, karvansara sahibindən xahiş etmişəm, səni sağaltmaqçün əczalar göndərəcək. Buralarda havalar soyuq olur deyə, əldə hər cür dəva saxlayırlar ki, xəstələnəndə çox əziyyət çəkməsinlər.
Gəldiyimiz gecəni yorğana bürünüb möhkəm yatdım. Arada dilmanc oğlan mənə nəsə içirtdi. Heç dadı da yadıma gəlmir. Bircə onu bilirəm ki, bütün içimi möhkəm qızışdırdı...
Səhər hələ yuxudan tam oyanmamışdım, fəqət, qəfildən qulağıma incə, zərif zənən gülüşü gəldi. Elə bil xırda bulaqdan gələn su şırıltısı idi. Gözlərimi yuxulu-yuxulu bir azca açdım, gözümün qabağında sanasan bir mələk təbəssümü parladı.
Elə bildim behişti-əladayam. Gül dodaqlar arasında inci mirvari dişlərin parıltısından az qala gözlərim qamaşdı. Duman içində bir pəri görürdüm elə bil. Özü də haman dəmdə nə gözləri, nə üzü, nə saçları gözümə görünmürdü. Yalnız mələk təbəssümü...
Otaqdakı balaca pəncərədən düşən gün şüaları onun ağappaq mirvari dişlərində elə bərq vururdu ki...
Biixtiyar gözlərimi yumdum. Ani sükutdan sonra yenə bir gülüş səsi gəldi. Çətin anladığım dildə nəsə danışmağa başladı. Onun ardıyca dilmancın səsini eşitdim. Anladım ki, dilmancla söhbət eləyir.
Nəhayət, sükut çökdü. Yenə gözlərimi açdım. Dilmanc dedi ki, karvansara sahibinin qızıdı, yemək gətirib.
Yeməkdən bir az yeyib yenə uzandım və bayaqkı təbəssümü xəyalımın lövhəsinə gətirdim. Ümumən çöhrəsini xatırlaya bilmirdim heç cür.
Axşamtərəfi yenə gəldi. Sadə geyimli bir qız idi, bir suyu da bizim Qarabağ gözəllərinə oxşayırdı. Başına da qəribə ləçək bağlamışdı. Amma təbəssümü... off...
Mənə baxaraq dilmancla pıçıltıyla yenə nəsə danışdı, güldü, gətirdiyi yeməkləri qoydu, getdi... Fikri xəyalımı da özüylə apardı.
Dilmanc dedi ki, qızın adı Məryəmdi. Karvansara sahibinin də yeganə qızıdı. Həm də qonaqlara qulluq edir.
Sonrakı iki-üç gündə ara-sıra gəlib yemək gətirərdi, dilmancla bir az danışıb, deyib-gülərdi, ara-sıra mənlə də danışardı, mən də onların dilində bildiyim qədəri bir-iki kəlmə cavab verərdim. Ara-sıra qəribə şirin baxışlarla mənə də baxardı. Hiss eləyirdim ki diqqətini çəkmişəm... Hər dəfə qapıdan çıxanda, bir ləhzə çönüb mənə baxırdı, gülümsünərdi, gül dodaqlar arasındakı mirvari dişlərinin parıltısını mənə hədiyyə eləyib gedirdi.
Mən də, elə gözlərimi yumduqca, onun təbəssümü gəlib dayanırdı gözümün qabağında. Təbriz civarındakı kəndimizdə uşaqlıqdan bəri gördüyüm bütün gözəllərin gülüşlərini xatırlayırdım, müqayisə edirdim. Şəksiz ki, bizim gözəllərin də qönçeyi-xəndanı şirin olardı, fəqət, o xəndələr sanki bir xəndeyi-məhcub idi, sanasan gülüşləri də hicablı idi, adam arasında ürəkdən gülməzdilər, təbəssümlərinə niqab çəkərdilər. Fəqət, Məryəmin gülüşü məhcub deyildi, eynən burdakıların paltarlarının yaxaları kimi açıq, asudə idi, fəqət, bu asudəliyin altında əcayib bir sədd var idi. Elə bil gözəgörünməz bir sədd ona aludə olanların qabağını kəsirdi, yaxınlaşmağa qoymurdu. Bu xüsusda dilmancla da danışırdıq, fəqət, hiss edirdim ki, Məryəmin təbəssümü xüsusunda dediklərim ona bir o qədər də maraqlı gəlmir, elə belə dinləyir, fikri tamam başqa yerdədi.
Həftənin sonuna yaxın bir az özümə gəldim. Üşütmə canımı tam tərk eləməsə də, artıq durub gəzirdim. Fikirləşirdim ki, uzağı, dörd-beş günə tamam səhhət taparam, yolumuza düzələrik, öz karvanımıza çataram.
Yavaş-yavaş dilmancla birlikdə otaqdan çıxıb karvansara həyətində gəzişməyə başladıq. Köhnə də olsa, səliqəli ikimərtəbəli bir mülk idi, arxasında da geniş bağ-bağçası vardı. Fəsil üzü yaya gedirdi deyə, havalar bir az qızışmışdı. Ağaclar çiçək açmışdı. Amma mənim gözlərim bayıra çıxan kimi biixtiyar Məryəmi axtarırdı.
Məryəm isə hər yerdəydi...
Elə bil ki, karvansaranın bütün işləri məhz onun üzərində idi. Onun yox, onun təbəssümünün. Sanasan onun təbəssümü olmasaydı, bura bir nəfər də ayaq basmazdı, karvansaranın ticarəti getməzdi, hər yan qara dumana bürünərdi. Hiss eləyirdim ki, hamı bu xoşxasiyyət, şən əhvallı gənc qızın xətrini çox istəyir.
Karvansara sahibi də, sanki ondan arxayın idi deyə, özü bütün günü karvansaranın yeməkxanasında qurdalanardı, çox vaxt heç bayıra çıxmazdı. Hər şeyi qızına həvalə eləmişdi.
Məryəm isə gah karvansara həyətində təzə gələn qonaqları qarşılayırdı, gah ərzaq gətirən kəndlilərin qabağına çıxırdı, gah atlara qulluq edən mehtərlərlə zarafatlaşardı, gah nökərlərin arasındakı dava-dalaşı sakitləşdirərdi. Bütün işləri də təbəssümlə, gülə-gülə həyata keçirirdi.
Tez-tez bizə də vaxt ayırırdı, bir-iki kəlmə danışardıq, hərdən mənə də söz atardı. Öz dilində, "qara oğlan", deyirdi mənə.
Bir dəfə hiss elədim ki, nəsə məndən danışırlar. Amma tam anlamadım söhbətlərini. Məryəm gedəndən sonra dilmanc dedi ki, sənin sirrini açdım ona, dedim ki, bu qara oğlan sənin təbəssümünə aşiq olub, ehtiyatlı ol, bu türklərdən hər şey gözləmək olar. Birdən təbəssümünü oğurlayıb aparar... O da mənə çönüb xüsusi nəvazişlə dedi ki, təbəssüm qönçənin ətri kimi bir şeydi. Ətri qönçədən ayırmaq olmaz... qeyzləndim dilmanca. Dedim, niyə hər şeyi açıb tökmüsən? Bizim tərəflərdə belə şeyə pis baxırlar. Adam içində olan hər hissi, hər istəyi açıb tökməz...
Bu müddətdə karvansaraya gəlib-gedən adamlara fikir verdikcə elə bil başa düşməyə başladım ki, nə səbəbdən hamı Məryəmi çox istəyir. Daha doğrusu, onun təbəssümünü. Burdakı adamların əksəriyyətinin dişləri, ya tökülmüş idi, ya da qurd yemiş, sapsarı olardı. Hətta yeniyetmələrin də dişləri çox pis idi. Ən gözəl zənənlər də güləndə ağızlarını, ya yelpinclə örtərdilər, ya da əlləriylə tutardılar. Ona görə də heç vaxt ürəkdən gülməzdilər. Çünki təbəssümün yaydığı işıqdan məhrum idilər.
Dilmancdan soruşdum ki, bunlar dişlərini misvakla yumurlar? Dilmanc dedi ki yox, sənin fikrin İstanbula getməsin, sizin peyğəmbəriniz buyurub deyə, siz həm dişlərinizi tez-tez təmizləyirsiz, həm də tez-tez yuyunursuz. Orda yaşayan başqa xalqlar da sizdən ibrət götürüb özlərinə qulluq edir... Buralarda belə şey yoxdu.. Əlavə elədi ki, İstanbulda Firəng rəssamlarının nə qədər rəsmlərini görmüsən. Fikir vermisən ki, hamısında adamların ağzı bağlıdı? Yüngül təbəssüm var, fəqət, bir şəkildə də ürəkdən gülən adam yoxdu. Çünki dişlərinin iyrəncliyini göstərmək istəmirlər.
Xatırlayıb gördüm ki, düz deyir, bunların rəsm əsərlərində bircə dənə də gülən adam görməmişəm.
Biixtiyar soruşdum ki, bəs Məryəmin dişləri niyə belə qalıb? Dilmanc dedi ki, heç ağlıma gəlməyib. Gərək maraqlanım.
Axşam dilmanc mənə dedi ki, maraqlandım, Məryəmin anası əslən başqa məmləkətdən olub. Atası onu müharibədən əsir kimi gətirib, sonra özünə arvad eləyib. Ona görə xüsusi qulluq eləməsə də, dişləri bu cür gözəl qalıb. Eynən uşaq dişlərinə oxşayır.
Bu söhbətdən sonra biixtiyar Məryəmin anasının gəldiyi məmləkəti fikirləşməyə başladım. Gözümün qabağına yenə də cənnət kimi bir yer gəldi ki, orda hamının dişləri inci-mirvari kimidi, illər keçsə də, çöhrələri solsa da, hamının simasında o mələk təbəssümü qalır...
Beləcə, həyət-bacada gəzib dolaşa-dolaşa tam sağalmağımı gözləyirdim. Artıq karvansaraya gəlib-gedənlər də bizə öyrəşmişdi. Arada dilmancdan nəsə soruşub eləyirdilər, amma mənə çox əhəmiyyət vermirdilər.
Məryəmlə də aramızda qəribə bir bağlılıq əmələ gəlmişdi. Hərçənd arada dilmanc vardı, fəqət, nəzərlərimiz toqquşanda, heç bir sözə ehtiyac qalmırdı. Baxışlarından elə bir istilik axırdı ki, bu soyuq məmləkətin günəşindən daha çox qızışdırırdı ruhumu.
Bir dəfə Məryəm bizimlə söhbət edəndə, uşaqlıqda bir Təbriz aşığının dilindən eşitdiyim qoşmadan bir bənd düşdü yadıma.
Ağzın bir sədəfdi, dişlər mirvari,
Hər kəlmən bir inci dürr kimi, gözəl.
Hikmət dəryasından zühura çıxdın,
Apardın başımdan əqlimi, gözəl...
Şeiri oxudum, sonra onların dilinə çevirməyə cəhd elədim, amma gördüm çətin olur mənə, dilmanca dedim, tərcümə eləsin Məryəm üçün.
Məryəm dilmancın tərcüməsini diqqətlə dinləyəndən sonra ürəkdən elə qəhqəhə çəkdi ki, ruhum silkələndi... Qəfildən əyilib üzümdən öpdü... və gülə-gülə çıxıb getdi.
Məryəmin busəsi deyəsən, şeirin əvəzi idi. Üzün müddət çöhrəmi yandırdı. Elə bildim ki, yanağıma toxunan onun gül dodaqları yox, məhz təbəssümü idi...
Məhz o şeirdən sonra, hər dəfə məni görəndə daha fərqli gülümsünürdü, sanasan hamıya payladığı təbəssümünün üstünə bir az da xüsusi bir işvə dadı qatırdı.
Fikirləşirdim ki, yenə bir-iki şeir oxuyum onun üçün, amma tərslikdən xatirimə bir misra da sala bilmirdim. Daha dürüst desəm, yadıma beytlər çox düşürdü, zülfi pərişandan, qədd-qamətdən, Leyli-Məcnundan, Fərhad və Şirindən. Fəqət, sədəf dəhana, inci-mirvari dişlərə həsr olunmuş bir misra da xatırlaya bilmirdim ki, bəlkə onun bəhanəsiylə yenə mənə qəfil bir busə hədiyyə elədi.
Bu minvalla, mələk təbəssümünün işığında keçirdiyim günlərin birində, qəribə bir hadisə baş verdi ki, əsl cansuz hekayət də, elə bundan sonra başladı.
Orda qalmağımın ikinci həftəsi səhər tezdən gördüm ki, yaxınlıqdakı kilsənin zəngləri möhkəm vurmağa başladı. Bu neçə vaxtı elə şey eşitməmişdim.
Dilmanc dedi ki, aşağıda söhbəti əsnasında eşitmişəm ki, bunların keşişi bir müddət əvvəl vəfat edib, yerinə təzəsi göndəriləcək, onu gözləyirlər, ona görə kilsə zəngləri də susub, cümə günləri camaatı duaya çağıran yoxdu.
Dedim, əgər indi zənglər vurursa, deməli, təzə keşiş gəlib?
Dilmanc dedi ki, yəqin elədi.
Haqlıydı. Günorta həyətdə dolaşanda gördüm ki, hamı elə bil kimisə qarşılamağa hazırlaşır.
Məryəm nökərlərə nəsə başa salır, onlar da karvansaranın həyətini silib-süpürürlər, səliqəyə salırlar.
Nahardan sonra biz həyətdə olanda gördüm ki, bir neçə ağsaqqal adamla birlikdə orta yaşlı, qara geyimli, zəhmli görkəmli arıq bir keşiş gəldi, həyətdə onu Məryəmlə atası qarşıladı.
Keşiş əvvəl hamıyla hörmətlə görüşdü, nəhayət, Məryəm qabağa çıxıb gülümsünərək duz-çörəklə keşişin qabağına çıxıb nəsə dedi, baş əydi, keşişin əlindən öpdü...
Amma Məryəmi görən keşiş qəfildən tutuldu, qaşlarını çatdı. Düzdü, çörəkdən qoparıb duza batırıb yedi, fəqət, hiss elədim ki, elə bil qəfildən üstünü qara dumanlar alıb.
Sonra onu həyətdə açılmış süfrənin arxasına dəvət elədilər. Dilmancla birlikdə həyətin bir küncündə oturub onlara baxırdım. Böyüklər oturandan sonra Məryəm yenə həmişə olduğu kimi gülə-gülə süfrəyə qulluq eləyirdi, gah yeməkləri gətirirdi, gah da qonaqlarçün şərab süzürdü.
Mənsə, daha çox keşişi müşahidə edirdim. Görürdüm ki, gözaltı ancaq Məryəmə baxır, onu müşahidə edir. Həm də sevgi və mərhəmətlə yox, qəribə bir qeyzlə. Amma çalışırdı ki, büruzə verməsin.
Səbəbini anlamağa çalışdım. Əvvəl elə bildim ki, Məryəmin sinəsi, çiyinləri açıq geyimi onu qeyzləndirib. Sonra fikir verdim ki, burdakı övrətlərin əksəriyyəti belə geyinib. Bəzilərinin sinəsi Məryəmin libasından daha açıq-saçıq idi. Fəqət, keşiş onlara heç fikir vermirdi, gözaltı yalnız Məryəmin çöhrəsini süzürdü...
Qonaqların çoxu şərab içdiyinə görə, bir az sərxoş kimiydilər, keşişin bu gizli marağını da, deyəsən, məndən başqa heç kim sezməmişdi.
Keşiş gələndən iki gün sonra həyətdə ikən, yenə onun karvansaraya gəldiyini gördüm. Yanında da iki qaşqabaqlı rahib vardı. Yenə onu qapıda Məryəm qarşıladı. Lakin bu dəfə keşiş sakit qəzəblə ona nəsə dedi, Məryəm də gedib atasını çağırdı.
Onlar həyətdə oturub söhbət eləməyə başladılar.
Dilmancı göndərdim ki, bir az yavıq getsin, görsün nə danışırlar.
Danışıqları isə getdikcə çox qəzəbli əhvala gəlib çıxdı, ətrafdakı adamlar da onları çaşqınlıqla dinləyirdilər. Hiss elədim ki, keşiş nəyəsə israr edir, karvansara sahibi ona yalvarır, xahiş edir. Sonda keşiş və rahiblər ayağa qalxıb getmək istəyəndə, karvansara sahibi keşişin ayaqlarına düşüb ağlamağa, uzun qara əbasının ətəyini öpməyə başladı.
Heç nə anlamasam da, hiss edirdim ki, ortada nəsə çox ağır bir məsələ var...
Nəhayət, dilmanc da qaşqabaqla mənə yaxınlaşdı, yanımda oturub susdu. Mən israr elədim ki, nə olub axı, niyə mübahisə edirlər.
Dilmanc bir müddət susandan sonra, dedi ki, təzə gələn keşiş Məryəmi Kilsə məhkəməsinə çəkib, cadugər kimi mühakimə eləmək istəyir.
Mən də özümü itirdim. Soruşdum, axı nə səbəbdən? Bəlkə nəsə cinayət olub, qızın boynunda qalıb? Ya oğurluq-filan eləyiblər? Ya karvansarada qalanlardan kimsə şikayət eləyib ondan? Axı ola bilməz? Biz on gündü burdayıq, bu qız hamıya xoş sifətlə yanaşıb, hamı onun başına dolaşır, hamıya kömək edir, heç kimlə mübahisə eləməyib. Axı niyə onu Kilsə mühakiməsinə verməlidilər?
Dilmanc ağır-ağır dedi ki, üzündəki təbəssümünə görə...
Mən qulaqlarıma inanmadım. Necə yəni təbəssümünə görə? Bu katolik keşişlərin ağlı çaşıb nədi? Dəli olublar? Təbəssümə görə adamı mühakimə edərlər? Bizdə də Məsihi var, nə qədər keşiş görmüşəm, amma belə səfeh şey dediklərini eşitməmişəm. Bu nə sərsəmlikdi?
Dilmanc izah elədi ki, bizdə Şərqdəki Məsihilik ortodoks kilsədi, bunlarla eyni deyil. Sizdəki sünni-şiə kimi fərqlər var. Bunlar katolikdi. Kilsə qanunları çox qəddardı, hamı kilsənin ittihamından qorxur. Ən çox da cadugərlikdə, şeytana nökər olmaqda adamları ittiham edib, tonqalda yandırırlar. İnkvizisiya deyilən kilsə məhkəməsi var, kimdənsə bu xüsusda şübhələnirsə, ona rəhm yoxdu. Heç kim də haman adamı müdafiə edə bilməz, yoxsa, onu da kafirlikdə, şeytana qul olmaqda ittiham edib cəza verərlər.
Dedim axı, Məryəmin cadugərliyə, şeytana qul olmağa nə dəxli var? Onun ki üzündən cənnət nuru yağır, mələk kimi varlıqdı. Güləndə elə bil ilahi nur bərq vurur.
Dilmanc dedi ki, elə keşişi də qəzəbləndirən məhz budu. Deyir ki, burda hamı qadınlar çirkindi, üzləri də, dişləri də kəsafət içindədi. Ona görə kişilərin ağlını başından çıxarda bilmirlər, amma Məryəmin təbəssümündə nəsə şeytani bir gözəllik var, kişiləri ağıldan eləyir, içində ehtiras, şəhvət oyadır, günaha batırır, Tanrı yolundan çıxardır. Bu səbəbdən, şəksiz ki, o qız cadugərdi, nəsə cadu eləyib, qara qüvvələrlə əlbir olub, bu gözəlliyi, təravəti ona şeytan verib ki, kişilərin ağlını dumanlandırsın. Yoxsa, necə olur ki, burdakıların elə gəncliyindən dişləri tökülür, heç adamın üzünə baxıb gülümsünə də bilmirlər, ağızlarını tuturlar... Fəqət, Məryəmin dişləri isə mirvari kimidi. Güləndə az qala şölə saçır. Şəksiz ki, bu elə şeytan vəsvəsəsidir. Bu gözəlliyi, bu gücü ona yalnız İblis verə bilər...
Dilmancın dediklərini dinlədikcə, az qalırdım havalanım. Ancaq nəsə deməyə söz də tapmırdım. Çünki eşitdiklərim ağlı başında olan adamın şüuruna sığışmırdı.
Dilmanc onu da dedi ki, burdakı katolik keşiş şəhərdəki böyük inkvizitoru dəvət edib. İki-üç günə, o, özü gəlib vəziyyətlə tanış olacaq, qızı dindirib həqiqəti öyrənəcək. Dindirmək də ki, kilsə məhkəməsində ancaq işgəncə verməkdən ibarətdir.
Dedim ki, elə işkəncələr altında adam hər şeyi boynuna alar. İblisin övladı olduğunu da deyər, Allaha asi olduğunu da. İşgəncə altında deyilən söz necə həqiqət kimi qəbul edilə bilər ki?!
Dilmanc dedi ki, bunların ehkamı belədi ki, əgər ilahi həqiqət sənin tərəfindədisə, işgəncə altında belə, Tanrı sənə güc verəcək, ağrı hiss eləməyəcəksən, dözəcəksən... Əgər ağrı hiss eləyirsənsə, deməli, Tanrı səninlə deyil, Şeytan nökərisən, İblisin tərəfindəsən... Hətta yeni keşiş deyib ki, burdakı adamları da kilsə məhkəməsinə çəkəcəklər ki, niyə bu vaxtacan Məryəmin cadugərliyi, şeytanla əlbir olması barədə inkvizisiyaya xəbər verməyiblər. Yəqin ki, əvvəlki qoca keşiş də şeytanın nökəri olub. Yoxsa, bu cadugərin əməllərini görüb susmazdı... Ölməsəydi, onu da mühakimə edəcəkdilər.
Xeyli müddət oturduğum yerdə qaldım. Özüm də bilmirdim nə fikirləşim. Elə qoca karvansara sahibi də deyəsən, mən haldaydı. Bayaq keşişlə danışdığı yerdə oturub başını əlləri arasına alıb fikrə getmişdi. Görünür, kilsə mühakiməsinə düşəsi olsa, qızının hansı işgəncələrlə üz-üzə qalacağını qabaqcadan təsəvvür edirdi.
Fikirləşdim ki, yox, buna yol vermək olmaz. Hərçənd mən bu yad məmləkətdə müvəqqəti qonaq idim, heç kimi də tanımırdım, fəqət, belə ədalətsizliyə dözmək də mənə məqbul deyildi. Bizim məmləkətdə belə dilrüba təbəssümü şairlər vəsf edər, şəninə nəğmələr deyərlər, bunlar fəqət, təbəssümünə görə kilsə mühakiməsinə göndərib işgəncə vermək istəyirlər. Bu nə cahillikdi?
Fikrimi dilmanca deyəndə, qəti etiraz elədi, dedi bu, onların öz işidi, nə tövr müdaxilə edə bilərik ki? Öz başımıza əngəl açarıq. Burda kilsənin, keşişlərin işinə qarışmağın axırı yaxşı qurtarmır. Bizim özümüzü də şeytan nökəri elan eləyib, tonqala atıb yandırarlar.
Əvvəlki vaxtlarımızı xatırladım, qərara gəldim ki biz tərəflərdə işimiz müşkülə düşəndə, elədiyimiz kimi, bəxşeyş təklif edim keşişə, əl çəksin qızdan.
Dilmancı götürüb getdim kilsəyə, həyətdə keşişlə qarşılaşdıq, dilmanca dedim keşişə tərcümə eləsin ki, bizdə Tanrının evi harda olur olsun müqəddəs məkandı, mən də istəyirəm sizə beş-altı dənə qiymətli Şərq xalçası bəxşeyş eləyim, istəsə, kəlisayə döşəyər, istəyər satıb dər-divarını təmir eləyər, öz işidi.
Sözüm keşişin xoşuna gəldi, fəqət, bunun əvəzində Məryəmdən əl çəkməyini istədiyimizi söyləyəndə qeyzləndi, dedi: - sizin bura gəlməyiniz də elə o qızın cadugərliyinə bir dəlildi. Burda ötəri qonaqsız, amma görün, öz şeytani cadusuyla sizin də ağlınızı necə alıbsa, beş-altı gün tanıdığınız bir adama görə, bu qədər bahalı bəxşiş təklif edirsiz. Başa düşün ki, bu gücü ona İblisin özü verib ki, insanların ağlını başından çıxartsın...
Biz etiraz eləmək istəyəndə, keşiş yunan dilmancı hədələyib, nəsə ağır sözlər deyərək, ikimizi də ordan qovdu.
Axşam karvansara sahibi üstümüzə gəlib bizi danladı ki, niyə kilsəyə getmisiz, keşiş elə bilir ki, sizi mən göndərmişəm, əlavə bizi ittiham eləyir ki, İsanın yolundan çıxmışıq, kafirlərlə rəfiq olmuşuq.
Anladım ki, keşişə bəxşeyş təklif eləməklə işləri bir az da müşkülə salmışıq. Bu müşküldən nə üsulla çıxmağı düşündüyümüz vaxt, daha bir bəd xəbər gəldi...
Otaqda qəmgin oturduğumuz vaxtda, aşağıdan ağlaşma və mübahisə səsləri eşitdim.
Dilmancla birlikdə aşağı düşəndə gördük ki, həyətdə Məryəmlə atası və bir nəfər qəribə geyimli kişi mübahisə edirlər.
Dilmanc kənardan onların mübahisəsini bir az dinləyəndən sonra, çönüb mənə dedi ki, kimsə təklif eləyib ki, şəhərdəki kilsədən inkvizitor gələnə qədər, gərək qızın dişlərini çıxardaq, ağzı o birilərin gününə düşsün, onda keşişlərin deməyə bir sözü olmayacaq. Məryəmin atasının ağlına batıb bu fikir, gedib bərbər gətirib ki, qızın qabaq dişlərini dartıb çıxartsın. Canları bu şeytani bəladan qurtarsın.
Yenə canımı vicvicə basdı. İlahi pərvərdigara, bu nə tövr cəhalətdi axı? Necə yəni dişlərini çıxartsın?
Qız ağladı, etiraz elədi, deyəsən, atasının da yazığı gəldi ona. Qızı dilə tutdu, birtəhər sakitləşdirdi, sonra bərbər qızın dişlərinə baxdı, atasıyla nəsə müzakirə elədilər, sonra bərbər çıxıb getdi.
Belə məlum oldu ki, işi sabah səhərə təyin ediblər.
Məryəm ağlaya-ağlaya evə keçdi, atası isə yenə həyətdə dilxor halda oturub fikrə getdi. Hiss olunurdu ki, çox ağır seçim qarşısındadı, qızına yazığı gəlir, amma vəziyyətdən çıxmağa da başqa yol tapa bilmir.
Biz dilmancla birlikdə otağa qalxdıq. Mən hələ də özümə gələ bilmirdim.
Həmin axşam bizə yemək gətirən olmadı. Əslinə qalsa, heç biz də yemək hayında deyildik. İkimiz də sabahkı edamı düşünürdük. Təbəssümün edamını.
Hətta əvvəllər Məryəmin gözəlliyinə bir az laqeyd olan yunan dilmanc da yaman fikirli idi, hiss eləyirdim ki hadisə ona da yaman təsir eləyib. İkimiz də düşünürdük, amma ağlımıza bir şey gəlmirdi.
Nəhayət, qəfildən üzümü dilmanca tutub dedim ki, mən o qızla evlənəcəm. Buna heç kim bir söz deyə bilməz. Sonra da onu burdan aparacam.
Dilmanc mənə baxıb gözlərini döydü, dedi ki, bəlkə razılaşmadı?
Mən də bildirdim ki, bu saat o qızın başqa xilas yolu yoxdu.
Əslində əvvəl də bu xüsusda düşünmüşdüm, fəqət, fikrimi dilə gətirməyə ehtiyat edirdim, fikirləşirdim ki, mənə nə qədər rəğbəti, sevgisi olsa da, Məryəm mənə qoşulub öz diyarını tərk eləyib yad məmləkətə getmək istəməz...
Məryəmi karvansaranın mətbəxində tapdıq. Tək oturub pəncərədən bayıra baxırdı. Bizi görəndə sanki xatırladı ki, karvansara tam boşalmayıb, iki nəfər qalıb. Tez qalxıb qızarmış gözlərini sildi, dilmancdan üzr istədi ki, səhərdən sizə yemək gətirməmişəm.
Dilmanc onu saxladı və mən təklifimi dedim.
Məryəm əvvəl deyəsən, tam anlamadı, çaşqınlıqla gah dilmanca, gah mənə baxdı.
Ona başa saldıq ki, bu saat onun başqa yolu yoxdu. Ya kilsə mühakiməsinə düşəcək, ya bərbər onu eybəcər bir hala salacaq... Onu yalnız biz xilas edə bilərik. Onsuz da burda heç kimi yoxdu, bircə atasıdı. Evliliyə razılıq verib getsin bizimlə.
Məryəm əvvəl tərəddüd elədi, hiss olunurdu ki, doğma ocağını atıb getmək fikri onu çaşqınlığa salıb. Həm də görünür, qəfil nikah təklifini məhz belə vəziyyətdə alacağını heç ağlına gətirmirdi. Vəziyyət isə həqiqətən də, çox dolaşıq idi. Vaxt da az. Elə bu axşam qərar vermək lazım idi.
Nəhayət, Məryəm bildirdi ki, hiss eləyirəm, mənə ürəkdən aşiq olmusan, fəqət, mən getsəm, atam tək qalacaq. Onun məndən başqa heç kimi yoxdu.
Qısası, atasıyla məsləhətləşməkçün vaxt istədi.
Hava qaralandan sonra otağımıza gəldi, sevinc içində bildirdi ki, atası etiraz eləmir... Amma özü bir az tərəddüd içindədi. Yad məmləkət, tanımadığı bilmədiyi ölkə...
Mən bir az özüm, bir az da dilmancın vasitəsiylə onu xeyli dilə tutdum, öz məmləkətimizin gözəlliyindən, babamın var-dövlətindən, bağ-bağçalarımızdan və ən əsas da, bizdə məmləkətdə xatunlara olan hörmət-izzətdən danışdım. Yavaş-yavaş razı salmağa başlamışdıq, hətta arada Məryəmin maraqlandığını hiss eləyirdim, üzündə xırda təbəssümlər də meydana gəlirdi, qəribə sevgi dolu baxışlarla mənə baxırdı...
Məryəmin bu əhvalından mən də xoşhallanıb, öz məmləkətimizi bir az da həvəslə tərif eləməyə başladım, bizim xatunların xoş güzəranından şövqlə danışdım... bəyan elədim ki, bizdə ev xanımının heç bir qayğısı yoxdu, heç nəyin fikrini çəkmir, əlinin altında qulluqçular, kənizlər, qul-qaravaşlar, xatunun bircə öhdəliyi odu ki, evdə bütün cisminin gözəlliyini, ruhunun istiliyini yalnız ərinə sərf eləsin, onun arxa-dayağı olsun. Ən müşkül məqamlarda da kişi öz mülkünün qapısından içəri girəndə, elə bilsin ki, dünyanın bütün əzab-əziyyətini, qovğalarını, qan-qadasını bayırda qoyub, cənnətin qapılarından içəri girir. Burda hər şey xatirindən silinəcək, ruhu rahatlanacaq, yenidən güc yığacaq, çünki xatun onun üçün evini-ocağını cənnət kimi saxlayacaq.
Məryəm söhbətimin məhz bu yerində nədənsə qaşlarını çatıb, qəribə bir ifadə ilə fikrə getdi... Xeyli düşünüb soruşdu ki, bəs evdən kənarda? Qadının yaratdığı və yaşadığı cənnət ancaq evin içində olur sizdə?
Mən də əminliklə dedim ki, əlbəttə. Başqa nə cür ola bilər ki?
O yenə fikrə getdi. Onun qaşqabağı mənə də təsir elədi, susdum, onun rəyini gözləməyə başladım. Amma dilmanc deyəsən məsələnin mahiyyətini anlamışdı, bacardıqca mənə kömək eləməyə cəhd edirdi... Məryəmə bildirdi ki, bunlarda evlər böyükdü, həyəti, bağ-bağçası olur, xanımlarçün rahatlıq çoxdu, bundan başqa dükan-bazara, toy-bayrama da gedir xanımlar, fəqət, yalnız öz ərləri ilə...
Dilmanc xeyli danışdı, fəqət, görürdüm ki, Məryəmin tərəddüdünü dəf eləyə bilmir.
Axırda Məryəm ah çəkib ağır-ağır ayağa qalxdı, qaşlarını çatıb dedi ki, yox, mən heç yerə getməyəcəm. Mən həyatımı, gözəlliyimi bir nəfərə həsr eləmək istəmirəm.
Ayaqlarım titrədi, biixtiyar soruşdum ki, axı niyə? Nə baş verdi? Niyə fikrindən döndün? Axı burda qalsan, məgər gözəlliyindən əsər-əlamət qalacaq? Dişlərini çıxardıb qoca qarıya döndərəcəklər.
Baxışlarını yerə dikən Məryəm dedi ki, gülmərəm, mən də hamı kimi olaram. Neynəmək olar. Orda əgər mənim gözəlliyimi heç kim görməyəcəksə, onlarla, yüzlərlə insan zövq almayacaqsa, nəyimə gərək o gözəllik? Bir nəfər üçün necə yaşayım?
Mən tutuldum, biixtiyar dilləndim ki, məgər hər kəs həyatda həmin o bir nəfəri axtarmırmı? Onu bütün dünyadan da üstün bilən həmin bir nəfəri? Məgər bütün dünyanı o bir nəfərin ayağının altına atmağa hazır olmurmu insan? Məgər əsl eşq-məhəbbət dəryasına baş vuranda, bütün bu məqamlar əhəmiyyətini itirmirmi?
Məryəm məni sona qədər dinlədi, fikirləşdi, nəhayət, dedi ki, mən yenə düşünməliyəm, səhərə qədər gəlib son qərarımı sizə bildirəcəm.
Və sakitcə çıxıb getdi. Qapını örtüb çıxanda yenə çönüb mənə baxdı, gülümsündü, inci dişlərinin parıltısı yenə ox kimi ruhuma sancıldı. Fəqət, bu dəfə o təbəssümün arxasında qəribə bir çıxılmazlıq vardı.
Səhərə qədər yata bilmədik. Dilmancla çox danışdıq, onun tərəddüdünün səbəbini anlamağa çalışırdım. Axı necə ola bilər? Məgər insanın həyatında heç bir əhəmiyyəti olmayan yüzlərlə insanın sənin gözəlliyinə baxıb zövq alması bu qədər vacibdi? Axı onların hamısı yad adamlardı. Məgər səni bütün dünyadan üstün tutan bir kəsin sevgisi, bütün dünyaya bərabər deyilmi?
Yunan dilmanc məni sakitləşdirirdi, fəqət, heç cür özümə gələ bilmirdim.
Səhərə yaxın dözə bilmədim, özüm təzədən gedib Məryəmlə danışmaq istədim. Fəqət, dilmanc məni saxladı. Dedi, sən israr eləməklə, onun qərarına təsir edə bilməyəcəksən. Əgər Məryəm istəsə, özü gələcək.
Gəlmədi... Səhəri dirigözlü açdıq. Gün bir az qalxandan sonra bərbər də gəldi. Pəncərəni açıb gördük ki, elə həyətdə alətlərini taxtın üstünə düzdü, Məryəm də atasıyla birlikdə gəldi. Arada bir dəfə çönüb bizim pəncərəyə baxdı, sonra yenə üzünü çevirdi.
Qıza çoxlu şərab içirtdilər ki, ağrı hiss eləməsin. Sonra da bərbər kəlbətinlə bir-bir qabaq dişlərini çıxartmağa başladı. Ağzından axan qan mərsər sinəsinə axırdı. Atası da qızın əllərini tutmuşdu, ağlayaraq nəsə danışırdı. Nə qədər şərab içmiş olsa da, ağrı hissi tam keyiməmişdi deyəsən, iniltiləri ürəyimizi deşirdi.
Bir az baxandan sonra dözə bilmədim. Biixtiyar üzümü çarpayıya sıxıb dəli kimi ağlamağa başladım.
Dünyanın ən gözəl təbəssümünü elə mənim gözlərimin qabağında qətlə yetirdilər. Öz-özümə lənət oxuyurdum ki, kaş onun rəyinə fikir verməzdim, nə yollasa onu gizlincə qaçırdardım buralardan. Fəqət, artıq iş-işdən keçmişdi. İlahi təbəssüm qətlə yetirilmişdi. Cənnət təbəssümü "məqtul təbəssüm" olmuşdu.
*
O vaqeədən illər keçdi. Fəqət, mən hələ də Məryəmin son dəfə otağımızdan çıxarkən, çönüb mənə bəxş elədiyi son təbəssümü unuda bilmirəm. Gecələr yuxuma girir, gündüzlər gözümün qabağında donub qalır. O təbəssümü son dəfə görən mən oldum. Amma çifayda. Xilas edə bilmədim.
İllər keçdi. Ancaq Məryəmin qərarını heç vaxt anlamadım. Çünki mən onlar kimi deyildim. Mən başqa cür idim. Həmişə də başqa cür olacam.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(13.02.2025)
UĞUR QAZANDIRAN KİTABLAR - Riçard Brenson, «Çılpaq biznes»
Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Bu gün sizlərə növbəti şəxsi inkişaf kitabı barədə danışacağam. Əksər reytinq sıralamalarında yer alan «bizneçdə və peşəkar fəaliyyətdə uğur qazanmaq» mövzusunda ən populyar motivasiya bestsellerləri arasında ilk 10-luqda yer alıbdır bu kitab.
Riçard Brenson. «Çılpaq biznes»
Tanınmış ingilis biznesmeni, Virgin kompaniyasının sahibi Ser titullu Riçard Brensonun bu kitabı öz biznesinin yaranma tarixinə və onun idarə olunması xüsusiyyətlərinə həsr olunub.
Burada uğura gedən yol hər bir səhvlərlə, nöqsanlarla birgə göstərilib. Kitabın ən dəyərli məziyyəti isə odur ki, o, Ser Riçardın gündəlikləri əsasında yaranıb. Müəllif gündəliklərini necə var, o cür də, bəzək-düzəksiz və ixtisarsız kitab halına gətirərək molyonların ixtiyarına buraxıb. Onun kitabdakı qiymətli sitatları isə beyinlərə çox rahat həkk olunur.
- Ehtiyatlı olmaq vacibdir, amma astagəl olmaq təhlükəlidir.
- Hər şeyi mürəkkəbləşdirmək cəhdi sizin düşməninizdir. Mürəkkəb bir situasiya yaratmağı hamı bacarır. Amma sadə bir şey etmək çox çətindir.
- Ən nəhəng brend olmaq cəhdi mənasızdır. Daha vacibi ən hörmətedilən brend olmaqdır.
- Pul müvəffəqiyyətin pis göstəricisidir. Ondan pisi yalnız şöhrətdir.
- Əsl liderlik keyfiyyəti odur ki, rahat və aydın şəkildə izah edə biləsən ki, nə səbəbə bu və ya digər qərarı qəbul etmisən.
- Bir dəfə sizi tapmış uğur bütün ömrünüz boyu sizi yemləyə bilməz.
- Mənəviyyat – biznesdə heç də boş səda deyil. Onda bütün əsas mənalar var.
- Mənim can atdığım ən vacib şey kiməsə verdiyim sözün üstündə dura bilməyimdir.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(13.02.2025)
BİRİ İKİSİNDƏ – Mobil Aslanlı Huntürk ilə TRİBUNA
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində bu gün Tribuna saatıdır, sizlərə Mobil Aslanlı Huntürk M.T.Sidqi barədə danışacaq.
TRİBUNA
Mobil ASLANLI HUNTÜRK
M.T.SİDQİNİN PEDAQOJİ, ƏDƏBİ-PEDAQOJİ GÖRÜŞLƏRİNDƏ SAĞLAM HƏYAT TƏRZİ PROBLEMLƏRİ
Azərbaycan ictimai-pedaqoji fikir tarixində istedadlı şair və publisist, filosof, böyük maarifçi olan Məhəmməd Tağı Sidqi görkəmli bir pedaqoq kimi mədəniyyət hamisi olaraq özünə möhtəşəm bir mənəvi abidə ucaltmışdır.
Vaxtilə Azərbaycanın Qarabağ, Şirvan, Bakı, Lənkəran və başqa bölgələrində olduğu kimi, Naxçıvanda da yaranan “Əncümənü-şüəra” adlı ədəbi məclisin təşkilatçısı və fəal iştirakçılarından olan M.T.Sidqinin xalqımızın ədəbi-mədəni həyatına misilsiz töhfələr bəxş edən bir ziyalı kimi xidmətləri danılmazdır.
Pedaqoji elmimizin ilk qaranquşlarından olan M.T.Sidqi öz maarifçilik fəaliyyətində məşhur rus pedaqoqunun mütərəqqi fikirlərini dəstəkləmişdir. Bir sözlə, o, bütün pedaqoji görüşlərində K.D.Uşinskinin təliminin tərəfdarı olmuşdur.
Klassik Şərq poeziyasını və fəlsəfəsini mükəmməl öyrənən, damla-damla bəşər elmlərini hafizəsinə həkk edən Sidqi qədərsiz mütaliə sayəsində dövrünün dərin elmi dünyagörüşünə malik, ensiklopedik bilikli bir ziyalısı kimi maarifçiliklə ciddi məşğul olur. O, pedaqoji fəaliyyətin Ordubad şəhərində “Əxtər” məktəbində başlamış və Naxçıvanda 1884-cü ildə “Poeziya”, “Qız məktəbi” kimi milli məktəblərin əsasını qoymaqla olduqca şərəfli işlər görmüşdür.
Gərgin ədəbi, elmi, pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olan M.T.Sidqi öz müəllimlik işində çox sanballı dərsliklər yazmağa başlayır. Açdığı məktəblərdə şagirdlərin elmi-praktiki fəaliyyətini dərindən izləyən, çoxsaylı pedaqoji eksperimentlər, müşahidələr, sınaq-yoxlama işləri aparan Sidqi Azərbaycanda ilk dəfə olaraq “Pedaqogika” dərsliyini yazır. O habelə maarif və məktəbşünaslıq sistemi üçün çox vacib olan “Məktəb nizamnaməsi” adlı çox yararlı bir dərslik də yazır. Daha sonra görkəmli pedaqoq əsl maarif fədaisi kimi “Şagirdlər üçün qaydalar” adlı kitabı qələmə almaqla olduqca xeyirxah bir iş görür.
Azərbaycan ictimai-pedaqoji fikir tarixinin bir çox korifeyləri kimi, M.T.Sidqi də öz elmi-pedaqoji fəaliyyətində elmin, əqli tərbiyənin insanın kamil bir şəxsiyyət kimi formalaşmasında müstəsna əhəmiyyətini israr edirdi. O yazırdı ki, insanı müəzzəz və müşərrəf edən və zülməti-cəhalətdən çıxarıb nuri mərifət və təriqi-səadətə yetirən elm və ədəbdir.
Böyük pedaqoq elmsiz insan ilə yetişmiş ağac və ədəbsiz adamla cansız cisim arasında bir fərq görməyərək deyirdi: “Elmsiz insan ilə yetişmiş ağacın və ədəbsiz adamla ruhsuz cismin bir təfavütü yoxdur”. Sidqi elmi tərbiyəsiz, tərbiyəni isə elmsiz qəbul etmirdi və onların hər ikisini vəhdət halında götürürdü. O, ədəbsiz və mərifətsiz alimi, ədəbli və mərifətli nadanı yarımçıq adam hesab edirdi. Böyük mütəfəkkir və şairlərdən Sədi Şirazi, Əbdülməcid Sənai, Mövlana Cəlaləddin Rumi, Abbasqulu ağa Bakıxanov, Mir Mövsüm Nəvvab və b. Kimi, M.T.Sidqi də mənəvi şüurla mənəvi davranışın (deyilən sözlə görülən işin) vəhdətinin təmin olunması probleminə toxunur. Fikrimizcə, Ruminin “ya göründüyün kimi ol, ya olduğun kimi görün” ifadəsini bu barədə deyilən bütün sözlərin əsas müddəası hesab etmək olar.
M.T.Sidqi bir çox hallarda əxlaq tərbiyəsini, mənəviyyatı elmdən, əqli tərbiyədən daha üstün tuturdu. Bu problemlə bağlı qələmə aldığı “Tənviri-əfkar” əsərindən oxuyuruq: “İnsanın qadir və şərafətini artıran dörd şeydir: birinci ədəb, ikinci elm, üçüncü sədaqət, dördüncü əmanət və siyasətdir”.
Məşhur filosof sözü ilə işi bir-birinə uyğun gəlməyən adamların aqibəti barədə belə deyirdi: “Ədəbi olmayan aqil və əməli bilinməyən alim fəqət şücaətli silahsız qoşuna bənzər. Buna görə də insan daima elm və ədəb təhsilinə çalışmalıdır. Elm bir ağacdır ki, onun səmərəsi əmək və ədəbdir. İnsanın qiyməti-həqiqiyyəsi az-çox elmi və əməli ilə bilinir. Yəni insanın bildiyi şeylərdən və məqbul əməllərindən savay bir qiyməti yoxdur. Elmi və əməli nə mərtəbədə olsa, dəyəri və qiyməti o qədərdir. Bəs insanın həqiqi qiyməti bu vəchlə bilinməkdən, gərək həmişə elmini və əməlini və ədəb və əxlaqını artırmağa çalışasan”.
Görkəmli maarifçi uşağın təlim və tərbiyəsinə kiçik yaşlardan başlamağı məsləhət görürdü. Məşhur pedaqoq qeyd edirdi ki, uşaq ağ və qaranı, istini və soyuğu anlamağa başladığı vaxtda gözəl xasiyyətləri onlara anlatmaq, təlim və tərbiyəsinə qeyrət və diqqət etmək lazım, bəlkə, vacibdir. Çünki uşaq yaş ağaca bənzər. Təzə, yaş ağac hər nə qədər əyri olsa, düzəltmək asandır. İnsanın da kiçiklikdə tərbiyə qəbul etməyi vazeh mətləblərdəndir.
M.T.Sidqi uşağın ailədəki tərbiyəsinə toxunaraq qeyd edir ki, bu vəzifə ilk növbədə valideynlərin üzərinə düşür. Və bu hər kəsdən əvvəl ananın, sonra da atanın birbaşa vəzifəsidir. Onun fikrincə, insan şəxsiyyətinin formalaşmasında ən vacib amillərdən biri ailədə uşağın tərbiyəsidir.
Şəxsiyyətin təşəkkülündə və inkişaf etməsində əsas amillərdən biri olan məktəbə M.T.Sidqi xüsusi qiymət verirdi. O, böyük maarif xadimi kimi məktəbin misilsiz dəyərini belə təqdim edirdi: “Məktəb nədir? Məktəb bizim elm və maarifimizin vasitəsidir… Məktəb cəhalət dərdinin dərmanı və mərifət bağının xiyabanıdır ki, həmişə cahilləri: alim və divanələri aqil eylər. İllərcə məktəbə gedib tərbiyə və ədəb kəsb etməyən kimsələr və məktəbdə ömür keçirib elmlərdən və fənlərdən bərəmənd olmayan şagirdlər rəngarəng güllər və çiçəklər ilə dolu bir bağçada gəzib dolanan kora bənzərlər. Məktəb bir cismə bənzər ki, onun ruhu müəllimdir”.
M.T.Sidqi məktəbdə təlim-tərbiyə işinin aparıcı siması olan müəllimlərin rolunu yüksək qiymətləndirir, həm də onların qarşısına çox böyük ciddi tələblər qoyurdu. Məşhur pedaqoqun fikrincə, müəllim birincisi, “ülüm və fümunə dara” (dərin elmi biliyə malik), ikincisi, (obadi-elm və tərbiyə sahib-vüquf” (elmi təlim etməyin və tərbiyə verməyin üsullarından xəbərdar) olmalıdır.
Təsadüfi deyildir ki, müəllim peşəsinə, bu təkrarsız ülvi sənət dünyasına verilən ən dürüst qiyməti də məhz həmin maarifçinin yetişdirməsi olan böyük dramaturqumuz H.Cavid vermişdir. O, təlim, təhsil və tərbiyəsinin ağır yükünü şərəflə daşıyan müəllim barədə “elm və ədəb rövnəqinə ömür sərf edənləri və insaniyyət aləminə xidmət edənləri, ülüm və maarif, rəvac və intişarına çalışanları mədəni xalqlar heç vaxt unutmazlar” – deyirdi. Sevimli müəllimi M.T.Sidqinin yoxluğunu dəhşətli itki hesab edən ədib yazırdı: “Sidqinqin vəfatı xəbərini eşidib elə bildim ki, həqiqətən, mənim atam vəfat edibdir… İnsanın üç atası olur: əvvəlincisi, elm atasıdır… Güman edirəm ki, o mərhumun rəhməti heç kəsə məndən artıq təsir eləməyib və eləməyəcəkdir”.
Ömrünün on ildən artıq bir dövrünü Şərq ölkələrinə səyahətdə keçirməsi və həmin ölkələrin qabaqcıl elm, mədəniyyət, mütərəqqi maarifpərvər adamları ilə yaxından ünsiyyətdə olması, habelə ərəb, fars dillərini mükəmməl öyrənməsi ona gələcək pedaqoji fəaliyyətində böyük uğurlar gətirmişdi. Tanınmış Azərbaycan şair və pedaqoqu Şürbi yazırdı ki, o elə bir maarifçi idi ki, dərin maarifçilik ağlı ilə bütün Yaxın və Orta Şərqdə işıq saçırdı.
Rus dilinin imkanlarının genişliyini müdrikcəsinə hiss edən şair və pedaqoq hətta “Azərbaycan-rus və fars lüğəti”ni də tərtib edir. Və bu dilin əsas fənn kimi tədrisinin vacibliyini göstərən Sidqi hazırladığı əlyazma dərsliklərinə Puşkinin, Lermontovun, Tolstoyun əsərlərindən seçmə hekayə və şeirlər də salır.
Böyük pedaqoq göstərirdi ki, məktəbdə tədris olunan fiziki tərbiyə məşğələləri şagirdlərin bədəncə ahəngdar inkişafını təmin etmək, sağlamlığını möhkəmlətmək, habelə onlarda iradi-mənəvi keyfiyyətləri formalaşdırmaqla yanaşı, cəsur, dəyanətli, mübariz vətəndaş kimi öz əxlaqi vəzifələrini yerinə yetirmək üçün də (məsələn, xalq üçün çalışmaq, vətəni müdafiə etməyə hazır olmaq və s.) imkan yaradır.
Görkəmli pedaqoq çoxşaxəli maarifçilik fəaliyyətində sağlamlığın təkcə insanın şəxsi xoşbəxtliyi üçün deyil, başqa cəhətlər baxımından da zəruri olduğunu söyləyirdi. Yəni məsələn, əgər insan nə qədər bədəncə gümrah, qıvraq və möhkəm əzalara malik olarsa, o, sağlam və davamlı bir şəxs kimi doğma yurdunun quruculuq işində, el-obanın müdafiəsində, xeyir və şər işlərində bir o qədər də yaxından iştirak edər, yararlı bir şəxs kimi yaxşı fəaliyyət göstərər və bu keyfiyyətə malik adamlar həyatın insanlara bəxş etdiyi nemətlərin hamısından daha səmərəli şəkildə istifadə edə bilər.
Yaradıcılığında fiziki tərbiyə motivləri ilə bağlı dəyərli qənaətlərə gələn böyük pedaqoq insan sağlamlığının qorunub möhkəmləndirilməsində nəfsin saxlanılmasına sağlamlıq mənbəyi kimi baxırdı. Onun fikrincə, yeyib-içmək işində daim orta həddi, qədəri gözləmək vacib məsələlərdəndir. O yazırdı: “İnsanın nəfsinin səlamətliyi bədənin səlamətliyinə dəlildir. Nəfsi səlamət şəxsin əqli kamil, fikri sabit, xəyalı vüsətli və zehni salim olur…”.
Gigiyenik amillərin əhəmiyyətinə xüsusi diqqət ayıran M.T.Sidqi insanın yaşaması və sağlamlığı üçün qida nə qədər lazımsa, o dərəcədə də təmizliyə fikir verilməsini zəruri hesab edirdi. Bu barədə yazırdı: “Təmizlik və nəzarət insanın əvvəlinci vəzifəsi hesab olmaq kimi səhhətə-bədinin də əvvəlinci əsası deməkdir. Xüsusən də təmizlik və məharət müsəlmanların qamətinə biçilmiş bir libasdır. Odur ki, deyiblər: “Nəzafət imanın əsəridir”. Və bu da məlumunuz olsun ki, təmiz köhnə çirkin libasdan əfzəldir. Təmiz və səliqəli şəxslər yediyi xörəyin ləzzətini və geydiyi libasın rahətini anlayıblar və bədənin təharət və nəzafətinə diqqət eləmək kimi, sakin olduğu mənzilin və əyləşdiyin otağın da havamı və özü təzə, təmiz olmağı lazımdır. Çünki havası qəliz və özü natəmiz məhəllərdən bir parça mərəzin zühurə gəlməyi aşikardır. Pəs buna görə cəmi, böyük və kiçiklər, ələlxüsus, məktəb uşaqları bu barədə hər nə qədər diqqət və qeyrət etsələr, yenə azdır”.
M.T.Sidqi fiziki tərbiyənin əsas amillərindən olan idman, gimnastika, oyun, turizm və s. kimi fiziki təmrinlərdən savayı, onun əsas vasitələrindən sayılan normal qida, istirahət, yuxu, rejim, mənzil və iş şəraiti, rahat geyim və sairə məsələlərə xüsusi fikir verilməsinin vacibliyini də qeyd edir. Böyük pedaqoqun fikrincə, orqanizmin səhhətinin gümrah və qıvraqlığı üçün bədən üzvlərinin təmiz və pak saxlanması, təmizliyə ciddi riayət olunması – paltar, geyim ləvazimatlarına tez-tez qulluq edilməsi mühüm şərtlərdəndir. Təmiz uşaq necə olur? Böyük filosof özü qoyduğu suala çox dəqiq və sərrast cavab verir: “Təmiz uşaq dırnaqları tutulmuş, əl və ayağı, ağzı, burnu, üstü, başı və cəmi libasları pak və pakizə olur. Tənəffüs zamanında paltarlarını əsla toza və torpağa batırmaz. Məktəbə daxil olanda libaslarına və başmaqlarına elə diqqət ilə baxar ki, nəbadə napak və natəmiz olsun. Əllərini və burnunu silməkdən ötrü həmişə cibində bir təmiz dəsmal saxlar. Bu tövr uşaqların kitablarına və dəftərlərinə baxanda insanın qəlbi fərəhlənir. Təmiz və səliqəli uşaqlar hər yerdə hörmət və rəayət görüb, hamının nəzərində məğbul olur və heç kəs onların söhbətindən və ülfətindən ikrah etməz. Əlhasil, məktəbimizin ümumi şagirdləri və nəzarətə alınıb məharət və təmizliyə diqqət etmələri lazım və bəlkə, vacibdir”.
M.T.Sidqi bütün yaradıcılığı boyu millətinin əziz balalarını nikbin, xoş ovqatlı, dəyanətli və mübariz görmək arzusunda idi. Odur ki, o hər bir gəncin öz şəxsi və ictimai gigiyena qaydalarına əməl etməyini yalnız onların deyil, ailə və məktəbin də birgə işi hesab edirdi. Böyük maarif xadimi gənclərin fiziki sağlamlığına cəmiyyətin xoşbəxtliyi, ölkənin mənəvi sərvəti kimi baxırdı.
Məşhur pedaqoq bu barədə hətta ““Məktəbi-tərbiyə”nin şagirdləri üçün ədəb qaydaları”nda da şagirdlər qarşısında tələblər qoyur, onlara ciddi əməl etməyi tövsiyə edirdi: “Məktəbə gələn vaxt şagirdin əl-ayağı, üstü-başı təmiz və dırnaqları tutulmuş, xüsusən libası pakizə olmalıdır”. Yaxud “Tənəffüs vaxtlarında təğyiri-havadan ümum şagirdlər məktəb həyətinə çıxmalıdır. Belə ki, məktəb otağında heç bir kəs qalmasın gərək” və s.
M.T.Sidqi insanın şəxsiyyət kimi yetişməsinə nüfuz edən bir sıra psixoloji komponentlərin, əxlaqi-etik keyfiyyətlərin, habelə fiziki tərbiyə amillərinin təsirini müsbət hal kimi dəyərləndirir. “Vücudu xəstə olan adam təbiətə və ruhi xəstə olan həbibə möhtacdır” deyən ensiklopedik alim, üləma psixoloq və mürşidin “həkimanə sözləri”ndə daha aydın sezilir: “Nəzafət və təmizlik artıq dlərəcədə lazım olan bir zinətdir. Buna görə də insan vücudunu, libasını, məskənini hər vaxt təmiz və pakizə saxlamalıdır. Çünki libasın və bədənin təmizliyi ruhun təmizliyinə dəlalət edir”.
M.T.Sidqi tənbəlliyin insanı fiziki və mənəvi şikəstliyə təhrik edən, onu əxlaqi simasızlığa sürükləyən, məhvə yönəldən mənfur bir vərdiş olduğunu dönə-dönə təkrarlayırdı. Böyük maarifçi zəhmətin, fiziki əməyin insan əxlaqını saflaşdıran, mənəviyyatını zənginləşdirən bir vasitə olmaqla yanaşı, həm də onun cismani möhkəmliyinə, fiziki kamilləşməsinə zəmin yaradan başlıca amil olduğunu vurğulayırdı.
“Tənbəllik və işsizlik fərq və zərurət qapısının klididir. İşlək adama ən böyük cəza bikar qalmaqdır… Tənbəlliklə keçinən adam hər umduğundan məhrum qalar… Tənbəllik və kəsalət insanın vücudunda bir böyük mərəzdir. Məsələdir ki, deyərlər: “İşləyən dəmir parıldar, işləməyən dəmir paslanar”. “Tənbəl adam badam yemək istər, amma sındırmağın zəhmətindən qaçar”.
M.T.Sidqi həmin məktəb qaydaları içərisində uşağın hafizə və səhhətinə düşmən kəsilən, onun gələcəkdə sağlamlığına sarsıdıcı zərbə vuran siqaret çəkməyin əleyhinə olaraq, bu məsələyə ciddli münasibətini bildirirdi: “Papiros və tənbəki çəkmək bilmərrə qadağani-şədid olunur. Bu əmələ cəsarət edənlər ciddi tənbeh olunacaqdır”.
Bundan başqa, həmin qaydalar siyahısında uşaqların asudə vaxtının təşkilində, onların hərəki bacarıq və vərdişlərinin formalaşdırılmasına zəmin yaradan oyunlar prosesində intizama tabe olmaq, əxlaq qaydalarına əməl etmək, kollektivçilik hissinin güclənməsi və s. kimi mənəvi-əxlaqi tələblər də qeyd edilirdi.
M.T.Sidqi insan səhhətini möhkəmləndirən təbiətin sağlamlaşdırıcı qüvvəsi olan hava, su, günəş şüası və s. vasitələrdən lazımi qaydada istifadə etməyi də tövsiyə edirdi. Çünki təmiz və açıq havada olmaq, vaxtaşırı çimmək, mütəmadi bədəni yaş dəsmalla silmək, göy çəməndə və yaşıllığa qərq olmuş bol ağac olan yerlərdə gəzintiyə çıxmaq, günəş vannası qəbul etmək və sair kimi gigiyenik amillərdən lazımınca bəhrələnmək insan sağlamlığı üçün başlıca şərtlərdəndir. İnsan həyatının xoşbəxtliyini onun sağlamlığında axtaran pedaqoq, bu qiymətsiz sərvətə yiyələnməyin qneseoloji köklərini hər bir şəxsin öz əqlində, fəhm-fərasətində görür: “…səhhət və afiyət, yəni bədənin salimliyi gözəl nemətlərinin ümdəsidir. Vücudun səlamətliyini dünya dolusu qızılnan bərabər tutmaq olmaz. Bir adamın bədəni salamat olmasa, çox şeylərin zövq və şövqündən məhrum qalar. Xülasə, səhhəti yerində olan adam bir qiymətsiz xəzinə sahibidir və bir böyük nemətə malikdir. İnsan bədənin səlamətliyindn savay, qüvvəyi-hafizə və qüvvəyi-zehniyyə və fikriyyəsinin mühafizəsinə də diqqət etməlidir. Çünki səhhəti-zehniyyənin mühafizəsi səhhəti-bədəniyyənin mühafizəsindən artıq dərəcədə lazımdır”.
Böyük maarifçinin pedaqoji görüşləri arasında fiziki tərbiyəyə dair söylədiyi qiymətli fikirlər bu gün də çox aktualdır. Şübhəsiz ki, uzun illər aparılan pedaqoji müşahidə və eksperimentlər təsdiq edir ki, şagirdlərin təhsil aldıqları məktəb binalarının sanitar-gigiyenik tələblərə cavab verməsi, sinif otaqlarının, kabinetlərin, idman və qiraət zalının, məktəbin kitabxanasının və s. təmiz və səliqəliliyi, işıqlı olması kimi amillər onların sağlamlığına, normal fiziki inkişafına müsbət təsir göstərir.
Fiziki tərbiyənin əsas vasitələrindən olan gigiyenik amillər – yuxu, qida, rejim, kollektivdə olan əhval-ruhiyyə, şəxsi və ictimai rejim xüsusi yer tutur. Çünki şagirdlərin sağlam və gümrah böyüməsində rejim müstəsna rol oynayır. Sağlamlıq isə insana şadlıq və fərəh gətirir, ona nikbinlik bəxş edir. Odur ki, Sidqi yuxu, qida və s. kimi gigiyenik amillərin normal tənziminə daim diqqət verilməsinin zəruriliyini qeyd edir: “İnsanın bədəninin səhhətinə, zehninin qüvvətinə və bəlkə, dövlət və müknətinə rövnəq və rəvac verən gecə bir az tez yatıb, sübh vaxtı bir az tez durub gəzməkdir, xüsusən xoş havalarda. Səhhəti-bədənə malik olan adamın iştəhası yerində olar və yediyi təamı yaxşı həzm edər və yuxusu həddi-etidal üzrə olar işdən çox yorğunluq bilməz. Zehni salim, fikri səlamət, vücudu pürqüvvə və ixtiyarı öz əlində olar. Hifzüssəhhətə nafe olan şeylərin cümləsindən tez yatıb tez durmaq, bədəni öz qüvvəsindən artıq yormamaq, həddindən ziyadə yeməmək, təamı dürüst və gözəlcə, naziganə çeynəmək, tərli-tərli su içməmək, hamamda çox yubanmamaq, həmişə başı sərin, ayaqları isti tutmaq, əyləşdiyi və yatdığı mənzilin havasını tazalamaq. Əlavə bədənini və libasını təmiz, pakizə saxlamaq…”.
Qidanın qəbul qaydalarını və onların normal ölçüdə qədərini göstərən, habelə bu işdə daim etidalı gözləməyi tövsiyə edən maarif xadimi çox haqlıdır. Bu, bir həqiqətdir ki, yeyib-içməkdə qədəri gözləməmək, həddi aşmaq bədənin daxili orqanlarını gücə salır, maddələr mübadiləsinin, əqli və fiziki iş qabiliyyətinin pozulması və s. kimi patoloji halların yaranmasına gətirib çıxarır. Əksinə, az yemək, yaxud vaxtında qidanın qəbul edilməməsi də orqanizmin sağlamlıq müvazinətinin itirilməsinə səbəb olur. Klassik pedaqoqumuz olan Sidqi yenə yazır: “Gündüz xabqeylulədən savay özgə vaxt yatmamaq (xabqeylulə günortadan bir saat irəliki yuxuya deyilir). Hərgah ittifaqən bəzi gecələr yuxusuz da qalsa, yenə gündüz yatmamaq. Mümkün olduqca qeyzlənməmək, zehni və xəyalı çox yormamaq. Hər bir cüzi şeydən ötrü mükəddər olmamaq və bir şeyə adət etməmək. Hər bir bihudə şeylərdən ötrü dərd və qüssə, həsrət etməmək. Özünü çox eyş və işrətə, zövq və səfayə verməmək. Əlhasil hər bir hərəkəti həddi-etiddal üzrə tutmaq hifzü-səhhətə nafedir. Bir də təbiblərin, kəmalatlı adamların və təcrübə görmüş kişilərin buyurduqlarının xilafincə hərəkət etməmək. Mümkün olduqca böyük-kiçik hifzü-səhhət kitabları vardır; hərdəm onları alıb oxumaq. Xülasə, insan üçün ən əziz və qiymətli olan səhhətin qədrü-qiymətini bilmək və mühafizə etmək şərən və əqlən fərz və vacibdir.
Yeri gəlmişkən, qeyd etmək lazımdır ki, Sidqi xoşbəxtliyi var-dövlət yığmaqda, hər cür alçaq vasitələrlə vəzifə və mənsəb qazanmaqda görənləri də kəskin tənqid etmişdir. Onun fikrincə, belə adamlar ağılca və əxlaqca naqis adamlardır. Çünki belələri “vacibi qeyri-vacibə dəyişirlər”. Şərəfi, namusu, qeyrəti mənsəbə, vəzifəyə, can sağlamlıqlarını isə pula satırlar. Elə adamlar var ki, lazımınca istirahət etməyib, öz bədənlərinin sağlamlığı qeydinə qalmayıb, özlərini və ailə üzvlərini yarıac saxlayıb çoxlu sərvət toplayırlar. Sidqi öz səhhətlərini qızıl toplamağa qurban verən adamları “ruhi xəstələr” adlandırmışdır və göstərmişdir ki, bədəni xəstə olanın sandıq dolusu qızılı olsa da, onu xoşbəxt hesab etmək olmaz, belələri ən bədbəxt adamlardır.
Onun “insanın hər şeyi – zehni, əxlaqi, mərifəti, zövqi gözəl olmalıdır”, – fikri də bunu təsdiq edir. Sidqi yazırdı ki, yaxşı əsər zehni sağlamlaşdırır, pis əsər isə zövqü korladığı kimi, əxlaqı da korlayır. Onun etikasının əsas tələblərindən biri ğu idi ki, insanın bədəni sağlam olduğu kimi, zehni də sağlam olmalıdır: Hər bir “insan bədənin salamatlığından səvayi qüvveyi-hafizə və qüvveyi-zehniyə və fikriyyəsinin mühafizəsinə də diqqət etməlidir… İnsanın zehni sağlam, fikri salamat, vicudi pürqüvvə, ixtiyarı öz əlində olmadıdır”.
Sidqinin fikrincə, ədəbiyyat bunda insana kömək edən vasitələrdən biri olmalıdır. Oxumaq, xülasə, insan üçün ən əziz və qiymətli olan səhhətin qədri-qiymətini bilmək, mühafizə etmək şərən və əqlən fərz və vacibdir.
Beləliklə, böyük maarif fədaisi, tanınmış pedaqoq, xalqımızın gözəl filosofu və şairi M.T.Sidqinin yaradıcılığında fiziki tərbiyə, fiziki mədəniyyət problemi ilə bağlı araşdırmalara hələ xeyli ehtiyac duyulur. Onun ictimai-pedaqoji irsində, fəlsəfi görüşlərində, habelə maarifçilik fəaliyyətində insan səhhətinin qorunması, sağlam həyat tərzinin formalaşdırılması, insan həyatını rövnəqləndirən sağlamlıq məsələləri, habelə insanın ruhən və cismən inkişafında fiziki tərbiyənin rolu ilə bağlı dəyərli fikirlər pedaqogika elmimizə ərmağan edilmiş əvəzsiz mənəvi sərvətlərdəndir.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(13.02.2025)
Azıx mağarası əfsanəsi
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Zahirə Cabirin nağıllarını, əfsanələrini ardıcıl təqdim etməkdədir. Nağıllar uşaqlar üçün yaradılır. Amma bu nağılları böyüklər də məmnuniyyətlə oxuyurlar və bəyənirlər. Əfsanələr isə yurdumuzun qədim tarixi, toponimləri barədə hamı üçün bir mənbədir.
Xocavənd rayonu, Azıx mağarası
Yüz milyon illər bundan əvvəl insanlar qəbilə halında yaşadıqları vaxtlarda səfalı bir meşədə iki qəbilə yaşardı. İnsanlar təbiətin onlara bəxş etdiyi qidadan – meyvə, qoz, bitki köklərindən yeyər, vəhşi heyvanları ovlardılar. Gözəl iqlim şəraiti, bol çaylar qəbilələrin sayının artmasına səbəb olurdu. Qonşu qəbilələr arasında daim yaşayış uğrunda mübarizə gedərdi. Qəbilə başçıları bir-birlləri ilə ölənəcən vuruşardılar. Havalar soyuyanda, şaxtalar düşəndə meşələrdə yaşayan qəbilə adamları heyvanları öldürübmağaralarda, kahalarda, zağlarda yaşayırdılar. Ov üstündə qəbilələr bir-birlərilə qanlı döyüşə girərdi.
Bir qəbilədə digər üzvlərdən fərqli bir-birini çox istəyən ana və oğul vardı. Oğlu hər zaman anasını qoruyur, tapdığı yeməyi anası ilə bölürdü. Nəhayət onlar bu haqsız müharibələrə dözməyib tənha yaşamaq qərarına gəldilər. Heç kəsin bilmədiyi qalın meşəliklə örtülən, iki qayalığın arasında yerləşən bir mağarada məskunlaşdılar. Ananın adı Az, oğulun adı İxo idi. Oğlu çox güclü, cəsur, döyüşkən, birnəfəsə aslanları, kərgədanları daşla vurub öldürər, azuqə götürərdilər. İxo özünü qorumaq üçün daşdan silahlar, sapand düzəltmişdi. Bir gün ana xəstələndi. Ov üçün İxo tək meşəyə üz tutdu. Ov dalınca bütün günü qaçdı, kərgədanla döyüşdə yaralandı, güclə ondan canını qurtardı, yorulub tamam əldən düşdü. Mağaraya gəlib çatanda dağdan böyük bir daş parçasınınmağaranın ağzına düşdüyünü gördü. Daş mağaranın ağzını tamam bağlamışdı. Qışqırıb Az İxo dedi, amma xəstə ana yəqin ki, ölmüşdü. Oğul Azixo deyib hayqırır, anadan bir səs gəlmədiyini görüb, həmin yeri tərk edir, qəbiləyə qayıdır. O vaxtdan bu mağara Azıx adlanır.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(13.02.2025)