İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Azərbaycan opera sənətinin görkəmli nümayəndəsi…

Beləsi haqda deyirlər – səsi qızıldır.

Bir dövlət tədbiri, bir bayram knsertgi onsuz ötüşməzdi…

Bu gün onun anım günüdür.

Firəngiz Əhmədova 23 sentyabr 1928-ci ildə Bakıda anadan olub. Orta məktəbi bitirdikdən sonra Asəf Zeynallı adına Bakı Musiqi Məktəbinə daxil olub. Vokal sənətində ilk dərslərini həmin məktəbdə almağa başlayıb. 1955-ci ildə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasını bitirib. 1946–1951-ci illərdə Azərbaycan Radiosu Xorunun, 1951–1988-ci illərdə isə Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrının solisti olub.

Konservatoriyanın ikinci kursunda oxuyanda onu Opera və Balet Teatrına dəvət ediblər. Azərbaycan, rus və Qərbi Avropa bəstəkarlarının operalarında müvəffəqiyyətlə çıxış edib. Əsas partiyaları: Nərgiz, Gülzar ("Nərgiz", "Şah İsmayıl", M. Maqomayev), Nigar ("Koroğlu", Ü. Hacıbəyli), Sevil ("Sevil", F. Əmirov), Səriyyə ("Azad", C. Cahangirov), Sona ("Bahadır və Sona", S. Ələsgərov), Maro ("Daisi", Z. Paliaşvili), Aida ("Aida", C. Verdi), Toska ("Toska", C. Puccini) və s.

Firəngiz Əhmədova Azərbaycanın opera sənətinin inkişafında çox böyük rol oynayıb. Opera tamaşalarında böyük sənətkarlarla — Bülbül, Müslüm Maqomayev, Rauf Atakişiyev və başqaları ilə tərəf-müqabil olan Firəngiz Əhmədova o illərdə Sovet İttifaqına daxil olan respublikalarda, eləcə də Çexoslovakiya, Polşa, Bolqarıstan, Rumıniya və başqa ölkələrdə qastrol səfərlərində olub, Azərbaycan mədəniyyətini layiqincə təmsil edib.

Opera sənətində yüksək uğurlar qazanan Firəngiz Əhmədova müxtəlif kamera əsərlərinin və romansların bənzərsiz ifaçısı kimi də tanınıb. O, Üzeyir Hacıbəylinin "Sənsiz", Asəf Zeynallının "Ölkəm", Niyazinin "Arzu", Əşrəf Abbasovun "Heyran olmuşam", Ağabacı Rzayevanın "Oxu, gözəl", eləcə də P. Çaykovski, S. Raxmaninov, S. Taneyev və digər klassik rus bəstəkarlarının romanslarını və mahnılarını sənətkarlıqla ifa edib.

Firəngiz Əhmədova 1989-cu ildən ildən Azərbaycan Opera və Balet Teatrında məşqçi-pedaqoq kimi fəaliyyət göstərib. SSRİ Ali Sovetinin (4-cü çağırış) və Azərbaycan SSR Ali Sovetinin (5-ci çağırış) deputatı olub. Ölkəmizdə opera sənətinin inkişafı sahəsində nailiyyətlərinə görə o, Azərbaycan SSR əməkdar artisti, Azərbaycan SSR xalq artisti və SSRİ xalq artisti fəxri adlarına, müxtəlif orden və medallara layiq görülüb, o cümlədən müstəqil Azərbaycanın ali mükafatı olan "Şöhrət" ordeni ilə təltif olunub. 2002-ci ildən prezident təqaüdçüsü olub.

Filmoqrafiya

1. O olmasın, bu olsun

2. Konsert

3. Sevil

4. Azərbaycan elləri

5. Firəngiz Əhmədova

Müğənni 16 dekabr 2011-ci ildə Bakı şəhərində vəfat edib və I Fəxri Xiyabanda dəfn edilib.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.12.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

60-cı, 70-ci illərdə Bakıda bir caz rüzgarı əsirdi. Bakının gözəl günləri idi, milli intibah, mədəni yüksəliş hiss edilirdi. Ədəbiyyatda Anar, Vaqif Səmədoğlu, rəssamlıqda Tahir Salahov, Səttar Bəhlulzadə, musiqidə Tofiq Quliyev, Vaqif Mustafazadə...

Vaqif Mustafazadə 16 mart 1940-cı ildə Bakı şəhərində İçərişəhərdə anadan olub. 1963-cü ildə Asəf Zeynallı adına Bakı Musiqi Kollecini bitirib, Bakı Musiqi Akademiyasına daxil olub. İlk məşhurluq da elə bu zaman gəlib. Vaqif burada kiçik konsertlər verib, klublarda çıxış eləyib.  O, əsasən klassik caz, blyuz və oynaq mahnılar ifa edib.

1964-cü ildən "Orero" ansamblına, "Qafqaz" caz üçlüyünə, "Leyli" və "Sevil" qadın vokal instrumental və "Muğam" instrumental ansambllarına rəhbərlik edib. Beynəlxalq caz müsabiqələri və festivallarının ("Tallin-66", "Tbilisi-78", Monte-Karlo) laureatı olub. 1979-cu ildə Monakoda qeyri-adi şərtlərlə yeni festival keçirilib. Bu festivalın şərtlərinə görə əsərin müəllifi, ifaçısı və ölkəsi gizli saxlanılmalıdır.

Festival başa çatdıqdan sonra yüzlərlə ad içərisindən Vaqif Mustafazadənin adı qalib kimi çəkilib. O, Monako caz festivalından vətənə "Ağ royal" mükafatı ilə qayıdıb. Fortepiano və simfonik orkestr üçün konsertin, "Muğam" simfoniyasının (tamamlanmamış), bir sıra caz kompozisiyalarının və pyeslərin müəllifidir. Vaqif Mustafazadə Azərbaycan caz musiqisinin banisi və yeni caz fikrinin (devizinin) təsisçisidir.

O, Azərbaycan musiqisinin, muğamın klassik Amerikan caz musiqisi ilə sintezini yaradıb. Onun yeni devizi caz-muğam adlanır. O, Azərbaycan caz-muğam hərəkatının memarıdır. Xalq musiqisi, muğamdakı improvizasiyalarda caz elementləri görüb və orijinal bir janr ortaya çıxaran "Muğam" simfoniyasının müəllifi Vaqif Mustafazadə 1979-cu ildə Azərbaycan Respublikasının əməkdar artisti fəxri adına layiq görülüb.

1982-ci ildə artıq ölümündən sonra Azərbaycan Dövlət Mükafatına layiq görülüb. O, 16 dekabr 1979-cu ildə Daşkənddə konsert zamanı səhnədə "Əzizəni gözləyərkən" kompozisiyanı ifa edərkən ürək tutmasından vəfat edib. Bakıda dəfn olunub.

Yaradıcılığı

- 1965-ci ildə Gürcüstan Dövlət Filarmoniyasında "Qafqaz" adlı trio yaradır.

- 1970-ci ildə "Leyli" vokal kvartetini yaradır.

- 1971-ci ildən 1977-ci ilə kimi "Sevil" vokal-instrumental qrupuna başçılıq edib.

- 1977-ci ildən 1979-cu ilə kimi "Muğam" instrumental qrupuna başçılıq edərək "Tallin-66" və "Tbilisi-78" caz festivallarının laureatı olub.

- 1978-ci ildə Monakoda keçirilən 8-ci Beynəlxalq Caz Festivalında "Əzizəni gözləyirəm" musiqisinə görə birincilik mükafatı alıb.

- 1979-cu ildə Azərbaycanın əməkdar artisti adına layiq görülüb.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.12.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Ötən günlər adına Əmircan deyilən Xilə kəndində dünyaya gələn iki dahidən bəhs etmişdik – şair Ramiz Rövşən və rəssam Səttar Bəhlulzadə. Bu günsə daha birindən – şair Tofiq Bayramdan bəhs edəcəyik.

Tofiq Bayram 1934-cü il dekabrın 16-da Bakı şəhərinin Əmircan kəndində Qulam bəy və Məşədi Zivər xanımın ailəsinin ilk övladı olaraq dünyaya göz açıb. Orta məktəb təhsilini doğma Əmircan kəndində aldıqdan sonra şair Azərbaycan Pedaqoji İnstitutuna qəbul olub və burada tarix fakültəsində təhsilinə davam edib.

Tofiq Bayram ilk qələm təcrübəsinə 1950-ci ildən, daha doğrusu, orta məktəbdə təhsil aldığı dövrdən başlayıb. Poeziya aləminə belə erkən qədəm qoyması onu tezliklə ədəbi dərnəklərə, yaradıcı müzakirələrə qoyub, elə həmin vaxtlardan başlayaraq, o, Yazıçılar Birliyində aparılan müzakirələrdə iştirak etməyə başlayıb. Burada tanınmış şair və ədiblərdən məsləhətlər alan, T.Bayram tezliklə yaradıcılıq sirlərinə bələd olmağa, daha çox həvəs göstərib. Yəqin elə buna görə də sonrakı illərdə Tofiq Bayramı 1950-ci illərin sonlarında Azərbaycan ədəbiyyatına gələn şairlər nəslinin ən istedadlı nümayəndələrindən biri hesab edilib.

O, öz ecazkar şeirləri ilə oxucuların ürəklərinə yol tapıb, orijinal sözü, poetik duyumu, fərqli dəsti-xətt və üslubu ilə ədəbi ictimaiyyətin diqqətini cəlb edib. Tofiq Bayramın əsərləri hər şeydən əvvəl aydın obrazlı dili ilə fərqlənib. Əsərlərində yaratdığı poetik obrazlar və zəngin lövhələr, emosionallıq və yetkin pafos oxucularını valeh edib. Yaradıcılığa kiçik həcmli şeirlərlə başlayan şair, daha sonra lirik, vətənpərvərlik, humanizm, insansevərlik və s. mövzularda yazmaqla əbədiyaşar və təkrarolunmaz poeziya nümunələri müəllifi kimi tanınıb.

Tofiq Bayram bütün ömrünü şeirə, sənətə həsr edib, mənalı ömür yaşayıb. Müxtəlif illərdə onun bir-birinin ardınca "Ana təbəssümü", "Mənim şair xalqım", "Sizi düşünürəm", "Azərbaycan dünya gəzir", "İnamım, əqidəm", "Gərək elə yanım", "Azərbaycan deyəndə", "Səninlə görüşəndə", ("Məsləkim-silahım", "Ay gecikən məhəbbətim", ("Məsləkim-silahım" və "Ay gecikən məhəbbətim" kitabları əsasında "Seçilmiş əsərləri" (tərtib edən bacısı Svetlana Bayramova) və "Ay anam Bakı" (tərtib edən həyat yoldaşı Zərifə Bayramova), Azərbaycanım (tərtib edən bacısı Svetlana Bayramova) adı altında əsərləri nəşr olunub.

“Ay gecikən məhəbbətim” şeiri haqlı olaraq onun şah əsəri hesab edilir.

Tofiq Bayram

AY GECİKƏN MƏHƏBBƏTİM

İllər boyu səni gəzdim,

Ay gecikən məhəbbətim!

Sən yubandın, mən tələsdim,

Getdi gənclik təravətim,

Ay gecikən məhəbbətim!

Mən bir yanda sənə möhtac,

Sən bir yanda gəzdin əlac.

İki qəlbdə bir ehtiyac,

Övladıyıq bir həsrətin,

Ay gecikən məhəbbətim!

Saç ağartdım bu yollarda,

Harda idin, söylə harda?!

Bir yarpağam son baharda,

Saralıram yetim-yetim,

Ay gecikən məhəbbətim!

Sən əzabsan, göz yaşısan,

Bəxtimin son naxışısan,

Bəlkə tale qarğışısan,

Bəlkə də ilk səadətim,

Ay gecikən məhəbbətim!

Gəl ki, sənsiz ürək bir daş.

Poz qanunu, sədləri aş.

Sevə-sevə öləydim kaş,

Sən olaydın vəsiyyətim,

Ay gecikən məhəbbətim!

Bir könül var, əmanətdir,

Acısı da şirin dərddir.

Bir qadına xəyanətdir,

Bir gözələ sədaqətim,

Ay gecikən məhəbbətim!

Cəzan varsa, verən gəlsin,

Könlü hicran görən gəlsin.

Məcnun gəlsin, Kərəm gəlsin,

Desin, nədir qəbahətim,

Ay gecikən məhəbbətim!

Bir xəstəyəm, əlacım sən,

Bir koram, əl ağacım sən,

Görüşünə əl açım sən –

Gəl ol mənim son qismətim,

Ay gecikən məhəbbətim!

Kitabları

- Ana təbəssümü Bakı: Uşaqgəncnəşr, 1961, 36 səh.

- Mənim şair xalqım. Bakı: Azərnəşr, 1963, 46 səh.

- Sizi düşünürəm. Bakı: Uşaqgəncnəşr, 1964, 78 səh.

- Azərbaycan dünya gəzir. Bakı: Azərnəşr, 1965, 104 səh.

- İnamım, əqidəm. Bakı: Azərnəşr, 1969, 174 səh.

- Gərək elə yanım. Bakı: Gənclik, 1971, 84 səh.

- Azərbaycan deyəndə. Bakı: Gənclik, 1974, 139 səh.

- Səninlə görüşəndə. Bakı: Azərnəşr, 1977, 136 səh.

Öz əsərləri ilə Azərbaycan ədəbiyyatına verdiyi töhfələrə görə Tofiq Bayrama 1984-cü ildə “Əməkdar incəsənət xadimi”, dünya xalqlarının poeziyasından nümunələrin yüksək peşəkarlıqla Azərbaycan dilinə tərcümə edilməsindəki əməyinə görə isə 1988-ci ildə “Maksim Qorki adına Azərbaycan Dövlət Mükafatı”  (Maksim Qorki və Azərbaycan Dövlət Mükafatı sözlərinin uzlaşmaması sizi təəccübləndirməsin, sovet dövrü idi – red.) laureatı fəxri adları verilib.

Tofiq Bayram uzun sürən xəstəlikdən sonra 1991-ci ilin aprelin 19-da Bakı şəhərində dünyasını dəyişib, doğulduğu Əmircan kəndində dəfn edilib.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.12.2025)

Fariz Əhmədov, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Naxçıvan təmsilçisi

Yer kürəsi böyük olduğu qədər həm də çox balaca və dardır. Dünyanın o başında baş verən hadisə cəmi bir neçə dəqiqə sonra  bu başına çatır. Bəlkə də, zaman çox qısalıb deyə bilmərəm, amma və lakin səbəblər və amillər çoxdur. Baş verən yaxşı və pis hadisələr cəmi bir neçə dəqiqə sonra evimizdə, qulağımızın dibində oturur.

 2009-cu ildə kino ekranlarında bir film nümayiş olundu. Adı belə idi “Haçiko: ən sadiq dost”. Yapon dilində “hachi” “səkkiz”, “ok” şəkilçisi isə sədaqət deməkdir.Baş rolda Riçard Gere və Joan Allenin rol aldığı bu filmə, demək olar ki, baxmayan filmsevər qalmayıb. İndi isə sizə hekayədən bəhs edim. İtlə insanın dostluğundan. 1924-cü ildə Tokyo Universitetində işləyən yapon professoru Hidesabura Ueno kiçik bir it balası aldı. Hachiko 8 aprel 1923-cü ildə Odatedə doğulmuşdu. Professor itinə yaponcada “səkkiz dənə” mənasını verən “Haçiko” adını qoydu. Akita cinsi olan Haçiko sahibini metro stansiyasına qədər uğurlayardı, axşam isə elə oradaca sahibini qarşılayaraq evə dönərdilər. Bu ağıllı it sahibinin evə dönüş saatlarını və eyni yoldan istifadə edəcəyini hiss edərək hər gün metro önünə gəlirdi.

Birlikdə olduğu bir il ərzində bir dəqiqə belə gecikmədi sahibini qarşılamağa.

Adi günlərdən biri idi. Evdən sahibi ilə oynaya-oynaya çıxıb sahibini uğurlayan Haçiko axşam onu qarşılamaq üçün metro stansiyasında gecə boyunca gözlədi. Bir sonrakı gecə yenə gəlmədi professor. Beləcə, bir neçə gün də gəlmədi professor getdiyi yerdən. Dilsiz-ağızsız heyvan, fəqət bilmirdi ki, professor infarkt keçirib, elə auditoriyada tələbələrinin qollarında gülümsəyərək həyata vida edib. Beləcə, bu hadisədən xəbərsiz məsum Haçiko günlərcə, həftələrcə, aylarca, hətta illərcə sahibini inadla gözlədi. Bu inad tam 10 il boyunca davam etdi. Haçikonun illərcə stansiyada sahibini gözlədiyini və bir gün də görüş yerinə yubanmadığını görən stansiya müdiri və məhəllə sakinləri gündəlik olaraq Haçikoya yemək gətirir, onu tək qoymurdular. Hər gün saat 15:00-da stansiyada sahibini gözləyən Haçikonun hekayəsi bütün Yaponiyada dildən-dilə gəzirdi. İnsanlar onu görmək, sevmək və ac qoymamaq üçün Shibuya stansiyasına axın edirdilər. Düz 10 il sonra, 12 yaşındaykən, 1935-ci ildə metro qapısında  həyata gözlərini yuman Haçikoya elə oradaca heykəl ucaldıldı.

Bu gün Tokyoya gedənlər Shibuya stansiyasının qapısında ilk qarşılaşdığı heykəl vəfa simvolu Haçikodur. Haçiko Yaponiyada sədaqət, dostluq, insan və heyvan əlaqəsinin simvolu kimi anılır. İkinci Dünya müharibəsi zamanı şəhərlə birgə Haçikonun heykəli dağıdılsa da, 1948-ci ildə yenidən bərpa edildi.

İndi Shibuya stansiyasının həmin qapısı Haçiko çıxışı olaraq bilinir və vəfa borcu olanlar bir-birini burada axtarır və tapırlar. 8 apreldə bir çox heyvansevərlər bu heykəlin qarşısında görüşür, Haçikonu anırlar.

Göz qırpımında axıb keçən zamanda bir-birimizə ehtiram olaraq vəfa göstərək, anaq və anılaq. Gəlimli-gedimli, bir ucu ölümlü dünyada xatirələrdə yaşamağı bacaraq. Hərəmiz bir heyvansevər, hərəmiz bir vəfa simvoluna çevrilək…insan olaraq!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.12.2025)

Xalq yazıçısı, akademik Kamal Abdullanın əsərlərindən seçilmiş bir sıra qranula – cövhər sayıla biləcək məqamları “Ədəbiyyat və incəsənət” oxucularına təqdim edir.

Kamal Abdulla özü seçilmiş bu cövhərlər barədə yazır: “İllərdən bəri yazdığım müxtəlif şeirlərin, esselərin, pyeslərin, hekayə və romanların, publisistik məqalələrin və elmi əsərlərin, verdiyim intervülərin hər birinin içində yer almış və bu gün də öz məzmunu, tutumu, forması ilə diqqətimi çəkən misralar, cümlələr günlərin bir günü sanki dil açıb mənə dedilər ki, bizim bir-birimizdən zaman və məkanca ayrılığımıza son qoy və bizi bir-birimizin yanında yerləşdir. Sən görəcəksən ki, bu zaman biz tamamilə yeni bir cazibədə zühur etmişik. Onlar qeyri-səlis məntiq dili ilə desək, içində olduqları mətnin qranulaları (ilkin vacib hissəcikləri) idi. Qranula, başqa cür ifadə etsək, cümlədən (mətndən) bütün artıq hissələri siləndən sonra yerdə qalan cövhərdir.”

Beləliklə, hər gün Kamal Abdulladan 7 qranula:

1.

Bizimlə təbiət arasında sinoptiklər duran kimi bizimlə ədəbiyyat arasında da tənqidçilər durmağa cəhd edir.

2.

Bu küləkli və çiskin, bu ümidsiz və ağır, heç cürə açılmaq istəməyən sabahın ora-burasını bir balaca qayçılayan olsaydı, bəlkə də onu geri qaytarmaq, ortaya ala-babat bir gecə çıxarmaq mümkün olardı.

3.

Bir, iki – Firəngiz.

 Beş, altı – qırmızı don.

 Doqquz, on – qapını ört.

Üç, dörd – bizimki.

Yeddi, səkkiz – daşaltı...

4.

Evində məni qonaq edərkən kitab dəhlizinin sağ tərəfindəki əlyazmalar otağının iki addımlığında Eko qəflətən ayaq saxlayır və sağdakı əlçatan rəfdən az qala baxmadan əlini atıb qara rəngli qalın bir kitab çıxarır, nəvazişlə sığallayır və mənə uzadır:- Bu, Coysdur, - deyir, - O sizdən də qəliz yazır.

5.

Afanasi Fet: O adam lirik deyil ki, havada pərvaz edəcəyinə ürəyində dəli bir ümid özünü 7-ci mərtəbədən aşağı atmasın.

6.

Platon “Fedon” adlı dialoqunda Sokratın həbsxanada ikən ölümdən əvvəlki saatlarını təsvir edir. Sokratın yanına son dəfə dostları və tələbələri yığışıb. Dialoqun iştirakçısı Fedon bu adamların adını bir-bir çəkir: Apollodor, Fedonun özü, Hermogen, Epigen, Esxin, Antisfen... Platona gəldikdə, dialoqun müəllifi olan Platon özü haqda belə yazır: Platon yox idi. Platon, deyəsən, xəstələnmişdi... Bu mətndəki “deyəsən” sözü qədər məzlum və eyni zamanda hiyləgər söz tanımıram.

7.

“ Aldanma ki, şair sözü, əlbəttə, yalandır” və “İ mısl izreçennaya yest loj”. Aralarında üç əsr olan Füzuli ilə Tütçevi nə birləşdirirdi?! Cavab şüurumuzla dilimiz arasındakı münasibətdən gəlir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.12.2025)

Heyran Zöhrabova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Sənin kölgən düşür burda hər şeyə;

Bu evə-eşiyə, yorğan-döşəyə,

Körpəm mışıl-mışıl yatan beşiyə          

Sənin kölgən düşür gecəbəgündüz.

Kölgən düşür qadınımın üzünə,

Gizlədir üzünün eyiblərini...

...Ağac kölgəsinə, daş kölgəsinə,

Maşın kölgəsinə, quş kölgəsinə          

ilişir, dolaşır, qarışır kölgən.

Bütün kölgələri çəkib canına         

Təzədən canıma daraşır kölgən.   

Görəsən, bir azca səni unudub          

birtəhər başımı qatarammı heç?

Görəsən, kölgənin ucundan tutub        

gəlsəm, gəlsəm sənə çatarammı heç? 

Bəlkə ən dözümlü kölgədi kölgən,        

qırılan, cırılan, sökülən deyil.

Tanrı kölgəsidi, bəlkə də, kölgən,          

ölüncə üstümdən çəkilən deyil.

Gecələr kölgənlə üstümü örtüb        

yuxlaya biləydim bu dünyada kaş.

Kölgənə üzümü-gözümü sürtüb

ağlaya biləydim bu dünyada kaş.   

Ağlaya bilmirəm... yağır yağış-qar,

Çöldə kölgən qalır yağış-qar altda.

Keçir kölgən üstən ağır maşınlar,

Kölgən tapdalanır ayaqlar altda. 

Kölgən dirsəklənib daşa-torpağa

dikəlmək istəyir, qalxmaq istəyir.

Dayanıb mənimlə qabaq-qabağa      

gözümün içinə baxmaq istəyir.   

Tez-tez bu şəhərdə aldanır gözüm,        

sən donda görükür gözümə qızlar.

Bəlkə parça-parça doğrayıb-kəsib        

kölgəndən don tikib özünə qızlar.   

Kölgənə nə qədər əllər uzanır,      

o küncə-bu küncə qısılır kölgən.

Aylar ötüb keçir, illər uzanır,      

günbəgün gödəlir, qısalır kölgən.

Kölgən qısaldıqca uzaqlaşırsan,

Bəlkə də hardasa çılpaqlaşırsan...   

Beləcə sən məndən, mən səndən uzaq    

ölüncə yaşarıq tək-tək dünyada.

Hələ bircə qarış kölgən qalıbsa,

mən qərib deyiləm, demək, dünyada.   

Bir gün sən hardasa dil-dil ötəndə        

son sözüm kölgənə yazılar sənin

Kaş ki, vaxt bitəndə əcəl yetəndə        

qəbrimi kölgəndə qazalar sənin.

Ötən gün çağdaş Azərbaycan poeziyasının ən sevilən simalarından biri olan, Azərbaycan şeirinin canlı əfsanəsi, xalq şairi Ramiz Rövşənin doğum günü idi. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı olaraq şairi doğum günü münasibəti ilə təbrik edir, ona möhkəm cansağlığı və yaradıcılığında yeni-yeni uğurlar arzu edirik.  

Ramiz Məmmədəli oğlu Rövşən 1946-cı il dekabrın 15-də Bakının Əmircan kəndində anadan olub. Əslən isə Qubadlı rayonunun Teymur Müskanlı kəndindəndir.  Şair ilk təhsilini Suraxanı rayonundakı 208 N-li şəhər orta məktəbində alıb.  Daha sonra təhsilini 1964–1969-cu illərdə Azərbaycan Dövlət Universitetinin  Filologiya fakültəsində, 1976–1978-cu illərdə Moskva Ali Ssenari Kurslarında davam etdirib. 1971-ci ildə Cəfər Cabbarlı adına "Azərbaycanfilm" kinostudiyasında,  "Mozalan" satirik kinojurnal studiyasında redaktor, 1974–1975-ci illərdə kinostudiyanın ssenari emalatxanasında ssenarist, 1979–1987-ci illərdə ssenari redaksiya heyətinin üzvü,  1987–1992-ci illərəd kinostudiyanın baş redaktoru,  1992–2020-ci illərdə Azərbaycan Tərcümə Mərkəzinin baş redaktoru vəzifələrində  çalışıb.  "Bir yağışlı nəğmə", "Göy üzü daş saxlamaz", "Kəpənək qanadları", "Hamı oğul böyütmüşdü", "Sevgi açarı", "Nəfəs - kitablar kitabı", “Sevgi məktubu" kimi şeir kitablarının müəllifidir. Ramiz Rövşənin ssenariləri əsasında çoxlu sayda bədii və sənədli film çəkilib. Şeir və hekayələri tərcümə edilərək bir sıra keçmiş SSRİ respublikalarında, eləcə də ABŞ-da, Almaniyada, Böyük Britaniyada, Fransada, Polşada, Bolqarıstanda, Türkiyədə və İranda çap olunub. Azərbaycan Yazıçılar Birliyi İdarə Heyətinin və Dünya Poeziya Hərəkatı (WPM) Koordinasiya Şurasının üzvüdür. 2013-cü ildə "Türk Dünyası Bilim, Kültür ve Sanat Ödülü"nə layiq görülüb.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.12.2025)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu günə təsadüf edən əsas tarixi hadisələri diqqətinizə çatdırırıq:

 “Üzünə şokolad çəkilmiş hər şeyin günü”

Maraqlı təyinatdır, şokoladsevərlər təqvimə şokolad günündən savayı ayrıca belə bir gün də salıblar. Qlazur adlanan şokolad örtüyü həqiqətən qənnadı məmulatlarına təkrarsız dad gətirir. Mən üstünə şokolad çəkilmiş ekleri seçirəm, siz də öz seçiminizi edin.

Bizim FHN və Çaplin

Bu gün Azərbaycanda Fövqəladə Hallar Nazirliyi işçilərinin peşə bayramıdır. Özlərini oda-alova, uçqunlara, selə-suya ataraq təhlükədə olanları xilas edən bu fədakar insanları təbrik edirik.

Mərkəzi və Şimalı amerikalılar Las Posades festivalına başlayacaqlar, xristian ənənələrinin daim yaşadılmasına dəyər verəcəklər. Amerikalılar da dinc duran deyillər, onların bugünkü mətbəx bayramları Milli yaşıl Çili bibəri günü adlanır. Bu gün yeməklər ağızları yandırıb yaxacaq. Amma ayrıca Şokolad gününü də qeyd edəcəklər amerikalılar, bir növ, yanan ağızlara şirinlik gətiriləcək; Hindistanda və Banqladeşdə Qələbə, Tailandda idman günüdür həm də.

1913-cü ilin bu günündə gənc britaniyalı aktyor Çarli Çaplin həyatında ilk dəfə filmə şəkilib, “ Yaşamaq uğrunda mübarizə” adlanırdı həmin film. 1899-cu ildə İtaliyada “Milan” klubu yaradılıb, ölkəmizdəki “Milan”sevərlər, haydı, şənlənin. 1872-ci ildə rus generalı, bolşeviklərin qənimi Anton Denikin doğulub.

Dahi Bethoven

 Və bu yerdə tək musiqisevərlər, incəsənətsevərlər yox, dünyanın hər bir şüurlu sakini 1770-ci ilin bu günündə dünyaya gəlmiş dahi alman bəstəkarı, “Aylı sonata” kimi insan tərəfindən yaranışı belə şübhə doğuran ilahi bir şedevr ortaya qoymuş Lüdviq Van Bethoveni alqışlasın!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.12.2025)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Kişişik və qəhərmanlıq sözləri hardasa sinonim ola bilirlər. Amma zərif cinsin nümayəndəsindən qəhrəman axtarmaq nəsə fövqəladi bir işdir. Bu səbəbdən də qadın qəhrəmanlar ikiqat tərifə layiqdirlər...

Bu gün onun anadan olmasının 64-cü ildönümüdür. Amma o, hələ də 30 yaşındadır. 640-cı ildönümündə də 30 yaşında qalacaq.

Allah bütün şəhidlərimizə rəhmət eləsin!

Salatın Əziz qızı Əsgərova  “Молодежь Азербайджана” (“Azərbaycan gəncləri”) qəzetində çalışırdı, 90-cı illərin əvvəllərində onun işıqlandırdığı məsələlər ölkənin ən vacib problemləri ilə bağlı idi. Qarabağ dərdi, torpaqlarımızın bütövlüyü yazılarının başlıca mövzularına çevrilmişdi.

Tez-tez cəbhə xəttinə gedərək qaynar nöqtələrdən operativ materiallar hazırlayan Salatının ailəsi, iş yoldaşları dəfələrlə bunun qarşısını almağa çalışsalar da, ona mane ola bilməmişdilər.

Onun boğazında zob xəstəliyi olub. Bu xəstəlikdən Salatın Əsgərova yaman əziyyət çəkib. Yaxın adamları və iş yoldaşları tez-tez ona cərrahiyyə əməliyyatını məsləhət görsə də, Əsgərova əməliyyat zamanı ölüm riskindən qorub.  Lakin, atası Əziz Əsgərovun məsləhətindən və təkidindən sonra, cərrahiyyə əməliyyatının aparılmasına razılıq verib. 1991-ci il 16 yanvarda əməliyyatın vaxtını təyin ediblər, lakin o, xəstəxanaya -stasionara tələsməyib, işdən məzuniyyət götürməyi hər dəfəsində yubadıb.

1991-ci il yanvar ayının 9-da növbəti dəfə o, Qarabağa – döyüş bölgəsinə səfər etdi. Nə biləydi ki bu, ömründəki son səfəridir.

İçərisində Salatın Əsgərovanın olduğu maşın Laçından Şuşaya gələrkən, yolun 6-cı kilometrində, Qaladərəsi kəndi yaxınlığında erməni quldurları tərəfindən yaxın məsafədən atəşə məruz qaldı. Tanınmış jurnalist vəhşicəsinə qətlə yetirildi, Bakı şəhərinin Şəhidlər Xiyabanında dəfn edildi. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 6 noyabr 1992-ci il tarixli 294 saylı Fərmanı ilə ona  ölümündən sonra “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” fəxri adı verildi. Ölümündən sonra Beynəlxalq Jurnalistlər İttifaqı Konfederasiyasının laureatı adına layiq görüldü.

Xatirəsi kifayət qədər əbədiləşdirilib Salatın Əsgərovanın: Bakı şəhərində adına küçə var, Bakı buxtasındakı gəzinti kateri onun adını daşıyır, “Təfəkkür” Universitetində büstü qoyulub, yaşadığı binaya barelyefi vurulub, yaxınlığında həlak olduğu kənd “Salatınkənd” adlanır.

Nəbi Xəzri Salatın Əsgərova haqqında elegiya-poema yazdı.

Filmoqrafiya

2016-cı ildə Salatın Əsgərovaya həsr olunan qısametrajlı "Vətən üçün gedirəm" filminin təqdimatı keçirildi.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.12.2025)

Aynur İsmayılova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Baxarkən gördüklərim, görərəkən düşündüklərim, düşünərkən hiss etdiklərim hər zaman bir-birinə bənzəmir. Bəzən gördüklərim düşündüyüm kimi olmur. Bəzən isə hiss etdiyim kimi görünmür.

Amma dəyişməyən bir şey var – hamısının bir-birinə təsiri. Hər fərqlilik içində bir oxşarlıq da daşıyır. Hansı ki, bir – birinə yad görünən şeylərin əslində bənzər tərəflərinin olması kimi. Bu bənzərlik bəzən gözəçarpacaq qədər yaxın, bəzən isə heç görünməyəcək qədər uzaqda dayanır.

Demək ki, qarşılaşdığımız şeylər hər zaman bizə nə yaddır, nə də çox yaxın. Hər yadlıqda  bir doğmalıq, hər doğmalıqda  bir yad baxış gizlənir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.12.2025)

Nail Zeyniyev, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu sual ədəbiyyatın funksiyası haqqında minillik diskussiyanın davamıdır. Platon şairləri ideal dövlətdən qovmaq istəyirdi, çünki onlar yalanlar uydurur, insanları emosiyalarla çaşdırırdılar. Aristotel isə inanırdı ki, tragediya katarsisə səbəb olur, ruhu təmizləyir. Mənim qənaətimcə, cavab birmənalı deyil. Ədəbiyyat özü neytral alətdir, bıçaq kimidir çünki onunla çörək də kəsmək olar, qətl də etmək olar. Məsələ hansı ədəbiyyatdan, necə istifadə etməkdədir.

Ədəbiyyatın insan etmə potensialı empatiyaya əsaslanır. Romanda, hekayədə, poemada biz başqa insanın daxili aləminə daxil oluruq, onun gözü ilə dünyaya baxırıq, onun duyğularını yaşayırıq. Bu, sosial-psixoloji bacarıqdır və inkişaf etdirilə bilər. Dostoyevskini oxuyanda biz Raskolnikovun daxili dramını yaşayırıq və başa düşürük ki, hər insan mürəkkəb, ağ-qara deyil. Kafkanı oxuyanda bürokratik sistemin qurbanı olan insanın çarəsizliyini hiss edirik. Çingiz Aytmatovu oxuyanda təbiətlə insanın bağının əhəmiyyətini dərk edirik.

Lakin bu proses avtomatik deyil. Ədəbiyyat ancaq aktiv, düşünən oxucunu dəyişdirir. Passiv oxucu sadəcə süjet istehlak edir və heç nə öyrənmir.

Həmçinin, ədəbiyyat pis istiqamətdə də təsir edə bilər. Marquis de Sadın romanları zorakılığı normallaşdırır. Natsist ədəbiyyatı nifrət toxumu səpir. Ucuz populist romanlar klişe təfəkkürü möhkəmləndirir.

Yəni ədəbiyyat dəyər-neytral deyil, amma avtomat etik transformator da deyil. Onun təsiri oxucunun hazırlığından, tənqidi təfəkkür bacarığından, ətraf sosial mühitdən asılıdır. Azərbaycan kontekstində ədəbiyyatın maarifçilik rolu tarixi olaraq böyük olub. M.F.Axundovdan Cəlil Məmmədquluzadəyə qədər ədəbiyyat milli oyanışın, maarifin, ictimai tənqidin vasitəsi olub.

Amma indiki dövrdə oxu mədəniyyəti böhrandadır. İnsanlar az oxuyur, səthiləşir. Sosial media qısa, tez istehlak olunan məzmuna üstünlük verir. Və bu şəraitdə ədəbiyyatın humanitar missiyası zəifləyir.

Yekunda ədəbiyyat bizi yaxşı insan edə bilər, amma bunun üçün üç şərt lazımdır – keyfiyyətli mətn, düşünən oxucu və oxunu təşviq edən mədəni mühit.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.12.2025)