Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının birgə layihəsində bu gün sizlərə maraqlı bir mövzuda yazı təqdim edilir - orta əsr türk ordusunda qadın döyüşçülər.
Türk xalqlarının tarixi yalnız kişi qəhrəmanlarla deyil, həm də qadın döyüşçülərlə zəngindir. Orta əsrlərdə türk cəmiyyətində qadın yalnız ailə daxilində deyil, həm də ictimai-siyasi və hərbi sahələrdə mühüm mövqeyə malik olmuşdur. Qədim mənbələr, dastanlar və arxeoloji tapıntılar türk qadınlarının döyüş meydanında iştirakını təsdiqləyir. Bu fenomen dünya mifologiyasındakı Amazon döyüşçüləri motivi ilə paralel aparıldıqda, maraqlı oxşarlıqlar və fərqlər ortaya çıxır.
Türk ordusunda qadınların iştirakı təsadüfi hadisə deyil, sosial-mədəni ənənələrin nəticəsi idi. Hun, Göytürk, Uyğur və daha sonrakı dövlətlərdə qadınlar həm ailəni, həm də torpağı qorumaq üçün silaha sarılırdılar. Qədim Çin salnamələrində türklərin “atlı qadınları”ndan bəhs edilir. Onların cəsarəti, ox atma bacarığı və süvari kimi döyüş təcrübəsi xüsusi qeyd olunur. Dastanlarda isə qadın qəhrəmanlar — Banuçiçək, Burla xatun, Gürcü qızı Nigar və s. igidlikləri ilə kişilərdən geri qalmırdılar.
Qədim yunan mifologiyasında Amazon qadınları müstəqil döyüşçü qəbiləsi kimi təsvir edilir. Onlar kişilərdən ayrı yaşayır, özlərinə məxsus silah və idarəetmə sistemi qururdular. Türk qadın döyüşçüləri isə fərqli idi: onlar kişilərdən ayrılmır, ailə və dövlət strukturlarının tərkib hissəsi kimi fəaliyyət göstərirdilər. Əgər Amazanlarda qadın-kişi qarşıdurması motivi ön plandadırsa, türk ənənəsində qadın döyüşçülər kişilərlə bərabər, yan-yana vuruşurdu. Bu, türk cəmiyyətində qadın-kişi münasibətlərinin daha balanslı olduğunu göstərir.
Arxeoloji qazıntılarda qadın skeletləri ilə birlikdə silahların tapılması (ox, qılınc, nizə) onların döyüşdə iştirakını təsdiqləyir. Orta əsr mənbələrində qadınların dövlət idarəçiliyində və diplomatik fəaliyyətlərdə də rol aldığı qeyd olunur. “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanında qadın obrazları döyüşkən, müstəqil və şərəfli surətlər kimi təqdim edilir. Bu obrazlar Amazonlarla müqayisədə daha realist və sosial həyatla bağlıdır.
Orta əsr türk ordusunda qadın döyüşçülərin varlığı türk cəmiyyətində qadının yüksək sosial statusunu nümayiş etdirir. Onlar yalnız ailə və məişətdə deyil, həm də döyüş meydanında xalqın, torpağın qoruyucusu olmuşlar. Amazon motivləri ilə müqayisədə, türk qadın döyüşçülərinin fərqli cəhəti onların müstəqil qəbilə kimi deyil, dövlət və ailə strukturlarının ayrılmaz parçası kimi fəaliyyət göstərməsidir. Bu fakt türk xalqlarının sosial-mədəni inkişafında qadın-kişi münasibətlərinin qarşılıqlı əməkdaşlıq üzərində qurulduğunu sübut edir.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(10.09.2025)
