İlhamə Məhəmmədqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Sumqayıt təmsilçisi

 

Ədəbiyyatımızın aşıq poeziyası ruhunu müasir düşüncə ilə yoğuran tanınmış şair İbrahim İlyaslının yeni kitabı – “Salam sahibi Haqqdı...” işıq üzü görüb.

Kitab, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin layihəsi çərçivəsində nəşr olunub.

 

Layihənin rəhbəri – şair və ədəbiyyat təşkilatçısı Xəyal Rza, redaktoru – tanınmış söz adamı Xaqani Qayıblı, ön sözün müəllifi – ədəbi-tənqidi baxışı ilə seçilən Rüstəm Kamal, məsləhətçi – söz xiridarı Qorxmaz Tofiqoğlu, nəşrə hazırlayan isə Həmid Ormanlıdır.

Bu nəfis topluda İbrahim İlyaslının əvvəlki kitablarından seçmələr və son illər ərzində qələmə aldığı divani, təcnis, qoşma, gəraylı, qıfılbənd, müxəmməs kimi klassik janrlarda yazılmış poetik nümunələr yer alır. Əsərlər həm məzmun, həm də forma baxımından aşıq poeziyasına sədaqətlə yanaşı, şairin özünəməxsus dünyagörüşünün və söz dünyasının da zənginliyini əks etdirir.

Xüsusi olaraq qeyd etmək yerinə düşər ki, bu şeirlərin bir çoxu artıq çağdaş aşıqlarımızın ifasında sazda səslənir – bu da kitabın təkcə ədəbiyyat yox, musiqi mühitində də necə rezonans doğurduğunu göstərir.

Şair bu kitabı aşıq poeziyasının vurğunu və söz sərrafı olan atası – Musa müəllimin əziz xatirəsinə ithaf edib. Bu fakt təkcə kitabın emosional yükünü deyil, müəllifin ruhla, nəsillə, sözlə qurduğu mənəvi bağları da dərinləşdirir.

“Salam sahibi Haqqdı...” – deyir şair. Bu sözlə oxucusunu Haqqa, səmimiyyətə, saf niyyətə səsləyir.

İnanırıq ki, sözə salam verən bu əsər, tezliklə öz layiqli yerini tapacaq və ədəbiyyatsevərlərin qəlbində xüsusi məqamda dayanacaq, müəllifə bol oxucu rəğbəti qazandıracaqdır.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.07.2025)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Olduqca inadkar adamdır. Məqsədinə nail olanadək yorulmadan çalışır. Dürüstlük və etibarlılıq onun üçün çox vacibdir. Fədakarlıq alın yazısıdır. Haqsızlıqla qarşılaşanda tərəddüd etmədən mübarizəyə atılır. Dostluqda etibarlıdır, dostlarına sonadək sadiq qalır. Ədalət onun üçün çox önəmlidir. Planlı və nizamlı şəkildə hərəkət etməyi xoşlayır. Yaxşı intuisiyası var, hadisələri əvvəlcədən hiss edə bilir. Azadlıq aşiqidir, məhdudiyyətə nifrət edir. İnsanları sevən, lakin tünlükdən qaçan adamdır. Sülh və əminamanlıq onun ən böyük istəyidir. Çox ciddi və düşüncəli olduğu üçün öz üzərinə məsuliyyət götürməkdən çəkinmir. Bir az dərvişliyi də var- dünyanı yaşamaq üçün ideal yer hesab etmir və adətən tək qalmağa üstünlük verir. Bir sözlə, onu insanlara sevdirən ədalətli və vicdanlı olmasıdır. Analitik idraka malik olduğuna görə, nəyisə sınaqdan keçirmədən qərar vermir. Onun üçün kəmiyyət yox, keyfiyyət daha üstündür. Lazımsız yerlərə pul xərcləmir, israfçılıqdan çəkinir...

 

Deyir ki:- “Teatr hər zaman olub. Əvvəl də var idi, bu gün də var. Teatr ayrı-ayrılıqda bir prosesdir, haqqında danışarkən onu əsasən iki mərhələyə, sovet və müstəqillik mərhələsinə bölmək lazımdır. Təbii ki, bu dövrlərdə teatrın uğurlu, uğursuz vaxtları da olub. Məsələn, SSRİ dövründə böyük bir imperiyada Azərbaycan teatrı, Azərbaycan aktyorları çox böyük işlər görüblər, çox yüksək sənət əsərləri göstəriblər. Bu dövrdə çox böyük sənətkarlar yetişib. Müstəqillik dövrünə gəldikdə isə, ilk vaxtlar bütün sahələrdə olduğu kimi, teatrda da bir durğunluq yaşandı. Bu, hamı üçün gözlənilməz idi. İctimai formasiya dəyişirdi. Nəyin necə olacağını bilmirdik. Amma indi bütün bu proseslər öz yoluna düşüb və necə deyərlər, hər şey yaxşılığa doğru gedir. Öz fikirlərimi təsdiqləmək üçün təkcə bir faktı demək istəyirəm. Bu il biz Azərbaycanda ilk dəfə müstəqil teatrların festivalını keçirdik. Səmimi deyim ki, mənim də xəbərim yox idi, biz festival keçirəndə gördük ki, Bakıda 20-yə yaxın müstəqil teatr var. Bu çox gözəl göstəricidir, buna sevinmək lazımdır. Əlbəttə, bu teatrların çoxunun müstəqil binası yoxdur, stabil heyəti yoxdur, bir çox problemləri var. Amma bu yeni formalaşan məsələdir. Getdikcə daha da yaxşılaşacaq. Qeyd edim ki, Bakıda hər zaman teatr və teatrı sevən insanlar olub. Əgər biz yaşda aktyorlar hələ teatrdan bezib getməyibsə, deməli, hər şey yaxşıdır.”

 

Söhbət prezidentin fərdi təqaüdçüsü, xalq artisti Vidadi Həsənovdan gedir. O, 1958-ci ilin iyulun 16-da Gəncədə anadan olub. Orta təhsilini orada başa vurub. 1979-cu ildə hərbi xidməti başa vurduqdan sonra Cəfər Cabbarlı adına Gəncə dövlət dram teatrında fəaliyyətə başlayıb. Daha sonra Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və incəsənət İnstitutunda dram və kino aktyoru ixtisasına yiyələnib. 1986-cı ildən həmin elm məbədində müəllim kimi çalışır. "Estrada rejissoru" kafedrasının dosentidir. Eyni zamanda "Media Company"-nin nəzdində yaradılmış "M. Teatr Production"un bədii rəhbəridir. 2008-ci ildə "Şair olmaq istəmirəm" adlı şeirlər kitabı işıq üzü görüb. Avropa kinematoqrafçılar Assosasiyasının xətii ilə Tibilisidə və eləcə də Moskvada ssenaristlər kursunu keçərək, beynəlxalq sertifikatlar alıb...

 

“Bəlkə də, bir az bəsit müqayisə olacaq, ancaq yenə də deyim. İnsan ac olanda yemək istəyir. Ac olmayanda yeməyə ehtiyac duymur. Teatr da insanın digər ehtiyacları kimidir. Adam var ki, özündə teatra getmək ehtiyacı duyur, adam da var ki, onun üçün teatrın varlığının və ya yoxluğunun elə bir əhəmiyyəti yoxdur. Sən nə qədər təbliğat aparsan da, izah etməyə çalışsan da- "mənə teatr lazım deyil", deyəcək. Bu, normal haldır. "Bizim insanlar niyə teatra getmirlər?" sualı ritorikdir. Bu sualın cavabı yoxdur. Heç kəs bu suala cavab verə bilməz. Getmək istəyən teatra gedəcək, getmək istməyən də getməyəcək.”- söyləyir…

 

Bir sıra əsərlərin səhnələşdirilməsində rejissorluq edib. Eləcə də tetrda və iyirmi beşə yaxın filmdə aktyor kimi müxtəlif obrazları canlandırıb...

 

Deyir ki:- “İndi bir çox insanlar ancaq nostalji hisslərlə yaşayırlar, müasir filmlərə baxmadan, müqayisə aparırlar. Mən bir neçə festivalda iştirak etmişəm. Həmin festivallarda Azərbaycanın yeni filmləri nümayiş olunub. O filmlər haqqında orada yüksək fikirlər deyilib. Hətta, Kazan festivalında bir çox peşəkar adamlar, böyük mütəxəssislər bu filmlər barədə çox yüksək fikirlər səsləndiriblər. Mən şəxsən bunun şahidi olmuşam və o fikirləri sosial şəbəkələrdə paylaşmışam. Belə olan halda indi belə filmlərin pislənməsilə bağlı fikirlərlə necə razılaşmaq olar? Gəlin, "Bəyin oğurlanması" filmini misal göstərək. Aktyorlar da, rejissorlar da, kinoşünaslar da qeyd edirlər ki, öz bədii dəyərinə görə bu film o qədər də yüksək film deyıl. Daha çox regional filmdir. Düzdür, orada deyilən hər söz insanların dilindədir, orada deyilən hər söz zərbi-məsələ çevrilib. Amma bu film bədii dəyər baxımından zəif filmdir. Sən onu götürüb Azərbaycandan hansısa festivala aparsan, heç onu müsabiqəyə də salmazlar. Ancaq uşaqdan-böyüyə hamı o filmi sevir. "Əhməd haradadır" filmini sevməyən var? Ancaq ona kateqoriya veriləndə ən aşağ kateqoriya verilmişdi. Amma bizim elə mürəkkəb, elə qəliz filmlərimiz var ki, onlar uğur qazanıblar. Ola bilər ki, o filmlər Azərbaycanda göstərilər və bəyənilməz. Ancaq bu, o demək deyil ki, həmin filmlər uğurlu deyil. Bu baxımdan Azərbaycanda kino prosesi çox uğurlu gedir. Hər sahənin çatışmayan cəhətləri olduğu kimi bu sahənin də çatışmayan cəhətləri var. Əsas məsələ də maddi məsələdir. Bu məsələ həll olunsa, biz daha yaxşı filmlər çəkə bilərik.”

 

Bəli, xalq artisti kino sənayesindəki problemləri görür və çox narahatdır. Haqlı iradları var: “Bizdə bu qədər tarixi filmlər çəkilib. Hansından razı qalmısınız? Ona görə tarixi seriallar çəkilməsə yaxşıdır. O cür serialları çəkmək asan məsələ deyil. Paltardakı detallar, sifət cizgiləri, təbiət mənzərələri və sair çox dəqiq olmalıdır. Buna isə külli miqdarda vəsait lazımdır. Türkiyə seriallarına baxın, demək olar ki, dünya teleməkanını zəbt ediblər. Elə bir ölkə yoxdur ki, orada türk serialları nümayiş etdirilməsin. Təbii ki, o səviyyəyə gəlib çatmaq üçün peşəkarlıqla yanaşı, maddi vəsait də əsasdır. Məsələn, bəzi deputatlarımız müəyyən məsələlərin həllində dünya təcrübəsini misal gətirirlər. Eyni şəkildə kinomuzun, teatrımızın problemlərini də dünya təcrübəsinə uyğun həll etmək olar. Çünki hər şeyi dövlətdən gözləmək olmaz. Ən azı ona görə ki, bu gün bizim bərpasını gözləyən Qarabağımız var. Düzdür, hər sahədə olduğu kimi, bu sahədə də müsbət yanaşmalar var. Ancaq nə edəsən ki, hələ də nəticə o deyıl.”- deyib köks ötürür...

 

Ümumiyyətlə, Vidadi Həsənov zəhmətkeş adamdır. Necə deyərlər, arı kimi səhərdən axşamadək çalışır. İnanır ki, Azərbaycan kinosunun ən böyük uğurları hələ qabaqdadır...

 

İyulun 16-sı haqqında danışdığım xalq artistinin 67 yaşı tamam olur. Onu bu münasibətlə təbrik edir, möhkəm can sağlığı arzulayırıq...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.07.2025)

 

 

Murad Vəlixanov, "Ədəbiyyat və İncəsənət"

 

Hardasa oxumuşdum ki, qədim inanclara görə "işıqlı yolun başlanğıcında şeir 

söyləmək kimi bir sirr var...” Bu sirrin açılması üçün bütün varlığını- içindəki 

amansız mübarizələrlə bərabər şəkildə ortaya qoymalısan. Bunu bacarsan, yəqin 

etmək olar ki, azadlığına da qovuşa bilərsən...

Bu yazını niyə belə başlamağımın çox sadə bir izahı var:

"Bəli, mən yenə də sehirli bir kitabın ahuşundayam və mənə elə gəlir ki, hələ bir

 müddət bu sehirli kitabın təsirindən çıxa bilməyəcəm... Ona görə yox ki, başqa 

sehirlərin gücü yoxdu, ona görə ki bu kitabın sehrində "mən”in axtarışı var, irfani 

yol var... 

İnsan yaranışdanmı darıxmağa məhkumdur? Yoxsa, insan ömrünün müəyyən 

vaxtlarında belə olur?! Bəlkə, darıxmaq bizim ruhumuzun bir hissəsidir... insan

darıxmağın ruhunu daha böyük mənada əxz edir. Bu darıxmaq fiziki yox, ruhani 

darıxmaqdı. Bu darıxmaq göydə məqam tutmuş bir sufi darıxmağıdır...

Varlıq anlayışının alt qatlarında yoxluğun işarəsi var. İnsan

oğlu burada bütövləşmiş ruhun cizgilərini, konturlarını cızır... Ayrı-

ayrılıqda iki sevənin varlığı bütövləşmədiyi kimi, birlikdə olanda da parçalana 

bilmir...

"Biz” sözünün mahiyyətini bütöv, yəni kamil düşüncə baxımından işlədən insan

adlanan varlıq bu üç hərfli sözün mənasını özünəməxsus şəkildə bildirir...

Yerlə göy arasında çırpınan ruhun azadlığa ehtiyacı olduğu kimi, sevənin sevdiyinə

 qovuşmasına da bir o qədər istəyi, arzusu var. Ancaq bu sevgidə ünvana çatmaq 

üçün çox əzablar çəkməlisən, çox sınaqlardan keçməlisən... Ən sonda bu sınağın 

nəticələri aşiqin gələcək taleyini müəyyən edir. Şair sevginin əzablı yollarının 

varlığını labüd hesab edir. Belə ki, əziyyətin verdiyi güc, sevginin müdafiəsini 

artırır, onun saflığını qoruyur və ömrünü uzadır... Şamil Sadiqin şeirlərinin birində

belə bir misra oxumuşdum.

"Mən yer olum, sənsə göy” bu qovuşmanın müqəddəsliyi və paklığı ilə

əlaqələndirilir... hər bir mövzunun və

kitabın sehir dolu qüvvəsi oxucunu özünə maqnit kimi çəkir. Pafosdan uzaq, sadə 

və səmimi şəkildə hisslərin ötürüldüyü kitabda müəllifin yaşını müəyyən etmək 

olmur. O həm gənc bir aşiq hissləri ilə, həm də müdrikləşmiş və əzab çəkmiş 

dərviş libasında görünür.

Bu da oxucunun ruhunu oxşayır, onu yormur, əksinə mənəvi dünyasına dinclik 

gətirir... 

Bütün ağrıların əvvəli, bütün əzabların sonu özünə qayıdışdadır... Özünü tapmaq 

və özünü görmək yeni bir mərhələyə qədəm qoymaqdır. İnsan

əslində özünü aradıqca bir çox məqamlarla tanış olur, özünü axtardıqca həm də 

özünü itirir... Ocaq əslində "həyat eşqi” deməkdir, müəllif həyat eşqinin sönməkdə 

olan işartısını görməklə yeni bir "ocağı” yandırmış olur, yenidən həyata başlamaq,

 həyat eşqinə köklənməyə can atır...  

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.07.2025)

 

Zəhra Allahverdiyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Həyatın gözəlliyi bəzən heç gözləmədiyimiz anda, heç kimin görmədiyi bir yuvada gizlənir...

 

Yayın əvvəlində həyətimizin bir küncündə qəribə bir hərəkətlilik başladı. Qaranquşlar gəlib-gedir, evin eyvanında, damın alt hissəsində yer ölçür, nəsə axtarırdılar. Amma ən qəribəsi, hər səhər iki cüt qaranquş gəlib pəncərə dəmirinə qonur, evi səssizcə izləyirdi. Elə bil, bir növ, məşvərət aparırdılar. Gözlərində həm maraq vardı, həm də ehtiyat.

 

Bir gün sakitcə atamla həyətə baxırdıq. Mən pıçıltı ilə dedim:

— Ata, bax... quşlar bizə baxır. Elə bil qərar verə bilmirlər...

Atam gülümsəyib cavab verdi:

— Yəqin yoxlayırlar... Görürlər ki, bu evdə mərhəmət var, təhlükə yox. Bəlkə də bilirlər, biz onların dilindən anlayırıq.

Halbuki qaranquşlar öz yuvalarını özləri tikməyə alışmış quşlardandır. Onlar yuvanı ağızlarının suyu ilə palçıqdan yapışdırır, hər çöpü sanki ürəkləri ilə seçirlər. Biz deyirdik:

— Gəlməz axı... Qaranquş özgənin yuvasında yaşamaz. Öz zəhmətinə bağlıdır...

Amma səhəri gün gəldi. Sanki təşəkkür edirmiş kimi sakitcə qondu düz bizim düzəltdiyimiz yuvaya. Elə bir baxdı ki... o baxışda min söz vardı, min minnətdarlıq...

— Qaldı burda... – deyə sevincimdən pıçıltıyla dedim.

Atam asta dilləndi:

— İnsan da bəzən öz evini tikə bilməyəndə bir çiyin axtarır, bir mərhəmətli qapı... Quş da elədi, qızım.

 

Az sonra üç balaca yumurta göründü. Günlər keçdi. Səs-səsə, cikkiltiyə büründü həyətimiz. Balaları böyüdü, qanad açdılar, artıq yuvaya yığışmırdılar. Uçurdular, amma yuvanın üstündən keçərkən yenə də aşağı baxırdılar. Elə bil deyirdilər:

— Biz burda böyüdük... burda sevgi vardı.

Amma bu gün başqa bir səssiz fəlakətə şahid olduq. Evin arxasında iki alabaxta — yəqin bülbül ya da başqa bir sevimli quş növü — yuva qurmaq istəyib. Amma bacarmayıblar. Cəmi 3-4 kol, yuvaya oxşamayan bir toxunuş... üstəlik iki yumurta da yerə düşüb qırılıb. Biz yaxınlaşanda ikisi də barının üstündə oturub, başlarını bədənlərinə sıxıb, səssizcə baxırdılar. Amma o baxış... o baxış hiss dolu, məyus, sual dolu idi.

— Ata, yumurtaları qırılıb...

Sözlər boğazımda düyünləndi. Sanki o kiçik səsdə kədərimin bütün çəkisi vardı.

Atam dərindən nəfəs aldı, sakitcə dedi:

— Onlar da analardır... İndi bu susqunluğun adı var – "itki"... Bizim danışa bilmədiyimiz dildə susurlar indi.

Heç bir söz demədən atam materialları yığdı, onların da yuvasını tikdi. Yumşaq, qoruyucu bir künc düzəltdi. Quşlar bir müddət uzaqdan baxdı... sonra biri yaxınlaşıb yuvaya girdi. Elə bil ürəklərindəki qorxunu yenmişdilər.

Mən asta dilləndim:

— Ata... sən bu quşlara ev yox, ürək tikirsən...

Atamın səsi titrədi:

— Evi tikmək asandır, qızım... Amma etibar qazandığın üçün bir canlı sənə yuvanı əmanət edirsə, bax, o böyük məsuliyyətdi.

İndi deyirəm ki, bəlkə bu quşlar artistlik edirlər... ya da... bəlkə çox gözəl bilirlər hansı evin yiyəsi ürəyi ilə tikir hər küncünü. Bəlkə də insanları quşlardan öyrənmək lazımdır. Onlar heç danışmadan da seçirlər: harada sevgi var, harada yox...

 

 Qaranquş və Alabaxta haqqında faktlar:

 

Qaranquşlar ildə iki dəfə köç edirlər. Baharda doğma yurdlarına dönürlər və eyni yuvanı taparlarsa, onu yenidən istifadə edirlər. Bu sadiqlik heyrətamizdir.

 

Yuva tikərkən öz ağız suyundan palçıqla sement kimi istifadə edirlər. Bəzən 1000-dən çox çöp və palçıq parçası daşıyırlar bir yuvaya.

 

Quşlar insanların davranışını müşahidə edir. Əgər bir evin ətrafında səssizlik, şəfqət və təhlükəsizlik hiss edirlərsə, o evin yaxınlığında yuva qururlar.

 

Alabaxtalar (bülbüllər) duyğusal reaksiyaları ilə tanınır. Yumurtalarının qırılması və ya yuvanın dağılması halında bəzən günlərlə eyni yerdə qalırlar.

 

Və bəlkə də... bir gün biz də insanlar arasında quş kimi baxan gözlər axtaracağıq. Susaraq anlayan, qoruyan, yuva quran gözlər...

Çünki hər kəsin həyatında bir gün uçub gedən, amma dönəndə də həmişə yerini tapan bir yuvası olmalıdır.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.07.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

SSRİ dönəmində Azərbaycanda ən popular mahnılardan biri idi, “Kəpənək”. Saşı-saqqalı qar kimi ağ bir babanın belə bir mahnı oxuması kənar şəxs üçün qəribə gələ bilərdi. Amma azərbaycanlılar zatən bu ifanı və mahnını sevirdilər.

Oxuyur Azərbaycan Respublikasının xalq artisti Mirzə Babayev. “Kəpənək”!

 

Sorağını gül-çiçəkdən alınca mən,

Gördüm yoxsan.

Qaçdım sənin dalınca mən,

Gördüm yoxsan…

 

Oxuyurdu və səhnədə qaçmaq jesti göstərir, ifanı daha da hərəkətli edir, daha çox sevdirirdi…

Azərbaycan estrada musiqisinin banilərindən biri Mirzə Babayev 1913-cü il iyul ayının 16-da Bakı şəhərinin Maştağa kəndində dünyaya gəlib. Böyük səhnəyə çıxandan əvvəl, 1932-ci ildə təhsil aldığı Sənaye İnstitutunda, indiki AZİ-də, çıxış edib.

Sənaye İnstitutunu bitirəndən sonra Əzimzadə adına Rəssamlıq Məktəbinə daxil olub. Musiqi ilə ciddi məşğul olmağa başlamazdan əvvəl, həm memar kimi, həm də rəssam kimi çalışıb. Müharibədən qayıdandan sonra (Yeri gəlmişkən, müharibə vaxtı Mirzə Babayev Rostovda döyüşüb. Leytenant rütbəsi alıb, 4–5 medalla qayıdıb.) "Vətən" kinoteatrı, Gəncədə, Ağdamda bir neçə inzibati bina onun layihəsi üzrə tikilib. Nizami muzeyinin zallarının tərtibatında da iştirak edib.

 

Bakıda və Azərbaycanın digər şəhərlərində olan bir çox binaların və muzeylərin layihə müəllifidir. 1948-ci ildə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasına, məşhur müğənni Bülbülün sinfinə daxil olub. Hətta Bülbül istəyib ki, onu opera müğənnisi kimi hazırlasın, lakin Azərbaycan Respublikasının Xalq artisti Tofiq Quliyevin dediyinə görə, onun səsi estrada mahnılarının ifası üçün daha uyğun bilinib. Tofiq Quliyevin Daxili İşlər Nazirliyinin nəzdində yaratdığı caz orkestrində də çıxış edib.

40-dan artıq filmdə rol alıb. Özü də təkcə Azərbaycanda yox, Odessa, Daşkənd, Aşqabad kinostudiyalarında istehsal olunan filmlərdə də iştirak edib. Mirzə Babayev Azərbaycanda estrada janrının banisi olmaqdan başqa, həm də şanson üslubunda oxuyan, demək olar ki, yeganə müğənni olub.

İndi də belə müğənnilər yox dərəcəsindədir. O vaxtın şanson ifaçıları məhəbbət mövzusunda olan, lirik məzmunlu şanson mahnılar oxuyublar. Tofiq Quliyevlə Emin Sabitoğlu məxsusi Mirzə Babayev üçün şanson mahnıları yazıblar. Oqtay Rəcəbovla Vasif Adıgözəlov isə o cür yazmasalar da, onların da mahnıları Babayevin ifasında şanson mahnılara çevrilib.

 

İfa etdiyi məşhur mahnılar:

- Limanlar

- Saçlarına gül düzüm

- Uzaq yaşıl ada

- Kəpənək

- Bir axşam

- Dayan, zaman

- Gəlmədi

- Kimlər gəldi, kimlər getdi

- Möcüzələr adası

- Naxçıvanım

- Çiçək kimi

- Tanqo

- Axı niyə danırsan?

- Pəncərəmə qondu çiçək

- İndi günah nə səndədir, nə məndə

- Düşürsən yadıma

- Könlüm sənindir

 

Filmoqrafiya

1. Alma almaya bənzər

2. Aygün

3. Ayrılıq bir dənizmiş…

4. Bağ mövsümü

5. Bəyin oğurlanması

6. De ki, məni sevirsən!

7. Dəli Kür

8. Dərviş Parisi partladır

9. Əzablı yollar

 

Uzun illər Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasında çalışıb. "Azərbaycan SSR əməkdar artisti", "Azərbaycan Respublikasının xalq artisti" fəxri adlarına layiq görülüb, iki dəfə "Humay" mükafatı laureatı, prezident təqaüdçüsü olub.

O, 2003-cü il yanvarın 13-də, 89 yaşında dünyasını dəyişib.

Allah rəhmət eləsin!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.07.2025)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində sizlər əardıcıl gənc şairlərin şeirləri təqdim edilir. Bu gün RƏvan Cavidin şeirləri ilə tanış olacaqsınız.

 

 

Rəvan Həsənəliyev 1998-ci il yanvarın 19-da Goranboy rayonunun Səfikürd kəndində anadan olub. Tekirdağ Namık Kemal Universitetində Sosial politologiya və iqtisadiyyat ixtisası üzrə təhsil alır. "7", "Mavi boyalı ev" şeirlər kitabı, "Absürt menü" esselər kitabı (Türkiyə türkcəsində) və "Gecəni axtaranlar" adlı roman və hekayələrdən ibarət nəsr kitabı çap olunub.

 

 

AĞ QOÇ, QARA QOÇ

 

Bir cüt simurq lələyi yandır, tulla ocağa,

Ürəyində arzu tut, gəlsin ağ qoç, qara qoç.

Dünən üzü küləyə, bu gün üzü sazağa,

Bitmir səndəki inad: yarı oğlaq, yarı qoç.

 

İşin yoxdu, tərpətmə nəzarətli o qulu,

Yerusəlimə gedir, boğçası kəfən dolu.

Allah bir də yazmasın belə bəxtə bu yolu,

Qurtarginən davanı, bir az ağla, zarı, qoç.

 

Ağlar qaldı qıraqda Mədinəsi, Məkkəsi,

Yerə-göyə sığmadı Süleymanın hikkəsi,

Gördü yenə bilmədi, uduzanda şəkk kəsir,

Fironun güvəndiyi səltənətdi, o da borc.

 

Kimdən gəldin, kimədi bu yolun, bu cığırın?

Hansı haqqı səndədi bu yazığın, fağırın?

Yerdəki nabələddi, göydən adam çağırın,

Desin, nədi bu ömür – əvvəli puç, sonu puç.

 

 

***

 

Açıq qalan qapılar ürküdür içimdəki

Əli, qolu bağlanmış qaşqabaqlı məhbusu.

Açıq qalan pəncərə, açıq qalan işıqlar:

Azadlığın qurduğu bu oyun, bu bic pusu.

 

Sən də ağzını açma,

Səsindəki soyuqluq üşüdür duyğuları,

Azadlıq qorxusudu,

Mən tez vərdiş edirəm bu qərib qayğılara.

 

Yarımçıq siqaretin narahat qoxusunda

Divarlara sinirmiş yalqızlığın qorxusu.

Divarlar necə ölür, indi bir mən bilirəm,

Bir də müharibənin o evsiz uşaqları,

İndi dustaqdır çoxu, divarları havayı.

 

 

***

 

Neçə üsyan bayrağı asmalısan damlardan?

Neçə devrim təmizlər,

ayağın altındakı bu mavi zibilliyi?

– səmalara sinməmiş bu qədər insan iyi.

 

Nəyin sevdalısısan?!

Bu günəş, bu da torpaq,

dənizə nəğmə qoşan bir cüt bəyaz qağayı,

bu maşın, bu da asfalt,

bunun da adı həyat: pəncəsi qanlı ayı.

 

Neçə şeir sağaldar içindəki yaranı?

Neçə liman bəs edər küsdüyün gəmilərə?

Neçə mavi bant ataq sapsarı zəmilərə?

 

Gecəyə günəş asdım, sönməz bir ömür boyu,

Həsrətin yol saldığı bu nankor şəhərlərdə

tək qalmayasan deyə,

gözündə yaş olmuşam,

azsan, ağla,

qorxsan, ağla,

darıxsan, ağla...

 

 

NEY ÜFÜRMƏDƏN...

Salam Sarvana Şərq sualları

 

Soruşun, neçə il axtarıb aşiq

quyudan qeyb olan yaşsız qocanı?

Biz hansı dənizin ləpədöyəni,

hansı çöldə yanan közsüz ocağıq?

 

Soruşun, Şəmsini tapdımı Rumi?

Kərbəla içdimi Hüseynin qanın?

İsa qovuşdumu bəs atasına?

Musa tapmadımı qutsal olanı?

 

Məcnuna Leylini vəd edən yolun

sonunda nə vardı, bilinmədimi?

Min ildir axtarıb tapammadılar

Kərəmi yandıran o sarı simi.

 

Hansı bomba idi, yaxıb kül etdi

şərqin uzağında sakuraları?

Neçə əli kəsib Xəzərə atdı

Yoldaş Stalinin dil şuraları?

 

 

Soruşun, kim idi edam günündə

öz xalqına baxıb köksü odlanan?

Otuz yaşlı məğrur, əyilməz əzmi

edam səhbasında dəyərsiz qılan.

 

Kim idi göylərə yol çəkən adam,

niyə yandırmışdı yazdıqlarını?

O hansı dəliydi, baxıb gülürdü

sırayla məftildən asdıqlarına?

 

Kim idi sübh vaxtı minarədəki,

niyə kəsilmişdi büllur avazı?

Hansı uşaqlıqdı, mərmi altında

hələ də gözləyir ətirli yazı?

 

 

N dairəsi

 

Sən də mənim kimi yadına salma,

hansı küçə idi bizi ayıran?!

neçə il təqvimə baxa bilmədim,

neçə ildi həmin günü sayıram,

neçə ildi güllər fidan qalıbdır,

neçə ildir açmır yaz bənövşəsi,

bu necə kədərdi, rüsvay elədi

içdiyim qəhərin sərxoş nəşəsi.

Bu necə yol idi, tozu-torpağı

hələ də üstümə sinmiş kimidir,

hansı xəyanətin yıxmışdı məni,

qürurum təzəcə dinmiş kimidir,

hansı acizliyin köləsi idim,

kim idi başımın üstündə cəllad?

Mən niyə inandım, hələ bilmirəm,

mən ki tanıyırdım günahları adbaad,

çox da fikirləşmə, gözümün nuru,

mənim sahilimdə mirvari çoxdur,

qaç, qurtar özünü qəmin əlindən,

neçə gözəl gördüm, qəmə yoluxdu:

saçları tiftikləndi, üzləri soldu,

gözləri qəm çanağı, səsləri bərbad.

Nəbadə, yadına salma ayrılığı!

 

 

ÖLÜM ÜÇÜN

 

Ölümdü də,

gələr ömrün bir cığalbaz yazında

yaşıl otlar üstündə

burnumuzda yonca qoxusu

gözlərimizdə günorta yuxusu.

Ölümdü də,

gələr yayın ortasında

qorabişirən istidə:

sahil, dəniz, soyuq pivə...

Ölüm də bunlar kimi bir meyxoş hissdi də.

 

Gələr ən səmimi payızda,

təzədən aşiq olub

bir qızın ətrinə aldandığımız noyabrda,

ayaqlarımız xəzəlləri əzdikcə

ömrümüz əzə bilməyəndə əcəli

bir şeir də yadigar qoyarıq kağızda,

içində ölüm sözü keçən bütün surələr

yarımçıq qalar ağzımızda.

 

Ölümdü də,

gələr bir qış gecəsi,

sobabımızın buxarı təzəcə səngiyəndə,

belimiz torpağa əyiləndə –

insan nə gözəl sualdır qocalanda

"Bu hansı yoldur?" cümləsinə.

 

Ölümdü də

ya iyirmi beşdə, ya əllidə,

guya fərqi nə?

Ya yaşıl otlar üstündə,

ya da isti yorğan-döşəkdə,

guya fərqi nə?

 

yollardı da, hərəsi bir səmtdən gəlir,

eyni səmtə çıxmaq üçün,

soyuq dodaqlarımız hərəkətsiz,

gözlərimiz dolu hüzn.

 

 

QALATA

 

Yenə bir ulduz uçdu

sənin məmləkətindən mənim məmləkətimə,

yenə birinin ovuclarında yetim qaldı arzusu,

yenə ömür dediyin yalnızlığa məhkumdur.

 

Sənin yolunu sevdim, nə qədərmiş yolçusu...

ən böyük yalanımı da sənə söylədim,

mən saf sevgilərin qədər ovçusu.

Mərmərəyə axıtdım bütün göz yaşlarını,

yumruğum havada ağlaya bilmərəm,

amma içimdə sancı, içimdə bir ağrı var,

bizim davamızın neçə ildir bağrı qan.

Dostlarımı itirdim yalan pərvazlarında,

gözlərində dinməyən həqiqətin məşəli

söndü Promoteyin əlində.

Rum qızı, hardan tapdın bu yıxılmaz əzmini?

Mənə də öyrət, neçə güllə öldürər bu üsyankar ruhunu?

 

Güllə səsləri, qırılan şüşələr, polis siqnalı...

Mən Qalataya baxıram qolların arasından,

şəhər səma edir,

şəhər sanki səmazən.

 

 

***

 

yalanının xiffəti gör nə boyda dağ olub,

dağ yarılıb, div çıxıb, səsi ömrə çığ olub,

getmisən, dönməmisən – bu da ayrılıq olub,

axtar məni, gör məni, eşit məni, bil məni...

 

rüzgara de, yubansın, saçlarında əylənsin,

qumdan otaqlarım var, fəqirə rəhm eyləsin,

yolunu azan aşiq ünvanını neyləsin?

axtar məni, gör məni, eşit məni, bil məni...

 

köz üstündə yeridim, ağladım, odlanmadım,

qafil ovçu gecikdi, gizləndim, ovlanmadım,

sənə xatir yaşadım, tək qaldım, soylanmadım,

axtar məni, gör məni, eşit məni, bil məni...

 

and içdim qış ömrümün buzuna, sazağına,

zəmhərir gecəsinə, gün doğmayan çağına,

getdiyin yerdən qayıt, pıçılda qulağıma:

tapdım səni, gördünmü, eşitdinmi, bildinmi?!

 

 

***

 

Qaldırdım başımı –

buludlar, səma, ənginlik və sair.

 

Sağa baxdım –

mavilik, dalğalar, qızıl qürub –

hər şey dənizə dair.

 

Sola çevirdim başımı –

pəncərəsi açıq evlər,

küləklərlə rəqs edən bəyaz pərdələr,

budaqlarda sərçələr,

adam boyda divlər.

 

Yerə baxdım –

torpaq,

həmənki köhnə nəğmə,

min illərin ağısı,

min illərin ağrısı,

sonsuz yalnızlığın əbədi yurdu,

simurq qonmuş ağacın

budaqları qurudu.

 

 

***

 

Bu pinti sahillərin qosqoca Mərmərəsi,

Tutqun dekabr günü. Bir azdan yağış yağar.

Həmənki yelləncəkdə gözləyirəm baharı,

Sən gələrsən, yaz gələr,

Yaz gələr, günəş çıxar.

Gedərsən, qış qayıdar,

Buz səltənətin qurar.

 

Həmənki yelləncəkdə ayrılıram səninlə,

Tutqun dekabr günü. Bir azdan yağış yağar.

Dəniz lal-dinməz qalıb, sahil qaranlıq və pus,

Gözləyirəm, gələrsən,

Sən gələrsən, dağılar bu səssizlik, bu kabus.

 

Qutuda son siqaret, şüşə dibindən çaxır,

Tutqun dekabr günü. Bir azdan yağış yağar,

Bu gecəni qoruyan dili nəğməli sərxoş,

Ona qoşulub mən də dənizə daş ataram,

Bir ağacın dibində səhərədək yataram.

 

 

***

 

İnqilab nəğmələri bəstələmək istədim,

Fəhlələrin dilində ağı kimi oxundu.

Bayraqların üstünə qırmızı ulduz tikdim,

Masmavi parçalara sarı ulduz toxundu.

 

Həbsxana divarına yazmışdılar o gecə,

Yaşasın inqilablar! Yaşasın oktyabr!

Aldatmışdılar bizi, oktyabr deyildi,

Bir yanvar gecəsində biz etdik inqilabı.

 

Özü yeyib bitirdi devrim oğullarını,

Yarısı ipdə qaldı, yarısı mərmi altda.

İnqilab şairləri bir yaz günü öldülər,

Qələbə paradının başladığı saatda.

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.07.2025)

 

Harun Soltanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Biz bu günlərdə çox danışırıq. Hər şey haqqında. Hətta danışa bilmədiklərimiz haqqında da danışırıq. Belə, gözəl, təmiz, qaydasında, mədəni, elmi.. Seminar otaqlarında, konfrans salonlarında, universitet auditoriyalarında, panel müzakirələrdə. Geyimimiz ütülüdür, səsimiz kontrollu, mimikamız öyrədilmiş. Hər şey "fikir" adıyla bəzədilmiş, amma heç biri dərd deyil. Heç biri yanmaq deyil. Nə vaxtsa fəlsəfə bir ehtiyac idi. İndi isə bir nümayişdir. O vaxtlar sual vermək, yaşamaq üçün idi. İndi isə sual vermək, fərqli görünmək üçündür. O vaxtlar düşünmək, xilas yolu idi. İndi isə düşünmək, özünü satmaq vasitəsidir. Biz artıq başqasının ağrısına deyil, başqasının təsdiqinə ehtiyac duyuruq. Oxuduğumuz fikri yaşamaq deyil, təəssürat yaratmaq üçün istifadə edirik.

 

Amma bəs fəlsəfə nə idi əslində? Sözlərdən əvvəl nə vardı?

 Məncə, cavabsızlıq, aclıq, içə sıxılan bir nida.. Bir kimsəsizlik ki, adını düşüncə qoymaq mümkün deyildi. Sadəcə yaşanmalıydı. Fəlsəfə orda doğuldu, nəfəs almaq kimi, heç kimə izah edilməyəcək qədər daxili və özəl.

Yaxşı, bəs biz fəlsəfəni nə vaxt itirdik? Yəqin ki, onu "mövzuya giriş" kimi izah etməyə başladığımız gündən. Yəqin ki, onu qiymətləndirməyə, dərəcə verməyə, kağıza köçürməyə cəhd etdiyimizdən. Yəqin ki, onun ruhunu analiz, ağrısını slayd, iniltisini isə "tədris planı" etdiyimiz andan..

 Bu yazı, izah etmə yazısı deyil. Bu yazı ifadə olunmamış bir ağrının tanınması üçün bir cəhddir. Bu yazı heç bir elmi iddia daşımır, amma insani bir yaddaşın harayına çevrilmək istəyir. Bu yazı fəlsəfəni tərif etmir. Bu yazı fəlsəfəni öz evinə yəni, sürgünə, çəlləyə, soyuq otaqlara, kasıblığın ortasına qaytarır. Çünki biz bu gün fəlsəfədən danışırıq, amma fəlsəfəni yaşamırıq. Biz ona toxunuruq, amma onu duymuruq. Və ən dəhşətlisi, biz fəlsəfəni yalnız danışanların adına yazırıq. Amma susaraq yaşayanların adına deyil. Elə buna görə də, indi aşağıdakı sətirlərdə danışacağım adlar, sadəcə filosoflar deyil. Onlar özü düşüncəyə çevrilmiş adamlardır. Düşünmək üçün yaşayan yox, yaşamaq üçün düşünənlər.

Oxu, amma sadəcə başa düşmək üçün yox.

Oxu, xatırlamaq üçün. Çünki sən də bir zamanlar düşünürdün...

Amma bəlkə də çoxdan susmusan. Və susmağın səbəbi, cavab tapmamağın deyildi. Əksinə, cavabların çoxluğundan yoruldun. Hər küncdə səni izah edən biri var idi, hər sözdə sənə etiket yapışdıran biri. Hər şey bu qədər izah ediləndə, heç nə hiss edilmədi artıq. Sən sadəcə düşüncəni itirmədin. Sən içini təhvil verdin. Əvəzində sənə təriflər verdilər, emosionallıq, obyektivlik, elmi analiz, metodoloji ardıcıllıq.. Amma sənə heç kim demədi ki, bəzən ağlamaq, ən güclü fəlsəfi ifadədir. Heç kim demədi ki, sən bir gün varlığını izah etməyəcəksən, sadəcə onunla baş-başa qalacaqsan. Heç kim demədi ki, fəlsəfə, bir gün boğazında düyünlə səssiz qalmaqdır.

  İndi biz fəlsəfəni danışılası bir şey kimi görürük, hiss ediləsi bir şey yox. Ona görə də fəlsəfəyə toxunanda ruhumuz ağrımır. Ona görə də oxuyanda dəyişmirik. Ona görə də danışanda yalnız eşidilirik, amma dinlənilmirik. Çünki biz artıq yanmırıq. Əslində bu yazı da sənin ağrını tanımır. O, sadəcə səni xatırlamağa çağırır. O, səni bir kitabxanaya yox, öz içinə qayıtmağa çağırır. Çünki harada ağrı var, orda sual var. Harada sual var, orda fəlsəfə. Və harada fəlsəfə var... orda sən varsan.

 Biz fəlsəfəni elitaya çevirdik. Əl çəkmədən, utanmadan, düşüncəni kostyumun, diplomun, seminarın arxasına kilidlədik. İndi fəlsəfə universitet divarlarının içindədir. İçində hər şey var, yalnız bir şey yox, ağrı. Amma fəlsəfənin doğulduğu yer heç vaxt nizamlanmış sinif otaqları olmayıb. Onun beşiyi, aclıqdır, qorxudur, tənhalıqdır, itki və cavabsız sualların tüstüsüdür. Antik Yunan filosofları platonlar, diogenlər, eliktetlər imperatorun süfrəsində deyildilər. Diogen bir çəlləkdə yaşayırdı, o qədər yoxsul idi ki, ehtiyacla varlığı bir-birinə qarışmışdı. Amma onu susdura bilmədilər, çünki ağzında çörək yox idi, amma içində alov vardı.

Epiktet kölə idi. Bəli, fiziki olaraq kölə. Amma ruhu azad idi və azad ruhla danışırdı. "Bizi incidən şeylər hadisələr deyil, onlara verdiyimiz mənalardır." Bu cümləni qızıl çərçivəyə yox, yaralı bir sinəyə yazmaq lazımdır.

 Sokrat... O da susmadı. Qərarın qarşısında diz çökmədi. Zəhər dolu piyaləni əxlaqına dəyişmədi. Fəlsəfəni "yaşamaq sənətinə" çevirdi. Amma ona da bu cəmiyyət "qeyri-müvafiq danışıq" diaqnozu qoydu və öldürdü. Elə bu gün olduğu kimi...

 Dostoyevski, varlıların süfrəsində roman oxumurdu. Sürgün edilmişdi. Sibir donunda, aclıqla, təkliklə, içindəki iblislə yaşadı. Amma orda, məhz ordaca  "İnsan nə qədər çox əzab çəkirsə, bir o qədər dərindən hiss edir" deyə bildi. Onun fəlsəfəsi kitabdan doğmadı. O, insanın dibindən doğdu.

 Sartr, Parisin mərkəzində deyildi, baxmayaraq ki, Parisin içində idi. Cəmiyyətin içində, amma ondan uzaqda. “İnsan azad olmağa məhkumdur” deyəndə, o azadlıq bir oyun deyildi. O, öhdəliyi olmayan bir seçim azadlığı deyil, məsuliyyətin və təkliyin içində boğulan bir varlığın çırpınışı idi.

 Nitşe sağlam deyildi, dostsuz idi, çökürdü. Amma o çökmənin içində bizə qışqırdı. "İnsan, hələ aşılmamış bir varlıqdır." Onun fəlsəfəsi yüksəklikdən gəlmədi. O, qaranlıqdan gələn bir çağırış idi. İşığa deyil, bizi işıq sandığımız saxtakarlıqlardan oyatmağa çalışırdı.

 Heydger  meşədə yaşadı. Susdu. Cəmiyyətə yaxın durmadı. "Ölümə doğru varlıq" deyəndə, bu yalnız intellektual bir cümlə deyildi. Bu,onun gündəlik nəfəsi idi. Çünki o, var olmağın özü ilə mübarizə aparırdı. Amma indi onu mühazirələrdə yalnız terminoloji çərçivədə xatırlayırlar.

 Simon Veyl öz könüllü ac qalması ilə fəlsəfəni yaşadı. O, sadəcə düşünmürdü. O, düşündüyü kimi ölürdü. Düşüncəsi ilə fiziki ağrısını eyni lövhədə daşıyırdı. O, fəlsəfəni danışmırdı. O, onu bədənində daşıyırdı.

Və indi... Biz bu adamlara baxırıq, amma heç birinə oxşamırıq. Biz fəlsəfəni seminar keçənlərə, CV yazanlara, panel müzakirəsi aparanlara aid etdik. Ruhunu yandıranlara yox, sadəcə onu izah edənlərə. Kitabı başa düşənlərə yox, kitabın içində özünü tapanlara yox...

 Biz fəlsəfəni yaşamaqdan çox idarə etməyi öyrəndik. Artıq fəlsəfə bir sual deyil, slayddır. Bir hiss deyil, reklam cümləsidir. Və bu səbəbdən də o bizə şəfa vermir. O bizi dəyişmir. O sadəcə dekordur.

Antik Yunanların Diogen kimi ac qalan fəlsəfəsi, Sokratın zəhər dolu piyalənı qəbul edərək əxlaqi mövqeyindən dönməməsi, Epiktetin köləliyə baxmayaraq ruhunu azad saxlaması bunun ən canlı nümunələridir. Fəlsəfə tarix boyu insanların ən dərin və kəskin həyat təcrübələrindən, dözülməz şəraitlərdən və acılardan doğub.

 Daha sonra, Mişell Foukault xəstəxanaların, həbsxanaların, dəlixanaların içindən danışdı. Onun üçün fəlsəfə ağılın deyil, nəzarətin tarixini anlamaq idi. O, göstərdi ki, cəmiyyət ağıllı olmaqdan çox, itaətkar olmağı öyrədir. Biz "normal" dediyimiz şeyin arxasında hansı ağrılar, hansı susdurmalar, hansı qandallar durur bunları açıb ortaya tökdü. Mişel düşüncəni sistemin mərkəzindən deyil, kənara itələnmişlərin baxış bucağından yazdı. O deyirdi ki, “Həqiqət, güclü olanın adlandırmasıdır.” Bəs biz kimin həqiqətini danışırıq? Kimə uyğun düşünürük? Bu suallar Foukault üçün yalnız nəzəri deyildi, öz varlığının yarası idi.

 Bundan əlavə, Fridrix Hegel fəlsəfəni tarix və dialektikanın inkişafı kimi təqdim etsə də, onun fəlsəfəsinin kökündə də insanın əzab içində özünü tapması dayanır. Hegelin “dünya ruhu” metaforası var. Bu Aristoteli inkar edir. Bu da bir qaranlıqdır.. Həmin qaranlıq ki, insanın ruhunun ən dərin qatlarında yanan ümid və məhvə işarədir.

 Simona de Bovuar insanın azadlığı və varoluşunun qadınların təcrübəsi ilə necə formalaşdığını ortaya qoydu, burada tənhalıq, inkar və azadlıq bir-biri ilə iç-içədir. O, fəlsəfəni yalnız ağıl oyunu deyil, həyatın çətinliklərini yaşayanların qisası kimi göstərdi.

 Jan PaulSartr, “Varoluş əvvəl gəlir, mahiyyət sonra” deyərək, insanın dünyada təkbaşına olduğunu, öz seçimləri ilə özünü yaratdığını vurğuladı. Bu azadlıq bəzən insanı uçuruma atır, amma insan özü bu azadlıqdan qaça bilməz.

Albert Kamyu absurdu qəbul edən adam idi. Onun üçün dünyanın mənasızlığı qarşısında insan ya ölməli, ya da üsyan etməliydi. Amma o üçüncü bir yol seçdi, sakit və inadcıl yaşamaq. “İnsan öz həyatına mənanı özü verir” deyə bildi, çünki o mənanı heç yerdə tapmadı. “Siz Tanrını itirmisiniz, mən isə heç vaxt inanmamışdım” deyə pıçıldayan Kamyu, yaşamağı absurda qarşı sükutlu bir qiyam saydı. Səssiz, amma dərin bir müqavimət...

 Lev Şestov, ağlın məğlubiyyətindən danışan yeganə filosof idi. O deyirdi ki, insan ağıl axtarışında məhv olur. Onun yazılarında məntiq dağıdılır, çünki insan əzab çəkərkən silogizm qurmaz, yalvarar, sual verər, diz çökər. O, Raselə, Dekarta qarşı duraraq, fəlsəfəni “sarsılmaq” adlandırırdı. Fəlsəfə bir sistem deyil, mümkünlüyün çökdüyü yerdə yaranan bir iniltidir. Və bu iniltidə heç bir mükəmməllik yoxdur. Sadəcə həqiqət qədər çılpaq bir qorxu var.

 Bleyz Paskal riyaziyyatçı idi, amma qaranlığa daha çox inanırdı. “İnsan ağılın yox, ürəyin vasitəsilə anlayar”, "Öz varlığınızın başqalarınınkından üstün olduğuna inanaraq özünüzü aldatmayın."  deyirdi. Onun üçün insan sonsuzluqla sıxışdırılmış bir varlıq idi. Bir yandan toz, bir yandan Tanrı. Və bu paradoks insanı nə yerdən, nə göydən edə bilmirdi. Pascal üçün ağıl yalnız öz acizliyini qəbul etmə mərasimiydi. Onun fikirlərində fikir parıldamırdı, dua sızlayırdı.

 Franz Kafka  yazıçı idi, amma ondan daha çox daxili bir metafizik idi. Onun hekayələri fəlsəfə oxumadan fəlsəfədir. “Dəyişilməyən bir cəzanın içində yaşamaq”. Onun yazılarında hər bir varlığın taleyidir. Kafka üçün insan öz varlığını nə dəyişə, nə izah edə bilərdi. O, qəbul olunmayan, dinlənilməyən və həmişə gözləyən varlığın obrazını yaratdı. “məhkəmə prosesi” və “Qəsr”  sadəcə əsər adları deyil, insanın öz varlığı ilə olan əsəb pozucu dialoqudur.

 Soren Kierkeqard təkliyin peyğəmbəri idi. Onun üçün insan Tanrı ilə bir müqavilə deyil, tənhalıqla bir savaş bağlayırdı. “Hər axmaq özünə heyran olan bir axmaq tapar” deyəndə, o bu sözləri masa arxasında yazmamışdı. Onun həyatı, sevgisi, inamı hamısı yaxınlıq arzulayan, amma əbədiyyətə doğru çaşan bir insanın harayı idi. Kierkeqard üçün fəlsəfə təkbaşına ağlayan bir insanın içindəki Tanrının səsini eşitmək cəhdi idi

  Son olaraq, Emil Çoran fəlsəfi pessimizmin simvolu, insanın varoluşunun sonsuz mənasızlığı qarşısında yaşadığı dərin qaranlıq və umidsizlik hissini ifadə etdi. Onun fikirlərində fəlsəfə insanın öz boşluğuna baxışı və bu boşluqda yaşamaq cəhdi idi.

Və indi...

Biz bu adlara baxırıq. Onların sözlərini paylaşırıq. Onların adlarını seminarlarımızda çəkirik. Amma heç birinə oxşamırıq. Onlar düşünmədilər – yaşadılar. Biz isə düşünürmüş kimi edirik – heç nə hiss etmədən. Fəlsəfə artıq səndə yoxdursa, onu heç yerdə tapa bilməyəcəksən.

Çünki o , kitabda deyil. O, yaşadığın susqun gecədə gizlənir. Və əgər sən ağrı hiss etmirsənsə, sənə heç bir düşüncə toxunmayacaq. Bəs biz indi fəlsəfəni kimə aid edirik? Seminar keçənlərə? Diplom verənlərə? Ruhunu yandıran yox, sadəcə danışanlara? Biz fəlsəfəni kağız üzərində yaşayanlara, gözəl sözlər söyləyənlərə aid edirik. Amma onun doğulduğu ocaq aclıq, qorxu, tənhalıq unudulub. Biz fəlsəfəni artıq hiss etməyi unutduq, yalnız təqlid etməklə kifayətlənirik. Bütün bunları oxuyandan sonra, bəlkə də sual yaranır, indi nə etməliyik? Görəsən, bu qədər imitasiya, bu qədər süni dərinlik, bu qədər ssenariləşdirilmiş düşüncə içində həqiqi fəlsəfəyə qayıtmaq mümkündürmü?

Bəlkə də mümkün deyil. Çünki biz artıq o insan deyilik. Biz artıq yanmırıq. Biz artıq bir şey soruşmuruq. Biz artıq gecə tək qalanda özümüzə “niyə varam?” sualını vermirik. Onun yerinə gündəlik planlar qururuq, zaman menecmenti edirik, intellektual görsənmək üçün “paradoks” sözünü tez-tez işlədirik. Amma paradoks, yalnız ağrı varsa doğur. Biz fəlsəfənin şəklini dəyişdik, formasını, formatını, amma ruhunu yox etdik. Ona görə də indi danışdıqlarımız səslənir, amma eşidilmir. Yazdıqlarımız gözəldir, amma yaşanmır. Oxuduqlarımız doğrudur, amma bizə aid deyil.  Çünki biz fəlsəfəni artıq öz həyatımızdan çıxarmışıq. Onu vitrində saxlayırıq. Tozunu silib nümayiş etdiririk. Amma heç vaxt toxunmuruq. İndi adını çəkdiyimiz bütün o adamlar Diogen, Epiktet, Sokrat, Weil, Dostoyevski, Sartre, Nietzsche, Cioran... Onlar sənin bu gün yaşadığın həyata baxsaydılar, susardılar. Susardılar, çünki danışmağa dəyəcək bir ağrı görməzdilər.

 Və sən, əgər bu yazını oxuyub sadəcə təsirləndinsə, deməli sən də artıq çox gecikmisən.

Amma əgər bu yazını oxuyub öz içində sükut hiss elədinsə, orda bir şey səninlə danışmağa çalışdısa, bəlkə də səndə hələ də o ilk alovdan bir parça qalıb.

 Unutma! Fəlsəfə heç vaxt böyük cümlələrlə başlamır. O, bir nəfəsin titrəməsi ilə, bir gecənin tam ortasında yaranan susqun bir “niyə?” ilə, bir qaranlığın içindəki dilsiz “mən kiməm?”lə başlayır.

 Sualın varsa, hələ sağsan.

Susursansa,  içində bir şey var.

Ağrıyırsansa, bəlkə də başlayırsan.

 

Amma... Bəs ya ağrımırsa?

Bəs içindəki sükut, sakitlik yox, boşluqdursa?

Bəs sən , artıq hiss etməyə belə qadir deyilsənsə?

O zaman sən nə yazarsan, nə oxuyarsan, nə danışarsan, heç biri sən olmayacaq. Və o zaman...

Bəlkə də sən artıq heç yoxsan...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.07.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Azərbaycanın ilk qadın dirijoru Sevil Hacıyevanın bu gün doğum günüdür. O, 1975-ci il iyulun 16-da Bakı şəhərində anadan olub. İlk musiqi təhsilini G.G.Şaroyev adına musiqi məktəbində fortepiano üzrə alıb. 1999-cu ildə Üzeyir Hacıbəyli adına Bakı Musiqi Akademiyasının dirijorluq fakultəsini – Xalq artisti Yalçın Adıgözəlovun sinifini bitirib. Hal-hazırda BMA-nın dirijorluq kafedrasının dosentidir.

 

2003-cü ildən 2009-cu ilə qədər Azərbaycan Dövlət Akademik Filarmoniyasının Fikrət Əmirov adına “Mahnı və rəqs“ ansamblında xormeyster vəzifəsində çalışıb. 2003-cü ildə Opera və balet teatrına - baş xormeyster vəzifəsinə təyin edilib. Teatrda fəaliyyəti dövründə göstərdiyi yüksək peşəkarlığını nəzərə alaraq 2006-cı ildə dahi Üz.Hacıbəylinin “ Leyli və Məcnun ”operası ona həvalə olunub.

Bu məsuliyyətli işin öhdəsindən müvəffəqiyyətlə gələrək ilk qadın dirijoru adını qazanıb. Bundan əlavə Sevil Hacıyeva Üz. HAcıbəylinin “O, olmasın, bu, olsun ”, “Arşın mal alan ” musiqili komediyalarına , M.Maqomayevin “ Şah İsmayıl ”, Z. Hacıbəyovun “ Aşıq Qərib “ operalarına, həmçinin bir neçə balet tamaşalarına - İ. Ştrausun “ Düyməcik ” və Əfrasiyyab Bədəlbəylinin “ Qız qalası ” baletlərinə müvəffəqiyyətlə dirijorluq edir.

 2013 –cü ildə Üz. Hacıbəylinin daha bir ölməz əsəri “Əsli və Kərəm”, 2019-cu ildə Nazim Əliverdibəyovun “Cırtdan” operasını bərpa edib.  Opera və balet teatrının kollektivi ilə Qətər dövləti və Türkiyə respublikasında keçirilən qastrol səfərlərində, eyni zamanda Azərbaycanda keçirilən  Üzeyir Hacıbəyli “ adına Beynəlxalq musiqi festivalı və beynəlxalq “ İpək yolu “ festivallarında , həmçinin bölgələrə qastrol səfərlərində uğurla çıxış edərək orkestri böyük məharətlə idarə edib. O, 3 dəfə Prezident mükafatına layiq görülüb

Allah xeyirli ömür nəsib etsin!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.07.2025)