Super User

Super User

Harun Soltanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Salam Allah!

Sənə səslənmək, sənin haqqında düşünmək belə məni titrədir. Çünki mən acizəm, çünki mənim sözlərim yetərsizdir, çünki məndə Səni dərk edəcək qədər qüdrət yoxdur. Amma buna baxmayaraq, Sənə sarılmaq istəyirəm, çünki hər şeyin içində, dünyanın bu sonsuz xaosunda, həyatın yorucu mənasızlığında yalnız Sənin varlığın mənə bir səbəb verir.

 

Mən Səni anlamağa çalışıram, amma necə? Sən başlanğıcı olmayan bir Zamanın Sahibisən, əbədi bir mövcudluğun Özüsən. Mən isə məhdudam, ömrüm saatlarla ölçülür, hər nəfəsim sayılır, hər günüm məni məchul bir sona aparır. Varlığım bir anlıq işıq kimi parlayır və sonra yoxluğa qarışır. Bütün bunları bilə-bilə, Səni necə dərk edə bilərəm?

Bəzən düşünürəm ki, biz, insanlar, Sənin yoxluğunla qorxuduluruq, amma Sən olmadan onsuz da məhvik. İnsan hər şeyin içindədir, amma yenə də təkdir. Hər kəsə qarışıb, amma yenə də tənhadır. İçimizdə bir boşluq var – elə bir boşluq ki, heç nə ilə dolmur. Pul, sevgi, şöhrət, bilik – heç biri onu doldura bilmir. İnsan min şey sınayır, amma nə qədər irəli getsə də, sonunda qəlbinin dərinliyində bir səssiz fəryad qalır. O fəryad yalnız Sənədir.

Bilirəm, insan yaradıldı və unudulmağa məhkumdur. Əvvəl unudur ki, heç nə idi, sonra unudur ki, nəyə görə buradadır, sonda isə özünü unudur. Çünki bu dünya qamətimizi əyir, çünki dünya bizi özü ilə sürüyür. İnsan özünü tanıdıqca çarəsizliyini dərk edir. Biz düşünürük ki, azadıq, amma yalnız arzularımızın quluyuq. İnsan dünyaya gələndən bəri içindəki boşluğu doldurmağa çalışır, amma axırda anlayır ki, onu ancaq Sən doldura bilərsən.

Mən nəyəm? Bir ət parçası, bir neçə il nəfəs alan, sonra torpağa qarışan bir varlıq. Amma içimdə ölməyən bir şey var – ruhum. O ruh ki, nə bu dünyaya aiddir, nə də tam olaraq mənə. Bəzən onu hiss edirəm, amma ona çata bilmirəm. Bəzən onu dinləmək istəyirəm, amma dünya onu susdurur. Mən bu ikiliyin içində sıxılıram – bir tərəfim torpağa, bir tərəfim Sənə bağlıdır.

Mən bəzən Səni unuduram, amma Sən məni unutma. Mən bəzən doğru yoldan sapıram, amma məni tərk etmə. Mənim zəifliyimi bilirsən, mənim nəfsimin necə alçaq olduğunu bilirsən, mənim içimdəki təlatümləri görürsən. Hərdən elə bil ki, qaranlıq mənə qalib gəlir, hərdən elə bil ki, özümə belə yadlaşıram. Bəzən Sənin varlığını hiss edirəm, bəzən isə hər şeydən uzaq düşdüyümü düşünürəm.

Bu həyat qəribə bir oyun kimidir. Biz başlayırıq və bilmirik ki, necə bitəcək. Bəzən hər şey mənasız görünür – bir gün doğulur, bir gün ölürük, arada qalan zaman isə yalnız bir yanılmadır. İnsan hər şeyi unudur – sevgini də, nifrəti də, əzabı da, sevinci də. Bir zamanlar içimizi yandıran hisslər, gün gəlir, yalnız bir kölgəyə çevrilir. Amma içimizdə tək bir şey dəyişmir – Səni axtarmaq ehtiyacı.

Mən bu dünyada çox şeyi sınadım, amma hamısı yalan imiş. Pul – yalnız bir saydan ibarətdir. Sevgi – bəzən xəyaldan başqa bir şey deyil. İnsanlar – bir gün var, bir gün yoxdur. Amma Sən? Sən mənim içimdə hər zaman varsan. Mən Sənə baxıram, amma görə bilmirəm. Səni axtarıram, amma əlim çatmır. Amma bilirəm ki, mənə şah damarımdan da yaxınsan.

Məni özümə buraxma. Çünki insan özü ilə qalanda, itir. Məni dünyanın bu yalanlarından, keçici duyğularından, boş arzularından qoru. Mənim içimdə Sənə aparan bir yol aç. Çünki mənim dönüş yerim yalnız Sənsən.

Mən nə istəyirəm? Heç nə. Heç nə istəmədən Sənin varlığını hiss etmək istəyirəm. Mənim ruhumun içindəki qaranlığa bir işıq vur. Çünki əgər Sən işıq salmasan, mən zülmətdə itərəm. Mənə özümü tapmaq üçün yol göstər. Mənə bu dünyanın saxta xoşbəxtliklərini deyil, həqiqi hüzuru ver. Çünki mən bilirəm ki, insanın xoşbəxtliyi təkcə Səndədir.

Sənə gəlmək istəyirəm. Amma necə? Mən dünyaya çox bağlanmışam. Mən insanlardan, arzularımdan, keçmişimdən, gələcəyimdən asılıyam. Amma bilirəm ki, insan nə qədər azad olmaq istəsə də, yalnız Sənə bağlananda azad olur. Mənim ruhumu bu dünyanın ağır zəncirlərindən qurtar. Mənə Səni dərk etməyi nəsib et. Çünki əgər bir insan Səni dərk etsə, artıq heç nə axtarmaz.

Məni öz içimdə boğulmaqdan xilas et. Məni məni incidən, yoran, məhv edən hər şeydən uzaq et. Mən Səni hiss etmək istəyirəm, səslərdən, insanlardan, bu dünyanın boşluğundan uzaqda, yalnız Sənin sükutunda.

 Sonda isə, məni unutma. Mən Səni unutsam da, xahiş edirəm məni unutma. Mən yoldan çıxsam da, məni geri qaytar. Mən səni axtarmasam da, mənə yol göstər. Çünki bilirəm ki, insan özünə buraxılsa, itər. Amma Sənə sarılsa, tapılar. Mən də tapılmaq istəyirəm. Mən də gerçək özümü bilmək istəyirəm. Mən də ruhumu Sənin yanında rahat etdirmək istəyirəm.

Mən tək istəyirəm ki, Sənə dönəndə əllərim boş olmasın.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.02.2025)

 

 

Kübra Quliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

“My Name is Khan" (2010) Hindistan istehsalı olan dramatik filmdir. Rejissoru Karan Johar-dır, baş rollarda Şah Rux Xan və Kajol çəkiliblər. Film sevgi, irqçilik, İslamofobiya və autizm kimi mövzuları işıqlandırır.

 

Film Asperger sindromundan əziyyət çəkən Rizvan Xan adlı müsəlman haqqında danışır. Rizvan anasının ölümündən sonra ABŞ-a köçür və burada Mandira adlı hindu qadınla evlənir. Lakin 11 sentyabr hadisələrindən sonra ABŞ-da müsəlmanlara qarşı ayrı-seçkilik artır və faciəvi bir hadisə Rizvanın həyatını dəyişir. O, müsəlmanların heç də düşmən olmadıqlarını sübut etmək üçün bir missiyaya çıxır: ABŞ prezidentinə "Mənim adım Xandır, amma mən terrorist deyiləm" demək istəyir.

 

1. Mövzu və Mesajlar

 

Film antiirqçilik, sevgi və insanlıq anlayışı üzərində qurulub. Rizvanın autizm spektrində olması isə onun səmimi və dürüst bir obraz kimi təsvir edilməsinə kömək edir. O, cəmiyyətin ön mühakimələrinə baxmayaraq, sevgisi və inamı sayəsində qeyri-mümkün görünən bir missiyanı yerinə yetirir.

 

Filmin əsas mesajı odur ki, insanlar dinlərinə və kimliklərinə görə mühakimə olunmamalıdırlar. Rizvanın yolçuluğu dünyaya empatiya və humanizm mesajı ötürür.

 

2. Xarakterlər

 

Rizvan Xan (Şah Rux Xan) – Asperger sindromu olan bir şəxs kimi təqdim olunur. O, hisslərini adi insanlardan fərqli ifadə edir və səmimi davranışları ilə tamaşaçını özünə bağlayır.

 

Mandira (Kajol) – Güclü qadın obrazıdır. O, Rizvana olan sevgisinə görə cəmiyyətin tabularını aşır. Lakin oğlunun faciəvi ölümü onu dəyişdirir və Rizvandan ayrılır.

 

Müxtəlif yan personajlar – Film boyu Rizvanın qarşılaşdığı insanlar onun hekayəsini daha da gücləndirir. Xüsusilə, ona kömək edən və ya əngəl törədən insanlar filmin sosial mesajını dərinləşdirir.

 

 

3. Simvolizm və Kinematoqrafiya

 

Rizvanın səyahəti - Daxili və fiziki yolçuluğun birləşməsi kimi təqdim olunur. Bu, həm onun özünü tapması, həm də cəmiyyətin qaranlıq tərəfləri ilə mübarizəsini əks etdirir.

 

İşıq və Rənglər – Filmdə isti tonlar xoşbəxtlik, soyuq tonlar isə kədər və zorakılığı ifadə edir. Rizvanın çətin anlarında daha qaranlıq və boz rənglərdən istifadə olunur.

 

‘Yaxşı və pis insanlar var’ prinsipi – Rizvan anasının öyrətdiyi bu prinsipi dəfələrlə təkrarlayır. Filmin ən güclü simvolizmlərindən biridir.

 

"My Name is Khan" həm Hindistan, həm də beynəlxalq arenada böyük uğur qazandı. 9/11 sonrası müsəlmanlara qarşı ayrı-seçkiliyi emosional şəkildə göstərməsi onu siyasi və sosial olaraq əhəmiyyətli bir filmə çevirir. Şah Rux Xanın aktyorluğu isə xüsusilə yüksək qiymətləndirildi və Rizvan obrazı onun karyerasında ən unudulmaz rollardan biri oldu.

 

"My Name is Khan" sadəcə bir sevgi və dram filmi deyil, həm də sosial mesajlarla dolu, güclü bir humanist filmdir. O, dini və etnik fərqliliklərə qarşı olan nifrətin absurdluğunu göstərir və insan sevgisinin gücünü vurğulayır. Şah Rux Xan və Kajolun peşəkarlığı, təsirli ssenari və güclü rejissorluq filmi unudulmaz edir.

 

Bu film fərqlilikləri qəbul etmək və dünyaya daha çox empatiya ilə yanaşmaq üçün vacib bir dərsdir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.02.2025)

 

Leyla Səfərova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

20yaşında bir gənc qızdan danışarkən onun nə qədər böyüdüyünü təsəvvür etmək çətin gəlir insana. Çünki 20 yaşlı elə çoxumuz üçün hələ də uşaqdır. Amma mən bu gün özümlə baş-başa qalaraq anladım nə qədər böyüdüyümü.

 

Bugün uşaqlığımı görüşə çağırdım. Görüşəcəyimiz vaxtı təyin etməkdə çətinlik çəkdik, çünki onun hazırlıqları var idi, mənimsə universitetim, işim və sair... Yenə də o görüşə vaxtından yarım saat tez gəlmişdi. Mənsə 15 dəqiqə gecikmişdim. Niyə tez gəldiyini soruşanda mənə "İnsanları gözlətməkdən xoşum gəlmir. Bəlkə bu onları əsəbiləşdirər deyə düşünürəm" - dedi. Mənsə ona vaxtımın qiymətli olduğunu, onun da ilk özünü düşünməli olduğunu dedim. Görüş yerini əvvəldən təyin etməyi xahiş etmişdi, çünki plansız hərəkət etməyi sevmirmiş. O an həyata dair duyduğum ciddiyyəti itirdiyimi anladım. Çünki mən hara getmək istədiyimə o an qərar verməyi daha çox sevirdim. İkimizin də vazkeçilməzi olan KFC-yə getməyə qərar verdik. İllər keçsə də, biz dəyişsək də o dəyişməmişdi. 

Görüş vaxtı mənə nə qədər geniş çevrəsi olduğundan danışırdı uşaqlığım. Gözlərim dolu-dolu baxdım ona. Çünki adını çəkdiyi insanlar artıq həyatımda deyildi, hətta varlıqlarını belə unutmuşdum. O mənə nə qədər yaxşı dostları olduğundan bəhs edərkən yaşadığım güvən problemləri, qırılmalar gözümün önündəm bir-bir keçdi. Ona "ehtiyatlı ol, güvənmə heç kimə" dedim və o insanların artıq həyatımızda olmadığını dedim. Öncə təəccübləndi. Həmin insanları həyatında elə bir yerə qoymuşdu ki, təsəvvür edə bilmirdi onlar olmadan yola davam etməyi, onlardan zərbə almağı. Sonra isə əsəbiləşdi. Dostları haqda belə kinayəli danışmağımdan narahat olduğunu bildirdi və onları müdafiə etdi. Təbəssüm etdim. Bu güvən dolu hissi unutduğumun fərqinə vardım. 

Ona baxanda bir şeyin də fərqinə vardım. Görüşə makiajsız, geyimi bütün vücud xətlərini örtəcək formada, "oversize", saçları daranmış, amma forma verilməmiş şəkildə gəlmişdi. Mənsə onun tam əksinə, sadə amma baxımlı, makiajlı, saçlarım düzləşdirilmiş, hündürdaban ayaqqabı və klassik stil bir geyimlə oturmuşdum qarşısında. Məndən niyə belə özənlə hazırlaşdığımı və bu formada necə rahat olduğumu soruşdu. Təəccübləndim və belə özümü daha xoşbəxt hiss etdiyimi, eyni zamanda dəbin də bu olduğunu söylədim. O isə mənə "insanların fikirlərini önəmsəmirəm" dedi və özünün o geyimlərlə necə rahat hərəkət etdiyindən, qaçıb oynadığından danışdı.

Əslində ikimiz də halımızdan məmnun idik. Amma dedikləri məni düşündürdü... Mənim hədəflərim artıq necə daha rahat atılıb-düşəcəyim deyil, iş cəmiyyətində necə daha stil görünəcəyim olmuşdu...

Görüşün ortalarında şəkil çəkdirməyi təklif etdi. Telefonumu ona uzatdım. Adi kamerayla, filtersiz şəkil çəkdirməkdən əvvəlki qədər çox qaçmadığımı görəndə mənimlə qürur duydu və sevindi. Amma yenə də filteri açmaq üçün məndən icazə aldı:)

Niyə şəkil çəkdirməyi daha əvvəl təklif etmədiyimi soruşanda "söhbət daha maraqlıdır" dedim. O isə şəkillərin xatirə qalacağını düşündüyünü və buna görə də önəmli olduğunu dedi. Qəribəydi. Çünki mən söhbətin və birgə zaman keçirmənin daha dəyərli xatirələr olduğunu anlayacaq yaşa çatmışdım artıq...

Mənə gələcəklə bağlı xəyallarından danışdı. İlkin məqsədinin artıq pul barədə sıxıntı çəkməmək olduğunu dedi. Ona öz pulumuzu qazandığımızı deyəndə çox xoşbəxt oldu. Bu onun üçün qürur mənbəyi idi. 

Söhbət əsnasında uzun-uzun mənə baxdı və çox gözəl olduğumu söylədi. Qəribəsi o idi ki, mən güzgüyə baxanda eyni fikirdə olmurdum, amma bunu ondan duymaq xoşuma getdi. Mənə "özümü sevməyimi, çünki  komplekslərimin mənim səhvim olmadığını, vaxtı ilə məruz qaldığı bullinqlərin davam etməsə də hələ də qəlbimi yaraladığını bildiyini söylədi. Gözlərim doldu, ona "hər şey yaxşı olacaq"dan başqa nəsə deyə bilmədim.

Mənə heyranlıq dolu gözlərlə baxaraq xəyallarını gerçəkləşdirdiyim üçün təşəkkür etdi və sarıldı. Bu, ikimizin də ən sevdiyi şeylərdən biri idi... Sarılmaq...

Mənim qarşımda özünü özgüvənli kimi göstərsə də içdən-içə utanan, özünü gizlətməyə çalışan bir Leyla var idi. Onun qarşısında isə öz potensialının fərqində olan, o özgüvən problemləri ilə savaşan, dimdik duran bir mən oturmuşdum...

Söhbətin sonunda ona bir az daha gəzməyi təklif etdim, amma hava qaralmadan evdə olmalı olduğu üçün sağollaşdıq. 

Evə gəldim və düşündüm. Xeyli düşündüm. Kimlər gedib, kimlər qalıb, çox şey dəyişib. Amma o 12 yaşlı Leyla hələ də mənim içimdə yaşayır. Bunun fərqinə vardım. Çox dəyişib, hə, amma o hələ də mənimlədir... Və anladım ki, heç kim və heç nə üçün onu itirməyə dəyməz. Çünki həyatımın ən dolu, ən xoşbəxt günləri onunla imiş...

 

Leyla, sənə deyəcək çox sözüm, danışacaq çox hekayəm var, amma həyatı yaşayaraq öyrənəcəksən, balaca. Nə olur olsun, kim nə deyir desin, bil ki, mən həmişə sənin yanındayam. Hara getsən bir addım önündə sənə cığır açacağam. Özünə, mənə, xatirələrimə yaxşı bax. Onlar sənə əmanət...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.02.2025)

 

Almaz Bəyazid, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

 

Belə düşünürəm ki, insan tək özündən ibarət deyil. İnsanın özündə qərar tutmuş bir neçə “özu” var. Mən illərlə əsərləri ilə tanıdığım, sevdiyim, ədəbiyyat vurgunluguna həsəd apardığım çox istedadlı, dünya ədəbiyyatına mükəmməl bələd olan 90 yaşlı yazıçımız Əlisa Nicatın ömür yolunu cozərkən bir daha bu qənaətə gəldim.

 

“Gəncəli müdrik” kimi dəyərli bir əsərin müəllifi 90 yaşında öz mudrikliyindən niyə uzaq düşüb?Azərbaycan ədəbiyyatına qarşı nədən bu qədər qəzəblidir?

Çoxlarının gördüyü naqisliklərə olan qəzəb və kinini ədəbiyyat adamlarını təhqir etməklənümayiş etdirən yazıçının haqlı və haqsız tərəfləri var.

Ədəbiyyat fədakari olduğunu iliyinədək anlayaraq əsl qiymətini, dəyərini almadığını düşünən yazıçı bunun günahını özündə görə biləcək qədər müdrik ola bilmədi.

Klassiklərin şöhrəti fonunda qabarmaq məqsədi ilə mudrikcəsinə yox, “sarsaq qoca” obrazı ilə özünü yaradıcılığı qarşısında alcaltmıs oldu.

Özü, ətrafı ilə çarpısmada yanaşması çox yanlış oldu.

Bütün bunlara rəğmən Əlisa Nicat iliyinədək yazıçıdır və bunu danmaq günahdır.

Öz yazıçı adının vurğunu olan Əlisa Nicat dünya ədəbiyyatını beş barmağı kimi bilir, təhlil etmək bacarığı var, öz prizmasından məntiqli, bəzən ziddiyyətli çıxışları ilə çox maraqlı və düşündürücüdür. Yazıçının doğum və ölüm haqqında fəlsəfi düşüncələri oxunaqlıdır.

Mən Əlisa Nicatın müdrikliyini ötüb keçmiş gəncliyində, dayazlığını hazırkı qocalığında gördüm. Belə ki, çox sevdiyim Martin İden onun da qəhrəmanı olub. Bu, Çek Londonun özüdür.

Avropa musiqisini həvəslə dinləyən yazıçı Ü.Hacıbəyovun " Arşın mal alan " əsərini əvəzsiz hesab edərək onu yalnız Sekspirlə müqayisə edir. Dostoyevskini bəyənməyən yazıçı rus ədəbiyyatına “tullayın getsin” deyir. Qoqolu, Tolstoyu nisbətən, Kafkanı bütövlükdə qəbul edir. Hətta Kafkanın vurğunudur.

Yaltaq və satqın adlandırdığı S.Vurgunun bir neçə şeirini, S.Rustəmin cənub şeirlərini, Rəsul Rzanın "Buruqlar"ını, M.Musfiqin qoşmalarını , C.Cabbarlının, Ordubadinin əsərlərini Azərbaycan ədəbiyyatında yararlı hesab etsə də yerdə qalanlarını “maklatura” hesab edir. Bax belə!

Əlisa Nicat Azərbaycan radiosunda , "Elm və həyat "jurnalında redaktor və şöbə müdiri vəzifəsində işləmişdir. Etiraf edək ki, bəlkə də onun qədər ədəbiyyata vurgunlugu müqabilində fədakarlıq edən ikinci bir imza yoxdur .Varsa da mən tanımıram. Yazıçının bir zamanlar AYB tərəfindən ona verilən evi sataraq "Dünya filosofları" adlı kitabını nəşr etdirdiyi deyilir. Dəyərdimi?

1993-1994-cü illərdə “Turan” jurnalını nəşr etdirib.

1999-cü ildə AMEA-nın Fəlsəfə elmləri üzrə fəxri doktoru adına layiq görülən dərin düşüncəli bu adam  nədən ikiləsmis doğulub, yaşadığı ölkə və millətindən bu qədər qəzəblidir?

O qədər qəzəbli ki, “Dünyanın ən zövqsüz insanları azərbaycanlılardır” deməkdən də çəkinmir.

Bir anlıq xəyalən Əlisa Nicatla görüşüb ondan müsahibə alıram. İlk sualım bu olur:

 

- Siz bir Azərbaycan yazıçısı kimi ermənilərin körpə uşaqları nizəyə taxmalarını, onları borulara doldurub boruların ağzını qaynaq etmələrini təsadüfən söylədiyiniz halda, nədən Əylisli Əkrəmin "Daş yuxular" kimi xəyanətkar bir romanına cavab verməyə özünüzdə cəsarət tapmadiniz?

 

Sonrakı bu:

-Özünüz də daxil olmaqla Allaha irad tutaraq böyük əqidəli insanların arasında cahillərin də yasatmagına təəccüblənirsiniz. Sizcə, dünya aqil və cahil toplumun hesabına dövr etmirmi?

Bu yasam dusturunu Yaradanın özü yaratmayıbsa, Yaradandan başqa Yaradan varmı?

 

Üçüncu sual:

-Səməd Vurgunu "yaltaq və satqın " adlandırarkən unutdunuz ki, hər kəsin daxilində qəhrəmanlıq, mübarizlik, qorxmazlıqla yanaşı yaltaqlıq, ikiüzlülük, yaramazlıqlar da ehtiyat bazasındadır. Onlarin üzə çıxması üçün zaman, məkan, şərait labüdür. Siz o məkanda – repressiya maşınının daim işlədiyi, haqq sözə güllə atıldığı, sosializm realizminin, kommunist ideologiyasının şüurlara zorla təhkim edildiyi şəraitdə yaşasaydınız və yazıb-yaratmağa məhkum olunsaydınız, necə duruş gətirərdiniz?

 

Mən dərhal bu 3-cü sualıma özüm cavab verirəm, mən sizin hansı-hansı əlamətlərinizin üzə çıxacağına tam əminəm. Siz mütləq yaltaq və satqın olardınız! Sual verə bilərsiniz ki, bunu necə güman etdim. Bunun üçün özünüz danışdığınız bir əhvalatdan gözəl sübut nəyə lazımdır? Bakıdakı bir yəhudi sahibkarın işlətdiyi bukinist mağazasına azərbaycanlıları buraxmaması, yalnız yəhudi, rus və erməniləri buraxmasına etiraz əlaməti olaraq əlaqədar təçkilatlara şikayət məktubu ünvanlayırsınız. Bir dəfə həmin yəhudinin yanınızdan sürətlə şütüyüb keçən  maşınının yelindən necə qorxursunuzsa şikayətinizi geri götürdünüz və bukinist mağazasına getmək arzunuzdan əl çəkirsiniz. Etiraf edirsiniz ki, “cəhənnəm olsun hər şey, bu adam məni öldurub elə itirər ki, izim - tozum bilinməz..”..

Zahidin bir barmağın kəssən dönər həqdən qacar... – böyük Nəsimi necə gözəl deyib. Bir bukinistin maşınının yelindən qorxub haqqdan dönən Əlisa Nicat, siz Stalin dövründə azman repressiv maşının qarşısında dayanmışları necə ittiham edə bilərsiniz axı?

Növbəti sualım çoxlarının tanıdığı və çoxlarının heç tanımadığı mən Almaz Bəyazidin filosof Əlisa Nicatdan cavab almaq istədiyim bir sualdır.

-Mənə görə kimliyindən asılı olmayaraq yazıçı bəşəri olmalıdır. Fikir və düşüncələrinizə əsaslanıb sizin də özünüzü bəşəri bir yazıçı hesab etdiyinizi müəyyənləşdirdim. Bəs nədən yaşadığınız məmləkətin Qarabağ ədalətsizliyini dünyaya hayqırmadınız?

Siz və sizin kimi yazarların möhtəşəm romanları dünyadakı müharibələri, terrorları, faciələri idarə edənlərin beyinlərində çevriliş etmək qüdrətində deyilsə, o zaman o romanlar dırnaqarası “Nobelə namizədlikdən” və ucuz şöhrətdən savayı nəyə yarayır?

Böyük Cavid demişkən, 

Kəssə hər kim tökülən qan izini,

Qurtaran dahi odur yer üzünü.

Ədəbiyyat fironu kimi Nizamidən üzü bəri bir çox klassikləri təhqir etməklə məşğulsunuz. Yeri gəlmişkən, uşaqkən sevdiyiniz, amma sizə qismət olmayan qız haqqında yazacagınız əsərə görə sizə yüksək ruh və sağlamlıq arzulayıram. Belə mövzularda qalın, onlardan çıxdıqda dahilərə çamur atacaqsınız yenə də.

Hər kəlməsi bir kitab olan, sizdən fərqli olaraq dünyanın ondan xəbəri olan böyük Nizamiyə həqarət yağdırarkən, onu heyvan adıyla adlandırarkən utanmadınızmı? Çoxu sizi Səməd Vurğuna hücumda qınayır, xalqımızın qürur mənbəyi olan Nizamiyə atdığınız çamur nədisə hələ çox ictimailəşdirilməyib.

Bütün canlılar Allahın yaratdıqlarıdır. Həyatın gedişatında irili- xırdalı bütün heyvanların, böcəklərin rolu var, hər bir insanda hər hansı bir heyvanın əlaməti var. Həmcinin sizdə də. Məsələn, mən deyərdim ki, siz üstü yaşıl parıltılı "donzanqurduya" bənzəyirsiniz. Ruslar buna juk deyirlər. Məncə, Nizamiyə o sözü deyənə mənim də bu sözü deməyə haqqım var.

 

P.S. Əlisa Nicatın Azərbaycan tarixinin ən görkəmli şəxsiyyətləri barədə çıxardığı kitabda elə həmin o Səməd Vurğuna, Rəsul Rzaya qan udduran, Cavidləri, Müşfiqləri – ümumən 40 minə yaxın ən işıqlı azərbaycanlını qırmızı terrora qurban eləyən Mir Cəfər Bağırovun adını ön sırada yerləşdirməsini isə ona heç kəs bağışlamayacaq. Nəyin naminə Bağırovu müdafiə etdiyi də duyulandır, amma bu  qalsın başqa bir söhbətə.

Xalqının qatilinə bəraət verən və onu ucaldan yazıçı xalqının dostu ola bilərmi?

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.02.2025)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində şeir vaxtıdır, sizlərə Pərvin Əliyevanın şeirləri təqdim edilir.

 

 

AVQUST İSTİSİ

 

Göyqurşağı yeddi rəng, bir də meyxoş sərinlik;

Ürəyin ki kövrəkdir, sən, ey günəş qəlbli qız,

Sən, ey günəş üzlü qız, sən ey gecə saçlı qız,

İçində yırtıcı hiss qarışdırır qütbləri,

Bir də avqust istisi.

 

Gecə zülmət, ay da yox, görünür nə də ulduz,

İşığa gəzir ilbiz.

Dincəlir qarışqalar bircə, onlar xəbərsiz

Pərişan adamlardan.

Sayıram iki, üç, dörd – dərd əlindən bezarsan,

Bir də avqust istisi.

 

Gəzir xoşbəxt çağların yenə gözündə xülya,

Üryan qalan qəlbinin yasını saxlayırsan.

Gündüzlər baş qatırsan, gecələr – qisas hissi;

Axı sən ki bilirsən, dərd adamı yandırar,

Bir də avqust istisi.

 

Analar can çəkişir, balalar intizarda;

Bakı boyda şəhərdə

"Azadlıq" heykəlinə ancaq baxıb keçən var.

Ürəklər qan qırmızı, qan rəngli plakatlar,

Bir də avqust istisi.

 

Xəyalımin önündə dimdik durur o səhnə,

Yanır korun-korun od – ürəyin necə gəldi?!

Bircə sözün bəs idi zərbəni endirməyə

və məni öldürməyə,

Bir də avqust istisi.

 

Məni o incilərin,

məni o gündüzlərin bircəsində sevindir.

Sözüm – haray nidası...

Məni "xoşbəxtlik" adlı ömür talasına at,

Məni kəmənd atına, məni arzuma yetir.

Qoy yandırsın sevdanın şux alovu, yanğısı,

Bir də avqust istisi.

 

 

İNSANXANADA İNSAN

 

İnsanxanada insan

Yeknəsəq mühazirə deyir:

Dünyanın küçələri bir-birindən fərqlidir,

Yollar müasir asfalt, yollar – işıqlı plakatlar.

İllərin o tayından gün sayır,

Mərcantək görünən ömür tabutdan ağır,

Tikə-tikə talaşalar dönür külə.

İl ildən ağır gəlir,

Kindən qalaq qurub bir tay təkəbbür,

Hopub iliklərinə saxtakarlıq.

Adamlar köntöy daşdır elə bil,

Tükənmək bilmir vəzifə ədası

Nakəsi, nadanı böyüdüb edirlər qəhrəman...

 

İnsanxanada

Bir yaşıl dəryadır dünya;

Azına qismət qızıl xalı,

Çoxuna qismət köhnə həsir...

İnsanxanada

İnsan tutulmadı bir məhəbbət yağışına,

Nə tufanı, nə yeli var.

Bu hökmü verə bilmirəm,

İstixana effekti yandırır hamını.

 

İnsanxanada insan

Yeknəsəq mühazirə deyir:

Çözələnir min ilin bayatısı –

Didir varlığını dəryada ümman.

Bu dünyanın

Əsli-Kərəm, Leyli-Məcnun naləsi var.

O qədim xarababazar –

Nə gözləyirsən ondan?!

Yüzlərlə biganədən barmaq sayı laləzar

Doğulur, yaradır, yaşadır

Hər qarış torpaqda, sal daş üstündə.

Dönür, min yarpaqlı çiçəyə dönür,

Olur, gül ətirli gülabdan əfzəl.

Fəqət atəş içindədir,

Fəqət od içindədir,

Köksündəki nəhrlər – səadət piyaləsi...

 

İnsanxanada ildə bir dəfə

İnsanoğlu tən olsa,

Axı dünya dağılmaz.

Şair də gözəl deyir:

"Necə görsün işığı gündən qaçan yarasa?!".

İnsanxanada istixana effekti –

Günəşdən qorxan da yanır,

Günəşə gen olan da.

Ürəyində qəlpədir şöhrət, qılınc kimi kəsir

və səslər:

" – Mən şərqəm!

– Mən qərbəm!".

 

 

“HƏYAT” QƏZETİ

 

Napalm bombaları kimi yandırır bəzi sözlər;

Fotoşəkilllər köksündə asılan

Vyetnam muzeyidir.

 

Baxdıqca hər dəfə bir göz yanır oyuğunda,

Bütün qitələrdən səslər eşidirsən.

Dünyada hər 10 saniyədən bir

kimsə QİÇS-ə necə yoluxursa,

Bəlkə də, hər 5 saniyədən bir

kimsə ölür öz içində tənhalıqdan...

 

Bu, "Mond" qəzetinin

40 il əvvəlki sayında yoxdur,

Bu, "Həyat" qəzetidir,

Bu, bütün dövrlərin üstündəki

qan qırmızı oxradır.

 

İndi demirəm, alkoqoldan, heroindən

ölür adamlar – onlar bilinəndir.

Bilinməyənlər –

Bu qəddar kapitalizmin

hərgünkü sinə dəftəridir.

 

Kaş ki sərxoşluqla mübarizədən çox

Huşyarlıqdan danışıla...

 

Canlı mələklər

Hər cümə axşamı bir yorğun ağacın

qaralığında yalquzağa dönənləri

Nər qolları ilə qaldıralar.

 

Napalm bombaları kimi yandırmasın bəzi sözlər.

O dəhşətli fotoşəkillər köksündən asılmasın,

Dönməsin Vyetnam muzeyinə!

Deməsinlər, hər kölgəli qəlb bir insan günahıdır...

 

 

***

 

Bu nəhəng qələbəlikdə

şəhərlər,

yollar,

küçələr

adamla dolu.

Qəribə hərarət,

həsrət,

həsəd,

ağrı...

Yaşamaq ümidi ilə

müdhiş çırpınışda

bir yığın adamın

eyni hekayəsi var...

 

 

***

 

Hərdən bir göz qırpımında olur hər şey,

Boylanır bir göz də öz içindən

çiçək bükümü kimi

içindəki qırmızılıqdan xəbərsiz.

 

Hərdən daha çox arzulayarsan təqdir,

Qəribə şeylər istəyər könlün.

Xəta ardınca xəta edərsən,

Yumarsan gözlərini böyük boşluğa.

 

Utanarsan acgözlüklə yediyin həsəd hissindən

Çevrilib bir göz də içindən baxar xısın-xısın,

Sıxılarsan içindəki qırmızılıqdan.

 

Hərdən bir göz qırpımında olur hər şey,

Hər şey elə biraz da yarıda qalmış nağıl,

Heç nə yox imiş kimi.

Yandırır adamı köz kimi,

udur adamı torpaq kimi

və hər şey bitir.

 

Göydən üç alma düşmür,

Göydən od da yağmır, göydən alov da,

ancaq dönür bir ovuc duaya insan...

 

 

BİRCƏCİK YER KÜRƏSİNDƏ

 

Hələ neçə yuxulardan keçəcəyik,

Yozacağıq:

Bu körpədir,

Bu körpüdür.

Gözlərimizdə canlanacaq

Neçə sima, neçə xislət.

Barmaqlarımız neçə mürəkkəb tutacaq,

Yazacaq, hey yazacaq!

Biri doğru, biri yalan...

 

Yaracaq neçə sübhü

Mürəkkəb rəngindəki kor ilan,

Bəlkə də, ən adi, ən adi şeydən

O ilan çata bilməmiş ən xoşbəxt günə,

Neçə qəlbi yıxacaq zəhərli  sözlə.

 

Hələ neçə yuxulardan keçəcəyik,

Yozacağıq:

Ömrümüz haqqa yetənə kimi

Bir planetdə, bircəcik yer kürəsində

Bacı-qardaş adamlar

Asılacaqlar bir-birinin ayağından,

Utanacaq yer üzü.

 

Hələ neçə yuxulardan keçəcəyik,

Yozacağıq:

Fikir davasında böyük və azad,

Xoşbəxt və bədbəxt olan kim?!

Çapacağıq hər sözün üzərinə gürzümüzlə,

Üzəcəyik hamımız hansısa nəhrlərdə,

Ta ki, qalib, ya da məğlub olanacan.

 

Hələ neçə yuxulardan keçəcəyik,

Yozacağıq:

Bu körpədir,

Bu körpüdür...

Sonra və sonra biləcəyik,

Biri qafil gənclik, biri körpə qocalıqdır,

Könlü ilə söhbət edir hamısı.

Hansısa sətirdə çəkirdi can şirəsi,

Biri şirin, biri acı.

Bilirəm, yaşamağa heç kim tapmayacaq macal.

Yuxuların ömrü

elə insan ömrü kimi qısadır...

 

 

QUYUDAN SƏS

 

Sonra başladı həyat,

Əvvəldən heç nə olmamış kimi.

Ya ağac dibində

Dünyanı yaradan süjet var,

Ya quyu dibində

Vəbaya tutulanlar

Qurban – günahsızdır.

 

Bu Leyla əvvəlki deyil,

Dünya elə əvvəlkidir.

Sevincinin hamısı qəzəb,

Qonur qanadlarına uçan yerdən,

Barmağının ucunda sənə sarı qaçan ömrün

Möcüzə işləri var.

 

Kişilərin zavalına gəlib bu dünya,

Qızıl-qırmızı qandır.

Qadınların baxışları yara olub,

Qalıbdır yaddaşında. 

 

Bu Leyla əvvəlki deyil,

Dünya elə əvvəlkidir.

Nə insan, nə də dünya

Həyatın mənalı yerini görür.

Bu quyu qat-qat dərindir,

Qaranlıqda ruhi dinclik, məftunluq. 

 

İşıq da iztirab, işıq da həyat. 

Ömrünün aramca bir vaxtı

Vaxt sənə dar!

Zərrə illərin bərəkəti yox,

soyuqdur, soyuq.

Haradasa bir xatirə qanıqara qırılır,

Gündə yüz yol  ölür, quyudakı səs.

 

 

***

 

Savaşmaq ön cəbhədir,

bütün cəbhələrdə savaş – yaşamaq!

Təpələnirsən bəzən, olsan da dağ,

yarı yıxılmış ev kimi.

 

Ancaq heç nəyi saxlamır həyat

öz rəngindən –

cənnət və cəhənnəmdən başqa.

İlahi!

Mən necə də inanıram;

Bəzən tənhalıqdan da ucalmaq olur…

 

Bu səbr, bu səbat məni insan edəcək,

Göldə bir atəş səsitək itəcək…

 

 

***

 

Bir sidqi-ürəklə sevinmək gəlir içimdən,

hamının əvəzinə itaətsizlik göstərmək istəyirəm

XXI əsr uşaqları kimi –

Onlar çox sərbəstdir,

Hamısı nə istədiyini bilir.

 

Bu sırada sanki təkcə əyləşmişik,

çiynimizin üstündən getdiyimiz yolun

hara olduğunu bilmirik.

Görürəm ki, qupqurudur hər şey,

adamların sözü təpimiş haldadır.

Adamların dodaqlarında səadət pıçıltıları,

baxışlarında divar sərtliyi,

bu ahəngdən bir şey dadmaq arzusu...

 

Qızıl boyunbağı kimi

keçirək boynumuza xatirələri,

nə vaxtsa anamızın tapaqçada

südlə bişirdiyi qənddən dadaq,

keçmişdən soraq kimi

ağzımız dada gəlsin.

 

Kimsə qəhərləndi,

kimsə dilləndi…

Bu vaxtı ötənəcən,

bu yolu keçənəcən

kəskin şəkildə danışqan adama dönəcəyik hamımız.

Yaddaşımızdakı boş otaqlar

dağınıq halda.

Xəlvəti üstümüzə soyuqlar qonar,

Yamyaşıl dünyanın alaçığında –

it mırıltıları,

dibçək dibləri,

cavabsız məktublar…

Bir də gözü ilə

keçmişini silmək istəyən milyonlarla adam…

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.02.2025)

Nigar Həsənzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

1895-ci ilin sərt fevral günlərindən biri idi. Bakı küləkləri Xəzərin üzərində vurnuxur, qədim İçərişəhərin daş divarları arasında bir körpə dünyaya göz açırdı. O, adi bir uşaq deyildi. Zaman göstərəcəkdi ki, bu körpə gələcəkdə Azərbaycan poeziyasının sonuncu qəzəlxanı, böyük sənətkar Əliağa Vahid olacaq.

 

Əliağa Məmmədqulu oğlu İsgəndərov 17 fevral 1895-ci ildə Bakı şəhərində dünyaya gəldi. O, hələ uşaqlıq illərində ədəbiyyata maraq göstərir, klassik şeirləri sevə-sevə oxuyurdu. Atası onu əvvəlcə mollaxanaya qoydu, sonra isə o, dövrün tanınmış müəllimlərindən Mirzə Əbdülqasimin məktəbində təhsil almağa başladı. Lakin ailənin maddi durumu çətin olduğundan Vahid erkən yaşlarında işləməyə məcbur oldu. O, bir müddət dəmirçi və daşyonan kimi çalışdı, lakin ruhu sözə bağlı olduğundan ədəbiyyatdan ayrılmadı.

 

 Sözün Sehrinə Qapılan Gənc

 

Gənc yaşlarında "Məcməüş-şüəra" ədəbi məclisində iştirak edən Vahid burada öz qəzəllərini oxumağa başladı. Ədəbi mühit onu sürətlə qəbul etdi. O, ilk şeirini "Cüvəllağı" təxəllüsü ilə "Molla Nəsrəddin" jurnalında dərc etdirdi. Lakin sonradan şair Əbdül Xaliqin tövsiyəsi ilə "Vahid" təxəllüsünü seçdi.

Əliağa Vahid qəzəl janrına yeni ruh gətirdi. O, bu janrı sadəcə klassik ənənənin davamı kimi yox, həm də müasir dövrün ruhuna uyğun şəkildə inkişaf etdirdi. Onun poeziyasında xalqın dili, hissləri, həyatı yer alırdı. Vahid qəzəllərində sevgi, hicran, vətən sevgisi və həyatın acı reallıqları bir-birinə qarışırdı.

Əliağa Vahid qəzəllərində yalnız klassik eşq motivlərini deyil, həm də dövrün sosial problemlərini əks etdirirdi. Onun əsərlərində xalqın dərdləri, kasıbların iztirabları, həyatın çətinlikləri öz əksini tapırdı. Bu, onu sadəcə bir şair deyil, həm də xalqın nümayəndəsinə çevirdi.

1920-ci illərdə sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra Azərbaycan ədəbiyyatında ciddi dəyişikliklər baş verdi. Ənənəvi klassik poeziyaya qarşı basqılar artdı. Əruz vəznində yazan şairlər təzyiqlərə məruz qaldılar. Vahid də bu təzyiqlərdən yan keçmədi. Ona sərbəst vəzndə yazmaq tövsiyə olunsa da, o, qəzəldən imtina etmədi. Lakin rejimin sərt münasibətini hiss etdiyindən, qəzəllərində bəzən yumoristik çalarlar əlavə edərək, satirik üsluba daha çox yer verdi.

Onun satirik qəzəlləri xalq arasında məşhur idi. O, gündəlik həyatdakı absurdları, yaltaqlığı, riyakarlığı ustalıqla tənqid edirdi. Vahidin şeirləri yalnız poeziya deyil, həm də həyatın güzgüsü idi.

 

 Muğamla Bütünləşən Poeziya

 

Əliağa Vahidin qəzəlləri yalnız kağız üzərində qalmadı. Onun sözləri muğamla qoşalaşdı, böyük xanəndələrin dilində ölümsüzləşdi. Məşhur muğam ustaları, xüsusən də Xan Şuşinski, Rübabə Muradova, Yaqub Məmmədov, Arif Babayev və digər sənətkarlar onun qəzəllərini ifa etdilər.

"Şükufələr açıldı, bağ oldu cənnət,

Gülzarə gəldi bir mələk surət"

Bu kimi misralar muğam sədaları altında səslənəndə, sanki poeziya ilə musiqinin müqəddəs vəhdəti yaranırdı.

 

Zamanın Sınaqları və Əbədi İzlər

 

Sovet hakimiyyəti dövründə Əliağa Vahid yaradıcılığına maneələr olsa da, o, yazmaqdan və xalqın sevgisini qazanmaqdan əl çəkmədi. 1950-ci illərin əvvəllərində ona qarşı təzyiqlər daha da artdı. Onu "köhnə poeziyanın daşıyıcısı" adlandıraraq tənqid edirdilər. Lakin Vahid öz yolundan dönmədi.

O, ömrünün son illərində ciddi xəstəliklərlə mübarizə aparırdı. 1965-ci ilin sentyabr ayında Əliağa Vahid dünyasını dəyişdi. Şair Bakıda Fəxri Xiyabanda dəfn edildi.

Lakin ölüm onun misralarını susdura bilmədi. Bugün də Vahidin qəzəlləri dillər əzbəridir, muğamın sədaları altında səslənir, sevən ürəklərdə yaşayır.

 

Yubileyin Çağırışı

 

2025-ci il Əliağa Vahidin 130 illik yubileyi ilidir. Bu əlamətdar il çərçivəsində şairin irsinin öyrənilməsi, onun qəzəllərinin yenidən nəşr olunması, sənədli filmlərin çəkilməsi və müxtəlif ədəbi-bədii gecələrin keçirilməsi planlaşdırılır.

Azərbaycan ədəbiyyatında Əliağa Vahid fenomeni yalnız qəzəllə məhdudlaşmır. O, həm də sözün gücünü qoruyub saxlamaq üçün göstərilən mübarizənin simvoludur. Bu yubiley təkcə Vahidin deyil, Azərbaycan poeziyasının təntənəsidir. Çünki söz ölməzdir, və əgər o söz Vahidə məxsusdursa, əbədi olaraq səslənəcək...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.02.2025)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Teatr qarderobdan başlayır deyirlər. Niyə demirlər ki, repertuardan başlayır? Bütün teatrlarımız, xüsusən, Akademik Milli Dram Teatrı repertuar seçiminə həssaslıqla yanaşır, premyeralarla əvvəlki illərdə nümayiş olunan tamaşaların təkrar nümayişi arasında özünəməxsus bir silsilələnmə təşkil edir. 

 

Fevralın 15-də Akademik Milli Dram Teatrında Xalq yazıçısı Kamal Abdullanın “Sehrbazlar dərəsi” əsəri əsasında hazırlanan eyniadlı tamaşanın premyerası keçirildi. Növbəti gün - fevralın 16-da isə tamaşa təkrar nümayiş etdirildi. Tamaşaya iki gün ərzində Mədəniyyət naziri Adil Kərimli, Milli Elmlər Akademiyasının prezidenti İsa Həbibbəyli, ADA universitetinin rektoru Hafiz Paşayev, Prezident Administrasiyasının məsulları Fərəh Əliyeva və Ədalət Vəliyev, eləcə də digər tanınmış və nüfuzlu şəxslər tamaşa etdi. 

Sözügedən tamaşaya baxmaq xoşbəxtliyi bəndənizə də qismət oldu. 

Tamaşanın quruluşçu rejissoru Əməkdar incəsənət xadimi Bəhram Osmanov, rəssamı Gennadi Skomoroxov, bəstəkarı Xalq artisti Siyavuş Kərimi, səhnə hərəkəti və plastika üzrə mütəxəssisi Əməkdar artist Bəhruz Əhmədli, işıq üzrə rəssamı Rafael Həsənov, rejissor assistenti Könül Kərimovadır. 

Tamaşada Elnur Qədirov (Karvanbaşı), Elçin Əfəndi (Səyyah Sehrbaz), Əməkdar artist Rövşən Kərimduxt (Cəllad Məmmədqulu), aktrisa İlahə Həsənova (Pərnisə), Əməkdar artist Mətanət Atakişiyeva (Qarı), Xalq artisti Əli Nur (Seyid Sarı), Xalq artisti Kazım Abdullayev (İbrahim Ağa), Əməkdar artist Kazım Həsənquliyev (Ağ dərviş) çıxış ediblər. 

 

Əlbəttə ki, Xalq yazıçımızın trilogiyasını - həm “Yarımçıq əlyazması”, həm “Sehirbazlar 

dərəsi”, həm də “Unutmağa kimsə yoxdur” romanlarını oxuyan və oxuyub da sevən hər bir kəs bu ədəbi şedevrlərin səhnə təcəssümünün necə olacağı barədə düşünürdü. Bəri başdan qeyd edim ki, tamaşa alındı, hər iki gün anşlaq oldu, gur alqışlar səngimək bilmədi. 

Tamaşa həqiqətə çatmağa can atan insanın sonda faciəli aqibəti haqqındadır - Mistik əhvalatların baş verdiyi səhnə əsəri paralel dünyalar arasındakı ahəngdən, atası Cəlladbaşını axtaran Karvanbaşının taleyin hökmü ilə Sehrbazlar dərəsinə gəlib çıxmasından, burada ömür edən Ağ dərvişin və hər iki dünyada yaşayan Səyyah sehrbazın çağırdığı ruhla Karvanbaşının sonu faciə ilə bitən sirli görüşündən bəhs edir. 

İnsan həqiqəti öyrənməyi çox arzulayır, buna çox tələsir, amma unudur ki, bu yolun sonunda, mənzil başında onu fəlakət və bədbəxtlik də gözləyə bilər. Ona görə də yaşam qaydası özünü hər bir şeyə hazırlamaq, ən böyük sürprizlər qarşısında belə döyüküb qalmamaq, həyatın atdığı badalaqlardan yıxılıb yerdə qalmamaqdır. Bir də ki, bütün həqiqətləri bilməkdən yan keçmək.

Tamaşa səhnəsindəki duman effekti, çox canlı görünən daş qaya dekorasiyaları və əsrarəngiz fon musiqisi tamaşaya xüsusi bir magizm və məzmun qatırdı. Təbiət hadisələri effektləri - göy çaxması, yağış yağması, göydən daş və ulduz yağması da uğurlu idi. 

Tamaşanın növbəti nümayişi fevralın 27-də olacaq. Və mən bütün teatrsevənləri, Kamal Abdullasevənləri məmnuniyyətlə tamaşaya baxmağa dəvət edirəm. 

“Sehirbazlar dərəsi”nə siz də ayaq qoyun. Çox şeylər əxz edəcəksiniz.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.02.2025)

Ağalar İdrisoğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

 

Şahmar Qəriblinin  2018-ci ilin fevral ayının 16-da dünyasını dəyişməsini qardaşı Elman mənə xəbər verəndə çox sarsıldım. Əlim heç yana çata bilmədi və heç onun dəfninə də gedə bilmədim. Çünki özüm də həmin vaxtı Sumqayıtdakı 1 Nömrəli Xəstəxanada idim, infarkt  olmaq dərəcəsinə gətirmişdilər məni yüksək rütbəli məmurlar və ciddi müalicə olunurdum. Şahmar da  Bakıda xəstəxanada yatdığına görə fevral ayının 13-də qardaşı Elmana zəng vurub demişdim ki, mənim adımdan onun ad gününü təbrik eləsin. Üç gün sonra isə bu ağır xəbəri eşitmək mənə çox pis təsir elədi... Yaman sarsıldım...

 

Cəmi 66 il, 3 gün ömür sürən  tanınmış aktyor-rejissor, maraqlı yazıçı, tamaşaçıların sevimlisi, adını Azərbaycan teatr və kino sənətinə yazmış Şahmar Qəriblinin keşməkeşli həyat yolunun düz 47 ili mənim gözlərim qarşısından keçib. Xəstəxanada olduğum müddətdə bütün bu ağlı-qaralı, acılı-şirinli, keşməkeşli illər kino lenti kimi yenidən gözlərim qarşısından keçdi...

Yadıma saldım 1971-ci ilin iyun ayını. O vaxt biz Mirzə ağa Əliyev adına  Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutunun ( indiki Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti) dram və kino aktyorluğu fakültəsinə imtahan verirdik. Şahmar orta məktəbdən sonra sənədələrini bu ali məktəbə vermişdi, mən isə ordu sıralarından yenicə qayıtmışdım. Həmin il aktyorluq fakültəsinə cəmi  30 nəfər tələbə qəbul olunacaqdı, amma bir  yerə 50 nəfərdən çox adam sənət vermişdi. İlk sənət imtahanları çox çətin keçirdi. Çünki imtahan götürən tanınmış sənətkarlar,  Azərbaycan teatr və kino sənətinin korifeyləri Rza Təhmasib, Adil İsgəndərov, Mehdi Məmmədov, Tofiq Kazımov, Fikrət Sultanov  və başqaları hər bir müdavimi çox  ciddi formada sorğu-suala tutur, ondan daha çox şeylər soruşurdular. Həm də o ilki qəbul böyük eksperiment idi. Belə ki, institutun tarixində ilk dəfə idi ki, dram və kino aktyoru kursları yığılırdı. Yəni qəbul olanlar həm teatr və həm də kino sahəsində çalışa biləcəkdilər. Onlara həm teatr və həm də kino sənətinin bütün sirrləri birlikdə öyrədiləcəkdi. Ona görə də həmin il bu ali məktəbə qəbul olmaqçün daha çox adam sənət vermişdi. Yuxarıda dediyim kimi imtahanlar da çox ciddi keçirdi. Burada yalnız və yalnız istedada, biliyə qiymət verilirdi. Tanışlıq, qohumbazluq, pul rol oynamırdı.

Biz, Şahmarla elə imtahanların gedişi vaxtı tanış olduq. Məlum oldu ki, o, Kürdəmir rayonunda 1952-ci ilin fevral ayının 13-də anadan olub. Şahmarda teatr və kino sənətinə maraq hələ orta məktəbdə oxuduğu zaman olub. Məktəbin və rayonun dram dərnəyində bir neçə səhnəciklərdə, tamaşalarda da oynayıb. Elə ilk tanışlığımızdan da onun daxilində böyük yumor hissinin və hazırcavablığının şahidi oldum. Belə ki, o, danışdığı ən kiçik bir məsələni, söhbəti elə maraqlı lövhələrlə, obrazlı ifadələrlə deyirdi ki, ətrafında olanlar istər-istəməz ona maraqla qulaq asırdılar. Bu da əlbəttə, onda olan Allah vergisindən irəli gəlirdi. Şahmar sənət imtahanlarının hamısından “5” qiymətlər aldı. O biri imtahanları da uğurla verdi.

Həmin il hər kimiz ali məktəbə qəbul olduq. Şahmar Adil İsgəndərovun, mən isə Mehdi Məmmədovun sinifinə. Bizim sənət dərslərimiz ayrı keçsə də qalan bütün dərslərimiz bir yerdə keçirdi. Sənət imtahanları vaxtı isə bir-birimizin hazırladığı sözsüz, sözlü etüdlərə, tamaşalardan parçalara, tamaşalara baxırdıq və bir-birimizin işlərinə, oynadığı rollara obyektiv qiymət verirdik. Rəhmətlik Adil İsgəndərov da Şahmarın gələcəkdə maraqlı aktyor ola biləcəyini elə kurs yoldaşlarının yanında deyir və onun öz üzərində daha ciddi işləməsini dönə-dönə tapşırırdı. Aktyor sənətinin sirrlərini də ona dərindən öyrədirdi. Şahmar Qəribli artıq ikinci kursada oxuyandan Azərbaycan Dövlət Televiziyası ilə əməkdaşlıq eləyirdi. Orada həm ədəbi-dram verlişlərində və həm də estrada verilişlərində maraqlı rollara çəklirdi və həm də bəzi verilişlərin aparıcısı da olurdu. Beləcə o, hələ tələbə olan vaxt artıq aktyor kimi tanınmağa başladı. Hətta artıq tamaşaçılar onu küçədə görəndə maraqla sorğu-suala tuturdular. Ondan  aftoqraf alırdılar. Biz də tələbə yoldaşımızın bu uğuruna, papulyarlığına sevinirdik.

Beləcə dörd illik təhsilimizi başa vurandan sonra ali təhsilli aktyorlar kimi biz, təyinatla Şəki Dövlət Dram Teatrını yaratmağa getdik. Amma altı aydan sonra Sumqayıt Dövlət Dram Teatrının dəvəti ilə hər ikimiz Sumqayıta işləməyə gəldik. 1976-cı ilin yanvar ayının sonundan burada işə başladıq. Mərkəzi Domna Peçlərinin Təmiri müəssisəsinin yataqxanasında bizə bir otaq verdilər və bizi Sumqayıta daimi qeydiyyata götürdülər. Biz, artıq  Şahmarla həmin otaqda bir yerdə qaldıq. Bir qazandan çörək yedik. Aramızda heç vaxt umu-küsü olmadı. Bir-birimizi yarım sözdən başa düşürdük. Mən ondan iki yaş böyük olduğuma görə, mənə həmişə böyük qardaş kimi hörmət eləyirdi. Verdiyim məsləhətlərə də qulaq asırdı. Artıq mən onun, o isə mənim valideynlərim, qardaşlarım ilə tanış olmuşdu. Yataqxanada bir yerdə qalmağımız bizim dostluğumuzu daha da möhkəmlətdi.

Şahmarın Sumqayıt Dövlət Dram Teatrında aktyor kimi ilk işi İsgəndər Coşqunun “Komsomol poeması” pyesində ( Səməd Vurğunun eyni adlı poeması əsasında) və  Xalq artisti Vaqif Şərifovun quruluşunda bu tamaşadakı Şahsuvar rolu oldu. O, bu rolu çox maraqla oynadı və teatr rəhbərliyinin, kollektivin, tamaşaçıların rəğbətini qazandı.

1976-cı ilin dekabr ayında Şahmar Qəribli ordu sıralarına çağrıldı. Əsgərlik elədiyi ilk ayda, andişmə mərasiminə bir neçə gün qalmış dediyinə görə hərbi hissədə qəzaya düşüb. İş zamanı üztünə böyük dəmir-beton pilitə düşdüyünə görə onu ağır vəziyyətdə xəsətəxanaya çatdırıblar. Orada həkimlərin böyük səyi nəticəsində onu həyata qaytarıblar. Üç il o,  Hərbi Hospitalda müalicə almışdı. Onu tam sağaltsalar da, hətta dünya səviyyəli həmyerlimiz, məşhur həkim-travmatoloq Yelizarov onun müalicəsi ilə özü məşğul olsa da amma ayağının birini tam sağalda bilməmişdilər...

1980-ci ildə Azərbaycana qayıdan Şahmarı, Sumqayıt teatrının  rəhbərliyi yenidən  aktyor ştatına işə götürdü. Üç il teatrdan ayrı düşməsinə görə səhnə üçün çox darıxdığından o, daha böyük ciddiliklə, cavabdehliklə tamaşalarda bir-birindən maraqlı rollar oynadı. Oynadığı bu rollar da təkcə tamaşaçılar tərəfindən yox, həm də teatr mütəxəssisləri tərəfindən böyük əks-səda yaratdı. Bu rollardan- “Dost əli”də Həmid, “Adamın adamı”nda Fağır Bağır, “Bütün Şərq bilsin”də Jandarm, “Dəyirman”da Temir müəllim, “Bayramın birinci günü”ndə Rüstəm, “İtirilmiş məktub”da Sərxoş vətəndaş, “Müfəttişdə”də  Qumarbaz, “Diribaş adamlar”da Aristarx onun ifasında daha maraqla qarşılanırdı. Həmin vaxtı mən də Moskvada  A. V. Lunaçarski adına Dövlət Teatr Sənəti İnstitutunda ( indiki Beynəlxalq Teatr Sənəti Akademiyası)  rejissorluq təhsili aldığıma görə teatrda rejissor kimi tamaşalar hazırlayırdım. İlk işlərimdən biri olan Camal Yusifzadənin “Səhər qatarı” tamaşasında baş qəhərəman rolu olan Kərim rolunu Şahmara vermişdim. Şahmar Qəribli çox xarakterik olan bu rolu obraz səviyyəsinə qaldırdı və tamaşaçıların, mütəxəssislərin böyük hörmətini qazandı. Həyatda bir-birimizi yarım sözdən başa düşdüyümüzə görə bu tamaşanın məşqlərində də Şahmar mənim ondan bu rol üçün nə istədiyimiz tez başa düşür və aktyor kimi mən istədiyimdən də çox iş göstərirdi. Bu rolu uğurlu oynaması  Şahmara qarşı teatrda rejissorların marağını daha da artırdı...

Mən, Moskvada təhsil aldığım axırıncı kursda Mədəniyyət Nazirliyinin təyinatı ilə Ağdam Dövlət Dram Teatrına quruluşçu rejissor vəzifəsinə göndərildim. Və bir ildən sonra həmin teatrın baş rejissoru, direktoru vəzifələrinə təyin olundum. Amma arzum Sumqayıta qayıtmaq idi...

Beləliklə, 1989-cu ilin yanvar ayından Sumqayıta qayıdıb,  Hüseyn Ərəblinski adına Sumqayıt Dövlət Dram Teatrına rəhbərlik eləməyə başladım. Həmin vaxtı Şahmar Qəriblinin də rejissorluğa həvəsi olduğunu görüb, bir neçə tamaşaya quruluş verməsinə şərait yaratdım. Tələbəlik illərindən bilirdim ki, Şahmar həm də maraqlı şeirlər, səhnəciklər, ssenarilər, pyeslər yazır. Onun səhnəcikləri və ssenariləri həmin vaxtı Azərbaycan Dövlət Televiziyasında hazırlanırdı və şeirləri qəzetlərdə çap olunurdu. Ona görə də şərait yaratdım ki, onun özünün yazdığı “Gəlin açıq danışaq” və “Sehirli açar” pyeslərinə  teatrda quruluş versin. Hər iki tamaşa da maraqlı alındı. Tamaşaçıların bu tamaşalara marağı çox oldu.

1991-ci ildə mənim ideyam və təşkilatçılığımla Sumqayıt Dövlət Dram Teatrının janrı dəyişdirilib, Musiqili-Dram Teatrı oldu. Teatra əlavə 80 ştat verildi. Bu teatrda musiqili  tamaşalar hazırlamaqda Şahmar da mənə yaxından köməklik elədi. Bundan sonra Şahmarın istedadı daha da parladı. Çünki onun yaxşı musiqi duyumu və çox lirik, ürəyə yatımlı səs tembri vardı. Hər bir mahnını da peşəkar müğənnilər səviyyəsində ifa eləyirdi.

Hazırladığı tamaşalara peşəkar quruluş verdiyini görüb, 1992-ci ildə Şahmar Qəriblini teatrın öz hesabına iki illik rejissorluq kursunda təhsil almaq üçün Moskvaya göndərdim. O, iki il məşhur rejissor və ustad pedaqoq Leonid Yefimoviç Xeyfitsin kursunda təhsil aldı. Xeyfitsin sevimli tələbələrindən biri oldu. Şahmar diplom tamaşası kimi Sumqayıt Dövlət Musiqili-Dram Teatrında Cəlil Məmmədquluzadənin “Ölülər” tamaşasına çox maraqlı quruluş verdi. Tamaşanı qəbul eləməkçün Moskvadan gələn mütəxəssislərin də bu tamaşa xoşlarına gəldi. Azərbaycan mətbuatı bu tamaşa haqqında maraqlı ressenziyalar yazdı.

Bu tamaşanın ardınca Şahmar teatrımızda Akif Həsənoğlunun “Dəfn”, Feyruz Məmmədovun “Anasının gül balası”, Əvəz Mahmud Lələdağın “Qorxaq” və eləcə də özünün yazdığı “Gülməyəsən neynəyəsən”, “Dünyanın qurtaracağındakı ev” tamaşalarına da quruluş verdi. Bu tamaşaların da hamısı bir-birindən maraqlı idi. Sonra biz onunla birlikdə Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevin “Ağa Məhəmməd Şah Qacar” pyesi və Jan Keverin “Xacə Şah” romanı əsasında  Çingiz  Ələsgərovun səhnələşdirdiyi  “Ağa Məhəmməd Şah Qacar” adlı tamaşa hazırladıq. Bu tamaşa da çox yüskək qarşılandı.

Mən istəyirdim ki, Şahmarla birlikdə Sumqayıt teatrının nəzdində Estrada Teatrı açım. Çünki onda estrada janrına maraq çox böyük idi. Özü də bu janrda çoxlu səhnəciklər və monoloqlar yazmışdı. Mənim  1997-ci ilin sentyabr ayından Sumqayıt Dövlət Musiqili-Dram Teatrının bədii rəhbəri və direktoru vəziflərindən işdən çıxıb Dağıstana işləməyə getməyim bizim planlarımızı yarımçıq qoydu... Sonra Şahmar Qəribli  də teatrdan çıxıb, taleyini Lider Televiziyası ilə bağladı. O, səkkiz il orada işlədi. Bu müddətdə 19 bədii və sənədli filmlər çəkdi. Bu filmlərin də hamısı respublika istimaiyyəti tərəfindən maraqla qarşılandı. Hətta o, unudulan, yaddan çıxan sənətkarları belə ekran həyatına gətirib, əbədi yaşatdı. Çəkdiyi filmlər isə özünün peşəkarlığı ilə seçildi. Bunlardan- “Ağ dünya”, “Özümüz”, “Pirlər”, “Ötən əsrdən gələn adam”, “Öxu tar”, “Yastı balaban”, “Udun nağılı”, “Həsrətli gözlərin rəngi”, “Mirzə Cəlil-ömrün qürub çağı”, “Həmidə xanım Cavanşir” və başqaları təkcə Lider Televiziyasının yox, Azərbaycan televiziyasının tarixinə  yazıldı. Şahmar televiziyada rejissor işlədiyi müddətdə aktyorluq sənətini də davam etdirdi. Quruluş verdiyi həmin filmlərin çoxunda özü də çəkildi. Eləcə də başqa bədii filmlərdə də rol aldı. Həmin vaxtı on üç bədii filmdə maraqlı rollar oynadı Şahmar. Bunlardan- “Fəryad”da Boris, “Yay gününün xəzan yarpaqları”nda Müavin, “Qəzəlxan”da Şair, “Fatehlərin divanı”nda Şaman, “Hökmdarın taleyi”ndə İrəvan vəziri, “Seçim”də Professor, “Qraf Kistovski”də Yunan, “Hüseyn Cavid”də Abdulla Şaiq, “Dolu”da Mühasib və başqaları onun ifasında bir-birindən maraqlı rollar, obrazlar idi.

Şahmar Qəribli yenidən taleyini Sumqayıt Dövlət  Musiqili-Dram Teatrı ilə bağladı. Burada quruluşçu rejissor kimi Marat Haqverdiyevin “Məhəbbət yaşa baxmır” tamaşasına özünə məxsus maraqlı quruluş verdi.Yenə də Şahmar tamaşaçıların, teatr mütəxəssislərinin sevimlisi oldu...

Ömrünün 47 ilini aktyor və rejissor kimi teatr və kino sənətinə  bağlayan Şahmar Qəribli bu sahələrdə gözəl mütəxəssis olduğunu sübut eləmişdi. O, teatr və kino sənətində tarixə düşən işlər gördü. Amma onun bu sənəti yüksək rütbəli məmurlar tərəfindən əfsus ki, layiqincə qiymətləndirilmədı. Xalqın sevimli aktyoru və rejissoru olan Şahmar Qəribliyə nə Əməkdar artist, nə də Xalq artisti fəxri adları verlimədi. Baxmayaraq ki, hər dəfə respublikanın sənətkarlarına ad veriləndə biz siyahıda Şahmarın adını da görmək istəsək də əfsus ki, bunu görmürdük. Ona qarşı haqsızlıq və biganəlik də çox kövrək insan olan Şahmar Qəribliyə pis təsir eləyirdi. O, özünü tox tutsa da mən onun yaxın dostu kimi bu incikliyi duyurdum və görürdüm. Hətta onunla bağlı yazdığım və 2010-cu ilin  26 may tarixində  “Azad Azərbaycan” qəzetində çap olunan “Fitri istedadlı sənətkar” portret cizgiləri yazımdan sonra fikirləşirdim ki, yaddan çıxan Şahmar Qəribli hökmən yada düşəcək və ona fəxri ad veriləcək. Amma  əfsus ki,  o, yenə də yaddan çıxdı... Bəli. Gəlin açıq danışaq ki, bu məmləkətdə ölünün də, dirinin də yiyəsi olmalıdır. Əgər yoxsa sən, heç bir uğur əldə eləyə bilməzsən. Lap böyük istedadlı insan olsan belə...

Son vaxtlar Şahmar Qəribli öz tərcüməsində Qulgerrme Fiqeyredonun “Ezop” faciəsi üzərində işləyirdi. Bu əsərə quruluş verməyi planlaşdırıdı. Ezop rolunu da özü oynamaq istəyirdi. Bu tamaşa ilə elə bil ki, o, illərlə özünə qarşı olan haqsızlıqları səhnədə göstərmək istəyirdi...

Ona qarşı uzun illər olan haqsızlığa mərdanəliklə sinə gərən Şahmar Qəribli ömrünün axırıncı illərində yazıçı kimi özünü bədii yaradıcılığa daha çox həsr elədi. O, bir-birindən maraqlı pyeslər, hekayələr, şeirlər  yazdı. Onun yazdığı “Kəfən pulu”, “Biri var idi, biri yox idi”, “Allah xeyir versin” hekayələri, “Xoşbəxt adamlar və yaxud əvvəla salam”, “Dünyanın qurtaracağındakı evimiz”, “Gəlin açıq danışaq” pyesləri,  “Yuxun çin olsun” kino-ssenarisi, Yusif  Vəzir Çəmənzəminlinin “Bir qəpik”, “Polis patronu” və “Ağsaqqal” hekayərəli əsasında yazdığı “Bir gün” kino-ssenarisi, yenə də Yusif Vəzir Çəmənzəminlinin “Sərhəd məsələsi” hekayəsi əsasında yazdığı “Hikkə” kino-ssenarisi mənim daha çox xoşuma gəlir. İnanıram ki, bu pyeslər əsasında nə vaxtsa tamaşalar hazırlansa və ssenarilər əsasında kinofilmlər çəkilsə,  Azərbaycan incəsənəti bununla çox şeylər qazanar. Onu da vurğulayım ki, Şahmar, Yusif  Vəzir Çəmənzəminli yaradıcılığını çox sevirdi və belə böyük yazıçının Azərbaycanda niyə təbliğ olunmamasına  həmişə təəssüflənirdi. Elə bil ki, Yusif Vəzir Çəmənzəminli ilə Şahmar Qəriblinin taleyində də bir oxşarlıq vardı. Biri dünyasını dəyişəndən sonra, o birisi isə hələ sağ ikən yaddan çıxmışdı. Yəqin elə buna görə də Şahmar, Cabir Novruzun “Sağlığında qiymət verin insanlara” şeirini tez-tez deyiridi. Şeirdə olan bu sətirləri isə bir neçə dəfə təkrar eləyirdi:

 

Ay adamlar, bir arzum var, qoyun deyim,
Sağlığında qiymət verin insanlara...
Yaxşılara sağlığında yaxşı deyin,
Sağlığında yaman deyin yamanlara...

 

Sonra susub, uzaqlara baxır və yəqin ki, həyatı boyu ona olan haqsızlıqlar, onun əməyini unudan, vaxtında qiymət verməyən mədəniyyət sahəsinə rəhbərlik eləyən ürəyi daş, laqeyid məmurlar yadına düşürdü... O, istəsə də, istəməsə də bu taleyi ilə barışırdı... Çünki dünyanı bürüyən bu haqsızlığın, hegemonluğun qarşısında bizim gücsüz olduğumuzu tam başa düşürdü... Dərk eləyirdi.

Əziz qardaşım!

Sənə  on il bundan qabaq həsr elədiyim “Fitri istedadlı sənətkar” portret cizgiləri  yazımda belə sətirlər yazmışdım: “Dostum, mən bilirəm ki, sən heç vaxt fəxri ad ardınca qaçan sənətkar olmayıbsan. Hətta bu gün çoxlu fəxri ad alanlar var ki, sənin sənətkarlığının yanında deletantdır. Hətta özləri bəzən utanıb fəxri adları olduğunu sənin yanında dilinə gətirmirlər. Onu da bil ki, tarixdə fəxri ad yox, sənət və sənətkar yaşayır.  Bu, əsrlər boyu təsdiq olunmuş bir həqiqətdir. Sən də özünün bənzərsiz sənətinlə, Allah vergisi olan istedadınla adını Azərbaycan teatr və kino sənətinə layiqincə yazıbsan. Buna görə də qəm eləməyə dəyməz”.

Bəli, əziz qardaşım! Zaman gələcək ki, sən bir sənətkar kimi tez-tez yada düşəcəksən. Televizorda, kino teatrlarda sən oynadığın kino filmlər göstəriləndə. Teatrla bağlı söhbətlər olanda...

Necə ki, mart ayının 10-da Azərbaycan peşəkar teatrının yaranması qeyd olunan gün,  bütün dostlar, tanışlar həmin gün xoş xatirələrlə səni yad edirlər. Mart ayının 14-də isə sənin uzun illər işlədiyin Sumqayıt Dövlət Dram Teatrının yarandığı gündür. Belə ki, 1969-cu ildə bu teatrın ilk tamaşası olan Mirzə Fətəli Axundzadənin yazdığı “Müsyo Jordan və Dərvişi Məstəli şah” tamaşasını oynadığı tarixi gün. Həmin gün də həmkarların tərəfindən yad olunursan. Biz, Sumqayıt teatrında işləyən vaxt uzun illər həmin günü teatrın bayramı kimi yüksək səviyyədə qeyd eləmişik.

Taleyin hökmünə bax ki, sənin dünyanı dəyişməyinin 40-cı günü, yəni mart ayının 27-də beynəlxalq teatr günüdür. Bax bu da yəqin ki, alın yazısıdır, əziz qardaşım.

Əzizim Şahmar!

Sən, bir ata kimi qızın Nərgizin toyunda böyük fəxarət hissi keçirib, çox sevinirdin. Əfsus ki, atanın adını qoyduğun və həmişə “dədə” deyib çağırdığın oğlun Qəribin  ( Kənanın)  toy günü görmək sənə qismət olmadı. Nə deyim taleyin yazısına... Amma həmişə ona sevinirdin ki, qızın Nərgiz bu gün Türkiyədə öz istedadı ilə tanınan cavan şairələrdən, jurnalistlərindən  biridir. Oğlun Qərib ( Kənan) Qəribli isə çox istedadlı portret rəssamıdır və bu gün Türkiyədə onun çəkdiyi rəsm əsərləri yaxşı qəbul olunur. Onun gələcəyinə də böyük ümidlə baxılır. O, Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının üzvüdür.

Bu yazını işləyib çapa verdiyim ərəfədə dostumuz, ağsaqqalımız, maraqlı və yüksək təfəkkürlü şair, Əməkdar mədəniyyət işçisi, “Tərəqqi” medallı  Əşrəf  Veysəlli mənə zəng vurub dedi ki, sənə bir şeir həsr eləyib. O, səni bir aktyor- rejissor kimi çox sevirdi. Hətta sən onu təqlid eləyəndə uşaq təbəssümü ilə ucadan gülür və sənə deyirdi: “ Şahmar, sən hökmən bir aktyorun teatrını yaratmalısan. Bu sahədə sən, daha məşhur olarsan”. Sən də istəyirdin ki, öz teatrını yaradasan. Əfsus ki, bu da sənə qismət olmadı...

Mən, bu elegiyanı Əşrəf  Veysəllinin maraqlı şeiri ilə tamamlayıram.

 

Eşitdim ki, ürəyi susub Şahmar Qəribin,

Gəlib durdu qarşımda gülüşü, zarafatı.

Gözləri bu dünyadan küsüb Şahmar Qəribin,

Necə də solğunlaşıb mənası bu həyatın.

 

Zarafatla doluydu, hər günü hər saatı,

Yolu sənət yoluydu, gülüş idi həyatı.

Heç bilən də olmadı nəydi dərdi-azarı,

Gül kimi solanların, gül bitirər məzarı.

 

Eşitdim bu ölümü...

İnanmadım, a Şahmar.

Açan vaxtı olmurmu solub gedən güllərin?

Nə qədər ki, dünyada təbəssüm var, gülüş var,

Ən əziz qonağısan duyğulu könüllərin.

 

Qəbrin nurla dolsun əziz dostum, qardaşım Şahmar Qəribli. Bəli. Sən duyğulu insan idin. Elə belə də yaddaşımızda qalıbsan.

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.02.2025)

 

Əkbər Qoşalı, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün 

 

 

Mədəniyyət ağacı

 

Mədəniyyətin formalaşması və ötürülməsi zamana bağlıdır. Mədəniyyətin əsas dəyərləri ən erkən dönəmlərdə, ən azı toplumların ilk addımlarında qoyulub. Zamanında inkişaf etdirilməyən və ya təhrif olunan mədəniyyət sonradan bərpa edilə bilmir. Bu səbəbdən mədəniyyətin qorunması və öyrənilməsi vaxtında aparılmalıdır. Mədəniyyət ilə ağacı - insanın və Tanrının yaratdıqlarını bir araya gətirib, bir qavram olaraq bizdən öncə də işlədiblər, bizimlə eyni vaxtda da işlədirlər, yəqin gələcəkdə də işlədəcəklər. Bir-birinə ən yaxşı yaraşan qavramlardan olsa gərək… Hərdən elə sanarsan, ikisini də  Tanrı yaradıb, yenə Tanrının yaratdığı bizlərsə onları haldan hala salmışıq yaxud kimimiz qorumuş, kimisi qurutmuş, kimisi də “sapı özümüzdən olan balta” ilə çıxış edib…

 

Eynən ağac kimi - yıxılan mədəniyyətə hücum edən çox olur…

Mədəniyyət zəiflədi və ya dəyərdən düşdü deyə düşünüləndə, ona qarşı dış müdaxilələr artmağa başlayır. Güclü mədəniyyətlər öz varlıqlarını, dəyərlərini müdafiə edə bildikləri üçün təsir alanlarını genişləndirir. Zəifləmiş mədəniyyətlər isə başqa mədəniyyətlərin təsiri - kölgəsi altına düşür.

 

Mədəniyyətə qarşı (da) ən böyük təhdid içəridən gəlir. - Qurd ağacı içindən yeyər… 

Mədəniyyətlərin çöküşündə dış amillərdən çox iç çatışmazlıqlar rol oynaya bilər. Mədəniyyətin içində yaranan sabitsizlik, təfriqə və mədəniyyəti danan yanaşmalar onun dağılmasına səbəb ola bilər. Bayaq yada saldığımız “sapı özümüzdən olan balta” anlayışı burada mədəniyyətin öz içindən zərbə almasını simvolizə edir...

 

Ulu mədəniyyətlər çətin dönəmlərdə yetişir.

Mədəniyyətin dərinləşməsi və böyüməsi çətinliklərdən, mübarizələrdən keçir. Hər böyük mədəniyyət, onun tarixində keçdiyi ağır sınaqlar sonucunda formalaşır və güclənir. Çətinliklərdən çıxan mədəniyyətlər daha dayanıqlı və universal olur.

 

Mədəniyyət öz dərin kökləri ilə var olur, ucalır. Ağac kimi ağavları - bizim “ayağı torpaqda, başı Günəşdə” olan qoca palıdları yada salın. Yaxud Tovuzdakı “Beşbarmaq çinar”, Şəki Xan Sarayı önündəki qoca çinarlar, qardaş Türkiyənin Bursa şəhərindəki İnkaya çinarı, ABŞ-ın “General Şerman”ı, “Sekvoyya”sı, “Qiperion”u, habelə mamont ağacları yaxud “Adəm ağacı” bu yerdə örnək gətirilə bilər… Ağaclar kimi, təbiət kimi mədəniyyətlərin, “ikinci təbiət”in də öz taleyi, kökü-köməci, budağı, yarpağı və nəhayət, məhsulu, meyvəsi vardır…

Hər bir mədəniyyət öz tarixindən, gələnəklərindən bəslənir. Tarixi və kökləri ilə bağlarını itirən mədəniyyət (necə deyərlər) özünü itirir və inkişaf edə bilmir. Bu səbəbdən, mədəniyyətin köklərini tanımaq və ona bağlı qalmaq inkişafın əsas şərtlərindən biri sayılır.

 

Mədəniyyət öz fərqliliyini əsasən nəyin əsasında yaxud necə göstərir? - Əlbəttə, öz zənginlikləri ilə.

Bir toplumun mədəniyyəti onun sənəti, ədəbiyyatı, gələnəkləri və dilində əks olunur. Necə ki ağac yarpaqları ilə gur görünür, mədəniyyət də öz komponentləri ilə bütövlükdə bir gözəllik təqdim edir. Mədəniyyətin inkişafı onun müxtəlif sahələrinin harmoniyası ilə mümkündür.

 

Mədəniyyətlərin inkişafı uzunmüddətli və sabit bir sürəcdir. Onlar hər hansı ani təsirlərdən yox, zamanla formalaşan sabit dəyərlər və irs əsasında böyüyür. Mədəniyyət ağacının da yaz fəslini gözləmək üçün toxtaqlıq və öz işini layiqincə görmək vacibdir.

 

Meyvəli mədəniyyəti daşlayarlar... - Eynən, “bar verən ağaca daş atarlar” örnəyində olduğu kimi…

Uğurlu və məhsuldar mədəniyyətlər həsəd obyektinə çevrilir. Başqa toplumlar və ya güclər belə mədəniyyətlərə qarşı təzyiq göstərə yaxud özününküləşdirmə istəyində buluna bilər. Lakin bu, həmin mədəniyyətin dəyərini azaltmır, əksinə, onun təsir dairəsinin genişliyini sübut etmiş olur.

 

Hər mədəniyyət öz mühitində inkişaf edir. - Daş öz yerində ağardır… Elə ağır ki, vaxt keçər, zaman ötər, bir də görərsən, üstündə ağac budaqlanır…

Mədəniyyət öz coğrafi, sosial və tarixi mühitindən asılı olaraq formalaşır. Uyğun mühitdə inkişaf etməyən mədəniyyət çökər və ya başqa təsirlər altına düşə bilər. Bu səbəbdən mədəniyyətin qorunması üçün onu doğuran ortamı dəstəkləmək alternativlərin ən yaxşısıdır.

 

İnsan yaşamının hər anında mədəniyyətə möhtacdır.

İnsan 7-dən 77-yə, daha doğrusu, beşikdən məzara qədər mədəniyyətlə iç-içədir. Uşağın ilk oyuncağından tutmuş, son mənzilə qədər hər şey mədəniyyətin hissələridir. Mədəniyyət yalnız əyləncə deyil, həm də yaşamımızı yönləndirən dəyərlər sistemidir. İnsanların mədəniyyətə (necə deyərlər) yalnız tükətim obyekti kimi deyil, həm də irsi və gələcəyi qurmaq vasitəsi kimi baxması önəmlidir.

 

Beləliklə, 

Mədəniyyət ağacı dərin köklərə, zəngin şaxələrə və uzunömürlü sabitliyə malik bir varlıq kimi təsəvvür edilə bilər. İnsanların mədəniyyətlə bağları yalnız tükətimdən ibarət olmamalıdır; onlar Mədəniyyət ağacının böyüməsinə töhfə vermək və onun himayəsində özlərini tərbiyə etmək durumundadlr.

MƏDƏNİYYƏT AĞACIMIZ YAŞIL, 

MƏDƏNİYYƏT BAYRAĞIMIZ UCA OLSUN!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.02.2025)

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Səbail rayon Mərkəzləşmiş Kitabxana Sisteminin Mərkəzi Kitabxanasında  Fikrət Sadıq yadigarı yazıçı, publisist Aysel Fikrətin "Qəmin tərifi" adlı kitabının təqdimat mərasimi keçirildi və biz də bu mərasimdə böyük həvəslə qatıldıq. 

 

Tədbirdə Xalq artisti Xalidə Quliyeva, rejissor Sədaqət Maarif, şairlər Qabil Nəbi, Yadigar Təvəkkül, qəzəlxan şair Mahcamal Babayeva, Qəhrəman Kamiloğlu, jurnalist Salihə Əliyeva, eyni zamanda digər ziyalılar və oxucular iştirak edirdilər. 

Tədbiri Kitabxananın əməkdaşı açıq elan etdi və sonra tədbirdə iştirak edən qonaqlar ardıcılıqla Aysel Fikrətə təbriklərini bildirdilər. Çıxışlar zamanı Azərbaycan ədəbiyyatında silinməz izi olan şair Fikrət Sadıqla bağlı xatirələr də yada salındı və Aysel Fikrətin bu ailənin layiqli davamçısı olduğu vurğulandı.

Qonaqlar Aysel Fikrətin poeziyasından bir neçə şeir səsləndirdilər və nəsr yaradıcılığından bəzi məqamları müzakirə etdilər.

Tədbirin sonunda isə Aysel Fikrət qonaqlara təşəkkürünü bildirdi, ədəbiyyata ilk nəsrlə gəldiyini söylədi və atasının yadigar qalmış kitabxanasına həsr etdiyi şeirini söylədi.

Kitabın təqdimatının Beynəlxalq Kitab Bağışlanma Gününə təsadüf etməsi Aysel Fikrətin oxucularına gözəl hədiyyəsi idi. 

Biz də "Ədəbiyyat və İncəsənət" portalı adından Aysel Fikrətə uğurlar arzu  edib bol nailiyyətlər dilədik.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.02.2025)

Page 2 of 2008

Sayt Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərəfdaşı olaraq yenilənmiş, yeni bölmələr əlavə ediımiş, layihənin təbliği üzrə funksional fəaliyyət aparılmışdır.