Rəqsanə Babayeva,

Beyləqan rayon Mədəniyyət Mərkəzinin rejissoru, "Gənclik" xalq teatrının rəhbəri, yazıçı. “Ədəbiyyat və İncəsənət” üçün

XXI əsr insanlığın tarixi inkişafında qloballaşmanın ən intensiv mərhələsinə şahidlik etdiyi dövrdür. Əvvəllər əsasən iqtisadi və texnoloji anlayış kimi qəbul edilən qloballaşma bu gün artıq cəmiyyətlərin mədəni strukturlarına, sosial davranış modellərinə, dil siyasətinə, kimlik təsəvvürlərinə və kollektiv yaddaşına birbaşa təsir göstərən sosio-mədəni reallıq kimi çıxış edir. Qloballaşma yalnız sərhədlərin açılması deyil, eyni zamanda dəyərlərin, simvolların və həyat tərzlərinin dövriyyəyə girməsidir. Bu proses bəzən görünən, bəzən isə səssiz şəkildə cəmiyyətin daxili tarazlığını dəyişir.

Bu məqalədə qloballaşmanın sosio-mədəni mahiyyəti, onun mədəni kimliklərə təsiri, dil və dəyərlər üzərində yaratdığı transformasiya elmi əsaslarla, publisistik üslubun imkanlarından istifadə edilərək təhlil olunur.

Qloballaşmanın sosio-mədəni mahiyyəti

Sosiologiyada qloballaşma, fərqli cəmiyyətlərin bir-biri ilə artan qarşılıqlı asılılığı kimi izah olunur. Mədəniyyətşünaslıqda isə bu anlayış daha dərin məna kəsb edir: qloballaşma mədəni sərhədlərin yumşalması, simvolik məkanların üst-üstə düşməsi və vahid mədəni dövriyyənin formalaşmasıdır.

Bu gün bir şəhərin küçəsində eyni vaxtda müxtəlif mədəniyyətlərin izlərini görmək mümkündür: musiqidə, geyimdə, qidalanma vərdişlərində, gündəlik dildə işlədilən ifadələrdə. Qloballaşma cəmiyyətlərə seçim bolluğu təqdim edir, lakin bu bolluq bəzən mədəni dərinliyin azalması ilə müşayiət olunur. Sosio-mədəni reallıq kimi qloballaşma, insanı öz mədəni kökləri ilə qlobal tendensiyalar arasında balans yaratmağa məcbur edir.

Kütləvi mədəniyyət və standartlaşma problemi

Qloballaşmanın ən mübahisəli nəticələrindən biri kütləvi mədəniyyətin sürətli yayılmasıdır. Kütləvi mədəniyyət, əsasən, bazar mexanizmlərinə əsaslanan, sürətlə istehlak edilən və tez unudulan mədəni məhsullar yaradır. Film sənayesi, pop musiqi, sosial media trendləri bu prosesin əsas daşıyıcılarıdır.

Bu vəziyyət milli və lokal mədəniyyətlər üçün ikili xarakter daşıyır. Bir tərəfdən, qlobal platformalar yerli mədəniyyətlərin dünyaya çıxmasına imkan yaradır. Digər tərəfdən isə standart zövqlər formalaşdıraraq mədəni müxtəlifliyi azaldır. Nəticədə mədəniyyət istehsaldan çox istehlak obyektinə çevrilir.

Elmi baxımdan bu hal “mədəni homogenləşmə” anlayışı ilə izah olunur. Yəni fərqliliklərin tədricən oxşarlığa doğru yönəlməsi. Sosio-mədəni reallıq olaraq qloballaşma burada təkcə texnoloji üstünlük deyil, eyni zamanda simvolik üstünlük yaradır.

Kimlik böhranı və müasir insan

Qloballaşma dövründə ən çox müzakirə olunan mövzulardan biri kimlik məsələsidir. Ənənəvi cəmiyyətlərdə kimlik əsasən dil, din, tarix və coğrafiya üzərində qurulurdu. Müasir qlobal dünyada isə kimlik daha çevik, lakin eyni zamanda daha kövrək xarakter alır.

“Qlobal vətəndaş” anlayışı fərdi milli çərçivələrdən çıxmağa təşviq etsə də, bu proses bəzən mədəni köklərin zəifləməsinə səbəb olur. İnsan eyni anda bir neçə mədəni mühitin təsiri altında qalır və bu, daxili ziddiyyətlər yaradır. Sosio-mədəni reallıq kimi qloballaşma burada həm imkan, həm də risk mənbəyidir.

Sağlam mədəni inkişaf üçün əsas məsələ qloballaşmaya qapılmaq deyil, qloballa dialoq qurmaqdır. Kimlik qapalı sistem deyil; o, özünü qoruyaraq yenilənə bilən canlı strukturdur.

Dil: qloballaşmanın ən həssas sahəsi

Dil mədəniyyətin əsas daşıyıcısıdır və qloballaşma prosesində ən çox təsirə məruz qalan sahələrdən biridir. Beynəlxalq dillərin dominantlığı, xüsusilə rəqəmsal mühitdə, kiçik və regional dillərin istifadə sahəsini daraldır. Bu, təkcə ünsiyyət məsələsi deyil, düşüncə və yaddaş məsələsidir.

Dil zəiflədikcə mədəni kodlar da zəifləyir. Atalar sözləri, deyimlər, folklor elementləri gündəlik istifadədən çıxır. Sosio-mədəni reallıq kimi qloballaşma burada neytral proses deyil; o, simvolik güc balansını dəyişir.

Bu səbəbdən ana dilinin qorunması müasir dünyada nostalji deyil, strateji mədəni məsələdir. Dilini qoruyan cəmiyyət qloballaşma qarşısında passiv deyil, mövqeli olur.

Dövlət, cəmiyyət və mədəni məsuliyyət

Qloballaşma prosesində mədəniyyətin qorunması yalnız fərdin öhdəsinə buraxıla bilməz. Burada dövlət siyasəti, təhsil sistemi, media və mədəni institutlar mühüm rol oynayır. Lakin bu rol təcridetmə üzərində deyil, şüurlu inteqrasiya üzərində qurulmalıdır.

Mədəniyyətin müasir dillə ifadəsi, milli irsin yaradıcı şəkildə təqdim olunması qloballaşma şəraitində əsas üstünlüklərdən biridir. Qapalı mədəniyyətlər yox olur, lakin köksüz mədəniyyətlər də uzunömürlü olmur. Sosio-mədəni reallıq olaraq qloballaşma bu həqiqəti açıq şəkildə göstərir.

Qloballaşma və mədəni müqavimət anlayışı

Bəzən qloballaşmaya qarşı münasibət “mədəni müqavimət” termini ilə ifadə olunur. Lakin bu müqavimət radikal inkar şəklində deyil, şüurlu seçim şəklində baş verdikdə faydalıdır. Yəni hansı dəyərlərin qorunacağına, hansılarının isə dəyişə biləcəyinə cəmiyyət özü qərar verməlidir.

Elmi yanaşmada bu proses “selektiv qloballaşma” adlanır. Bu modelə görə cəmiyyət qlobal axından öz mədəni kimliyinə uyğun elementləri qəbul edir, uyğun olmayanları isə süzgəcdən keçirir.

Qloballaşma sosio-mədəni reallıq kimi müasir dünyanın qaçılmaz prosesidir. O, nə tam şəkildə təriflənməli, nə də bütövlükdə demonizə edilməlidir. Qloballaşma mədəniyyətləri zənginləşdirə də bilər, onları səthiləşdirə də. Burada həlledici amil mədəni özünüdərk səviyyəsidir.

Güclü mədəni yaddaşa, sağlam dil siyasətinə və yaradıcı yanaşmaya malik cəmiyyətlər qloballaşma qarşısında assimilyasiya olmur, əksinə, özünü dünyaya təqdim edir. Sosio-mədəni reallıq olaraq qloballaşma yalnız təhlükə deyil, doğru idarə edildikdə mədəni inkişaf üçün geniş imkanlar açan bir prosesdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.12.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

İndiki orta yaşlılarıən böyük əksəriyyəti onun “Dərədən-təpədən” verilişinə baxa-baxa böyüyübdür. Məmməd Aslan – poeziyamızın unudulmaz imzası...

Bu gün onun anadan olmasının 86-cı ildönümüdür...

Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü Məmməd Aslan 1939-cu il dekabrın 24-də Azərbaycanın Kəlbəcər rayonunun Laçın kəndində ziyalı ailəsində anadan olub. Klassik ədəbiyyata dərin bələd olan atasının gözəl şeir demək təbi olsa da, onları çap etdirməyib.. Lakin bunlar kiçik yaşlı oğlunda şeirə-sənətə tükənməz həvəs oyadıb. Kəlbəcər qəsəbəsində (indi şəhərdir) orta məktəbi bitirdikdən sonra APİ-nin filologiya fakültəsində təhsil alıb.

Əmək fəaliyyətinə Kəlbəcər rayonundakı Yanşaq, İstisu kənd məktəblərində Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllim kimi başlayıb. O, Kəlbəcər qəsəbəsində bir müddət müəllimlik etdikdən sonra rayonda nəşr olunan çoxtirajlı "Yenilik" qəzeti redaksiyasında məsul katib işləyib. 1970-ci ilin axırlarında Bakıya köçüb, burada "Ulduz", "Azərbaycan təbiəti" jurnallarında, "Azərbaycan gəncləri", "Ədabiyyat və incəsənət" qəzeti redaksiyalarında çalışıb, "Yazıçı" nəşriyyatında böyük redaktor olub. Azərbaycan Dövlət Teleşirkətinin, "Ekran-Efir" qəzetinin baş redaktoru olub.

Bədii yaradıcılığa 1960-cı ildə "Azərbaycan müəllimi" qəzetində çıxan ilk şeirilə başlayıb. Dövri mətbuatda müntəzəm çıxış edib. Keçmiş SSRİ xalqları ədəbiyyatından tərcümələrə xüsusi qayğı ilə yanaşır. Zülfiyyənin "Torpağa səcdə", qazax şairi Qədir Murzalıyevin "Bu bağda bülbüllər ötər" (1980) şeirlər məcmuələrini şərikli tərcümə edib.

Bir sıra beynəlxalq və respublika mükafatları laureatıdır.Azərbaycan prezidenti Heydər Əliyevin 1998-ci il 4 noyabr tarixli fərmanı ilə "Azərbaycan Respublikasının əməkdar incəsənət xadimi" fəxri adına layiq görülüb. 5 aprel 2000-ci il Azərbaycan ədəbiyyatının inkişafındakı xidmətlərinə görə "Şöhrət" ordeni ilə təltif edilib.

Kitabları:

1. Allahın rəsulu

2. Dağ ürəyi

3. Böyürtkən böyrü tikan

4. Səhəri kim açır

5. Səsimə səs ver

6. Bizdən sonra nə qalır

7. Ürək möhlət verəydi

8. Durnalar lələk salır

Tərcümələri

1. Türk xalqlar şeirlərindən seçmələr

2. Yunus İmrə, Aşıq Veysəl, iki zirvə

Filmoqrafiya

1. Bu torpağın nemətləri

2. Məmməd Aslan

3. Soyuq münasibət

4. Şirvan qoruğu

5. Böyük ömrün 7 anı

Məmməd Aslan 23 sentyabr 2015-ci ildə Zaqatalada vəfat edib. Masazır qəbiristanlığında dəfn olunub.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.12.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Çəmbərəkənd məzarlığında bir aktrisa uyuyur. O, 19 fevral 2005-ci ildə xərçəng xəstəliyindən dünyasını dəyişmiş Nataliya Tağıyevadır. Bəzən bu amansız xəstəlik qəfil gəlir, adına uyğun olaraq xərçəng adlı canlı öz ovunu yediyi kimi insanı daxildən yeyir...

Nataliya Tağıyeva 1978-ci ildə Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutunun aktyorluq fakültəsini bitirib. 1978-ci ildən S. Vurğun adına Azərbaycan Dövlət Akademik Rus Dram Teatrının aktrisası olub. İlk dəfə səhnədə Rüstəm İbrahimbəyovun "Ultimatum" pyesində gəlin rolunda çıxış edib. Bağırova soyadı ilə də çıxış edib.

Rolları: Xumar ("Şeyx Sənan", H. Cavid), Ziba xanım ("Lənkəran xanının vəziri", M. F. Axundov), Nastasya Filippovna ("İdiot", F. Dostoyevski), Dvoyra ("Qürub", İ. Babel), Azaliya ("Azaliya", İ. Jamiak), Marianna ("İdeal cütlük", A. Popov) və s.

"Azərbaycanfilm"in istehsalı olan "Yarımçıq qalmış serenada", "Onun dəlisov məhəbbəti", "Cin mikrorayonda", "Ailə" və başqa filmlərində çəkilib.

Məbud Məhərrəmov xatırlayır:

O vaxt Nataliyanın xəstəliyi şiddətləndi. O, xəstəliyini bilirdi və əli hər yerdən üzülmüşdü. Xərçəng onun ağciyərini və bir böyrəyini zədələmişdi. Moskvadan bir onkolooq gəlmişdi. Mən Nataliyanın bütün analizlərini göstərdim. Həkim mənə dedi ki, təcili onu Moskvaya gətirin, onun bir böyrəyini götürəcəyik, bundan sonra iki il normal işləyəcək. Əməliyyat olunandan sonra Nataliya ilə iki il səhnəyə çıxdıq, hətta İsrailə qastrol səfərinə də getdik. Həkim necə demişdisə, elə də oldu. Ölümünə iki ay qalmış, çox üzüldü, yatağa düşdü. Onda mən tez-tez onun yanına gedirdim, onu ruhlandırmağa çalışırdım. Bir dəfə mənə dedi ki, "bəs sən mənə söz vermişdin ki, məni xilas edəcəksən, indi elə də, niyə eləmirsən?" Onun son arzusu əlbəttə ki, sağalmaq, xəstəlikdən xilas olmaq idi. Amma təəssüf ki, olmadı. Mən də bu haqda ona heç nə deyə bilmirdim. Çünki bilirdim ki, vəziyyəti çox ağır idi və son günlərini yaşayırdı...

Filmoqrafiya

1. Dədə Qorqud (film, 1975)

2. Yarımçıq qalmış mahnı (film, 1979)

3. Onun bəlalı sevgisi (film, 1980)

4. Cin mikrorayonda (film, 1985)

5. Aşkarsızlıq şəraitində... (film, 1986)

6. Ailə (film) (tammetrajlı bədii film)-rol: Sofiya Mixaylovna

7. Etimad telefonu (film, 2001)

8. Bəyaz həyat (film, 2003)

9. Yumurta (film, 2003)

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.12.2025)

Murad Vəlixanov, "Ədəbiyyat və İncəsənət

“İlklər” rubrikasında bu gün Azərbaycanda ilkdiplomatqadınolanSaraXatunbarədə danışacağıq.

Adı Azərbaycan dövlətçilik tarixinə ilk xanım diplomat kimi daxil olan Sara Xatun tarixdə mühüm rolu olan bir qadındır. Osmanlı mənbələrinin yazdığına görə, onun əsl adı Gövhərşah xatundur. Ağqoyunlu hökmdarı Uzun Həsənin anası, demək olar ki, bütün Şərqdə dövrünün yeganə istedadlı diplomat qadını kimi tanınan Sara Xatun böyük ağıl və mətanət, müdriklik və cəsarət sahibi idi.

Sara Xatun Ağqoyunlu dövlətinin möhkəmləndirilməsində, onun xarici siyasətinin müəyyənləşdirilməsində və həyata keçirilməsində mühüm rol oynayıb. O, Uzun Həsənin ən məsul diplomatik tapşırıqlarını böyük səylə və müvəffəqiyyətlə həyata keçirirdi. Elə buna görə də, həmin dövrdə kiçik Ağqoyunlu dövləti, Osmanlı Türkiyəsi və Qaraqoyunlu kimi iki qüvvətli rəqib arasında müstəqilliyini saxlaya bilmişdi. Olduqca ağıllı, tədbirli qadın olan Sara Xatun dövlətin idarəçilik işlərində oğluna yaxından kömək edirdi.

Sara xatun Bayandur eli içində doğulmuşdu. Ağqoyunlular dövlətinin siyasətinin sahmana salınmasında görkəmli diplomat və dövlət xadimi Sara xatunun böyük rolu vardı. Demək olar ki, bütün Şərqdə yeganə istedadlı diplomat qadın kimi məşhur olan Sara Xatun, hətta Avropa ölkələrində də tanınırdı. Azərbaycana göndərilən Avropa, xüsusilə də, Venesiya elçilərinə verilən məxfi məlumatlarda mütləq Sara Xatunla görüşmək və öz məqsədləri üçün onun saraydakı nüfuzundan istifadə etmək tapşırılırdı.

O, bir dövlət xadimi kimi, hakim sinfin mənafeyini müdafiə edir, feodal dövlətinin möhkəmləndirilməsinə çalışırdı. Bu məqsədlə feodal pərakəndəliyinə və sülalə üzvlərinin mərkəzi hakimiyyəti ələ keçirmək uğrunda ara müharibələrinə, saray çəkişmələrinə qarşı mübarizə aparırdı.

Ağqoyunlu hakimi Cəlaləddin Əli bəyin ölümündən sonra onun oğulları, habelə bayandurlar sülaləsinin başqa nümayəndələrinin taxt-tac uğrunda ara müharibələrinin sakitləşdirilməsində onun böyük rolu olmuşdur. Bunun nəticəsində, həmin dövrdə kiçik Ağqoyunlu dövləti iki qüvvətli rəqib arasında müstəqilliyini qoruyub, saxlaya bilmişdi.

Olduqca ağıllı və tədbirli qadın olan Sara Xatun dövləti idarə işlərinin bütün sahələrində oğlunun yaxın yardımçısı idi. Ağqoyunlu dövlətinin xarici ölkələrlə diplomatik əlaqələrində Sara Xatunun rolu daha mühüm idi. Uzun Həsən bütün xarici siyasət məsələlərini onunla məsləhətləşir, ən məsul diplomatik danışıqlar üçün onu göndərirdi. O, nəinki xarici ölkələrin ayrı-ayrı diplomatları ilə, həmçinin Teymuri hökmdarı Əbu Səid, Osmanlı imperatoru II Mehmet kimi dövlət başçıları ilə də diplomatik danışıqlar aparmış, Ağqoyunlu dövlətinin xarici siyasi mənafeyini müvəffəqiyyətlə müdafiə etmişdi. Teymurlu hökmdarı Əbu Səidin Azərbaycana hücum təhlükəsi yarandıqda sülh danışıqları üçün göndərilən elçilərə Sara xatun başçılıq etmişdi. Türkiyə Ağqoyunlu dövlətinin müttəffiqi və Aralıq dənizi sahilində əlverişli strateji məntəqə olan Qaraman əmirliyini aradan qaldırmaq istədikdə Osmanlı imperatoru II Mehmetlə danışıqlar aparmaq üçün yenə də Sara Xatun göndərilmişdi.

O, Avropada da yaxşı tanınırdı…

Venesiya respublikasının senatı onun Ağqoyunlu sarayındakı nüfuzunu nəzərə alaraq, demək olar ki, Azərbaycana göndərilən bütün diplomatlarına ciddi tapşırırdı ki, Sara Xatuna ehtiram göstərsinlər, müxtəlif hədiyyələr versinlər, məqsədlərinə nail olmaq üçün onun nüfuzundan istifadə etsinlər. Venesiyadan Azərbaycana göndərilən, demək olar ki, bütün diplomatik sənədlərdə Sara Xatunun adı çəkilir, ondan bəhs olunur. Bir diplomat kimi Sara Xatunun fəaliyyətində, onun sultan II Mehmetlə bağladığı 1461-ci il sülhünün böyük əhəmiyyəti var. Bu sülh hələlik əlimizdə olan məlumata görə, Sara Xatunun xarici ölkə hökmdarları ilə bağladığı ilk müqavilələrdən biridir. Uzun Həsən Sara Xatunu Sultan II Mehmetin hərbi düşərgəsinə göndərərkən, onun qarşısına iki çətin vəzifə qoymuşdu. Əvvəla o, Osmanlı sultanını Ağqoyunlular üzərinə hücum etmək fikrindən daşındırmalı idi. Çünki II Mehmetin bu hücumu Ağqoyunlu dövlətinin varlığına son qoya bilərdi. Bu məqsədə nail olduqdan sonra Sara Xatun sultanı mümkün qədər Trabzonu fəth etmək fikrindən də döndərməli idi. Bütün Yaxın və Orta Şərqdə böyük nüfuzu olan Sara Xatun Osmanlı sultanının hərbi düşərgəsində yaxşı qarşılandı. Mənbələrin məlumatına görə, diplomatik danışıqlar zamanı Sara Xatun və II Mehmet bir-birinə “ana”, “oğul” deyə müraciət edirmişlər. Sara Xatun bu danışıqlar zamanı özünün bütün diplomatik ustalığından istifadə edərək Uzun Həsənin birinci tapşırığını yerinə yetirə bildi – II Mehmeti Ağqoyunlu dövlətinə qarşı müharibə etmək fikrindən daşındırdı. Iki ölkə arasında sülh bağlandı. Bu sülhün o zaman Ağqoyunlu dövləti üçün böyük əhəmiyyəti olmuşdu. Məhz Sara Xatunun bağladığı bu müqavilə nəticəsində o zaman Türkiyə ilə toqquşmağa qadir olmayan kiçik Ağqoyunlu dövləti öz müstəqilliyini saxlaya bilmişdi.

Lakin Sara Xatun ona tapşırılmış ikinci vəzifəni yerinə yetirə bilmədi. Daha sonrakı mənbələrdə Ağqoyunlu dövləti ilə Venesiya arasında haqqında bəhs etdiyimiz sülh müqaviləsinin bağlanmasına dair ətraflı və zəngin məlumat var. Ağqoyunlu dövlətini təcrid etdikdən sonra II Mehmet Trabzon üzərinə yeridi. Lakin o, Uzun Həsənin arxadan hücum etməyəcəyinə əmin deyildi. Odur ki, Sara Xatun başda olmaqla, Ağqoyunlu elçilərini də sultan özü ilə götürdü. Sara Xatun yol boyu sultanı Trabzonu fəth etmək fikrindən çəkindirməyə çalışdı. Lakin onun səyləri heç bir nəticə vermədi. Dənizdən Osmanlı donanması tərəfindən mühasirəyə alınan Trabzon 30 günlük mühasirədən sonra – 1461-ci oktyabrın 26-da Türklər tərəfindən zəbt edildi. Qara dənizdə Genuya ilə rəqabət aparan mühüm ticarət mərkəzi süqut etdi. Artıq Trabzonun əldən getdiyini görən Sara Xatun öz gəlininin – Dəspinə Xatunun Trabzonun taxtına varislik hüququnu irəli sürdü. Trabzon xəzinəsini sultanla bölüşdürdükdən sonra Ağqoyunlu elçilərinin başında geri qayıtdı. Görünür, Ağqoyunlularla kəskinləşən münasibətləri yumşaltmaq üçün II Mehmet Sara Xatuna xoş rəftar göstərmiş, onu çoxlu hədiyyələrlə geri yola salmışdı.

Hərbi istedada malik diplomat…

Teymurlu hökmdarı Əbu Səidlə danışıqlar aparan Ağqoyunlu elçilərinə də Sara Xatun başçılıq etmişdir (1468). Sara Xatun diplomat və dövlət xadimi olmaqla bərabər, böyük hərbi sərkərdəlik bacarığına və hərbi intuisiyaya malik qadın olmuşdur. Onun əqli çevikliyi dar məqamlarda tez qərar çıxarmağa imkan verirdi. Sara Xatun qeyrətli qadın, diplomat və hərbi istedada qadir bir şəxsiyyət idi.

Ağqoyunlu dövrünün ən görkəmli tarixçisi Əbubəkr Tehrani yazır ki, Sara Xatun Qaraqoyunlu Cahanşahla danışıqlar aparmaq məqsədilə onun yanına gəlmiş, bu zaman Rüstəm Tərxanın düşərgəsində olmuşdur. Onun ordusu Sara Xatuna o qədər də əzəmətli görünmədiyindən, Cahangir Mirzə və Uzun Həsənə sifariş göndərir ki, “Əgər gəlsəniz, qələbə sizin olacaq. Bu işi təxirə salmaq olmaz”.

Sara Xatunun orduya sadəcə, bir nəzər salmaqla ağqoyunlular arasındakı qüvvələr nisbətinin Ağqoyunlu dövlətinin xeyrinə olduğunu düzgün qiymətləndirməsi onun hərbi intuisiya və səriştəsindən xəbər verir. Həqiqətən də, bundan sonra Uzun Həsənin kəşfiyyat dəstəsi Rüstəm Tərxanın ordularına hücum edərək onları darmadağın etmiş, Qaraqoyunluları bərk qorxuya salmışdı.

Kişilərə nisbətən qadınların həyatın bütün sahələrində hüquqsuz yaşadığı bir dövrdə, Azərbaycan tarixində belə mərd və cəsarətli, diplomat qadınlarımızın mövcudluğu təqdirəlayiq haldır. Sara Xatun uzaq tarixi keçmişimizdə yaşasa da, onun siyasi mədəniyyəti, diplomatik fəaliyyəti və şəxsi şücaəti gələcək nəsillər üçün gözəl bir örnəkdir…

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.12.2025)

Fatimə Məmmədova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

İllərin dəyişməsi, yenisinin köhnəni əvəz etməsi, köhnə ilin bitməsinə saniyələr qalması, bax, illərin qovuşuğu dediyimiz məqam məhz budur. Zamanın nə qədər sürətlə axıb getdiyini dərk etdiyimiz o an...

Səsinə heyran qaldığımız çayın şırıltısı kimi axıb gedən, görünüşünə aşiq olduğumuz şəlalənin axınıtək sürətli, vaxtı bitəndə isə vətən səmasına qayıdan köçəri quşlar kimidir illər. Şırıltı sürəti ilə itir, dayanmaq nədir, heç bilmir. Elə buna görə də deyirik: “Bu il nə tez keçdi"

Bu həyatda ən məsuliyyətli anlayış elə zamandır. O, heç vaxt gecikmir. Yeni ilə girərkən bir çox insanın içində qəribə bir hüzur yaranır. Bunun adı keçmişdir.Keçmişin artıq keçmişdə qalması, bir yoxa bərabər olması və geri qayıtmayacağını bilmək hissi. O an bir cümlə səslənir: “Kaş belə olmazdi”. Amma “kaş”lar sadəcə insanı kədərləndirir.

İllər qovuşmaq üzrəykən əslində qovuşmur. Qovuşa bilmir. Sanki 2025 yaxınlaşır, 365-ci addımdan sonra 366-cı addım atılacaq. Yox-yox.O addım alınmır. Artıq 2025 geri çəkilir və yerini 2026-ya verir. Onlar eyni anda var olmaq istəsələr də, qismət deyil. Lakin illər əbədi olaraq insanların qəlbində qovuşur.

İli başa vurduqda xatirələr canlanır. Bir gün sürət qatarına çatmadığın üçün, səni gözləyən müəllimə verdiyin sözü tuta bilmədiyin üçün pilləkənlərdə oturub ağladığın an yadına düşür. Hətta bir insanı pişiyi sığallamağa məcbur etməyin verdiyi o saf sevinc belə xatırlanır.

Və anlayırsan ki, illərin qovuşuğu gəlməmiş, qısa bir zamanda hər kəsdən daha doğma bir mənanı ürəyində əbədiləşdirmisən.

O, özünü tənha hiss edəndə dərhal dərsdən çıxar, aylar öncə bağlanmış, ünvanı dəyişmiş köhnə ofisin olduğu yerə gedərdi. Yol boyu aylar əvvəl gördüyü hər şeyin eyni qaldığına şahid olardı: evsiz kişinin hələ də eyni yerdə oturması, pişiklərin eyni bucaqda gizlənməsi.  Bir şey bu qədərmi dəyişməz?

Min bir xatirəsi olan köhnə ofisə gedərdi, amma içəri girə bilməzdi. Çünki artıq ora bir yerə deyil, bir xatirəyə çevrilmişdi. Buna görə də həyətindəki skamyada oturar, ilin ən gözəl xatirələrini yada salardı. Ən pisi isə o idi ki, gözəl xatirələr ağlayaraq xatırlanardı.

Pəncərələri toz basmış, sahibsiz qalmış o məkanda yaşanan xoş anlar gözünün önünə gələrdi. Halbuki ona son deyilən söz bu olmuşdu: “Əvvəlki ofisdəki kimi deyilsən artıq” O isə öz-özünə deyərdi: Kaş əvvələ dönsəm.Kaş yenə bu yerin ən dəli, ən enerjili, eyni zamanda ən küsəyən insanı olardım. Hətta məni “mavibaş” deyə çağırardılar...

Şükür ki, dünyasını dəyişən yaxınlarının məzarına gedib dərdləşəcək kimsəsi yox idi. Amma itirdiyi insanla ən xoş günlərin yaşandığı məkanın qarşısındakı skamyada oturub hönkür-hönkür ağlayarkən, sanki bütün dərdlərini ona demiş olurdu. Bu da ilin ona ən çox təsir edən anı idi.

İllər bəlkə bir gün qovuşar.

O zaman -qovuşması imkansız olanların qovuşması diləyi ilə…

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.12.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Klassik rəngkarlıq ənənələrimiz son dövrlərdə xeyli zənginləşib. Bura yeni dövrün tələblərindən irəli gələn novatorluq, yeni texnoloji üstünlüklər, süni zəka elementləri də daxil olubdur. Bu gün doğum günü olan rəssam Müseyib Əmirov da yeni dalğa rəssamlarından biridir.

Müseyib Əmirov 24 dekabr 1963-cü ildə Bakıda rəssam Arif Əmirovun ailəsində dünyaya gəlib. 1979-cu ildə Əzim Əzimzadə adına Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Məktəbini, 1987-ci ildə isə Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutunu bitirib. 1996-cı ildən Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının üzvüdür. Rəssam müəyyən müddət Azərbaycan Rəssamlıq Akademiyasında "Eksperimental rəsm" sinfi üzrə dərs deyib.

Rəssam bir çox beynəlxalq layihələrdə, eləcə də Parisdə, Vaşinqtonda, Lüksemburqda keçirilən sərgilərdə iştirak edib. Onun bir sıra fərdi sərgiləri keçirilib. Bunlardan 2014-cü ildə Bakıda "YARAT" Müasir İncəsənət Məkanında, 2015-ci ildə Müasir İncəsənət Muzeyində, həmçinin 2019-cu ildə Moskvada təşkil olunan sərgiləri qeyd etmək olar.

Rəssamın əsərləri bir sıra muzey və qalereyalarda, Azərbaycan, Rusiya, ABŞ, İsveç, Fransa, Almaniya, Litva, Böyük Britaniya, Türkiyə, İtaliya, Danimarka və Norveçdə şəxsi kolleksiyalarda saxlanılır.

Müseyib Əmirov Azərbaycan təsviri sənətinin inkişafındakı xidmətlərinə görə 29 dekabr 2006-cı ildə "Azərbaycan Respublikasının əməkdar rəssamı" fəxri adına layiq görülüb. O, Azərbaycan SSR xalq maarifi komissarı Müseyib Şahbazovun nəvəsidir.

Bir vaxtlar rəssamlıqda sürrealizm. Daha sonra abstraksizm cərəyanı ilə yeni era başlandı. İndi isə 3-cü minillik – yeni texnologiyaların sürətli inkişafı erasında yenilik yanaşmada deyil, texnoloji imkanlardadır.

Azərbaycan rəngkarlığına öz simasını qoruyub saxlamasını arzu edirik.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.12.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Qədim və gözəl diyarımız Şəki. Buradan nə qədər böyük mədəniyyət xadimi yetişibdir. Onlardan biri də bu günə anım günü təsadüf edən Azərbaycan SSR xalq artisti Sona Hacıyevadır.

Sona Hacıyeva 25 iyun 1907-ci ildə Şəkidə Əzizə Məmmədovanın ailəsində dünyaya gəlib. S. M. Qənizadənin "Axşam səbri xeyir olar" tamaşasındakı Çimnaz surəti 13 yaşlı Sonanın teatr aləmində debütü olub.

Gənc qızın səhnə qabiliyyətini, istedadını hiss edən o dövrün görkəmli aktyorlarından Mirzəağa Əliyev və Hacıağa Abbasov Sona Hacıyevanı əvvəlcə Bakı İşçi Teatrına dəvət ediblər. Müxtəlif səpkili rollar oynamaqla bərabər, Sona Hacıyeva Azərbaycan rayonlarına qastrola gedib. Kənd zəhmətkeşləri qarşısında çıxış edib.

1923-cü ildə Sona Hacıyeva Azərbaycan Dövlət Dram Teatrının səhnəsində ilk rolunu ifa edib. Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevin "Pəri-Cadu" əsərində yaratdığı Səlimə rolu teatrın direktoru Rza Təhmasibin çox xoşuna gəlib. Sonralar Sona Hacıyeva uzun illər bu teatrda çalışaraq müasir və klassik dramaturqların əsərlərinin tamaşalarında diqqət cəlb edən obrazlar yaradıb.

Sona Hacıyevaya qədər operada qadın rollarını ancaq kişilər oynayıblar. Bu səbəbdən də Üzeyir Hacıbəyov, Müslüm Maqomayev çalışıblar ki, geniş yaradıcılıq imkanlarına malik Sona Hacıyeva daim opera səhnəsində çıxış etsin, amma o dövrdə elə bir vəziyyət yaranıb ki, Azərbaycan teatr tarixinin bütövlükdə inkişafı Sona xanımın həm opera, həm də dram teatrı səhnələrində müntəzəm çıxışını zərurətə çevirib. Sona Hacıyeva əgər bir tərəfdə muğam oxuyurdusa, digər səhnədə dramatik obraz yaradıb və yaxud komik surətə çevrilib.

İkinci Dünya müharibəsi zamanı həmkarları ilə birlikdə cəbhədə azərbaycanlı əsgərlərin yanında olan Sona Hacıyeva məlahətli səsi və xoş avazı ilə döyüşçüləri qələbəyə ruhlandırıb. Tamaşadan-tamaşaya Sona Hacıyevanın yeni yaradıcılıq imkanları üzə çıxıb. Mürəkkəb bir zamanda səhnəyə gələn, 200-dən artıq müxtəlif rollar yaradan, həm lirik, həm də komik obrazların mahir ifaçısı Sona Hacıyeva Azərbaycan kino sənətinin də inkişafında öz töhfəsini verib.

Filmoqrafiya

- Prima 

- Səhər

- Bəxtiyar

- Bismillah

- Əmək və qızılgül

- Qızmar günəş altında

- Min birinci söz

- O olmasın, bu olsun

- Telefonçu qız

Sona xanım 24 dekabr 1979-cu ildə vəfat edib. 2017-ci ildə Şəkidə aktrisanın 110 illik yubileyinə həsr olunan xatirə gecəsi keçirilib.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.12.2025)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Azərbaycana Qarabağ zəfərini yaşatmış Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin bu gün doğum günüdür, 64 yaşı tamam olur.

Prezidenti İlham Əliyev 1961-ci il dekabr ayının 24-də Bakı şəhərində anadan olub. 1967-1977-ci illərdə orta təhsilini Bakıda alıb, 1977-ci ildə Moskva Dövlət Beynəlxalq Əlaqələr İnstitutuna qəbul olunub, oranı bitirdikdən sonra 1982-ci ildə institutun aspiranturasına daxil olub, 1985-ci ildə dissertasiya müdafiə edərək tarix elmləri namizədi elmi dərəcəsi alıb. 1985-1990-cı illərdə həmin təhsil ocağında müəllim kimi çalışıb. 1991-1994-cü illərdə özəl biznes sahəsində fəaliyyət göstərib, 1994-cü ildən 2003-cü ilin avqust ayınadək Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin vitse-prezidenti olub. O, iki dəfə - 1995-ci və 2000-ci illərdə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin üzvü olub. 2003-cü ilin oktyabr ayının 15-də Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilib. 2008-ci ildə 2-ci dəfə, 2013-cü ildə 3-cü dəfə, 2018-ci ildə keçirilən növbədənkənar prezident seçkilərində isə dördüncü dəfə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilib.

1997-ci ildən Azərbaycan Milli Olimpiya Komitəsinin prezidentidir. Bu gün onun sayəsində Azərbaycan dünyada idman ölkəsi kimi tanınır.  Ölkədə idmanın sürətli inkişafını və onun perspektivlərini genişləndirmək məqsədilə ölkədə 50-dək Olimpiya İdman Kompleksi, həmçinin ixtisaslaşmış idman qurğuları tikilib istifadəyə verilib, mövcud idman obyektləri yenidən qurulub. Ölkə son illər I Avropa Oyunları, IV İslam Həmrəylik Oyunları, 42-ci Şahmat Olimpiyadası, XV Avropa Gənclər Olimpiya Festivalı, “Formula-1 Avropa Qran-Prisi” kimi bir sıra beynəlxalq idman yarışlarına ev sahibliyi edib.

Prezident İlham Əliyevin təşəbbüsü ilə “ASAN xidmət” mərkəzləri yaradılıb, bununla da dövlət orqanlarının fəaliyyətində şəffaflığın artırılması, vətəndaşlara göstərilən xidmətlərin təkmilləşdirilməsi, daha keyfiyyətli, rahat, yeni üslubda və müasir innovasiyaları tətbiq etməklə həyata keçirilən elektron xidmətlərə keçidin sürətləndirilməsi təmin olunub. Bu mərkəzlərə 2013-2018-ci illər ərzində 24 milyona yaxın müraciət daxil olub, xidmətlərin əhali arasında bəyənilmə əmsalı 100 faizə yaxınlaşıb. Təsadüfi deyil ki, Azərbaycan brendi olan “ASAN xidmət” dünyada böyük maraq doğurub və bu təcrübə bir sıra ölkələr tərəfindən öyrənilir.

Ali Baş Komandan olaraq İlham Əliyev sentyabrın 27-də başlamış və 44 gün davam etmiş İkinci Qarabağ müharibəsini müvəffəqiyyətlə başa vurub, 30 ildən artıq davam edən erməni işğalına son qoyulub, respublikamızın qanuni hüquqları bərpa edilib. Bu müharibə İlham Əliyevin adını tarixin səhifələrinə “İtirilmiş əraziləri geri qaytaran dövlət başçısı” kimi yazıb.

63 yaşını qeyd edəcək Azərbaycan prezidenti “Heydər Əliyev” ordeni (Azərbaycan Respublikası), Beynəlxalq münasibətlər və sülh naminə İhsan Doğramacı mükafatı (Türkiyə), “Rumıniya Ulduzu” ordeni (Rumıniya), “Kral Əbdüləziz” ordeni (Səudiyyə Ərəbistanı Krallığı), “Şərəf” ordeni (Gürcüstan), “Şərəf Legionunun Böyük Xaçı” ordeni (Fransa), Rusiya Pravoslav Kilsəsinin “Prepodobnıy Serqiy Radonejskiy” birinci dərəcəli ordeni, MDB ölkələrinin İdman Təşkilatlarının Beynəlxalq Konfederasiyasının “Şərəf” ordeni, FİLA-nın Şərəf Zalının ən yüksək “İdman Əfsanəsi” ordeni, İtaliyanın “Xidmətlərinə görə” böyük lentlə birlikdə Böyük Xaç Kavaleri ordeni, “Xidmətlərə görə” Böyük Xaç ordeni (Polşa), “I dərəcəli Knyaz Yaroslav Mudrı” ordeni (Ukrayna), “Mübarək əlKəbir” ordeni (Küveyt dövləti), Parlamentin Qızıl medalı (Yunanıstan), Dünya Güləş Birliyinin “Qızıl Orden” ali mükafatı, Beynəlxalq Paralimpiya Komitəsinin ali paralimpiya mükafatı, BMT-nin Əhali Fondunun mükafatı, Avropa Ədalətli Oyunlar Hərəkatının “Şərəf” nişanı və s. ilə təltif olunub.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.12.2025)

Xatirə Səfər, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

9.Keçmiş dövrün qalığı olan qadın yasaqları və qadağaları bir çox ölkələrdə hələ də qanuni şəkildə və ya birtərəfli olaraq qanunsuz formada ölkədaxili qaydaların, qərarların hegemonluğunu təsdiqləyir.

10.Yasaqlar olmadan yaşamaq necə olardı, görəsən? Cəmiyyətə xaos kimi təqdim olunan hal-hazırkı mühit, ictimai-sosial vəziyyət, insanlar arasındakı münasibətlərdə yasaqların aradan qalxması şəxsi fikirlərin, şəxsi azadlıqların daha çox qabardılaraq gündəmə gətirilməsinə, bir çox şeylərin haqlı olmaya-olmaya haqq qazandırılıb normal səviyyədə təqdim edilməsinə səbəb olur.

11.İnsan düşünən, idrak edən varlıq olduğu üçün öhdəsinə yaratmaq və öyrətmək kimi missiyalar qoyulur. Hər kəs yaratmağa və ya öyrətməyə sahib bacarıqla dünyaya gəlirmi? Xeyr, mümkün deyil.

12.Bəzən indiki dövr üçün aktual olan problemlərdən danışanda kitab sektorundakı ciddi narahatlıqlar yada düşür. İnsanları vicdanları ilə sınağa çəkərək hədələmək, qorxutmaq həmişə asan olub. Ona görə də istədikləri sözləri, arzuları, hətta xəyalları belə ya utana-utana deyiblər, ya da elə sadəcə xülya kimi təsəvvür ediblər, yaxud da kitablarla ovudublar özlərini.

13.“Doğru sözü deyəni daş-qalaq edərlər” deyə söz yayılan cəmiyyətdə insan çətin ki, öz arzu-istəklərini asanlıqla gerçəkləşdirə bilsin. Hətta arzu-istək bir yana, haqqı olanı tələb etmək hüququndan belə məhrum edilir. Söz azadlığının ancaq kağız üzərində, formal şəkildə mövcud olduğu bir toplumda yaşamaq və bu toplumun bir üzvü olmaq həddindən artıq böyük iradə tələb edir.

14.Mən bir yazımda Şərq qadınlarının duyğularının kor, kar, lal, əlil qaldığı bir dövrü təsvir etmək istərdim.

15.İstənilən ailələrdə “cəmiyyət nə deyər, qohum-əqrəba nə deyər” düşüncəsi ilə doğulan, tərbiyə edilən qız övladları yaşayır. Onların beyninə təlqin olunan, “günah keçisi” adlanan bu düşüncələr və qadağalar vaxtından əvvəl ruhlarının qocalmasına, özlərini yalnız ana, bacı, qız övladı kimi görmələrinə səbəb olur.

16.Amma qadın yaradıcıdır, doğaraq artandır, öyrədəndir, sağaldandır, yaraları sarandır və s. Cəmiyyətdə və ailədə müxtəlif rollarda çıxış edən qadının ana təbiətdən tək istəyi var: gənc qalmaq, sevgi ilə bəslənmək, çəkdiyi ağrı-acıları gördüyü hörmət və qayğı ilə unutmaq, unudulmamaq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.12.2025)