Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

Rastıma dinşünas alım ElnurMustafayevin yazdıqları çıxdı. Onları “Maraqlı söhbətlər” üçün uyğun bilib də diqqətinizə çatdrıram:

“Ağdam rayonu Abdal kənd məscidinin epiqrafik abidələri haqqında bir neçə söz …

Bu yaxınlarda Ağdam rayonunda çalışan məmur dostlarımızdan biri Ağdam rayonu Abdal kəndində yerləşən kənd məscidinin yazılı abidələrinin şəkillərini oxumağım üçün mənə göndərdi.

Məscidin giriş hissəsində, əsas qapının üzərində dörd yazılı abidəyə rast gəlmək mümkündür. Mənə göndərilmiş şəkillər əsasında, məscidə aid dörd yazılı abidənin üçünü oxudum. Digər kitabınin üzərində yazılar pozulduğu üçün mətni oxumaq mümkün olmadı. Abdal kənd məscidinə aid epiqrafik abidələrin həm orijinal mətnlərini, həm də ana dilimizə tərcümələrini qeyd edirəm:

1) I kitabə (giriş qapısının üzərində)

إِنَّمَايَعْمُرُمَسَاجِدَاللَّهِمَنْآمَنَبِاللَّهِوَالْيَوْمِالْآخِرِ

 بانيانمسجدجماعتابدالاست١٢٩٦

Tərcümə: "Rəhman və Rəhim olan Allahın adı ilə. Allahın məscidlərini yalnız Allaha və qiyamət gününə iman gətirənlər təmir edə bilərlər" (Tövbə 9/18). Məscidi inşa edənlər Abdal camaatıdır, 1296".

I kitabənin ilk sətrinə ərəb dilində Qurani-Kərimin Tövbə surəsinin 18-ci ayəsi, ikinci sətrində isə məscidi inşa edənlərin kimliyi və inşa tarixi qeyd edilmişdir. Kitabədə hicri-qəməri tarixlə qeyd edilən 1296-cı il, miladi tarixlə 1879-cu ilə təsadüf edir.

2) II kitabə (giriş qapısının sağ tərəfində)

"أكثرمنالصلاةفيالمساجدخيرالبقاعافضلالمعابدوالسرفيفضلصلاةالمسجدقبرالمعصومبهمستشهدا

كتبهحسنبنخليل"

Tərcümə: "Ən xeyirli-bərəkətli məkan [və] ən fəzilətli ibadət yeri olan məscidlərdə namaz və duaların sayını çoxaldın. [Bu] məsciddə namazın fəzilətli olmasının sirri burada şəhid olmuş məsumun qəbridir. [Mətni] Həsən Xəlil oğlu yazdı".

II kitabə ərəb dilində nəsx xətti ilə yazılmışdır. Kitabədə yazılan məlumatların əsasında güman etmək olar ki, məscidin inşa edildiyi ərazidə şəhidlik məqamına yetişmiş böyük övliyalardan biri dəfn olunmuşdur. Bundan əlavə, kitabəyə həkk olunmuş yazılar əsasında XIX əsrdə yaşamış Həsən Xəlil oğlu adlı bir azərbaycanlı xəttat və həkkakın adını öyrənmiş oluruq.

3) III kitabə (giriş qapısının sol tərəfində)

"عملمعماركربلائىصفيخانقراباغي"

Tərcümə: "Memar Kərbəlayi Səfixan Qarabağinin işidir"

III Kitabədən məlum olur ki, məscidi məşhur qarabağlı memar Kərbəlayi Səfixan (1817-1910) inşa etmişdir. “

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.12.2025)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu günə olan əsas əlamətdar hadisələri diqqətinizə çatdırırıq:

Ümumdünya kasıblara yardım günü

Statistikaya görə, 20-ci əsrin sonlarında planet əhalisinin dörddə biri – milyard yarım insan yoxsulluq, dilənçilik həddində olub. Yoxsulluğun ləğvi barədə proqramların genişmiqyaslı icrasına isə BMT 10 il əvvəl başlayıb. Yoxsulluq deyiləndə bura təkcə boş ciblər, boş qazanlar aid edilmir, işsizlik, mənzilsizlik, yaxşı təhsilə və müalicəyə imkanın olmaması da özündə yoxsulluğu ehtiva edir.

Azərbaycanda rəsmi statistikaya görə yoxsul adam demək olar ki yoxdur, hamı yağ-bal içində yaşayır. Təsadüfən, kiminsə beləsi rastına çıxsa, Allahın və BMT-nin xatirinə, lütfən bu gün ona yardım etsin.

Həmişəyaşıl bitkilər günü

Həmişəyaşıl bitkilər günüdürsə, nəzərə almalıyıq ki, ölkəmizdə həmişəyaşıl şam və küknar ağacları yetəri qədərdir. Yarpaq tökməyən sitrus bitkiləri də çoxdur. Xüsusən, subtropik cənub zonamız həmişəyaşıl bitkilər üçün vətəndir. Talış dağlarının qoynundakı Hirkan meşələri sözügedən bitkilərin ən unikallarını öz qoynunda bəsləməkdədir. Üstəlik, Azərbaycanda çox nadir Eldar şamı da yetişməkdədir. Odur ki, bu bayram bizlərə xüsusən düşərlidir.

Bakıda tez-tez ağacəkmə kampaniyası keçirilir, ən müxtəlif əlamətdar hadisələrə həsr edilən bu aksiyalarda minlərlə həmişəyaşıl ağac əkilir. Bu gün də bir aksiya keçirmək, düşünürəm ki, yerində olardı.

Brejnev və “Titanik”

BMT bu günə daha bir bayram düzənləyib – Təminat günü. Bu günün məğzi odur ki, insan yaranışından bəri özünü bütün zəruri şeylərlə vaxtında təmin etməlidir. Qida, mənzil, istilik, tibbi ləvazimatlar, nəqliyyat və sair bu qəbildəndir. Burada informasiya təminatı da başlıca rol oynayır. Amerikalılarda isə başlıca məsələ ilin hər bir günündə mətbəx bayramlarına sevinməkdir, bu gün Milli şüşə konfet günüdür, üstəlik, Milli yulaf keksi günüdür.

1997-ci ilin bu günündə məşhur “Titanik” filmi ekranlara çıxıb, prokatın 25-ci günündə artıq öz büdcəsinə 200 milyon dollar toplamaqla rekorda imza atıb; 1941-ci ildə 15 yaşlı İngiltərə şahzadəsi Yelizaveta “Zoluşka” tamaşasında baş rol alaraq əsgərlər qarşısında çıxış edib, onları qələbəyə ruhlandırıb; 1917-ci ildə Monreal və Toronto arasındakı matçla Milli Hokkey Liqası fəaliyyətə başlayıb.

19 dekabrda dünyaya gələn tanınmışların siyahısına da bir nəzər salaq: 1969-cu ilin bu günündə əfsanəvi cazmen Vaqif Mustafazadənin yadigarı, tanınmış caz ifaçısı Əzizə Cəfərzadə; 1962-ci ildə detektiv romanları ilə ölkədə xeyli populyar olan yazıçı Elxan Elatlı, 1927-ci ildə  görkəmli ədəbiyyatşünas alim İmamverdi Əbilov, 1915-ci ildə dünyaşöhrətli fransız müğənni Edit Piaf; 1906-cı ildə “Şiroko şaqaet Azebidjan” deyərək Azərbaycanı faciələrə sürükləyən sovet rəhbəri Leonid Brejnev doğulublar.

Dünyaşöhrətli energetik alimimiz

19 dekabrda tanınmış azərbaycanlı alim Kamal Abdullayevin də doğum günüdür. Yüksək minerallı və çirkab suların emalı və sənayedə istifadəsi, dəniz suyunun istilik elektrik stansiyalarında kompleks emalı kimi qiymətli tədqiqatlar müəllifi olan Kamal Abdullayev 50-dən artıq elmlər namizədi və 4 elmlər doktoru yetişdirib, 4 monoqrafiyanın və 300-dən artıq elmi əsərin, 20-dən artıq ixtiranın müəllifidir. O, 1981-ci ildə Azərbaycan SSR Ali Sovetinin fəxri fərmanı və keçmiş İttifaqın “Əlaçı fəxri energetik” adı, elmi nəticələrinə görə isə keçmiş SSRİ Xalq Təsərrüfatı Nailiyyətləri Sərgisinin qızıl və gümüş medalları ilə təltif olunub. 2000-ci ildə ekologiya sahəsindəki elmi işlərinə görə “M.Lomonosov” adına və “Y.Məmmədəliyev” adına medallara, “Əməkdar elm xadimi” fəxri adına layiq görülüb, 2010-cu ildə isə “Şöhrət” ordeni ilə təltif olunub. Kamal Abdullayevin adı Amerikada çap olunmuş “XX əsrin məşhur alimləri” ensiklopediyasına düşüb və eyni zamanda o, 2012-ci ildə ABŞ-ın Bioqrafiya İnstitutunun “Elmin açarı” mükafatına layiq görülüb. 2017-ci ildən Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdçüsüdür.

“Qara kvadrat”ın doğuluşu

Ən nəhayət, 1915-ci ilin 19 dekabrında ünlü rəssam, abstraksizmin bir qolu olan suprematizmin banisi Kazemir Maleviç Petroqradda 39 iş ortaya qoyub ki, bunlardan biri də məşhur “Qara kvadrat” olub. Bilirsinizmi, fitri istedadı olan bu Rusiyada yaşayan polyak rəssamı gənc ikən Moskva rəngkarlıq məktəbində oxumaq istəyib, onu “istedadsızsan” deyə ora qoymayıblar. Gedib işləyib, səfalət içində yaşayaraq rəsmlər çəkməkdə davam edib, inadla yenidən həmin məktəbin qapısını açıb, yenə də onu qəbul etməyiblər. Gedib teatrda dekorasiyalar çəkən, sərgilərə qatılan Kazemir tədricən rəssam kimi tanınıb, vaxt gəlib, “Qara kvadrat” rəsmini çəkərək dünyaca şöhrətlənib, varlanıb. Onun məşhur ikən sərgisinə bir vaxtlar məktəbə girməsinə imkan verməyən müəllimlər də gəlib təzim edərək əl çalıblar.

Baxın, həyat budur. Sən zəif ikən üstünə yeriyənlər sən güclənəndə qarşında təzim edirlər. Tanrı sizləri həmişə güclü etsin!

“Ədəbiyyat və incəsnət”

(19.12.2025)

Cahangir Namazov,

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Özbəkistan təmsilçisi

ƏSƏD CAHANGİR

“QAYTAR MƏNİ DƏNİZLƏRƏ”

Tanrım, səndən başqa heç kəs,

Kiməm, nəyəm, bilmir, axı.

Mən dünyayla dolanardım,

Dünya yola vermir, axı -

Qaytar məni dənizlərə.

Ya daş elə, ya quş elə,

Apar məni bir yuxuya.

Bulud elə, yağış elə,

Döndər bircə damla suya -

Qaytar məni dənizlərə.

Dənizlərin məhəbbəti

Sonsuz olur, dərin olur.

Orda hər şey təmiz olur,

Orda hər şey sərin olur -

Qaytar məni dənizlərə.

Dişim olsun mirvarilər,

Yosunlar saçlarım olsun.

Qızıl balıq dostum olsun,

Su pərisi yarım olsun -

Qaytar məni dənizlərə.

Yolub yosun saçlarımı

Sellərə vermək istərəm.

Mən dənizin yavrusuyam,

Dənizdə ölmək istərəm -

Qaytar məni dənizlərə.

DƏNIZLI – DUYĞULARIN DƏRIN DÜNYASI

Şeir — şairin ruhudur.

O, şairin daxili aləmində gizlənən ən incə sirlərin səsə, sözə və ahəngə çevrilmiş halıdır. Şairin qəlbində nə varsa — iztirab da, həsrət də, arzu və sevinc də — mütləq şəkildə şeirdə əks olunur. Elə buna görə də şeir oxunarkən biz təkcə sözlərlə deyil, ruhla ünsiyyət qururuq.

Əsəd Cahangirin “Qaytar məni dənizlərə” şeiri insanın öz qaynağına, əsl vətəninə, paklığa və Haqqa dönüş arzusunun parlaq bədii ifadəsidir.

Bu şeirdə yalnız şairin şəxsi duyğuları deyil, ümumbəşəri bir iztirab, dərin bir həsrət cəmlənmişdir.

Şeirin əsas bədii qatını dəniz obrazı təşkil edir. Dəniz burada sadəcə təbiət mənzərəsi deyil, çoxqatlı rəmzdir: həyatın başlanğıcı, paklıq, doğuluş və axirət, Haqqa dönüş. Bu obraz bütün mətn boyu şeirin ideya yükünü daşıyan mərkəzi simvol kimi çıxış edir.

Şair bədii sənət vasitələrindən ustalıqla istifadə edir.

“Dişim olsun mirvarilər” misrasında dişlərin mirvariyə bənzədilməsi yalnız zahiri gözəlliyi deyil, insanla təbiət arasındakı vəhdəti ifadə edir.

“Dünya yola vermir” ifadəsi isə real bir haldan çox, rəmzi məna daşıyır: dünya insanı öz azadlığına, daxili paklığına buraxmır.

Bulud, yağış, daş, quş, yosun kimi obrazlar insanın müxtəlif halətlərinin bədii təcəssümüdür. Şair hər bəndin sonunda təkrarlanan

“Qaytar məni dənizlərə” nidası ilə həm öz ruhunu, həm də oxucunu Haqqa yönəldir, daxili çağırışı ümumbəşəri dua səviyyəsinə yüksəldir.

Ədəbi sənət baxımından əsərdə radif, qafiyə, təşbeh, isti’arə, təzad və paralelizm ustalıqla işlənmişdir. Bu isə şeiri musiqi kimi axıcı, ritmik və təsirli edir.

Simvolik qatda dəniz azadlığın, paklığın və Allahın rəmzi kimi çıxış edir. Təsəvvüfi baxımdan isə şeir daha da dərinləşir.

Təsəvvüfdə insan həyatı ruhun səfəridir — Haqqdan gəlib yenə Haqqa qayıdan yol.

Ruh Allahın nəfəsindən yaradıldığı üçün onun əsl mənbəyi də Haqqın hüzurudur.

“Mən sulardan doğulmuşam,

Suda ölmək istəyirəm”

misraları Qurandakı “İnna lillahi və inna iləyhi raciun” — “Biz Allahdanıq və Ona dönəcəyik” ayəsinin bədii ifadəsi kimi səslənir.

Şair özünü su və torpaqdan yaranmış bilir və yenidən suda — yəni əsl mənbədə, Haqqda əriyib yox olmağı arzulayır.

“Ya daş elə, ya quş elə” nidaları da insanın fənaya çatmaq, hansı halda olursa-olsun, yalnız Haqqa qovuşmaq istəyinin poetik ifadəsidir.

Bu şeir sadəcə təbiət təsviri deyil, insan ruhunun qaynağa dönüşü üçün səmimi və ağrılı bir iltacıdır.

Burada bədii sənətlər, ahəng və rəmzlər birləşərək dərin fəlsəfi məna yaradır.

Hər bir misra insanın daxili iztirabını, azadlığa, paklığa və Haqqa can atmasını ifadə edir.

Şeirin qüdrəti də məhz bundadır: o, şəxsi hissi ümumbəşəri və əbədi bir duyğuya çevirə bilir. Bu məqamda alman mütəfəkkiri Hötenin hikmətli kəlamı yada düşür:

“Əgər özünü dənizlərlə əhatələnmiş görməmisənsə, deməli, dünya və ona münasibətin haqqında heç bir təsəvvürün yoxdur.”

Əsəd Cahangirin həm cismani, həm də ruhən dənizə yaxınlığı bu şeirdə açıq-aydın hiss olunur. Şeir o qədər geniş məna qatına malikdir ki, oxucu öz təfəkkür və təxəyyül dünyasından çıxış edərək fərqli nəticələr çıxara bilir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.12.2025)

Rəqsanə Babayeva,

Beyləqan rayon Mədəniyyət Mərkəzinin rejissoru, "Gənclik" xalq teatrının rəhbəri, yazıçı, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Televiziya ekranı artıq uzun müddətdir ki, yalnız əyləncə vasitəsi deyil. O, eyni zamanda cəmiyyətin güzgüsünə çevrilib. Bəzən özümüzü orada görmək istəyirik, bəzən isə orada gördüyümüz kimi olmağa başlayırıq. Xüsusilə son iyirmi ildə Azərbaycanda və regionda seriallar sadəcə axşam saatlarını dolduran ekran məhsulları olmaqdan çıxaraq, gündəlik həyatın dilinə, davranışına və hətta xəyallarına sirayət edən güclü mədəni mətnlərə çevrilib.

Bu gün bir seriala baxarkən çox vaxt fərqinə varmadan bu sualın ətrafında dolaşırıq: Biz ekranda bir hekayəmi izləyirik, yoxsa bizə təqdim olunan bir həyat modelinimi?

Bu yazı serialları ittiham etmək üçün deyil, onların mədəni təsir mexanizmini anlamaq üçün qələmə alınıb.

Hekayə anlatmaqla həyat öyrətmək arasındakı incə sərhəd

Serial öz mahiyyətinə görə hekayə danışır. Obrazlar var, qarşıdurmalar var, dəyişmə və dönüşlər var. Lakin müasir serial anlatısı klassik hekayəçilikdən fərqli olaraq davamlılıq üzərində qurulub. Həftələrlə, aylarla, bəzən illərlə eyni obrazlarla “yaşayırıq”. Onların evlərinə girir, münasibətlərinə şahid olur, sevinclərinə və məğlubiyyətlərinə alışırıq.

Bu davamlılıq serialı güclü edir. Amma eyni zamanda təhlükəli bir yaxınlıq da yaradır. Çünki zaman keçdikcə tamaşaçı artıq hekayəni izləməkdən çox, obrazla eyniləşməyə başlayır. Obrazın seçimləri normallaşır, davranışları haqlı görünür, danışıq tərzi gündəlik həyata keçir.

Bu nöqtədə serial artıq sadəcə bir bədii mətn deyil, davranış təklifi funksiyasını daşımağa başlayır.

Seriallar niyə bu qədər təsirlidir?

Bu coğrafiya güclü şifahi və vizual hekayəçilik ənənəsinə malikdir. Dastanlar, xalq rəvayətləri, teatr, kino və televiziya serialları eyni mədəni axarın fərqli formalarıdır. Serial izləmək çox vaxt təkcə fərdi seçim deyil, ailə daxilində paylaşılmış bir ritualdır.

Seriallar cəmiyyətin açıq danışmaqda çətinlik çəkdiyi mövzuları dolayı yollarla gündəmə gətirir: ailə münasibətləri, ədalət hissi, sosial fərqlər, güc və vicdan dilemması. Bu baxımdan seriallar ictimai şüurun gizli qatlarına toxunur.

Məhz buna görə də onların təsir gücü böyükdür. Çünki danışılan hekayə tamaşaçının artıq tanıdığı və ya yaşadığı bir reallığa söykənir.

Obrazlar: Rol modeli, yoxsa dramatik vasitə?

Bir serialın uğuru çox vaxt onun obrazları ilə ölçülür. Güclü, xarizmatik, ağrı yaşamış, amma ayaqda qalmış obrazlar tamaşaçıda heyranlıq doğurur. Problem də məhz burada başlayır.

Dramaturji baxımdan obrazlar tez-tez sərt qərarlar verən, kəskin davranan, ifrat emosiyalar yaşayan fiqurlar olur. Bu, ekran üçün təsirlidir. Lakin real həyatda bu davranışların nəticələri fərqlidir.

Xüsusilə gənc tamaşaçı üçün serial obrazları fərqində olmadan rol modelə çevrilə bilər. Güclü olmaq – sərt olmaqla, hörmətli olmaq – susmaqla, sevilmək – fədakarlıqla eyniləşdirilə bilər. Bu qəliblər sorğulanmadan qəbul edildikdə, serialın dramatik dili gündəlik həyata daşınır.

Yaxşı ilə pis arasındakı boz zona

Son illər seriallarda diqqət çəkən bir meyl var: Qəti yaxşı və qəti pis obrazlar azalır, onların yerini “boz zonada” yaşayan, səhvləri olan, amma anlaşılan obrazlar tutur. Bu, bədii baxımdan zənginlikdir. Çünki həyat da tam qara-ağ deyil.

Amma bu bozluq bəzən etik bulanıqlıq yaradır. Yanlış davranışlar keçmiş travmalarla əsaslandırılır, səhvlər psixoloji səbəblərlə izah olunur. Nəticədə tamaşaçıda belə bir fikir formalaşa bilər: “Şərait belədirsə, bu davranış normaldır.”

Serialın vəzifəsi əxlaq dərsi vermək deyil. Amma yanlışın daimi şəkildə əsaslandırılması dəyər meyarlarını elastikləşdirə bilər. Burada məsələ qadağa deyil, tarazlıqdır.

Serial dili və gündəlik həyat

Seriallar təkcə hekayə danışmır, dil yaradır. Replikalar gündəlik danışığa keçir, mimikalar, baxışlar, susqunluq belə məna daşıyır.

Bu dil zamanla gündəlik həyatın bir hissəsinə çevrilir. İnsanlar duyğularını seriallardan öyrəndikləri ifadə formaları ilə dilə gətirməyə başlayır. Bu, bəzən emosional zənginlik yaratsa da, bəzən süni davranışlara səbəb olur.

Çünki real duyğular ssenaridəki qədər aydın və ölçülə bilən deyil. Serial dili isə duyğuları sadələşdirir və bu da gözləntiləri dəyişir.

Platforma serialları və yeni anlatı forması

Rəqəmsal platformaların yayılması ilə serial anlatısı da dəyişib. Bölümlər qısalıb, temp sürətlənib, vizual estetika ön plana çıxıb. Tamaşaçı artıq həftəlik deyil, ardıcıl şəkildə izləyir.

Bu, hekayə sıxlığını artırsa da, düşünmək üçün ayrılan fasiləni azaldır. Bir bölüm bitən kimi digəri başlayır. Tamaşaçı təsiri həzm etmədən növbəti epizoda keçir.

Beləliklə, serial izlənən yox, istehlak edilən məzmun halına gəlir. Sürətlə istehlak edilən hər şey kimi, iz buraxır, amma dərinləşmir.

Biz özümüzümü izləyirik?

Bəlkə də əsas sual budur: Seriallar bizə yeni həyatlar göstərir, yoxsa artıq yaşadığımız duyğuları görünən edir?

Bir çox tamaşaçı seriallara özündən parçalar tapdığı üçün bağlanır. Yaşaya bilmədiyini yaşayır kimi olur, deyə bilmədiyini obraz vasitəsilə ifadə edir. Bu, müəyyən mənada emosional boşalma sahəsidir.

Amma bu bağ şüurlu olmadıqda, insan öz həyatını təxirə sala bilər. Yaşamaq əvəzinə izləmək, qərar vermək əvəzinə gözləmək seçilir. Serial həyatın məşqi olmaqdan çıxıb, yerini tutmağa başlayır.

Seriallar mədəniyyəti korlayırmı?

Bu sual tez-tez səsləndirilir. Amma düzgün sual bu deyil. Mədəniyyət birtərəfli təsir mexanizmi deyil. Seriallar cəmiyyəti formalaşdırır, cəmiyyət də serialları. Ekrandakı hekayələr tamaşaçıda qarşılıq tapdığı üçün davam edir.

Əsas məsələ tamaşaçının passiv, yoxsa aktiv mövqedə olmasıdır. İzlənən hər şey sorğusuz qəbul edilərsə, serial yönləndirici olur. Amma müzakirə edilərsə, düşünülərsə, serial mədəni mətnə çevrilir.

Seriallar həyatımızdan çıxmayacaq. Çünki hekayə anlatmaq ehtiyacı insanlıq qədər qədimdir. Məsələ serial izləmək və ya izləməmək deyil, necə izlədiyimizdir.

Hekayəni izləyib özümüzü itirmədən…

Obrazları anlayıb davranışlarını sorğulayaraq…

Duyğulara qapılıb ağlı kənarda qoymadan…

Seriallar bizə özümüzü göstərə bilər. Amma güzgüyə baxarkən gözümüzü yummamaq şərti ilə.

Çünki hekayə güclüdür. Amma şüur ondan da güclü olmalıdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.12.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

“Buz heykəl”.

Sovet dönəminin kult romanı.

Elə indi də həyəcansız oxumaq olmur.

Bu roman müəllifinə şöhrət gətirdi...

Ənvər Məmmədxanlı 1913-cü il fevralın 28-də Göyçay şəhərində doğulub. Burada ibtidai məktəbi bitirdikdən sonra Bakıda N. Nərimanov adına Sənaye texnikomunda təhsil alıb. Sonra Bakıda mexaniki zavodda, energetika və elektrikləşdirmə idarəsində texnik, Azərbaycan Neft İnstitutu nəzdində olan elmi-tədqiqat institutunda texnik-elektrik işləyib. Eyni zamanda Azərbaycan Neft İnstitutunda iki il qiyabi təhsil alıb.

Azərnəşrin bədii şöbəsində redaktor və tərcüməçi (1934–1936), Moskvada Ali Kinematoqrafiya İnstitutunda müdavim, "Azərbaycanfilm" kinostudiyasında ssenari şöbəsinin rəisi (1941–1942), İkinci dünya müharibəsi dövründə cənub-qərb cəbhəsində "Qızıl Ordu" cəbhə qəzetinin Azərbaycan redaksiyasının xüsusi müxbiri olub. Sonra redaksiya ilə birlikdə Stalinqrada göndərilib.

 1942-ci ilin axırlarında bir qrup Azərbaycan yazıçısı ilə Şimali Qafqaz cəbhəsində, 416-cı diviziyada olub. Bakıda Azərbaycan Radio Verilişləri Komitəsində redaktor kimi çalışıb. Yenidən Zaqafqaziya cəbhəsinə, oradan İrana hərbi xidmətə göndərilib. Təbrizdə nəşr olunan "Vətən yolunda" ordu qəzeti redaksiyasıda xüsusi müxbir kimi çalışıb. Ordudan tərxis ediləndən sonra "Azərbaycanfilm" kinostudiyasının ssenari redaksiya heyətinin baş redaktoru olub.

Əsərləri

- Burulğan

- Bakı gecələri (hekayələr)

- Ayna (kinossenari)

- Analar və yollar

- Dirilik çeşməsi

- Buz heykəl

- Qərbə atəş

Ənvər Məmmədxanlı Avropa və rus klassik yazıçılarından tərcümələr edib. Kuba (1967), Türkiyə (1968), İspaniyada (1980) Sovet nümayəndə heyəti tərkibində səfərdə olub. İki dəfə "Şərəf nişanı" (1946–1949), "Qırmızı Əmək bayrağı" (1980–1983) və "İkinci dünya müharibəsi" (ikinci dərəcəli) ordenləri, döyüş medalları ilə təltif olunub. 1990-cı il dekabrın 19-da Bakıda vəfat edib. Fəxri xiyabanda dəfn olunub.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.12.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

O, nüfuzundan, sanbalından istifadə etməyib, Bakıya gedib daha geniş səmalarda pərvazlanmaq istəməyib, ömrünün sonunadək doğma Neftçalada yaşayıb. Onun mənzili ədəbiyyat adamları üçün müqəddəs məkana çevrilib, Bakıdan ən görkəmli ədiblər, alimlər onu görmək üçün evinə gediblər...

Bu gün anadan olmasının 98-ci ildönümüdür.

Allah rəhmət eləsin deyirik.

İmamverdi Əbilov 19 dekabr 1927-ci ildə Neftçala rayonunun Züd-Ost Qoltuq kəndində anadan olub. Buzovna pedaqoji məktəbini, ADU-nun filologiya fakültəsini bitirib. Əmək fəaliyyətinə balıq vətəgələlərində başlayıb, 1955-ci ilə qədər pedaqoji fəaliyyətlə yanaşı Neftçala Rayon Partiya Komitəsinin 2-ci katibi vəzifəsində çalışıb. 1953-cü ildən Neftçala şəhər 1 saylı orta məktəbinin ədəbiyyat müəllimi olub.

Azərbaycan yazıçılarının 8-ci qurultayında təftiş komissiyasının, 9-cu qurultayında isə idarə heyətinin üzvü seçilib. Azərbaycan müəllimlərinin ilk qurultayından (1946) başlayaraq bütün qurultaylarında nümayəndə olub. Bilik Cəmiyyətinin Azərbaycanda ilk üzvlərindən olub, cəmiyyətin 1964-cü ildə keçirilən 3-cü, 1968-ci ildə isə 4-cü qurultayında nümayəndə seçilib, çıxış edib.

1988-ci ildə Moskvada keçirilən Ümumittifaq təhsil işçilərinin qurultayında, 1989-cu ildə isə Pedaqoji Cəmiyyətlərin 1-ci qurultayında (Moskva) nümayəndə olub. Azərbaycan Ağsaqqallarının 1-ci təsis və sonrakı qurultaylarında və Türk Yazarlarının 3-cü qurultayında (1996) nümayəndə olub. Moskvada, Tehranda, Təbrizdə, Bağdadda, Zaqafqaziya Respublikalarının paytaxtlarında keçirilən elmi simpozium və konfranslarda məruzələrlə çıxış edib.

Yeni dərsliklər yaradılması üzrə respublika komissiyasının üzvü olub. 800-dən artıq məqaləsi dərc olunub. Filologiya elmləri doktorudur. "Rəsul Rza" (1960), "Azərbaycan ədəbiyyatında yeni insan", "Siyasi lirikanın tədrisi", "Tvorçeskiy put Rasul Rzı", "Şəhidlər mehrabı. Rəhmət duası", "Ömrün anları", "Əsrlər… nəsillər… əməllər", "Ömrün dan qızartısından qürub şəfəqlərinədək", "Zamanla vaxt arasında", Bəxtiyar Vahabzadə barədə "Xatirələrin ay işığında" (2013) kitablarının müəllifidir.

Əsərlərinin 15 cildliyi nəşr olunub.

2000-ci ildə Əməkdar müəllim fəxri adına layiq görülüb. "Qabaqcıl Maarif Xadimi"dir. SSRİ maarif əlaçısı olmuşdur. Krupskaya adına Ümumittifaq Pedaqoji mükafatı laureatı adına layiq görülüb. "S. Vurğun" xatirə diplomunun, "Araz" ali ədəbi mükafatının, "Akademik Mehdi Mehdizadə" Ali pedaqoji mükafatının, "Rəsul Rza" və "Xudu Məmmədov" Beynəlxalq ədəbi mükafatlarının laureatıdır. Türk Dünyası Araşdırmaları Uluslararası Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvüdür. 9 aprel 2016-cı ildə ömrünün 89-cu ilində vəfat edib.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.12.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Soyuq bir gün idi, 17 noyabr 2006-cı il. Televiziya proqramlarının birindən evə gələrkən aktrisa üçüncü dəfə qəfildən infarkt keçirir, 56 yaşında Bakı şəhərində vəfat edir. Köhnə Yasamal qəbiristanlığında torpağa tapşırılır.  O, kino və teatrlarda izi qalmış Gülşən Qurbanova idi. Hamsı ki, bu gün dünyaya gəlişinin 75-ci ildönümüdür.

Allah rəhmət eləsin!

Azərbaycanın xalq artisti Gülşən Ağadadaş qızı Qurbanova 19 dekabr 1950-ci ildə Bakıda anadan olub. Əlibəy Hüseynzadə adına Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət İnstitutunu (Azərbaycan Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti) bitirib. 16 fevral 1979-cu ildən – 17 noyabr 2006-cı ilə qədər Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrında fəaliyyət göstərib.

Rolları: Mərcan ("Mənim nəğməkar bibim", Ə.Əylisli), Eyzəngül ("Şirinbala bal yığır", S.Qədirzadə), Çiçək ("Ana laylası", İ.Coşqun), Nabat ("Tamahkar", S.S.Axundov), Şahnaz ("Şəhərli oğlan", Q.Rəsulov), Almagül ("Fudzi dağında qonaqlıq", Ç.Aytmatov), Gülarə ("Məhəbbət novellası", Ş.Xurşud və Ə.Hacıyev), Nera ("Zəncirlənmiş Prometey", C.Məmmədov), Gülnaz ("Pul dəlisi", Ə.Orucoğlu), ana ("Bala bəla sözündəndir", Ə.Əmirli) və s. Kinoda, televiziya tamaşalarında çıxış edib.

Teatrdan ayrılandan sonra Gülşən Qurbanova telekanallara dəvət alıb və uzun müddət AzTV-nin “Gəlin birlikdə gülək” adlı layihəsində çıxış edib. Bu verilişdə onun tərəf müqabilləri xalq artisti Yasin Qarayev və əməkdar artist Azər Mirzəyev olublar. AzTV-dəki layihə bitəndən çox sonralar aktrisa ANS-lə uzun müddət əməkdaşlıq edib. “Qaynar qazan” verilişinin aparıcısı kimi aktrisa və veriliş tamaşaçılar tərəfindən sevilib.

Amma Gülşən xanım bu telekanaldan incik ayrılıb, “Lider” telekanalına üz tutub və “Mikser” verilişini aparıb.

Filmoqrafiya

1. Ad günü

2. Adam ol! 2

3. Anlamaq istəyirəm

4. Arvadım Mənim, Uşaqlarım Mənim

5. Bağdada putyovka var...

6. Balıq günü

7. Bayquş gələndə...

8. Bir axşam...

9. Bir dəfə Qafqazda

10. Cin mikrorayonda.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.12.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bəli, indi onun səsi dünyanın ən möhtəşəm konsert salonlarından gəlir. Müasir dünya cazının üzdə olan fiqurlarından biridir. Dahi cazmen olan atası Vaqif Mustafazadənin yolunu davam etdirir.

Bu gün onun doğum günüdür. 56 yaşı tamam olur.

Əzizə Mustafazadə 19 dekabr 1969-cu ildə dünyaya göz açıb. Valideynləri Əzizənin musiqiyə qarşı həssaslığını o hələ səkkiz aylıq ikən hiss ediblər. Əzizə, anasının ona danışdığı belə bir əhvalatdan bəhs edib: "Bir dəfəsində atam pianoda, insanda çox dərin və kədərli hisslər oyadan Şur muğamını ifa edirmiş. Atam çalarkən mən ağlamağa başlamışam. Hər kəs mənə nə olduğunu, niyə ağladığımı başa düşməyə çalışarkən, birdən anam musiqiylə mənim hisslərim arasındakı əlaqəni sezir. Atama deyir 'Vaqif, bir zəhmət Rasta keç. Rastı çal'. O da çalmağa başlayıb. Rast isə şən və ritmik melodiyalarla səciyyələnir. Əlbəttə ki, göz yaşım hələ də yanaqlarımdan süzülərkən mən rəqs elər kimi hərəkətlər etməyə başlamışam. Anam səslənir ki, 'Bax, bax gör o neyləyir!? Yenə Şuru çal!' Atam Şuru çalmağa başlayanda, bu dəfə daha da bərkdən ağlamışam. Ən azından, bu onların mənə söylədiyidir. Yenidən Rast çalınanda, mən də təzədən rəqs eləməyə başlamışam."

Əzizə incəsənətin bütün növlərinə qarşı maraq göstərib, xüsusilə rəssamlıq, rəqs və ifaçılıq. İlk dəfə səhnəyə hələ üç yaşında ikən atasıyla birlikdə bədahətən mahnılar ifa edərək çıxıb. Sonralar o bədahət-improvizasiya sənətində artan bir bacarıq nümayiş etdirib. Klassik piano təhsilinə kiçik yaşlarında başlayıb, İohann Sebastyan Bax və Frederik Şopen kimi bəstəkarların əsərlərinə xüsusi maraq göstərib.

Dekabrın 16-sı 1979-cu ildə, Əzizənin 10-cu yaşının tamam olmasına 3 gün qala atası 39 yaşında, Daşkənddə ürək tutmasından vəfat edib. Atasını çox sevən Əzizənin bu böyük itkini qarşılaya bilməsi üçün anası öz müğənnilik karyerasını buraxıb və qızının yüksək istedadının inkişafına da köməkçi olub. 17 yaşında Vaşinqton şəhərində Teloyenus Monk adına piano müsabiqəsində birincilik almağında onun caz-muğam musiqisi çox böyük rol oynayıb.

Elə həmin bu vaxtlarda Əzizə anası ilə Almaniyaya köçüb. Əzizə ilk albomunu 1991-ci ildə Aziza Mustafa Zadeh adı ilə çıxarıb. İkinci albomu Always albomu ona yüksək Alman musiqi mükafatı sayılan Səs-Akademiyası Mükafatını və Soninin Exo Mükafatını qazandırıb. O bir çox ölkədə caz və ənənəvi üslublarda gözəl nümunələr ifa edib və bir çox albomlar çıxarıb.

 2007-ci ildə Contrasts II albomunu çıxarıb. Uzun fasilədən sonra 1 iyul 2020-ci ildə Generations albomunu təqdim edib. 27 may 2018-ci ildə Azərbaycanın xalq artisti fəxri adına layiq görülüb. Əzizə Mustafazadə, anası Eliza Mustafazadə ilə birlikdə Almaniyada yaşayır. 2022-ci ilin oktyabrında 14 ildən sonra ilk dəfə Azərbaycanın paytaxtında çıxış edib. Konsert Bakı Konqres Mərkəzində keçirilib.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.12.2025)

İlhamə Məhəmmədqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Sumqayıt təmsilçisi

Bu gün mən səni gördüm,

Salam vermək istədim,

Üzünü yana tutdun.

Söylə, illərdən bəri

Qəlbimizin bir duyub

bir vurduğu illəri,

Axı, nə tez unutdun?

Beş ildə gözümüzdən axan o qanlı sellər,

Bir salama dəymədi?

Heç üzümə baxmadan yanımdan necə keçdin?

Sən eşqin salamını qorxuyamı dəyişdin?

Yoxsa sən öz əhdinə, ilqarına ağ oldun?

O qədər yaxın ikən, bu qədər uzaq oldun.

Şirin gülüşlərimiz, acı fəğanlarımız

Bir salama dəymədi?

Qayğılı anlarımız, qayğısız anlarımız

Bir salama dəymədi?

Sən neylədin, bir düşün!

Yalnız indi anladım; ah, sən daha mənimçün

Əlçatmaz bir çiçəksən,

Yaşanmış günlərim tək geri dönməyəcəksən!...

Qop ey tufan, əs ey yel! Xəzəl olum, tökülüm

Düz beş il ürəyimdə

Bəslədiyim məhəbbət, bir salama dəymədi.

Bir günlük həsrətimə dözə bilməyən gülüm,

Bəs nə oldu? Bu həsrət bir salama dəymədi?

Getdin, dalınca baxdım, can ayrıldı canımdan,

Sən necə etinasız ötə bildin yanımdan?

Ah çəkdim, başım üstə yarpaqlar əsdi, gülüm,

Sənin qəlbin əsmədi.

Arxana da baxmadın!

Niyə sənin yolunu məhəbbətin kesmədi?...

Qazancımız de, bumu?

Deyilməmiş o salam əlvidamız oldumu?

Sən mənə zülm eylədin, mənə zülm yaraşır.

Bir salama dəyməyən eşqə ölüm yaraşır!

İnsanın yaşadığı “susqun ayrılıq” ağrısından danışan şeir

Bu şeirdə ayrılıq qışqırıqla, dava-dalaşla yox, bir salamın belə əsirgənməsi ilə baş verir. Bu isə ayrılığın ən ağır, ən sarsıdıcı formasıdır.“Beş ildə gözümüzdən axan o qanlı sellər, Bir salama dəymədi?” Burada sevgi birdən-birə bitmir. Yavaş-yavaş, səssizcə öldürülür.

“Salam” - şeirdə bir söz yox, bir ömrün ölçüsüdür. Şeirin əsas gücü ondadır ki, “salam” adi söz olmaqdan çıxır: hörmətin, keçmişin, vicdanın, insanlığın simvoluna çevrilir.

“Şirin gülüşlərimiz, acı fəğanlarımız

Bir salama dəymədi?”

Bu misralar oxucuya belə sual verir: Bu qədər xatirə, bu qədər hiss necə bu qədər ucuz oldu?

Bu şeiri sevirəm, çünki o, insanın öz-özünə verə bilmədiyi sualı səsləndirir. Şeirdə qürurla ağrı yanaşı addımlayır. Lirik qəhrəman yalvarmır. O inciyir, sarsılır, amma qürurunu da qoruyur: “Sən mənə zülm eylədin, mənə zülm yaraşır. Bir salama dəyməyən eşqə ölüm yaraşır!” Bu sətirlərdə həm məğlubiyyət var, həm də mənəvi ucalıq.

Bu şeiri sevirəm, çünki o zəifliyi yox, ləyaqətli ağrını tərənnüm edir. Şeir insanın içində qalan “deyilməmiş sözlər”dir. “Deyilməmiş o salam əlvidamız oldumu?” Bu misra çoxları üçün yaraya çevrilmiş bir cümlədir.

Bəzən, bir salam deyilmədi, bir baxış olmadı, bir izah verilmədi və həyat orada qırıldı.

Bu şeiri sevməyimin digər səbəbi odur ki, o, insanın içində qalan sözü dilə gətirir.

Bu şeir bəzəkli deyil. Süni romantika yoxdur. Hər misra yaşanmış hiss kimi gəlir. Oxuyanda elə bil, şair yox,oxucunun qəlbi danışır.

Bu şeir susaraq ayrılan insanların şeiridir, dəyərsizləşdirilən xatirələrin harayıdır, insanın içində qalan “niyə?” sualının cavabsızlığıdır. Bu şeir oxunmur, hiss olunur. Adətən çox sevmiş, çox susmuş və çox incimiş insanlardır bu şeirdən təsirlənənlər...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.12.2025)