“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Şeir saatı rubrikasında bu gün sizlərə Vasif Əlihüseynin şeirlərini təqdim edir.

DƏRD ELƏMƏ, ƏZİZİM

Küçədə yağış yağır,

sel götürüb hər yanı.

Yuyur günahlarını,

təmizləyir dünyanı.

Sənin də günahın var,

düzün deyim, bağışla.

İndi fürsətdi sənə,

çıx küçəyə yağışda.

Qoy saçların islansın,

gözlərinə yaş dolsun.

Ürəyinə “heyif”lər,

ürəyinə “kaş” dolsun.

Dərd eləmə, əzizim,

günahsız insan yoxdu.

İndi nə çıxdın-çıxdın,

sabaha leysan yoxdu.

KİNO ÇƏKİRSƏN

Eh! İndi bələnmiş xına əllərin,

Əsirdi kiminsə baş hərfinə.

Özün öz könlünlə çıxıb gedirsən,

Mənim hisslərimin bircə səhvinə.

Hələ sızıldamır o daş ürəyin,

Qoy hava qaralsın, bir gecə olsun.

Ən yaxşı günümüz toy günündüsə,

Bəs ən pis günümüz, de, necə olsun?

Bəlkə də, oturub ötən günündən

Yanıb dəqiqəsinə külün əkirsən.

Səndən yeddi oğul, qız istədilər,

Olmaya-olmaya kino çəkirsən. 

KÖRPƏLƏRİN ŞƏKLİ

Bütün müharibələrə

körpələrin yatdığı yerdə

şəklini göstərin,

onda anlayacaqlar

dünyanın nə qədər mənasız olduğunu

anaların qolları

saat kəfkiri kimi

yelləyir bu ağlağan uşağın beşiyini,

yellədikcə zaman ötür,

körpələr böyüyür,

əsgər olur.

SİNƏSİNƏ MİNA BASDIRILMIŞ TORPAQDI ÖMÜR

Sinəsinə mina basdırılmış

torpaqdı ömür,

Yaşayırıq, Allaha təvəkkül.

Gəl, istehkamı çağır,

irəlidə getsin,

biz də arxasınca –

qarşıdakı günləri qarşılamaq üçün.

Bax, ayağını itirən o adam

Hələ də peşmandı

Cızından çıxdığı üçün...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.12.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı böyük Azərbaycan şairi Məhəmməd Füzuliyə həsr edilən yazıları təqdim etməkdədir. “Heydər Əliyevin Füzuli sevgisi” məqaləsi ilə tanış olun.

...1994-cü ildə dahi Azərbaycan şairi Məhəmməd Füzulinin anadan olmasının 500 illiyi tamam olacaqdı. Şübhəsiz, ölkəmizin həmin ağrılı-acılı illərdə məruz qaldığı bütün çətinliklərə baxmayaraq, bu yubileyin dünya miqyasında böyük təntənə ilə keçirilməsinin, bəşər mədəniyyətinin ən önəmli hadisələrindən biri kimi qeyd edilməsinin böyük əhəmiyyəti vardı. Azərbaycan bu yolla düşmən təbliğatı nəticəsində öz tarixi və mədəniyyəti haqqında həyasızcasına irəli sürülən əsassız iftira və böhtanlara tutarlı cavab verə bilərdi. Lakin təəssüf ki, 80-ci illərin sonundan başlayaraq respublikamızda yaranan mürəkkəb vəziyyət bir sıra başqa taleyüklü mühüm mədəni hadisələr kimi bu yubileyi də arxa plana sıxışdırmış, az qala yaddan çıxarmışdı.

Füzulinin yubileyinin beynəlxalq miqyasda layiqli şəkildə qeyd olunmasına hərtərəfli hazırlıq işləri məhz Heydər Əliyevin 1993-cü ilin iyununda yenidən hakimiyyətə qayıtmasından sonra başlandı. Həmin il sentyabrın 21-də, Azərbaycan üçün son dərəcə çətin və həyəcanlı günlərdə Azərbaycan Elmlər Akademiyasında ziyalılarla görüşən Heydər Əliyev müharibədən və iqtisadi çətinliklərdən daha çox mədəniyyətə qayğıdan danışmış, Füzulinin qarşıdan gələn yubileyinin yüksək səviyyədə keçirilməsi zəruriliyini vurğulamışdı.

Görüşdəki nitqində Heydər Əliyev demişdi: “...Bizim mədəniyyətimiz, elmimiz çox zəngindir. Biz Nizamidən, Füzulidən danışarkən onları tək şair kimi deyil, böyük filosof kimi, dünyaya, dünya mədəniyyətinə böyük töhfələr vermiş mütəfəkkirlər kimi tanıtmalıyıq... Biz Füzulini təkcə “Leyli və Məcnun” poemasının müəllifi kimi yox, dünya miqyaslı filosof kimi, böyük alim kimi dünyaya tanıtmalıyıq...”.

Bu sözlər deyilən vaxt Heydər Əliyev üç aya yaxın idi ki, respublikaya rəhbərlik edirdi. Qəribə görünə bilər ki, belə bir vaxtda Azərbaycan dövlətinin başçısı hərbçilərlə, bir sırada ziyalılarla görüşməyə, Füzulinin yubiley tədbirləri haqqında danışmağa, Azərbaycan elminin və mədəniyyətinin dünya miqyasına çıxarılmasının vacibliyini bir daha vurğulamağa özündə vaxt və qüvvə tapırdı. Biz müxtəlif münasibətlərlə İkinci Dünya müharibəsi illərində blokada şəraitindəki Leninqradda Nizami Gəncəvinin 800 illik yubileyinin qeyd edilməsinin mədəniyyətə son dərəcə böyük vurğunluq, yüksək beynəlmiləlçilik və mənəvi qəhrəmanlıq olduğunu dönə-dönə etiraf etmişik. O da etiraf olunmalıdır ki, 1993-cü ildən sonra müharibə şəraitində yaşayan, yenicə əldə etdiyi milli dövlətçilyini itirmək təhlükəsi ilə baş-başa qalmış Azərbaycanda elmin, təhsilin, ədəbiyyatın, sənətin və mədəniyyətin inkişafına, görkəmli sənət adamlarının yubileylərinin keçirilməsinə və onların xatirələrinin əbədiləşdirilməsinə yönəldilmiş diqqət və qayğı heç də məşhur “Leninqrad fenomeni”ndən geri qalmırdı. Azərbaycan Prezidenti ölkənin ən çətin anlarında da onun xilasını yalnız silahda, hərbi qüvvədə deyil, həm də bu torpağın qədim və təkrarsız mədəniyyət yurdu olmasında axtarırdı, bu mədəniyyətin dünya miqyasına çıxarılması ilə bütün dünyaya Azərbaycanın olduğu kimi tanıdılmasına xüsusi önəm verirdi. Ona görə də Heydər Əliyevin nəzərində böyük Azərbaycan şairi Məhəmməd Füzulinin 500 illik yubileyinin beynəlxalq miqyasda yüksək səviyyədə keçirilməsi ilk növbədə son illər hədsiz iftira və böhtanlara məruz qalmış yurdumuzu, dilimizi və mədəniyyətimizi yetirdiyi ən böyük sənət korifeylərindən birinin şəxsində dünyaya və insanlığa nümayiş etdirmək məqsədini güdürdü.

1994-cü ilin əvvəllərində Prezident Heydər Əliyevin başçılığı ilə Füzulinin yubileyinə dövlət səviyyəsində geniş hazırlıq işləri başlandı. Görkəmli ədəbiyyatşünaslar, dilçilər, mətnşünaslar, tarixçilər, kulturoloqlardan ibarət mötəbər yubiley komissiyası yaradıldı. Füzuli yubileyinə bu dərəcədə böyük əhəmiyyət verilməsinin başqa bir ciddi səbəbi də vardı: Azərbaycan müstəqillik qazanandan sonra onun düşmənləri bu böyük tarixi nailiyyətlə barışmaq istəməmişdilər. Füzulinin yubileyinin beynəlxalq səviyyədə keçirilməsinin buna layiqli cavab olacağını vurğulayan Heydər Əliyev özünəməxsus təmkinli bir qəzəblə düşmənləri belə qırmanclayırdı: “...Hamımıza məlum olan düşmən qüvvələr həmişə sübut etməyə çalışmışdır ki, Azərbaycan xalqının zəngin tarixi olmamışdır, onun kökü yoxdur. Şübhəsiz ki, bu, cəfəngiyyatdır. Bəzən buna heç cavab vermək istəmirsən. Lakin xalqımıza düşmən olan, qəsd etmək istəyən dairələr, qüvvələr, bəzən də millətlər respublikamızı parçalamaq, onun ərazisini qəsb etmək istəyənlər əvvəllər də çalışmışlar və indi də çalışırlar sübut etsinlər ki, guya Azərbaycan xalqı tarixi köklərə malik olan bir xalq deyildir. Ona görə də Füzuli kimi şəxsiyyəti bir daha dünyaya tanıtmaqla onun necə böyük şair, mütəfəkkir, filosof olduğunu və dünya mədəniyyətinə nə qədər töhfə verdiyini, onu necə zənginləşdirdiyini göstərəcəyik. Buna bizim əvvəllər də ehtiyacımız olmuşdur, lakin bu gün xüsusilə vacibdir. Çünki Azərbaycan müstəqil dövlətdir, xalqımız milli azadlığa nail olmuşdur və biz müstəqilliyimizin daimi, əbədi olması üçün çalışırıq və bundan sonra da çalışacağıq”.

Heydər Əliyev öz çıxışında dünya ədəbiyyatının klassiki Məhəmməd Füzulinin yalnız Azərbaycanın sərhədlərindən kənarda deyil, ölkə daxilində də yaxşı tanıdılmasını, onun yüksək və nəcib hisslərlə, zəngin və tutarlı fikirlərlə dolu əsərlərinin hər bir azərbaycanlı evinə, azərbaycanlı ailəsinə çatdırılmasının vacibliyini və əhəmiyyətini göstərirdi.

Əsərlərini Yaxın və Orta Şərqin geniş yayılmış üç klassik poeziya dilində yazan Məhəmməd Füzulini yalnız Azərbaycan türkləri deyil, böyük türk dünyasının digər nümayəndələri, habelə ərəblər və farslar haqlı olaraq öz sənətkarları sayırlar.  Ümummilli liderimiz hər dəfə onun yaradıcılığının bu beynəlmiləl mahiyyətinə və ensiklopedik xarakterinə ayrıca diqqət yetirmiş, bunu Füzulini və onun təmsil etdiyi Azərbaycan mədəniyyətini yüksəldən, ümumbəşəri və humanist ideallara qovuşduran mühüm fəlsəfi və estetik amil kimi nəzərə çatdırmışdır: “...ərəblər və farslar Füzulini öz şairləri sayırlar. Türkdilli xalqlar isə belə hesab edirlər ki, o, türkdür. Biz də deyirik ki, Füzuli türk, azərbaycanlıdır. Eyni zamanda bunu türkmən, özbək, qazax, Türkiyədə yaşayan türklər, İraq türkmanları da deyə bilərlər. Qoy Füzuli hamıya məxsus olsun, tarixə bəşəri bir şəxsiyyət kimi düşsün”.

Füzuli klassik Azərbaycan ədəbiyyatı ilə maraqlanan hər bir həmvətənimiz kimi, Heydər Əliyevin həyatına və mənəvi-poetik dünyasına da ilk gənclik illərindən daxil olmuş və ömrünün bütün sonrakı mərhələlərində onun daimi yol yoldaşına çevrilmişdi. Özünün etiraf etdiyi kimi, Ulu öndərimizin Məhəmməd Füzuli şəxsiyyəti və yaradıcılığı ilə ilk tanışlığı 1930-cu illərin ortalarında Naxçıvanda orta məktəb şagirdi olarkən başlamışdı. O da əlamətdardır ki, gənclik illərində rəssamlığa və memarlığa böyük maraq göstərən Heydər Əliyevin çəkdiyi ilk rəsm əsərlərindən biri də Məhəmməd Füzulinin portreti olmuşdur. Böyük şairə böyük məhəbbətlə çəkilmiş bu portret hətta həmin dövrdə məktəblilərin rəsm əsərlərindən ibarət müsabiqədə birinci yeri tutmuşdu. Əyalət şəhərindəki orta məktəbdə təhsil alan və rəssamlıq sahəsində ilk addımlarını atan bir gəncin məhz Füzulinin şəxsiyyətini, heç bir portreti dövrümüzə gəlib çatmamış böyük şairin zahiri görünüşünü təxəyyülünün gücünə əsaslanaraq yaratmağa çalışması bir tərəfdən onun özünün böyük Füzuli sevgisindən, o biri tərəfdən isə 1930-cu illərdə Füzuli yaradıcılığına böyük maraq və məhəbbətdən irəli gəlirdi.

İstər Füzulinin, istərsə də başqa görkəmli klassiklərimizin əsərlərinin nəşr edilərək geniş oxucu kütləsinə çatdırılması, xalqın malı edilməsi məsələsi də həmişə Heydər Əliyevin diqqət mərkəzində olmuş, bu işə bütün ömrü boyu çox ciddi diqqət və qayğı göstərmişdir.

Heydər Əliyev ədəbiyyatşünasları, mətnşünasları, dilçiləri və başqa sahələrin mütəxəssislərini yalnız Füzulinin əsərlərini çapa hazırlamaqla öz işlərini bitmiş hesab etməməyə çağırırdı. Ümummilli liderimizin fikrincə, Füzuli haqqında yazılmış ayrı-ayrı mühüm tədqiqat əsərlərinin Azərbaycanda nəşri hələ heç də görülməsi tələb olunan işlərin hamısı deyil. Ona görə də yubileyə hazırlıq dövründə Heydər Əliyev Azərbaycan ədəbiyyatşünaslarının qarşısında Füzulini dünya miqyasında tanıda biləcək dərin elmi mündəricəli, yüksək tədqiqatçılıq keyfiyyətlərinə malik, lakin eyni zamanda geniş oxucu kütləsi üçün yazılmış populyar bir əsər qələmə alınmasını aktual bir vəzifə olaraq qarşıya qoyurdu. Klassik ədəbiyyatımızın bilicisinin fikrincə, professional elmi səviyyədə ərsəyə gətirilən və müxtəlif Avropa dillərinə tərcümə olunaraq dünyanın çeşidli ölkələrində yayılan belə bir kitab təkcə Füzuli irsinə deyil, bütünlüklə Azərbaycanın təkrarsız klassik poeziyasına işıq tuta bilərdi.

Avropa ölkələrində yayılması nəzərdə tutulan bu kitabın janrını da Heydər Əliyev qabaqcadan müəyyənləşdirmişdi – həmin əsər aydın və ifadəli bir dillə, maraqlı, cəlbedici üslubda, elmi-populyar tərzdə yazılmalı və daha çox tanıtma xarakteri daşımalı idi: “Füzulinin əsərləri oxucunun dahi şairə hörmət və məhəbbətini təmin edir. Ancaq Füzuli haqqında yazılan elmi-tədqiqat əsərləri onu alim, mütəfəkkir, şair, böyük insan kimi göstərmək üçün çox lazımlıdır. Bunlarla yanaşı, Füzulini ölkəmizdə, xüsusən xaricdə yaxından tanıtmaq üçün onun haqqında populyar bir kitab olmalıdır. Elə bir kitab ki, oxuyan hər kəs Füzulini tezliklə tanıya bilsin. Zənnimizcə, Füzuli haqqında elə bir kitab lazımdır ki, biz onu ingilis, fransız, alman, ərəb, fars dillərinə tərcümə edib yayaq”.

Lakin belə bir kitabın hazırlanıb nəşr edilməsini də Heydər Əliyev Füzulinin dünya miqyasında təbliği sahəsində son söz hesab etmirdi. Onun fikrincə, belə bir populyar kitabla yanaşı, şairin öz əsərləri də yüksək səviyyədə Avropa dillərinə tərcümə olunmalıdır. “Bunu gələcəkdə etməliyik” – vəsiyyəti ilə o, Füzuli yubileyinə hazırlıq görüldüyü günlərdə Azərbaycan füzulişünaslarının, istedadlı tərcüməçilərin və klassik Azərbaycan ədəbiyyatı mutəxəssislərinin qarşısına ciddi bir vəzifə qoymuşdu.

Yubiley günlərində ədəbi ictimaiyyətimizi və ümumən hər bir azərbaycanlını iyirmi ildən bəri maraqlandıran ciddi bir məsələyə – Məhəmməd Füzulinin qəbrinin Kərbəladan Bakıya köçürülməsi mövzusuna da toxunulmuşdu. Yubiley komissiyasının iclasında bu kövrək və ağrılı mənəvi-siyasi məsələ barədə söhbət açaraq problemə aydınlıq gətirən Heydər Əliyev demişdi: “Füzulinin qəbrinin Bakıya köçürülməsi barəsində də söhbət getdi. Bu, yeni məsələ deyil. Hələ 70-ci illərdə Füzulinin qəbrinin Bakıya köçürülməsi məsələsi çox geniş müzakirə edilirdi. Mən də bu məsələ ilə məşğul olurdum. 1981-ci ildə Yazıçılar İttifaqının qurultayında bu məsələ qaldırılanda mən tanınmış yazıçılarımıza, Allah onlara rəhmət eləsin, narazılığımı bildirərək dedim ki, siz məsələni ortaya atır, lakin təşəbbüs göstərmirsiniz. O zaman mən bu məsələni rəhmətlik Mirzə İbrahimova tapşırdım...”.

1981-ci ildəki “Füzuli insidenti”ndə Heydər Əliyev Azərbaycan yazıçılarını, bütövlükdə isə Azərbaycan ziyalılarını və respublika ictimaiyyətini milli dəyərlərə münasibətdə daha mübariz və prinsipial mövqe tutmağa çağırırdı. O, yüksək postlara yiyələnən, tez-tez müxtəlif xarici ölkələrdə olan, hər cür diqqət və qayğı ilə əhatə edilən canlı “klassik”ləri xələfləri olduğu klassik ədəbi irsə böyük hörmətlə yanaşmağa, Füzulinin məzarı ilə bağlı problemi dünya miqyasına çıxarmağa, tanınmış ictimai-siyasi xadimlərin, beynəlxalq təşkilatların diqqətinə çatdırmağa səsləyirdi. Bu, kommunist rejimin bütün qadağalarına baxmayaraq, Heydər Əliyevin öz ana dilinə, milli ədəbiyyatına və ənənələrimizə böyük hörmət və ehtiramının birbaşa ifadəsi idi. Bu, onun gənclik illərindən tanıdığı və sevdiyi böyük söz ustadı Füzuliyə bəslədiyi sonsuz məhəbbətin daha bir əyani təzahürü idi...

1994-cü ildə, yubiley ərəfəsində Fuzulinin cənazəsinin qalıqlarının Azərbaycana köçürülməsi söhbəti yenidən gündəliyə çıxarılanda Heydər Əliyev bu məsələdə hər şeyi yüz dəfə ölçüb-biçməyi, böyük sənətkarlarımızın əziz xatirəsinə uyğun hərəkət etməyi məsləhət bilmişdi...

...Füzulinin yubileyi müstəqil Azərbaycan Respublikasının keçirdiyi ilk beynəlxalq miqyaslı mədəniyyət və sənət bayramı idi. Böyük şairə həsr olunmuş tədbirlər onun doğulduğu İraqda, Mərkəzi Asiya respublikalarında, UNECKO-nun iqamətgahının yerləşdiyi Parisdə, qonşu İran və Türkiyədə, habelə Rusiyada keçirildi. Sonuncu iki ölkədəki yubiley təntənələrində Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyev də iştirak etmişdi.

Heydər Əliyevin Türkiyə parlamentindəki nitqi, sənət və ədəbiyyat barədə söylədiyi bütün əvvəlki nitqləri kimi öz obrazlılığı, ifadə gözəlliyi və aydınlığı ilə seçilir. Şair haqqında, həm də Azərbaycan türkcəsini öz poetik dühasının əzəməti ilə cilalayaraq təkrarsız poeziya dilinə çevirmiş orijinal bir söz ustadı haqqında danışdığını göz önünə alan Ulu öndər bu nitqində ana dilinin zəngin ifadə imkanlarından bacarıqla istifadə etmişdir.

Fikrimizi əsaslandırmaq üçün Heydər Əliyevin nitqindən aşağıdakı parçanı misal gətirmək istərdik: “Füzuli 500 il bundan qabaq da nurlu bir ulduz kimi parlayıbdır, dünyaya öz şüalarını yayıbdır. Füzuli təkcə Şərqdə yox, müsəlman aləmində, türk dünyasında yox, bütün dünyada, o cümlədən inkişaf etmiş Qərb ölkələrində çox məşhur olmuşdur. Amma Azərbaycan xalqı üçün, bizim üçün Füzuli daha əziz olmuş, sevilmiş, son əsrdə xüsusən yüksək zirvələrə qaldırılmışdır. Bu gün çox böyük iftixar hissi ilə deyə bilərik ki, Füzuliyə bizim Azərbaycan xalqının, Azərbaycan alimlərinin verdiyi qiymət, onun əsərlərindən daim bəhrələnmələri xalqımızın öz kökünə, adət-ənənəsinə, keçmişinə, tarixinə, dininə, dilinə nə qədər sadiq qalmasını sübut edir”.

Heydər Əliyev qonşu Rusiyanın paytaxtı Moskva şəhərində keçirilən Füzuli tədbirlərində də şəxsən iştirak etmişdi. Öz nitqində o zamankı ölkə başçımız əvvəlki onilliklərdə də Moskvada bir sıra Azərbaycan ədəbiyyatı və mədəniyyəti nümayəndələrinin xatirələrinin təntənəli qeyd olunduğunu yada salmış, lakin bu sıradan keçirilən tədbirlər içərisində Füzulinin yubileyini ayrıca qeyd etmişdi. Çünki Füzuli müstəqil Azərbaycanın keçmiş sovet respublikalarının müştərək paytaxtı olan Moskvada anılan ilk nümayəndəsidir. Gənc dövlətimiz üçün həm mədəni, həm də siyasi baxımdan vacib əhəmiyyətə malik bu fakta diqqəti cəlb edən Heydər Əliyev qəlbi millət üçün döyünən böyük bir rəhbərin insani qürur hissi ilə deyirdi: “Bu gün biz fasilədən sonra, müəyyən müddətdən sonra yenidən birlikdəyik və dahi Azərbaycan şairi Məhəmməd Füzulinin yubileyini birlikdə qeyd edirik. Şairin yubiley ilini UNESCO Füzuli ili elan etmişdir. Füzulinin yubileyi Azərbaycanda, bir çox ölkələrdə geniş qeyd edilir, lakin bu, Azərbaycan xalqı üçün xüsusilə dəyərli və əhəmiyyətlidir ki, Füzulinin yubileyi Moskvada, zəngin mədəni və ədəbi ənənələri olan bir şəhərdə də qeyd olunur...”.

Nəhayət, Füzulinin 1996-cı ilin baharında Bakıda keçirilən yubiley şənlikləri də məhz Prezidentin arzuladığı kimi müstəqil dövlətin ilk böyük ədəbiyyat və mədəniyyət bayramına çevrildi. Və o da təsadüfi deyil ki, həmin tədbirdə Füzuli yaradıcılığının ümumbəşəri əhəmiyyəti, onun poeziyasının qeyri-adi təsir qüvvəsi və həmişəyaşarlığı barəsində yalnız yazıçılar, şairlər, ədəbiyyat xadimləri deyil, həm də Heydər Əliyev danışdı. UNESCO baş katibinin və dünyanın onlarla ölkəsindən gəlmiş nümayəndə heyətlərinin iştirak etdiyi Füzuli bayramı beş əsr əvvəl Şərq intibahının və humanizminin bayraqdarlarından birinə çevrilmiş dahi Azərbaycan şairinə böyük ehtiramın nişanəsi idi... UNESCO-nun qərarı ilə 1996-cı il dünya miqyasında Füzuli ili elan olunmuşdu. Bu qərarın qəbul edilməsinin nə kimi texniki və yaradıcılıq çətinlikləri ilə bağlı olduğu məlumdur. Azərbaycanda isə tam əminliklə demək olar ki, 1994-cü ildən 1996-cı ilə qədər, tam üç il ərzində Füzuli illəri yaşandı. Bu müddətdə şairin əsərlərinin yeni altı cildliyi və iki cildliyi çap olundu, altı dildə Füzuli irsindən seçmələr işıq üzü gördü, şair haqqında yeni tədqiqat əsərləri ədəbi ictimaiyyətə təqdim edildi. Şübhəsiz, Ümummilli lider Heydər Əliyevin klassik irsə ehtiramı, ədəbiyyata bağlılığı, Füzuliyə sevgisi də burada az rol oynamadı...

“Heydər Əliyev və Azərbaycan ədəbiyyatı”

(Bakı, Elm, 1998) kitabından, s.51–70

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.12.2025)

Xalq yazıçısı, akademik Kamal Abdullanın əsərlərindən seçilmiş bir sıra qranula – cövhər sayıla biləcək məqamları “Ədəbiyyat və incəsənət” oxucularına təqdim edir.

Kamal Abdulla özü seçilmiş bu cövhərlər barədə yazır: “İllərdən bəri yazdığım müxtəlif şeirlərin, esselərin, pyeslərin, hekayə və romanların, publisistik məqalələrin və elmi əsərlərin, verdiyim intervülərin hər birinin içində yer almış və bu gün də öz məzmunu, tutumu, forması ilə diqqətimi çəkən misralar, cümlələr günlərin bir günü sanki dil açıb mənə dedilər ki, bizim bir-birimizdən zaman və məkanca ayrılığımıza son qoy və bizi bir-birimizin yanında yerləşdir. Sən görəcəksən ki, bu zaman biz tamamilə yeni bir cazibədə zühur etmişik. Onlar qeyri-səlis məntiq dili ilə desək, içində olduqları mətnin qranulaları (ilkin vacib hissəcikləri) idi. Qranula, başqa cür ifadə etsək, cümlədən (mətndən) bütün artıq hissələri siləndən sonra yerdə qalan cövhərdir.”

Beləliklə, hər gün Kamal Abdulladan 7 qranula:

1.

Eldar Baxış həyatda olarkən onun şair kimi qədrini o qədər də bilmədik. Zaman keçdi. Bizmi belə ağıllandıq və daha həssas, daha mülayim, daha mərhəmətli olduq, yoxsa o, bir daha heç nə yazmaya-yazmaya hansısa gözəgörünməz energiya ilə dolmağa başladı?!

2.

Hacı Mir Həsən ağa Səyyah: “Ətrafda hər şey ölümün təzahürüdür. Sadəcə, üzünə niqab tutubdur və bizdən guya ki, gizlənibdir. Hələ ki heç bir kəsə öz ölüm gününü tanımaq qismət olmayıbdır. Halbuki sənədə bir dəfə biz onunla görüşürük, onu yaşayırıq. Biz ad günümüzü tanıyırıq. Amma hər sənə bir dəfə gördüyümüz ölüm günümüzü tanımırıq. Əfsus!..”

3.

Biz hamımız mağaradan çıxmışıq. Amma çoxumuz alaçıqdan hələ də çıxa bilməmişik.

4.

Okean fırtınasından sonra ayrı-ayrı gəmilərin hərəsinin balaca-balaca adacıqlara çırpıldığı kimi vaxtilə dost olmuş adamlar da indi pərən-pərəndirlər, ora-bura çırpıla-çırpıla qalıblar.

5.

“ Xaosda heç nə yoxdur!” deməyə nə var ki... Əsas məsələ odur ki, “xaosda heç nə var!” deyəsən. “Heç nə”nin hikməti daha böyükdür.

6.

XX əsrin böyük psixoanalitiki və filosofu Karl Yunqun əsərləri müasirlərinə imkan verdi ki, onun düşüncə tərzinin dərinliklərində qədim çin pünhanlıqlarından çox şeylər var deyə düşünsünlər. Hətta Yunqun hansısa əvvəlki həyatında çinli olduğunu ehtimal edənlər də tapıldı.

7.

Hamının yanında var səsiylə qışqırıb bağıran “əzizi-mən”lərin təkbətəkdə yazıq-yazıq, həzin-həzin necə pıçıldadığını bircə görəydiniz...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.12.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi yazıçı Təbrizdə  yaşayan Hüseyn Səlahlıdır.

Hüseyn Səlahlı

Təbriz

I

Boynuna dayayır

Qulağının arxasına qoymaq üçün

İyirmi barmaqla axtarır

Dişlərinin arasında qılınc

Və qırmızı ipək məndil sərili daş üstündə

Əli onun altında bir vəziyyətdə

Sevişən iki yarıçılpaq insan

Nə alıb verdiyini anlamamaq üçün

Nə alıb, vermədiyi üçün

Nə verib, ala bilmədiyi üçün.

Oyuncaqlar hekayəsində

Canlı kukla olmuş ölü

Və oyuncaqla oynamağa davam edən xəbərsiz körpələr

Bir-birinə yapışıq iki körpə

Başdan, çiyindən

Birinin boynunda ip,

Taburet isə ötəkinin ayaqlarının altında.

İp yerini sarmış,

Bəyaz duvaq üstündən öpüşcüklər, qaşındırır.

Taburetin üstündə

Sidikdə üzən iki ayaq,

Əski alışqanlıqdanmı?

İki mələyin döyüşməsindənmi?

Taburet bir o yana, bir bu yana sallanır.

Taburetin üstündə oturmuş

Çiyindən yarı ayrı bir qol

Ruhunun beli qaşınır.

Əl çatmayan yerdə

Tam bağlı ələ yarı tutulmuş

Barmaq uclarında rəqs edən bir qu quşudurmu?

Bakirəliyini əldən vermiş bir Roma ilahəsimi?

Taburet bir o yana, bir bu yana sallanır...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.12.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Qısa fikirlər xəzinəsində yapon kouç Qay Kavasakinin müdrik kəlamları diqqətinizə çatdırır.

-Əgər sənin devizin «Daha boşboğazlıq və çərənçilik yetər, mənə de ki, mən nə iş görməliyəm» - dirsə, demək sən düzgün ünvanı tapmısan.

 - Hər bir işdə ən vacib olanı başlamaqdır. Unutmayın: hələ heç kəs yalnız planlaşdırma ilə uğur qazanmağa müvəffəq olmayıb.

 - Sizə və sizin kompaniyaya xeyir gətirməklə bütün cəmiyyətə ziyan gətirən fəaliyyətin heç bir dəyəri yoxdur.

 - Özünüzün istənilən hərəkətinizə elə yanaşın ki, sanki onu bütün publika görəcək, sanki o, hər yerdə əks-səda verəcək. Unutmayın, siz nə iş görürsünüzsə, sizin «əl izləriniz» həmişə və hər kəs tərəfindən görünəcək.

 - Hər şey həyata keçməyincə mümkünsüz görünür. Sahibkarlıq fəaliyyəti məhz budur – sən başqalarının qeyri-mümkün hesab etdiyini eləyirsən.

 - Yaponlarda belə bir məsəl var, deyirlər axmaqlar iki yerə bölünür. Birincilər heç vaxt Fudzi dağının zirvəsinə qalxmayanlardır ki, ətrafın gözəl mənzərəsindən zövq ala bilmirlər. İkincilər isə həmin zirvəyə iki dəfə qalxanlardır.

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.12.2025)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Nəyisə könüllü edirsən, nəyisə zor gücünə, məcburən. Hansı ürəyinə daha çox yatar? Əlbəttə ki, könüllü etdiyin. Könüllülüyün bir şaxəsi də var. Biri var, hansısa bir işi məvacib xatirinə edəsən, biri də var, məvacibsiz, ictimai əsaslarla. Bax bu sosial və ictiami könüllülükdür.

Və bu gün “könüllü” sözü gündəmdə olacaqdır.

BMT-nin Baş Məclisi tərəfindən 1985-ci ildən iqtisadi və sosial inkişaf naminə hər il 5 dekabr Beynəlxalq Könüllülər Günü kimi qeyd olunur. Könüllülük – öz iradəsi və sərbəst seçimi əsasında əvəzi ödənilməyən fəaliyyəti həyata keçirən şəxsdir. Könüllülüyün məqsədi isə tapşırıqları yerinə yetirmək, fərdlərə və ya ictimai təşkilatlara maliyyə dəstəyi olmadan, fədakarcasına, insanların rifahını inkişaf etdirmək və yaxşılaşdırmaqdan ibarətdir. Bu öz maraqları, şəxsi bacarıqları və öyrənmə vasitəsilə cəmiyyətə xidmət göstərilməsidir ki, qarşılığında pul əvəzinə özünə dəyər və hörmət hissi qazanılır. Bu təqvim günü ölkəmizdə hər il yüksək səviyyədə qeyd edilir. Könüllülərin səyi nəticəsində hər gün minlərlə insan maarifləndirilir, onların pis vərdişlərdən uzaqlaşması naminə müxtəlif layihələr həyata keçirilir.

Ölkəmizdə könüllülük hərəkatı geniş vüsət alıb, bu faktdır. Hətta Prezident İlham Əliyev 2020-ci ili respublikamızda “Könüllülər ili” elan etmişdi. Avropa oyunları, Formula 1 kimi idman yarışlarında, beynəlxalq forumlarda böyük vüsət almış mövsümi könüllülük hərəkatı ASAN könüllüləri qismində daimi status da qazanıb.

Azərbaycan könüllülərini – fədakar gənclərimizi təbrik edirik.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.12.2025)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Hər vaxtınız xeyir. Beləcə, bu həftəni də tamamladıq. Hər kəsə həftəsonu xoş ovqat arzulayaq, hərçənd, onu necə əldə etməyin sirrini bilməsək də.

5 dekabr.

Ümumdünya yerin təki günü

6 qatdan ibarət olan, sualtı sular üçün filtr rolunu oynayan yerin təki özündə 45 faiz mineral hissəcik, 25 faiz su, 25 faiz hava və 5 fazi üzvü maddələr daşıyır. Ekosistemin qorunmasında əhəmiyyətli rol oynayan bu qat bitkilər aləminin həyat mənbəyi hesab edilir. Yerin təkinin qorunması vacibdir, bu gün insanlara xilaskarlıq missiyası tapşırılacaq.

Şəhid daxili işlər naziri Məhəmməd Əsədovun doğum günü

1991-ci il noyabr ayının 20-də Azərbaycanın dövlət xadimləri öz vəzifə və vətəndaşlıq borclarını yerinə yetirmək üçün vertolyotla Ağdam şəhərinə uçarkən Qarakənd səmasında dəhşətli, yaddaşlardan silin­məyən qanlı vertolyot faciəsi baş verdi. Sanki hansısa xəyanətkarlıqla vertolyota doldurulub erməni terrorçularına yem olaraq göndərilən şəxslərin hamısı müstəqilliyimizin qatı tərəfdarları, vətənpətrvərlər idi. Xalqımızın azadlığı, torpaqlarımızın bütövlüyü uğrunda gedən mübarizədə şəhid olan bu şəxslərin arasında daxili işlər naziri Məhəmməd Nəbi oğlu Əsədov da var idi.

Məhəmməd Əsədov 1941-ci il dekabr ayının 5-də Zəngilan rayonunun Baharlı kəndində anadan olub. Uzun illər partiya-sovet işlərində çalışıb, 1982-ci ildə Moskva Təhlükəsizlik Akademiyasını qırmızı diplomla başa vurub, Azərbaycan Təhlükəsizlik Nazirliyində məsul vəzifələr daşıyıb. 1990-cı ilin may ayında Azərbaycan Respublikasının Daxili İşlər naziri vəzifəsinə təyin edilib, nazir işlədiyi müddətdə vaxtının çoxunu Qarabağ bölgəsində keçirib, əsgərlərlə çiyin-çiyinə səngərlərdə gecələyib. 1990-cı il noyabr ayının 5-də general-mayor rütbəsini alıb. Allah ona rəhmət eləsin!

Beynəlxalq Könüllülər Günü

BMT-nin Baş Məclisi tərəfindən 1985-ci ildən iqtisadi və sosial inkişaf naminə hər il 5 dekabr Beynəlxalq Könüllülər Günü kimi qeyd olunur. Könüllülük – öz iradəsi və sərbəst seçimi əsasında əvəzi ödənilməyən fəaliyyəti həyata keçirən şəxsdir. Könüllülüyün məqsədi isə tapşırıqları yerinə yetirmək, fərdlərə və ya ictimai təşkilatlara maliyyə dəstəyi olmadan, fədakarcasına, insanların rifahını inkişaf etdirmək və yaxşılaşdırmaqdan ibarətdir. Bu, öz maraqları, şəxsi bacarıqları və öyrənmə vasitəsilə cəmiyyətə xidmət göstərilməsidir ki, qarşılığında pul əvəzinə özünə dəyər və hörmət hissi qazanılır. Bu təqvim günü ölkəmizdə hər il yüksək səviyyədə qeyd edilir. Könüllülərin səyi nəticəsində hər gün minlərlə insan maarifləndirilir, onların pis vərdişlərdən uzaqlaşması naminə müxtəlif layihələr həyata keçirilir.

Ölkəmizdə könüllülük hərəkatı geniş vüsət alıb, bu faktdır. Hətta Prezident İlham Əliyev 2020-ci ili respublikamızda “Könüllülər ili” elan etmişdi. Avropa oyunları, Formula 1 kimi idman yarışlarında, beynəlxalq forumlarda böyük vüsət almış mövsümi könüllülük hərəkatı “Asan könüllüləri” qismində daimi status da qazanıb. Azərbaycan könüllülərini – fədakar gənclərimizi təbrik edirik.

Tanınmış aktyor Həsənağa Salayevin doğum günü

Xatırladınızmı bu aktyoru? Həsənağa Dərya oğlu Salayev 1921- ci il dekabr ayının 5-də Bakıda anadan olub. Bakıdakı 6-cı Şura məktəbində təhsil alıb, 1937-ci ildə Bakı Teatr Texnikumuna daxil olub. Tələbə ikən 1938-ci ildə Akademik Milli Dram Teatrının aktyor heyətinə qəbul edilib, 1941-ci ildə təhsilini başa vurduğu günlərdə müharibəyə gedib, müharibənin qan-qadasından keçib, qələbədən sonra 1946-cı ildə yenidən doğma kollektivə qayıdıb. Onun “Oqtay Eloğlu” tamaşasında yaratdığı baş qəhrəman haqqında uzun illər mətbuatda müxtəlif fikirlər səslənib. Səhnə fədaisinin yaratdığı həmin monumental obraz bu günə kimi əvəzedilməz olaraq qalmaqdadır. Teatrla yanaşı, kino sahəsində də çalışan Salayev “Azərbaycanfilm” kinostudiyasının istehsal etdiyi “Fətəli xan”, “Görüş”, “O olmasın, bu olsun”, “Onu bağışlamaq olarmı?”, “Koroğlu”, “İstintaq davam edir” bədii filmlərində əsas rollara çəkilib. “İstintaq davam edir” bədii filmində həm baş rolda oynayıb, həm də bu ekran əsərinin rejissoru olub. Milli teatrın və kinonun inkişafındakı xidmətlərinə görə bir sıra mükafatlara, 1959-cu ildə Azərbaycanın “Əməkdar artist”, 1974-cü ildə isə “Xalq artisti” fəxri adlarına layiq görülüb. Həsənağa Salayev 1981-ci il oktyabr ayının 2-də vəfat edib, ruhu şad olsun.

Mandelanı, Cavidi, Moneni, Dümanı, Motsartı aparan gün

Vanna günü. Duş sevənlər ən azı bu gün vərdişlərini dəyişməlidirlər. Nindzya günü. Bu Şərq sənətini bir gün mənimsəmək pis olmazdı. Fransada əfvetmə, Niderlandda Klozum (keşiş), Avstriyada Krampus (cadugər) və Amerikada komfortla yemək günü.

2017-ci ilin bu günündə Beynəlxalq Olimpiya Komitəsi dopinq istifadəsinə görə Rusiya qış olimpiya yığmasını 2018-ci il oyunlarından kənarlaşdırıb. 2013-də Nobel mükafatçısı, CAR-ın prezidenti olmuş Nelson Mandela vəfat edib. 1966-cı ildə məşhur fransız müğənnisi Patrisiya Kaas doğulub. 1949-cu ildə Qüds İsrailin ilk paytaxtı elan olunub. 1946-cl ildə məşhur ispaniyalı tenor Xose Karreras doğulub. 1941-ci ildə Azərbaycan ədəbiyyatının ən görkəmli nümayəndələrindən biri – Stalin repressiyasının qurbanı Hüseyn Cavid İrkutsk həbsxanasında işıqlı dünyaya əlvida deyib. 1940-cı ildə Azərbaycan teatr və kinosunun unudulmaz aktyoru Ağasadıq Gəraybəyli vəfat edib. 1936-cı ildə Qazaxıstan və Qırğızıstan SSRİ tərkibində müxtar respublikadan ittifaq respublikasına keçiblər. Həmin gün SSRİ-də Stalin Konstitusiyası da qəbul edilib.

Rəssamlığın ən cazibədar cərəyanı impressionism hesab edilir. 1926-cı ildə məşhur fransız rəssamı, impressionizmin banisi Klod Mone dünyadan köçüb. 1925-ci ildə SSRİ-nin ilk kult filmi olan “Potyomkin zirehli gəmisi” ekranlaşdırılıb. 1924-cü ildə Azərbaycan kinosunun incisi sayılan “Şərikli çörək” filminin rejissoru Şamil Mahmudbəyov dünyaya gəlib. 1901-ci ildə adı uşaqların dillərində əzbər olan Amerika rəssamı Uolt Disney doğulub. 1879-cu ildə ABŞ-da ilk ATS yaradılıb. 1870-ci ildə Aleksey Düma – dünyaşöhrətli fransız, Quba hamamında çimib çimmək günah sayılan avropalıları bədbəxt adlandıran dahi yazıçı dünyadan köçüb. 1803-cü ildə rus şairi Fyodor Tütçev doğulub. 1791-ci ildə başqa bir dünyaşöhrətli şəxs – Avstriya bəstəkarı Volfqanq Amadey Motsart dünyadan köçüb. 1766-cı ildə dənizçi Ceyms Kristi Londonda ilk auksion keçirib, yeri gəlmişkən, indi Kristis dünyanın ən məşhur auksionudur. 1496-cı ildə Portuqaliya kralı Manuel yəhudilərin ölkədən qovulması barədə fərman imzalayıb.

İnkvizisiya tonqalları

Ən nəhayət, 1484-cü ilin 5 dekabrında Roma Papası əcinnə ovuna çıxanlara inkvizisiya tonqallarını daha gur yandırmağı əmr edib. Hardasa bizlərin 37-ci il repressiyasına bənzər bir azadfikirliliyin təqibi və cəzalandırılması ən işıqlı insanların məhvi ilə sonuclanıb. Bəlkə də tale işidir ki, repressiya qurbanı Hüseyn Cavid də məhz 5 dekabrda dünyadan köçüb.

Çox təəssüf ki, əsrlər ötsə belə cəmiyyətlər yenə də azad ola bilməyiblər. İnkvizisiya tonqallarına insanlar cismən atılırdısa indi mənən atılır, repressiya edamlarına insanların cisimləri tuş gəlirdisə, indi mənəviyyatları tuş gəlir. Hər şeyin düzələcəyi ümidi ilə!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.12.2025)

Harun Soltanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

İnsan tarix boyu ən çox ağrısını da, ən çox ümidini də eşqə bağlayıb. Eşq insanı həm özündən qaçıran, həm özünə qaytaran yeganə hiss olub. Hər dövrün şairi, filosofu, düşünəni eşqi başqa cür görüb. Kimisi onu ehtiras adlandırıb, kimisi sirr, kimisi bəla deyib, kimisi dərman. Amma bir həqiqət dəyişməyib. İnsan eşqə düşəndə artıq əvvəlki insan olmur.

Eşq edən adam, istər-istəməz, dəyişir. Çünki eşq insanın gizlətdiyi tərəfləri üzə çıxarır, qorxularını, qaranlıqlarını, zəifliklərini, gücünü, inanmadığı tərəflərini.

Bəzən eşq insanı məhv edir, bəzən onu yenidən qurur.

Bəzən eşq insanın içində bir qapı açır ki, o qapıdan keçən adam artıq geri qayıtmaq istəmir. Bəzən eşq sadəcə bir insana yönəlmiş hiss olmur, bir varlığa, bir mənaya, bir işığa çevrilir.

Şərq ədəbiyyatı da bu eşqin min bir halını tanıyır. Ömər Xəyyam dünyəvi eşqi, Nizaminin saf eşq idealı, Yunus Əmrənin ruhani eşqi, bunların hamısı eyni ağacın fərqli budaqlarıdır. Hər şair eşqin özünə toxunan tərəfini görüb, öz dərdini öz dili ilə danışıb. Amma bu ağacın bir budağı var ki, heç kimdə Füzulidə olduğu kimi çiçəklənməyib. Çünki Füzulinin eşqi nə yalnız dünyəvidir, nə yalnız mənəvi. Onun eşqi, bu iki dünyanın arasında gərgin, yandırıcı, dərin bir körpüdür. Orada həm insan var, həm Tanrı, həm sevgi var, həm ağrı, həm ümidsizlik, həm sonsuzluq. Ona görə Füzulini oxumaq, sadəcə bir şairi oxumaq deyil. Bir ruhun necə addım-addım ilahi həqiqətə qalxdığını izləməkdir. Və bu qalxışın başlanğıc nöqtəsi eşqin özüdür, insan eşqindən ilahi eşqə gedən təlatümlü yol..

Eşq insanı dağıdan deyil, insanı Tanrıya aparan bir yol kimidir. Füzuli hər şeydən əvvəl eşqin şairidir, amma eşqin sadə, gündəlik, adi halının yox, insanı özündən qoparıb başqa bir həqiqətə sürükləyən, sanki ruhun içində gizlənmiş qapını açan eşqin. Onun poeziyasında eşq təkcə hiss deyil, eşq həm də insan ruhunun öz sınırlarını aşmaq cəhdi, insanın özünü tanımadığı tərəflərlə üzləşməsi, hətta bəzən öz içində batmasıdır. Füzuli üçün eşq insanı nə zövqə aparır, nə də rahatlığa. Əksinə, o, insanı sarsıdır, silkələyir, parçalayır. Çünki yalnız parçalanan ruh yenidən qurula bilir. Eşq ruhun əvvəlki formasını dağıdır ki, onun içindən yeni bir mənəvi forma doğulsun. Bu dağıntı həm əzablıdır, həm də zəruridir. Həm qaranlıqdır, həm də işıqla doludur. Eşq bir növ insanın öz qaranlığını yaşayaraq işığa çıxmasıdır.

Füzulinin dili ilə desək, eşq həm yandırır, həm yaşadır, həm öldürür, həm dirildir. Bu paradoks onun bütün yaradıcılığında dolaşan görünməz bir damar kimidir. Elə bil eşq bir oddur, insan ona yaxınlaşdıqca yanır, amma uzaqlaşanda da üşüyür. Füzuli bu odun həm içindədir, həm kənarında,həm aşiqdir, həm də aşiqin taleyini seyr edən bir izləyici. Füzuli eşqi ilahiləşdirən şairdir. Çünki o, insanın insana olan eşqini Allahın insana verdiyi ən böyük imtahan və ən incə mərhəmət forması kimi qəbul edir. Eşq burada məqsəd deyil, vasitədir. İnsan eşqə düşəndə əslində Allahın ona göstərdiyi gizli bir yola düşür. İnsan bu yolda yandıqca saflaşır, saflaşdıqca yüngülləşir, yüngülləşdikcə cismin ağırlığından qurtulub ruhun dərinliklərinə çəkilir. Füzuli üçün eşq insanın içindəki "mən" adlı kiçik, dar, qorxmuş dünyanı parçalamaqdır. Eşq insanın öz eqosunun divarlarını aşması üçün bir zərbədir. Aşiq olmaq, bu mənada, ruhi bir inqilabdır. Çünki eşq insanı özündən özgəsinə çevirir, düşüncəni, nəfəsi, xəyalları bir başqa varlıq yönləndirir. Aşiq öz ehtirasından yox, öz yoxluğundan doğulur. O, tədricən öz "mən" indən soyunduqca, eşqin içindən doğan "biz"  və ən sonda "O", yəni Allah görünməyə başlayır.

Elə buna görə də Füzuli üçün eşq təkcə emosional hal deyil, eşq Tanrıya aparan yoldur. Bu yolun başlanğıcı insana aiddir, amma sonu Allaha. İnsan bu yolu addımladıqca eşq dəyişir, dərinləşir, saflaşır. Bir vaxtlar bədənə aid olan hiss, zamanla mənəvi titrəməyə çevrilir, bir vaxtlar insana yönələn baxış, zamanla ilahi həqiqətə çevrilir. Füzulinin eşq fəlsəfəsində ən böyük sirlərdən biri də budur. İnsan sevdikcə Allaha yaxınlaşır, çünki sevgi insandan ilahiyə açılan yeganə qapıdır.

Və məhz buna görə Füzuli eşqi mərhələlərə bölür. Çünki insanın bir insana vurulması başqa, onun bu vurulmadan Allaha yüksəlməsi başqa mərhələlər tələb edir. Ruh pillə-pillə təmizlənir, yüksəlir və dəyişir. Məcnun da bu yolun yolçusudur. O, Leyliyə vurulsa da, Leylidə qalmır. O, eşqin başlanğıcından keçir, dərinliyinə enir və nəhayət ilahi həqiqətə çatır. Məcnunun eşq səfərini, hər addımı ilə özündən soyunma, öz bədənini arxada buraxma, yalnız ruhun işığını aparma yoludur. Füzuli bu yolu sadəcə təsvir etmir, bu yolu sistemləşdirir. Eşq ümymiyytlə dörd mərhələyə bölünərmiş, məcazi, həqiqi, əflatun və ilahi.

Bu dörd mərhələ, insan ruhunun eşqlə sarsılıb saflaşdığı dörd qapıdır. Və bu qapıların hamısı sonunda bir yerə aparır Allaha.

Eşqi mərhələlərə bölünəndə, onun ən aşağı, ən sadə pilləsi kimi məcazi eşq görünür. Amma bu "aşağı"  olmaq kiçiklik deyil, bu, başlanğıcdır. Hər şeyin susduğu, amma qəlbin bir anlıq titrədiyi o ilk toxunuş. Həm insanidir, həm də fövqəlfaniliyə aparan gizli bir cığırdır. Məcazi eşq Füzuliyə görə insanın insana baxışından doğur. Bu eşq, aləmin böyük sirlərindən xəbərsiz, sadəcə bir anlıq təsir, bir anlıq işıq kimi yaranır. O qədər qısadır ki, insan onu yaşadığını belə sonradan anlayır. Və məhz bu qısa, keçici, qığılcım kimi eşq bir gün Qeysin ürəyinə toxunur. Füzulinin qələmində daha sonra Məcnuna çevriləcək o uşaq, o gənc… onu elə ilk əmələ gətirən qüvvə məhz məcazi eşqin bu anlıq, yüngül, ehtiyatsız küləyidir.

O gün Qeys Leylini görür,10 yaşında bir tifil. Heç bir qəhrəmanlıq, heç bir divanəlik, heç bir ilahi həqiqət yoxdur hələ. Sadəcə iki insan, iki baxış, iki nəfəs. Sanki dünyanın böyük əzabı və böyük gözəlliyi o baxışda yox, sadəcə bircə anlıq "xoşuna gəldi" hissində yatır.

Füzuli üçün məcazi eşqin sirri budur əziz dostum. İnsanın bir insanı bəyənməsi, əslində insanın öz ruhundakı boşluğu görməsi deməkdir. Tez gəlir, tez gedir, çünki o boşluq dolmur. O boşluq yalnız xəbərdarlıq edir ki, "Səndə bir yol var. Bu yol hələ başlamayıb." Qeys də bunu o zaman bilmir. Onun Leyliyə olan baxışı sadədir, bir nəfəs kimi, adi gəlir. Bu eşq hələ musiqi deyil, hələ fırtına deyil. Bu, hələ yalnız ilk dərəcəli cazibədir, insanın insana dediyi ən sadə söz:

"Sevdim… bəlkə də." Amma Füzuli üçün yenə də bu mərhələ vacibdir. Çünki məcazi eşq insanı özgələşdirir, amma dağıtmır. Silkələyir, amma yıxmır. Hələ ki, aşiq özündən qaçmır, hələ ki, eşqin içində Tanrı axtarmır. Bu eşq hələ insanın içindəki həyat qoxusudur, keçici, ölümlü, solğun.

Və elə bu solğunluğun özündə bir işarə vardır, tez sönən hər od, içində yanmağa hazır daha böyük bir atəşi gizlədir.

Qeys də Leylinin gözlərində yalnız ilk qığılcımı görür, amma bu qığılcımın onu mərhələlərdən keçirib ilahi eşqin oduna atacağını heç düşünmür. Bir baxışla başlayan, "otağa girib çıxmaq qədər qısa olan"  məcazi eşq, əslində Məcnunun taleyində sükutla açılmış bir qapıdır. Çox sonra bağlanacaq bir qapının ilk çaqqıltısı. Bu mərhələdə Leyli hələ insan kimi sevilir, ilahi bir surət deyil. Bu mərhələdə Qeys hələ aşiq deyil, sadəcə təsirlənmiş bir gəncdir. Bu mərhələdə eşq hələ dünya kimidir, fanidir, nazlıdır, sürətli, yüngül və yalan kimi tez keçən. Lakin elə bu keçicilik, onu növbəti mərhələyə aparan gizli pilləkəndir. Çünki Füzulinin eşq yolunda heç nə təsadüfi deyil..

Məcazi eşq, yalnız başlanğıcdır. Həqiqi eşqə aparan ilk nəfəsdir.bMəcazi eşq qığılcımdırsa, həqiqi eşq artıq içəridə yanmağa başlayan odun ilk nəfəsidir. Bu eşq insana gec gələr, çünki ona qədər insan özünü yalanlarla, adi hisslərlə, keçici cazibələrlə qoruyur. İnsan gecikməyi sevir, sanki qəlbini təhvil verməkdən utanır. Amma nə vaxt ki bu eşq gəlir, artıq həmin insanın içində bir şey dəyişir.

Həqiqi eşqdə insan, insana bağlılıq yaranır. Artıq məsafə yoxdur. Artıq o, sadəcə gözəllik deyil, sadəcə bir baxışın təsiri deyil, sadəcə "xoş gəlmə"  hissi deyil. Burda insan öz içində bir otaq açır və o otağı başqasına verir. Bu çox təhlükəli bir haldır, çünki insan öz qəlbini verəndə, onun ən gizli guşəsi bir başqasının nəfəsi ilə dolur. Amma bu eşq tez gedər, çünki insan bu bağlılıqdan qorxar. Şəxsə açdığı keçiddən sanki özü qaçmağa başlayır. Qəlbində yer verdiyi adamı sevməkdən deyil, həmin adamın qəlbində onun nə edəcəyini bilinmədiyindən qorxar. Həqiqi eşq insana gec yetişir, amma gedəndə iz qoymadan getmir. Onun getməsi, qəlbdəki o otağın susması kimidir, eşqin çıxıb getməsi deyil, nəfəsin itməsidir.

Və Qeys, artıq Məcnunun yolunun qaranlıq başlanğıcında bu mərhələni də yaşayır. Leyliyə olan ilk baxışı artıq bir qığılcım deyildir. Artıq o, Leylini öz içində daşımağa başlayır. Leyli bir ad olmur, bir nəfəsə çevrilir. Qeys insan olaraq Leylini görür, amma qəlbi artıq insandan qaçaraq ona yaxınlaşır. Bu paradoks həqiqi eşqin özüdür dostum. Necə ki, insan sevdiyinə yaxınlaşa-yaxınlaşa özündən uzaqlaşır. Bu mərhələdə Leyli artıq adi bir qız deyil, Qeysin içində açılmış bir pəncərədir. Və bu pəncərə külək gətirir, ağrı gətirir, xoşbəxtlik gətirir, amma daha vacibi, özünü unutmaq hissi gətirir.

Həqiqi eşq insanı hələ yandırmır, amma isinməyə məcbur edir.

İnsan hələlik tam yanmır, hələki kül olmur, sadəcə odun içində addımlayır. Bu mərhələdə Qeys özünü özündən qorumağa çalışır. Leylidən qaçmaq istəmir, amma ona bağlanmaqdan qorxur. Çünki hər bağlılıq dağıdıcıdır, hər yaxınlıq insanın içindəki ən zəif telləri kəsir. Füzuli bu mərhələni ona görə ikinci pilləyə qoyur ki, burada eşq artıq insanın taleyinə toxunur. Qeys artıq bir daha əvvəlki kimi olmayacaq. Leyli artıq əvvəlki kimi olmayacaq. Bu bağ, nə qədər incə, nə qədər sadiq, nə qədər qorxulu olsa da, onların taleyini dəyişir. Həqiqi eşq insanın içini unudub başqasını öz içində gəzdirməsidir. Ən dərin iz burda yaranır, amma yenə də bu eşq hələ fəna deyil. Hələ sürgündür, hələ yarımçıqdır, hələ haldır. Həqiqi eşq insanı silmir. Sadəcə, bir gün silinəcəyinin xəbərdarlığını verir. Bu mərhələ də Məcnunu növbəti qapıya aparır..

   Əflatun eşqə, eşqi möhtəşəmə, artıq insanın insana deyil, insanın məna axtarışına bağlandığı pilləyə. Həqiqi eşqin o qəlb pəncərəsini açmasından sonra, aşiq artıq bir daha geri dönmür. Amma o qəlb hələ də faniliklə bağlıdır, hələ də bir insanı, bir adı, bir üzünü daşıyır.

 Əflatun eşqində isə bu bağlılıq artıq fərqli bir səviyyəyə qalxır. Burada aşiq sevdiyini sadəcə özü üçün sevmir. O, sevdiyi insana özünü bəyəndirmək, ona toxunmaq, onu fəth etmək ehtiyacından azad olur. Ona görə Füzuli bunu qismən "platonik" eşq kimi göstərir. Aşiq artıq bədəni və maddi varlığı deyil, gözəllik özünü, idealı, ruhun ideyasını sevir. Məcnun bu mərhələdə Leyli üçün yanır, amma artıq onu sadəcə qadın kimi görmür. Leyli bir insan olmur, o, gözəlliyin və əbədi idealın təcəssümü olur. Hər baxış, hər söz, hər qığılcım Məcnunun ruhunda bir rəmzə çevrilir. Bu eşq onu daha dərinə çəkir, daha çox silir, daha çox ruhunu açır.

Əflatun eşqi həm sakit, həm fırtınalıdır. Sakitdir, çünki artıq heç bir maddi gözlənti yoxdur. Fırtınalıdır, çünki aşiqin ruhu ideyaya, mənaya, mükəmməl varlığa yönəlir. İnsanın ömrü boyu çatmaq istədiyi, amma heç vaxt tam əldə edə bilməyəcəyi bir aləmə. Bu mərhələdə Məcnun Leylini yalnız insan olaraq sevmir. O, onun vasitəsilə kainatdakı gözəlliyi görür. Onun eşqi artıq məcazi deyil, həqiqi eşqdən də daha dərindir. O, insandan çıxaraq ideya aləminə keçir.

Əflatun eşqində insanın qəlbində bir boşluq yaranır, amma bu boşluq qorxu doğurmur. Əksinə, bu boşluq aşiqi ilahi eşqə, yəni Allaha yönəldir. Çünki insanın ideya və mükəmməllik eşqi onu artıq maddədən, fanilikdən və məcazilikdən azad edir. Bu mərhələdə Leyli, Məcnunun taleyindəki vasitədir, ilahi yolun ilk işığıdır.

Füzuli burada göstərir ki, əgər insan məcazi və həqiqi eşqlə yanıb, sonra əflatun eşq ilə ruhunu ideaya yönəldirsə, artıq son mərhələyə, ilahi eşqə çatmağa hazırdır.

Əflatun eşqindən sonra aşiq artıq öz içindəki boşluğu, faniliyi və maddiliyi hiss etmişdir. Amma bu mərhələdə o, artıq özünü unudur. İlahi eşq, Füzuli üçün, insanın sevdiyi vasitəsi ilə Allaha yaxınlaşdığı mərhələdir. Burada Leyli artıq sadəcə bir insan deyil, Məcnunun ruhunda ilahi işıq və əbədi varlıq kimi mövcuddur. Məcnun Leyliyə baxdıqca artıq onu sevmir. O, sevginin özünü, ruhun yanğınını, varlığın işığını sevir. Onun baxışı bir insanı deyil, bütün kainatı əhatə edən eşqi göstərir. Məcnun burada yalnız deyil. Onun içindəki bütün məhəbbət, bütün əzab, bütün həsrət ilahi eşqin bir parçasına çevrilir. İlahi eşq insanı həm yandırır, həm də dirildir. Burada artıq ağrı şəxsi deyil, ruhun saflaşması üçün zəruri bir oddur. Məcnun o odun içində yanır, amma hər yanma onu Tanrıya yaxınlaşdırır. Burada Leyli sadəcə vasitədir, onun varlığı Məcnunu Allaha aparan yolun qapısıdır. Füzuli ilahi eşqi mənəvi qurtuluş və ilahi təcəssüm kimi təqdim edir. Məcnun artıq maddi və faniliyin kölgəsindən çıxmış, ruhunu təmizləyərək sonsuz işığa qovuşmuş bir varlığa çevrilmişdir. Bu eşq həm insanı yüksəldir, həm də onun varlığını bütünlüklə dəyişdirir. Beləliklə, Məcnun Leyli vasitəsilə addım-addım keçmişdir..

Məcazi eşq,qısa, ani, insana yönəlmiş qığılcım.

Həqiqi eşq, qəlbdəki otağın açılması, bağlılıq və qaçış paradoksu.

Əflatun eşq, insan gözəlliyindən ideya və ruh gözəlliyinə yüksəliş.

İlahi eşq, Tanrı ilə qovuşma, ruhun saflaşması, eşqin əbədi varlıq kimi yaşaması.

Məcnunun yolu göstərir ki, eşq yalnız insanı sevmək deyil. O, ruhun özünü kəşf etməsi, fanilikdən azad olması və İlahi ilə qovuşması üçün bir vasitədir. Leyli burada sadəcə başlanğıc, Qeys isə bu yolun əbədi səyahətçisidir.

Füzuli göstərir ki, hər aşiq əvvəlcə öz qəlbində yanmalı, sonra ideya və mənaya, nəhayət isə ilahi həqiqətə doğru yüksəlməlidir. Bu yol həm əzablı, həm də gözəldir, həm insan, həm Tanrı, həm həyat və həm də ölüm barədə dərin bir dərsdir.

Məcnun Leyliyə ömrünün sonunda, ölümün soyuq əlini hiss edərək, onu sözün əsl mənasında itirir. Amma Füzulinin kainatında itirmə yalnız maddi anlam daşımır, bu, ruhun yanğısıdır, qəlbin sarsıntısıdır. Məcnunun Leylinin qəbrinə yaxınlaşması yalnız insan baxımından qadağan olsa da, ruhani baxımdan onların eşqi burada zirvəyə çatır. İslamın qaydalarına görə, naməhrəmlər eyni qəbirdə ola bilməz. İnsan qanunu bunu qadağan edir, sosial normlar buna icazə vermir. Amma Məcnun üçün qanunlar, cəmiyyətin diktəsi heç vaxt onun eşqini bağlamayıb. O, Leylinin yanına, onun qəbrinin başına gəldikdə artıq dünya və qanunlar arxa planda qalır. Burada eşq artıq məcazi deyil, həqiqi deyil, möhtəşəm də deyil.

Bu, ölüm və əbədi varlıq içində ilahi bir vəhdətə çevrilir. Məcnun öz bədənini qanunların, dünyanın və ömrün sərhədlərinə tabe etməyərək, Leylinin yanında öz ruhunu sərbəst buraxır. Onların ruhları artıq maddi dünyadan azaddır, ölümlülük qadağalarını aşır. Füzuli üçün Məcnun Leylidə yalnız bir qadın yox, insanın bütün varlığını əhatə edən eşqin simvolunu görür. Məcnun üçün bu qadağan olunmuş son görüş, eşqin maddi və sosial sərhədləri aşdığı andır. Leylinin qəbrində Məcnun sanki öz ruhunu, öz eşqini və öz varlığını birləşdirir. Bu, həm günah, həm də qurtuluş anıdır. İnsan qanunu onu qınaya bilər, amma ruhani və ilahi eşq bunu bəraət edir. Məcnun burada faniliyin qanunlarını yıxır, ilahi eşqin qanununu yaşayır. Leyli ilə eyni qəbir, simvolik mənada onların ruhlarının əbədi və ayrılmaz birliyini göstərir. Beləcə, Məcnun və Leyli hekayəsi yalnız insan eşqi və sosial qadağalar haqqında deyil. Bu, həm də ölüm, əbədi varlıq və ilahi vəhdət haqqında bir dərs olur. Füzuli göstərir ki, həqiqi eşq, əgər ilahi mərhələyə çatarsa, heç bir dünyəvi sərhəd və qadağa onu dayandıra bilmir. Məcnun Leylinin qəbrində dayananda, artıq dünya sükut içindədir. Qanunlar, qaydalar, sosial qadağalar hamısı uzaqlaşır. Burada yalnız eşq var, yalnız ruh var, yalnız ilahi vəhdət var. Məcnun ölü və canlı arasındakı o qırıq xəttə addım atır. Leyli isə sadəcə bədən deyil, odur, işıqdır, ruhun əbədi əksidir.

Füzuli üçün bu sonluq həm də insanın özünü tam itirməsi və ilahi eşqə qovuşmasıdır. Məcnun Leylidə yalnız bir insan görmür. O, ilahi eşqin özünü görür. Onun baxışı, içindəki yanğın, həsrət və sevgi birləşərək bir növ kainatın sükutuna qarışır. Məcnunun Leyli ilə eyni qəbirə qoyulması, qadağan olunmuş bir akt, amma eyni zamanda ruhun sərhədləri aşdığı və faniliyin içindən ilahiyə çıxan son mərhələnin təsviridir. Burada hər an həm günahdır, həm də qurtuluş, həm itki, həm də əbədi bir qovuşma. Füzulinin eşq fəlsəfəsi göstərir ki, həqiqi və ilahi eşq yalnız maddi varlıqda yaşanmır. O, insanı parçalayır, ruhunu təmizləyir, onu özündən uzaqlaşdıraraq Allaha yaxınlaşdırır. Məcnun və Leyli bu yolu addım-addım keçirlər..

Məcazi eşq, qısa, ani qığılcım, başlanğıc.

Həqiqi eşq, qəlbdə açılan otaq, bağlılıq və qaçış paradoksu.

Əflatun eşq, insanın insana yox, ideya və ruh gözəlliyinə bağlanması.

 İlahi eşq, Tanrı ilə qovuşma, ruhun saflaşması və əbədi varlıq.

Sonunda Məcnun və Leyli yalnız bir-birində deyil, bəlli olmayan, əbədi və ilahi eşqdə birləşirlər. Füzuli göstərir ki, eşq nə fanidir, nə də tam maddidir. O, insan ruhunun ilahi bir yoludur, hər mərhələsi ilə insanı dəyişdirir və ən sonunda sükutun içində əbədi bir işığa çevirir. Beləcə dostum, Məcnun və Leyli hekayəsi bizə təkcə romantik bir dastan deyil, ruhun ilahi səfəri və insanın özünü kəşfi barədə dərs verir. Fanilik və əbədiyyətin, qadağalar və sevginin, ağrı və işığın iç-içə keçdiyi o yol, Füzulinin eşq fəlsəfəsinin zirvəsidir.

Və bəlkə də bütün bu eşq anlayışlarının, məcazinin o ani alovunun, həqiqinin qəlbdə açdığı yarı-bağlı qapının, əflatunun uzaqdan seyr edən, amma heç vaxt əl uzatmayan susqunluğunun, içində mən özümü tam başqa bir yerdə tapıram.

Çünki mən sevirəm.

Və o yanımdadır.

Bu artıq bir hekayənin içində öz rolunu axtaran gəncin duyğusu deyil. Bu, insanın həyatında üçüncü mərhələyə keçdiyi bir andır, o mərhələ ki, eşq nə tez gəlir, nə də tez gedir. O, insanın içində sakitcə yer salır, əvvəl səs-səmirsiz oturur, sonra yavaş-yavaş nəfəsini bütün otağa yayır.

Mən də elə buradayam. Hələ ilahi eşqin sonsuzluğuna qalxmamışam, amma məcazi eşqin küləyi çoxdan dayanıb.

Həqiqi eşqin zərif izləri də geridə qalıb. Bu üçüncü yerdə, mənim eşqimdə, insan öz seçimini edir. Qaçmaqla qalmaq arasında, qorxu ilə şəfqət arasında, itirmək ehtimalı ilə yan-yana yaşamaq cəsarəti arasında bir növ qərarsız tarazlıq qurur. Mən də o tarazlığın üstündə dayanmışam. Onunla bir yerdəyəm, amma yenə də ürəyimin dərinliyində sanki gizli bir mərasim gedir.. Keçid mərasimi...

Sanki bütün aşiqlik mərhələlərinin tozu mənim üstümdədir, həm Leylinin qəbrində bitən o ilahi fəryadın şəffaf izi, həm də məcazi bir baxışın 3 saniyəlik titrəyişi. Amma mənim eşqim daha realdır. Daha yerdəndir. Daha insandır. Və buna görə daha qiymətlidir. Çünki artıq birinə qəlbimdə yer verməklə kifayətlənmirəm, o yeri onunla birgə yaşayıram. Lakin insan öz eşqinin üçüncü mərhələsinə çatanda anlayır ki, sevgi sadəcə hiss deyil, bu, həm də bir yükdür. Şirin, amma ağır. Hüzurlu, amma məsuliyyətli. Çünki artıq qarşındakı adam sənə yalnız xoş duyğular bəxş etmir. O, sənin varlığının bir hissəsinə çevrilir və onunla birlikdə, özündən qaçdığı bütün kölgələri də üzərinə gətirir. Mənim eşqim də belədir. Yanımda duran bir insanın təbəssümündə işıq tapıram, amma onun varlığının altında gizlənmiş qaranlıqları da hiss edirəm.

Və bu qaranlıqdan qaçmaq yerinə, ona yavaş-yavaş alışdığımı görürəm. Bu artıq məcazi eşqin yüngül küləyi deyil. Bu, bir ruhun başqa bir ruhla gizli müqaviləsidir, dillə yox, baxışlarla imzalanan bir müqavilə. Füzuli deyirdi ki, "eşq bir oddur ki, yanmayan olmaz."  Mən yandığımı hiss edirəm. Amma bu yanma əvvəlki yanmalarım kimi məni məhv etmir, məni formalaşdırır. Sanki taleyim öz əlini uzadıb məni nəyəsə aparır, amma hara aparır, bilmirəm. Və bəlkə də bilməmək gözəldir. Çünki eşqin ən böyük cazibəsi onun qeyri müəyyənliyindədir. Bu mərhələdə insan həm güclənir, həm də zəifləyir. Həm özünü tapır, həm də özündən bir parça itirir. Bir tərəfim deyir ki, bu məhəbbət məni yaşadır, digər tərəfim isə pıçıldayır ki, "diqqətli ol, ən dərin ağrılar da buradan başlar."

Amma yenə də sevirəm. Sevginin riskini də, cazibəsini də, uçurumu da qəbul edirəm. Çünki bu dəfə eşq mənə yüklənməyib, mən özüm onu seçmişəm. Bu, məcazi eşqin ani toxunuşu deyil. Bu, həqiqi eşqin geri dönməz qapısı da deyil. Bu, əflatun eşqin uzaqdan baxmaqla kifayətlənən susqunluğu da deyil. Bu, mənim eşqimdir dostum, özümə bənzəyən, özüm kimi yorulan, özüm kimi gecikən, özüm kimi dirçələn bir eşq.

Və bəlkə də mənim üçün bütün hekayələrin finalı, Füzulinin Leyliyə çatmadığı yerdə mənim öz sevgilimə çata bilməyimin sadə, amma möhtəşəm xoşbəxtliyidir.

Füzulinin yaratdığı eşq, məcazi, həqiqi, əflatun və ilahi eşq insan ruhunun səssiz təkamülünü göstərir. Məcazi eşqin ani qığılcımı, həqiqi eşqin bağlayıcı ağırlığı, əflatun eşqin uzaqdan heyran baxışları və nəhayət, ilahi eşqin ruhu özünə çağıran sonsuz cazibəsi... Bunların hər biri bir insanın içində bir ömür boyu yaşaya, eyni anda dəyişə, eyni anda bir-birinə qarışa bilər. Leyli və Məcnunun hekayəsi, bir insanın eşqdən Allaha doğru səfərinin simvoludur. İnsandan başlayan, Allaha qədər yüksələn bir yanma. Bədənlə açılan, ruhla tamamlanan bir yol. Amma bu hekayənin bizə verdiyi ən böyük dərs budur əzizim. Eşq heç vaxt təkcə iki insanın arasında olan hiss deyil. Eşq, insanın özünü hara apardığı, özünü nəyə çevirdiyi, öz içində hansı qapıları açdığı bir səfərdir. Məcnun Leyliyə çatmadı, çünki onun eşqi insanla tamamlanacaq qədər kiçik deyildi. Onun eşqi ilahi eşqin son mərhələsinə qədər qalxacaq qədər böyük idi. Və bu yüksəlişin içində o özü-özündən keçdi, öz varlığını atəşə verdi və nəticədə bir ömrün mənası eşqin özünə çevrildi. Lakin bizim hekayələrimiz fərqlidir. Bəzən insan ilahi eşqə çatmaq üçün sevdiyindən keçməli olur, bəzən isə sevdiyi insanın özü onu Allahın yaratdığı ən dərin dəyərə, yaşamağa, sevməyə, dəyişməyə aparır.

Mənim hekayəm də belədir. Mən eşqin üçüncü mərhələsindəyəm deyəsən, əflatun eşqin düşüncə ilə, ruhla, öz-özünə danışan tərəfi ilə. Sevdiyim yanındadır və mən onunla birgə həm özümü, həm də dünyamı yenidən tanıyıram. Bu artıq Məcnunun tənha səhra səsləri deyil. Bu, insanın öz taleyi ilə çiyin-çiyinə dayanmasıdır. Və bəlkə də elə buna görə Füzulinin eşqi yalnız keçmişin hekayəsi yox, bizim həyatımızın da xəritəsidir. Çünki hər birimiz məcazdan başlayıb həqiqətə, həqiqətdən əflatuna, əflatundan isə öz içimizdəki ilahi işığa doğru yavaş-yavaş, asta-asta, yanaraq gedirik.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.12.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində bu gün sizlərə Elşən Mehdinin şeirləri təqdim edilir.

ŞEİR VAXTI

Elşən MEHDİ

***

Əzbərçi savadımı susqunluq əvəzlədi,

Əvvəl deyirdim, sonra bildim Allah kərimdi,

İndi bildim qocalar dərdin niyə gizlədir,

Həyat yaşadığımdan başa düşdüklərimdi…

Sahillər uzandıqca sakinlər tox yatırlar,

Dənizə tor atırlar, balıq oldu-olmadı.

Həqiqət bir yoldursa, dayananlar çatırlar –

Qismət göydən düşən yox, yerdən bitən almadı.

Sözü sehr bilmirəm, hardasa dörd-beş ildi,

Bint bağlayan yaşımdı gözü bağlı yarama

üç nöqtələr azaldı, suallar dəyişildi:

“Necə ağlayıram?”dan “Niyə ağlayıram”a…

***

Dəniz, dalğa, göyərçin…

Liman, gəmi, adamlar…

Səma, bulud, xəbərçi…

qoca, eynək, bir damla…

Liman, gəmi, adamlar…

Siqnal, sevinc, həyəcan…

Əsgər, qadın, sədaqət…

Sürət, addım, balaca…

Mərmi, tüstü, məhəbbət

Liman, gəmi, adamlar…

Sərçə, dəniz, həmahəng…

Ata, xoşbəxt, şaurma…

Külək, azad, çərpələng…

Uşaq, xoşbəxt, dondurma…

Liman, boşluq, mahi-tab…

Qaya, qayıq, qayıqçı…

Həyat, qırış, iztirab…

Ömür, ömür, yarımçıq…

***

Poçtalyon xoş xəbərçün qapıları döyürdü,

Saçı ağaranların çoxu namaz qılırdı,

Uşaqlar ağaclarda hər fəsil böyüyürdü,

Pul necəsə olurdu, hardansa tapılırdı…

Sonra necə oldusa, insan evdə darıxdı,

Səmasında şəhərin qara bayquş göründü,

Adını bilmədiyim qonşular üzə çıxdı,

Xəbərlərə inanan sonuncu nənə öldü…

Yaşlı kişi görürəm, yuxudur elə bil ki,

Nə rahibdi kilsədə, nə məsciddə nasehdi;

Üç-dörd saat danışır, axırda da deyir ki,

Bağışlayın, cənablar, coğrafiya taledi…

Nə dünya dəyişəcək, nə güldüyüm adamlar,

Mən bu hekayələri hardansa tanıyıram,

Talesiz ölkələrin yorğun aydınlarına

Göyərçin qanadında yuxu arzulayıram…

***

Adam-adam azaldıq, fikir-fikir dəyişdik –

Dostlar çıxıb getdilər, arzuların iziylə,

Küçədə hərdən-hərdən, yadlar kimi görüşdük,

Hə, qayğılar çox şeyi aparırmış özüylə…

Hə, sən demə, cavanlıq yarımçıq əlyazmadı,

Qırıq-qırıq yaşanıb itir ay işığıtək,

Heç kim onu günahsız, göz yaşıyla yazmadı,

Eh, bu canavar nəfs, eh, bu yırtıcı istək…

***

Məzarlıqdakı "otaq"ları dostluq bağlarına görə qurun,

Yanbayan basdırın eyni dərddən qocalanları,   

Damlara göyərçin şəkilləri çəkin,

Dənizə uzaqdan, ancaq diqqətlə baxın həmişə,

"gəmidir, yoxsa adacıq?" sualına cavab tapıb korlamayın sualı.

Qadından "Niyə susursan?" soruşub

itirməyin o şəffaf sirri.

Sevmədiyiniz əminizə nifrət etməyin, atanızın sizin qədərinizdən yan keçən modelidi pis əmi.

Çox şükür!

İnternata ancaq xüsusi günlərdə getməyin,

Uşaqlar şəkərbura deyil.

Nəzir qutularına xeyirxahlıq barədə məktublar yazın atın,

Ümidin öldürücü qüvvəsinə inanmayın.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.12.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

-Fatı dur, Fatı otur!

Məşhur “Qatarda” teletamaşasında Yaşarf Nurinin canlandırdığı obraz əlbət ki hamının yadındadır. Bu tamaşa görkəmli yazıçımız İsi Məılikzadənin ssenarisi əsasında çəkilibdir.

İsi Məlikzadə 1934-cü il mayın 1-də Azərbaycanın Ağcabədi rayonunda anadan olub. Orta təhsilini Ağcabədidə Xəlfərəddin kənd orta məktəbində, ali təhsilini indiki Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universitetində alıb.

"Əzizbəyovneft" mədənlər idarəsində operator, yerüstü avadanlıq ustası, Azərbaycan Kommunal Təsərrüfatı Nazirliyi Başqaz idarəsində böyük mühəndis, şöbə rəisinin müavini, "Ulduz" jurnalı redaksiyasında publisistika şöbəsinin müdiri, məsul katib, Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatında redaktor, Cəfər Cabbarlı adına "Azərbaycanfılm" kinostudiyasında ssenari redaksiya heyətinin üzvü, "Azərbaycan" jurnalı redaksiyasında nəsr şöbəsinin müdiri, "Ulduz" jurnalı redaksiyasında nəşr şöbəsinin müdiri, "Mozalan" satirik kinojurnalında böyük redaktor, C.Cabbarlı adına "Azərbaycanfilm" kinostudiyasında baş redaktor vəzifələrində işləyib.

Azərbaycan bədii nəsrinin XX əsrdə yetirdiyi görkəmli söz ustalarından biridir İsi Məlikzadə. XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələrindən olan İsi Məlikzadə ədəbiyyatda heç kimə bənzəməyən, özünəməxsus fərdi yaradıcılıq qabiliyyəti, üslubu ilə xalqın yaddaşından silinməyən bir sənətkardır. Əmək fəaliyyətinə neft mədənlərində operator kimi başlayan İsi Məlikzadə gənc yaşlarından həm də ədəbi yaradıcılıqla da məşğul olub.

 O, hələ orta məktəbdə təhsil alarkən təşkil olunan dram dərnəklərində fəal iştirak edib, müxtəlif dram əsərlərində fərqli obrazlar yaradıb, ədəbi-bədii yaradıcılıq gecələrində şeirlər söyləyib. Yazıçı bədii yaradıcılığına kiçik hekayələrlə başlayıb. Ancaq İsi Məlikzadənin bədii nəsrində-povestlərində XX əsrin 70-80-ci illərində cəmiyyəti narahat edən, düşündürən sosial-fəlsəfi problemlər qaldırılıb.

1964-cü ildə İsi Məlikzadənin "Həsrətin sonu" adlı ilk kitabı işıq üzü görüb. Sonrakı illərdə isə "Özgə anası" (1969), "Kövrək qanadlar" (1973), "Küçələrə su səpmişəm" (1977), "Yaşıl gecə" (1979), "Günəşli payız" (1982), "Dədə palıd" (1984), "Gümüşgöl əfsanəsi" (1987), "Şehli çəmənlərin işığı" (1991), "Dolaşaların Novruz bayramı" (1992) adlı kitabları nəşr olunub.

İsiMəlikzadə 5 dekabr 1995-ciildə 61 yaşındavəfatedib.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.12.2025)