
Super User
ÜZEYİR HACIBƏYLİ BARƏDƏ YAZILAR – “Görkəmli pedaqoq”
İmran Verdiyev, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi
“Üzeyir Hacıbəyli barədə yazılar – “Görkəmli pedaqoq” başlığı ilə sonuncu – beşinci yazını diqqətinizə təqdim edirik.
Ü.Hacıbəyli musiqi təhsili sisteminin yaradıcısıdır
Heç şübhəsiz ki, Üzeyir bəyin pedaqoji təcrübəsinin ən yüksək mərhələsi musiqi sənətinin tədrisi ilə bağlıdır. O, ölkəmizdə musiqi təhsili sisteminin yaradıcısıdır. Milli musiqi kadrlarının yetişdirilməsində müstəsna xidmətləri olmuşdur.
Müsəlman Şərqində ilk operanın müəllifi olan Ü.Hacıbəyli “Azərbaycanda musiqi tərəqqisi” əsərində musiqi təhsili ilə bağlı belə yazırdı: “ Məktəbin ən yaxın məqsədi azərbaycanlıları musiqi sənətinə alışdırmaqla bunlar üçün yeni sənət qapısı açmaq, əlavə məxfi qalmış olan məharət və təbii sahibləri zühura çıxarmaqla bəşəriyyətə bu yolla xidmətlər göstərməkdədir. Digər böyük bir qayeyi-əməl vardır ki, o da Şərq musiqisini məktəb vasitəsilə tərəqqi etdirib Qərb musiqisini bu gün işğal etməkdə olduğu uca mərtəbələrə qədər irəlilətməkdir”.
S.Rüstəmovun 1945-ci ildə Üzeyir bəyin anadan olmasının 60 illik yubileyi münasibətilə yazdığı "Üzeyir Hacıbəyli bir xalq müəllimi kimi" məqaləsində oxuyuruq: “1922-ci ildə Bakıda Musiqi Texnikumu təşkil olunur. Azərbaycan xalqının bir sıra musiqiçi və bəstəkarlarının ilk təhsilini almağa başladıqları, yetişdiyi bu tarixi məktəbin təşkili və idarə olunması hörmətli sənətkar-müəllim Üzeyir Hacıbəyliyə tapşırılmışdı. Bu vaxra qədər musiqi məktəbi və musiqi təhsilinin nə demək olduğunu bilməyən əməkçi azərbaycanlı balaları bu məktəbə axın-axın gəlməyə başlayırlar.
Burada Avropa musiqi alətləri: fortepiano, skripka, alt, violençel, kontrabas, fleyta, qaboy, klarnet, truba, valtorna və başqaları ilə yanaşı olaraq, Azərbaycan xalq çalğı alətləri- tar, kamança və dəf sinifləri də təşkil olunmuşdu. Məktəbə qəbul olunmuş şagirdlərin istər valideynləri və istərsə bilavasitə özləri ilk öncə möhtərəm Üzeyir müəllimlə görüşərdilər; Üzeyir müəllim onları özünəməxsus təvazökarlıq və mehribanlıqla qarşılayır, musiqi qabiliyyətlərini yoxladıqdan sonra musiqi sənətindən, musiqi musiqi təhsilinin xalq üçün mədəni xeyir və əhəmiyyətindən danışar, onlara ürək, ruh verib işə inamla yanaşmalarını tövsiyə edərdi.
Üzeyir müəllim Musiqi Texnikumu şagirdlərinin hamısını çox yaxşı tanıyır, hər gün onların müvəffəqiyyətləri haqqında müəllimlərdən məlumat alar, hər bir şagirdin gələcək perspektivini təyin edərdi. Azərbaycanlı balalarının bu məktəbə olan şövq və həvəsi hədsiz idi. Maraqlı burasıdır ki, hələ o vaxt mövhumatın güclü olmasına baxmayaraq Musiqi Texnikumunda azərbaycanlı qızlar və oğlanlar bir yerdə dərs alırdılar və buna heç kəs etiraz etməmişdi. Əksinə olaraq, məktəbə qəbul olunmaq istəyənlərin sayı gündən-günə artırdı. Məktəbin bütün müəllimləri başda Üzeyir bəy olmaq üzrə azərbaycanlı balalarından ixtisaslı musiqiçilər yetişdirməyə səy edirdilər. Üzeyir bəyin rəhbərliyi ilə Azərbaycanda ilk simfonik orkestr təşkil olunmuşdu.
1925- ci ilin may ayında Dövlət Opera Teatrının binasında Musiqi Texnikumu ilk hesabatını verdi. Həmin gün şagirdlərin qüvvəsi ilə “Arşın mal alan” operettası tamaşaya qoyuldu. Dirijor böyük müəllimimiz Üzeyir bəy idi”.
Pedaqoq, bəstəkar, dirijor, musiqişünas, publisist, dramaturq, ictimai xadim olan Ü.Hacıbəyov Əfrasiyab Bədəlbəyli, Səid Rüstəmov, Asəf Zeynallı, Şəmsi Bədəlbəyli, Niyazi, Cövddət Hacıyev, Tofiq Quliyev, Qara Qarayev, Cahangir Cahangirov, Fikrət Əmirov, Şəfiqə Axundova və başqa onlarla tanınmış bəstəkar və musiqiçilərin müəllimi olmuşdur.
Sonralar Ü.Hacıbəyli Azərbaycan Elmlər Akademiyasının İncəsənət İnstitutuna, Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasına, Bəstəkarlar İttifaqına rəhbərlik edib. İlk xalq çalğı alətləri orkestrini, Azərbaycan Dövlət Xorunu yaradıb. Müsəlman Şərqində ilk ali musiqi təhsil ocağı–konservatoriya (hazırkı Bakı Musiqi Akademiyası) 1921-ci ildə məhz onun səyi nəticəsində yaradılmışdır.
Ü.Hacıbəylinin müəllimlik fəaliyyətinin ən qiymətli məhsullarından biri də «Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları» əsərinin yaradılmasıdır.
Şübhəsiz ki, 140 illik yubileyini qeyd etməyə hazırlaşdığımız dünya şöhrətli bəstəkar Ü.Hacıbəylinin pedaqoji görüşləri, əzəmətli və möhtəşəm əsərləri Azərbaycan içtimai fikrinin, elminin, təhsilinin və musiqi mədəniyyətinin inkişafına bu gün də güclü təkan verməkdə davam edir və düşündürür. Onun azərbaycançılıq məfkurəsi ilə yoğrulmuş, əsil vətənpərvərlik nümunəsi olan fəaliyyətini və yüksək mənəvi-estetik dəyərə malik irsini, “yaradıcılığındakı Antey qüdrətinin, Herkules əzəmətinin sirlərini hələ çox nəsillər öyrənəcək” və faydalanacaqlar.
“Üzeyir Hacıbəylinin yaradıcılığı həmişə insanları vətənpərvərliyə dəvət edir. Biz bu gün də Üzeyir bəy Hacıbəylinin xatirəsini yad ediriksə, onun yaradıcılığını bir daha yüksək qiymətləndiririksə, bu yaradıcılığın ən yüksək nöqtəsi olan vətənpərvərlik hisslərini özümüzdə də artırmalı, daha da inkişaf etdirməliyik”. (H.Əliyev)
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(14.02.2025)
BÖYÜK AĞACIN KÖLGƏSİ və MEYVƏSİ - Kulturoloji yorum. V yazı.
Əkbər Qoşalı, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün
Mədəniyyət ağacı
Mədəniyyətin formalaşması və ötürülməsi zamana bağlıdır. Mədəniyyətin əsas dəyərləri ən erkən dönəmlərdə, ən azı toplumların ilk addımlarında qoyulub. Zamanında inkişaf etdirilməyən və ya təhrif olunan mədəniyyət sonradan bərpa edilə bilmir. Bu səbəbdən mədəniyyətin qorunması və öyrənilməsi vaxtında aparılmalıdır. Mədəniyyət ilə ağacı - insanın və Tanrının yaratdıqlarını bir araya gətirib, bir qavram olaraq bizdən öncə də işlədiblər, bizimlə eyni vaxtda da işlədirlər, yəqin gələcəkdə də işlədəcəklər. Bir-birinə ən yaxşı yaraşan qavramlardan olsa gərək… Hərdən elə sanarsan, ikisini də Tanrı yaradıb, yenə Tanrının yaratdığı bizlərsə onları haldan hala salmışıq yaxud kimimiz qorumuş, kimisi qurutmuş, kimisi də “sapı özümüzdən olan balta” ilə çıxış edib…
Eynən ağac kimi - yıxılan mədəniyyətə hücum edən çox olur…
Mədəniyyət zəiflədi və ya dəyərdən düşdü deyə düşünüləndə, ona qarşı dış müdaxilələr artmağa başlayır. Güclü mədəniyyətlər öz varlıqlarını, dəyərlərini müdafiə edə bildikləri üçün təsir alanlarını genişləndirir. Zəifləmiş mədəniyyətlər isə başqa mədəniyyətlərin təsiri - kölgəsi altına düşür.
Mədəniyyətə qarşı (da) ən böyük təhdid içəridən gəlir. - Qurd ağacı içindən yeyər…
Mədəniyyətlərin çöküşündə dış amillərdən çox iç çatışmazlıqlar rol oynaya bilər. Mədəniyyətin içində yaranan sabitsizlik, təfriqə və mədəniyyəti danan yanaşmalar onun dağılmasına səbəb ola bilər. Bayaq yada saldığımız “sapı özümüzdən olan balta” anlayışı burada mədəniyyətin öz içindən zərbə almasını simvolizə edir...
Ulu mədəniyyətlər çətin dönəmlərdə yetişir.
Mədəniyyətin dərinləşməsi və böyüməsi çətinliklərdən, mübarizələrdən keçir. Hər böyük mədəniyyət, onun tarixində keçdiyi ağır sınaqlar sonucunda formalaşır və güclənir. Çətinliklərdən çıxan mədəniyyətlər daha dayanıqlı və universal olur.
Mədəniyyət öz dərin kökləri ilə var olur, ucalır. Ağac kimi ağavları - bizim “ayağı torpaqda, başı Günəşdə” olan qoca palıdları yada salın. Yaxud Tovuzdakı “Beşbarmaq çinar”, Şəki Xan Sarayı önündəki qoca çinarlar, qardaş Türkiyənin Bursa şəhərindəki İnkaya çinarı, ABŞ-ın “General Şerman”ı, “Sekvoyya”sı, “Qiperion”u, habelə mamont ağacları yaxud “Adəm ağacı” bu yerdə örnək gətirilə bilər… Ağaclar kimi, təbiət kimi mədəniyyətlərin, “ikinci təbiət”in də öz taleyi, kökü-köməci, budağı, yarpağı və nəhayət, məhsulu, meyvəsi vardır…
Hər bir mədəniyyət öz tarixindən, gələnəklərindən bəslənir. Tarixi və kökləri ilə bağlarını itirən mədəniyyət (necə deyərlər) özünü itirir və inkişaf edə bilmir. Bu səbəbdən, mədəniyyətin köklərini tanımaq və ona bağlı qalmaq inkişafın əsas şərtlərindən biri sayılır.
Mədəniyyət öz fərqliliyini əsasən nəyin əsasında yaxud necə göstərir? - Əlbəttə, öz zənginlikləri ilə.
Bir toplumun mədəniyyəti onun sənəti, ədəbiyyatı, gələnəkləri və dilində əks olunur. Necə ki ağac yarpaqları ilə gur görünür, mədəniyyət də öz komponentləri ilə bütövlükdə bir gözəllik təqdim edir. Mədəniyyətin inkişafı onun müxtəlif sahələrinin harmoniyası ilə mümkündür.
Mədəniyyətlərin inkişafı uzunmüddətli və sabit bir sürəcdir. Onlar hər hansı ani təsirlərdən yox, zamanla formalaşan sabit dəyərlər və irs əsasında böyüyür. Mədəniyyət ağacının da yaz fəslini gözləmək üçün toxtaqlıq və öz işini layiqincə görmək vacibdir.
Meyvəli mədəniyyəti daşlayarlar... - Eynən, “bar verən ağaca daş atarlar” örnəyində olduğu kimi…
Uğurlu və məhsuldar mədəniyyətlər həsəd obyektinə çevrilir. Başqa toplumlar və ya güclər belə mədəniyyətlərə qarşı təzyiq göstərə yaxud özününküləşdirmə istəyində buluna bilər. Lakin bu, həmin mədəniyyətin dəyərini azaltmır, əksinə, onun təsir dairəsinin genişliyini sübut etmiş olur.
Hər mədəniyyət öz mühitində inkişaf edir. - Daş öz yerində ağardır… Elə ağır ki, vaxt keçər, zaman ötər, bir də görərsən, üstündə ağac budaqlanır…
Mədəniyyət öz coğrafi, sosial və tarixi mühitindən asılı olaraq formalaşır. Uyğun mühitdə inkişaf etməyən mədəniyyət çökər və ya başqa təsirlər altına düşə bilər. Bu səbəbdən mədəniyyətin qorunması üçün onu doğuran ortamı dəstəkləmək alternativlərin ən yaxşısıdır.
İnsan yaşamının hər anında mədəniyyətə möhtacdır.
İnsan 7-dən 77-yə, daha doğrusu, beşikdən məzara qədər mədəniyyətlə iç-içədir. Uşağın ilk oyuncağından tutmuş, son mənzilə qədər hər şey mədəniyyətin hissələridir. Mədəniyyət yalnız əyləncə deyil, həm də yaşamımızı yönləndirən dəyərlər sistemidir. İnsanların mədəniyyətə (necə deyərlər) yalnız tükətim obyekti kimi deyil, həm də irsi və gələcəyi qurmaq vasitəsi kimi baxması önəmlidir.
Beləliklə,
Mədəniyyət ağacı dərin köklərə, zəngin şaxələrə və uzunömürlü sabitliyə malik bir varlıq kimi təsəvvür edilə bilər. İnsanların mədəniyyətlə bağları yalnız tükətimdən ibarət olmamalıdır; onlar Mədəniyyət ağacının böyüməsinə töhfə vermək və onun himayəsində özlərini tərbiyə etmək durumundadlr.
MƏDƏNİYYƏT AĞACIMIZ YAŞIL,
MƏDƏNİYYƏT BAYRAĞIMIZ UCA OLSUN!
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(14.05.2025)
Oğuzda yəhudi əsilli şair Simax Şeydanın xatirə gecəsi keçirilib
İmran Verdiyev, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi
13 fevral 2025- ci il tarixdə Oğuz rayon Mərkəzi kitabxanasının təşkilatçılığı ilə Oğuz rayon Mədəniyyət mərkəzində Mərkəzi kitabxananın başlatdığı ”Oğuzun tanınmış simaları” adlı layihə əsasında Yəhudi əsilli Azərbaycan və İsrail Yazıçılar Birliyinin üzvü, şair, publisist Simax Şeydanın "İki xalqın şairi- Simax Şeyda" adlı xatirə gecəsi keçirilib.
Tədbir Azərbaycan Respublikasının Dövlət Himninin səsləndrilməsi və Vətənimizin azadlığı və suverenliyi uğrunda şirin canını fəda edən qəhrəman şəhidlərimizin əziz xatirəsinin yad edilməsi ilə başlayıb.
Tədbirdə Oğuz rayon İcra Hakimiyyətinin nümayəndələri, Oğuz rayonunda fəaliyyət göstərən müəssisələrin idarə rəhbərləri, əməkdaşları, şair və yazarlar, ziyalılar, Yəhudi içmasının nümayəndəsi, şairin bacısı, Oğuz rayon ictimaiyyəti, məktəblilər və mədəniyyət işçiləri, qonaqlar iştirak edib.
Tədbirdə çıxış edənlər Simax Şeydanın sevilən, tanınmış Azərbaycan şairi olmasından, milliyətcə dağ yəhudisi olan şairin hər iki dildə dildə yazıb yaratdığı şeirlərində yüksək vətənpərvərlik motivləri haqqında, poeziyamızın ən yaxşı nümunələrinin yəhudi dilinə çevirib, kitab nəşr etdirməsindən danışıblar. Tədbirdə qonaq qismində iştirak edən məhşur publisist- politoloq Reyhan Mirzəzadə və şairin bacısı Zübeydə Yuşvayeva şairin xatirə gecəsinin yüksək səviyyədə təşkil olunduğunu qeyd edərək, Simax Şeyda şəxsiyyətinə hörmət və izzətin təzahürü kimi qiymətləndiriblər.
Vətən həsrətli şairin şeirləri dinlənilib. Məktəblilər Simax Şeydanın şeirlərindən nümunələr söyləyiblər. Oğuz rayon Uşaq Musiqi Məktəbinin müəllim və şagirdlərinin ifasında şairin sözlərinə yazılmış mahnılar ifa olunub.
Şairin həyat və yaradıcılığına həsr olunmuş videoçarxa baxılıb
Tədbirin sonunda xatirə şəkli çəkilib.
S.Şeyda barədə əlavə məlumatı aşağıdaki linkdən istifadə etməklə ala bilərsiniz:
https://www.edebiyyatveincesenet.az/az/edebiyyat/item/17297-yaehudi-aesilli-shairimiz-simakh-sheyda
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(14.02.2025)
“ASAN xidmət"in nümayəndə heyəti Dünya Hökumətlər Sammitində
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Vətəndaşlara Xidmət və Sosial İnnovasiyalar üzrə Dövlət Agentliyinin sədri Ülvi Mehdiyevin rəhbərlik etdiyi nümayəndə heyəti Birləşmiş Ərəb Əmirliklərində (BƏƏ) keçirilən Dünya Hökumətlər Sammitində iştirak edib.
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına agentlikdən verilən məlumata görə, Sammit çərçivəsində Dövlət Agentliyinin sədri “Dövlət xidmətlərinin mükəmməlliyi və fəaliyyət səmərəliliyi: uğurlar və öyrənilmiş təcrübələr” mövzusunda təşkil olunan sessiyada çıxış edib. O, dövlət xidmətlərinin keyfiyyətinin artırılması və bu xüsusda “ASAN xidmət” modelinin verdiyi töhfədən bəhs edib.
Müvafiq sessiyada BƏƏ-nin, Estoniyanın və Finlandiyanın müvafiq sahə üzrə fəaliyyət göstərən dövlət qurumlarının rəhbərləri də çıxış ediblər.
Həmçinin Sammit çərçivəsində Dövlət Agentliyinin sədri ilə müxtəlif ölkələrin müvafiq sahələr üzrə fəaliyyət göstərən dövlət qurumlarının rəhbərləri arasında ikitərəfli görüşlər keçirilib.
BƏƏ-nin kabinet işləri naziri Məhəmməd bin Abdullah Əl Qərqavi ilə görüş zamanı tərəflər arasında imzalanmış Anlaşma Memorandumunun implementasiyası çərçivəsində görülən işlər və planlaşdırılan layihələr müzakirə edilib.
Serbiya, Seneqal, Albaniya və Esvatininin müvafiq sahə üzrə fəaliyyət göstərən qurumları ilə baş tutmuş görüşlər zamanı “ASAN xidmət” təcrübəsinin, eləcə də Dövlət Agentliyi tərəfindən tətbiq olunan innovativ həllərin adıçəkilən ölkələrdə tətbiqi imkanlarının nəzərdən keçirilməsi ilə əlaqədar müzakirələr aparılıb, əməkdaşlıq edilməsi ilə bağlı razılığa gəlinib.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(13.02.2025)
Hacı İsmayılovla “Asan könüllüləri”n görüşü keçirilib
Mina Rəşid, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün
"ASAN Könüllüləri" Təşkilatının "Mədəniyyət carçısı" proqramının təşkilatçılığı ilə görkəmli teatr və kino aktyoru, Azərbaycan Teatr Xadimləri İttifaqının sədri, Xalq artisti, Dövlət mükafatı laureatı Hacı İsmayılovla görüş keçirilib.
"Milli və mənəvi dəyərlər" layihəsi çərçivəsində keçirilən görüş zamanı sənətkarın teatr və kino yaradıcılığı, sənətdəki uğurları, təcrübəsi ilə bağlı könüllülərlə müzakirələr aparılıb. "Sənətçinin ən vacib missiyası" mövzusunda keçirilən görüşdə gənclərə maraqlı olan suallar cavablandırılıb.
Sonda xatirə şəkilləri çəkilib.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(13.02.2025)
Xalq yazıçısı Maqsud İbrahimbəyovun 90 illik yubileyi qeyd ediləcək - SƏRƏNCAM
Xalq yazıçısı Maqsud İbrahimbəyovun 90 illik yubileyi qeyd ediləcək. AzərTAC xəbər verir ki, Prezident İlham Əliyev Azərbaycan ədəbiyyatının inkişafına verdiyi töhfələri nəzərə alaraq Maqsud İbrahimbəyovun 90 illik yubileyinin qeyd olunması haqqında Sərəncam imzalayıb.
Sərəncama əsasən, Mədəniyyət Nazirliyi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin təkliflərini nəzərə almaqla, Xalq yazıçısının 90 illik yubileyi ilə bağlı tədbirlər planı hazırlayıb həyata keçirəcək. Nazirlər Kabineti bu sərəncamdan irəli gələn məsələlərin həllini təmin edəcək.
Bu qərar Maqsud İbrahimbəyovun Azərbaycan ədəbiyyatında və mədəniyyətində oynadığı mühüm rolu bir daha vurğulayır və onun irsinin daha geniş tanıdılmasına xidmət edəcək.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(13.02.2025)
Ağ Kremldən Qırmızı Kremlə qədər...
Aida Eyvazlı Göytürk, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün
Hər şeydən əvvəl onu deyim ki, rus hakimiyyətinin oturduğu Kreml binasını şamaxılı Əliş Sübhan oğlu Kərəmli tikmişdi. Şirvanşah Şeyx İbrahimin sarayında baş memar olan Əliş Kərəmlinin sorağı Yaxın Şərqə, Qafqaza, İrana və Hindistana yayılmışdı. Unutmayaq ki, Əmir Teymurun xanımı Bibixanım bəyimin Registandakı şah sarayınının tikintisində usta Əli adlı bir azərbaycanlının iştirak etdiyi barədə tarixdə məlumatlar mövcuddur.
Əlbəttə rus tarixini yazanlar Kremlin tikintisinin məhz azərbaycanlı, türk oğlu Əliş Sübhan oğlu tərəfindən tikilməsini yazmadılar. Bu tarixi sənədləri heç vaxt üzə çıxarmadılar. Lakin tarixi mənbələrdə qeyd olunur ki, bu gün qırmızı kərpiclə inşa olunmuş, siyasi hakimiyyətin oturduğu Moskva Kremlinin divarlarını Əliş Kərəmli ağ rəngdə və ağ daşdan tikib.
Hadisə isə belə olub. Moskva knyazı Dmiitriy İvanoviç Donskoy Əliş Sübhanoğlunun sorağını eşidib, onu Moskvaya gətirmək üçün Şamaxıya- Şirvanşah İbrahimxəlilin sarayına elçilər göndərir. 1367-ci il yanvarın 5-də 10 atlı elçi gəlib saraya yetişir. Gələn elçilər Şirvanın şahına 7 at yükü büllur və çini qablar, dəri papaqlar, kürklər və xalatlar hədiyyə gətirirlər. Knyaz Dmitriy Donskoyun məktubunu Şeyx İbrahimxəlilə verərək, memar və usta Əlişi Moskvaya dəvət etdikllərini bildirirlər. Gələn elçilərin yanında həm də Şirvanşahın Moskvada knayzlıqda oturan əlahiddə nümayəndəsi, indiki dillə desək konsulu Qafur bəy, knyazlıq tərəfindən isə Baratinskiy də olur. Qafur bəy elçilər arasında tərcüməçilik edir. Şeyx Şirvanşah əvvəlcə memarın getməsinə izn verməsə də, knyazlığın memarın təhlükəzisliyi üçün təminat məktubu olduğuna görə elçiləri boş qayatarmır. Yanvarın 10-da karvan yola düşür.
Əliş Kərimlinin o vaxt tikdiyi knyaz sarayı həmin dövrün tarixi sənədlərinə əsasən rəssam Appolinariy Mixayloviç Vasnetsov tərəfindən 1922-ci ildə böyük peşəkarlıqla çəkilib. 1367-ci ildə inşasına başlınıb, 1371-ci ildə hazır olan qala-saray demək olar ki, Bakıdakı Şirvanşahlar sarayı üslubunda tikilib. Eyni dəsti xətt, eyni memarlıq üslubu. Sarayda 5 hücrə ucaldılır. Hücrələrə belə adlar verilir: Spassk, Troitsa, Nikolay, Borovitsa və Keremli. 5-ci hücrəni Əli Kərəmlinin adına “Keremli” adlandırırlar. Ö dövrdə xalq arasında da bu məhəlləyə Kərəmlinin qalasının yanındakı məhəllə deyərlərmiş. Əslində Moskvanın özü elə bu məhəllədən ibarət imiş.
Memar Əliş Kərəmli öz işini bitirib, geri dönəndə Knyaz Dmitriy Donskoy onu yola salmazdan əvvəl vida məclisi keçirir. Memara yaratdığı memarlıq əsərinə görə qiymətli hədiyyələr və əməkhaqqı da verir. Kərəmlini Knyazın əlaltılarından biri yola salır. Lakin həmin şəxs saraydan ayrılandan sonra, Əliş Kərəmlini yolda öldürüərək , knyazın ona verdiyi bütün hədiyyələri və pulu ələ keçirir...
Aradan iki əsr keçəndən sonra Kremli Fransadan gələn ustalar qırmızı kərpiclə üzləyirlər. Sarayın adı isə elə Kreml olaraq qalır.
Bu tarixi hadisəni ona görə yazdım ki, oxucularımız və rəsmi Moskva yaddaşını vərəqləsin. Həmin əsrlərdə Knyaz Donskoy, İvan Qroznı Toxtamışa, Əmir Teymura toycü verirdi, Şirvanşah Şeyx İbrahimlə də Moskva Knyazı kimi məktublaşırdılar. Bunu özlərinə şərəf sayırdılar.
Bu o vaxtlar idi ki, Rusun bir knyazlığı var idi. O da türk xaqanlarından asılılıqda yaşayırdı. Tarixin axarında zaman tez keçir. Tarixin ən qəddar və zalım knyazı olan İvan Qroznı hakimiyyətə gələndən sonra hər şey dəyişdi.
26 oktyabr 1581-ci ildə İvan Qroznının başçılığı ilə Sibir xanlığının İckeridəki iqamətgahına hücum edərək kazakların əli ilə buranı ələ keçirirlər. Ataman Yermak Timofeyeviç də qırğınların başında gedirdi. Ötən 120 il ərzində isə addım-addım Şimaldakı türk torpaqlaqrının təbii ehtiyatlar və sərvətlə zəngin 12994664 kv km ərazisini ələ keçirdilər. Türkün var-dövləti və Avropanın köməyi sayəsində 1721-ci ildə Rusiya İmperiyası elan edildi. Rus İmperiyasına boyun əyməyən bütün uşaq, cavan, qoca ən qəddar şəkildə zülmlərə məruz qaldılar, qılıncdan, süngüdən keçirildilər, boğazlarına daş asılaraq çaylarda, dənizlərdə boğuldular. Tanrıçılıq inancından məcburi olaraq xristian inancına təhkim olundular.
Necə ki, rəssam Appolinariy Mixayloviç Vasnetsovun əli ilə şəkilən rəsm tarixə şahidlik edir, ö dövrdə zülmlərə məruz qalan türk xalqlarına məxsus torpaqların sahiblərinə edilən işgəncələr də tarixi sənədlərdə itməyib.
Mən burada Rusiya İmperiyasının Azərbaycanı hansı hiylələr və müharibələr, süni yaradılan iğtişaşlar ilə ələ keçirməsindən kiçik bir epizodu da qeyd etməyi özümə borc bilirəm.
Şimal torpaqlarında özünü gücləndirən qanlı imperiyanın türk qövmündən hər zaman qorxusu var idi. Təbii ehtiyatları, nefti, qızılı, sərvəti ilə zəngin, strateji coğrafi yerləşməsi İpək Yolunun üstündə olan Azərbaycan Rus İmperiyasına çox əlverişli yem idi. Ələ keçirməsə Osmanlı Türkiyəsi dünyaya sahib olacaqdı. XVIII əsrdə Rus İmperiyası iki dəfə Azərbaycana qanlı hücumlar etsə də, əliboş geri qayıtmışdı.
1721-ci ilin avqustunda Şirvana hücum edəndə Hacı Davud və Qaziqumusun müdafiə dəstələrinin müqaqviməti ilə qarşılaşmışdılar. Həmin vaxt Şamaxıda 5 nəfər rus taciri də öldürülmüşdü. Tarixi sənədlərdə yazılır ki, həmin rus tacirlərini ruslar özləri öldürüb, şamaxılıların üstünə atmışdılar. Bu da Çar I Pyotrun Şirvana hücum etməsinə bəhanə yaratmışdı.
Əziz oxucular, görürsünüz, tarixi gün həmin tarix olmasa da, hadisələrin gedişi eyni məcrada , eyni ssenari ilə baş verir.
Şirvanlıların tabe olmadığını görən I Pyotr 1722 –ci ilin 15 iyulunda “Manifest” imzalayaraq guya Şamaxıda hakimiyyətə—Səfəvi şahina tabe olmayan Hacı Davudun və Surxay Qaziqumusun üsyanını yatırmağa kömək edir. Lakin Şiravnı ələ keçirməyinin əsil mahiyyətini qeyd etməmişdi. Məqsəd Şimali Azərbaycanı - Dərbəndi öz əsarətinə salmaq idi.
1724-cü ildə dənizdən Qız qalasına, İçərişəhərə atılan topları da unutmadıq...
Dişi-dırnağı qanlı bir imperiyanın qarşısında neyləyə bilərdik ki...
I Pyotrun vəsiyyətinə sadiq qalaraq, rus hakimiyyətinə gələn hər bir çar, rəhbər, prezident - torpaqlarında hakimiyyət qurub imperiya yaratdıqları türkləri tarixlərindən, vətənlərindən uzaqlaşdırmaq üçün min bir hiylə və divan üsulları yaratdılar. Məqsəd bir idi: türkü türkdən ayırmaq.
Tatar-türk qanını torpağa axıtmaqdan isə rus hakimiyyəti heç vaxt doymadı. İndi Türk Dövlətləri Təşkilatı üzv ölkələri əl-ələ verib dünyaya haqq-ədalət gətirmək, dünyanın əyilmiş düzənini düzəltmək istəyəndə Əliş Kərəmlinin tikdiyi Kremldə oturan siyasi hakimiyyət Azərbaycana qarşı öz çirkin mövqeyini və oyunlarını davam etdirməkdədir. Elə ona görə də Azərbaycan Dövlət Televiziyasının (AzTV) efirindən Rusiyanın ünvanına sərt tənqidlər səsləndirilib.
“Azərbaycan Televiziya və Radio Verilişləri” QSC-nin sədri Rövşən Məmmədov müəllifi olduğu "Həftə" analitik-informasiya proqramının fevralın 9-da efirə gedən buraxılışında yenidən Azərbaycan-Rusiya münasibətlərinə toxundu.
Rövşən Məmmədov Rusiyanın Azərbaycana qarşı bir sıra cinayətlər törətdiyini vurğulayaraq, Moskvanın ünvanına sərt iradlarını bildirdi:
“Bir daha deyirik, Azərbaycan dövləti də, Azərbaycan xalqı da bu dalğanın hardan gəldiyini gözəl bilir, hörmətli Kreml rəsmiləri. Odur ki, biz də elə bax burdan deyirik ki, birinci Qarabağ savaşında Ermənistana Azərbaycan ərazilərini işğal etsin deyə, bir milyard dollarlıq silah göndərənin də, Xocalı soyqırımının baş tutması üçün 366-cı motoatıcı tağımını erməni baskəsənlərinin ixtiyarına verənin də, Ermənistanda uzun illər hakimiyyətdə olmuş Koçaryan və Sarqsyan rejimlərini iqtidarda saxlayanın da, ikinci Qarabağ savaşında Ermənistana gizli yollarla silahlar göndərənin də, müharibənin ən qızğın vaxtında Gəncədə, Bərdədə dinc insanları gecə saatlarında bombalanması və bununla da Azərbaycanı təslim olmağa məcbur etməsi üçün Ermənistana “İsgəndər”, “Pansir” silahlarını verənin də, hazırda öz cəzasını gözləyən Ruben Vardanyanı ürəkləndirib aranı qatmaq üçün Qarabağa göndərənin də, müharibədə bir – birinin ardınca torpaqlarını işğaldan azad edən Azərbaycanın qarşısını kəsməyə çalışanın da kimliyini...”.
Bütün bu başverənlərin fonunda belə düşünmək olar ki, Rusiya I Pyotrdan başlayan yanlış siyasət nəticəsində Qərbin oyuncağına çevrildi. Yüz illərdir sanki Qərblə Rusiya vuruşur, canının çıxacağı anda Qərb yenidən onun əlindən tutub ayağa qaldırır. Bu siyasət günü bu gün də göz önündədir.
I Pyotr kim idi? - Çox maraqlı sual budur. Çünki hər şey elə ondan başladı.
Guya ki, Pyotr Rusiyadan gedib skandiniaviyada gəmiçilik, sənayeçilik öyrəndi, sonra gəlib Rusiya iqtisadiyyatına yeni baxış edib, ölkəni bataqlıqdan xilas etdi.
Əslində həqiqi Pyotr olubdurmu? Belə bir şəxs seçilibdirmi? Unutmayaq ki, bir çox tarixi sənədlərdə onun feyk şəxsiyyət olduğu, Qərbdən xüsusi olaraq yetişdirilən bir şəxsin Rusiyaya sırındığı da qeyd olunub.
Yazılanlara görə Avropadan qayıdan "Pyotr" Qərbin öz adamı idi və tapşırıq almışdı ki, Moskva çayına qədər türk kurqanları ilə dolu olan bir ölkəni, Oğuz xanın qardaşı Oroz xanın övladları olan orusları türk kökündən uzaqlaşdırsın. Tarixini, mədəniyyətini dəyişsin. Burada böyük türkoloq Lev Qumilyevi xatırlamalı oluruq. O yazırdı: “...hər bir özünə rusam deyənin damarında tatar-türk qanı axır.”.
Anqlo-saksların tapşırığı ilə yəhudilər Rusiya üçün yeni tarix yazmağa başladılar.
Bütün bunlar Qərbə niyə lazım idi?
Rusiyanı bir nömrə xammal bazarı kimi əlaltında saxlamaq, türk axınından Qərbi xilas etmək. Axı Böyük Türk Vyana qapılarını az silkələməmişdi. Vatikanı Bizansdan sonra az qorxuya salmamışdı. İndi rus dərk edə bilmir ki, oyuncaqlıqdan xilas olmaq üçün əslində türkə meyillənməli, müttəfiq olmalı və özünü də bu yolla Qərbin caynağından xilas etməlidir. Yoxsa ağası olan Qərb onu varvar, vəhşi ayı obrazında hələ çox saxlayacaq.
Bu gün əslində türkün çox böyük bir yükü var, o çalışıb Rusiyanı xilas etməlidir. Rusiyanı doğru inkişaf mərhələsinə, doğru tarixə və kökə qaytarmalıdır. Ən azı Rusiya İmnperiyasının vassalına çevrilmiş hər bir türk torpağı və dövlətinin tarixi sakinləri bunu istəyirlər. Rus İmperiyasının iedoloji süngüsü ilə o türklərin adını, soyadını dəyişsə də, genetik kodunu, ruhunu dəyişə bilmədi. İndi Tatarıstan, Tuva, Kırım, Saxa-Yakutiya, Başqurdstan, Kalmıkiya, Udmurtiya, Qaraqalpaq... türk yurdlarının türkləri oyanır.
Bizim üzərimizdə oaln bu ağır yükü icra etməklə, Rusiyanın imicini xilas etməklə bərabər, dünyanı da doğru düzənə gətirib çıxara bilərik. 400 ildən artıqdır ki, içdiyi türk qanları, taladığı sərvətləri Rusiya hakimiyyətini vampirə çevirib. Nə qura bildi, nə da yarada bildi.
Rusiyanın mərkəzindən uzaqlardakı kəndlərdə, nasleqlərdə, oymaqlarda həyat dayanıb... Qocalar evlərində soyuqdan donub ölür, gənclər isə narkotik və içki aludəçisinə çevrilib. Ukraynaya elan etdiyi qanunsuz müharibədə isə qırılan adlarını yuxarıda saydığım türk xalqlarının övladlarıdır.
Dekabr ayının 25-də Kremlin Qroznıda vurdurduğu təyyardə ölənlərin heç bir günahı yox idi. Azərbaycan hakimiyyətinin bir təyyarəsini vurdurmaqla nəyə nail oldu Kreml? Dünya bir daha Kremlin iyrənc və qaniçən xislətini gördü. Əslində Kaçinskinin təyyarəsi vurulanda da, Naxçıvanda rus vertolyotu vurulanda da hamı bildi ki, bu Kremlin öz oyunudur.
Nə yaxşı olardı ki, Kreml və orada oturanlar ömürlərində bircə dəfə olsa da, öz səhvlərini, düşmənçiliklərini boyunlarına alsınlar. Rusun təbliğat maşını mavi ekranlardan ancaq irtica, hədyan, qarışıqlıq, müharibə, od -alov püskürür. Ətrafında hansı dövlətdən söhbət gedirsə, bütün qonşu dövlətləri özünə düşmən bilir. Ancaq bir dəfə həmin ideoloqlar özlərinə sual vermirlər ki, niyə qonşu dövlətlər bizə düşməndir? Adamın və ya dövlətin də bu qədər düşməni olar? Çünki qonşu olmağı bacarmırsınız. Bəlkə də o fransız memarlar Kremlin divarlarını qırmızı qan rənginə boyamasaydılar, indi Kremldən qan iyi gəlməzdi...
Bu gün bütün türk dünyası birləşməklə insanlara əmin-amanlıq gətirən ideyaları və arzuları ilə Rusiyanın müstəmləkəçi və qanlı hakimiyyət siyasəti, “Parçala, hökm sür” siyasətini darmadağın edir. Axı RUS HAKİM DAİRƏLƏRİ bundan niyə narahat olurlar ki? İnsanlığın ən ali məqsədi də budur: RUS-u xilas etmək. Nədən? Yanlış düşüncələrdən, şovinist meyillərdən və savadsızlıqdan!
Qapaq çəklində: «Dmitriy Donskoyun Kremli». Rəssam: A.M.Vasnetsov, 1922
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(13.02.2025)
XALQ ŞAİRİ BƏXTİYAR VAHABZADƏNİ anım günündə hörmət və ehtiramla yad edirik
İmran Verdiyev, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi
Bu gün böyük Azərbaycan şairi B.Vahabzadənin vəfatının ildönümüdür. Xalq şairi bütün yaradıcılığı ilə mənsub olduğu millətin yaddaşına hopmuş sənətkarlardandır.
Müasir Azərbaycan ədəbiyyatının ən parlaq simalarından olan Bəxtiyar Vahabzadə öz yaradıcılığı ilə bədii fikrimizin zənginləşməsində mühüm rol oynayıb. Böyük söz ustası xalqımızın yüz illər boyu təşəkkül tapmış yüksək milli-mənəvi dəyərlərinin qorunması, adət-ənənələrimizin yaşadılması naminə altmış ildən artıq bir müddət ərzində yorulmadan yazıb, yaradıb.
O azərbaycançılıq məfkurəsinə dərindən bağlı olan və özünüdərkə çağıran çoxsaylı əsərləri ilə ədəbiyyatımızın inkişafına töhfələr verib. Azərbaycan xalqının tarixinin qədim dövrlərdən bəri müxtəlif mərhələlərində baş vermiş taleyüklü hadisələr, böyük şəxsiyyətlərin parlaq simaları ustad sənətkarın diqqət mərkəzində olub.
Türk dünyasının sevimli, dəyərli şairi BəxtiyarVahabzadəni hörmət və ehtiramla anır, onun yaddaşlarda qalan kəlamlarından bir neçəsini diqqətinizə təqdim edirik:
Düzlük istəyənin ən əvvəl özü,
Əgər düz olmasa; vay o düzlüyə!
Hər kiçik zərrənin öz aləmi var, Dünya bir ahəngdə tutmuşdur qərar.
Qılınc bu gün varsa, sabah pas tutar,
Sözünsə qılıncı həmişə parlar.
Əgər ana ürəyinə toxunsan,
Quş yuvası dağıdırsan elə bil.
Göydə buludlar da qoşalaşmasa, Nə ildırım çaxar, nə yağış yağar. Kolların dibində tək bitdiyindən, Boynu bükük olur bənövşənin də. Od vurmasa qabda su daşa bilməz, Quş da tək qanadla dağ aşa bilməz. Kösöyün ikisi çöldə də yanar, Biri ocaqda da alışa bilməz.
Mən tək olan zaman fikirlərimin
Hər biri yanımda bir adam olur.
Nə qədər zirvəyə qalxıb ucalsan,
Sən qalxan zirvəyə enən deyiləm...
Səbirlə yaranar hər böyük zəfər. Unudulmaz el yolunda canı qurban olanlar.
Əslimi, nəslimi tanıyıram mən,
Qarışıq deyiləm, özümdən hürkəm.
Sən kimsən, sən nəsən, özün bilərsən,
Mən ilk qaynağımdan türk oğlu türkəm!
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(13.02.2025)
“Qatil təbəssüm” - İlqar Fəhminin hekayəsi
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ədəbiyyat qəzet” ilə birgə ƏDƏBİYYATIMIZI SEVDİRƏK layihəsində bu gün sizlərə görkəmli yazıçı İlqar Fəhminin hekayəsi təqdim edilir.
Səfərnamə və ya xəndeyi-məqtul (Qətlə yetirilmiş təbəssüm)
Orta əsrlərdən tarixi hekayət
İlahi-pərvərdigara, bu nə təbəssüm idi? Sanasan külli-kainatın nuru, səmadakı səyyarələrin parıltısı bu təbəssümdə cəm olmuşdu, qönçə dodaqların arasından inci mirvari kimi bərq vururdular...
Kaş elə İstanbulda ayaqlarım iflic olardı, Təbriz tacirləriylə bahəm orda qalardım, o bəduğur Benedikt səfərinə çıxmazdım, o ilahi təbəssümü görməzdim ki, qətlə yetirilməyinə də şahidlik eləməzdim; üstündən otuz il keçsə də, hər gecə o "məqtul təbəssüm" yuxuma girməzdi; hər gecə gözümün səkəsində o inci, mirvari kimi dişlər sökülüb tökülməzdi, o qönçə dodaqlar qana boyanmazdı, ifnaya uğramazdı; gözlərindən cin yağan o qara paltarlı keşişin şeytani qəhqəhəsi qulaqlarımda cingildəməzdi...
Vaqeə isə belə başlamışdı. Xudavəndigar əlahəzrət Fateh Mehmet Benedikt cümhuriyyəti ilə sülh bağlayıb Firəngistana yolları açandan sonra, belə qərar oldu ki, ticarət karvanları günbatana tərəf yol alsın, ticarət pərvəriş tapsın, əsnafın güzəranı daha da yaxşı olsun.
Haman vədələr Ağqoyunlu padşahı Uzun Həsənlə Rum məmləkəti arasında hələ cəngü-cidal başlamamışdı, Təbriz tacirləri rahat İstanbula gedib gəlirdilər, bir qism tüccar, hətta payitəxt bazarlarında dükanlar götürüb ticarət də aparırdı. Babam da bu tacirlərlə bahəm bir neçə il idi ki, İstanbulda ticarətlə məşğul idi. Mən də yanında olardım. Firəng tacirləriylə o qədər həmsöhbət olmuşdum ki, onların dilini də azca öyrənmişdim.
Bir dəfə gənc bir tacirlə rəfiq oldum. Onların Venesiya dedikləri, bizim Benedikt kimi adını eşitdiyimiz doğma şəhəri haqqında o qədər maraqlı nəsnələr danışdı ki... Böylə məlum olurdu ki, bu şəhər dənizin ortasında, suyun içində salınıbmış. Küçələr yoxdu, evlərin arası sudu, at-araba yerinə qayıqlarda gəzib dolaşırlar. Mənə çox calib gəldi. Görmək istədim bu möcüzəni.
Tacir o qədər məni həvəsləndirdi ki, mən də səyahət havasına düşdüm, babamı razı saldım ki, Firəngistana yol alan tüccara qoşulum, Təbriz xalçalarından bəzilərini uzaq Benediktə aparım, orda baha qiymətə satım... Fəqət, bilmirdim ki, elə bir ağır könül yarası alacam, sonra illərlə sinəmdə qövr eləyəcək, məni rahat buraxmayacaq.
Səfərin ilk həftələri sakit keçdi. Yolboyu dayandığımız karvansaralarda yerli xəlq bizə səhradan gəlmiş əcayib-qərayib adamlar kimi baxırdılar.
Bir ay sonra gəlib Benedikt cümhuriyyətinin sərhədlərinə yaxınlaşdıq. Dilmanc söylədi ki, burdan iki yol ayrılır, biri Benediktə, biri də Florans şəhərinə gedir.
Karvan da iki yerə bölünüb yoluna davam eləməliydi. Fəqət, haman ərəfələrdə mən möhkəm sətəlcəm olmuşdum. O səbəbdən tacir yoldaşlarımız məni yolda qaldığımız kənddəki karvansaranın sahibinə tapşırdılar, pul verdilər ki məni bir müddət saxlasın, səhhətim düzələndən sonra məni Benediktə yollasın.
Karvansara sahibi etiraz eləmədi. Bizlə gələn novcavan yunan dilmanc da mənimlə qaldı. Nökərlərə tapşırdım, mallarımı anbara yığdılar.
Beləcə, Benediktin bir həftəlik məsafəsində olan o balaca şəhərdə qalası oldum. Adı heç cür dilimə yatmırdı. Əslinə qalanda heç yadda saxlamaq hayında da deyildim.
Bizə ayrılan otaq karvansaranın mətbəxinin üstündəydi deyə, isti idi. Buxarını da yandırmışdılar.
Yunan dilmanc məni yerbəyer edəndən sonra dedi ki, karvansara sahibindən xahiş etmişəm, səni sağaltmaqçün əczalar göndərəcək. Buralarda havalar soyuq olur deyə, əldə hər cür dəva saxlayırlar ki, xəstələnəndə çox əziyyət çəkməsinlər.
Gəldiyimiz gecəni yorğana bürünüb möhkəm yatdım. Arada dilmanc oğlan mənə nəsə içirtdi. Heç dadı da yadıma gəlmir. Bircə onu bilirəm ki, bütün içimi möhkəm qızışdırdı...
Səhər hələ yuxudan tam oyanmamışdım, fəqət, qəfildən qulağıma incə, zərif zənən gülüşü gəldi. Elə bil xırda bulaqdan gələn su şırıltısı idi. Gözlərimi yuxulu-yuxulu bir azca açdım, gözümün qabağında sanasan bir mələk təbəssümü parladı.
Elə bildim behişti-əladayam. Gül dodaqlar arasında inci mirvari dişlərin parıltısından az qala gözlərim qamaşdı. Duman içində bir pəri görürdüm elə bil. Özü də haman dəmdə nə gözləri, nə üzü, nə saçları gözümə görünmürdü. Yalnız mələk təbəssümü...
Otaqdakı balaca pəncərədən düşən gün şüaları onun ağappaq mirvari dişlərində elə bərq vururdu ki...
Biixtiyar gözlərimi yumdum. Ani sükutdan sonra yenə bir gülüş səsi gəldi. Çətin anladığım dildə nəsə danışmağa başladı. Onun ardıyca dilmancın səsini eşitdim. Anladım ki, dilmancla söhbət eləyir.
Nəhayət, sükut çökdü. Yenə gözlərimi açdım. Dilmanc dedi ki, karvansara sahibinin qızıdı, yemək gətirib.
Yeməkdən bir az yeyib yenə uzandım və bayaqkı təbəssümü xəyalımın lövhəsinə gətirdim. Ümumən çöhrəsini xatırlaya bilmirdim heç cür.
Axşamtərəfi yenə gəldi. Sadə geyimli bir qız idi, bir suyu da bizim Qarabağ gözəllərinə oxşayırdı. Başına da qəribə ləçək bağlamışdı. Amma təbəssümü... off...
Mənə baxaraq dilmancla pıçıltıyla yenə nəsə danışdı, güldü, gətirdiyi yeməkləri qoydu, getdi... Fikri xəyalımı da özüylə apardı.
Dilmanc dedi ki, qızın adı Məryəmdi. Karvansara sahibinin də yeganə qızıdı. Həm də qonaqlara qulluq edir.
Sonrakı iki-üç gündə ara-sıra gəlib yemək gətirərdi, dilmancla bir az danışıb, deyib-gülərdi, ara-sıra mənlə də danışardı, mən də onların dilində bildiyim qədəri bir-iki kəlmə cavab verərdim. Ara-sıra qəribə şirin baxışlarla mənə də baxardı. Hiss eləyirdim ki diqqətini çəkmişəm... Hər dəfə qapıdan çıxanda, bir ləhzə çönüb mənə baxırdı, gülümsünərdi, gül dodaqlar arasındakı mirvari dişlərinin parıltısını mənə hədiyyə eləyib gedirdi.
Mən də, elə gözlərimi yumduqca, onun təbəssümü gəlib dayanırdı gözümün qabağında. Təbriz civarındakı kəndimizdə uşaqlıqdan bəri gördüyüm bütün gözəllərin gülüşlərini xatırlayırdım, müqayisə edirdim. Şəksiz ki, bizim gözəllərin də qönçeyi-xəndanı şirin olardı, fəqət, o xəndələr sanki bir xəndeyi-məhcub idi, sanasan gülüşləri də hicablı idi, adam arasında ürəkdən gülməzdilər, təbəssümlərinə niqab çəkərdilər. Fəqət, Məryəmin gülüşü məhcub deyildi, eynən burdakıların paltarlarının yaxaları kimi açıq, asudə idi, fəqət, bu asudəliyin altında əcayib bir sədd var idi. Elə bil gözəgörünməz bir sədd ona aludə olanların qabağını kəsirdi, yaxınlaşmağa qoymurdu. Bu xüsusda dilmancla da danışırdıq, fəqət, hiss edirdim ki, Məryəmin təbəssümü xüsusunda dediklərim ona bir o qədər də maraqlı gəlmir, elə belə dinləyir, fikri tamam başqa yerdədi.
Həftənin sonuna yaxın bir az özümə gəldim. Üşütmə canımı tam tərk eləməsə də, artıq durub gəzirdim. Fikirləşirdim ki, uzağı, dörd-beş günə tamam səhhət taparam, yolumuza düzələrik, öz karvanımıza çataram.
Yavaş-yavaş dilmancla birlikdə otaqdan çıxıb karvansara həyətində gəzişməyə başladıq. Köhnə də olsa, səliqəli ikimərtəbəli bir mülk idi, arxasında da geniş bağ-bağçası vardı. Fəsil üzü yaya gedirdi deyə, havalar bir az qızışmışdı. Ağaclar çiçək açmışdı. Amma mənim gözlərim bayıra çıxan kimi biixtiyar Məryəmi axtarırdı.
Məryəm isə hər yerdəydi...
Elə bil ki, karvansaranın bütün işləri məhz onun üzərində idi. Onun yox, onun təbəssümünün. Sanasan onun təbəssümü olmasaydı, bura bir nəfər də ayaq basmazdı, karvansaranın ticarəti getməzdi, hər yan qara dumana bürünərdi. Hiss eləyirdim ki, hamı bu xoşxasiyyət, şən əhvallı gənc qızın xətrini çox istəyir.
Karvansara sahibi də, sanki ondan arxayın idi deyə, özü bütün günü karvansaranın yeməkxanasında qurdalanardı, çox vaxt heç bayıra çıxmazdı. Hər şeyi qızına həvalə eləmişdi.
Məryəm isə gah karvansara həyətində təzə gələn qonaqları qarşılayırdı, gah ərzaq gətirən kəndlilərin qabağına çıxırdı, gah atlara qulluq edən mehtərlərlə zarafatlaşardı, gah nökərlərin arasındakı dava-dalaşı sakitləşdirərdi. Bütün işləri də təbəssümlə, gülə-gülə həyata keçirirdi.
Tez-tez bizə də vaxt ayırırdı, bir-iki kəlmə danışardıq, hərdən mənə də söz atardı. Öz dilində, "qara oğlan", deyirdi mənə.
Bir dəfə hiss elədim ki, nəsə məndən danışırlar. Amma tam anlamadım söhbətlərini. Məryəm gedəndən sonra dilmanc dedi ki, sənin sirrini açdım ona, dedim ki, bu qara oğlan sənin təbəssümünə aşiq olub, ehtiyatlı ol, bu türklərdən hər şey gözləmək olar. Birdən təbəssümünü oğurlayıb aparar... O da mənə çönüb xüsusi nəvazişlə dedi ki, təbəssüm qönçənin ətri kimi bir şeydi. Ətri qönçədən ayırmaq olmaz... qeyzləndim dilmanca. Dedim, niyə hər şeyi açıb tökmüsən? Bizim tərəflərdə belə şeyə pis baxırlar. Adam içində olan hər hissi, hər istəyi açıb tökməz...
Bu müddətdə karvansaraya gəlib-gedən adamlara fikir verdikcə elə bil başa düşməyə başladım ki, nə səbəbdən hamı Məryəmi çox istəyir. Daha doğrusu, onun təbəssümünü. Burdakı adamların əksəriyyətinin dişləri, ya tökülmüş idi, ya da qurd yemiş, sapsarı olardı. Hətta yeniyetmələrin də dişləri çox pis idi. Ən gözəl zənənlər də güləndə ağızlarını, ya yelpinclə örtərdilər, ya da əlləriylə tutardılar. Ona görə də heç vaxt ürəkdən gülməzdilər. Çünki təbəssümün yaydığı işıqdan məhrum idilər.
Dilmancdan soruşdum ki, bunlar dişlərini misvakla yumurlar? Dilmanc dedi ki yox, sənin fikrin İstanbula getməsin, sizin peyğəmbəriniz buyurub deyə, siz həm dişlərinizi tez-tez təmizləyirsiz, həm də tez-tez yuyunursuz. Orda yaşayan başqa xalqlar da sizdən ibrət götürüb özlərinə qulluq edir... Buralarda belə şey yoxdu.. Əlavə elədi ki, İstanbulda Firəng rəssamlarının nə qədər rəsmlərini görmüsən. Fikir vermisən ki, hamısında adamların ağzı bağlıdı? Yüngül təbəssüm var, fəqət, bir şəkildə də ürəkdən gülən adam yoxdu. Çünki dişlərinin iyrəncliyini göstərmək istəmirlər.
Xatırlayıb gördüm ki, düz deyir, bunların rəsm əsərlərində bircə dənə də gülən adam görməmişəm.
Biixtiyar soruşdum ki, bəs Məryəmin dişləri niyə belə qalıb? Dilmanc dedi ki, heç ağlıma gəlməyib. Gərək maraqlanım.
Axşam dilmanc mənə dedi ki, maraqlandım, Məryəmin anası əslən başqa məmləkətdən olub. Atası onu müharibədən əsir kimi gətirib, sonra özünə arvad eləyib. Ona görə xüsusi qulluq eləməsə də, dişləri bu cür gözəl qalıb. Eynən uşaq dişlərinə oxşayır.
Bu söhbətdən sonra biixtiyar Məryəmin anasının gəldiyi məmləkəti fikirləşməyə başladım. Gözümün qabağına yenə də cənnət kimi bir yer gəldi ki, orda hamının dişləri inci-mirvari kimidi, illər keçsə də, çöhrələri solsa da, hamının simasında o mələk təbəssümü qalır...
Beləcə, həyət-bacada gəzib dolaşa-dolaşa tam sağalmağımı gözləyirdim. Artıq karvansaraya gəlib-gedənlər də bizə öyrəşmişdi. Arada dilmancdan nəsə soruşub eləyirdilər, amma mənə çox əhəmiyyət vermirdilər.
Məryəmlə də aramızda qəribə bir bağlılıq əmələ gəlmişdi. Hərçənd arada dilmanc vardı, fəqət, nəzərlərimiz toqquşanda, heç bir sözə ehtiyac qalmırdı. Baxışlarından elə bir istilik axırdı ki, bu soyuq məmləkətin günəşindən daha çox qızışdırırdı ruhumu.
Bir dəfə Məryəm bizimlə söhbət edəndə, uşaqlıqda bir Təbriz aşığının dilindən eşitdiyim qoşmadan bir bənd düşdü yadıma.
Ağzın bir sədəfdi, dişlər mirvari,
Hər kəlmən bir inci dürr kimi, gözəl.
Hikmət dəryasından zühura çıxdın,
Apardın başımdan əqlimi, gözəl...
Şeiri oxudum, sonra onların dilinə çevirməyə cəhd elədim, amma gördüm çətin olur mənə, dilmanca dedim, tərcümə eləsin Məryəm üçün.
Məryəm dilmancın tərcüməsini diqqətlə dinləyəndən sonra ürəkdən elə qəhqəhə çəkdi ki, ruhum silkələndi... Qəfildən əyilib üzümdən öpdü... və gülə-gülə çıxıb getdi.
Məryəmin busəsi deyəsən, şeirin əvəzi idi. Üzün müddət çöhrəmi yandırdı. Elə bildim ki, yanağıma toxunan onun gül dodaqları yox, məhz təbəssümü idi...
Məhz o şeirdən sonra, hər dəfə məni görəndə daha fərqli gülümsünürdü, sanasan hamıya payladığı təbəssümünün üstünə bir az da xüsusi bir işvə dadı qatırdı.
Fikirləşirdim ki, yenə bir-iki şeir oxuyum onun üçün, amma tərslikdən xatirimə bir misra da sala bilmirdim. Daha dürüst desəm, yadıma beytlər çox düşürdü, zülfi pərişandan, qədd-qamətdən, Leyli-Məcnundan, Fərhad və Şirindən. Fəqət, sədəf dəhana, inci-mirvari dişlərə həsr olunmuş bir misra da xatırlaya bilmirdim ki, bəlkə onun bəhanəsiylə yenə mənə qəfil bir busə hədiyyə elədi.
Bu minvalla, mələk təbəssümünün işığında keçirdiyim günlərin birində, qəribə bir hadisə baş verdi ki, əsl cansuz hekayət də, elə bundan sonra başladı.
Orda qalmağımın ikinci həftəsi səhər tezdən gördüm ki, yaxınlıqdakı kilsənin zəngləri möhkəm vurmağa başladı. Bu neçə vaxtı elə şey eşitməmişdim.
Dilmanc dedi ki, aşağıda söhbəti əsnasında eşitmişəm ki, bunların keşişi bir müddət əvvəl vəfat edib, yerinə təzəsi göndəriləcək, onu gözləyirlər, ona görə kilsə zəngləri də susub, cümə günləri camaatı duaya çağıran yoxdu.
Dedim, əgər indi zənglər vurursa, deməli, təzə keşiş gəlib?
Dilmanc dedi ki, yəqin elədi.
Haqlıydı. Günorta həyətdə dolaşanda gördüm ki, hamı elə bil kimisə qarşılamağa hazırlaşır.
Məryəm nökərlərə nəsə başa salır, onlar da karvansaranın həyətini silib-süpürürlər, səliqəyə salırlar.
Nahardan sonra biz həyətdə olanda gördüm ki, bir neçə ağsaqqal adamla birlikdə orta yaşlı, qara geyimli, zəhmli görkəmli arıq bir keşiş gəldi, həyətdə onu Məryəmlə atası qarşıladı.
Keşiş əvvəl hamıyla hörmətlə görüşdü, nəhayət, Məryəm qabağa çıxıb gülümsünərək duz-çörəklə keşişin qabağına çıxıb nəsə dedi, baş əydi, keşişin əlindən öpdü...
Amma Məryəmi görən keşiş qəfildən tutuldu, qaşlarını çatdı. Düzdü, çörəkdən qoparıb duza batırıb yedi, fəqət, hiss elədim ki, elə bil qəfildən üstünü qara dumanlar alıb.
Sonra onu həyətdə açılmış süfrənin arxasına dəvət elədilər. Dilmancla birlikdə həyətin bir küncündə oturub onlara baxırdım. Böyüklər oturandan sonra Məryəm yenə həmişə olduğu kimi gülə-gülə süfrəyə qulluq eləyirdi, gah yeməkləri gətirirdi, gah da qonaqlarçün şərab süzürdü.
Mənsə, daha çox keşişi müşahidə edirdim. Görürdüm ki, gözaltı ancaq Məryəmə baxır, onu müşahidə edir. Həm də sevgi və mərhəmətlə yox, qəribə bir qeyzlə. Amma çalışırdı ki, büruzə verməsin.
Səbəbini anlamağa çalışdım. Əvvəl elə bildim ki, Məryəmin sinəsi, çiyinləri açıq geyimi onu qeyzləndirib. Sonra fikir verdim ki, burdakı övrətlərin əksəriyyəti belə geyinib. Bəzilərinin sinəsi Məryəmin libasından daha açıq-saçıq idi. Fəqət, keşiş onlara heç fikir vermirdi, gözaltı yalnız Məryəmin çöhrəsini süzürdü...
Qonaqların çoxu şərab içdiyinə görə, bir az sərxoş kimiydilər, keşişin bu gizli marağını da, deyəsən, məndən başqa heç kim sezməmişdi.
Keşiş gələndən iki gün sonra həyətdə ikən, yenə onun karvansaraya gəldiyini gördüm. Yanında da iki qaşqabaqlı rahib vardı. Yenə onu qapıda Məryəm qarşıladı. Lakin bu dəfə keşiş sakit qəzəblə ona nəsə dedi, Məryəm də gedib atasını çağırdı.
Onlar həyətdə oturub söhbət eləməyə başladılar.
Dilmancı göndərdim ki, bir az yavıq getsin, görsün nə danışırlar.
Danışıqları isə getdikcə çox qəzəbli əhvala gəlib çıxdı, ətrafdakı adamlar da onları çaşqınlıqla dinləyirdilər. Hiss elədim ki, keşiş nəyəsə israr edir, karvansara sahibi ona yalvarır, xahiş edir. Sonda keşiş və rahiblər ayağa qalxıb getmək istəyəndə, karvansara sahibi keşişin ayaqlarına düşüb ağlamağa, uzun qara əbasının ətəyini öpməyə başladı.
Heç nə anlamasam da, hiss edirdim ki, ortada nəsə çox ağır bir məsələ var...
Nəhayət, dilmanc da qaşqabaqla mənə yaxınlaşdı, yanımda oturub susdu. Mən israr elədim ki, nə olub axı, niyə mübahisə edirlər.
Dilmanc bir müddət susandan sonra, dedi ki, təzə gələn keşiş Məryəmi Kilsə məhkəməsinə çəkib, cadugər kimi mühakimə eləmək istəyir.
Mən də özümü itirdim. Soruşdum, axı nə səbəbdən? Bəlkə nəsə cinayət olub, qızın boynunda qalıb? Ya oğurluq-filan eləyiblər? Ya karvansarada qalanlardan kimsə şikayət eləyib ondan? Axı ola bilməz? Biz on gündü burdayıq, bu qız hamıya xoş sifətlə yanaşıb, hamı onun başına dolaşır, hamıya kömək edir, heç kimlə mübahisə eləməyib. Axı niyə onu Kilsə mühakiməsinə verməlidilər?
Dilmanc ağır-ağır dedi ki, üzündəki təbəssümünə görə...
Mən qulaqlarıma inanmadım. Necə yəni təbəssümünə görə? Bu katolik keşişlərin ağlı çaşıb nədi? Dəli olublar? Təbəssümə görə adamı mühakimə edərlər? Bizdə də Məsihi var, nə qədər keşiş görmüşəm, amma belə səfeh şey dediklərini eşitməmişəm. Bu nə sərsəmlikdi?
Dilmanc izah elədi ki, bizdə Şərqdəki Məsihilik ortodoks kilsədi, bunlarla eyni deyil. Sizdəki sünni-şiə kimi fərqlər var. Bunlar katolikdi. Kilsə qanunları çox qəddardı, hamı kilsənin ittihamından qorxur. Ən çox da cadugərlikdə, şeytana nökər olmaqda adamları ittiham edib, tonqalda yandırırlar. İnkvizisiya deyilən kilsə məhkəməsi var, kimdənsə bu xüsusda şübhələnirsə, ona rəhm yoxdu. Heç kim də haman adamı müdafiə edə bilməz, yoxsa, onu da kafirlikdə, şeytana qul olmaqda ittiham edib cəza verərlər.
Dedim axı, Məryəmin cadugərliyə, şeytana qul olmağa nə dəxli var? Onun ki üzündən cənnət nuru yağır, mələk kimi varlıqdı. Güləndə elə bil ilahi nur bərq vurur.
Dilmanc dedi ki, elə keşişi də qəzəbləndirən məhz budu. Deyir ki, burda hamı qadınlar çirkindi, üzləri də, dişləri də kəsafət içindədi. Ona görə kişilərin ağlını başından çıxarda bilmirlər, amma Məryəmin təbəssümündə nəsə şeytani bir gözəllik var, kişiləri ağıldan eləyir, içində ehtiras, şəhvət oyadır, günaha batırır, Tanrı yolundan çıxardır. Bu səbəbdən, şəksiz ki, o qız cadugərdi, nəsə cadu eləyib, qara qüvvələrlə əlbir olub, bu gözəlliyi, təravəti ona şeytan verib ki, kişilərin ağlını dumanlandırsın. Yoxsa, necə olur ki, burdakıların elə gəncliyindən dişləri tökülür, heç adamın üzünə baxıb gülümsünə də bilmirlər, ağızlarını tuturlar... Fəqət, Məryəmin dişləri isə mirvari kimidi. Güləndə az qala şölə saçır. Şəksiz ki, bu elə şeytan vəsvəsəsidir. Bu gözəlliyi, bu gücü ona yalnız İblis verə bilər...
Dilmancın dediklərini dinlədikcə, az qalırdım havalanım. Ancaq nəsə deməyə söz də tapmırdım. Çünki eşitdiklərim ağlı başında olan adamın şüuruna sığışmırdı.
Dilmanc onu da dedi ki, burdakı katolik keşiş şəhərdəki böyük inkvizitoru dəvət edib. İki-üç günə, o, özü gəlib vəziyyətlə tanış olacaq, qızı dindirib həqiqəti öyrənəcək. Dindirmək də ki, kilsə məhkəməsində ancaq işgəncə verməkdən ibarətdir.
Dedim ki, elə işkəncələr altında adam hər şeyi boynuna alar. İblisin övladı olduğunu da deyər, Allaha asi olduğunu da. İşgəncə altında deyilən söz necə həqiqət kimi qəbul edilə bilər ki?!
Dilmanc dedi ki, bunların ehkamı belədi ki, əgər ilahi həqiqət sənin tərəfindədisə, işgəncə altında belə, Tanrı sənə güc verəcək, ağrı hiss eləməyəcəksən, dözəcəksən... Əgər ağrı hiss eləyirsənsə, deməli, Tanrı səninlə deyil, Şeytan nökərisən, İblisin tərəfindəsən... Hətta yeni keşiş deyib ki, burdakı adamları da kilsə məhkəməsinə çəkəcəklər ki, niyə bu vaxtacan Məryəmin cadugərliyi, şeytanla əlbir olması barədə inkvizisiyaya xəbər verməyiblər. Yəqin ki, əvvəlki qoca keşiş də şeytanın nökəri olub. Yoxsa, bu cadugərin əməllərini görüb susmazdı... Ölməsəydi, onu da mühakimə edəcəkdilər.
Xeyli müddət oturduğum yerdə qaldım. Özüm də bilmirdim nə fikirləşim. Elə qoca karvansara sahibi də deyəsən, mən haldaydı. Bayaq keşişlə danışdığı yerdə oturub başını əlləri arasına alıb fikrə getmişdi. Görünür, kilsə mühakiməsinə düşəsi olsa, qızının hansı işgəncələrlə üz-üzə qalacağını qabaqcadan təsəvvür edirdi.
Fikirləşdim ki, yox, buna yol vermək olmaz. Hərçənd mən bu yad məmləkətdə müvəqqəti qonaq idim, heç kimi də tanımırdım, fəqət, belə ədalətsizliyə dözmək də mənə məqbul deyildi. Bizim məmləkətdə belə dilrüba təbəssümü şairlər vəsf edər, şəninə nəğmələr deyərlər, bunlar fəqət, təbəssümünə görə kilsə mühakiməsinə göndərib işgəncə vermək istəyirlər. Bu nə cahillikdi?
Fikrimi dilmanca deyəndə, qəti etiraz elədi, dedi bu, onların öz işidi, nə tövr müdaxilə edə bilərik ki? Öz başımıza əngəl açarıq. Burda kilsənin, keşişlərin işinə qarışmağın axırı yaxşı qurtarmır. Bizim özümüzü də şeytan nökəri elan eləyib, tonqala atıb yandırarlar.
Əvvəlki vaxtlarımızı xatırladım, qərara gəldim ki biz tərəflərdə işimiz müşkülə düşəndə, elədiyimiz kimi, bəxşeyş təklif edim keşişə, əl çəksin qızdan.
Dilmancı götürüb getdim kilsəyə, həyətdə keşişlə qarşılaşdıq, dilmanca dedim keşişə tərcümə eləsin ki, bizdə Tanrının evi harda olur olsun müqəddəs məkandı, mən də istəyirəm sizə beş-altı dənə qiymətli Şərq xalçası bəxşeyş eləyim, istəsə, kəlisayə döşəyər, istəyər satıb dər-divarını təmir eləyər, öz işidi.
Sözüm keşişin xoşuna gəldi, fəqət, bunun əvəzində Məryəmdən əl çəkməyini istədiyimizi söyləyəndə qeyzləndi, dedi: - sizin bura gəlməyiniz də elə o qızın cadugərliyinə bir dəlildi. Burda ötəri qonaqsız, amma görün, öz şeytani cadusuyla sizin də ağlınızı necə alıbsa, beş-altı gün tanıdığınız bir adama görə, bu qədər bahalı bəxşiş təklif edirsiz. Başa düşün ki, bu gücü ona İblisin özü verib ki, insanların ağlını başından çıxartsın...
Biz etiraz eləmək istəyəndə, keşiş yunan dilmancı hədələyib, nəsə ağır sözlər deyərək, ikimizi də ordan qovdu.
Axşam karvansara sahibi üstümüzə gəlib bizi danladı ki, niyə kilsəyə getmisiz, keşiş elə bilir ki, sizi mən göndərmişəm, əlavə bizi ittiham eləyir ki, İsanın yolundan çıxmışıq, kafirlərlə rəfiq olmuşuq.
Anladım ki, keşişə bəxşeyş təklif eləməklə işləri bir az da müşkülə salmışıq. Bu müşküldən nə üsulla çıxmağı düşündüyümüz vaxt, daha bir bəd xəbər gəldi...
Otaqda qəmgin oturduğumuz vaxtda, aşağıdan ağlaşma və mübahisə səsləri eşitdim.
Dilmancla birlikdə aşağı düşəndə gördük ki, həyətdə Məryəmlə atası və bir nəfər qəribə geyimli kişi mübahisə edirlər.
Dilmanc kənardan onların mübahisəsini bir az dinləyəndən sonra, çönüb mənə dedi ki, kimsə təklif eləyib ki, şəhərdəki kilsədən inkvizitor gələnə qədər, gərək qızın dişlərini çıxardaq, ağzı o birilərin gününə düşsün, onda keşişlərin deməyə bir sözü olmayacaq. Məryəmin atasının ağlına batıb bu fikir, gedib bərbər gətirib ki, qızın qabaq dişlərini dartıb çıxartsın. Canları bu şeytani bəladan qurtarsın.
Yenə canımı vicvicə basdı. İlahi pərvərdigara, bu nə tövr cəhalətdi axı? Necə yəni dişlərini çıxartsın?
Qız ağladı, etiraz elədi, deyəsən, atasının da yazığı gəldi ona. Qızı dilə tutdu, birtəhər sakitləşdirdi, sonra bərbər qızın dişlərinə baxdı, atasıyla nəsə müzakirə elədilər, sonra bərbər çıxıb getdi.
Belə məlum oldu ki, işi sabah səhərə təyin ediblər.
Məryəm ağlaya-ağlaya evə keçdi, atası isə yenə həyətdə dilxor halda oturub fikrə getdi. Hiss olunurdu ki, çox ağır seçim qarşısındadı, qızına yazığı gəlir, amma vəziyyətdən çıxmağa da başqa yol tapa bilmir.
Biz dilmancla birlikdə otağa qalxdıq. Mən hələ də özümə gələ bilmirdim.
Həmin axşam bizə yemək gətirən olmadı. Əslinə qalsa, heç biz də yemək hayında deyildik. İkimiz də sabahkı edamı düşünürdük. Təbəssümün edamını.
Hətta əvvəllər Məryəmin gözəlliyinə bir az laqeyd olan yunan dilmanc da yaman fikirli idi, hiss eləyirdim ki hadisə ona da yaman təsir eləyib. İkimiz də düşünürdük, amma ağlımıza bir şey gəlmirdi.
Nəhayət, qəfildən üzümü dilmanca tutub dedim ki, mən o qızla evlənəcəm. Buna heç kim bir söz deyə bilməz. Sonra da onu burdan aparacam.
Dilmanc mənə baxıb gözlərini döydü, dedi ki, bəlkə razılaşmadı?
Mən də bildirdim ki, bu saat o qızın başqa xilas yolu yoxdu.
Əslində əvvəl də bu xüsusda düşünmüşdüm, fəqət, fikrimi dilə gətirməyə ehtiyat edirdim, fikirləşirdim ki, mənə nə qədər rəğbəti, sevgisi olsa da, Məryəm mənə qoşulub öz diyarını tərk eləyib yad məmləkətə getmək istəməz...
Məryəmi karvansaranın mətbəxində tapdıq. Tək oturub pəncərədən bayıra baxırdı. Bizi görəndə sanki xatırladı ki, karvansara tam boşalmayıb, iki nəfər qalıb. Tez qalxıb qızarmış gözlərini sildi, dilmancdan üzr istədi ki, səhərdən sizə yemək gətirməmişəm.
Dilmanc onu saxladı və mən təklifimi dedim.
Məryəm əvvəl deyəsən, tam anlamadı, çaşqınlıqla gah dilmanca, gah mənə baxdı.
Ona başa saldıq ki, bu saat onun başqa yolu yoxdu. Ya kilsə mühakiməsinə düşəcək, ya bərbər onu eybəcər bir hala salacaq... Onu yalnız biz xilas edə bilərik. Onsuz da burda heç kimi yoxdu, bircə atasıdı. Evliliyə razılıq verib getsin bizimlə.
Məryəm əvvəl tərəddüd elədi, hiss olunurdu ki, doğma ocağını atıb getmək fikri onu çaşqınlığa salıb. Həm də görünür, qəfil nikah təklifini məhz belə vəziyyətdə alacağını heç ağlına gətirmirdi. Vəziyyət isə həqiqətən də, çox dolaşıq idi. Vaxt da az. Elə bu axşam qərar vermək lazım idi.
Nəhayət, Məryəm bildirdi ki, hiss eləyirəm, mənə ürəkdən aşiq olmusan, fəqət, mən getsəm, atam tək qalacaq. Onun məndən başqa heç kimi yoxdu.
Qısası, atasıyla məsləhətləşməkçün vaxt istədi.
Hava qaralandan sonra otağımıza gəldi, sevinc içində bildirdi ki, atası etiraz eləmir... Amma özü bir az tərəddüd içindədi. Yad məmləkət, tanımadığı bilmədiyi ölkə...
Mən bir az özüm, bir az da dilmancın vasitəsiylə onu xeyli dilə tutdum, öz məmləkətimizin gözəlliyindən, babamın var-dövlətindən, bağ-bağçalarımızdan və ən əsas da, bizdə məmləkətdə xatunlara olan hörmət-izzətdən danışdım. Yavaş-yavaş razı salmağa başlamışdıq, hətta arada Məryəmin maraqlandığını hiss eləyirdim, üzündə xırda təbəssümlər də meydana gəlirdi, qəribə sevgi dolu baxışlarla mənə baxırdı...
Məryəmin bu əhvalından mən də xoşhallanıb, öz məmləkətimizi bir az da həvəslə tərif eləməyə başladım, bizim xatunların xoş güzəranından şövqlə danışdım... bəyan elədim ki, bizdə ev xanımının heç bir qayğısı yoxdu, heç nəyin fikrini çəkmir, əlinin altında qulluqçular, kənizlər, qul-qaravaşlar, xatunun bircə öhdəliyi odu ki, evdə bütün cisminin gözəlliyini, ruhunun istiliyini yalnız ərinə sərf eləsin, onun arxa-dayağı olsun. Ən müşkül məqamlarda da kişi öz mülkünün qapısından içəri girəndə, elə bilsin ki, dünyanın bütün əzab-əziyyətini, qovğalarını, qan-qadasını bayırda qoyub, cənnətin qapılarından içəri girir. Burda hər şey xatirindən silinəcək, ruhu rahatlanacaq, yenidən güc yığacaq, çünki xatun onun üçün evini-ocağını cənnət kimi saxlayacaq.
Məryəm söhbətimin məhz bu yerində nədənsə qaşlarını çatıb, qəribə bir ifadə ilə fikrə getdi... Xeyli düşünüb soruşdu ki, bəs evdən kənarda? Qadının yaratdığı və yaşadığı cənnət ancaq evin içində olur sizdə?
Mən də əminliklə dedim ki, əlbəttə. Başqa nə cür ola bilər ki?
O yenə fikrə getdi. Onun qaşqabağı mənə də təsir elədi, susdum, onun rəyini gözləməyə başladım. Amma dilmanc deyəsən məsələnin mahiyyətini anlamışdı, bacardıqca mənə kömək eləməyə cəhd edirdi... Məryəmə bildirdi ki, bunlarda evlər böyükdü, həyəti, bağ-bağçası olur, xanımlarçün rahatlıq çoxdu, bundan başqa dükan-bazara, toy-bayrama da gedir xanımlar, fəqət, yalnız öz ərləri ilə...
Dilmanc xeyli danışdı, fəqət, görürdüm ki, Məryəmin tərəddüdünü dəf eləyə bilmir.
Axırda Məryəm ah çəkib ağır-ağır ayağa qalxdı, qaşlarını çatıb dedi ki, yox, mən heç yerə getməyəcəm. Mən həyatımı, gözəlliyimi bir nəfərə həsr eləmək istəmirəm.
Ayaqlarım titrədi, biixtiyar soruşdum ki, axı niyə? Nə baş verdi? Niyə fikrindən döndün? Axı burda qalsan, məgər gözəlliyindən əsər-əlamət qalacaq? Dişlərini çıxardıb qoca qarıya döndərəcəklər.
Baxışlarını yerə dikən Məryəm dedi ki, gülmərəm, mən də hamı kimi olaram. Neynəmək olar. Orda əgər mənim gözəlliyimi heç kim görməyəcəksə, onlarla, yüzlərlə insan zövq almayacaqsa, nəyimə gərək o gözəllik? Bir nəfər üçün necə yaşayım?
Mən tutuldum, biixtiyar dilləndim ki, məgər hər kəs həyatda həmin o bir nəfəri axtarmırmı? Onu bütün dünyadan da üstün bilən həmin bir nəfəri? Məgər bütün dünyanı o bir nəfərin ayağının altına atmağa hazır olmurmu insan? Məgər əsl eşq-məhəbbət dəryasına baş vuranda, bütün bu məqamlar əhəmiyyətini itirmirmi?
Məryəm məni sona qədər dinlədi, fikirləşdi, nəhayət, dedi ki, mən yenə düşünməliyəm, səhərə qədər gəlib son qərarımı sizə bildirəcəm.
Və sakitcə çıxıb getdi. Qapını örtüb çıxanda yenə çönüb mənə baxdı, gülümsündü, inci dişlərinin parıltısı yenə ox kimi ruhuma sancıldı. Fəqət, bu dəfə o təbəssümün arxasında qəribə bir çıxılmazlıq vardı.
Səhərə qədər yata bilmədik. Dilmancla çox danışdıq, onun tərəddüdünün səbəbini anlamağa çalışırdım. Axı necə ola bilər? Məgər insanın həyatında heç bir əhəmiyyəti olmayan yüzlərlə insanın sənin gözəlliyinə baxıb zövq alması bu qədər vacibdi? Axı onların hamısı yad adamlardı. Məgər səni bütün dünyadan üstün tutan bir kəsin sevgisi, bütün dünyaya bərabər deyilmi?
Yunan dilmanc məni sakitləşdirirdi, fəqət, heç cür özümə gələ bilmirdim.
Səhərə yaxın dözə bilmədim, özüm təzədən gedib Məryəmlə danışmaq istədim. Fəqət, dilmanc məni saxladı. Dedi, sən israr eləməklə, onun qərarına təsir edə bilməyəcəksən. Əgər Məryəm istəsə, özü gələcək.
Gəlmədi... Səhəri dirigözlü açdıq. Gün bir az qalxandan sonra bərbər də gəldi. Pəncərəni açıb gördük ki, elə həyətdə alətlərini taxtın üstünə düzdü, Məryəm də atasıyla birlikdə gəldi. Arada bir dəfə çönüb bizim pəncərəyə baxdı, sonra yenə üzünü çevirdi.
Qıza çoxlu şərab içirtdilər ki, ağrı hiss eləməsin. Sonra da bərbər kəlbətinlə bir-bir qabaq dişlərini çıxartmağa başladı. Ağzından axan qan mərsər sinəsinə axırdı. Atası da qızın əllərini tutmuşdu, ağlayaraq nəsə danışırdı. Nə qədər şərab içmiş olsa da, ağrı hissi tam keyiməmişdi deyəsən, iniltiləri ürəyimizi deşirdi.
Bir az baxandan sonra dözə bilmədim. Biixtiyar üzümü çarpayıya sıxıb dəli kimi ağlamağa başladım.
Dünyanın ən gözəl təbəssümünü elə mənim gözlərimin qabağında qətlə yetirdilər. Öz-özümə lənət oxuyurdum ki, kaş onun rəyinə fikir verməzdim, nə yollasa onu gizlincə qaçırdardım buralardan. Fəqət, artıq iş-işdən keçmişdi. İlahi təbəssüm qətlə yetirilmişdi. Cənnət təbəssümü "məqtul təbəssüm" olmuşdu.
*
O vaqeədən illər keçdi. Fəqət, mən hələ də Məryəmin son dəfə otağımızdan çıxarkən, çönüb mənə bəxş elədiyi son təbəssümü unuda bilmirəm. Gecələr yuxuma girir, gündüzlər gözümün qabağında donub qalır. O təbəssümü son dəfə görən mən oldum. Amma çifayda. Xilas edə bilmədim.
İllər keçdi. Ancaq Məryəmin qərarını heç vaxt anlamadım. Çünki mən onlar kimi deyildim. Mən başqa cür idim. Həmişə də başqa cür olacam.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(13.02.2025)
UĞUR QAZANDIRAN KİTABLAR - Riçard Brenson, «Çılpaq biznes»
Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Bu gün sizlərə növbəti şəxsi inkişaf kitabı barədə danışacağam. Əksər reytinq sıralamalarında yer alan «bizneçdə və peşəkar fəaliyyətdə uğur qazanmaq» mövzusunda ən populyar motivasiya bestsellerləri arasında ilk 10-luqda yer alıbdır bu kitab.
Riçard Brenson. «Çılpaq biznes»
Tanınmış ingilis biznesmeni, Virgin kompaniyasının sahibi Ser titullu Riçard Brensonun bu kitabı öz biznesinin yaranma tarixinə və onun idarə olunması xüsusiyyətlərinə həsr olunub.
Burada uğura gedən yol hər bir səhvlərlə, nöqsanlarla birgə göstərilib. Kitabın ən dəyərli məziyyəti isə odur ki, o, Ser Riçardın gündəlikləri əsasında yaranıb. Müəllif gündəliklərini necə var, o cür də, bəzək-düzəksiz və ixtisarsız kitab halına gətirərək molyonların ixtiyarına buraxıb. Onun kitabdakı qiymətli sitatları isə beyinlərə çox rahat həkk olunur.
- Ehtiyatlı olmaq vacibdir, amma astagəl olmaq təhlükəlidir.
- Hər şeyi mürəkkəbləşdirmək cəhdi sizin düşməninizdir. Mürəkkəb bir situasiya yaratmağı hamı bacarır. Amma sadə bir şey etmək çox çətindir.
- Ən nəhəng brend olmaq cəhdi mənasızdır. Daha vacibi ən hörmətedilən brend olmaqdır.
- Pul müvəffəqiyyətin pis göstəricisidir. Ondan pisi yalnız şöhrətdir.
- Əsl liderlik keyfiyyəti odur ki, rahat və aydın şəkildə izah edə biləsən ki, nə səbəbə bu və ya digər qərarı qəbul etmisən.
- Bir dəfə sizi tapmış uğur bütün ömrünüz boyu sizi yemləyə bilməz.
- Mənəviyyat – biznesdə heç də boş səda deyil. Onda bütün əsas mənalar var.
- Mənim can atdığım ən vacib şey kiməsə verdiyim sözün üstündə dura bilməyimdir.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(13.02.2025)