İmran Verdiyev,

Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

Nurəddin Məhəmməd Şirvaninin (Xaçmazinin)  XVI əsrin II yarısında dünyaya gəldiyi ehtimal olunur. Anadan olduğu yer Oğuz rayonunun Tərkeş kəndidir. Şimali Azərbaycanda və Dağıstanda məşhur olan bir ailədə (atası da tanınmış din xadimi olub) dünyaya göz açmışdır. Əsərlərindəki qeydlərdən Şirvanın Səfəvilərə ilhaq olunduğu dövrdə yaşadığı başa düşülür.

Öz əsərlərində adını və nisbəsini belə qeyd etmişdi: “Nurəddin Məhəmməd b. Mövlana Məhəmməd Bədi' b. Mövlana Abdurrahim b. Mövlana

Mahmud b. Məhəmməd əl-Məşhur bi-Səru Fakih (Sarı Fakih Məhəmməd ləqəbi ilə məşhurdur) b. Seyid Fəthullah əl-Kumri (və ya əl-Kameri) əs-Səfəvi əl-Ələvi əl-Betuli əl-Hüseyni əl-Haçmazi et-Terkeşi Eş-Şirvâni”  

Əsasən Şirvani və Xaçmazi nisbələri ilə tanınmışdır.  Xaçmazi nisbəsinə gəldikdə onu deyə bilərik ki, Xaçmaz Şirvan əyalətinin mühüm mahallarından olub. Tərkəş kəndi də Xaçmaz mahalına daxil olan kəndlərdən biri idi.

Nurəddin Məhəmməd Şirvaninin nəsli uzun müddət təqiblərə məruz qalmışdır.  

Nurəddin Məhəmməd Şirvani özü uzun müddət Dağıstanda dini təhsil almış və Dərbənddə mühacir həyatı yaşamışdır. Bir müddətdən sonra məcburən təkrar Şirvana qayıtmış, burda gizlincə dini təlimlər keçməyə başlamışdır. Lakin təqiblərdən yaxa qurtara bilməmişdir. Ona görə də Gürcüstandan keçməklə 1640-cı illərdə ailəlikcə Türkiyəyə mühacirət etmişdir. Bursa da yaşamışdır. Bursa şəhərində məskunlaşan Əl-Şirvani o zamanın Osmanlı Şeyxülislamı ilə görüşmüş və ondan böyük dəstək almışdır. Misirdən keçməklə həccə getdiyi də məlumdur.

Əş-Şirvaninin 1065/1655-ci ildə Bursada vəfat etdiyi və onun Şerhu'l-Fıkhi'l-Ekber, Şerhu't-Telhîs fi'l-Maani ve'l-Beyân, Ta'lika 'ala-Tefsîri'l adlı əsərlərinin (əlyazmalarının) olduğu rəvayət edilir. Bu əlyazmalardakı məlumatlar sayəsində öyrənirik ki, həmin dövrün ən mühüm alimləri Şirvan əyalətinin Xaçmaz mahalının Tərkeş kəndində də (hazırkı Oğuz rayonunda) yaşayıblar. Və onların əsərləri əsrlər boyu digər torpaqlarda yaşayanlara da təsir göstərib.

Onun müxtəlif əlyazmaları Türkiyə, Misir, İran və Amerika kimi ölkələrdə saxlanılır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.11.2025)

Murad Vəlixanov, «Ədəbiyyat və İncəsənət»

Bu gün oxucularımıza "Doğma sahillər" filmi haqqında söhbət açacağam. Topladığım bir neçə diqqət çəkən məqamları paylaşmaq istəyirəm. Həmçinin filmin rejissoru Əbdül Mahmudovun filmlə bağlı fikirlərini diqqətinizə çatdıracağam.

“Doğma sahillər” barədə filmin quruluşçu rejissoru Əbdül Mahmudov danışır. “Doğma sahillər” filmi sərhədçi general Mustafa Nəsirova həsr olunub. Əhmədağa Muğanlının “Tikanlı məftillər” povesti əsasında çəkilib. Ekran əsəri bötüvlükdə sərhədçilər, onların çətin və şərəfli əməyi haqqındadır.

Sistemləri, ideologiyaları müxtəlif olan iki qonşu dövlət sərhəddə birgə iri su-elektrik stansiyası inşa etməyə hazırlaşır. Lakin bu əməkdaşlıq Qərb dairələrində müsbət qarşılanmır. Müxtəlif yollarla tikintini dayandırmağa çalışırlar. Sərhədçilərin təxribat törətməyə can atan düşmənlərlə mübarizəsi filmin əsas süjetini təşkil edir.

Filmdə xalqımızın Cənubi Azərbaycanla bağlı dərdlərinə də toxunulub. Bu xətt Araz və Aşıq Həsrət obrazları vasitəsilə göstərilib. Açıq şəkildə olmasa da, ikiyə bölünən Azərbaycan probleminin detalları tamaşaçıların diqqətinə çatdırılıb.

Filmin ssenari müəllifi Əhmədağa Muğanlı, quruluşçu recissoru Əbdül Mahmudov, quruluşçu operatoru Kənan Məmmədov, quruluşçu rəssamı Kamil Nəcəfzadə, bəstəkarı Arif Məlikov, səs operatoru  Nataliya Nuriyeva, direktorları  Akif Musayev,  Aydın Hüseynovdur.

Rollarda Rasim Balayev, Tariyel Qasımov, Həmidə Ömərova, Həsən Məmmədov, Nüsrət Kəsəmənli, Gündüz Abbasov, Gümrah Rəhimov, Ömür Nağıyev, Lev Prıqunov, Algimantas Masyulis, Nəcibə Hüseynova və başqaları çəkilib.

Tikanlı məftillərlə hasarlanan doğma sahillər

Əbdül Mahmudov: “Sovet hökumətinin dövründə kinonun ”dəmir qanun"ları vardı ki, onu heç kim poza bilməzdi. Vətənpərvər ruhlu gənclər mümkün dairədə, detalllarla, eyhamlarla, replikalarla, epizodlarla da olsa, xalqın adət-ənənələrini, ona xas xüsusiyyətləri, birliyimizi, vahid Azərbaycan haqqında fikirləri diqqətə çatdırırdı. Biz bütün riskləri gözə alaraq, lazım olanları çətinliklə icra edirdik. Məsələ burasındadır ki, o dönəmdə də, indi də milli vətənpərvərlik məsələsinin əzbabını çəkirəm.

Artıq 1988-ci ilin hadisələrinin ərəfəsində idik. Film çəkmək növbəm yaxınlaşırdı. Rəhmətlik Əhmədağa Muğanlı çox sakit, milli ruhlu, heç bir maraq güdmədən, xəlvəti olsa da xalqa, vətənə, ədəbiyyata xidmət edən biri idi.

Günlərin bir günü mənə dedi ki, iclasda sənin də film növbənin yaxınlaşdığı müzakirə olundu. Bəyan edildi ki, film çəkmək növbəsi Əbdülündür.

Əhmədağa müəllim mənə dedi ki, kinostudiyanın direktoru Cəmil Əlibəyov səni çağıracaq. Mənim də bir povestim var “Tikanlı məftillər” əsl sənlikdir. O bilirdi ki, mənim köküm, babalarım Ərdəbildən gəlmədir, həm də torpağa çox bağlıyam". Sərhəddə birləşən Azərbaycan-o taylı bu taylı film...

Ə. Muğanlı povesti Ə.Mahmudova vermək istəsə də, əvvəlcə onu tapa bilmir. Əbdül Mahmudov: “Əhmədağa müəllimdən povesti istəsəm də, əvvəlcə tapa bilmədi. Axşam isə oğlu povesti gətirib mənə verdi, mən də əsəri birnəfəsə oxuyub bitirdim. Hansi ki, həmin povest əsasında ”Doğma sahillər"i yazdıq.

Səhər saat 11.00 idi. Mənə zəng vurdular ki, direktor səni gözıəyir, gəl. Görüşdük, salamlaşdıq, Cəmil müəllimlə dərdləşdik. Olduqca yaxşı insan idi, mənə də simpatiyası vardı. Dedim, Cəmil müəllim, mən mövzuyla gəlmişəm. Gülümsəyərək dedi “nə mövzu?”. Sən demə Cəmil müəllimin də mövzudan xəbəri varmış, çünki, Əhmədağa ilə yaxın olublar, institututda bir yerdə oxuyublar.

Dedim, Cəmil müəllim, mən arifi Şirvanam, bu mövzunu çox istəyirəm. Dedi “fikrini dəyişməyəcəksən ki?” Dedim yox, mən artıq filmin eksplikasiyanı yazıram. Soruşdu ki, neçə müddətə təhvil verərsən? Dedim sabah.

İndiyə qədər yadımdadır, söhbətimiz ikinci günü oldu. Cəmil müəllim bildirdi ki, onda hazırlığını gör, bazar günü Moskvaya uçacaqsan.

Sən demə Əhmədağa müəllim gəncliyində sərhədçi olub və o vaxt Azərbaycanın Sərhəd Qoşunları komandanı general Nəsirova böyük hörməti olub. Çox gözəl bir insan idi, Əhmədağa müəllim əsərdə onun obrazını canlandırıb, povesti ona həsr edib.

Əhmıdağa Muğanlı dedi ki, general Nəsirov bizi gözləyir, gedək yanına, filmin bütün problemlərini o həll edəcək. Yəni filmin qəbul olunması, çəkilişi və s.onluqdur. Bildiyiniz kimi filmdə ağır çəkilişlər vardı. Hansı ki, sərhəd rayonlarında vertolyotlarla həyata keçirlməsi nəzərdə tutulmuşdu.

Filmin bütün çəkilişləri İran -Azərbaycan sərhəddində çəkilib. Orda bəzi kadrlar var ki, arxa planda Iranın ərazisi görünür. Xudafərin çayı, tikinti səhnələri, alma davasının hamısı məhz orda lentə alınıb. Bütövlükdə natura çəkilişlərin hamısı Naxçıvan, Ordubad, Culfa ərazisində, pavilyon çəkilişləri isə Bakıda həyata keçirilib.

Bildiyiniz kimi o vaxt əsas komandirlər ruslar idi. Mərkəzi Komitənin ideoloji katibi də rus olmalı idi. Qanun belə idi, müzakirəsiz. “KQB”də də həmçinin. Rəhmətlik Heydər Əliyev yeganə insan idi ki, azərbaycanlı olaraq onu “KQB”nin sədri seçmişdilər. Demək ki, şəxsiyyət olaraq çox yüksəlmişdi ki, onu bu vəzifəyə layiq görmüşdülər.

Nə isə, Nəsirovla görüşdük. Mənə bildirdi ki, narahat olma, Moskvaya getmək üçün səni aeroportda qarşılayıb yola salacaqlar. Mən də rahatlıq olması üçün bazar günü gedəcəyimi bildirdim.

Moskvaya yola düşdüm, “zayavka”nı aparıb verdim. Az-çox tanıyırdılar deyə, hər hansı narahatlıq olmadı. O vaxt ruslarla işləmək çox asan idi. Işimi yoluna qoyurdular, mən də onlara qonaqlıq verirdim, onların ən çox istədikləri də yeyib-içmək idi".

“Obraz hansı millətdəndirsə, elə də çək!”

Əbdül Mahmudov: "Bütün işlər yekunlaşanda baş redaktor məni qəbul etdi. Dedi “Qaçaq Nəbi”dən tanıyıram səni. Ona görə də bir xahişim olacaq. Birmənalı şəkildə nazirin və cənab generalın tapşırıq, göstərişidir ki, hansı obraz hansı millətdəndirsə elə də çəkin. Ssenaridə sonradan hər hansı dəyişiklik etməyin.

Bildirdim ki, buna qətiyyən şübhəniz olmasın. Bu minvalla filmə çox böyük aktyorlar dəvət etdim. Latviya kinosunun nəhəng bir ulduzu vardı - Masyulis, hansı ki, amerikan kəşfiyyatçısını oynayırdı. Lev Prıqnovu, Aleksandr Belovu dəvət etdim. Mən hər zaman bu fikirdə olmuşam ki, kənardan aktyor çağırılırsa, elə aktyor olmalıdır ki, dünya şöhrəti, oturuşmuş sənəti olsun. Bizim aktyorlar da onlarla təcrübə mübadiləsində işləsinlər, nəsə görüb götürsünlər. Axı nəyə lazımdır dünən çıxan aktyoru gətirim, onlar da ağzını açıb bizimkilərə tamaşa eləsin...

Artıq rejissor ssenarisini yazanda aktyorların rollarını nəzərimdə tutmuşdum. Həsən Məmmədov, Gündüz Abbasov, Həmidə Ömərova, Muxtar Manıyev, Gümrah Rəhimov kimi aktyorlar nəzərimdə idi.

Moskvada olduğum günün səhərisi təsdiq ərizəmi yazdırmaq üçün aktyorların da siyahısını təqdim etdim. Bu da onların çox xoşuna gəldi.

Bircə problem rus aktyorla oldu. O, bizim bəzi talesiz aktyorlarımız kimi idi. Çox içki düşkünü idi. Mənə dedilər ki, yaxşı aktyordur, amma həddən artıq içir. Siz tərəflərdə də belə şeylərə yaxşı baxmırlar? Gedər Azərbaycanda biabır olar. Bircə onu dəyişdik. İkinci dərəcəli bir rol idi. Mən də onun əvəzinə başqasını çağırmadım. Həqiqətən də sərhədçi olan rus oğlan vardı, onu çəkdim.

Şimali Qafqazda - Nalçikdə, Elbrus dağlarında çəkilişlər aparırıdıq. Orconikidze və Nalçikdə yerli aktyorlar götürmüşdük ki, onlar da özlərini oynayırdılar.

“Tariyel Qasımov üçün tacik rejissor xahiş etdi, mən çox utandım”

Əbdül Mahmudov: “Mən Tariyel Qasımovla tələbə yoldaşı olmuşam. Onun ekrana uyğunlaşan üzü var, bu hər adamda olmur. Ekran elədir ki, hər adamın üzü uyğun gəlmir. Mən də Tariyel Qasımovun daxili imkanlarına bələd olduğumdan, həm də tacik studiyasında oynadığı rolu görmüşdüm deyə, çox bəyənmişdim.

Rejissor Tadcivayev onu filmə çəkmişdi və Tariyelə bələd idi. Mənə dedi ki, bu ki istedadlı, məharətli aktyordur, niyə filmlərə çəkmirsiz? Məndən xahiş etdi ki, Tariyeli filmə çəkim. Düzü onun bu sözü mənə utanc verdi.

Yəni o vaxta qədər Tariyel bütün ölkələrin studiyalarında filmlərə çəkilmişdi, bir Azərbaycandan başqa.

Rasim mənim əlimdə böyüyən aktyordur. Onun bütün imkanları hamıya bəllidir, əlavə tərifə ehtiyac görmürəm. Sözsüz ki, mən əsas rolu Rasim Balayev üçün yazmışdım. Çünki, mənim bütün filmlərimdə o çəkilib. Bu zaman ona qarşı durası tərəf müqabil tapmaq lazım idi.

Baş rollarda Rasim Balayev əjdaha kimi oturuşmuş aktyor və heç vaxt baş rol oynamayan Tarıyel Qasımov.

Mən böyük ustadım Həsən Seyidbəylidən rejissor sənəti üçün böyük bir şey öyrənmişdim. Həsən müəllim ssenarini çəkilişə kimi aktyorlarla məşq edirdi.

Kinoda lazım olacaq bütün elementlər masa arxasındaca aktyorlardan alınırdı. Film çəkilməyə başlayanda hər şey tam hazır olurdu. Daha kiməsə onu et, bunu et deyilmirdi. Hamı tam hazırlıqlı şəkildə, nə edəcəyini planlı şəkildə bilirdi.

Həsən müəllim çəkiliş meydanına gələndə ancaq texniki işlərlə məşğul olurdu. Mən də onun bizlər üçün qoyub getdiyi məktəbdən bəhrələnərək, bunu davam etdirirəm. Beləcə məşqlərimiz başladı".

“Nüsrət Kəsəmənli iranlı general roluyla ağzımızı açıq qoydu”

Əbdül Mahmudov: "Filmdə daha bir nəhəng rol iranlı generalı idi. Çox fikirləşdim ki, bu rol üçün yeni sima olsun. Çünki, ilk dəfə idi ki, biz İran generalını ekrana gətirirdik.

Gözəl şairimiz Nüsrət Kəsəmənli o dövrlər bizimlə birlikdə kinostudiyada çalışırdı. Yaxşı münasibətlərimiz vardı, həmişə mənə deyirdi ki, məni bir kinoya çək.

Çox cəlbedici bir insan idi. Bir gün nəsə mənim də ağlıma batdı ki, Nüsrəti filmə çəkim. Daim filmə aid işləri davam etdirirdik. Bu Nüsrət gözümün qabağından getmirdi, fikrim onda qalmışdı. İkinci rejissora dedim ki, rəssam Kamil Nəcəfzadəni də, qrim ustası Firuzə xanımı da çağırsın. Operator Kənana da dedim ki, kameranı hazırlasın görək Nüsrət rolunun öhdəsindən necə gələcək. Ona ekranda baxmaq istəyirdim .

Bunlar getdi, biz də dekorasiyalarla bağlı bəzi şeyləri müzakirə edir, yerləri seçirdik, natura dekorasiyalarını qururduq. Bir çox şeyləri təbii olsun deyə, naturada çəkmək qərarına gəlmişdik. Həm də kinostudiyanın ab-havasından çıxmaq istəyirdik. Təxminən 1 saat vaxt keçmişdi. Bir də gördük qapı açıldı, icazəsiz, filan bir general içəri daxil oldu. Başladı İran ləhcəsində danışmağa. Hamımız məəttəl qalmışdıq. Elə bil birdən ayıldım, İlahi sənə şükür dedim, Nüsrət Kəsəmənli imiş. Hamımız çox bəyəndik onu. Həmin an heç vaxt yadımdan çıxmır, xoş bir xatirə olaraq beynimdə canlanır.

Tariyel Qasımovun məsələsi isə uzun məşqlərdən sonra müəyyən olundu. Onun tərəf müqabili bir tərəfdən Rasim Balayev, digər tərəfdən Həmidə Ömərova idi. Beləcə komanda tamamlandı, çəkilişlər başladı.

Mən hesab edirəm ki, bizim filmlər sırf aktyor işi üzərində qurulduğu üçün ömrü uzun olur. Bu səbəbdəndir ki, ən köhnə olan Məşədi Ibaddan tutmuş ta indiyə qədər çəkilən filmlərimiz sevilir və baxılır".

Rejissor çəkiliş vaxtı baş verən maraqlı anlardan danışıb: “İkinci planda görünən bütün dağlar İrana məxsusdur. Zaqafqaziya hərbi qoşunlarının baş komandanı Pskov soyadlı hərbçi idi. Vertolyotla çəkilişimiz olmalı idi. Təsadüfən marşrutu müəyyən etməmişdik. Nə isə çəkilişə başladıq, bir də baxdıq aləm dəydi bir-birinə. Sən demə bizim çəkiliş üçün istifadə etdiyimiz vertolyotu sərhəddi icazəsiz keçdiyi üçün vurmaq istəyiblər. Pskovun xəbərdarlığından sonra vertolyotu 5 dəqiqə gec endirməsəydik, bizi sərhəddə vuracaqdılar. Onlar görüb ki, qeydiyyatı olmayan vertolyot sərhəddə uçur, vurmağa hazırlaşırmışlar. Onun da əmri Tiflisdən verilirdi”.

Taleyi qara yazılan film...

Ə. Mahmudov hesab edir ki, “Doğma sahillər” iki talesiz filmindən biridir. Digər film isə “Gecə qatarında qətl”dir. O iddia edir ki, əgər filmin müəllifi başqa biri olsaydı, həmin filmlər ən sayılıb-seçilən ekran əsərlərindən olardı.

“Bir dəfə Nikita Mixalkov Rüstəm İbrahimbəyovdan soruşdu ki, bu filmi kim çəkib? Rüstəm müəllim məni göstərdi ki, bu oğlan. Nikita Mixalkov məni Moskvaya dəvət etdi ki, gəl film çək. O mənim işimi yüksək qiymətləndirdi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.11.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Üçüncü dəfə infarkt və həyata əlvida. Bax belə bir axı tale.

Gülşən Qurbanova 19 dekabr 1950-ci ildə Bakıda anadan olub. Əlibəy Hüseynzadə adına Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət İnstitutunu (indiki Azərbaycan Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti) bitirib. 16 fevral 1979-cu ildən – 17 noyabr 2006-cı ilə qədər Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrında fəaliyyət göstərib.

Rolları: Mərcan ("Mənim nəğməkar bibim", Ə.Əylisli), Eyzəngül ("Şirinbala bal yığır", S.Qədirzadə), Çiçək ("Ana laylası", İ.Coşqun), Nabat ("Tamahkar", S.S.Axundov), Şahnaz ("Şəhərli oğlan", Q.Rəsulov), Almagül ("Fudzi dağında qonaqlıq", Ç.Aytmatov), Gülarə ("Məhəbbət novellası", Ş.Xurşud və Ə.Hacıyev), Nera ("Zəncirlənmiş Prometey", C.Məmmədov), Gülnaz ("Pul dəlisi", Ə.Orucoğlu), ana ("Bala bəla sözündəndir", Ə.Əmirli) və s. Kinoda, televiziya tamaşalarında çıxış edib.

Teatrdan ayrılandan sonra Gülşən Qurbanova telekanallara dəvət alıb və uzun müddət AzTV-nin “Gəlin birlikdə gülək” adlı layihəsində çıxış edib. Bu verilişdə onun tərəf müqabilləri xalq artisti Yasin Qarayev və əməkdar artist Azər Mirzəyev olublar. AzTV-dəki layihə bitəndən çox sonralar aktrisa ANS-lə uzun müddət əməkdaşlıq edib. “Qaynar qazan” verilişinin aparıcısı kimi aktrisa və veriliş tamaşaçılar tərəfindən sevilib.

Amma Gülşən xanım bu telekanaldan incik ayrılıb, “Lider” telekanalına üz tutub və “Mikser” verilişini aparıb.

Filmoqrafiya

1. Ad günü

2. Adam ol! 2

3. Anlamaq istəyirəm

4. Arvadım Mənim, Uşaqlarım Mənim

5. Bağdada putyovka var...

6. Balıq günü

7. Bayquş gələndə...

8. Bir axşam...

9. Bir dəfə Qafqazda

10. Cin mikrorayonda

Azərbaycanın xalq artisti Gülşən Ağadadaş qızı Qurbanova 17 noyabr 2006-cı ildə televiziya proqramlarının birindən evə gələrkən üçüncü dəfə qəfildən infarkt keçirib, 56 yaşında Bakı şəhərində vəfat edib. Köhnə Yasamal qəbiristanlığında torpağa tapşırılıb.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.11.2025)

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi 

Azərbaycan maddi-mədəniyyət abidələri ilə yanaşı, flora və faunasının zənginliyinə görə də fərqlənir. Bu baxımdan ölkəmizin diqqəti cəlb edən bölgələrindən biri də Zəngilan yurdudur.

XIV əsrdə yaşamış məşhur coğrafiyaşünas və tarixçi Həmdullah Qəzvininin yazdığına görə, Zəngilan bölgəsi hələ qədim zamanlardan sıx meşələri, münbit vadiləri, yaşıl bitki örtüyü, gur sulu çayları ilə diqqəti cəlb edib. Çinar meşəsi təkcə Zəngilan rayonunun deyil, bütün Azərbaycanın flora-faunasının zənginliyində mühüm yer tutur. Mənbələr sübut edir ki, Azərbaycan Respublikasının Zəngilan rayonunda, Bəsitçay hövzəsində yerləşən təbii çinar meşəsi sahəsinə, ağacların fiziki sağlamlığına, görünüşünə görə dünyada ikinci, bəlkə də birinci meşədir.

Coğrafiyaşünas tədqiqatçı Oqtay Ələkbərov qeyd edir ki, çinar (Platanus) - çinar fəsiləsinin bitki cinsindən olmaqla tarixi çox qədim olan Kaynazoy erasının üçüncü dövr florasının yadigarı sayılır. Digər müəlliflər və coğrafiyaşünaslar qeyd edirlər ki, Zəngilan çinarı görkəminə, fiziki vəziyyətinə, nadir bioekoloji əlamətinə görə bənzərsizdir və onu Şərqin florasının mirvarisi, möhtəşəm gövdəsi və füsunkarlığına görə isə Cənubun nəhəng ağacı adlandırırlar.

Bu fikirləri isə Bakı Dövlət Universitetinin professoru, tarixçi alim İbrahim Zeynalov söyləyib: çinar meşəsi çox nadir yaşıllıq, füsunkarlıq mənbəyidir və Zəngilan bölgəsi üçün xüsusi, əvəzolunmaz gözəllik verirdi. Zəngilan çinarları dünyada bitən 8 çinar növündən biri idi. Çinar ağacının Azərbaycanda iki növünün mədəni mənşəli və yabanılaşmış növlərinin bitdiyi məlumdur. Azərbaycanda yayılan çinar növünün əsasını Zəngilan çinarları təşkil edir. Bu çinar növü Şərq çinarı və ya barmaqyarpaqlı çinar adlanır. Şərq çinarı dünyanın bir sıra bölgələrində, o cümlədən Yunanıstanda dağ ətəklərində, Aralıq və Egey dənizləri sahillərində, Kipr, Krit və Rodos adalarında, kiçik və orta Asiyada, Cənubi Qafqazda geniş yayılıb. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti zamanında sahəsi 120 hektara yaxın olan Zəngilanda Çinar meşəsi bütünlüklə Azərbaycana məxsus idi. Azərbaycanda sovet hakimiyyətinin elə ilk illərində Zəngəzur torpaqlarının Ermənistana verilməsi ilə Bəsitçay vadisindəki çinar meşəsinin bir hissəsi - Xaçın çay və Şixavuz çay vadiləri boyunca yayılan ağacları indiki Ermənistanın Qafan rayonunun Nerkin-Hand, Sav və Şixavuz kəndləri ərazisində qalıb. Beləliklə, ermənilər keçmiş sovet himayədarlarının əli ilə çinar meşəsinin də bir hissəsi işğal etdilər.

Görkəmli təbiətşünas alim, akademik Həsən Əliyevin təşəbbüsü ilə nadir təbiət abidəsi olan çinar meşəsini qorumaq məqsədilə Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin 1974-cü il 4 iyul tarixli qərarına əsasən, Zəngilan rayonunun ərazisində 117 hektar sahəni əhatə edən Bəsitçay Dövlət Təbiət Qoruğu yaradılıb. Çox təəssüf ki, 1980-ci ildə çinar meşəsinin ümumi sahəsi 10 hektar azalaraq, 107 hektar təşkil edib. Hesablamalara görə, Azərbaycanda çinar meşəsinin ümumi sahəsi 120 hektara yaxındır. Zəngilanın çinar meşəsi Avropada ən böyük, dünyada isə Kanadadan sonra ikinci yeri tutur. Hazırda Kanada dövlətinin bayrağının üzərindəki Şərq çinarı yarpağının təsviri uzun müddətdir ki, Kanadanın rəmzinə çevrilib. Bununla yanaşı, bir çox müəlliflər öz tədqiqatlarında hətta belə qənaətə gəlirlər ki, Zəngilanın çinar meşəsi - Şərq çinarı meşəsi dünyanın ən böyük meşə zolağıdır.

Tədqiqatçı, coğrafiyaşünas Oktay Ələkbərov da öz araşdırmalarına əsaslanaraq belə bir nəticəyə gəlir ki, Zəngilanın çinar meşəsi Yer kürəsinin ən böyük çinar meşəsidir və bu meşə massivi sahəsinin böyüklüyünə görə dünyada birincidir. Alimlərimizin qeydlərinə görə, Şərq çinarları tez böyüyən, susuzluğa davamlı və uzunömürlü ağaclar sırasına daxildir. Çinarlar 200-300 ilə qədər yaşaya bilir. Çinar ağacı müxtəlif məqsədlər üçün istifadə baxımından da olduqca dəyərli hesab edilir. Onun materiallarından tikinti materialı kimi, parket, mebel istehsalında, gəmiqayırmada və həmçinin dekorativ ağac kimi yaşıllaşdırmada istifadə edilir.

“Zəngilanın çinar meşəsi təkcə yerli mütəxəssislərin, coğrafiyaşünas alimlərin deyil, həm də dünya elminin görkəmli tədqiqatçılarının diqqətini cəlb edib. Tədqiqatçı, coğrafiyaşünas Oqtay Ələkbərov “Zəngilanın çinar meşəsi” yazısında bir sıra yerli və xarici alimlərin Zəngilan çinarları ilə yerində tanış olmaq üçün meşəyə gəldiklərini qeyd edir. Ekspedisiya nümayəndələri Zəngilan çinarları ilə yerində tanış olaraq, onların hündürlüyü, diametri, xüsusiyyətləri, görkəmi haqqında ətraflı məlumat toplayıb və öz yazılarında bunlardan bəhs ediblər. Alimlərin fikrincə, çinarlar çay boyunca yayılmağa meyillidirlər. Görünür, Azərbaycanın flora-faunasından asılı olaraq ölkəmizin ərazisində çinar ağacları daha çox təbii yolla cücərib, bitir, böyüyür. Bu baxımdan Zəngilan rayonunda formalaşan, nəhəng bir görkəm alan və gözəlliyə çevrilən çinar meşəsi Zəngəzur silsiləsinin şərq yamaclarından başlayır və axan Bəsitçay boyunca 12-15 kilometr ərazidə yayılıb.

“Ermənistanın təcavüzü nəticəsində digər tarixi və mədəni abidələrimiz kimi, Zəngilan çinar meşəsi də mənfur qonşularımız tərəfindən vəhşicəsinə talan edilib.

Sentyabrın 27-dən Ermənistanın Azərbaycana qarşı növbəti hərbi təcavüzündən sonra ordumuz əks-hücum əməliyyatlarına başlayaraq Dağlıq Qarabağ bölgəsində bir sıra əraziləri, o cümlədən Zəngilan şəhərini, rayonun bir sıra kəndlərini, Mincivan və Ağbənd qəsəbələrini, o cümlədən çinar meşəsini erməni işğalından azad etdi. Əminik ki, işğaldan azad olunmuş ərazilərimiz dövlətimiz tərəfindən abad və dilbər guşələrə çevriləcək. Həmçinin çinar meşəsinin əvvəlki vəziyyəti, görkəmi, gözəlliyi, füsunkarlığı özünə qaytarılacaq və yenə də dünyanın diqqət mərkəzində olacaq”, - deyə professor İbrahim Zeynalov fikrini yekunlaşdırıb.

Biz də buna inanırıq!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.11.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi yazar Norveçdə yaşayan soydaşımız Hadi Qaraçaydır.

Hadi Qaraçay

Norveç

YALNIZLIĞIN AYRISI

Hər şeyi qalan yerindən başladıq

Yoldaşlığı da!

Dəniz,

Qoyub getdiyimiz sahildə uzanmışdı.

Ağ papaqlı dağ, yekə bir yumaqdır

Düşdüyü yerdə qalıb.

Hər şeyi qaldığı yerdən başlamaq

Yoldaşlığı da.

Orman yorğun ağaclarıyla

Yaşıl gözləriylə

Balıqlı çaylara laylay oxuyar.

Mən,

Sizin qapınıza gəlləm

Döyəcini tapanmaram,

Sən bizim qapıya gələrsən, Qaraçay yoxdur!

Vikinqlərin də gözəl qızları olurmuş deyə içindən keçməsin

Mən Kamtalın qayalıqlarında qurumuş palıdam qızım.

Hər şeyi olduğu yerdən başlamaq

Qurumuş palıdları deyil ancaq,

Qurumaq,

Ağac dilində qarşı qoymaqdır

Yalnızlığa

Sahildə uzanmış dəniz olsa belə.

Ayrılığa

Dağ boyda yumaq olsa belə.

Sənsizliyə

Yaşıl gözlü bir ormanın qucağında 

ağac olsa belə...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.11.2025)

Murad Vəlixanov, “Ədəbiyyat və İncəsənət”

Xalqımızın azadlıq mübarizəsinin əsas mərhələlərindən birini təşkil edən 17 Noyabr – Milli Dirçəliş Günü Azərbaycanın müstəqilliyinin bərpa edilməsində tarixi rol oynayıb.

 Tariximizə Milli Dirçəliş Günü kimi düşən 17 noyabrın mənəvi əsasları isə əslində ötən əsrin 60 illərinin sonlarından Ulu Öndər Heydər Əliyevin Azərbaycana rəhbərlik etdiyi dövrdən başlamışdır. Xalqa sağlam ruh və özünü dərk gətirən Heydər Əliyev Sovet ideologiyasının sərt qadağalarına baxmayaraq, milli-mənəvi dəyərlərə, elmin, mədəniyyətin dirçəlişinə xüsusi önəm verdi. Azərbaycan əsl intibah və dirçəliş dövrünə qədəm qoydu. Məhz Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə dünyanın müxtəlif ölkələrində təhsil alan milli ruhlu alimlər və ziyalılar ordusu yetişdi. Ulu Öndərin Respublikada yaratdığı bu mənəvi, psixoloji, iqtisadi baza təxminən 20 il sonra Sovetlər birliyi dağıldıqdan sonra xalqın dayağı oldu.

Erməni separatçılarının  Topxana meşəsində törətdikləri vəhşiliklər, Ağdamda isə iki azərbaycanlının qətlə yetirilməsi Bakıda milli hissləri daha da alovlandırdı. XX əsrin əvvəllərində istiqlalın ləzzətini dadan xalq bu dəfə müstəqillik arzularını reallaşdırmaq üçün tarixi bir fürsətin yarandığını hiss etdi. 1988-ci ildən başlayaraq Azərbaycanda milli istiqlal hərəkatı geniş vüsət aldı. Məhz həmin  ilin noyabrın 17-də Bakının əsas meydanı sayılan Azadlıq meydanında Sovet dövlətinin xalqımıza qarşı apardığı antiazərbaycan siyasətinə, həmçinin faşizm ideologiyası ilə silahlanmış ermənilərin torpaqlarımızda törətdiyi vəhşiliklər,  soydaşlarımızın amansızlıqla  qətlə yetirilməsi, azərbaycanlıların Ermənistandan kütləvi surətdə deportasiya edilməsinə  etiraz əlaməti olaraq Azərbaycan ictimaiyyətinin sonu bilinməyən mitinqi başlandı.

Bakının mərkəzində  Azadlıq Meydanına axışan xalq kütlələri 70 il Azərbaycanı müstəmləkə əsarətində saxlayan Sovet imperiyasına qarşı ilk kütləvi etiraz səsini qaldırdı. Bir yumruq kimi sıx birləşərək bütün dünyaya sübut etdi ki, xalqımız azad olmağa layiqdir.   Qüdrətli xalq hərəkatının əzəməti Respublikamızın bütün şəhər və rayonlarını bürüdü. Dekabrın 4-dək davam edən mitinqlər SSRİ-də ən iri miqyaslı kütləvi etiraz aksiyası idi. Bunları görən rəsmi Moskva Azərbaycanda  ilk dəfə fövqəladə vəziyyət elan edərək,  SSRİ-in müxtəlif ərazilərindən dislokasiya edilmiş Daxili Qoşun Qüvvələrini Meydanda yerləşdirməklə dekabrın 3-dən 4-ə keçən gecə  mitinqi dağıtdı. Lakin o zaman Xalq hərəkatı parçalansa da, millət öz arzusuna çatdı. Noyabrın 17-dən başlayan Meydan hərəkatı Azad Azərbaycanın təməlini qoydu.

Lakin 1988-ci ildə Xalq hərəkatı alovlananda Azərbaycana rəhbərlik edən siyasi qüvvələr mövcud vəziyyəti qiymətləndirə bilmədi. Xalqın maraqlarından daha çox, imperiyanın və özlərinin maraqlarını düşünən bu siyasətbazların siyasi savadsızlığı üzündən xalqımıza qarşı 1990-cı ilim 20 Yanvar faciəsi baş verdi. Bir-birini əvəzləyən o zamankı  hakimiyyətin  xalqın dirçəliş və oyanışını  mütərəqqi səmtə yönəltmək iqtidarında olmadığından xalq  yenə də Ulu Öndər Heydər Əliyevə üz tutdu.

1990-cı il  noyabrın 17-də Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Sovetində yeni tərkibdə keçirilən ilk sessiyada  Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin üçrəngli bayrağı Dövlət bayrağı kimi qəbul edildi və bununla  əlaqədar Azərbaycan Ali soveti qarşısında vəsatət qaldırdı. Beləliklə milli dirçəlişdən milli tərəqqiyə uzanan yolun başlanğıcı qoyuldu.

1991-ci ilin mart ayında  Azərbaycan SSRİ Ali Sovetinin iclasında çıxış edən Ulu Öndər Heydər Əliyev gələcək mübarizə və inkişaf yolunu müdrikliklə bəyan edərək belə deyirdi: “Azərbaycan xalqı birləşməli, öz müqəddəs torpaqlarını göz bəbəyi kimi qorumalıdır.  Azərbaycan Respublikası iqtisadi və siyasi müstəqillik yolu ilə getməli, tam istiqlaliyyət uğrunda mübarizə aparmalıdır”. Ümummilli lider Heydər Əliyev bütün həyatı boyu bu müqəddəs amala sadiq qaldı, xalqın və Vətənin istiqlalı uğrunda fədakarlıqla mübarizə apardı. 17 noyabr bir daha göstərdi ki, bütün ciddi-cəhdlərə baxmayaraq, azad yaşamaq haqqına malik olan bu yolda bütün çətinliklərə sinə gərən xalqı daha müstəmləkə əsarətində  saxlamaq qeyri-mümkündür.

Fərəhli haldır ki, bu gün xalqımız Milli Dirçəliş Gününü 30 ilə yaxın ərazilərimizin 20 faizini işğal altında saxlayan, 28 il ərzində ATƏT-in Minsk qrupunun, BMT Təhlükəsizlik Şurasının qəbul etdiyi qətnamələrin tələblərinə məhəl qoymayan Ermənistan Silahlı Qüvvələrinə qarşı 44 günlük Vətən müharibəsində  ölkə Prezidenti,  Ali Baş Komandanı  cənab İlham Əliyevin rəhbərliyi altında Müzəffər Ordumuzun yağı düşmən üzərində Möhtəşəm Zəfəri ilə  qeyd edir. Ulu Öndər Heydər Əliyevin siyasi varisi ölkə Prezidenti  cənab İlham Əliyev iki il öncə Dirçəliş günü ərəfəsində Azərbaycan tarixinin ən parlaq səhifəsinə imza ataraq  mümkünsüz olanı mümkün etdi. Azərbaycanın ən böyük probleminə son qoydu, ən böyük milli məsələsini həll etdi. Yaratdığı Rəşadətli Azərbaycan Ordusu onun rəhbərliyi altında təqribən 30 illik əsarətdən sonra torpaqlarımızı erməni işğalından azad edərək dövlətimizin ərazi bütövlüyünü təmin etməklə xalqımızın milli qürurunu özünə qaytardı. Bu gün müdrik lideri, və yenilməz sərkərdəsi cənab İlham Əliyevin ətrafında  bir yumruq kimi birləşən xalqımızın birliyi və həmrəyliyi bir daha dünyaya göstərdi ki, xalqımızın  iradəsini heç bir qüvvə  sındıra bilməz. Bu gücün bəxş edəcəyi  daha böyük zəfərlər isə hələ qarşıdadır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.11.2025)

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun prezidenti Aktotı Raimkulova İstanbul  şəhərində keçirilən “Qlobal Yenidənqurulma: Keçmişdən Yeni Reallıqlara” mövzusunda təşkil olunmuş TRT World Forum 2025-də iştirak edib.

Xanım Raimkulovanın forumda iştirakı mədəniyyətin xalqlar arasında qarşılıqlı anlaşma və əməkdaşlığın güclənməsində mühüm vasitə olduğunu göstərir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına Fonddan bildirilib ki, tədbirin məqsədi qlobal miqyasda sülh, təhlükəsizlik, iqtisadi inkişaf, mədəniyyətlərarası dialoq və yeni geosiyasi reallıqlar fonunda beynəlxalq münasibətlərin gələcəyinə dair fikir mübadiləsi aparmaq, həmçinin qarşılıqlı əməkdaşlıq imkanlarını müzakirə etməkdən ibarətdir.

2017-ci ildən bəri təşkil olunan TRT World Forum, dünyanın müxtəlif regionlarından dövlət və hökumət nümayəndələrini, alimləri, media və fikir liderlərini bir araya toplayan geo-siyasi cəhətdən önəmli platformaya çevrilib.

Açılış mərasimində Türkiyə Respublikasının Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan çıxış edib. Mərasimdə həmçinin TRT-nin Baş direktoru Mehmet Zahid Sobacı və SETA-nın baş direktoru Burhanəddin Duran çıxış ediblər. Rəsmi məlumata görə, builki forumda 35 ölkədən 1 500-dən çox iştirakçı və 132 spiker yer alıb.

Aktotı Raimkulova “Mərkəzi Asiyada Mədəni Diplomatiya və Kollektiv Kimlik: Regional Əlaqə və Birliyə Aparan Yollar” adlı Ekspertlər Dəyirmi Masasında spiker qismində çıxış edib.

Panel zamanı Aktotı Raimkulova Fondun fəaliyyəti, həyata keçirilən layihələr və Türk dünyasında mədəni inteqrasiyanın gücləndirilməsi istiqamətində görülən işlər barədə fikirlərini bölüşüb.

Xanım A. Raimkulova, həmçinin Fondun YUNESKO, İSESKO, Türk Dövlətləri Təşkilatı (TDT), TÜRKSOY, Türk Akademiyası, TÜRKPA və digər beynəlxalq qurumlarla əməkdaşlığını qeyd edərək, bu tərəfdaşlıqların Türk dünyasının səsinin qlobal səviyyədə eşidilməsinə imkan yaratdığını diqqətə çatdırıb.

Paneldə akademik mübadilələrin, ortaq dil və təhsil proqramlarının insanların bir-birinə yaxınlaşmasında mühüm rol oynadığını qeyd edən Fond prezidenti bu istiqamətdə həyata keçirilən layihələr - “Türk ədəbiyyatının inciləri”, “Türk dünyasının elmi inciləri”, “Türk dünyasının görkəmli şəxsiyyətləri” və “Türk Dünyasının Tarixi İnciləri” seriyaları, eləcə də TurkDiscovery adlı rəqəmsal platformanın beynəlxalq səviyyədə maarifləndirici rolunu xüsusi vurğulayıb.

Aktotı Raimkulova həmçinin Fondun mədəni irsin qorunması və təqdimatı sahəsində həyata keçirdiyi nümunəvi layihələr –“Türk dünyasının mədəni kodu” Türk dünyasının mədəni irsi kataloqu və “Türk Folklor İrsi” adlı Antologiyası, “Divanü Lügat-it-Türk”ün 950 illiyinə həsr olunan beynəlxalq konfrans, Aşıq Ələsgərdən Üzeyir Hacıbəyliyə yubiley tədbirləri, “Qurama” sənəti festivalı, “MIRAS” etnodizaynerlər forumu və digər təşəbbüsləri barədə də məlumat verib.

Onun sözlərinə görə, Fondun əsas məqsədi keçmişin irsini gələcəyin dəyərlərinə çevirmək, mədəniyyət vasitəsilə xalqlar arasında dayanıqlı əməkdaşlıq, dialoq və birliyi möhkəmləndirməkdir.

TRT World kanalının aparıcısı və müxbiri Cəffər Hasnainin moderatorluğu ilə baş tutan sessiya müzakirəsində, Qırğız Respublikasının sabiq Baş naziri Joomart Otorbaev, Qırğız Respublikasının keçmiş mədəniyyət, informasiya, idman və gənclər siyasəti naziri Azamat Jamankulov, TÜRKSOY-un Baş katibi Sultan Rayev və Avropa İttifaqının Mərkəzi Asiya üzrə xüsusi nümayəndəsi Eduards Stiprais və çıxış ediblər.

Müzakirə sessiyası Mərkəzi Asiyada mədəni diplomatiyanın, ortaq kimlik və mədəni irsin regional əməkdaşlıqda oynadığı rola həsr olunub.  Tədbirdə beynəlxalq təşkilatların nümayəndələri, dövlət rəsmiləri, ekspertlər və media təmsilçiləri iştirak ediblər.

Əlbəttə ki, məqsədi qlobal miqyasda sülh, təhlükəsizlik, iqtisadi inkişaf, mədəniyyətlərarası dialoq və yeni geosiyasi reallıqlar fonunda beynəlxalq münasibətlərin gələcəyinə dair fikir mübadiləsi aparmaq, həmçinin qarşılıqlı əməkdaşlıq imkanlarını müzakirə etmək lan bir forumun faydası böyük olubdur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.11.2025)

.

Təranə Məmmədli,

yazıçı, dramaturq, tərcüməçi. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Əziz dostlar, hörmətli oxucular! Uzun fasilədən sonra sizi yenidən “Səmimi söhbət”imə qatılmağa dəvət edirəm. Bugünkü qonağım  Sumqayıt Şəhər İcra Hakimiyyəti yanında İctimai Şuranın sədri, həkim, yazıçı, publisist, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, Prezident mükafatçısı, Sumqayıt Dostlar Klubunun sədri Hümbət Quliyevdir (Həsənoğludur). Həmsöhbətim çox maraqlı insandır. Düşünürəm ki, söhbətimizə qatılsanız peşiman olmazsınız.

Sual: Sizcə Hümbət Quliyev kimdir?

Cavab: İnsan. Azərbaycanlı. Özünü və həyatı dərk etməyə çalışan adam.

Sual: Sizcə insan özünü dərk etmək üçün nə etməlidir?

Cavab: Dərk sözü ilk olaraq anlamaq mənasındadır. İnsan da meyvə kimi yetişir. Meyvəni günəş yetişdirirsə, insan ilk olaraq özü özünü yetişdirir. Təbii ki, ailənin, məktəbin, cəmiyyətin də rolu bu işdə önəmlidir. İnsan ömrü boyu oxuya- oxuya, düşünə- düşünə də özünü, yaşadığı dünyanı anlamağa çalışır. Bu dünyaya niyə gəldiyini, nə üçün gəldiyini araşdırmağa cəhd edir. Dərk üçün insan ömrü boyu öz qarşısında suallar qoyub, onlara cavab axtarmağa çalışmalıdır. Bu səbəbdən təhsilin əsas prinsipi davamlılıqdır. Qərb təzəlikcə qəbul edib ki, təhsillənmə  ömür boyu davam etməlidir.  Müsəlmanlar bunu çoxdan bilirlər, çünki müqəddəs Quran deyir ki, “beşikdən qəbr evinə qədər öyrənmək lazımdır.” Beləliklə, dərk ömrü boyu insanı müşayət edən ağıl, təfəkkür prosesidir.

Sual: Siz göz həkimisiniz. Uzun illər minlərcə insanın gözünə nur vermisiniz . "Gözlər qəlbin aynasıdır" ifadəsini elm də təsdiq edirmi?

Cavab: Maraqlı sualdır. Gözlər haqda mühazirələr oxumuş insan olduğum üçün qısa cavaba sığışmaq çətin olacaq. Mən hətta gözlərlə bağlı bir Quran ayəsi açmışam, Azərbaycan Dövlət Televiziyasında ayrıca veriliş olub bu barədə. Sualınızla bağlı. Gözlər həqiqətən də insanın daxili hisslərini, emosiyalarını əks etdirir. Hesab edirəm ki, insan baxışı ali ünsiyyət formasıdır. İnsana da heyvanlar kimi danışmaq qabiliyyəti verilməsəydi, insanlar daha yaxşı cəmiyyətdə yaşayardılar. Ən azı gözlərin yalan danışa bilməmək qabiliyyətinə görə. Yalan danışanlar gözlərini bu səbəbdən gizlətməyə çalışırlar. Qara eynəklər də günəşdən çox qarşıdakı insanı aldatmaq vasitəsidir. Bir baxış yüz sözün çatdıra bilmədiyini bir anda çatdırar. İnsan özünü sevincli göstərə bilər, amma kədərlidirsə, gözləri kədərli qalacaq, yalandan qəhqəhə cəkib gülsə belə. Mən deyirəm ki, göz həqiqət carçısıdır. Sevgini də ən dəqiq ifadə edən gözlərdir. Sevən gözləri heç bir gözlə səhv salmazsan. Ruhlar haqda insan heç nə bilmir. Quranda da bu təsbit olunub. Amma mülahizə olaraq gözlərlə ruhun bağlılığını təsdiqləyərdim.

Sual: Yazıçılıq, həkimlik üstəgəl həyat təcrübəniz sizi müdrikləşdirib. Bunu çəkinmədən deyirəm, çünki hekayələriniz, esseləriniz və xüsusilə, aforizmləriniz buna bariz nümunədir. Özünüzü bu nəticə qane edirmi?

Cavab: Heç kəs sterotiplərdən xali deyil. Mənim də bir neçə ali təhsilim var, çoxlu kitablar oxumuşam, 40- a yaxın ölkədə olmuşam, Rusiyada, Almaniyada həkim işləmişəm, həkim kollektivlərinə başçılıq etmişəm. Beş dilə tərcümə olunmuş əsərlərimi 14 kitabda cəmləşdirmişəm.  6 mindən çox aforizmim var və ən azı say baxımından türk dünyasında öndəyəm. Bəlkə də daha böyük coğrafiyada.

Bu sualınızdan istifadə edib bir məsələni vurğulamaq istəyirəm. Ermənilər bütün(!) atalar sözlərimizi erməni dilinə tərcümə edib dünyaya yayıblar. Bizim Elmlər Akademiyasının müvafiq qurumu bu faktı rəsmən təsdiqləyib. Və o atalar sözlərimizi, təəssüf ki, Qarabağımızı qaytardığımız kimi qaytara bilməyəcəyik.

Nəzərə alsaq ki, aforizm elə müəllifi bəlli atalar sözüdür, mən ədəbi irsimizə, daha ermənilərin sahib çıxa bilməyəcəkləri 6 mindən çox atalar sözü əlavə edirəm.

Amma bir fenomen haqda deməliyəm, mən onu “Allahın insanla zarafatı” adlandırmışam. Allah insanın içinə öyrənmək istəyi adlı bir fitrət qoyub. İnsan həmişə məlumatlanmağa, öyrənməyə həvəslidir. Amma nə qədər çox oxuyursa, xüsusən də çox öyrənirsə, daha çox səy göstərirsə, mütləq bir nəticəyə gəlir ki, onun bildikləri heç zərrə belə deyil. Mən də özüm üçün bu nətcəyə gəlmişəm.

Müdrikliyim varsa, o yalnız Allahın zarafatını təbəssümlə qarşılamağa çatır.

Sual: Vətənpərvərsiz. Bu yazılarınızdan hiss edilir.  Qarabağ dərdi çəkənlərdən olmusunuz uzun illər.  Hekayələrinizin birində adi orta məktəb müəllimi Fransa prezidentinə tarix dərsi keçir və “Qarabağ Azərbaycandır!” deməyə məcbur edir. Sizin üçün vətən nədən başlayır?

Cavab: Uşaqlığım Qarabağda- Cəbrayılda nənəmin yanında keçib. Döşəməsi torpaq, damı qarğı, ortasında odun peçi, adı çavıstan olan evdə elə ikimiz qarşılıqlı və sonsuz bir sevgi içərisində yaşayırdıq. Məndə yaxşı nə varsa, nənəmdəndir. Onun danışdıqları nağıllar mənim təfəkkürümü formalaşdırıb. Uşaq təfəkkürünün inkişafı üçün nağıldan təsirli heç nə yoxdur. Vətənimi də, onun qəhrəmanlarını da mənə elə nənəmin nağılları sevdirib. Məmnuniyyətlə deyirəm ki, mənim üçün vətən nənəmdən başlayir.

Sual: Yazılarınız həmişə oxucuya nəsə öyrədir. Bu bir missiyadır bəlkə?

Cavab: Tarix boyu Azərbaycan ziyalılarının, hansı peşə sahibləri olmalarından asılı olmayaraq bir maarifçilik missiyaları olub. Ümumiyyətlə, bildiyini bölüşmək savab işlərdən biridir. Elə gətirib ki, mən çox yaxşı təhsil almışam, yaxşı kitablar oxumuşam, dünyanı gəzmişəm. Bildiklərimlə, təəssüratlarımla da həvəslə bölüşürəm.

Sual: Sizin ən çox sevdiyim “Fotoqraf” adlı bir hekayəniz var. Bu kiçik hekayə dünya miqyasına çıxarılmağa layiq bir hekayədir, məncə.  Nə xoş ki, hekayənin əsas görünməz qəhrəmanı qadındır. Həyatda qadınlara münasibətiniz hekayədəkindən çox fərqlidir?

Cavab: Çətin sualdır. Etiraf edirəm ki, mənim qadınlara münasibətim, yumşaq desəm, birmənalı deyil. Kişi və qadın arasındakı fizioloji, psixoloji və digər fərqliliklər çox vaxt ziddiyyətlərə səbəb olur. Bir yazımda bu haqda geniş yazmışam. Qadın kişinin qabırğasından yaradıldığından təhtəlşüur səviyyəsində kişi özünü qadından üstün sayır.  Elə həmin səviyyədə qadın kişini doğduğundan onu özünə borclu sayır. Əslində qadın və kişini ayrı- ayrılıqda götürüb analiz etmək qüsurlu yoldur. Hər iki cinsi Allah yarımçıq yaradıb və yalnız onlar birlikdə olanda tam varlığa çevrilirlər. Eyni zamanda bir prinsipial məqam var.

Hər insan iki hissədən, sağ və sol hissədə ibarətdir. Sağaxaylarda, sağ qulaq, sağ göz, sağ ağ ciyər, sağ böyrək solda olanlardan azacıq qüvvətlidir. Solaxaylarda əksinə. Məsələn hər iki göz eyni gücdə olsa, insan görməz.  Cüt orqanların hamısında bu prinsip mütləq gözlənilir, yəni biri bir az öndədir. Qırıcı təyyarələrdə iki pilot olur. Mütləq biri aparıcı olmalıdır, ikisi də eyni zamanda idarə edə biməzlər, əks halda təyyarə qəzaya uğrayar. Qadın kişi münasibətlərində də az da olsa, kişi qabaqda olmalıdır. Quran da buyurur: onlar( kişilər) bir addım sizdən öndədirlər. O qadınlar ki, kişilərlə münasibətdə o addıma riayət edirlər, xoşbəxt olurlar. Harda ki, qadın bu mütənasibliyi pozur, problemlərlə üzləşir.

Müasir ailələrdə, təəssüf ki, bu prinsip pozulduğundan fəsadlar yaşanır. O qadın ki, öz kişisini başının tacı sayır, kişi onu öz şahzadəsi edir və belə şahzadə üçün dağları yerindən oynatmağa hazırdır. Etiraf edək ki, mənəvi dəyərlərimizə, həmçinin ailə dəyərlərimizə Qərb institutları tərəfindən güclü basqı var. Öz dəyərlərimizi qorusaq, xalqımızı da qoruyacayıq. Prezidentimizin bu sahədəki mövqeyi birmənalıdır. Bizə yad dəyərlər lazım deyil, öz dəyərlərimizi qoruyub yaşatmalıyıq. Bir alman dostum mənə dedi ki, biz dəyərlərimizi qoruya bilmədiyimizdən, emiqrantların uşaqlarına güvənmək məcburiyyətindəyik. Heç olmasa, siz öz dəyərlərinizə sahib çıxın. Qadının da azərbaycan ailəsində çox yüksək və şərəfli yeri həmişə olub. Amma nənələrimiz babalarımızın yanında öz yerlərini heç vaxt səhv salmayıblar.

Sual: Doktor, həkimlərə həmişə yaxşı mənada qibtə etmişəm. Sizə həm də bu qədər dərin bilikli , bu qədər geniş dünya görüşlü olduğunuz üçün qibtə edirəm. İncimirsiz ki?

Cavab: Necə inciyə bilərəm ki? Bilirəm ki, həkim olmaq arzunuz olub. Allah kimin arzusunu yerinə yetirmirsə, deməli onun üçün o arzudan da yaxşı nəsə hazırlayıb. Siz öz sahənizdə çox uğurlu olmusunuz, Maşallah. Ədəbiyyat sahəsindəki uğurlarınız çoxşaxəlidir. Hesab edurəm ki, siz ədəbiyyatımızın həkimisiniz və yazarlarımızın əsərlərinə dolğun ədəbi diaqnoz qoyursunuz.

Sual: Siz Azərbaycanda və bir çox digər ölkədə analoqu olmayan Sumqayıt Dostluq Klubu yaratmısınız. Bir qədər bundan danışsaydınız maraqlı olardı.

Cavab: Həqiqətən Sumqayıt Dotlar Klubunun anoloqu yoxdur. Süni intellektlərə də sual vermişik, cavab belə olub ki, dünyada bu kimi Klub yoxdur. Uzağı demirəm, heç Bakıda da yoxdur. Şəhər və Respublika səviyyəsində tanınmış yazarların, həkimlərin, alimlərin 9 il birlikdə olmaları həqiqətən qürurvericidir.

21 nəfərdən ibarət İdarə Heyəti, ilk növbədə, gənc nəslin düzgün tərbiyəsi, onlara mənəvi dəyərlərimizin aşılanması istiqamətində məqsədli işlər görür. Fəaliyyət meydanımız məktəblər, kitabxanalar, muzeylərdir. Gənclərlə çoxlu görüşlər, diskusiyalar keçiririk. Bilirsiniz, uşaqlar böyüklərə qulaq asmırlar, onlar böyüklərə baxırlar. Bu baxımdan Klubumuzun hər bir üzvü öz həyatı, dünyagörüşü, yaradıcılığı ilə gənclərə örnəkdir. Biz həm də Beynəlxalq Klubuq və 30- a yaxın xarcilərdən ibarət fəxri üzvümüz var. Onların əksəriyyəti yazarlardır.

Müasir dövrdə texniki imkanlar xarici əməkdaşlıq üçün rahat şərait yaradır.

Klubumuzun gələcəklə bağlı hələ çox layihələri var. Məsələn, biz artıq qalib xalqıq. Uşaqlarımıza, gənclərimizə qalib hissini aşılamalıyıq. Onlar bu hissdən qürurlana bilməlidirlər. Onlar azərbaycanlı olduqlarından fəxarət hissi keçirtməyi bacarmalıdırlar. Biz özümüz başımızı dik tutmalıyıq ki, onlar da bizə baxıb başlarını uca tutub bu xalqa sahiblənsinlər.

Sual:Doktor, bayaqdan mən sizə suallar verib cavablarınızı dinləyirəm. Əgər siz sual verməli olsaydınız mənə hansı sualı verərdiniz?

Cavab: Düzü, sizə verə biləcəyim heç bir sual ağlıma gəlmir. Ağlıma dilək gəlir.

İlk növbədə sizə can sağlığı diləyirəm. Yazar kimi də, tərcüməçi kimi də sizi uğurlu sayıram. Çox xoşbəxtəm ki, mənim seçilmiş əsərlərimi məhz siz rus dilinə tərcümə eləmisiniz.  Mənə qadın yazarlar öz qadın baxışları ilə maraqlıdırlar. Bu baxımdan əsərlərinizdəki qadın personajların necə düşünmələri, hadisələrə onların münasibətləri mənə maraqlıdır. Sizdə qadınla bağlı süjetlər yaxşı alınır. Sizə çoxlu həyat və yaradıcılıq uğuları diləyirəm. Öz məşhur layihəniz üçün məni növbəti həmsöhbət seçdiyinizə görə də sizə ayrıca minnətdarlığımı bildirirəm.

Həmişə var olun!

Sual: Çox sağ olun, doktor. Seçilmiş əsərlərinizi rus dilinə xüsusi bir maraqla tərcümə edirdim və hər hekayədə, hər essedə, hər novellada sizin geniş dünya görüşünüzü, yüksək intellektinizi hiss edirdim. Oxuculara bu kitabınızı hər iki dildə oxumağı tövsiyə edərdim. Mənimlə həmsöhbət olmağa razılıq verdiyiniz üçün sizə təşəkkür edirəm. Düşünürəm ki, söhbətimiz alındı və bu söhbətə qatılanlar bizi çox maraqla dinlədilər. Sizə fəaliyyət göstərdiyiniz hər sahədə uğurlar arzu edirəm.

Cavab. Qarşılıqlıdır. Mən də sizə can sağlığı və yaradıcılığınızda daha böyük uğurlar arzu edirəm.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.11.2025)