Şərəf Cəlilli,

Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Biz azadıq, biz müstəqilik, kimsə bizim İstiqlalımızı əlimizdən ala bilməz!

Tarixə müharibələr, inqilablar,repressiyalar,elmi nailiyyətlər, texniki tərəqqilər əsri kimi daxil olan ötən əsrin əvvəlində Çar Rusiyasında cərəyan edən hadisələr  nəticə etibarı ilə Güney Qafqazın siyasi mənzərəsini dəyişdi. Qafqaz Seyminə daxil olan Azərbaycanın “İstiqlal Bəyannaməsi”nə imza atması ilə Şərqin ilk Demokratik Cumhuriyyəti quruldu. Məhz həmin tarixi mərhələdə Manna, Midiya, Atropatena, Şirvanşahlar, Atabəylər, Qaraqoyunlular, Ağqoyunlular, Səfəvilər, Əfşarlar, Qacarlar kimi qüdrətli dövlətlər quran Azərbaycan xalqı “Gülüstan” və “Türkmənçay” müqavilələrindən sonra imperiyaların əsarətinə son qoyaraq “Bizim də yaşamaq, azad yaşamaq hüququmuz var!”- deyib İstiqlaliyyətini bəyan etdi.  Cəmi 23 ay fəailliyət göstərən, Tiflis, Gəncə, Bakı taleyi yaşayan Cumhuriyyət Bolşevik Rusiyasının Qırmızı terroru ilə iflasa uğrasa da, “Bir kərə yüksələn bayraq bir daha enməz!”- nidası ilə yenidən Əbədi İstiqlala qovuşacağı günə inamını itirmədi.

Milli mücahidlərin savaşı, xalqın haqq davası Müstəqilliyin bərpası ilə nəticələndi

1988-ci ilin Meydan hərəkatı ilə İmperiyanın üstünə yeriyən Azərbaycan xalqı 20 Yanvar dəhşətləri ilə sınağa çəkilməsinə baxmayaraq Milli Mücadilədən dönmədi.  Aparılan gərgin mübarizə nəticəsində xalq istəyinə nail oldu. 1991-ci il avqustun 30-da Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin növbədənkənar sessiyasında qəbul edilən “Azərbaycan Respublikasının Dövlət Müstəqilliyini Bərpa Etmək Haqqında” Bəyannamə azadlığın, Əbədi İstiqlalın  ilk rəsmi sənədi kimi tarixə düşdü.

1991-ci il oktyabrın 18-də ölkə əhalisi daha cəsarətli bir addım atdı. Həmin gün “Azərbaycan Respublikasının Dövlət Müstəqilliyi haqqında” Konstitusiya Aktı yekdilliklə qəbul edildi. Beləliklə, Azərbaycan xalqı üstündən 73 il ötəndən sonra bir daha dünyaya bəyan etdi: Biz azadıq, biz müstəqilik! Biz “İstiqlal Bəyannaməsi”nə imza atan, Şərqin ilk Demokratik Cumhuriyyətini, ilk Avropa tipli Universitetini quran, qadına seçmək, seçilmək hüququnu Avropadan 70 il öncə verən Cumhuriyyət Qurucularının varisləriyik. Kimsə bizim İstiqlalımızı əlimizdən ala bilməz, kimsə bizi haqq davamızdan döndərə bilməz!

Milli mücahidlərin savaşı, xalqın haqq davası milli müstəqilliyin bərpası ilə nəticələndi. Qısa zaman kəsiyində ölkəmiz beynəlxalq aləmdə nüfuz sahibinə çevirildi. 1920-ci ildə Versal Sülh konfransında tanınaraq dünya dövlətləri sırasında yerini tutduqdan 71 il sonra da, Cumhuriyyət dönəmində olduğu kimi onun özgürlüyünü tanıyan ilk ölkə Türkiyə Cümhuriyyəti oldu. 1991-ci ilin noyabrına təsadüf edən bu tarixi hadisədən sonra Rumıniya, Pakistan, İsveçrə, İran, ABŞ, Rusiya və digər dövlətlər Azərbaycanın suverenliyini, müstəqiliynin  tanıdılar. 1992-ci il martın 2-də  isə üçrəngli, hilallı, ulduzlu bayrağımız BMT-nin binasında dalğalandı. Ölkəmiz beynəlxalq aləmin bərabərhüquqlu üzvünə çevrildi.

Müstəqillik asanlıqla qazanılmadığı kimi, asanlıqla da qorunmadı. Dövlətçiliyimizin ilk illəri ağır sınaqlarla baş-başa qaldı. Ermənistanın ölkəmizə qarşı ərazi iddiaları, 30 il davam edən Ermənistan- Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsi, qanlı müharibə, Qarabağın və Şərqi Zəngəzurun işğalı, daxili çəkişmələr, vətəndaş qarşıdurması, kədərli olsa da etiraf edək ki, səriştəsiz rəhbərlik əldə olunan tarixi nailiyyəti, müstəqilliyi təhlükə ilə üz-üzə qoydu.

Liderin dərin zəkası, iradəsi, dövlət idarəçilik təcrübəsi ölkəni iflasdan səfalətdən xilas etdi

1985-ci ildən, Qarbaçovun Azərbaycana qarşı təcavüzkar mövqeyindən, Qərbi Azərbaycanın bütövlüklə boşaldılmasından, Dağlıq Qarabağda münaqişə ocağının körüklənməsindən, SSRİ Nazirlər Soveti sədrinin müavini vəzifəsindən  istefa verən, 20 Yanvar dəhşətlərindən sonra Kommunist Partiyasından imtina edən Ulu Öndər Heydər Əliyev Vətənin xilası üçün doğma yurduna  döndü.

Siyasi fəaliyyətinin  Naxçıvan mərhələsindən sonra tarix yenidən öz xilaskarını səhnəyə çıxardı. 1993-cü ildə Ulu Öndər Heydər Əliyevin xalqın təkidli tələbi ilə hakimiyyətə Qayıdışı Azərbaycanın, Azərbaycan xalqının taleyini dəyişdi. Parçalanmaq təhlükəsi ilə üz-üzə qalan dövlət, milli genefondu tükənmək üzrə olan məmləkət məhz onun, o,  qüdrətli Liderin dərin zəkası, iradəsi, dövlət idarəçilik təcrübəsi, uzaqgörən siyasəti sayəsində iflasdan, səfalətdən, vətəndaş müharibəsindən, qardaş qırğınından  xilas oldu. Ölkədə sabitlik, əmin-amanlıq bərpa edildi. Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin dayandırılması üçün, Ermənistanla Azərbaycan arasında“Atəşkəs müqaviləsi” imzalandı. “Əsrin müqaviləsi” ilə  iqtisadi islahatlar başlanıldı. Ulu Öndər Heydər Əliyevin “İqtisadiyyatı güclü olan dövlət hər şeyə qadirdir!” kəlamı müstəqil Azərbaycanın inkişaf strategiyasının təməl prinsipinə çevrildi. “Azərbaycanın müstəqilliyi daimidir, əbədidir, dönməzdir!” nidası ilə ölkənin kompleks inkişafına nail olan Ulu Öndər Tarixi Zəfərin konturlarını müəyyənləşdirməklə kifayətlənmədi. Azərbaycan xalqının taleyini daha etibarlı əllərə, özü qədər inandığı Liderə- Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Heydər oğlu Əliyevə etibar etdiyini dilə gətirdi. Ulu Öndərin mənəvi və siyasi varisi olaraq ölkənin iqtisadi potensialını intellekt kapitalına çevirən, qüdrətli ordusu, əzəmətli ölkəsi, əyilməz iradəsi, dönməz xarakteri ilə tarixi qərarlar alan prezident İlham Əliyev Müstəqil Azərbaycan Respublikasından, Şərqin ilk Demokratik Cumhuriyyətinə daha etibarlı bir  körpü saldı . “15 oktyabr 2021-ci il tarixli qanuna əsasən 28 May Müstəqillik Günü, 18 Oktyabr isə Müstəqilliyin Bərpası Günü kimi təsbit olundu.

 Bu qərar Azərbaycan dövlətinin iki mərhələli, lakin eyni amal uğrunda istiqlal və suverenlik yolunda mübarizə əzmini özündə ehtiva etdi. Bu gün Azərbaycanın suverenliyi yalnız tarix kitablarında yazılmır. Tikilən, qurulan Vətən torpağının hər bir guşəsində Əbədi İstiqlalın havası duyulur.

  “Yaşa, yaşa, çox yaşa Azərbaycan!”

“İstiqlal Bəyannaməsi” ilə mənsub olduğu millətin qüdrətini, əzəmətini, hürriyyət, istiqlaliyyət sevdasını dünyaya bəyan edən, yoxdan bir Bayraq yapıb, Dövlət quran, “Yaşa, yaşa, çox yaşa Azərbaycan!” nidası ilə repressiyanın, mühacirətin burulğanında əriyən 44 Mücahidin varisləri 1991-ci ildə qürurla Müstəqillik Aktına imza atıb, Leninin, Kirovun, Marksın, Engelsin, Şaumyanın, “26-lar”ın abidələrini söküb yerində Əbədi Məşəl Kompleksini qurdu. Şəhidlər Xiyabanını saldı, Lenin meydanını Azadlıq meydanına çevirdi. 44 günlük Vətən Müharibəsində, haqq davasında isə dünyaya sübut etdi ki, o, ölümü gözə alıb: “Bizim də yaşamaq, azad yaşamaq hüququmuz var!” nidası ilə Müsəlman Şərqində ilk Demokratik Cümhuriyyəti quran liderlərin çatdığı İstiqlal Məşəlini kimsə söndürə bilməz! Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, Əlimərdan bəy Topçubaşov, Fətəli xan Xoyski, Həsən bəy Ağayev, Nəsib bəy Yusifbəyli, Əli Əsgər bəy Mahmudbəyov, Firudin bəy Köçərli, Xudadat bəy Rəfibəyli, Xudadat bəy Məlik-Aslanov, Məmmədhəsən Hacınski kimi tarixi şəxsiyyətlərin, “Ağıl olan yerdə zora ehtiyac yoxdur!” nidası ilə siyasi hakimiyyətinin hər iki mərhələsini mənsub olduğu millətin Əbədi İstiqlal sevdasının, özgürlük, hürriyyət, istiqlaliyyət adlı haqq davasının tərcümanı, Ulu Öndər Heydər Əliyevin ruhunun davamı olan millət yenidən qılınca söykəndi. “Kimsənin bir qarış torpağında gözümüz yoxdur. Kimsəyə də bir qarış torpaq vermərik. Bizim işimiz haqq işidir. Biz Zəfər çalacağıq. Qarabağ Azərbaycandır!” həqiqəti ilə taleyin sərt üzündən özü öz tarixi torpaqları ilə həmsərhəd olan Vətənin, Odlar Yurdu Azərbaycanın qisasını qiyamətə qoymayan, mənsub olduğu milləti, məmləkəti Xudafərin körpüsündə, Şuşa qalasında bayrağa döndərən, Liderinə arxalanan millət Lider-Xalq birliyinin nümunəsi kimi zülmətləri yardı, Şuşa qalasına ruh bədənə girən kimi girdi. 30 illik işğala, intizara son qoydu.

“Ümid körpüsü”nü qurmaqla “Qars Bəyannaməsi”ndən “Şuşa Bəyannaməsi”nə uzanan yolu göstərən Ulu Öndərin Varisi müstəqilliyin yenicə əldə olunduğu ərəfədə ABŞ-nin təhdid dolu “907-ci düzəlişi”nin üstündən xətt çəkdirməklə, “Beynəlxalq sülh və rifah naminə Tramp marşrutu”na imza atmaqla müstəqillikdən böyük sərvətin olmadığını dünyaya nümayiş etdirdi. Azərbaycanı  Türküstandan Çin səddinə, Doğudan Batıya uzanan yolun körpüsünə çevirməklə, tarixi İpək Yolunun bərpasına nail olan, Zəngəzur dəhlizi ilə “Şərqin, Türkün qapısı” adlandırılan, Azərbaycanın ayrılmaz tərkib hissəsi olan Naxçıvanın qolundan buxovu açıb zənciri qopardı. Cıdır düzündəki tarixi çıxışı, “Əgər kimsə revanşist addımlar atmaq istəyirsə, Biz buradayıq! Dəmir Yumruq da yerində!” nidası ilə daşnaqlara yerini göstərdi.

Yer üzünün, insanın, insanlığın nicatının sülhdə, sabitlikdə, əmin-amanlıqda, tolerantlıqda, hörmət, məhəbbət, mərhəmət dolu duyğularda, birlikdə, bütövlükdə olduğunu dünyaya sübut edən, Lider – Varis dastanı ilə tarix yaradan, 44 fədainin – Cumhuriyyət Qurucusunun, “Biz o torpaqlara qayıdacağıq, mütləq qayıdacağıq!” inamı ilə Müasir Azərbaycanın memarı Ulu Öndər Heydər Əliyevin yarımçıq arzularını gerçəyə çevirən, “İstiqlal Bəyənnaməsi”nə, Müstəqillik Aktına imza atan mücahidlərin şərəfinə dünyanın ən əzəmətli Bayraq Meydanını quran, Sərkərdə-xaqan ucalığı ilə kürsüləri fəth edən, “Konstitutsiya və suverenlik ili” ilə bağlı imzaladığı sərəncamla müqəddəs ruhları şad edən, “Mən xoşbəxt adamam ki, ata vəsiyyətinə əməl etdim!” nidası ilə  General atasının hüzurunda Müzəffər Ali Baş Komandan kimihesabat verən,   Prezident İlham Əliyev Ulu Öndər Heydər Əliyevin varisi olduğunu təsdiq etdi.

Millət, məmləkət də insan kimidir, Yaddaşı ilə yaşayır

18 oktyabr Milli Müstəqilliyin Bərpası günüdür! O sadəcə bir tarix deyil. Onun əzəmətini dəryalar mürəkkəb, meşələr qələm olsa  belə, yazıb qurtara bilməz. Onda dərisi soyulan zaman əbədiyyət üfüqlərində doğan günəş kimi rəngi saralan Seyid İmadəddin Nəsiminin, qolları budananda “40 il qul kimi yaşamaqdansa, bir gün azad yaşamaq xoşbəxtlikdir” deyən Babək Xürrəminin, “Bizim də yaşamaq, azad yaşamaq hüququmuz var”, “Yaşa, yaşa, çox yaşa Azərbaycan” heyrətilə ölümün,  repressiyanın, mühacirətin ağuşuna atılan Cümhuriyyət Qurucularının, “Azərbaycan, mənim baxtsız anam oy!”, “Ya azad ol, ya tamam yan, Azərbaycan!” harayı ilə qələm çalan Almas İldırımın, Əhməd Cavadın, “Azərbaycan gec qızan bir daş qazana bənzər, o gec qızar, gec də soyuyar!” nidası ilə Savalanın ətəyində, Ərk qalasında qılınc sıyıran Şeyx Məhəmməd Xiyabaninin, Səttarxanın, Pişəvərinin harayı var!

Millət, məmləkət də insan kimidir. Yaddaşı ilə yaşayır. Nə yaxşı ki, Odlar Yurdu Azərbaycan adında qüdrətli bir diyar, ölkə, məmləkət var! Nə yaxşı ki, onun yolunda hər an savaşa, mücadiləyə hazır olan millət var! Və nə yaxşı ki, o qüdrətli millətin, məmləkətin iradəsinin tərcümanı olan Prezident İlham Əliyev adlı müstəqilliyin qarantı, Birliyin, Bütövlüyün, Tarixi Zəfərin rəmzi, simvolu olan bir Lider – Sərkərdə-xaqan var! Kimliyindən asılı olmayaraq millət, məmləkət Liderinə, Lider də qopub gəldiyi müqəddəsliyə bağlıdır.

Hürriyətdən gözəl nemət, İstiqlaliyyətdən qiymətli sərvət, Müstəqillikdən – Özgürlükdən şirin səadət yoxdur! Onu bizə ərməğan edənlərin, tutiya bilib gələcəyə ötürənlərin ruhu şad, keşiyində duranların məqamı uca olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.10.2025)

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

ANAR, ŞEİRLƏR

AŞIQSAYAĞI

Emin Sabitoğluna

Yazda yaşıl yamacları

Qışda qar aldı, qar aldı.

Göyü tutdu qara bulud,

Hava qaraldı, qaraldı.

Xoş günümüz əzəl imiş,

Bir-birindən gözəl imiş,

ömrün sonu xəzəl imiş,

Soldu saraldı, saraldı.

İllər artdıqca yaşıma,

Yalqızlıq çıxdı qarşıma,

Gen dünya mənim başıma

Yaman daraldı, daraldı.

Dost-yoldaşsız necə olum,

Boş qalıbdı sağım-solum,

Sap kimidi ömür yolum,

Harda qırıldı, qırıldı.

Araz getdi, dərdi yaman,

Sən qalmışdın mənə həyan,

Sən də getdin bu dünyadan,

İndi təkcə Anar qaldı.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.10.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı oxucusu Azər Allahverdiyevin “Axı, bu payızda təzə nə var ki” adlı essesini diqqətinizə çatdırır.

Bu payız illərin payızıdır. Bu xəzanlar köhnə xəzan, köhnə yarpaqlardır, qoca çinarın əyilmiş budağının yarpaqlarıdır. Bu yarpaqlar ötən ilki budaqlardan tökülüb, elə ötənilki yarpaqlardır.

Aylar keçəcək, bu yarpaqlar yenə torpağa qarışacaq, itəcək, heç payızı xatırladan bir nişanəsi də qalmayacaq.

Axı, bu payızda təzə nə var ki?

Ötən payızda saçlarını tumarlayardım, bu gün yoxsan, payızın xəzanını, sarı yarpaqlarını, ağacların üstündəki mamırları tumarlayıram. Mamırlar da ağacların saçlarıdır. Hansı gözəlin saçlarından əskikdir ağacların saçları?

Ötənilki payızdır, köhnə meşə, qoca ağaclar, yenə saralmış yarpaqlar…

Yenə sakit-sakit axır bulaqlar, yenə sakit-sakit düşür axşamlar, yenə cəh-cəh vurur quşların səsi, yenə hiss edilir payızın nəfəsi.

Axı, bu payızda təzə nə var ki?

Zirvədəki dümağ qardır, dərədəki ətir çiçəkdir, qayadakı qartallardır, səmalarda qatar-qatar uçan durnalardır. Köç eyləyir yurdlarına.

Ötənlərə nəzər salaq, meşələri ağac-ağac, ağacları budaq-budaq, budaqları yarpaq-yarpaq, şəhərləri küçə-küçə, küçələri bina-bina dolaşdığımız payızdır.

Xatirələri təzələyək varaq-varaq, kitab-kitab, hissə-hissə, dolaşdığımız küçələri yenə gəzək qarış-qarış, addım-addım, cığır-cığır, təkcə qalan izimizdir.

Axı, bu payızda təzə nə var ki?

Yerə tökülüb sarı yarpaqlar, saralıb küçələr, saralıb bağlar, yenə sızıldayır ürəyim.

Bir payız axşamı, “payız adamı” ac qalmış ruhumu elə döyür ki, hönkür-hönkür ağlamaq istəyirəm. Meşədəki bozqurd sevdası, yuxularımı ərşə çəkir bozqurdların ulaşması, sırğa kimi qulağımda asılıbdır. Gözümün önündən bozqurdların orduları keçir. Yenə köhnə meşə, qoca çinarlar, bomboz ağaclar, saralmış yarpaqlardır.

Axı, bu payızda təzə nə var ki?

Yazılanlar yazılacaq, pozulanlar pozulacaq, ağlayanlar güləcək, gülənlər ağlayacaq, sarı yarpaqlar yer üzünə işıq saçacaq. O yarpaqlar zaman ötdükcə torpağa qarışacaq, yenə payız gələcək, tər-təzə sevgilər iz salacaq. Ağbirçək nənələr, ağsaqqal babalar, yenə əsasına söykənəcək, didərginlər çadırlara, quşlar yuvasına sığınacaq.

Bu, illərin payızdır.

Biz sevginin şərbətinə acı qatıb, bir kimsənin kədərinə gülməmişik. Dönə-dönə danmasaydıq sevgimizi, saralmazdı bu yarpaqlar, qocalmazdı bu çinarlar, ağarmazdı saçlarımız, əvəzində təzə-təzə şəhər salıb ev tikərdik, bulaqlardan su gətirib gül əkərdik, saçlarına yarpaqlardan çələng toxuyardım.

Bu, illərin payızıdır, köhnə payız, köhnə meşə, qoca çınarlardır.

Axı, bu payızda təzə nə var ki?

İzin qalan küçələrə yolun düşsə denən mənə, yolu- izi təmizləyim, sarı yarpaqlar düzüm.

Sən meşə, mən meşədəki tənha palıd, mən yağış, sən bulud, mən ağac, sən yarpaq ol.

Oturaq yarpaqların üstündə, quzu kimi, sakit axan çayların büllur sularında üzən yarpaqlara baxaq, cəh-cəh vuran turacların, kəkliklərin nəğməsinə qulaq asaq, ötənləri xatırlayaq.

Axı, bu payızda təzə nə var ki?

Xəzanlar harayıma çatır, intihar edən yarpaqlar yenə səpələnib yer üzünə, yenə ötən payız, yenə ötən yarpaqlar. Bir payız küləyi dolanır indi. Yenə xəyallara dalıb köksümü ötürüb saralmış yarpaqlara baxıram.

Payız yarpaqları alnımın qırışıdır, ağaclardan düşüb yerdə belə ölür, biz dünyada sevənlərə iz qoyuruq, iki qoca uşaq kimi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.10.2025)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Tariximizin daha bir şərəfli səhifəsi.

Bu gün Füzuli şəhərinin işğaldan azad edilməsinin 5-ci ildönümüdür. Dahi Azərbaycan şairi Füzulinin adını daşıyan, bir vaxtlar Sovetlərin Qaryagin adlandırdığı bu rayonu və onun mərkəzi şəhərini sevmək üçün əslən Füzulidən olan şair  Əşrəf Veysəllinin şeirlərini, yazıçı Seyran Səxavətin hekayələrini oxumaq da yetər.

1993-cü ildən Füzuli rayonunun ərazisinin bir hissəsi Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən işğal edilmişdi. Füzuli Qarabağ dağ silsiləsinin cənub şərq ətəklərindən Araz çayına qədər maili düzənlik və alçaq sahələri əhatə edir. O, Cəbrayıl, Xocavənd, Ağcabədi, Beyləqan rayonları və Araz çayı boyunca İranla həmsərhəddir.

Füzuli rayonunun ərazisi 1386 km², əhalisi isə təxminən 144 min nəfərdir. Rayonda 1 şəhər, 1 şəhər tipli qəsəbə, 75 kənd vardır. Rayon ərazisindən axan Quruçay, Köndələnçay, Qozluçay, Çərəkən çayları Araz hövzəsinin çaylarıdır. Rayonun əsası 1827-ci ildə qoyulmuş və ilkin adı Qarabulaq olmuşdur. Rayon 8 avqust 1930-cu ildə yenidən təşkil olunmuş və qeyd etdiyimiz kimi, Qaryagin adlandırılmışdır. Təsəvvür edin ki, bu Qaryagin rus polkovniki imiş, İranla müharibədə nə qədər azərbaycanlı öldürübmüş. 1959-cu ilin aprelində milli hisslər dilə gəlmişdir, böyük şairimiz Məhəmməd Füzulinin anadan olmasının 400 illiyi şərəfinə Qaryagin adı dəyişərək Füzuli olmuşdur. Qarabağımızın dilbər guşəsi olan Füzuli rayonu həm də qədim tariximizin sübutu məkanıdır. 1968-ci ilin yayında Azıxantrop adamının alt çənəsinin sümükləri rayon mərkəzindən 15 km aralı məsafədə yerləşən Azıx mağarasında tapılmışdır. Azərbaycan arxeologiya elminin böyük nailiyyəti olan bu abidə Qarabağın Füzuli ərazisində vaxtilə qədim paleolit dövrünün mövcudluğunu aşkarlamışdır.

1988-ci ildən başlayan erməni təcavüzünə qarşı mübarizədə minlərlə Füzuli sakini döyüşmüş, yüzlərlə insan şəhid olmuş, yaralanmış, itkin düşmüşdür. Qarabağ müharibəsində ölkəmizdə ən çox itkin və şəhid verən Füzuli rayonunun əhalisi olmuşdur. Füzulinin 1100-dən çox şəhid və itkini, 113 girovu, 1450 nəfər müxtəlif dərəcəli əlili var. Azərbaycan ordusunun 1994-cü ilin yanvar ayının 5-də başladığı əməliyyat nəticəsində işğal olunmuş 21 kənd və strateji cəhətdən əhəmiyyətli Horadiz qəsəbəsi işğaldan azad edildi. 27 sentyabr 2020-ci il tarixdə şanlı Azərbaycan Ordusu tərəfindən keçirilmiş əks-hücum əməliyyatı nəticəsində rayonun kəndlərindən Qaraxanbəyli, Qərvənd, kənd Horadiz, Yuxarı Əbdürrəhmanlı, Aşağı Əbdürrəhmanlı, 9 oktyabr 2020-ci ildə Yuxarı Güzlək, Gorazıllı, 14 oktyabr 2020-ci il Qaradağlı, Xatunbulaq, Qarakollu, 15 oktyabr 2020-ci ildə Arış kəndi, 17 oktyabr 2020-ci ildə isə Qoçəhmədli, Çimən, Musabəyli, Pirəhmədli, Dədəli, İşıqlı, Cuvarlı kəndləri və Füzuli şəhəri işğaldan tam azad olundu.

Yaşasın Azərbaycan ordusu!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.10.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Tələbə yaradıcılığı rubrikasında bu gün sizlərə Naxçıvan Dövlət Universitetinin Filologiya ixtisası üzrə I kurs tələbəsi, TEC Yazarlar klubunun üzvü Sevgi Zülfüqarovanın "Yarımçıq qalmış xəyallar" adlı hekayəsi təqdim edilir.

Şuşanın soyuq qış gecələrindən biri idi. Qar dizə qədər yağmış, yolları bağlamışdı. Rüstəm və ailəsi bu ağır qışı yenə kasıblıq içində keçirməyə məcbur idi. İş tapmaq mümkün deyildi, ümidlər isə qarın altına gömülmüşdü. Zəhra axşama yemək bişirirdi. Mərdan və Firəngiz dərslərinə baxırdılar. Hər tərəfdə bir xəbər dolaşırdı – düşmən torpaqlarımıza doğru irəliləyir. Qorxu hər evə sükut kimi çökmüşdü.

Rüstəm soruşdu:

– Zəhra, yemək hazırdırmı?

Zəhra təbəssümlə cavab verdi:

– Bəli, Rüstəm. Əlimizdə olan az-çox ərzaqla bu gün də ocağımız sönmədi, şükür.

Rüstəm uşaqları səslədi:

– Gəlin, ananız süfrə açıb.

Mərdan bacısına baxdı:

– Gəl, Firəngiz, atam bizi çağırır.

Yemək yedilər, sonra bir az oturub yatmağa getdilər. Lakin o gecə sükut çox çəkmədi. Kənddən səs-küy qalxdı, atəş səsləri eşidildi. Rüstəm və Zəhra həyəcanla oyandılar.

– Durun, balalarım! – deyə Rüstəm səsləndi.

– Uşaqları qorumalıyıq! – dedi Zəhra, əlləri titrəyə-titrəyə.

Onlar nə baş verdiyini anlamışdılar. Düşmən şəhərə soxulmuşdu. Rüstəm şəhərin müdafiəsinə qatıldı, Zəhranı və uşaqları isə qadın, qoca və uşaqlardan ibarət qaçqın köçünə qatdı.

Düşmən hər tərəfi atəşə tuturdu. Zəhra və uşaqlar qaça bildi, amma Rüstəm... Rüstəm orada, doğma torpağında şəhid oldu.

Zəhra ağlamadı. Qəlbi yanırdı, amma göz yaşı tökmədi. Uşaqlarına sarılıb Şuşadan ayrıldı. Amma onlar bilmirdilər ki, qarşıda onları necə bir həyat, necə bir taleyin ağrısı gözləyir. Qaçqınlar arasında Bakıya gətirildilər.

Mərdan göz yaşı tökmədi. Atasının xatirəsi onun qəlbində bir and kimi yazıldı. Firəngiz uşaq saflığıyla “Atam gələcək, elə deyil?” – deyə ağlayırdı. Zəhra isə canı yansa da susurdu. O, həm ana, həm ata idi artıq.

Mərdan anasına baxıb dedi:

– Ana, canınız yanmasın. Gün gələcək, mən atamın qisasını alacam.

Onda Mərdan 9 yaşında idi. O and içdi.

İllər keçdi…

Zaman köhnə acıları soyutmadı. 27 il sonra Mərdan 36, Firəngiz 35 yaşına çatdı. Zəhra isə ağ saçlı, amma dik duruşlu idi. Mərdan sözünə sadiq qaldı – hərbçi oldu. Firəngiz isə ədalət carçısı kimi tanınmış bir vəkil idi.

Və 27 sentyabr 2020-ci il – səfərbərlik günü çatdı.

Prezident xalqa səsləndi, Vətən oğullarını çağırdı.

Mərdan sevinirdi. Bu, təkcə vətənin azadlığı uğrunda müharibə deyildi, həm də verdiyi andın həyata keçməsi idi. Və o, cəbhəyə yollandı.

Müharibə başladı. Torpaqlar azad olurdu, hər gün bir kənd, bir şəhər müjdəsi gəlirdi. Amma hər müjdə ilə bir şəhid xəbəri də gəlirdi.

Bir axşam Mərdan anasına zəng etdi.

– Ana, yaxşıyam, narahat olmayın. Atamın qisasını alacam.

Zəhranın boğazı düyünləndi:

– Oğlum, qurban olum, elə demə. Amma bil ki, səninlə fəxr edirəm.

Mərdan sükutla dedi:

– Əgər qayıda bilməsəm... uşaqlarıma, yoldaşıma, bacıma, özünə yaxşı bax.

Zəhra göz yaşlarını gizlədərək cavab verdi:

– Sən gələcəksən, oğul. Səni dua ilə yola salmışam.

Və Mərdan dedi:

– Ana, atamın qisasını bu gün alacağam.

Zəhra ağlayaraq pıçıldadı:

– Yolun açıq olsun, oğul. Vətən səninlədi.

Firəngiz telefonu əlinə alaraq soruşdu:

– Can qardaşım, necəsən?

– Can bacı. Özünə yaxşı bax, mən yaxşıyam.

– Nərgiz də sənlə danışmaq istəyir.

Telefonu Nərgiz əlinə alıb:

–Nə vaxt bitəcək bu döyüş? Uşaqlar da biz də sənin üçün çox darıxmışıq.

–Narahat olmayın. Hər şey çox yaxşı olacaq. Uşaqlarımıza və özünə çox yaxşı bax. İndi daha bağlamalıyam.

Səhəri gün Şuşa uğrunda döyüş başladı.

Döyüş qanla, səda ilə, mərdliklə dolu idi. Mərdan yaralanmışdı, amma dayanmırdı. Son gücüylə irəliləyirdi.

Və o an...

Qanlı torpağın üstündə gözləri yumuldu.

Son sözləri bu oldu:

– Oğlun qisasını aldı, ata. Vətən sağ olsun...

Səhər açıldı. Komandir Zəhranın evinə gəldi, əlində üçrəngli bayraqla.

Zəhra qapını açar-açmaz hər şeyi anladı.

– Demə, komandir… bu xəbəri mənə demə...

Komandir səsi titrəyə-titrəyə cavab verdi:

– Bağışla, ana… Oğlun qəhrəmancasına şəhid oldu. Şəhid anasısan, başını dik tut.

Mərdanın məzarı üstündə Zəhra, Firəngiz və uşaqlar dayanmışdı.

Fəxrlə, amma göz yaşları içində pıçıldadılar:

– Fəxr edirik səninlə, Mərdan. Biz şəhid övladıyıq!

O an, sanki küləklə bir səs gəldi:

Rüstəm deyirdi:

– Atan səninlə fəxr edir, oğul.

Mərdanın ruhu cavab verdi:

– Vətən sağ olsun, ata.

Bu hekayə hər bir azərbaycanlının qəlbində yaşayan bir gerçəkdir.

Bu torpaq, bu azadlıq, bu səma – şəhidlərin qanı ilə yazılmışdır.

Allah bütün şəhidlərimizə rəhmət eləsin.

Vətən sizinlə fəxr edir!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.10.2025)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

17 oktyabr. Siyasi məhbusluq yaşamış yazıçı Çingiz Ələkbərzadənin doğum günü

Çingiz Ələkbərzadə yaxşı yazıçıdır, çox oxunan “Zindan” romanının müəllifidir. Qızını da tanıyırsınız, müğənni Sevda Ələkbərzadə. Çingiz Əbülhəsən oğlu Ələkbərzadə 1936-cı il oktyabr ayının 17-də Bakı şəhərində anadan olub. Yaradıcılığa BDU-dakı tələbəlik illərindən başlayan Ç. Ələkbərzadə 1958-ci ildə “Kökəlməyin sirri” adlı hekayəsini almanaxda dərc etdirib və bundan sonra dövri mətbuatda müntəzəm çıxışa başlayıb. 1972-1973-cü illərdə Azərbaycan SSR Televiziya və Radio Verilişləri Komitəsində “Günün səsi” xəbərlər baş redaksiyasında müxbir, 1973-1975-ci illərdə “Azərbaycanfilm” kinostudiyasında ssenarist, 1976-1979-cu illərdə “Kirpi” satirik jurnalında ədəbi işçi, 1979-1984-cü illərdə AzTV-də “Günün ekranı” redaksiyasında ştatdankənar müxbir, 1984-1989-cu illərdə Şirvan zonası üzrə xüsusi müxbir olub. Ç.Ələkbərzadə “Yarpaqlar töküləndə”, “Qızıl yəhərli at”, “Çılpaqlı”, “Vulkan” “Qumarbaz”, “Dünyanın qopduğu yer” kimi maraqlı nəsr əsərlərinin müəllifidir.

Tale ona həbsxana həyatı da yaşadıb. 1986-1988-ci illərdə durğunluq dövründə ictimai qüsurları kəskin tənqid etdiyinə görə o, günahsız həbs edilib. Ç.Ələkbərzadə həbsxanada çox böyük hörmət qazanıb, məhkumlar ona “şair” deyə müraciət ediblər. O, həbsdə olduğu müddətdə yaradıcılıqla məşğul olub, onun zindan şeirləri çox məşhur idi. Ömrünün iki il yarımını zindanda keçirib bəraət alaraq azadlığa çıxan yazıçı həyatının ağır günlərindən bəhs edən “Zindan” romanını qələmə alıb. Bəraət aldıqdan sonra yenidən Azərbaycan Dövlət Televiziya və Radio Verilişləri Komitəsinə işə düzəlib, sonra isə “Azərnəşr”də işləyib. Lakin həbsxana həyatının fəsadları yazıçının səhhətindən yan keçmədiyindən stresdən, əsəbdən ciddi problemlər yaşayıb. Çingiz Ələkbərzadə 1999-cu il yanvar ayının 7-də Bakıda vəfat edib. Allah rəhmət eləsin!

17 oktyabr. Yoxsulluqla mübarizə günü

İnternational Day for the Eradication of Poverty. 2018-ci ildən dünyada aclıqdan əziyyət çəkənlərin sayı artmağa başlayıb, bu gün planet əhalisinin 11 faizi aclıq çəkir. Yoxsulluqla mübarizə  BMT-nin əsas prinsiplərindən biridir, bu gün bütün bəşəriyyət yoxsulluqla mübarizəyə çağırılır. Dövrümüzün Hacı Zeynalabdinləri olduqca azdırlar, amma sıravi insanlarımız var ki, onsuz da kasad olan büdcələrindən kəsib tam imkansız qonşusuna yardım edirlər. Belələri var olsun!

17 oktyabr. Streyt-ədj günü

Təqvimin çox maraqlı günlərindən biridir. Həmin gün streyt-ədj həyat tərzini seçən insanlar həmrəylik nümayiş etdirirlər. Nədir streyt-ədj? Narkotiklərə, alkoqola, siqaretə, təsadüfi cinsi əlaqələrə, eləcə də istənilən millətçi-faşist təzahürlərə insan qrupunun prinsipial etiraz bildirməsidir. Yəni, nümunəvi insanlar nümunəvi əxlaq tərəfdarlarıdırlar. Düzü, bizdə də bu hərəkatın yayılmasının gözəl və effektiv olacağını düşünürəm. Gənclər, niyə təşəbbüs göstərməyəsiniz? Həmişə yuxarıdan gələn direktivlərlə hərəkət etməyəcəksiniz ki. Bir dəfə də özünüz irəliyə düşün!

17 oktyabr. Frederik Şopen sevgisi

Ümumdünya donorluq günü. Ümumdünya zədələr günü. Elektron tablolar günü. Al-əlvan paltar günü. Beynəlxalq zəlzələ zamanı düzgün hərəkətlər günü. Argentinada loyallıq günü. Tailandda polis günü.  Hindistanda rəqəmsal cəmiyyət günü. Yaponiyada Kannamsay festivalı günü. ABŞ-da isə milli pasta (bizlər buna perojna deyirik) günü.

1905-ci ilin bu günündə Balkan liqası Osmanlı imperiyasına müharibə elan edib (balkanlıları türklərə qarşı qızışdıran, təbii ki, ermənilər olub). 1849-cu ilin bu günündə ən sevdiyim iki bəstəkardan biri (digəri Üzeyir Hacıbəylidir) Frederik Şopen dünyadan köçüb. Musiqidə romantizmin banisi, dünyaşöhrətli Polşa bəstəkarı və pianoçusunun dünyanın dörd tərəfində yüz milyonlarla pərəstişkarı var. Azərbaycana Şopeni kütləvi olaraq “Təhminə” filmi sevdirib desəm, inanın ki, yanlışlıq etmərəm. “Zaur, eşidirsən, Şopenin Prellüdiyasıdır”.

Nə qaldı? 1729-cu ildə məşhur “Dezertir” komik operasını yaratmış fransız bəstəkarı Pyer Monsinyi doğulub.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.10.2025)