28 noyabr 2025-ci il tarixində Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun prezidenti Aktotı Raimkulova ilə Qazaxıstan Respublikasının Xarici İşlər Naziri Yermek Koşerbayev arasında görüş baş tutub. Görüş zamanı tərəflər türk dünyasında mədəni irsin qorunması, sistemləşdirilməsi və müasir beynəlxalq platformalarda təbliği istiqamətində aparılan işlər barədə ətraflı fikir mübadiləsi aparıblar.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına Fonddan verilən məlumata görə, görüş zamanı Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun prezidenti Aktotı Raimkulova  cari ildə Fond tərəfindən həyata keçirilmiş iri miqyaslı layihələr barədə məlumat verib. Görülən işlər nazir tərəfindən yüksək qiymətləndirilib.

Öz növbəsində, cənab Yermek Koşerbayev Qazaxıstanın Türk dünyası ilə humanitar və mədəni əlaqələrin inkişafına daim töhfə verməyə, eləcə də mövcud və yeni əməkdaşlıq imkanları üzrə birgə fəaliyyətə həmişə hazır olduğunu bildirib.

Görüş səmərəli fikir mübadiləsi və qarşılıqlı anlaşma şəraitində keçib, 2026-cı il üçün planlaşdırılan bir sıra layihələr müzakirə edilib.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.12.2025)

MiriRəsulzadə, “Ədəbiyyatvə incəsənət” üçün

Həmişə o şeylərdən və o kəslərdən danışıram ki, onlara ürəklə inanıram.

Qədim tarixi, ədəbiyyatı vərəqlədikcə, çox zəngin fikir xəzinəsini göz önünə gətirdikcə, Misirin əzəmətli piramidalarını, Qobustanın qayaüstü rəsmlərini təhlildən keçirdikcə düşünürsən: görəsən, ev tikən, qala quran, daşa, divara şəkil çəkən insan nə vaxtdan musiqi bəstələməyə, şeir yazmağa başlayıb?

Bəlkə də bu keyfiyyətlər insanda paralel olaraq yaranıb. İnsanın təbiətə, əməyə, ətrafdakı canlılara, özünə münasibəti, dərdi, həyatı və ölümü onda dəyişik duyğular əmələ gətirdikcə onun zövqü formalaşıb. Bu isə müəyyən estetik biçimlərin meydana gəlməsinə səbəb olur.

Səsin ritmi sözün, sözün ritmi şeirin, şeirin inkişafı isə musiqinin yaranışını şərtləndirib. Beləliklə, insanda nizam-intizama çağırış, şeirlə, ədəbiyyatla duyğulanmaq sadəliyi, musiqiyə dalmaq zərifliyi yaranıb. İnsanın quş kimi uçmaq, şir kimi güclü olmaq arzusu onu sənətkara, memara, şairə, rəssama çevirib.

İnsan öz taleyini daşa, divara, dəriyə yazıb. Böyük ədəbiyyatın bünövrəsi bəlkə də belə qoyulub.

Bu dəfə sizə ədəbiyyatda mənim üçün xüsusi yeri olan əziz bir insandan - Qulu Ağsəsdən danışmaq istəyirəm. Onun yaradıcılığı insan kimi, bitki kimi canlıdır. Bir az da kövrəkdi, həssasdı, ərköyündü, küsəyəndi. Hərdən də davakardı. Qulu Ağsəs poeziyasının həm də mənəvi çəkisi, ruhu, qəlbi var.

Mən onun yaradıcılığına həyatın şeirlə təfsiri deyirəm.

Şeirlərinin xüsusi aurası var. Oxuyanda başının üstündə indinin adamlarına bənzəməyən dərin və tələbkar bir müəllimin zəhmini hiss edirsən. Onun yaradıcılığı hatiful-qeybdi (qeybdən gəıən səsdir). Daxilində müqəddəs yanğı var.

Qulu Ağsəs ömrün Seyid Əzim yaşını tamamlayıb. Bunu deməmək də olardı. Ancaq, məsələ burasındadır ki, Qulu müəllimin şeirləri ilə onun yaşı arasında qəribə bir uyğunluq var. İlk yazdığı şeir Zəfər yaşını keçib. O, öz şeirlərinə çox oxşayır. Şeirləri də ona bənzəyir: hamısı gənc, hərarətli; hamısında nəsə bir narahatlıq var, həyəcan var.

O “mən”ini “biz”in içində əritməyi bacaran adamdır.

Bu illər ərzində onun həyat və yaradıcılığında bir-birindən maraqlı, təsirli şeirlər yaranıb. Demək bu şeirlərin ən böyüyü 45 yaşındadır. Qulu müəllimin şeirlərini oxuyub adi məntiq dili ilə danışmaq mümkün deyil. Hər şeir öz yaşında, hər şeir öz boyunda-buxununda... Bəlkə adama ona görə belə gəlir ki, şeirlər canlıdır, lal insan kimi canlıdır və mən onları açıq-aşkar görə bilirəm - hardasa daha genişliklərdə, hardasa daha dərinliklərdə; adi dünyadan, adi məntiqdən uzaqlarda.

Bu şeirlər ədəbiyyatımızda elə öz yaşlarındaca qalacaqlar: 30, 35, 45- pozitiv bir gənc kimi...

Qulu Ağsəsin poeziyası ruhumuza çox yaxındır. O öz dövrünün övladıdır. Səsi amiranə deyil,sadədir, səmimidir. Birbaşa ürəkdən gəlir. Daha çox nəğməyə oxşarı var, bir az da laylaya, nağıla...

Onun kövrək ürəyinin səsini eşitdikcə insan düşünür, arzulayır, xatırlayır və sevinir ki, İlahi, dünyana belə bir şair gəlib.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.12.2025)

Rəqsanə Babayeva, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Hər dəfə şəhərin gurultusu içimdəki sükutu üstələyəndə qəribə bir hiss keçirirəm: sanki dünya bir anlıq öz ritmini itirir və hər kəs fərqinə varmadan tələsdiyi istiqamətin təsirindən yavaşca uzaqlaşır. Avtobusların dayanacaqlardan çıxan hənirtisi, insanların bir-birinə dəyən addımlarının səsi, köşə başlarında satıcıların lal sükuta qarışan hayqırtısı — hamısı bir anda mənasız bir fon kimi dağılır və yerini daha sakit, daha köklü, daha dərin bir səsə verir. Bu səs mənim içimdən gəlir. Sözün kökündən, yaddaşın dibindən, uşaq vaxtı eşitdiyim nənə nağıllarının ahəngindən, hətta çoxlarının görmədiyi o görünməz milli yaddaş qatından gəlir.

Bəzən düşünürəm: niyə sükut bizi belə çəkir? Niyə insan sözün ən güclü halını çox zaman susanda tapır? Axı söz bizə verilən ən böyük mirasdır. Sözü qorumuşuq, sözü böyütmüşük, bəzən də sözün arxasında özümüzü gizlətmişik. Amma nə qədər gizlətməyə çalışsaq da, söz heç vaxt olduğundan kiçik görünmür — o, həmişə öz gücünü tapır, öz yolunu açır.

Bu esseni yazarkən yenə o sükut gəlir qapımı döyür. O sükutun içində gizlənmiş saysız sözlər mənə baxır. Hər biri danışmaq istəyir, amma tələsmədən, sanki mənimlə söhbətə hazırlaşır. Çünki sözün bir tələbi var: onu tələsmədən, ehya edirmiş kimi dinləmək. Bir xalqın yaddaşını yaşadan da elə bu dinləmə qabiliyyətidir.

Sözün yaddaşdakı izi

Bir xalqın sözə verdiyi qiymət onun mədəniyyətində gizlənir. Bəzən bir mahnıda, bəzən bir atalar sözündə, bəzən bir şairin misrasında. Söz, təkcə bir ifadə vasitəsi deyil; söz içində tarix daşıyır, kədər daşıyır, sevinç daşıyır, üstündən əsrlər keçsə belə itməyən yaddaş işığı daşıyır. Elə buna görədir ki, mən hər dəfə bir yazı üzərində çalışanda hiss edirəm: yazdığım sətirlər yalnız mənim deyil, həm də mənə qədər gəlmiş minlərlə nəsli təmsil edir.

Sözə bu qədər dəyər verən xalq bəzən üsyanını da, sevincini də, minnətdarlığını da birbaşa demək əvəzinə davranışına, baxışına, işarəsinə yükləyər. Bizim mədəniyyətin ən maraqlı cəhətlərindən biri də budur: Söz çox ağır gələndə onu susmaqla deyərik, ya da yarımçıq bir cümlə ilə başqasının zehnində tamamlayarıq.

Bəlkə də buna görədir ki, yazı yazmaq mənim üçün təkcə sənət deyil, həm də məsuliyyətdir. Hər dəfə qələm götürəndə düşünürəm: bu sətirlər həm də kiminsə ruhuna toxunacaq, kiminsə içindəki yuxulu duyğunu oyadacaq. Və ən əsası — bu sözlər zaman keçsə də öz dəyərini itirməyəcək bir iz buraxmalıdır.

Sənətin görünməz tərəfi: deyilməyənlər

Sənətin ən möhtəşəm tərəfi onun görünməyən qatıdır. Kətanın ağ boşluğunda gizlənən rəng, musiqinin notlar arasında gizlənən nəfəsi, filmin kadrlarındakı işıq dəyişikliyi, teatrın səhnəsində bir aktyorun o an heç nə demədən etdiyi pauza… Bütün bunlar sənətin sükutla danışan tərəfidir.

Mənim üçün yazıda da eyni məqam var. Hər cümlə özündən əvvəlki və sonrakı sözlərlə bir harmoniya yaradır, amma ən güclü təsir bəzən yazılmayan yerdə gizlənir. Bir esse yalnız göstərdiyi ilə deyil, göstərmədiyi ilə də danışır. Yazar sözün nəyini yazacağını bilirsə, bir o qədər də nəyini susacağını bilməlidir.

Bəzən elə olur ki, bir fikri açıq demək istəmirəm. Çünki bəzi həqiqətləri insan sükutla daha yaxşı anlayır. Söz nə qədər incə, nə qədər ölçülü-biçili deyilsə, düşüncələr də bir o qədər azad şəkildə qarşıdakının ruhuna yol tapır. Bizim mədəni jurnalistika ənənəmiz də bir qədər bu üzərində qurulub: sətirlərin arasında verilən mesaj hər zaman daha təsirli olur.

Bu incəlik həm də cəmiyyət içindəki ahəngi qorumağın yoludur. Bir xalq daim öz sözünə sahib çıxmaqla yanaşı, həm də onu zərifliklə ifadə etməyin yolunu tapır. Mən də bu ənənənin içində böyümüş biri olaraq sözün gücünü ölçülü şəkildə çatdırmağın dəyərini yaxşı anlayıram.

Sözün dövlətlə bağlanan tərəfi: incə, lakin möhkəm bir iradə

Bəzən düşünürəm, bir xalqın varlığını qoruması təkcə dilində, mədəniyyətində, mahnılarında deyil — həm də öz sözünə sahib çıxmaq iradəsində gizlidir. Tarixin müxtəlif dönəmlərində bu iradə həm sənət adamlarının, həm də sadə insanların çiyinlərində daşınıb. Və bu gün də elədir: incə, sezdirilən, amma sarsılmaz bir dayaq hissi var içimizdə.

Mən bunu yazılarıma daşıyanda açıq bir şüar kimi təqdim etmirəm. Çünki inanıram: bir dəyər ən güclü təsiri onu zorla demədən göstərməklə yaradır. Əgər yazının içində milli kimliyə hörmət varsa, tarixi yaddaşa bağlılıq varsa, bu artıq öz-özünə danışır. Bunu ayrıca qışqırmağa ehtiyac olmur.

Təcrübə göstərir ki, cəmiyyətə ən böyük dəstək hər kəsin öz işini vicdanla görməsidir. Bir jurnalistin, bir dramaturqun, bir sənət adamının borcu isə sözün gücünü qorumaqdır. Əgər sözün içi boşalırsa, xalqın yaddaşı da solur. Ona görə də mən hər essedə, hər məqalədə bu yaddaşı yaşatmağa çalışıram — açıq göstərmədən, amma hiss etdirərək. Bu, həm sənət etikasıdır, həm də milli borcumuz.

Gəncliyin biganəliyi və unutduğumuz dəyərlər

Məni ən çox narahat edən mövzulardan biri də gənclərin sözə münasibətidir. Bu çağın sürəti, texnologiyanın gücü, informasiya bolluğu gənclərin çoxunu səthin üzərində saxlayır. Onlar çox oxuyur, çox görür, çox eşidir, amma az dayanıb düşünürlər. Sözə toxunmaq üçün isə düşünmək şərtdir.

Bəzən auditoriyalarda gənclərlə söhbət edəndə görürəm ki, çoxu bir cümlənin dərinliyinə enməkdən çəkinir. Onlar üçün hər şey tez və aydın olmalıdır. Halbuki sənət heç vaxt tələsən adamı sevməyib. Söz də elə.

Bundan sonra sual yaranır: bu sürət içində yaddaş necə qorunacaq? Bir xalqın dilinə, mədəniyyətinə, ənənəsinə bağlılığı necə davam edəcək?

Cavab, məncə, yenə sözün içindədir. Əgər biz yaratdıqlarımızda səmimiyyəti, incəliyi, dərinliyi yaşatsaq, gənclik də bundan təsirlənəcək. Çünki insan ruhu həmişə gözəlin arxasınca gedir. Sadəcə bəzən ona yol göstərmək lazımdır — zorla yox, nümunə ilə.

Yazmaq nədir? Bir nəfəs, bir dua, bir yaddaş

Bəzən məndən soruşurlar: “Bu qədər yazırsan, sənə nə verir?” Bu sualın cavabı mənim üçün çoxdan hazırdır. Yazmasam, nəfəsim daralar. Yazmasam, gördüklərim içimdə ağırlaşar və zamanla məna­sını itirər. Yazmaq mənim üçün həm də bir dua kimidir — sükutun içində Qurulan bir minnətdarlıq.

Hər esse mənim üçün yeni bir yol, yeni bir tapıntı, yeni bir nəfəsdir. Bəzən yazı bitəndə elə olur ki, sanki mən yox, yazı məni yazıb. Çünki insan bəzən qələminin ardınca gedir, söz onu aparır. Və bu yolun sonu adətən insanın özünə qayıtması olur.

Yazı yazmaq həm də yaddaş yaratmaqdır. İnsan oxuduğunu unuda bilər, amma hiss etdiyini heç vaxt unutmaz. Mən də oxucunun ruhuna toxunmağı, ona düşündürməyi, bir anlıq olsa belə dayandırıb sükutun içində öz səsini dinlətməyi qarşıma məqsəd qoymuşam.

Sözün gələcəyə qalan tərəfi

Düşünürəm ki, insanın həyatında ən qiymətli olan şeylərdən biri, arxasında buraxdığı izdir. Bu iz bir kitab ola bilər, bir tamaşa, bir esse, bir film, bir fikir, hətta həyatda heç kimin bilmədiyi bir yaxşılıq da ola bilər. Əsas olan odur ki, insan öz varlığını bir izə çevirə bilsin.

Söz də belədir. Bu gün yazılmış bir essenin sabah harada kimə çatacağını heç kim bilmir. Bəlkə bir gəncin həyatında dönüş nöqtəsi olacaq, bəlkə birinin qəlbində uzun müddət narahat etdiyi sualı işıqlandıracaq. Bəlkə də sadəcə birinin gününü yaxşılaşdıracaq. Amma bunların hamısı dəyərli və yetərlidir.

Söz, bir xalqın yaddaşını gələcəyə daşıyan ən güclü vasitədir. Tarix dəyişir, sistemlər dəyişir, amma söz öz mahiyyətini qoruyur. Bu gün yazdığımız hər sətir sabahın işığına çevrilə bilər.

Sözün içindəki sükut, sükutun içindəki xalq

Ətrafda nə qədər səs-küy olsa da, mən hər zaman sükutun içində gizlənən sözə qulaq asmağa çalışıram. Çünki bilirəm ki, ən böyük həqiqətlər oradadır. Bir xalqın yaddaşı, bir sənətçinin iç axtarışı, bir cəmiyyətin incə duyarlılığı — hamısı susan sözün içində gizlənib.

Və mən yazmağa davam etdikcə anlayıram: söz yalnız ifadə deyil, həm də qoruma, yaşatma, dayaq olma formasıdır. Hər sətir bir işıqdır; kim harada onu görəcəksə, orada da yanacaq.

Və mən inanmaq istəyirəm ki, söz işıqdırsa, yol heç vaxt qaranlıq qalmaz.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.12.2025)

HafizAtaxanlı, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Min illərin saxlancından qaynaqlanan, qosqoca tarixin izini yaşadan, söz olmadan belə, təhkiyəyə çevrilə bilən xalçaçılıq sənəti bu gün də şöhrət və dəyərini qorumaqdadır.

Xalça təkcə bədii-estetik zövqün təcəssümü deyil, həm də qan yaddaşının rənglərdə bərqi, zaman körpüsü, milli- mənəvi dəyərlərin, sosial-mədəni təfəkkürün ilmələrdə pıçıltısı, salnamə kodudur.

Xalçaçılıq – epoxanın sosial-fəlsəfi mahiyyətindən, yurdun tarixi-etnoqrafik, mədəni xəritəsindən, əsrarəngiz təbiətindən pərvəriş tapır. Ulularımızdan miras qalmış sənət nümunələri öz mükəmməl strukturunu, fəth etdiyi zirvələrlə əbədiyyətə qədər yol götürən mayak, qürur mənbəyimizdir.

Dünya mədəniyyəti inciləri sırasında mötəbər yeri olan xalçalarımız, həm də özünüdərk, mübarizə yolumuzun olmə dastanıdır.

Əməkdar mədəniyyət işçisi, xalçaçı-rəssam Fazil Abbasquluzadə ilə tanışlığımızın tarixçəsi 30 ilə təsadüf edir. Amma mənə elə gəlir ki, ruhsal dostluğumuzun 3000 il yaşı var.

İllər öncə Azərbaycan Televiziyasının Xəbər xidməti üçün Fazil haqqında xüsusi reportaj hazırlamalıydım. Doğulduğum Yardımlı rayonunda xalçaçılıq sexi açılmışdı, doğma kəndim Ostayırda da demək olar ki, hər beş evdən birində hana ağacı əskik olmazdı, o cümlədən bizim evimizdə.

Bunları söyləməkdə məqsədim budur ki, ilmənin, naxışın, çeşidin, ərişin, həvənin, kirgizin, qayçının, çevirmənin, qolun, fərməşin, kilimin, palazın, heybənin, xurcunun nə olduğundan anlayışım vardı. Üstəlik Yardımlı kimi cənnətmisal, ecazkar təbiətli bir rayonda, təbii rənglərin bolluğunda böyümüşdüm.

O vaxt Fazilin kirayədə yerləşən emalatxanasına baş çəkdim. Yaradıcılıq prosesi ilə tanışlıqdan sonra xalçaçı rəssam işinin dəyərini bütövlükdə anladım.

Sonralar bir neçə dəfə Fazil Abbasquluzadə ilə müxtəlif proqram və rubrikalarda görüşdüm. Təvazökarlıqdan uzaq olsa da, söyləyim; mənim təhlillərim rəssam dostumun xoşuna gəlirdi.

Süjetli xalça üzərində işləmək, əslində qəliz işdir. Hər süjetli xalça özlüyündə bir dünya qurmaq, ona çəki-düzən vermək, rəngləri xarakterlərə, üstəlik harmoniyaya görə bölüşmək deməkdir.

Gözündən və üzündən nur yağan akademik Zərifə Əliyevanın portreti üçün səciyyəvi olan nəciblik rəmzi, göz-işıq metaforası, zillətdə bağrı çatlayanların imdad diləyinə bir təbəssüm cavabı Fazilin seçdiyi rənglərin harmoniyasında intişar tapır. Xeyirlə Şər mübarizəsində doğru seçilmiş rənglər və ilmə kodu Xeyrin qələbə parıltısını bəlli edir.

Azadlıq təşnəsi, milli mücadilə yanğısı, Vətən eşqi ilmə-ilmə dilə gəlir, ümman-ümman qoşulur, Xəlil Rza hayqırtısının naxış portretini yaradır. Bütöv Azərbaycan sevdalı ustad Şəhriyarın həsrəti Fazilin rəng düzümlərində od tutub yanır. Məmmədhüseyn Şəhriyar, Səməd Vurğun, Süleyman Rüstəm, Bəxtiyar Vahabzadə dərdləşmələrində nisgilini toxtadan böyük şairin könlünü dalayıb keçən ayrılıq tikanları, bağrının başını yandıran yüzillik dərd tonqalı Fazil Abbasquluzadə kodlarında danışan şəkillərə dönür.

Sözü ilə işıq haləsi quran, skalperi ilə düşüncə zillətlərini yarıb söz ucalığına xidmət edən dünya şöhrətli oftalmoloq, ictimai fikir sahibi Paşa Qəlbinurun xalça portreti süjet xəttində işıq-adamın tale yollarını apaydın göstərir. Qədim Bərmək diyarının Cəfər Cabbarlı, Mikayıl Müşfiq, Cabir Novruz kimi qənimət ziyalılarına həsr olunmuş kompozisiyasında zamanın havası, bəzən də havasızlığı, istisi, soyuğu, sərt ruzgarı, ruhi sazağı duyulur. Bu – rəssam təxəyyülünün, sənətkar baxış bucağının ilmələrə, naxışlara hökm edə bilmək ustalığıdır.

Zəlimxan Yaqubun zəngin söz dünyası, içində coşub-çağlayan insanlıq sevgisi, yurd məhəbbəti, milli kolorit, saz havacatı Fazilin barmaqlarında poetik simmetriya ilə mükəmməl paylaşılıb. Ağrı-acılardan keçib bərkiyən, hər kəsə simsar Zəlimxan ömrünün çeşidli rəngləri adamı öz ahənrübasına çəkir.

Ulu öndər, görkəmli dövlət xadimi Heydər Əliyevin prezident İlham Əliyevlə qoşa portreti işıqlı sabaha yönəlik zəka mənbəyi kimi, parlaq rənglərin harmoniyasında təşəkkül tapıb.

Fazil Abbasquluzadə eyni zamanda dünya şöhrətli rəssam Tahir Salahovun 50-yə qədər əsərinin xalça versiyasını ərsəyə gətirib. Fazilin yaradıcılığının önəmli cəhəti onun süjetlərinin zənginliyinə, xalça əsərinin dramaturji strukturuna malik olmasıdır. Rəssam qəhrəmanları ilə maraqlanır, onun tarixini, düşüncə trayektoriyasını, baxış bucağını öyrənir, hadisələrə, münasibətlərə reaksiyası haqqında fundamental bilgi alır və ana xəttin rənglərinə ən incə detallarına qədər tərcüman ola biləcək, isti soyuq ayrıntısını təbii şəkildə sərgiləyəcək naxışlardan necə, hansı ölçüdə bəhrələnə biləcəyini dürüst aydınlaşdırır, ilmə sıxlığını belə, dramaturji yükə, məna, məzmun koduna uyarlı şəkildə müəyyənləşdirir.

Fazil Abbasquluzadənin hüdudsuz təxəyyülü sayəsində onun çeşidli çeşniləri taftoloji yorğunluq gətirmir, əksinə süjetə çalar qatır.

Və xalça bir az gerçəkliyin, bir az mistikanın, təxəyyül sehrinin məhsuludur, qərar tutduğumuz, hələ də Sirri-Xuda olan dünyamızın şəkilli hekayətidir. Hər ilmə, hər naxış işıqlı sabahımıza açılan aydınlıq pəncərəsidir həm də.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.12.2025)

Afaq Şıxlı,
şair-tərcüməçi, AYB Moskva bölməsinin katibi. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Bəzən özümdən soruşuram: “İndiki zamanda bizi nə ilə təəccübləndirmək mümkündür, görəsən?”

Bu sualın ardınca gəncliyim yadıma düşür; oxuduğumuz romanlar, izlədiyimiz filmlər… Günlərlə "20 000 lye su altında" əsərinin təsirindən çıxa bilmədiyimi xatırlayıram. “Balaca şahzadə”ni oxuyarkən xəyallar aləminə dalmağım, səmanı seyr edərək qəribə hisslərə qapılmağım da yadımdadır. E. Mahmudovun "Ulduzlar yolumuzu gözləyir" əsərini məktəbdə necə də həvəslə müzakirə edirdik… Hələ Ayzek Əzimovun, Rey Bredberinin əsərlərini…
Və sonra, indiki gənclərin oxuduğu kitabları və izlədiyi filmləri düşünürəm.

…Bəzən adrenalin sıçrayışları insan həyatına rəng qatmaq, onu maraqlı etmək üçün gərəkli olur. Bundan ötrü, bəziləri ayaqlarına kəndir bağlayıb özlərini uca körpüdən atırlar, bəziləri qəribə səyahətlərə - vəhşi heyvanlarla dolu çöllərə üz tuturlar…

Dünyanın müsibətli sonu, ulduz müharibələri və s. kimi qorxulu, dəhşətli 3D, 4D filmlərinin artıq izlənmiş olduğu, hər cür ağlasığmaz kitabların yazıldığı və onların klassik əsərlərdən dəfələrlə populyar olduğu bir dövrdə, bu sual yenə də meydana çıxır: “Bizi nə ilə təəccübləndirmək olar? Müasir insana nə ilə təsir etmək mümkündür?” Ümidsizcə “heç nə ilə” demək istədiyimiz anda, həyat özü bizi təəccübləndirir…
Bir gün (təqribən 15 il öncə), sevdiyim yazar və rəfiqəm Nisəbəyim xanım mənə “Online” adlı romanını göndərmişdi. Mövzusu mənim ixtisasıma yaxın olduğu üçün oxuyub fikrimi bildirməyimi istəmişdi.

… Əsərin başlığına baxıram ilk öncə - “Online”. Fantastik roman. Bunlar məndə maraq yaradır, amma qarşıda Çanaqqala səfərim də var. Romanı özümlə götürdüm.

Türkiyənin “18 mart” universitetində təşkil olunmuş “Azərbaycandan Kosovaya! Türkiyə dışında müasir türk ədəbiyyatı” konfransında çıxış etdim və İstanbula dönüşümdə bütün yol boyu bu əsəri oxudum… Su kimi axıcı, gözlənilməzliklərlə dolu və hər kəsi, amma hər kəsi həyəcandan-həyəcana salacaq bu romanı göz qırpımında oxuyub bitirdim və necə oldusa, hər abzası əzbər söyləyə biləcəyim qədər yaddaşıma həkk oldu…
Azərbaycan ədəbiyyatında elmi-fantastik janr elə də çox yayılmamışdır. Bu janra müraciət edən yazarın geniş xəyal dünyası, fizika, astrologiya, təbabət və s. sahələrdə dərin biliyi və məlumatı olmalıdır. XX əsrin 50-60-cı illərində fantastikaya müraciət edən Emin Mahmudovun, Namiq bəyin bəzi əsərləri orta və yaşlı nəslin yadından hələ də çıxmayıb. Hətta bir neçə il öncə riyaziyyatçı alim və uşaq yazarı Reyhan Yusifqızı Şıxlinskayanın “Yaşıl gözlü qız” povesti də böyük diqqət cəlb etmişdi. O, Ankaradakı ədəbi yarışmada 3-cü yeri tutmuş və Azərbaycanda orta məktəb dərsliyinə sinifdənxaric oxu kimi daxil olmuşdu.
Lakin elmi fantastikanı və ölməz ülvi məhəbbəti qoşalaşdıran, qəlblərin dərinliyinə sirayət edəcək bir əsər Azərbaycanda və hətta deyərdim ki, dünya miqyasında yazılmamışdı, elə bir əsər ki, göz yaşlarsız oxumaq mümkün deyil.

Bəli, “Online” məhz belə bir əsər idi!
Əslində məhəbbət – insanlığın ən böyük möcüzələrindən biridir. Təəssüf ki, bəzi “ürək” sahibləri onu yox bilir, fantaziya hesab edirlər. Bu baxımdan, Nisəbəyim xanım fantastika ilə məhəbbət mövzusunu birləşdirməkdə qətiyyən yanılmamışdı.
İlk öncə deməliyəm ki, Nisəbəyim xanım öz romanında dostlarına sürpriz hazırlamışdı.

Əsərdəki surətlər - onun dostları, əzizləri və ümumiyyətlə, həyatda tanıdığı adamlardır. Romanın baş qəhrəmanlarından biri olan doktor Arzunun soyadının Şıxlı olduğunu görərkən içimi qəribə bir duyğu bürümüşdü. Boynuma alıram ki, oxuduqca, müəllifin böyük məhəbbətlə yaratdığı bu obrazda özümün müəyyən keyfiyyətlərimi görmək (həkim olması, piano çalması, tərcümə işini sevməsi və s…) məndə çox xoş hisslər oyatmışdı.
Hüqo Şteynhausun qəribə bir fikrini xatırlayıram: “Yazarlar görəndə ki, həyat – bərbad romanlara bənzəyir, fantaziyalarını işə saldılar”.
Tom Klensi isə belə yazırdı: “Reallıqla roman arasındakı fərq odur ki, romanlarda məna vardır”.
Deyim ki, əsərin başlığındakı fantastika sözü tez bir zamanda yaddan çıxır… Möcüzələr çox sadə şəkildə günümüzün real problemləri içərisində həll olur və sən, oxuduğunun fantastik əsər olduğunu tamamilə unudursan. Olması mümkün olmayanlar olarlara elə ustalıqla sintez olur ki, sanki elə belə də olmalıymış…

Hadisələrin inkişaf tərzi də çox gözəldir. Hər şey ən asan, amma eyni zamanda, ən ağlagəlməz tərzdə baş verir.
Əsərdə hadisələrin birinci şəxsin - Arzunun dilindən verilməsi və Eminin yazdığı məktublar yazıçıya imkan verir ki, qəhrəmanların həyəcanlarını, duyğularını dərin və canlı təsvirlərlə ifadə edə bilsin. Biz, obrazların keçirdikləri hisslərlə birgə, bir zamandan digərinə keçirik.
Çox vaxt dostlarım məni “şair ürəkli həkim” adlandırırlar. Mənsə Nisəbəyim xanıma “həkim ürəkli yazar” deyərdim. Onun təbabətə, həkimlərə olan sevgisi hiss olunacaq dərəcədə aydın və qabarıq idi. Əsərdəki elmi dialoqlar, mübahisələr və tibbi terminlər müəllifin istedadlı və bu sahədə yazmağa hazırlıqlı olmasından xəbər verir. Və qeyd edim ki, bu əsər Nisəbəyim xanımın təbabət qatqılı ilk əsəri deyildi. Yazar bir neçə dəfə bu mövzuya müraciət etmişdir ki, bu da onun ruhən təbib olmasına dəlalət edir.
Romanda mistika ilə reallıq, fantastika ilə elm bir-birini tamamlayır. Bəlkə də əsərin cazibadarlığının sirri məhz bundadır. Müəllif elmin, tərəqqinin insanların iradəsindən asılı olduğunu dönə-dönə önə çəkir.
Akademik Məlikovun simasında Azərbaycan elmi üçün, insanlıq naminə fədakarlıqla çalışan, milli koloritli, zəhmətkeş, daxilən güclü bir alim obrazını bizlərə təqdim edir. Onun tələbələrinə qayğıkeş münasibətini, mehribanlığını, istedadlı gənclərə olan təəssübkeşliyini örnək olaraq üzə çıxardır.
Əsərin qəhrəmanı Arzu Şıxlı – savadlı, hərtərəfli biliyə malik, duyğusal və təmiz mənəviyyatlı bir qızdır. Onun sevgisi də, təbabət sahəsindəki nailiyyətləri də hər bir müasir Azərbaycan qızına nümunə ola biləcək qədər mükəmməldir.
Nisəbəyim xanım, bir gənc qızın qəlbinin təlatümlərini elə qadir ustalıqla təsvir edir ki, buna yalnız afərin demək olar:
“…Sakitlik idi. Payızın belə sakit günlərini çox sevirdim. Saatlarla ağaclara, rəngarəng yarpaqlara, payız çiçəklərinin qeyri-adi gözəlliyinə baxmaqdan doymurdum. Qəlbim anlaya bilmədiyim duyğularla dolurdu. Bəzən payızın səsini eşidirdim. İçimdə payızın notlarını çalırdım. Burada fortopianom yox idi. Onu çalmağın həsrətini çəkirdim. Ürəyim dolub – boşalırdı. Evə gedib anamı zorla razı saldım ki, dənizin sahilinə gedək. Ruhum heç yerə sığmırdı. Çox darıxırdım.
Emin üçün, qoyub gəldiyim zaman üçün, özüm üçün, daha bilmirəm nələr üçün çatlayacaq qədər darıxırdım. Nə qədər çox sevsəm də, içimdəki boşluğu anam da doldura bilmirdi. Naməlum bir duyğu, bir yol məni güclü bir cazibə ilə Eminə sarı çəkirdi…”
Emin obrazı da çox böyük məhəbbətlə yaradılmışdır. Yazıçı – vicdanlı, humanist, sədaqətli, sevgini ülviyyətə ucalda biləcək bir insan surəti təsvir etmişdir. Aradan ötən illər, nagümanlıqlar və boşluqlar Eminin qəlbindəki sevgi ocağını söndürə bilməmiş, əksinə, daha da gücləndirmişdir. Oxucu üçün bir an kimi, ayrı düşən sevgililər üçün isə qərinəyə bərabər keçən bu 20 ildə mükəmməl bir şəxsiyyət kimi formalaşan insan surəti görürük. Emin - məhz sevginin yaratdığı insandır.

Nisəbəyim xanım, “sevirəm” dedikləri qadın yanlarında ola-ola xəyanətkarlıq və yalan kimi alçaq hisslərə qapılan kişilərin qarşısına Emini çıxarır və dəyanət mücəssəməsi olan bu obrazla onlara sanki meydan oxuyur.
Məncə, əsərin sevgi xəttini diqqətlə izləyən hər bir gənc qız, qismətinə yalnız belə bir oğlanın çıxmasını arzulayar:
“…mənə elə gəlir ki, sən hardansa mənə baxırsan, məni görürsən. Sən məni xilas eləmək üçün çırpınırsan. Amma əlində deyil, sən də sanki dustaqsan hardasa… sən də əzab çəkirsən. Mən bu əzabı duyduğum üçün toparlana bilmirəm. Sən əgər bilsəydin, neçə dəfələrlə intihar eləmək istəmişəm. Son anda yenə sən məni xilas etmisən. Fikrimə gəlib ki, birdən gələrsən, məni tapmazsan. O zaman sənin halın necə olar? Hara gedərsən? Kimə gedərsən? Axı, bu dünyada məndən başqa heç kəsə gedə bilmirsən. Heç kəs səni görə bilməz, tanımaz… buna görə fikrimdən daşınmışam. Məchulluq məni öldürür. Əgər bilsəydim ki, özümə qəsd eləməklə səni tapacağam, bunu bir an düşünmədən edərdim. Amma bilmək mümkün deyil… əmin deyiləm… heç əmin deyiləm… Heç cürə alışa bilmirəm yoxluğuna. Son görüşümüzdə dediklərini xatırlayıram tez-tez. Demişdin axı, “Yadında saxla, əgər bir gün mən yanında olmayacamsa, sənə gələ bilməyəcəmsə, bu – o deməkdir ki, gəlmək üçün heç bir yol, heç bir imkan yoxdur. Harada olmağımdan asılı olmayaraq ruhum yanında olacaq, səni əbədi olaraq sevəcəyimə əmin ol! Buna heç vaxt şübhə eləmə!” Mən də bunu hər zaman yadımda saxladım və səni gözlədim…”
Əsərin qəhrəmanlarından biri olan Solmaz müəllimə də çox maraqla və hörmətlə qələmə alınmışdır. O, qəlbimizdə və ruhumuzda daşıdığımız fədakar Ana obrazıdır. Gəncliyindən qara saçını ağ hörüb min bir əziyyətlə, məşəqqətlə övladlarını cəmiyyət üçün sağlam ruhlu, vətənpərvər, layiqli vətəndaş kimi böyüdən bu ana, həqiqətən də, böyük sevgiyə layiqdir.
Mən “Online”-a Nisəbəyim xanımın böyük uğuru deyərdim! Romandakı həsrət-vüsal təzadları, mənfi və müsbət surətlər o qədər güclü və canlı təsvir edilmişdir ki, bütün bunların real həyat olmadığına inanmırsan. Obrazların mənəvi zənginliyi, geniş dünyagörüşü, yüksək əxlaqi keyfiyyətlərə malik olması gəncliyə olan inamı artırır. Qəhrəmanlar canlı insanlar kimi həyatımıza daxil olurlar; onlarla bərabər həyəcan keçirir, onlardan ötrü darıxırsan.
Əsər nə qədər müasir olsa da, texnologiya əsri ilə həmahəng səslənsə də, mövzunun daxili qatında dərin millilik, ənənəvilik, kökdən gələn psixoloji kolorit vardır.

Əminəm ki, hər hansı bir amerikan kinosenaristinin və ya rejissorun əlinə belə maraqlı material düşsəydi, gözü həyatın hər üzünü görmüş müasir insanın ürəyini belə riqqətə gətirəcək bir film çəkərdi və bu film rekordlar qıracaq qədər pul qazandırardı - həm rejissora, həm də müəllifə.
Təəssüf ki, adını böyük sevgiylə andığım yazdığım Nisəbəyim xanım, artıq bu dünyada yoxdur… Azərbaycan ədəbiyyatı noyabrın 26-da çox istedadlı bir yazarını itirdi.
Amma inanıram ki, onun ruhu əsərləri ilə birlikdə yaşayacaq, ürəklərdə əbədi iz qoyacaqdır.
Ruhun şad olsun, əziz Nisəbəyim!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.12.2025)

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi 

Müasir dövrdə yalan məlumatlar dərc edən nəşrlər və saytlar çoxluq təşkil edir. Çox vaxt belə nəşr və saytlar ”sensasiya” yaratmaq və  oxucular arasında populyarlıq qazanmaq üçün belə yalan məlumatları yayırlar. Qələm əhli və jurnalistika sahəsində məşğul olanlar isə belə məlumatların “qəzet ördəyi” olduğunu bilməmiş olmazlar. Bunun isə maraqlı bir tarixçəsi vardır.

1815-ci ildə Robert Kornelissen adlı bir belçikalı jurnalist qəzetdə belə bir məqalə dərc edir:

"Bir alim 20 ördək alır və dərhal onlardan birini xırda-xırda doğrayaraq, digər ördəklərə yedizdirməyi göstəriş verir. Bir neçə dəqiqədən sonra o, başqa bir ördəyi də doğratdıraraq, digər ördəklərə yedizdirir. Beləliklə, onlar bir-birinin ardınca ördəkləri doğrayıb, sağ qalanlara yedizdirməyə davam edirlər. Bu vəziyyət yoldaşlarının ətini və qanını yeməyə davam edən yalnız bir ördək qalana qədər davam edir. Nəticədə, bir ördək 19 yoldaşını yeyib qurtarır".

Bu “elmi” məqalə qızğın müzakirələrə səbəb olur. Məqalə dərc olunandan bir neçə gün sonra müəllif bunu hər şeyə inanan ictimaiyyəti ələ salmaq üçün dərc etdiyini etiraf edir.

Məhz bu “yedirilib kökəlmiş” ördək o vaxtdan ağlasığmaz qəzet xəbərlərinin sinoniminə çevrilir. Bundan sonra nəşrlərdə yayılan hər hansı yalan və ya uydurulmuş xəbər "ördək" kimi tanınmağa başlandı.

İndi görün bizim mediamızda nə qədər “ördək” vardır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.12.2025)

İlhamə Məhəmmədqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Sumqayıt təmsilçisi

Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Sumqayıt bölməsi və Ə.Kərim adına Poeziya Klubunun birgə təşkilatçılığı ilə yazıçı-publisist, Əməkdar jurnalist, pedaqogika üzrə fəlsəfə doktoru Zemfira Məhərrəmlinin 70 illik yubileyinə həsr olunmuş tədbir Poeziya Evində reallaşıb. Bu əlamətdar gün milli-mənəvi dəyərlərin qorunmasını, həm də ədəbi mühitimizin inkişafını bir daha önə çıxarıb.

Tədbir Azərbaycanın ərazi bütövlüyü uğrunda canlarını fəda etmiş şəhidlərin xatirəsinin bir dəqiqəlik sükutla yad edilməsi və Dövlət Himninin səsləndirilməsi ilə başlayıb.

Poeziya Evinin direktoru İbrahim İlyaslı iştirakçıları salamlayaraq belə görüşlərin ədəbi-mədəni həyatımızda önəmli rol oynadığını bildirib.

AYB Sumqayıt bölməsinin sədri Gülnarə Cəmaləddin çıxış edərək tədbirin məqsəd və məramından, həmçinin Zemfira Məhərrəmlinin ədəbi irsinin əhəmiyyətindən danışıb.

Sonra söz qələm sahiblərinə verilib. Əsəd Cahangir, Əyyub Qiyas, Nazir Rüstəm, Nəzakət Məmmədli, Yusif Nəğməkar, Adilə Nəzər, Rəfail Tağızadə, Arzu Nehrəmli, Elvin Əlizadə, Lilpar Cəmşidqızı və İlhamə Müslümova çıxış edərək Zemfira Məhərrəmlinin yaradıcılıq yolunu, bədii mahiyyət daşıyan baxışlarını, insanlığa və mədəniyyətə verdiyi töhfələri dilə gətirib, gənc nəslə örnək olan ədəbi fəaliyyətinin əhəmiyyətini xüsusi vurğulayıblar.

Sonda Zemfira xanım çıxış edərək təşkilatçılara və iştirakçılara təşəkkürünü ifadə edib,  belə görüşlərin həm ədəbi yaradıcılığın, həm də mədəni mühitin inkişafı üçün vacib olduğunu, həmçinin qələm adamları arasında qarşılıqlı əlaqələrin möhkəmlənməsinə təkan verdiyini diqqətə çatdırıb.

Bir sözlə, bu yubiley tədbiri sənətsevərlərin, yazıçıların və jurnalistlərin bir araya gələrək yaradıcılığı, mənəvi dəyərləri və intellektual irsi paylaşması baxımından xüsusi əhəmiyyət kəsb edib.eyni zamanda ədəbiyyatın insan ruhunu zənginləşdirən qüdrətini bir daha nümayiş etdirib.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.12.2025)