“Ədəbiyyat və incəsənət” portal tanınmış yazar, social şəbəkə aforizmləri ilə məşhurlaşmış Hümbət Həsənoğlunun oxuculara müraciətini və hekayəsini diqqətiniə çatdırır.

Dostlar, mənim “Sumqayıt dolması” kitabım çapdan çıxıb. Başda əziz redaktorum Arif Ərşad olmaqla, kitab böyük bir kollektivin əməyinin məhsuludur. 

İki dildə (Azərbaycan və ingilis), nəfis şəkildə, rəngli şəkillərlə illüstrasiya olunmuş kitab doğma Sumqayıtımıza, əziz sumqayıtlılara bir töhfədir.

Hamı məndən Sumqayıt dolması haqda, onun ideya və məğzi haqda soruşur, maraqlanır. Beynəlxalq dolma festivallarının qalibi olmuş bu dolma haqqında mən hekayə yazmışam. Bu hekayəni oxuyan insan Sumqayıt dolması haqda tam məlumatlı olacaq. Buyurun oxuyun.

Ən ləziz yemək

(hekayə)

Amerikanın Kaliforniya ştatının məhkəməsinin ona ölüm hökmü çıxartmasını o sakit qarşıladı.

Sevdiyi qızı narkotik bataqlığından çıxartmaq cəhdləri sonda onu da həmin bataqlığa sürükləmişdi. 

Asan yolla çox pullar əldə etmək vədi ilə yeni dostları onu narkotik qaçaqmalçılığına təhrik etdilər və polislə son qovhaqovda onun iki polis zabitini güllələməsi həyatını ölüm dalanına dirədi.

Kamerada vəkili ilə sükut içində oturmuşdular, vəkilinin ona təsəlli sözləri belə yersiz olardı. Ölüm hökmü oxunan insana nə təsəlli ola bilərdi ki?

Vəkil getməmişdən öncə yalnız bunları deyə bildi:- ölümün icraatı adətən çox da uzana bilir. 

Bir şey də, ABŞ qanunvericiliyinə əsasən ölüm hökmü çıxarılmış müttəhim ölümqabağı axşam istədiyi şam yeməyini restorandan sifariş verə bilər.

Tək qalanda düşündü:-deməli, yemək sifarişi bu həyatda onun son müstəqil seçimi olacaq.

Onun atası Stiv Adams dünya şöhrətli aşpaz idi. O, üç ulduzlu Mişlen reytinqli “The French Laundry” restoranın baş aşpazı işləyirdi.

Atası onu və ondan iki yaş balaca olan qardaşı Tonini də öz sənətinə yönəldirdi. Uşaqlıqdan onlara ərzaq məhsullarını seçmək, kəsmək, doğramaq qaydalarını öyrədirdi.

Ataları öz peşəsinə incəsənət kimi yanaşırdı. O, deyirdi ki, hər bir insanın ləzzətə ehtiyacı var. İnsan başqa ehtiyacları qarşıladığı kimi, ləzzət ehtiyacını da qarşılamalıdır.  O hər dəfə vurğulayırdı ki, yemək  ləzzəti yeganə ləzzətdir ki, insanı anadan olandan son mənzilə qədər etibarla müşayiət edir. 

O tez- tez təkrar edirdi ki, ağızda qidanın duzluluğunu, acılığını, şirinliyini, turşluluğunu müəyyən edə bilən on minə yaxın dad reseptorlarıı var. İndi on min dili olan bir fortepiano təsəvvür edin. Aşpaz onun dillərindən istifadə edib musiqi, yəni yemək kompozisiyası yaratmalıdır. Yaxşı kulinar elə bəstəkardır, o, yemək bəstələyir.

Bir gün o, atasından soruşmuşdu:- ata, dünyanın ən yaxşı yeməyi hansıdır? Atası gülümsəyərək cavab vermişdi:- dünyada yalnız bir xalq olsaydı, o yemək yəqin ki, olardı. Xalqlar çox olduğundan yemək ənənələri və dad stereotipləri də müxtəlifdir.

Amma kulinariya zirvəsində olan yeməklər mövcuddur. Mən çox dünya yeməkləri haqda oxumuşam, dadmışam, münsiflik etmişəm. Bir təam haqqında bilməyinizi istəyirəm.

Vyetnamdan İspaniyaya və hətta okeanın biz tərəfinə qədər coğrafi arealda yayılmış bu yeməyin adı dolmadır. İlk dəfə ət qiyməsini bitki yarpağına bükmüş insan çox istedadlı olub. Çox xalqlar bu yeməyin müəllifliyinə iddialıdırlar. Amma əksər alimlər bu yeməyin türkdilli xalqlara mənsub olduğuna əmindirlər, çünki “dolma” sözü türklərin “dolmaq”, “doldurmaq” sözündəndir. Həqiqətən də yarpaq götürülüb içi doldurulur.

Gəlin birlikdə düşünək, dünyanın ən yaxşı yeməyi necə olmalıdır?

Birincisi, o yemək insana faydalı olmalıdır, yəni insana lazım olan maddələrlə; zülallarla, yağlarla, karbohidratlarla, vitaminlərlə və mikroelementlərlə zəngin və lazımi mütənasiblikdə olmalıdır.

İkincisi, o yemək dadlı olmalıdır, yəni ağızda olan bütün reseptorları eyni anda oyada bilməlidir.

Üçüncüsü, o yemək mədə-bağırsaq sistemində rahat həzm olunmalı və heç bir narahatlıq yaratmamalıdır.

Dördüncüsü, bu yeməyin xoş ətri olmalıdır.

Beşincisi, bu yeməyin gözəl görünüşü olmalıdır.

Bütün bunlar ona görədir ki, təam insanın olan bütün beş hissinə məmnunluq gətirsin.

Dolma demək olar ki, bütün bu kriteriyalara cavab verir. Onun əlavə özəlliyi də odur ki, hər dolma elə mikro qazandır. Yarpaq bu mini qazanın divarlarıdır. Yarpaq qiyməni elə bükməlidir ki, qazanın suyu hər dolmanın içinə düşə bilməsin və həm də əksinə, dolmanın içinin şirəsi qazan suyuna qarışmasın. “Kiçik qazanlar” böyük qazanın içində bişirilir. Dolma ağız ölçüsü boyda olmalı və onun tamlığı yalnız ağızda pozulmalı və dolmaiçi şirə ağıza tökülüb “dad partlayışı” effekti yaratmalıdır. Hər dolma ağızda dad atəşfəşanlığına səbəb olmalıdır. Dolmanın tamlığını ağızdan kənar pozmamaq üçün ona cəngəllə toxunmaq olmaz. İdeal halda əllə, kompromis olaraq qaşıqla dolmanı yemək olar.

İndi mən sizə hələ heç kim tərəfindən həll oluna bilməyən bir tapşırıq verəcəyəm, həll etsəniz, adlarınız qızıl hərflərlə kulinariya tarixinə yazılacaq.

Atalarının bu sözləri onları cuşa gətirmişdi, onlar bu məsələni mütləq həll etmək əzmində idilər.

-Diqqətlə qulaq asın: Dolmanı hazırlamaq üçün dünyada bitən bütün yarpaqlardan istifadə olunub, sonda iki yarpaq seçilib.

Birincisi, üzüm yarpağıdır. Sellulozası çox olduğundan bu meyvə yarpağı sərtdir. Mini qazan divarı kimi əladır. Yəni qiyməni bu yarpağa hermetik bükmək olur, nə qazanın suyu dolmanın içinə düşə bilmir, nə də qiymənin şirəsi qazan suyuna qarışmır.  Onun bu parametri çox yaxşıdır. Amma hər gözəlin bir eybi olduğu kimi bu dolmanın da bir kiçik eybi var. Bildiyiniz kimi üzüm yarpağı sərtliyindən ayrıca yeyilmir, təəssüf ki, qazanda bişirildikdən sonra belə o, nisbətən sərtliyini saxlayır və mədə-bağırsaq sistemində azacıq problemləri olan insanlarda diskomfort yaradır.

İkinci yarpaq, kələm bitkisinin yarpağıdır. Kələm yarpağı mədə-bağırsaq sistemi üçün mükafatdır; rəhat həzm olunur və hətta mədə-bağırsaq xəstəlikləri üçün müalicəvi təsirə malikdir. Amma, yumşaqlığından o qiymənin hermetikliyini təmin edə bilmir. Bir çox ölkələrdə qiyməni kələmə bükəndən sonra onu iplə sarıyırdılar ki, hermetiklik təmin olunsun. Təəssüf ki, iplə sarımaq belə çox vaxt işə yaramır, qazanın suyu  dolmanın şirəsinə qarışır. Eyni zamanda yadda saxlayın ki, üzüm yarpağının əsrarəngiz dadını kələm verə bilmir.

Gördüyünüz kimi dilemma var. Həm hermetiklik təmin olunmalı, həm də mədə-bağırsaq əziyyət çəkməməlidir. Gedin, düşünün!

O, qardaşı Toni ilə bütün kulinariya ensiklopediyalarını araşdırdılar, müxtəlif üzüm növü yarpaqlarıni bişirib dadına baxdılar. 

İdeyalar o idi ki, necə etsinlər ki, üzüm yarpağı yumşalsın. Bir üsul tapmışdılar, amma o üsulda üzüm yarpağı elə qazanda dağılırdı. O dilemma elə də həll olunmamış qaldı və onlar kulinariya tarixinə düşə bilmədilər. Qardaşı Toni tarixə düşə bilməsə də, kulinaryaya düşdü. Atalarının vəfatından sonra Toni atası işləyən restoranın baş aşpazına qədər yüksəlib, çox kulinariya müsabiqələrinin qalibi olub.

O, qərara gəldi ki, ölümaxşamı şam yeməyinə Toniyə üzüm yarpağından dolma sifariş versin. Özündə olan qastriti göz önünə rahat almaya bilirdi…

Qoy elə indi həbsxanada olan telefonla ona zəng etsin ki, o, lazımi tədarükünü görə bilsin.

- Alo, salam Toni.

- Tom, əzizim, biz yas içindəyik. Belə olmamalı idi axı!?

- Gecdir daha Toni, artıq  olan olub. Üzülməyin. Ritaya salam de, uşaqları öp mənim əvəzimə.

- Tom, ürəyim parçalanır! Sənə kömək edə bilməmək çarəsizliyindən sınıram.

- Belə oldu, təəssüf ki.

Toni, bir xahişim var.

- De, əziz qardaşım, nə desən, edərəm sənin üçün.

- Toni, mənə üzüm yarpağından dolma hazırlaya bilərsən?

- Dolma? Əlbəttə! Mütləq hazırlayaram. Hətta sənə sürpriz də edərəm!

- Sürpriz?

- Hə. Yadındadır, biz üzüm yarpağı ilə kələm yarpağı arasındakı dilemmanı həll etməyə çalışdıq.

- Əlbəttə yadımdadır, çox çalşdıq səninlə. Yoxsa, o problemi həll etmisən?

- Problem həll olunub, amma onu başqa birisi həll edib.

- Ola bilməz! Necə?

- Təsəvvür edirsən, nə edib o insan?

Qiyməni əvvəl üzüm yarpağına büküb, sonra o yarpağın üstündən ikinci qat olaraq əlavə kələm yarpağına büküb. İkinci kələm qatı üzüm yarpağının hermetikliyinə dəstək olur və ən vacibi, kələm altında qalan üzüm yarpağını əlavə bişirir və onu yumşaldır. Kələm yarpağı üzüm yarpağına mədə-bağırsaqda həzm olunmağa da kömək edir. Kələmin azacıq şirinliyi üzüm yarpağının gözəl dadına əlavə notlar əlavə edir.

- O dahi kimdir?

- Mən bunları bir həftə bundan qabaq internetdən oxudum. Sən demə 2012 ci ildə bu dolma ixtira olunub və iki beynəlxalq dolma festivalında yüzlərlə dolma arasında birinciliklər qazanıb. 

Dolmanın adı belədir: İkiqat Sumqayıt dolması. Sumqayıt Qafqazda yerləşən Azərbaycan ölkəsində şəhərdir.

- İnanılmazdır! O müasir Edisonun adı nədir?

- Hümbət Həsənoğlu, ixtisasca həkimdir, həm də yazıçıdır.

- Sən o dolmanı hazırlaya bilərsən?

- Əlbəttə, resepti əldə etmişəm. 

Amma o insan bu dolmanı ixtira etməklə kifayətlənməyib!

- O əclaf yenə nə düşünüb?

- Təsəvvür edirsən, o alimləri cəlb edərək formalar düzəltdirib və xüsusi ölçülərdə buz hazırlayır. Hər dolma qiyməsinin içinə o buzları qoyur. Qazanın içində o buzlar əriyib ikiqat dolmalara əlavə ilginc şirəlik verir.

İndi dünyanın ən ləziz yeməyi belə adlanır: Buzlu, ikiqat Sumqayıt dolması!

Sən narahat olma, düşünürəm ki, onu bizə dəvət edim, onunla birlikdə o möhtəşəm dolmanı, dolmaların şahını, nəinki dolmaların, bütün yeməklərin şahını sənin üçün hazırlayarıq….

P. S. Dostların xahişi ilə bu hekayəmi də (Azərbaycan və ingilis dilində) kitaba daxil etmişəm.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.07.2025)

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

NİGAR RƏFİBƏYLİ             

RƏFİQƏM MƏNİM

Cənazəni qürbətdən

             təyyarəylə gətirdilər.

Qapalı dəmir yatağında

vətən torpağına

yetirdilər.

Soyuq barmaqlarıyla

yapışdı ürəyimdən –

bu dərd mənim, bu qəm mənim,

Nəzakət, Nəzakət,

əziz, mehriban

rəfiqəm mənim.

İllərin arxasından

xatirələr aləminə

səsləyir məni

məlahətli səsin,

xoş gülüşün,

incə rəftarın...

Düşünən başın,

zəhmət sevən

əllərin idi dövlətin, varın.

Uşaqlıq illərimiz

    Yetimliklə, möhnətlə keçdi...

Gəncliyimiz

qayğıyla, zəhmətlə keçdi...

Nə dövlətli qohumların

kölgəsinə sığındıq,

nə şöhrətli dostların.

Yetim böyüdük,

dünyanın bütün

    yetim uşaqları kimi –

             cəfakeş, çətin...

Yaxşı adamlar da gördük –

    xeyirxah, nəcib.

Əlimizdən yapışdılar

dar gündə,

büdrəməyə qoymadılar.

Bədxahlar da gördük,

fənalıqdan, yamanlıqdan

doymadılar.

Yetimliyin hər yerdə

birdir dadı...

Bu xalqın balasıydıq –

vətən övladı.

Nə ata çörəyi yedik,

nə gördük qardaş sovqatı...

Qamçıladı bizi

acı-acı

sərt üzlü yetimlik həyatı.

Tabutu qürbətdən

təyyarəylə gələn,

Soyuq, dəmir yatağında

Ömür yorğunluğundan

dincələn

Nəzakətim, rəfiqəm mənim, –

yıxdı könlüm evini

bu dərd, bu ələm mənim...

Sən həyatı sevirdin,

Sevirdin insanları...

Sevindirirdi səni

Qürbətdən uçub gələn

durna qatarı...

Gecələr göy üzünə

səpələnmiş

ulduzlara baxar,

    gülümsərdin...

Elə bil yox idi

Bu dünyada kədərin, dərdin.

Alman dilində

şeirlər oxuyardın

heyran-heyran...

Şeirlə nəfəs alar,

şeirlə yaşayardıq hər zaman.

Səni valeh etmişdi

alman dahisi

Hötenin romantik qanadı...

Məni “məhəbbət və iztirab” ustadı

Füzulinin səssiz fəryadı...

Toy günündə mənə

Füzuli divanını gətirdin hədiyyə.

Elə bil dünyanı

bəxş etdin mənə;

oxudum, doymadım,

                       içdim, doymadım yenə...

Ömrün çətin yollarında

bizə yar oldu Əli, Rəsul.

Onlar açıqürəkli,

qaynar məhəbbətli

gənclər idi.

O zamanlar bizimlə

ünsiyyət bağlamaq,

Sadə sevgi deyil –

böyük hünər idi...

Xatirələr aləminə səsləyir yenə

Bu ayrılıq, bu qəm məni,

Nəzakət, Nəzakət,

Əziz, mehriban rəfiqəm mənim.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.07.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Təqvimi vərəqləyəndə daha bir ad diqqətimdən yayınmadı: Şair, publisist Dəyanət Səlimxanlı.

O, 1960-cı il iyulun 1-də Azərbaycanda Yardımlı rayonunun Çanaxbulaq kəndində anadan olub. Burada kənd yeddiillik məktəbi, qonşu Bərcan kəndində orta məktəbi bitirib. Azərbaycan Dövlət Universitetinin jurnalistika fakültəsində təhsil alıb.

Əmək fəaliyyətinə Sumqayıt şəhərindəki 2 saylı yataqxanada tərbiyəçi müəllim kimi başlayıb. "Açıq söz" qəzetində müxbir, Azərbaycan Dövlət Teleradio Verilişləri Şirkətində böyük redaktor işləyib.

Bir müddət fərdi yaradıcılıqla məşğul olub. Hazırda "Respublika" qəzetinin ştatdankənar müxbiridir.

Bədii yaradıcılığa tələbəlik illərindən başlayıb. İlk mətbu şeri "Qayıt ata" 1983-cü ildə "Azərbaycan qadını" jurnalında çıxıb. Bəstəkar Ələsgər Abbasovun bu şeirə bəstələdiyi mahnı Bakıda keçirilən "Odlar yurdu — 90" festivalında üçüncü yerə, Orta Asiyada 1991-ci ildə keçirilən "Ümumşərq xalqlarının musiqisi" festivalında birinci yerə layiq görülüb, “Komsomolskaya pravda" qəzetinin diplomuna layiq görülüb.

Kitabları

- Anam dua oxumasa

- Qayıt ata

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.07.2025)

İmran Verdiyev,

Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

30 iyun 2025-ci il tarixdə Şəki-Zaqatala Regional Mədəniyyət İdarəsinin və Azərbaycan Respublikası Teatr Xadimləri İttifaqının təşkilatçılığı, Mədəniyyət İşçiləri Həmkarlar İttifaqı Şəki rayon Komitəsinin dəstəyi ilə Şəki -Zaqatala regionunda fəaliyyət göstərən teatr xadimləri ilə görüş keçirilib.

Şəki şəhər Heydər Əliyev Mərkəzində keçirilən görüşdə ittifaqın idarə heyətinin sədri Hacı İsmayılov, sədr müavini İlham Namiq Kamal, ittifaq üzvləri, mədəniyyət işçiləri və teatr xadimləri iştirak edib.

Tədbir çərçivəsində bir sıra teatr xadimi teatr sənətinin inkişafında göstərdikləri xidmətlərə görə 'Teatr fədaisi' medalı ilə təltif olunub.

Çıxış edənlər arasında Azərbaycan teatrının tanınmış simaları ilə yanaşı, Şəki Dövlət Dram Teatrının yaradıcı heyəti də yer alıb.

Qonaqlar Şəkinin zəngin mədəni irsini, teatr ənənələrini yüksək qiymətləndirərək bu irsin qorunub saxlanmasının və inkişaf etdirilməsinin vacibliyini vurğulayıblar.

Tədbirin məqsədi teatr sənətinin regionlarda inkişafı, yaradıcı mübadilə və qarşılıqlı əməkdaşlıq imkanlarının genişləndirilməsi olub.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.07.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının poçtuna Azərbaycan Respublikasının Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsindən bəyanat mətni daxil olub. Mətndə deyilir:

Rusiyanın “Azərbaycan diasporu” adlı saxta teleqram kanalında “Azərbaycan icması Bakını Moskva ilə münasibətləri pozmaqda ittiham edib” başlıqlı yazı dərc olunub.

Azərbaycan Respublikasının Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsi bildirir ki, yazı  Rusiyada Azərbaycan diaspor üzvləri ilə bağlı son hadisələrlə əlaqədar təxribat xarakterli bəyanatdır və bu bəyanatın Rusiyadakı Azərbaycan diasporuna heç bir aidiyyatı yoxdur. Saxta teleqram kanalının belə bir məlumat yayması ölkəmizə və Rusiyada yaşayan soydaşlarımıza qarşı yönələn təxribatdır. 

Heç bir həqiqəti əks etdirməyən, təxribat xarakterli  həmin yazıya istinad olunması, diasporun mövqeyi kimi ictimaiyyətə təqdim olunması yolverilməzdir. Media nümayəndələrindən belə bir həssas məqamda diqqətli olmağı xahiş edirik.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.06.2025)