Xalq yazıçısı, akademik Kamal Abdullanın əsərlərindən seçilmiş bir sıra qranula – cövhər sayıla biləcək məqamları “Ədəbiyyat və incəsənət” oxucularına təqdim edir.

Kamal Abdulla özü seçilmiş bu cövhərlər barədə yazır: “İllərdən bəri yazdığım müxtəlif şeirlərin, esselərin, pyeslərin, hekayə və romanların, publisistik məqalələrin və elmi əsərlərin, verdiyim intervülərin hər birinin içində yer almış və bu gün də öz məzmunu, tutumu, forması ilə diqqətimi çəkən misralar, cümlələr günlərin bir günü sanki dil açıb mənə dedilər ki, bizim bir-birimizdən zaman və məkanca ayrılığımıza son qoy və bizi bir-birimizin yanında yerləşdir. Sən görəcəksən ki, bu zaman biz tamamilə yeni bir cazibədə zühur etmişik. Onlar qeyri-səlis məntiq dili ilə desək, içində olduqları mətnin qranulaları (ilkin vacib hissəcikləri) idi. Qranula, başqa cür ifadə etsək, cümlədən (mətndən) bütün artıq hissələri siləndən sonra yerdə qalan cövhərdir.”

Beləliklə, hər gün Kamal Abdulladan 7 qranula:

1.

“ De mənə varmıydın, ya bəlkə yoxdun?!

 De mənə yuxudu bəlkə bu dünya?!

Bu bulaq suyunda sənmiydin axdın?!

O bulud apardı səni haraya?!”

2.

Antiqona ölümü seçir. O, nişanlısının atası Fiv şəhərinin hakimi Kreontun qərarına qarşı çıxaraq şəhərə hücum edib həlak olan qardaşlarının cəsədini torpağa tapşırır. Beləliklə, şəxsi mənafeyi ictimai mənafedən üstün tutur. Beyrək də ölümü seçir. O, Qazan xana dönük çıxmadığına görə Dış Oğuz bəyləri tərəfindən ölümcül yaralanır. Qazan xana dönük çıxmamaq dövlətçiliyə, ictimai mənafeyə, Oğuzun bütövlüyünə dönük çıxmamaq demək idi. Antiqona və Beyrək! Hər ikisi həlak olur. Amma heç biri məhv olmur.

3.

“ Dədə Qorqud” dastanında boy boya (birində Beyrək əsirlikdən qaçır, o birində Beyrək öldürülür) xəbər göndərir. Eynən Ramiz Rövşəndə olan kimi: dağ dağa duman göndərir – sevgi məktubu kimi.

4.

Sanço Pansa ölüm yatağına düşmüş Don Kixota deyir: “Dünyada ən böyük axmaqlıq göz görə-görə ölümə yol verməkdir. İnsanı kimsə öldürmədən özü nə üçün ölsün?! Tənbəl olmayın, qalxın, şərtləşdiyimiz kimi cəngavər paltarı geyib çölə gedək. Bəlkə kollardan birinin dibində tilsimi açılmış Dulsineyaya təsadüf etdik, kim bilir?!”

5.

“ Od olub yandıraram” - mifoloji təsəvvürün təzahürüdür. Bundan doğan “od kimi yandıraram” ifadəsi isə Yazı təsəvvürünün məhsuludur.

6.

Haydegger: “Həyat insanla sonsuz qara boşluq arasında bir oyundur.”

Ətrafımızda nə varsa, hamısı oyundu.

7.

Fal açana:

“Fal nə dedi, falı açan?

 Səsin batdı, harda qaldı?

 Köhnə ömür burayacan,

 Yeni ömür falda qaldı.”

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.12.2025)

Kübra Quliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu məqalə insanın qadağan olunmuşa niyə çəkildiyini sadə dillə, amma dərin məntiq üzərindən izah edir. Burada məqsəd psixologiyanı çətin terminlərlə nümayiş etdirmək deyil; insan davranışının kökünü, tarix boyu təkrar olunan nümunələrlə açmaqdır. Qadağan olunmuşa meyl nə müasir zəiflikdir, nə də fərdi problem. Bu, insan şüurunun ən köhnə reflekslərindən biridir.

İnsan beyni qadağan olunanı avtomatik olaraq fərqli kateqoriyaya salır. Çünki qadağa neytral məlumat deyil, emosional yüklü siqnaldır. “Olmaz” deyilən yerdə beyin təhlükə ilə yanaşı marağı da işə salır. Bu iki hiss birlikdə işlədiyi üçün qadağan olunan obyekt daha güclü iz buraxır.

Tarixə baxdıqda bu mexanizmin ilk izlərini miflərdə görürük. Adəm və Həvva hekayəsi bunun ən sadə və universal nümunəsidir. Cənnətdə hər şey mövcuddur, aclıq, təhlükə, yoxsulluq yoxdur. Amma bir ağac qadağandır. Psixoloji baxımdan bu qadağa diqqəti bütün bolluqdan çəkib tək bir nöqtəyə yönəldir. İnsan beyni məhz bu nöqtədə sual verir: “Niyə?” Cavab olmadıqca cazibə artır.

Antik Yunan mədəniyyətində qadağa və cazibə əlaqəsi daha açıq simvollarla göstərilir. Prometey tanrıların qadağan etdiyi odu insanlara verəndə cəzalandırılır. Burada od sadəcə istilik deyil, düşünmək, bilmək və inkişaf etmək haqqıdır. Yəni qadağan olunmuş şey birbaşa azadlıqla əlaqələndirilir. Bu mif göstərir ki, insan tarix boyu qadağanı həmişə məhdudiyyət yox, aşılması lazım olan sərhəd kimi görüb.

Qədim Romada da oxşar nümunələr var. Senat tərəfindən qadağan edilən kitablar və fikirlər gizli şəkildə daha sürətlə yayılırdı. Qadağa həmin ideyaları zəiflətmir, əksinə, onlara “təhlükəli həqiqət” statusu verirdi. İnsanlar məzmunu deyil, qadağaya qarşı çıxma hissini yaşayırdılar.

Orta əsrlərdə kilsənin sərt nəzarəti bu psixologiyanı daha da gücləndirdi. Oxunması qadağan edilən kitablar, ifadəsi günah sayılan fikirlər gizli dairələrdə dolaşırdı. Qadağa ideyanı öldürmürdü; onu daha cazibədar edirdi. Çünki qadağa olan yerdə risk var idi, risk isə insanı canlı hiss etdirirdi.

Bu mexanizm fərdi səviyyədə isə uşaqlıqdan formalaşır. Uşaq ilk dəfə izahsız “olmaz”la qarşılaşanda bunu təhlükə yox, sirr kimi qəbul edir. Beyin səbəbi bilmədiyi üçün özü ssenari qurur. Bu ssenarilər çox vaxt reallıqdan daha cazibədar olur. Beləliklə, qadağa xəyal gücü ilə birləşir.

Uşaq üçün qadağan olunan şey tədricən güc simvoluna çevrilir. Çünki qadağanı qoyan fiqur güclüdür. Deməli, qadağan edilən də güclü olmalıdır. Bu assosiasiya şüuraltına yazılır və insan böyüdükdən sonra da dəyişmir, sadəcə obyektlər dəyişir.

Yetkinlik dövründə qadağalar valideyndən cəmiyyətə keçir. Artıq “olmaz”ı ailə, ənənə, din, sosial norma və insanın öz daxili səsi deyir. Bu mərhələdə qadağan olunmuşa yönəlmək çox vaxt obyektə yox, öz iradəsini sübut etməyə xidmət edir. İnsan bəzən seçim etdiyini hiss etmək üçün qadağanı pozur.

Tarix boyu qadağan edilmiş münasibətlər daha güclü emosional bağlar yaradıb. Çünki bu münasibətlərdə qorxu, risk və itirmə ehtimalı var. Bu hisslər beyində sevgi ilə qarışır və insan bunu “daha dərin bağ” kimi qavrayır. Əslində isə dərinlik çox vaxt riskin yaratdığı emosional yüksəlişdir.

Burada daxili boşluq anlayışı ön plana çıxır. Sevgi, qəbul və təhlükəsizlik ehtiyacı qarşılanmayan insan üçün qadağan olunmuş davranış ani doluluq hissi yaradır. Bu hiss uzun sürmür, amma güclüdür. Beyin bu gücü yadda saxlayır və təkrar axtarır.

Qadağan olunmuşa meylin kimliklə də birbaşa əlaqəsi var. İnsan bəzən qadağan ediləni seçərək özünü başqalarından ayırır. Çünki icazə verilən yollar kütləvidir, qadağan olunan yol isə fərdi görünür. Bu, “mən fərqliyəm” hissini gücləndirir.

Ən təhlükəli məqam isə budur: insan bəzən qadağan olunmuşu sevdiyini düşünür, amma əslində sevdiyi şey qadağanın yaratdığı emosional intensivlikdir. Qadağa aradan qalxanda cazibə də itir. Bu zaman insan özünü aldadılmış hiss edir, amma səbəbi anlamır.

Müasir dövrdə qadağalar dəyişib, mexanizm isə eyni qalıb. Sosial mediada gizli, qadağan, hamı bilməsin kimi təqdim olunan məzmunlar daha sürətlə yayılır. Bu, insan psixikasının minilliklərdir dəyişməyən reaksiyasıdır.

Tarixdən əlavə konkret nümunələr

Renessans dövründə anatomiya üzərində aparılan tədqiqatlar qadağan edildiyi halda sənətkarlar insan bədənini gizli şəkildə öyrənməyə davam edirdilər. Leonardo da Vinçinin gizli disseksiyaları bunun açıq nümunəsidir. Qadağa marağı söndürmədi, onu daha sistemli və məqsədli hala gətirdi.

Avtoritar rejimlərdə yasaqlanan mahnılar və şeirlər kütlə arasında daha sürətlə yayılır. Çünki bu əsərlər sadəcə sənət nümunəsi deyil, müqavimət rəmzinə çevrilir. İnsanlar məzmunu yox, qadağaya qarşı durma hissini yaşayırlar.

Sosial təbəqələrarası və ya ailə tərəfindən qadağan edilən münasibətlər tarix boyu daha dramatik və intensiv yaşanıb. Romeo və Cülyetta narrativi bu mexanizmin klassik simvoludur. Burada sevginin gücü, çox vaxt riskin yaratdığı emosional sıxlıqdan qaynaqlanır.

Bioloji tərəf

Qadağa riski artırır. Risk isə beyində həyəcanla bağlı reaksiyaları gücləndirir. Bu vəziyyət diqqəti kəskinləşdirir və xatirəni möhkəmləndirir. Ona görə də qadağanla yaşanan təcrübələr daha unudulmaz olur və insan tərəfindən “daha real”, “daha dərin” kimi qiymətləndirilir.

Qadın psixikasında qadağan olunmuşa meyl

Qadın psixikasında qadağan olunmuşa meyl çox vaxt yanlış şəkildə emosional zəiflik kimi izah edilir. Halbuki bu meylin kökündə zəiflik yox, tarixi və sosial təzyiqlərə uyğunlaşma dayanır. Minilliklər boyu qadının istəyi nəzarət altında saxlanılıb və çox vaxt başqaları tərəfindən müəyyən edilib. Bu səbəbdən qadağan olunmuş şey qadın üçün sadəcə obyekt deyil, öz istəyi üzərində söz haqqıdır.

Qadınlara tarixən “istəmək” deyil, “uyğun olmaq” öyrədilib. Bu səbəbdən açıq və icazəli seçimlər çox vaxt qadının daxili ehtiyaclarını əks etdirməyib. Qadağan olunan isə daha çox ona məxsus kimi hiss olunub.

Münasibətlər kontekstində qadağan olunmuş bağ qadına həm risk, həm də seçilmə hissi verir. Bu vəziyyət emosional intensivlik yaradır və çox vaxt dərinlik kimi qavranılır. Əslində isə bu dərinlik təhlükəsizliklə ehtirasın eyni anda yaşanmasından doğur.

Qadağa aradan qalxdıqda və münasibət adi hala çevrildikdə cazibənin azalması da buradan qaynaqlanır. Qadın bu nöqtədə sevdiyi şeyin insan yox, hiss olduğunu fərq etməyə başlayır.

Son söz

Bu məqalə qadağan olunmuşa meyli nə romantikləşdirir, nə də patologiyalaşdırır. Qadağan cazibə yaradır, çünki insan azadlıq istəyir. İnsan riskə yönəlir, çünki hiss etmək istəyir. İnsan qadağanı pozur, çünki öz həyatının subyekti olmaq ehtiyacı var.

Qadağan olunmuşa meyl səhv yol deyil. Bu, insanın azadlığa gedən yolu harada axtardığını göstərən daxili işarədir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.12.2025)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və İncəsənət”

Görkəmli xalçaçı-rəssam Kamil Əliyev barədədir bugünkü söhbətim.

Kamil Müseyib oğlu Əliyev 1921-ci il oktyabrın 22-də İrəvan şəhərində dünyaya göz açmışdır. İrəvan torpaqları onun nəslinin dədə-baba yurdu olmuşdur. Mövcud məlumatlara əsasən, Kamil Əliyev tanınmış ictimai və elm xadimi Əziz Əliyevin bibisi Gülsüm xanımın nəvəsi idi.

1905-ci il İrəvan qırğınları zamanı Müseyib kişi ailəsi ilə birlikdə qaçqın düşmüş, əvvəlcə Gəncəyə, daha sonra isə Türkiyənin Qars şəhərinə köçmüşdür. Təxminən bir ildən sonra vəziyyətin nisbətən sakitləşməsi ilə ailə yenidən İrəvana qayıtmışdır. Bu ağır və keşməkeşli illər gələcək rəssamın yaddaşında silinməz izlər buraxmışdır. 1930-cu illərdə isə Kamil Əliyevin ailəsi Bakıya köçərək Çəmbərəkənd məhəlləsində məskunlaşmışdır.

Kamil Əliyev 1930-cu ildə Əzim Əzimzadə adına Bakı Rəssamlıq Texnikumuna qəbul olunmuşdur. Təhsil aldığı dövrdə paralel olaraq “Azərxalça” birliyinin bədii-təcrübə laboratoriyasında növbətçi rəssam kimi çalışmışdır. Burada Qəzənfər Xalıqov, Əmir Hacıyev və Lətif Kərimov kimi görkəmli sənətkarlarla birgə fəaliyyət göstərmişdir.

Texnikumu bitirdikdən bir il sonra İkinci Dünya müharibəsi başlamışdır. Gürcüstanda üç aylıq hərbi hazırlıq keçdikdən sonra Kamil Əliyev birinci Belarus cəbhəsinə göndərilmişdir. Polşanın azad edilməsi uğrunda döyüşlərdə iştirak etmiş, Berlinə qədər döyüş yolu keçmişdir. Bir neçə dəfə yaralansa da, cəbhəni tərk etməmişdir. 1945–1946-cı illərdə Almaniyada Sovet Ordusunun tərkibində xidmət etmiş, 1946-cı ildə ordudan tərxis olunaraq vətənə qayıtmışdır. 1947-ci ildən etibarən xalça istehsalı-yaradıcılıq kombinatında rəssam kimi fəaliyyətə başlamışdır.

1958-ci ildə dahi şair Məhəmməd Füzulinin 400 illik yubileyi münasibətilə Kamil Əliyev onun portretini xalça üzərində yaratmışdır. Zaman keçdikcə yaradıcılığı daha da yetkinləşmiş, o, Nizami Gəncəvinin, milli dramaturgiyanın banisi M.F.Axundovun portretlərini də xalça sənətində canlandırmışdır. 1973-cü ildə UNESCO xətti ilə qeyd olunan İmadəddin Nəsiminin yubileyi münasibətilə toxuduğu “Nəsimi” xalçası onun diqqətçəkən əsərlərindən biri olmuşdur.

1985-ci ildə Kamil Əliyev Hindistana yaradıcılıq səfərinə getmiş və bu səfər nəticəsində “Hindistan”, “İndira Qandi”, “Rabindranat Taqor” adlı əsərlərini ərsəyə gətirmişdir. Onun yaradıcılığı Misir, İtaliya, Hindistan, İran, Türkiyə, Səudiyyə Ərəbistanı, İsveçrə, ABŞ və Almaniyada keçirilən beynəlxalq və fərdi sərgilərdə nümayiş olunmuşdur.

Rəssamın sənətində fərdilik və orijinallıq mühüm yer tutur. Sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru Nəcibə Abdullayeva onun yaradıcılığı barədə qeyd edirdi ki, “Xilə-buta”, “Tirmə”, “Xonça”, “Ləçək-turunc”, “Butalı”, “Təbriz” kimi xalçalar Kamil Əliyevin özünəməxsus və təkrarolunmaz üslubunun formalaşdığını təsdiqləyir.

1996-cı ildə Kamil Əliyev “Azərxalça” İstehsalat Birliyinin müdiri vəzifəsində çalışmışdır. 1998-ci il onun yaradıcılıq fəaliyyətində xüsusi yer tutur. Həmin ilin mart ayında Cenevrədə 136 ölkənin iştirak etdiyi beynəlxalq sərgidə Azərbaycan xalçası “Ən keyfiyyətli ticarət markası” adına layiq görülmüşdür. Elə həmin ilin iyulunda sənətkara “Qızıl Amerika” mükafatı təqdim edilmiş, eyni zamanda ona professor elmi adı verilmişdir.

Kamil Əliyev 1960-cı ildə “Tətbiqi incəsənət ustası” fəxri adına layiq görülmüş və bu ada sahib olan ilk şəxs olmuşdur. 1967-ci ildə “Əməkdar rəssam”, 1982-ci ildə isə “Xalq rəssamı” fəxri adları ilə təltif edilmişdir. O, iyirmiyə yaxın orden və medalla, o cümlədən 1999-cu ildə Azərbaycanın ən ali dövlət təltiflərindən biri olan “İstiqlal” ordeni ilə mükafatlandırılmışdır.

Görkəmli xalçaçı-rəssam Kamil Əliyev 2005-ci il martın 1-də vəfat etmişdir.

"Ədəbiyyat və incəsənət"

(24.12.2025)

 Seulda UNESCO nəzdində fəaliyyət göstərən ICHCAP ilə Memorandum imzalanıb

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun prezidenti Aktotı Raimkulovanın Seul şəhərinə işgüzar səfəri çəçivəsində Fond ilə UNESCO-nun Asiya-Sakit Okean Regionunda Beynəlxalq Qeyri-Maddi Mədəni İrs İnformasiya və Şəbəkə Mərkəzi (ICHCAP) arasında Anlaşma Memorandumu imzalanıb.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına Fonddan verilən məlumata görə, sənədi Fondun prezidenti xanım Aktotı Raimkulova və Baş direktor v.i.e. xanım Gyuri Park imzalayıb. Anlaşma Memorandumu qeyri-maddi mədəni irsin qorunması, tədqiqi, sənədləşdirilməsi, rəqəmsallaşdırılması və beynəlxalq səviyyədə təbliği sahəsində tərəflər arasında institusional əməkdaşlığın qurulmasını nəzərdə tutur.

Memorandum çərçivəsində birgə layihələrin həyata keçirilməsi, elmi və informasiya mübadiləsinin aparılması, mütəxəssislərin cəlb olunması, həmçinin regional və beynəlxalq platformalarda ortaq təşəbbüslərin təşviqi planlaşdırılır.

Sənəd Türk dünyası ilə Asiya–Sakit okean regionu arasında mədəni irs sahəsində əməkdaşlığın və qarşılıqlı dialoqun gücləndirilməsi baxımından yeni üfüqlər açır, türk xalqlarının zəngin mədəni irsinin təkcə Avropada deyil, həmçinin Asiyada və qlobal arenada təqdim olunması üçün geniş imkanlar yaradır.

Seulda baş tutan Anlaşma Memorandumunun imzalanması və yüksək səviyyəli ikitərəfli görüşlərin keçirilməsi Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun beynəlxalq tərəfdaşlıq əlaqələrinin genişləndirilməsi, UNESCO strukturları ilə əməkdaşlığın möhkəmləndirilməsi və türk xalqlarının zəngin qeyri-maddi mədəni irsinin qlobal miqyasda tanıdılması istiqamətində mühüm addım kimi qiymətləndirilir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.12.2025)

.

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Ədəbiyyat və incəsənət” portalında yayımlanan Türk dünyası məşhurları haqqında olan layihəsində bügünkü söhbətimiz Turahan Bey barədədir.

Turahan Bey Osmanlı dövrünün görkəmli akıncı bəyi və dövlət xadimlərindən biridir. O, XV əsrdə Balkanlarda, xüsusilə Teselya (Thessaly) və ətraf bölgələrdə Osmanlı fəthlərinin aparılmasında, sərhəd idarəçiliyində və yeni yerlərin təşkilində əsas rollardan birini oynamışdır. Qeyd etmək lazımdır ki, Turahan Bey XIX-XX əsrlərin xüsusi tarixi simaları kimi deyil, Osmanlı arxivlərində XV əsrdə adı qeyd olunan bir hərbi və inzibati liderdir.

Turahan Bey 1456-cı ildə vəfat etmiş Osmanlı akıncı bəyi hesab olunur. O, Rumeli uç bölgələrində fəaliyyət göstərmiş, xüsusən Balkanlarda fəthlər və sərhəd əməliyyatlarında iştirak etmişdir. Adı çox vaxt “Gazi Turahan Bey” və ya “Emîr Paşa Yiğitoğlu Hacı Turahan Bey” formasında tarixi mənbələrdə keçir.

Tarixi mənbələrə görə, Turahan Bey Balkanlar, xüsusilə Teselya bölgəsində Osmanlı hakimiyyətinin gücləndirilməsində mühüm rol oynamışdır. O, bölgədə sancağın idarəçiliyini həyata keçirmiş, əkin-qurdu idarəetməsini təmin etmiş və Osmanlı ordusunun sərhəd siyasətini icra etmişdir.

Turahan Beyin fəaliyyəti yalnız hərb sahəsi ilə məhdudlaşmayıb. Onun rəhbərliyi ilə yeni qəsəbələr və kəndlər salınmış, yerli əhaliyə türk-islam mədəniyyətinin inteqrasiyası yönündə tədbirlər görülmüşdür. Məsələn, o, Teselya bölgesindəki köhnə harabelik ərazilərdə türk köçkünlərini yerləşdirmiş və yeni yaşayış məntəqələrinin formalaşmasına kömək etmişdir.

Tarixi sənədlərdə Turahan Beyin oğlu Ömer Bey kimi bəzi əyanların da adı çəkilir və onun sülaləsi Balkanlarda müəyyən müddət Osmanlı hakimiyyəti dövründə təsirli olub.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.12.2025)

Naiq Məmmədhəsənov, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Azərbaycanın müasir tarixi zəngin və şərəfli hadisələrlə doludur. Bu tarixin hər səhifəsində xalqımızın birliyi, dövlətimizin gücü və inkişafın təməlinə qoyulan əzm və qətiyyət var. Ölkəmizin bu möhtəşəm inkişaf yolunun başında dayanan uzaqgörən, qətiyyətli və müdrik lider – Prezident İlham Əliyevdir. Onun rəhbərliyi ilə Azərbaycan, müstəqilliyini möhkəmləndirən, iqtisadiyyatı güclü, beynəlxalq arenada nüfuzlu və öz xalqına layiq həyat səviyyəsi yaradan bir dövlətə çevrilmişdir.

Prezident İlham Əliyevin 24 dekabrda qeyd olunan doğum günü həm şəxsi bayram, həm də xalqımız üçün tərəqqi və inkişaf yolunda yeni başlanğıcların rəmzidir.

İqtisadi İslahatlar və Davamlı İnkişaf

Prezident İlham Əliyevin liderliyi altında Azərbaycan iqtisadi sahədə böyük uğurlar qazanmış və bu proses 2024-cü ildə də sürətlə davam etmişdir. İqtisadiyyatın şaxələndirilməsi, qeyri-neft sektorunun inkişafı, yeni istehsal sahələrinin yaradılması ölkəmizin iqtisadi dayanıqlılığını artırdı. 2024-cü ildə qəbul edilən qərarlar nəticəsində əməkhaqları və pensiyalar əhəmiyyətli dərəcədə artırıldı, əhalinin sosial müdafiəsi gücləndirildi. Dövlətin həyata keçirdiyi islahatlar nəticəsində kiçik və orta sahibkarlığın inkişafına şərait yaradıldı, yeni iş yerləri açıldı və vətəndaşların rifah səviyyəsi yüksəldi.

İnfrastruktur layihələrinin həyata keçirilməsi də diqqət mərkəzində oldu. Yolların, körpülərin, magistral və kənd yollarının inşası, elektrik, su və qaz təchizatı ilə bağlı mühüm layihələrin icrası ölkənin hər bir bölgəsinin inkişafına təkan verdi. Azərbaycan bu gün regionun mühüm nəqliyyat və logistika mərkəzinə çevrilib. Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu, Bakı Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanı və digər layihələr ölkəmizi dünya iqtisadiyyatına daha sıx inteqrasiya etdirir.

Xalqın Rifahına Yönəlmiş Sosial Siyasət

Prezident İlham Əliyevin həyata keçirdiyi siyasətin əsasında hər zaman xalqın rifahı dayanır. 2024-cü ildə də sosial siyasət istiqamətində bir çox mühüm addımlar atıldı. Təhsil, səhiyyə, mədəniyyət və idman sahələrində həyata keçirilən layihələr cəmiyyətin inkişafına mühüm töhfələr verdi. Yeni məktəblərin, xəstəxanaların, idman komplekslərinin açılması, gənclərin və qadınların sosial fəallığının artırılması üçün aparılan tədbirlər davamlı inkişafın təminatıdır.

Xüsusi qayğıya ehtiyacı olan vətəndaşların həyat şəraitinin yaxşılaşdırılması istiqamətində dövlət proqramları icra olundu. Məcburi köçkünlər üçün yeni yaşayış komplekslərinin inşası, mənzil şəraitinin yaxşılaşdırılması və onların doğma yurdlarına qayıdışı dövlətin xalqına göstərdiyi qayğının bariz nümunəsidir.

Beynəlxalq Arenada Nüfuz və Diplomatik Qələbələr

Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycan beynəlxalq arenada etibarlı və nüfuzlu tərəfdaş kimi tanındı. Azərbaycanın COP29-a ev sahibliyi etmək hüququnu qazanması ölkəmizin beynəlxalq mövqeyinin gücləndiyini göstərdi. Bu tədbirin Bakıda keçirilməsi Azərbaycanın ekoloji problemlərin həllində, qlobal məsələlərdə fəal və məsuliyyətli ölkə olduğunu nümayiş etdirdi.

Azərbaycanın xarici siyasəti müstəqilliyə, ədalətə və milli maraqlara əsaslanır. Prezident İlham Əliyevin beynəlxalq təşkilatlar qarşısında səsləndirdiyi prinsipial və qətiyyətli mövqelər ölkəmizin haqq işinin dünya tərəfindən qəbul edilməsinə və dəstəklənməsinə səbəb oldu. Regional və qlobal layihələrdə Azərbaycanın iştirakı, müxtəlif ölkələrlə iqtisadi və mədəni əlaqələrin inkişafı dövlətimizin nüfuzunu daha da artırdı.

Qarabağın və Şərqi Zəngəzurun Bərpası

Prezident İlham Əliyevin xüsusi diqqət ayırdığı sahələrdən biri də işğaldan azad edilmiş Qarabağ və Şərqi Zəngəzurun yenidən qurulmasıdır. 2024-cü ildə bu ərazilərdə genişmiqyaslı bərpa və quruculuq işləri davam etdi. Füzuli, Şuşa, Laçın və digər şəhərlərdə həyata keçirilən layihələr nəticəsində müasir yaşayış kompleksləri, yollar, məktəblər və xəstəxanalar tikildi. Məcburi köçkünlərin doğma torpaqlarına qayıdışı, bu ərazilərdə həyatın bərpa edilməsi dövlətimizin gücünün və xalqımızın qətiyyətinin təcəssümüdür.

Prezident İlham Əliyevin şəxsi nəzarəti altında həyata keçirilən bu layihələr, Azərbaycanın hər qarış torpağının inkişaf etdiyini və gələcək nəsillərə daha gözəl və abad bir vətən qoyulduğunu göstərir.

Gələcəyə İnamla

Prezident İlham Əliyevin doğum günü – 24 dekabr, Azərbaycan xalqı üçün hesabat və gələcəyə baxış günüdür. Hər il bu tarixdə həyata keçirilən işlərə nəzər salmaq, qarşıda duran hədəfləri müəyyənləşdirmək və yeni uğurlara doğru irəliləmək üçün bir fürsətdir. Prezident İlham Əliyevin yorulmaz fəaliyyəti, qətiyyəti və xalqına olan sevgisi sayəsində Azərbaycan daha böyük nailiyyətlərə imza atacaq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.12.2025)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

“Başının altına yastıq qoyanlar,

Ayaq altına qumbara qoydu,

Nadanlar dünyanı qumara qoydu!

Mən belə dünyanın nəyindən küsüm?”

Söhbətimə xalq şairi Məmməd Arazın bu misraları ilə əbəs yerə başlamıram. Bu dəfə sizə kəşməkeşli ömür yaşayan, həyatın ağır sınaqlarından keçən bir xanımdan danışmaq istəyirəm. Bir vaxtlar ölkə mətbuatında gündəm olan Xalidə Xaliddən. Amma, gəlin əvvəlcə onun ömür səlnaməsin vərəqləyək.

 İsmayılova Xalidə Xalid qızı 24 dekabr 1965-ci ildə Lənkəran şəhərində ziyalı ailəsində anadan olub. Orta təhsilini Lənkəran şəhər 9 saylı Beynəlmiləl məktəbdə alıb. Orada oxuyarkən şagird komsomol təşkilatı katibi vəzifəsini daşıyıb. Sonra altı il Lənkəran Rayon Yerli Radio Verilişləri Redaksiyasinda diktor işləyib. 1984-1989 illərdə Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutunun Mədəni-maarif fakültəsində ali təhsilə yiyələnib. Ali təhsil aldıqdan sonra dörd il Lənkəran Uşaq Rəssamlıq Məktəbində İncəsənət tarixi müəllimi kimi fəaliyyət göstərib. Eyni zamanda həmin vaxt Lənkəran Şəhər Mədəniyyət Şöbəsinin komsomol təşkilat katibi vəzifəsini icra edib. 1993-1998-cə illərdə Lənkəran şəhər 4 saylı orta məktəbin müəllimi olub.1998-ci ildə isə, onu Lənkəran Dövlət Universitetinə(LDU), Pedoqogika və Psixologiya kafedrasının müdir müavini vəzifəsinə təyin ediblər. Eləcə də LDU-nun Rəssamlıq fakültəsində İncəsənət tarixi müəllimi kimi dərs deyib. 1999-cu ildən 2000-ci ilin may ayina qədər LDU-nun Mətbuat və İnformasiya Xidmətinin rəhbəri vəzifəsində çalışıb. 2000-ci ilin iyun ayından etibarən AMEA-nın Milli Münasibətlər İnstitutunda elmi işçi, eləcə də, institutun mətbuat xidmətinin rəhbəri kimi fəaliyyət gçstərib. 2003-cü ildə institutun bağlanmasi səbəbindən AMEA-nın Fəlsəfə, sonra isə Nizami adına Ədədiyyat institutunun elmi işçisi olub. 2007-ci ildə ədəbiyyat institunda Xarişi Ölkələr Ədəbiyyati və Ədəbi Əlaqələr şöbəsinə keçirilib. 2009-cu ildə elmi işi ilə əlaqədar onu həmin şöbənin nəzdində Türk xalqları Ədəbiyyatı Şöbəsinə köçürüblər. 2007-2014-cü illər ərzində “Məhəmməd Hüseyn Şəhriyarın “Heydərbabaya salam” mənzuməsi türk xalqları ədəbiyyatında” adlı dissertasiya mövzusu üzərində çalışıb. 2007-ci ildə Türkiyəli alim Yusif Gədiklinin “Şəhriyar və bütün türkcə şeirləri” adlı kitabını Azərbaycan türkcəsinə uygunlaşdıraraq Türkiyənin Azərbaycandakı Səfirliyinin mədəniyyət müşavirliyinin dəstəyi ilə nəşr etdirib.

 2014-cü ilə qədər AMEA-nın Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun Xarici Ölkələr ədəbiyyati və Ədəbi Əlaqələr şöbəsində elmi işçi olaraq işləyib. Mütəmadi olaraq Azərbaycan, Türkiyə və digər ölkələrin mətbuatında elmi, publisistik məqalələri, bədii yazıları ilə çıxış edib. 2020-ci ildən qardaş Türkiyədə yaşayır. Müstəqil araşdırmaçı-yazar kimi Türkiyə mətbuatında elmi araşdırma və bədii publisistik yazılarla çıxış edir. Azərbaycan və Türkiyə mətbuatında yayimlanan, iki qardaş ölkə şəhidlərinin həyat hekayələrindən bəhs edən “Öncə VƏTƏN” layihəsinin ideya müəllifi və rəhbəridir...

Deyir ki:- “Mətbuatımızın yaranmasının bu il 150 illiyi tamam olur. Azərbaycan milli mədəniyyətinin inkişafında geniş mənada mətbuatımızın sayəsində təkamül illəri olub, xalqımızın qabaqcıl fikir xadimləri məhz mətbuatımızın səhifələrindən öz işıqlı ideyalarını doğma xalqa aşılaya biliblər. Azərbaycan ötən əsrin sonlarında dövlət müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra, həyatın bir çox sahələrində olduğu kimi, mətbuatın inkişafında da dönüş yaranıb, siyasi plüralizm və söz azadlığını təmin etmək üçün mühüm tədbirlər həyata keçirilib. Hələ Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti illərindən sonra, rüşeym halında inkişafını dayandırmış proseslər yenidən dirçələrək demokratik mətbuatın inkişafına xidmət etməyə başlayıb...”

O, 2000-2007-ci illərdə “Respublika”, “Azərbaycan müəllimi”qəzetlərinin, 2000-2013-cü illər arasında isə “Azərbaycan ordusu”qəzetində müxbər olaraq fəaliyyət göstərib. 2000-ci ildən Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvüdür. 2015-ci ildə “İnform.AZ" xəbər saytını qurub və sayta rəhbərlik edib. Türkiyədə məskunlaşdığı üçün 2020-ci ildən saytın fəaliyyətini  dayandırıb...

“Mən şəxsən mərhum Yusif Səmədoğlunun “Qətl günü” əsərindən sonra ona tay ola biləcək başqa bir əsərə rast gəlməmişəm. Kəmiyyətdən danışmıram, keyfiyyətdən danışıram. Sovet dövründə məğrur qədəmlərini atan ədəbiyyatımız indi nə gündədir, nə üçün hətta iməkləyə bilmir? Yaxşı tərcümə də qeybə çəkilib. Nə edək, kimi oxuyaq, necə oxuyaq? Ən sərfəli yol sosial şəbəkələrdir, onlarda da nə redaktor var, nə korrektor, kim necə bacarır, elə də yazır. Nəşr olunan kitablar da, maşallah olsun, qalaq-qalaq. Doğrudur, kitaba pis demək olmaz, amma kitabyazan onu abırlı yazıb cəmiyyətə təqdim etməlidir. Açıq etiraf etmək lazımdır ki, bizim oxucular çap edilən kitabları oxumurlar, az-çox maraqlananlar da “diaqonal” üzrə oxuyurlar. Füzulini, Vaqifi, Səməd Vurğunu, Bəxtiyar Vahabzadəni, İlyas Əfəndiyevi, Xətaini, Fərman Kərimzadəni oxuyub həqiqi zövq almış oxucu indi birdən-birə bəzi “xanəxarab” müəlliflərin yazılarından necə faydalana bilərlər? Və yaxud bu qədər üzdəniraq qəzet buraxınca, yüzlərlə eyni məqsədlə yaradılan, lakin bu məqsədlərdən baş çıxarılmayan saytlar yaradınca bir-iki abırlısını işlət, deyim iş görürsən. Çox təəssüf! Yaratdıqları, guya postmodernizmdir, o da ki... Yazıçı və jurnalist olmaq istəyənlər də həddindən ziyadədir. Gərək adamın özündə insaf ola və hər kəs öz işi-peşəsi ilə məşğul olmalıdır. Bir kənddə ki, əhalinin hər on nəfərindən biri müxbir, yaxud şairdir, buna nə deyəsən? Kimə lazımdır bu? Yazarların sayı, internetdə cürbəcür kanalların, portalların sayı vurub çıxıb kəlləçarxa, bax buna təəssüflə yanaşıram. Eyni fikri, eyni ifadəni, eyni mövzuda eyni sözləri nə qədər təkrar etmək olar?”- söyləyir.

Məhəmməd Hüseyn Şəhriyarla bağlı ciddi araşdırmalar aparıb çoxcildlik kitab üzərində işləyir. Tədqiqat apardığı vaxtlar hətta İranın hüquq mühafizə orqanları tərəfindən saxlanılaraq bir neçə günlük həbs olunub da. Ölkə rəhbəri işə qarışandan sonra onu azad ediblər. Şəhriyarla bağlı xeyli yanlışlıqları üzə çıxarıb və əsl həqiqəti ortaya qoya bilib...  

Deyir ki:- “Mən həmişə demişəm, Şəhriyar haqqında çox əsərlər yazılıb. Amma Şəhriyarı Şəhriyar olaraq ortaya qoya bilməmişik. Alim işini bilirsiniz də, onun haqqında yazılan bütün əsərləri oxuyub, təhlil etmişəm. Bu əsərlərin hamısında Şəhriyar barəsində məlumatlar bir-birini təkrar edir. Amma mən İranda olan ərəfədə görüşlərim oldu. Görüşdüyüm insanlar onu daha yaxından tanımağıma yardımçı oldu. Yekunda bir qərara gəldim, Şəhriyarı Şəhriyar edən onun millətinə, dilinə, insanlığa bağlılığıdır. O, fani dünyaya, dünya malına bağlı biri deyildi, dəhşətli dərəcədə kasıb yaşayıb. Amma ona çevrəsi, şah, şahın yoldaşı tərəfindən çox təkliflər olub. Şair isə heç birini qəbul etməyərək kasıb, acı həyatına tablaşıb və belə güclü-samballı əsərlər ortaya çıxarıb. Mənim yaralı yerim Şəhriyarın doğum tarixinin bugünədək düzgün yazılmamsıdır. 1904, 1905, 1906, 1907-ci il yazanlar var. Mən özüm də bugünədək 1906-cı il deyə istinad edib yazmışam.  Nəhayət, İran səfərimdə Şəhriyarın şəxsiyyət doğum şəhadətnaməsini gördüm; orada 1905-ci il martın 26-da doğulduğu yazılır. Yəni  bu tarixin düzgün yazılmasını istərdim. Bir də Şəhriyar barədə orta məktəb dərsliyində çox qısa bilgilərin verilməsi məni narahat edir...”

Ölkədə, dünyada baş verən məsələlərlə maraqlanmağı xoşlayan xanımdır. Gələcəklə bağlı çox narahatdır. O, sanki güc mərkəzidir. Onun enerjisindən, sərt xarici görkəmindən qorxmaq lazım deyil. Əksinə, o, inanılmaz dərəcədə həssas və emosionaldır. Ancaq özünü düşünmür, hamıya yardımçı olmağa tələsir...

“Bir məqamı da qeyd edim ki, mən ən əsası xoşbəxt bir anayam. Peşman deyiləm ki, bu günə qədər elmlər namizədi olmamışam, kitablarımı çap etməmişəm. Maddi və mənəvi resurslarımı iki övladıma sərf etmişəm ki, layiqli, intellektual gənc kimi formalaşsınlar. İndi də onlar  məndən tələb edir ki, ana, kitablarını bitir. Bilirsiniz, insan çox qəribə bir məxluqdur. Həyatda qarşısına nə qədər çətinlik, mücadilə çıxır. Bunlara dözmək, çətinliklərə sinə gərmək, yenə də gülmək hər insana nəsib olmur. Zamanında çox gözəl maddi imkanlarım olub. O vaxtlarımda özümdən də çox çevrəmdə ehtiyacı olan insanları düşünmüşəm. Kimsə qapımdan peşman qayıtmayıb. Halal xoşları olsun. Mən həyatımda özüm üçün yaşamamışam. Hər zaman başqaları üçün yaşamışam.”- söyləyir.

İnsanlara çox inanır. Dəfələrlə aldansa da- "Məni birinci dəfə aldatsalar, aldadana ayıb olsun, ikinci dəfə aldansam, mənim özümə ayıb olsun"- kəlamını dilə gətirir. Əliaçıq və səxavətli xanımdır. Dostluqda mehribandır, rəfiqələri ilə yaxşı anlaşa bilir. Milli adət-ənənələrə çox bağlıdır. Hətta romantik düşüncələrində belə reallıqdan uzaqlaşmır və duyğularını adamların çoxundan daha real yaşamağı bacarır...

...Bəli, dekabrın 24-ü Xalidə xanımın 60 yaşı tamam olur. Ona möhkəm can sağlığı, yaradıcılıq uğurları arzulayıram...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.12.2025)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu gün böyük azərbaycanlı Ziya Musa oğlu Bünyadovun anadan olmasının 104   illiyidir. 1921-ci ilin 24 dekabrında Astarada dünyaya göz açan dünyaşöhrətli şərqşünas, tarixçi, Dövlət Mükafatı Laureatı, əməkdar elm xadimi, ən nəhayət milli azadlıq hərəkatının liderlərindən biri, ictimai-siyasi xadim, erməni millətçilərinin “nömrə bir düşmən” elan etdikləri bir vətən oğlu, bir də ədalət carçisi, haqsızlıqlarla, məmur özbaşınalıqları ilə mübarizə aparan, xalqı üçün cəngə çıxan fədai.

Ziya Bünyadov həm də 2-ci Dünya Müharibəsində komandanlıq etdiyi 123-cü əlahiddə rota ilə Visla-Oder döyüşlərində misilsiz şücaət göstərərək Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adını qazanmışdı. 1967–1968-ci illərdə - sovetin qılıncının dalı da, qabağı da kəsən ən qorxulu avtoritarizm illərində Ziya Bünyadov bir neçə dəfə açıq şəkildə “Doğrudur, Azərbaycan Rusiyanın tərkibinə daxil olub, amma bu addım könüllü atılmayıb” deməyə cəsarət tapmış tək azərbaycanlı olmuşdu. O, Qorbaçov perestroykası dövründə bolşevizm terroru nəticəsində 20–30-cu illərdə Azərbaycanda aparılmış repressiyalar haqqında həqiqətləri aşkara çıxararaq 1937-ci ilin qurbanlarını xalqa tanıtdırmış, onlara bəraət qazandırmaqla da əsl hünər göstərmişdi. O,“Quran”ı Azərbaycan dilinə çevirməsi ilə də yaddaşlara həkk olunmuşdu.

1997-ci il fevral ayının 21-də yaşadığı binanın qarşısında onu qətlə yetirdilər. Qətlindən bir qədər əvvəl Ziya Bünyadov ayrı-ayrı yüksək mövqeli şəxslərin korrupsiya əməlləri barədə çıxışlar etmişdi, parlamentdə fikirlər səsləndirmişdi, Müdafiə Nazirliyindəki korrupsiya ilə bağlı əlində sənədlər olduğunu da bildirmişdi.Akademikin “Hizbullah” radikal dini qrup üzvləri tərəfindən öldürüldüyü və bununla bağlı bir neçə nəfərin azadlıqdan məhrum edildiyi faktı olsa da bu versiya günü bu gün də heç kəsin ağlına batır. Bu qətlin üstünün acılması üçün zaman lazımdır təbii ki.

Bu isə Heydər Əliyevin Ziya Bünyadov haqqında dediyi sözlərdir: "O, öz varlığı ilə elə bir insan idi ki, böyük, şərəfli həyat yolu ilə elə bir yüksək səviyyəli şəxsiyyət adı almışdı ki, onun haqqında nə qədər çox desək də, yenə də tam qiymətini verə bilməyəcəyik."

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.12.2025)