İlhamə Məhəmmədqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Sumqayıt təmsilçisi

 

 

Ayrılıq sözünə ağladı göylər,

Yeri bilinməmiş yolumu azdım.

Şirin olmasaydı sevgi bu qədər,

Ona acı-acı mən ağlamazdım.

                       Bəxtiyar Vahabzadə

 

Burada br paradoks var – sevgi nə qədər gözəldirsə, ondan doğan ayrılıq da bir o qədər ağır olur. Sevgi – acının şirin adı həm ruhu yüksəldir, həm də yaralayır. Beləliklə, sevgi həyatın mənası olduğu qədər, insanın dözümlülüyünün də sınağıdır. Sevgidə insan bəzən yönünü, hətta kimliyini itirə bilər. Amma bu “azma” bəzən də öz içini tapmaq deməkdir.

 

“Ayrılıq sözünə ağladı göylər.” Sanki təbiət də bizimlə ağlayır. Bu bədii obraz həm poetik romantizmi, həm də sevginin ümumbəşəri, kosmik ölçüsünü ifadə edir. Sevgi yalnız iki insan arasında deyil, bütün kainatın ritmində mövcuddur. Burada göylərin ağlaması həm hiperboladır, həm də sevginin ilahi, kainatı titrədən gücünə işarədir.

Bu qısa misradan belə nəticə hasil olur ki, sevgi sadəcə hiss deyil – bir öyrənmədir, bir sınaqdır, bir kamillik yoludur. O, həyatın ən böyük mükafatı ola bilər, amma onun qiyməti bəzən ayrılıq, göz yaşı və daxili boşluqla ödənir.

 

Burada gizlənən həqiqət budur:

Sevgi acıdır, bəzən yol azdırır, amma yenə də onsuz həyat natamamdır.

Bəli, sevgi ağrısı olmayan, ayrılığı yaşanmayan bir hiss olsaydı, bəlkə də bu qədər saf, bu qədər dəyərli olmazdı.

Həqiqətən, sevgi bir acı ilə yadda qalırsa, demək ki, o, gerçək sevgi olub.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.06.2025)

 

  

 

 

 

                                                      

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində bu gün nəsr zamanıdır, sizlərə Tural Cəfərlinin “Eyforiya” adlı hekayəsi təqdim edilir.

 

 

Tural CƏFƏRLİ

 

EYFORİYA

 

      Atamın üzündəki kədərqarışıq təbəssüm onu yad və anlaşılmaz adama çevirmişdi. Yaşıl rəngli toxunma yun köynəyi hələ də yadımdadır. 90-larda belə köynəklər dəbdəydi. Alverçilərin ayağı Türkiyəyə açılandan sonra, demək olar ki, hamının əynində belə yaşıl yun köynəklərdən görmək olardı. İşığın, internetin olmadığı vaxtlar idi... Evdə atamın başına yığışıb həvəslə danışdığı qədimi əhvalatlara qulaq asardıq. Atamın danışdıqları bizi qorxutsa da, onu maraqla dinləyir, əhvalatları gözümüzün önünə gətirir və beləcə sehrli bir aləmə düşürdük.

      Məncə, atam yaxşı rejissor, ya da ssenarist ola bilərdi. Yadımdadı, atamın danışdığı əhvalatların birində qorxumdan altımı islatmışdım, həmin axşam səhərə kimi gözümə yuxu getmədi. Sonra hər şey unuduldu, atam müharibəyə getdi, ağır yaralandı, iki ay komada qaldı, ölümünü gözləyirdik, ümidimizi itirmişdik. Dəfn üçün hazırlıqlar görməyə başlamışdıq ki, atamın ayılması xəbəri gəldi. Çox qorxmuşdum, elə bilirdim ki, atam danışdığı əhvalatların gerçək olması üçün özünü ölülüyə vurub, sonra da dirilib... Evə qayıdandan sonra danışdığı qorxulu əhvalatları bu dəfə canlı yaşamağa başladıq...

 

***

        

Atam müharibədən qayıdandan sonra qəribə olmuşdu. Onun bu qəribəliklərinə dözməyəndə evdən çıxır və gecə yarısına qədər evə qayıtmırdım... Məni görəndə atamın qanı qaralırdı. Əsəbiləşir, sonra da məni söyməyə başlayırdı. Anamın çarəsiz və yorğun baxışları “Görüm müharibə çıxaranın evi yıxılsın” – deyirdi sanki. Mən isə susur, bu barədə danışmaq istəmirdim. Sanki belə də olmalı idi...

 

– Ata, yağış yağır,  olar içəri keçim?!

– Kəs səsini küçük! Qal yağışın altında!

– ....

– Ordasan?

– Burdayam...

– Ayaqqabılarını çıxar, qoy içinə su dolsun.

– ...

– Nə vaxt içəri keçə bilərəm?

– Hələ qal orda! Yağış kəssin, gələrsən!

– ...

 

***

         

O, yağış yağdığı üçün qaşqabağını tökür, yol boyu öz-özünə deyinib kimisə söyürdü... Və iti addımlarla belə bir görüntü yaradırdı ki, guya harasa tələsir... Başını iki əli ilə qaşıyır, dağınıq saçlarını düzəltmək istəsə də, alınmırdı. Hər gün parkda eyni skamyada əyləşib cibindən çıxardığı qəzet parçalarını ucadan oxuyurdu. Yağış onu başdan-ayağa islatsa da, heç nə vecinə deyildi. Skamyada oturub ayaqlarını qucaqlamışdı. Qəfil arxa tərəfdəki skamyada kimsə öskürdü. Cəld ətrafına boylandı. Heç kim yox idi. Sonra ayaqlarını üst-üstə aşırıb çırtma çalmağa başladı:

– Yağış yağır, edir alqış, yağış, yağış, edir qarğış... Mənə alqış, ona qarğış. Mənə alqış, ona qarğış. Yağış yağır, yağış yağır...

          Heç kim məni axtarmırdı. Çünki mən əvvəlcə özümü, sonra isə ailəmi itirmişdim. Hava yavaş-yavaş qaralırdı: “Gərək bu gecə intihar etməyim. Axı bu gecə Nərmini gördüyüm ilk gecədir... On il əvvəl, payız axşamında, metroda onu görən kimi əlim ayağıma dolaşmışdı. Birtəhər özümü ələ alsam da, içimdə titrəyən “qorxu”nu qova bilmədim o gün... Yağış ara vermirdi. Sonra da... Sonra hər şey adiləşdi...  Metroda it yiyəsini tanımadığı bir vaxtda tanımışdım onu. Yaddaşım zəif olsa da, onun baxışlarını, bir də yağışdan sonra torpaq qoxusunu xatırladan saçlarını heç vaxt unuda bilmirəm”...

 

***

 

– Tfuu, sənin kimi oğulun üzünə! İşə yaramaz köpəyin oğlu!

–        ....

– Get özünü as. Odeyyy, çatı da var. Boyunu yerə soxum!!!

          Bu, atamın mənə dediyi axırıncı sözlər idi. Sözün əsl mənasında axırıncı... Dəfn günü bərk yağış yağdı. Qonşular meyiti yumaq üçün həyətdə çadır qurub, mürdəşiri gözləyirdilər. Əmim içəri keçdi. Yuyat yeri darısqal idi, yağış da bir yandan kəsmək bilmirdi. Qəbiristanlığa çatanda yağış bir az da gücləndi. Elə bildim atam dirilib, yenə məni söyəcək. Özü də sulu söyüşlərlə... Ancaq elə olmadı. Sonra üç ay yağış yağmadı.  Quraqlıq oldu. O gündən sonra hər yağış yağanda qorxuram. Elə bilirəm ki, atamın qəbri indicə su ilə dolacaq. O da qəbirdən qalxıb məni söyəcək, özü də sulu söyüşlərlə...

          Yeməyi iştahla yeyər, qaşığı ağzına aparmaq əvəzinə, dodaqlarını qaşığa uzadardı. Yeməyini yeyib qurtaran kimi boşqabını yuyub, eyvana çıxardı. Ən azı bir saat eyvanda oturar, arada öskürər, sonra da deyinə-deyinə qəzet oxuyardı. Mətbəxdə oturub, dinməzcə atamın deyinməyinə qulaq verərdim. Elə hey kimisə söyür, borcunu istəyir, and içir, sonra dediklərini təkrar edərdi. Yatanda xoruldayır, ancaq yuxuda heç kimi söymürdü. Hərdən atamın uşaq vaxtı bizə danışdığı qorxulu əhvalatlarına qulaq asmaq, yenidən altımı islatmaq istəyirəm. Ancaq bu əhvalatlar indi adama elə gülməli gəlir ki...

          Nərminlə ayrılanda söz verdim ki, bir daha onu xatırlamayacam. O da mənə inandı. Hələ zarafatla dedi ki, onsuz da yaddaşın zəifdi, yəqin, məni elə yolüstü unudarsan... Ancaq yanılmışdı. Bütün yollar onu mənə xatırlatdı... Hətta pis yollar da...

          Tez-tez şəhərin ən tanınmış gecə klublarının birində barmen işləyən sinif yoldaşım Aysellə görüşürdüm. Həftəsonu məni işlədiyi klubda qonaq edirdi. Çox səliqəli qız idi. Müştərilərlə ədəbiyyatdan danışmağı sevirdi. Hətta Puşkinin şeirlərini əzbər bilən müştərilərlə ödənişsiz görüşməyə də razı olurdu. Sonra Puşkinin şeirlərini əzbərləyən müştərilərin sayı artmağa başlayanda söhbəti tutmuşdu. Qəfil Artur Remboya keçid eləmişdi. Bir müddət müştərilərin sayında azalma oldu. Aysel boynuna, qoluna, bir də sinəsinə məşhur şairlərin şeirlərindən misraları tatu eləmişdi. Sinəsinə Salam Sarvanın iki misrasını döydürmüşdü: “Sənin ad gününə gül dərmək üçün sinəmə şəkdiyin dağa çıxıram...” Bəzən pullu müştərilərin ona təklif etdiyi yüksək məbləğdən imtina edib Seyid Əzimin qəzəllərini əzbər bilən səfil bir müştərisinin görüşünə tələsirdi... Aysel qısa müddətdə hardasa yüzə yaxın adama həm rus, həm də Azərbaycan poeziyasının klassiklərinin şeirlərini əzbərlətmişdi...

– Yazıq, ay bədbəxt, çıx get özünə başqa bir iş tap. Axırda bu axmaq və mənasız poeziyanın qurbanı olacaqsan!

Muradı xırıltılı səsindən tanıdım.

          Klubun mühafizə rəisi işləyən Muradla eyni məktəbdə oxumuşuq, Ayseli sevirdi, ancaq bunu etiraf edə bilmirdi. Bir dəfə əlində Puşkinin kitabını görüb gülmüşdüm. Murad  həmin kitabın Aysellə bir əlaqəsinin olmadığını desə də, inanmamışdım...

– Nə edim, ölürəm də poeziyadan ötrü, Aysel saqqızı ağzında şişirdib partladır, arada mənə göz vururdu.

– Yəqin, özün də şeir-zad yazırsan?

– Özüm şeir yazmasam da, mənə şeir yazanlar çoxdu... Aysel elə qəhqəhə çəkdi ki, onun yerinə mən utandım. O gündən sonra bir daha Aysellə görüşmədim. Hiss elədim ki, poeziyaya olan münasibətim məni Ayseldən uzaqlaşdırmışdı...

          Qapının cırıltısına ayıldım. Alik idi. Bütün günü zibilliklərdə eşələnən, gecələri isə sərxoşluqdan açarını itirən Aliki düz on ildən çoxdu tanıyıram. Vağzalda tanış olmuşduq. Tələbə idim, axşamları vağzalda araba sürməklə cib xərcliyimi çıxarırdım. Alik də vağzalın çayçısı idi. Heç kimi yoxdu, özünün dediyi kimi “anadangəlmə yetimdi”...

          Qapını bağlamırdım. Bilirdim ki, Alik açarını itirir, ona görə də qapını açıq qoyub yatırdım. İkimiz bir otaqda qalırdıq. Otaq deyəndə ki  uçuq bir damın yarımçıq qalan bir komasını nəzərdə tuturam. Divardan atamın şəklini asmışdım. Alik də hər dəfə kişini soruşur, deyir, bu kişi hardansa mənə tanış gəlir. Ancaq yadına sala bilmir...

 

***

 

– Gözlə, bir dənə çay qoyub gəlirəm.

– Əziyyət çəkmə, içib gəlmişəm. Yalan deyirəm. İki gündü ağzıma yağış suyundan başqa bir şey dəymir...

– Nə əziyyət? Sənin kimi qonağın gözüm üstə yeri var.

          Fuadı lap uşaqlıqdan tanıyıram. Bir məhlədə böyümüşük. Qorxaq və cılız olduğuna görə məhlə uşaqları onu tez-tez incidir, başına it oyunu açırdılar. Onu həmişə müdafiə edir, tərəfini saxlayırdım. Nəsə yazığım gəlirdi. İndi özəl xəstəxanaların birində həkim işləyir. Sağ olsun, çox köməyimə çatır. Arada cib xərcliyi də verir. Götürmək istəmirəm. Pulu zorla cibimə basır:

– Bunu qoy cibinə, sən mənim canım, mənə Ayseldən danış...

– Ayseldi də... 

– Puşkini yenə sevir?! – dodaqları əsir.

– Yox, Seyid Əzimi sevir daha...

– İlahi... – deyib susur.   Sağollaşıb çölə çıxıram. Fuad Ayseli dəlicəsinə sevirdi. Ancaq ədəbiyyatı zəif bildiyi üçün Aysel onu heç vaxt yaxınına buraxmırdı...

          Çölə çıxan kimi qusdum. Boğazım düyünləndi. Az qala nəfəsim kəsiləcəkdi. Birtəhər yaxınlıqdakı kafeyə tərəf getdim. İki saatdan sonra özümə gəldim. Hər dəfə Fuadla görüşəndən sonra halım xarab olurdu. Ya qusmağım gəlirdi, ya da başım ağrıyırdı. Həyətdə dayanıb ətrafa baxa-baxa mızıldanmağa başladım. Göyün üzünü alan qara buludları görüb əsəbiləşdim. Öz-özümə fikirləşdim: “yenə yağış yağacaq”. Heç beş dəqiqə keçmədi ki, yağış yağmağa başladı...

          Küçənin başında iki it bir-biri ilə boğuşur, pişiklər də damın üstündən bu davaya tamaşa edir, bir qədər aralıda dayanan adamlar əlində telefon bu boğuşmanı çəkirdilər. Qəfil yağış gücləndi. Hərə bir tərəfə dağılışdı. İtlər isə hələ də boğuşurdu. Səkinin qırağında oturub ayaqqabılarımı çıxartdım. Corablarımı sıxıb yenidən geyindim. Ayaqqabılarımın içi su ilə doldu. Atamı xatırladım. Görəsən, niyə ayaqqabılarımın su ilə dolmasını istəyirdi? Bu sual məni həmişə düşündürür və qorxudurdu... Qalxmaq istəyirdim ki,  kimsə əlini çiynimə qoydu, başımı qaldırmadan dilləndim:

– Kimsən?

– Dur, evdə səni gözləyirlər! Səsindən tanıdım. Nərminin səsi idi...

– Kim?

– Gedək, özün görərsən!

– Hələ yox...

– Niyə?!

– Gözlə, yağış kəssin, sonra!..  

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.06.2025)

 

 

Murad Vəlixanov, "Ədəbiyyat və incəsənət"

 

Rejissor Cahangir Mehdiyevin çəkdiyi “Kişi sözü” filmi 1987-ci ildə başa gəlib . Azərbaycan tamaşaçısının sevə-sevə izlədiyi,  ekranlardan düşməyən bu filmin hər yaşda izləyicisi var. Film tanınmış yazıçı İsi Məlikzadənin ssenarisi əsasında ekranlaşdırılıb.

 

Hətta sevilən filmin qəhrəmanlarının sözləri bu günə qədər aforizm kimi xalq arasında işlənir:

“Sənə olan məhəbbətimi bu qəbirstanlıqda dəfn edib gedirəm”

“Azar-bezar gələndə nə feldşerə baxır, nə doktora”;

“Başa düşmək üçün gərək adamda baş olsun”;

“Diqqət, indi məni televizorda göstərəcəklər”

“Xoruz - cinsi kişidir. Əbəs yerə banlamaz. Ağzını da bağlasan, qaranlığa da salsan, mütləq saat 4-də banlaycaq”.

 

Keçək filmin mövzusuna: Hadisələr xalqımıza məxsus adət-ənənələri olan ucqar bir kənddə cərəyan edir. Verdiyi sözə dəyər verən, sevgisinə görə hər çətinliyə qatlaşan, çətinliklərlə üzləşsə də təmkinin pozmayan qəhrəmanların bu tip davranışları tamaşaçıda filmə bir doğmalıq yaradır. Məsələn, filmin qəhrəmanı Qasım (Əjdər Həmidov) əvvəl sürücü olsa da sevdiyi qıza- Solmaza (Sənubər İsgəndərli) qovuşmaq üçün texnikuma girir, baytarlıq sənətinə yiyələnir. Amma o kəndə dönəndə baytarlığı bitirdikdən sonra qızını ona verəcəyinə söz vermiş Solmazın atası sözündən qaçır. Bax elə mövzunun mahiyyəti bu kadrlardan sonra açılır: Ömrü kişi kimi yaşamaq, öz sözünün ağası olmaq asandırmı? Adam həyatda öz yerini necə tapmalıdır?

Film bu suallara cavab verir. Müasir Azərbaycan kəndindən bəhs edən kinolentdə namus, ləyaqət və şan-şöhrət kimi məsələlərə toxunulur.

 

Filmin quruluşçu rejissoru Cahangir Mehdiyev, rejissoru Adil İsmayılov, quruluşçu operatorları Eduard Qalakçiyev, Fikrət Əsgərov, quruluşçu rəssamı Fikrət Əhədov, bəstəkarı Vasif Adıgözəlov, mahnıların mətninin müəllifi Ramiz Rövşən, filmin direktoru isə Tələt Rəhmanovdur.

 

Rollarda Əjdər Həmidov, Sənubər İsgəndərli, Cahangir Mehdiyev, Muxtar Avşarov, Cəvahir Bayramova, Leyla Bədirbəyli, İradə Həsənova, Elnur Mehdiyev və başqaları çəkilib.

 

Qeyd edək ki, filmin rejissoru Cahangir Mehdiyev filmdə idmançı Niyazi rolunu, oğlu Elnur isə Qasımın balaca dostu ,"velosipedli uşaq" rolunu bacarıqla oynayıblar. 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.06.2025)

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portal Professor Asif Rüstəmlinin “Cəmo bəyin əlyazmaları tapıldı” başlıqlı məqaləsini təqdim edir.

 

Şair, dramaturq, nasir Cəmo bəy Cəbrayılbəylinin (1987-1965) yaxın dostlarından biri, tələbə yoldaşı, “Məktəb” jurnalının (1911-1920) sahibi və baş mühərriri Qafur Rəşad Mirzəzadə, digəri isə onun kiçik qardaşı, “Sovqat” qəzetinin müdiri və sahibi imtiyazı (redaktoru və naşiri), nasir, dramaturq Ağa Həsən Mirzəzadə idi. Toplayıcılıq, tərtibçilik fəaliyyəti ilə məşğul olan Ağa Həsənin hazırladığı “Milli nəğmələr” (1919) kitabına Cəmo bəyin “Vətən marşı” əsəri də daxil edilmişdir. 

 

Ağa Həsən Mirzəzadənin poliqrafik keyfiyyəti ilə seçilən “Sovqat” qəzetinin 1917-ci il 3 mart sayında Cəmo bəy Cəbrayılbəylinin dram əsərləri haqqında yığcam məlumat verilmişdir. Mədəniyyət xəbərlərində deyilirdi: “Tazə dram və məzhəkələr. Bakı şəhər Rusi - müsəlmani məktəblərinin müəllimlərindən Cəmo bəy Cəbrayılbəyli cənablarının yazmış olduğu 5 pərdəli “Şərarət qurbanları” və bir pərdədən ibarət olan “Qramofon”, “Vəhşi”, “Kəmsüxən” və “Tiryakilər” adlı məzhəkələri və bundan əlavə tərcümə etdigi, bəylər və kəndlilər məişətindən götürülmüş “Monna və Anna” adlı bir drama səhnəmizdə oynanılmaq üçün senzora getmişdir. Məzkur əsərlərə izn verildikdən sonra səhnəmizdə oynanılmağa başlanılacaqdır” (Tazə dram və məzhəkələr. “Sovqat” qəz., 1917. 03.mart. №151).

 

 “Sovqat”ın Cəmo bəy Cəbrayılbəylinin dram əsərləri və onların səhnələşdirilməsinə icazə (lisenziya) alınması üçün senzura idarəsinə göndərilməsi xəbəri Rusiya imperiyasının dağılması dönəminə təsadüf etdiyinə görə əsərlərin lisenziyalaşdırılması ilə əlaqədar sonrakı taleyi barədə səhih məlumat əldə etmək müşkül məsələyə çevrildi. 1917-ci il fevral çevrilişindən və çar II Nikolayın imperiya taxtından kənarlaşdırıldıqdan sonra bədii əsərlər üzərində senzura nəzarətinin öz əhəmiyyətini itirməsi təbii və labüd proses idi. Senzura qərarının nəticəsindən asılı olmayaraq Cəmo bəyin beş dram və bir tərcümə əsərini milli səhnəmizin ehtiyacları üçün yazıb təqdim etməsi dövrün mütərəqqi ədəbi-mədəni hadisəsi idi. 

Cəmo Bəyin adı çəkilən əsərlərindən yalnız “Tiryakilər” məzhəkəsi 1914-cü ildə “Ümid” nəşriyyatı vasitəsilə Orucov qardaşlarının elektrik mətbəəsində çap edilmişdir. Kitabın sponsoru və satış menenceri Bakı 4-cü Rusi-müsəlmani məktəbinin müəllimi Ağababa bəy İsrafilbəyli idi. “Sovqat” qəzetində adı çəkilən və nəşr olunmayan Cəmo bəyin digər əsərlərinin əlyazmasından demək olar ki, xəbər yox idi. 

Bu günlərdə görkəmli tarixçi-alim, professor Solmaz xanım Tohidi-Rüstəmli zəng edərək bildirdi ki, Cəmo bəy Cəbrayılbəylinin beş pərdəli “Şərarət qurbanları” adlı dram əsəri Üzeyir bəy Hacıbəylinin arxivində mühafizə olunur. Dərhal arxivə gedib “Şərarət qurbanları” faciəsinin əlyazma surətini əldə etdim (“Üzeyir bəy Cəmo bəyi tanımırdı” – deyənlərin skeptik mülahizələrinin puçluğunu bu fakt özü də təsdiqləyir-A.R.).

“Şərarət qurbanları”nın əlyazması 45 vərəq, 90 səhifədən ibarətdir. “Beş şəkilli bir faciə” olduğu əsərin üz qabığında qeyd edilmişdir. Əsərin qəhrəmanları Xurşid bəy və onun lələsi Rüstəmdir.

Cəmo bəyin geniş oxucu auditoriyasına məlum olmayan digər əsəri “Sovqat”ın məlumat verdiyi “Kəmsüxən” (azdanışan) məzhəkəsidir. Bu əsəri tapan və mənə bildirən tədqiqatçı dostum, dosent Əli Məmmədbağır oğluna dərin təşəkkürlərimi bildirirəm. 

Cəmo bəyin “Kəmsüxən”i (azdanışan) məzhəkəsi ərəb qrafikası ilə 29 səhifədən ibarətdir və müəllif fransız dramaturqu Jan Batist Molyerdən iqtibas etdmişdir. Arxivdən əldə edilmiş hər iki əsərin əlyazmasının elektron versiyası hazırda çapa hazırlanmaqdadır.

C.Cəbrayılbəylinin Cümhuriyyətə qədər yazdığı beş dram əsərindən üçü əlimizdədir və ərəb qrafikasından müasir əlifbaya transliterasiya olunmaqdadır.  Təəssüf ki, onun “Qramofon” və “Vəhşi” adlı məzhəkələrinin əlyazmaları hələ də soraqlanır, axtarılır...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.06.2025)

 

 

Kübra Quliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Salam.

Səni tanımıram.

Bəlkə heç heç vaxt tanımayacağam.

Amma bu yazını sənə ünvanlayıram… çünki içimdəki bir parçam sanki sənin varlığını illərdir gözləyir.

 

Bəzən sənə bənzəyən gözlərə baxdım, amma orda özümü tapa bilmədim.

Bəzən nəfəsimi kəsən yaxınlıqlar yaşadım, amma ruhuma toxunan olmadı.

Bəzən səsimi eşidən çox insan oldu, amma məni duyan olmadı.

 

Əgər bir gün yolumuz kəsişsə, bil ki:

Mən hazır olmayaraq çox şeyi yaşadım.

Hazır olmaq nədir, bilmirəm, amma bu dəfə özümü itirmədən sevmək istəyirəm.

Səni də deyil, özümü səninlə itirmədən tanımaq istəyirəm.

 

Mən sevgini yalnız sevgi olduğu üçün yaşamaq istəyirəm.

Məcbur qaldığım üçün yox.

Boşluqda olduğum üçün yox.

Seçildiyim üçün, sevdiyim üçün, güvəndiyim üçün.

 

Əgər sən bir gün gəlsən…

Qapımı çırpma.

Sadəcə yavaşca döy.

Mən bu dəfə heç kimdən qorxub qaçmayacağam,

amma qapını açmaq üçün içimdə sakitlik axtaracağam.

Çünki bu dəfə sevdiyim yer deyil, özümün qaldığım yer olsun, istəyirəm.

 

Bilinməzsən. Bəlkə gələcəksən. Bəlkə yox.

Amma mən artıq özümə dönürəm…

Ki sənin gəlməyinə ehtiyac olmadan da tam olum.

 

Sonda bil ki:

Mən sevilməyə layiqəm.

Amma özümü sevmədən, səni sevə bilmərəm.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.06.2025)

 

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Elə şairlər var ki, cəmi bircə şeirlə poeziya səltənətində özlərinə yer eləməyə müvəffəq olurlar. Elə bu gün anım günü olan Əli Kərim kimi. Onun “Qayıt” şeirini sovet gəncliyi də əzbərdən bilirdi, müasir müstəqillik dövrü gəncliyi də əzbərdən bilir.

Mən təklif edirəm ki, bugünkü anım günündə “Qayıt” şeirinə görkəmli bəstəkarımız Oqtay Kazıminin yazdığı “Nə gəlməz oldun” mahnısını ya korifey sənətkarımız Flora Kərimovanın, ya da səsindəki yanğı ilə mumu belə əridən Aybəniz Haşımovanın ifasında dinləyəsiniz. Qoy mərhum şairin yoxluğunda daim yaşayan ölməz kəlmələrindən yoğrulmuş bu ilahi mahnı ruhunuza qida versin.

 

Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü Əli Kərim 1931-ci il mart ayının 18-də Azərbaycanın Göyçay şəhərində anadan olub. Atası Paşa kişi fəhlə işləyib.

1948-ci ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsinə daxil olub, burada ehtiyacı olduğu yataqxana olmadığından Teatr İnstitutunun teatrşünaslıq fakültəsinə keçib, III kursdan Moskvada, M. Qorki adına Dünya Ədəbiyyatı İnstitutunda təhsilini davam etdirib və 1955-ci ildə oranı fərqlənmə diplomu ilə bitirib. Bakıya qayıtdıqdan sonra "Azərbaycan" jurnalının redaksiyasında işləyib, şeir şöbəsinin müdiri olub.

Əli Kərimin ömrü, öz şair sözü kimi, poeziyada atributa çevrilib. Bu gün onun üslubunu, deyim tərzini, söz-obrazlarını davam etdirən şairlər var. İlk nəşr olunan əsəri 1948-ci ildə "Azərbaycan pioneri" qəzetində çıxmış "Təzə müəllim" şeiri olub. 1957-ci ildə Moskvada keçirilən tələbələrin VI Ümumdünya Festivalında "İlk simfoniya" poeması mükafata layiq görülüb. İlk kitabı 1958-ci ildə Azərbaycan ədəbiyyatı dekadası münasibətilə Moskvada rusca çıxan "İki sevgili" kitabı olub.

 

Filmoqrafiya

1. Daş

2. Sənət sevincləri

3. Yeddi duyum

4. Son nəfəs

5. Sənətkar ömrü

6. Gələcəyin şairi

7. Əli Kərim

8. Yadigarlar

9. Könül dünyamız

10. Sətirlər

11. Ovqat

 

Şeirlərinə yazılmış mahnılar

- Flora Kərimova - Nə Gəlməz Oldun - musiqi: Oqtay Kazımi

- Yaqub Zurufçu - Yar Gəldi - musiqi: Adil Gəray

- Vaqif Şixaliyev - Azərbaycanım Mənim - musiqi: Hacı Zirəddin Tağıyev

- Ayşən Mehdiyeva - Azərbaycanım Mənim - musiqi: Adil Gəray

- Azad Zamanov - Qayıt - musiqi: Sevil Rüstəmova

- Flora Kərimova, Elxan Əhədzadə - Yar gəldi - musiqi: Elza Ibrahimova

- Nə xoşbəxt imişəm - musiqi: Cavanşir Quliyev

 

Əsərlərinin nəşri

1. İki sevgili

2. Həmişə səfərdə

3. Qızıl qanad

4. Qaytar ana borcunu

5. Uşaqlar və ulduzlar

6. Səfərdən sonra

7. Tənbəl ayı balası

8. Seçilmiş əsərləri (iki cilddə). I cild

9. Seçilmiş əsərləri (iki cilddə). II cild

 

Əli Kərim çox az yaşayıb, 30 iyun 1969-cu ildə 38 yaşında vəfat edib. Şairin əsərlərindən bir çoxu ölümündən sonra işıq üzü görüb.

1969-cu ilin 30 iyununda Bakıda vəfat edib, Göyçayda dəfn edilibdir şair. Dəfn edildiyi yerdə Əli Kərim parkı salınıb. Sumqayıt şəhərində Əli Kərim poeziya klubu fəaliyyət göstərir.

Ruhu şad olsun!

 

QAYIT

Həsrətin araya atdı dağ, dərə,
Sönən işıq oldun, batan səs oldun.
Qayıt, mənim gülüm, qayıt bu yerə,
Ey mənim istəyim, nə gəlməz oldun?!

Ümidlər, arzular pərən-pərəndir,
Qəlbə təsəllidir xatirələrim.
Bir halımı soruş, könlümü dindir,
Axşamlar yadıma düşür səhərim.

Qayıt, mənim gülüm, yerbəyer elə,
Dərdli səhərləri, gecələri sən.
Çaşıb başqa yolla keçirəm elə,
Düz öz qaydasınca küçələri sən.

Qayıt, yerinə qoy Ayı, Günəşi —
Yenə olduğu tək görüm həyatı.
Qayıt, gözüm nuru, könlüm atəşi,
Qayıt, səhmana sal bu kainatı.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.06.2025)

 

 

 

 

Əli Çağla, “Ədəbiyyat və incəsənət”, Güney Azərbaycan təmsilçisi

 

İran-İsrail müharibəsi səbəbindən layihəmiz bir müddət idi ki, dayandırılmışdı. Budur, Təbrizdə və ümumən Güney Azərbaycanda əmin-amanlıq bərpa edilib və biz yenidən layihəmizi davam etdiririk.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun təşkilati  dəstəyi ilə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalında həyata keçirilən “Güney Azərbaycan Ədəbiyyatının təbliği” layihəsində bu gün sizlərə Fərzanə Vəlizadənin şeirlərini təqdim edəcəyik.

Böyük oxucu auditoriyası toplayan və hər iki Azərbaycanda sevilərək izlənən layihəmiz davam edir. 

 

 

I.                    

 

Düşmüşəm şəhərin canına

Şəhər amma köçüb qapı dalına

Dalbadal keçmişə daşınıram

Sən ilə keçmişim.

Maşanı tutub

Gələn-gedəni gözləyirmiş.

Daş üstünə oturub

Baş üstünə baxanda

Güllə kimi

Dəyməyən yerinə dəydim…

Gələcəyim

Görəcəyindən qaşdı

Küçələrdən soyundu

Şəhər canını götürüb getdi.

Boş başına fırlanıram indi…

Boş fişəngəm bu dəfə…

Bəhanəm yoldan keçəndə

Fışqa verib qaçacağam.

Bu dəfə

Qarğış elə məni

Qol-qıçım sənə dolaşsın

Yaşamım sənə bulaşsın…

Soyundur məni

Keçmişdən!

 

 

II.                 

 

Beş daşım var

Bağlanıb beş barmağıma

Atılıb dəniz ortasına

Nə isə, mən

Dənizdən öncə ölmüşəm.

Orta daşın ağrısı

Qaşımın arasından keçəndə

Göydən asılmışdım!

 

Yaşam məni

Qara donlardan

Qara donlara salır…

Yollayır qara gün gəlin olam.

 

Gələn donumda

Bir ağır doğum var

Orta daş olub

Beş başa düşəcəyəm…

Sonra oturub

“Üç daş” oynayacağam.

Uşaqlığım

Hələ boğulmayöb

Dəniz qırağında

Barmaqların sayır

Təkcə bir ölüm qalır

Mən doğulam

Yanına dönəm…

 

 

III.              

 

Mən bir tel maşayam

Paşa əlində gəzirəm.

Ancaq

Hərdən bir ara

Gözlərə saçılıram

Saçları həzin-həzin

Oxşayıram

Mənim günümə oxşasınlar

Demirəm!

 

Mənə gün verib

İşıq verməyən paşanı

Boşlasınlar, yetər…

 

İtirmişəm

Öz tellərimin havasını

Gəzirəm o başdan-bu başa…

Deyə bilmirəm axı

Yorulmuşam ay paşa…

 

Sancaq-sancaq

Bağlanmışam boş varlığa.

Nə tökülürəm,

Nə sökülürəm

Nə bel bağlamışam paşaya

Nə əlim gedir maşaya.

 

Gəlin

Qadınların

Qısa saçlarını

Gözəl görün!

Yorğunam bu başdan, o başa

Darıxıram sancaq içində

Dolaşan halıma…

 

Bu tel maşa

İllərdir

Paşa əlində gəzir…

Bəs necə olur ki

Heç bir saça gəlmir?

 

Yoxsa mən idim

Sevgilisindən

Təkcə qalan?!

Yoxsa mən idim

Bu hekayədən gedən sevgili?!

Yoxsa mənəm

Qoymuram qadınların başına

Tel maşa yaraşa?

Yoxsa mənəm

Həyatım dəyişin?!

 

 

IV.             

 

Andımı

Tanrıma tapşırdım amma

Amanımdan gileyliyəm!

 

Gəlməli deyildimsə

Nədən gəmilərin yolunu tanıyıram?

Nədən dənizlərdə şəpələnirəm?

Gəlməli deyildimsə

Neçənciləri ovcuma yığıram?

Niyə adımı boynuma düzürəm?

 

Boynumu amansızlıq qısır

Günüm, günümdən qısalır

Deyəsən daha

Tapa bilmirəm

Boyuma yaraşan qırmızı don

Hardan-hara gedib!

Daha səssiz dolanır uca ayaqqabılarım…

 

Ormanda quşları görüb

Əzəl andımı içib gəlmişəm.

Yeddi canım olsun bəlkə

Yeddi alma üçün

Yerikləmiş

İndi yeddi ölkədən

Qan qusuram…

 

Elə bil qanım soyuqdur

Üşüyürəm yer-göy üzündə…

Axı mən nə olmuşam

Dünyanın gözündə?

 

Tanrı andımı alsın

Amanımı yollasın!

Amansız dünyanı

Neynəyirəm?

 

 

V.                

 

Başlardan başlanmaz

Belə bir anılar

Ürəyimin başındakı yaralardan

Divarın başına ucalan

Qala imiş sevmək!

Başımı divarlara çala-çala

Aşıb-daşan bir qaladan dönmüşəm…

 

İndi, yeni kəndə sığınır

Bu sınmış savaşçı

Yeni şəhərlərdə

Baş qoşulmaz sınıqlara

Qaş-göz olar yaralara

Məni divarlara salan şəhərdən

Əsən bir nağıl gəlmişdi…

Əlimi kəsən yeli

Kasamı qatan biri

Yoluma gəldi..

Ürəyimdən başıma

Yol yox imiş!

 

Başıma gələnləri

Hamı qınamış

Başlardan başlanmaz

Belə bir bəlaların qol-budağı

Sevgidən coşub daşarmış.

 

Biri mənə aşar-daşar gölü gətirsin

Gizlədim o qalanı… 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.06.2025)

 

 

 

Harun Soltanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Bir səhər oyanırsan. Hər şey yerindədir. Stol, yerində. Divar, susur. Pəncərə, hər günkü kimi açıq, amma nəfəs almır. Və sən də yerindəsən, amma yoxsan. Yəni varsan, amma səssiz. Adın var, amma səsin yox. Hissin var, amma dilin yox. Çünki bu dövr, bu şəhər, bu cəmiyyət səssizləri sevir. Onların içində nə qədər qışqırıq varsa, bir o qədər dəyərlidir səssizlikləri.

 

Əslində sən bağırırsan. Gecənin içində, günorta yol gedərkən, metroda, telefona baxarkən, musiqinin ritmində, mesaj yazıb silərkən… Amma səni eşidən yoxdur. Çünki bu dövrün ən böyük səsi səssizlikdir. Bu dövrün "normalı", ruhi boşluqda möhkəm görünməkdir. Sən uçuruma yaxınsan, amma saçını darayırsan. Sən dağınıqsan, amma Instagram bio’n nizamlıdır.

Sartr demişdi ki, “İnsan azaddır, amma bu azadlıq lənətdir.” Və biz bu lənəti “stabil həyat” deyə paketləyib satırıq bir-birimizə. Özümüzü sevməyə vaxtımız yoxdur, amma “özünü sev” statusu paylaşmağa zaman tapırıq. Dostoyevskinin qaranlıq qəhrəmanları kimi özümüzlə danışırıq, amma bunu dilimizə gətirməkdən qorxuruq. Çünki bir cümlə səni yıxa bilər. “Dəlicə düşünürsən.” Və sən bilirsən ki, bu cümlədən sonra heç nə əvvəlki kimi olmur. Biz içimizdəki “dəli”ni artıq kilidlə bağlamırıq. Biz onu çiynimizdə daşıyırıq, amma ona ad qoymamışıq. Hər gün ofisdə təbəssüm edərkən, sevgilimizə cavab yazarkən, ata-anaya “narahat olmayın, yaxşıyam” deyərkən, o “dəli” bizim yerimizə baxır həyata. Nitşe yazırdı: “Əgər uzun müddət uçuruma baxsan, uçurum da sənə baxar.” Biz artıq baxmırıq. Çünki baxsaq, orda özümüzü görəcəyik. O dəliyi. O parça-parça olmuş “mən”i. Ruhumuzun yerini artıq motivasiya əvəz edir. Kitablar “necə xoşbəxt olaq?” sualıyla doludur. Amma heç kim soruşmur: “Əgər xoşbəxt olmaq istəməsəm, nə olacaq?” Bəlkə mən sadəcə yaşamaq istəyirəm. Tələsmədən, düzəlmədən, özümü tanımadan belə. Sadəcə yaşamaq. Ağrılı, səssiz və həqiqi..

 Əslində biz sağalmırıq, dostum. Biz uyğunlaşırıq. Yəni hər kəsin oynadığı səhnədə rolumuzu qəbul edib ssenariyə uyğun danışırıq. Tənha bir adam psixoloqa gedir, içini tökür, sonra metroya minir və yenidən susur. Yəni psixoloqun otağında danışırıq, amma cəmiyyətin içində yenə də lalıq. Qışqırmaq istəyən bir xalqıq, amma sözümüz çox zaman dizayndır, ruh deyil. Bu dünyada insanlar artıq xoşbəxtlik üçün yox, xoşbəxt görünmək üçün yaşayır. Tədbirlər keçirilir. “Ruhun gücü” konfransları, “özünü tap” seminarları, “psixoloji rahatlıq” təlimləri. Orda ruh yoxdur. Orda sadəcə çıxış var. Sponsor var. Stiker var. Amma ruh? YOXDUR. Çünki ruh özünü belə təqdim etmir. O səssizcə yanır. O zaman aydın olur ki, artıq gecdir. O zaman artıq maskanı çıxarmaq faydasızdır, çünki altındakı üz də maskalaşıb. Sənin gülüşün gülüş deyil. Sənin susqunluğun sakitlik deyil. Sən artıq öz ağrına da yalan danışırsan.

Bax buna görə, dostum, bu dövrün ən dəli adamı, həqiqi hiss edəndir. Həqiqi yaşayan. Hissinə ad qoymayan, amma onu gizlətməyən. Qışqırmaq istəyəndə qışqıran. Əzildiyini biləndə susmayan. O adam, bu sistemin "problemidir". Amma bəlkə də tək normal olan odur.  Sənin susqunluğunla başlanan bu çağırış, indi başqa bir səssizliklə davam edir. Tədbirlərin içində boğulan mədəniyyətin səssizliyi ilə. Çünki bu sistem təkcə insanı deyil, sənəti də susdurur. Hisslərini maskaya çevirən cəmiyyət, indi eyni maskanı poeziyanın, musiqinin, düşüncənin üzünə taxıb. Bəs biz hansı mədəniyyəti qeyd edirik əslində? Gəl bir də ora baxaq. Səhnələrin arxasına, mikrofonların titrəmədiyi yerlərə, misraların titrətmədiyi ürəklərə...

Hər yerdə tədbir var. Gecə-gündüz konfranslar, seminarlar, sərgilər, poeziya gecələri, “yaradıcı görüşlər”. Zəngin fon musiqiləri, pastel rəngli afişalar, “mədəniyyətin inkişafı” üçün yaradılmış komitələr. Giriş pulsuz, amma çıxış bahalı. Çünki hər çıxışda ruhundan bir şey itirirsən. Ətrafına bax. Poeziya gecəsində kimsə misra eşidəndə titrəmir. Musiqi tədbirində heç kim dodağını dişləmir. Kitab təqdimatında heç kim susub bir abzası təkrar-təkrar oxumur. Çünki biz artıq hiss etməyən bir nəsilik. Hiss etmək vaxt aparır, səni çılpaqlaşdırır. Bizim üçünsə çılpaq görünmək, təkcə fiziki deyil, ruhi olaraq da təhlükəlidir. Bu səbəbdən biz musiqiyə qulaq asmırıq, onu istehlak edirik.

Poeziyanı sevmirik, onu etiket kimi istifadə edirik. Kitab oxumuruq, sadəcə oxuduğumuzu göstəririk. Əvvəllər sənət ağrıdan doğurdu. İndi isə tədbirlər ağrının yoxluğunu qeyd edir. Əvvəllər sənətkar öz içini tökərdi, indi isə o, format uyğunluğu və sponsor məmnuniyyəti üçün yazır. Mədəniyyət artıq ifadə deyil, funksiyadır. O bir ticarətdir, bir brenddir, bir dekorasiyadır. İçində məna yoxdursa belə, görüntüsü var deyə qəbul edilir. Bu görüntü, bizə çox şey yoxmuş kimi davranmaq lüksü verir. Əgər sən Hacıbabanın səsində yanmırsansa, sus. Əgər sən bir heykələ baxıb nəfəsini tutmursansa, keç yanından. Əgər sən bir misranın içində bir gecə ilişib qalmırsansa, “ədəbiyyatsevər” statusunu poz. Çünki sən sənətə toxunmursan. Sən sadəcə onun vitrininə baxırsan. Bizim nəsil sənəti vitrindən seyr edir amma heç vaxt onu qırıb içəri keçmir. Və bu tədbirlər, hər biri bir cənazə mərasimidir. Sənətin özünün yox, onun ruhunun dəfnidir. Biz mədəniyyəti qeyd etmirik, biz onun yoxluğunu təmtəraqlı səhnələrdə, mikrofonların qarşısında, instaqram storilərdə maskalayırıq. Biz artıq dinləmirik, fon musiqisi qoyuruq ki, səssizlik bizə vicdan kimi dəyib keçməsin. Bəlkə də biz mədəniyyətə heç vaxt sahib olmadıq. Bəlkə də biz sənəti yalnız imitasiyada yaşatdıq. Ona görə də hər tədbir bir az daha soyuq, bir az daha rəsmi, bir az daha boş gəlir. Orda kiminsə gözləri dolmur. Orda kiminsə içi titrəmir. Çünki artıq ora insanın daxili girmir. Dostoyevski öz qəhrəmanlarını ağrıyla yazarmış. Sartr onları seçimlə tək qoyarmış. Nitşe isə cəmiyyətin saxta dəyərlərini qırıb “bütün dəyərlərin yenidən dəyərləndirilməsi”ni tələb etdi. Biz nə etdik? Biz bu üçünün ruhunu şəkil çəkilən, bəzədilmiş səhnələrdə qəlibə saldıq. Biz sənəti yaşamadıq. Biz onu dizayn etdik. Bax buna görə bu cəmiyyət sənətkar doğurmur. O ancaq çıxış edənlər doğurur. Hiss edənlər yox, təqdim edənlər. Və bu təqdimat, küllər üzərində aparılan bir rəqsdir. Qoyun desinlər ki, tədbirlər çoxdur, mədəniyyət inkişaf edir. Amma mən sənə deyim dostum, bu, inkişaf deyil. Bu, tabutun təkminləşdirilməsidir.

Tədbirlər, konfranslar, səhnələr... orda bir şey yox idi. Amma bəs o heç vaxt səhnəyə çıxmayanlar? Heç kitab təqdimatına getməyən, amma bir cümləsi ilə içini darmadağın edən insanlar? Gəl indi onları axtaraq. Çünki bəlkə də, həqiqi fəlsəfə, səssiz otaqlarda, tərləmiş alınlarda, boş boş baxışlarda doğulur. Və bu fəlsəfənin nə adı var, nə də auditoriyası. Onu ancaq hiss etmək mümkündür. Təsəvvür et, bir otaq, divarları saralmış, pəncərəsi köhnə, sobası çatlamış. Küncdə bir qadın oturub, gözləri yuxuya oxşayır, amma bu yuxu deyil, aclığın yavaş-yavaş şüuru silməsidir. Qoltuğunda körpə yatır. Yan otaqda yeniyetmə bir oğlan çaxmağın fənəri altında dərsə baxır. Oxuyur ki, bir gün fəlsəfə ilə danışa bilsin, amma hər sətrində mədəsində bir sancı qalxır. Onun üçün fəlsəfə bir dəfə də olsa ağrısız düşünmək deməkdir.

İndi soruş! Bu ailənin fəlsəfəsi yoxdurmu?

Bəlkə də biz fəlsəfəni çox yanlış yerdə axtarırıq. Auditoriyalarda, kağızlarda, mühazirələrdə. Amma fəlsəfə, tənhalıqda başını əyib Allaha nəsə deməyə çalışan kasıb bir atanın pıçıltısında gizlidir. Fəlsəfə, bütün həyatını başqasına qurban verən bir qadının, gecənin ortasında susub gözlərini tavana dikməsindədir. Fəlsəfə, əslində heç danışa bilməyənlərin qaranlıqda saxladığı o bir cümlədədir: “Mən niyə bu həyatda bu qədər yoxam?” Biz fəlsəfəni elitanın əyləncəsinə çevirdik. Sanki dərin düşünmək, rifahın məhsuludur. Sanki ağrının içində olan insanın düşüncəsi kobud olur, "natamam" olur. Amma əslində, kasıbın fəlsəfəsi daha çılpaq, daha həqiqidir. Çünki orda imitasiya yoxdur. Orda başqasını təəssüratlandırmaq ehtiyacı yoxdur. O düşüncələr, sadəcə yaşamaq üçün doğulur. Ölülərdən biri yazırdı, “İnsan seçilməyə məhkumdur.” Amma kasıb bu seçimi nəylə edir? O, universitet seçmir, çünki ora pul lazımdır. O, psixoloqa getmir, çünki gündəlik çörəyi tapmalıdır. O, kitab almır, çünki kitab alanda qazanc bir gün gecikir. Və sən deyirsən ki, o fəlsəfi düşünmür? Bəs əgər insan hər gün bu qədər seçimsizliyin içində ayaqda qalmağa çalışırsa, bu özü fəlsəfə deyilmi?

Başqa bir ölü deyirdi, “Dəyərlərin yenidən dəyərləndirilməsi.” Bəs cəmiyyətimizin dəyəri nədir? Diplom? Xarici dil? Nüfuzlu ailə? Paylaşılan səhnələr? Bəs ayaqqabısı cırıq halda da qürurunu itirməyən adamın dəyəri haradadır? Biz niyə o adamın adını “tənbəl”, “biliksiz”, “səviyyəsiz” qoyuruq? Niyə onun ruhunun səsini heç vaxt eşitmirik? Dostoyevski yazırdı ki, insan nə qədər acdırsa, bir o qədər dərin düşünür. Amma biz bu həqiqəti unutduq. Biz artıq kasıba “niyə kitab oxumursan?” deyirik. Ona demirik ki, “oxuya bilmək üçün hansı ağrıları susdurdun?” Biz fəlsəfəni, bir az yuxarıdan salırıq insanların üstünə. Halbuki fəlsəfə yuxarıdan gəlməz. O, dibdən çıxır. Çürümüş taxtaların altından, səs keçirməyən divarların arxasından, soyuducusu boş qalmış bir evin içindən. Orda suallar daha kəskin, cavablar daha yalındır. Bəzən düşünürəm. Bəlkə də biz fəlsəfəni heç anlamamışıq. Biz onu oxumuşuq, yaşamaq əvəzinə. Biz onu müzakirə etmişik, susmaq əvəzinə. Biz onu yazmışıq, hiss etmək əvəzinə.

Halbuki bir kasıb qadın var idi. Mən onda hələ kollecdə oxuyur, şadlıq evlərində ofisiant işləyirdim. Mən onu tanıyırdım. Bütün gün bulaşmış əlləriylə qab yuyardı. Heç vaxt heç kimə fəlsəfədən danışmadı. Amma bir dəfə o, telefonda qızına belə dedi: “Əgər çörəyi iki nəfərə bölməkdən utanırsansa, hələ heç böyüməmisən.”

 Bax dostum, bu fəlsəfədir. Nə Sartr yazıb, nə Aristotel, nə də bir başqa tarixi şəxsiyyət. Amma onların hamısını içində daşıyır. Bütün bu susqunluqlar şəxsi deyil. Onlar cəmiyyətin yazmadığı, amma hər gün yaşadığı manifestdir. Tədbirə getməyən adam, fəlsəfə oxumayan kasıb, hisslərini paylaşa bilməyən dəli, hamısı bir şey söyləyir bizə: “Siz bizə baxmırsınız. Siz özünüzə də baxmırsınız.” İndi isə baxmaq zamanıdır. Amma bu baxış, yüngül olmayacaq. Çünki bu sonluq,sadəcə nəticə deyil. Bu, özünə güzgü tutmağın özü qədər ağrılı və zəruri olan bir baxışdır.

Bəlkə də bu yazı, digərləri kimi heç yazılmamalı idi. Çünki bu sözlər, oxunmaq üçün deyil, utanmaq üçündür. Amma biz artıq utanmırıq. Ən pis budur. Biz içimizdə nəyinsə çatladığını bilirik, amma susuruq. Bilirik ki, tədbirdə dediklərimizlə gecə tək qalanda düşündüklərimiz bir deyil. Bilirik ki, musiqi ilə titrədiyimizi iddia edirik, amma o titrəmə sadəcə səsin vibrasiyasıdır, ruhun yoxluğunu örtmək üçün. Bilirik ki, fəlsəfə deyib dolandığımız çox şey, aclığın, soyuğun, yorğunluğun səsinə susmaq üçündür. Amma deyə bilmirik. Çünki əgər danışsaq, bu sistem çökər. Və biz bu sistemin içində yaşamağa çox alışmışıq. O qədər alışmışıq ki, artıq onun soyuqluğunu da normal sayırıq.

Sən soruşursan: “Nə vaxt dəyişəcəyik?”

Mən cavab verirəm: heç vaxt. Çünki biz dəyişmək istəmirik. Biz dəyişməyin ağrısından qorxuruq. Biz öz içimizə güzgü tutmaqdan qorxuruq, çünki içimizdəki o “dəli”, o “susqun”, o “kasib” bizik. Onlar bizdən qopmuş deyil. Onlar bizim alt qatımızdır. Və heç kim öz alt qatına enmək istəmir.

Dostoyevski deyirdi ki, “Ən çox qorxduğum şey, insanın hər şeyə öyrəşə bilməsidir.” Biz artıq hər şeyə öyrəşmişik. Tədbirlərə. Səssiz ağrıya. Dəyərsiz sənətə. Quru fəlsəfəyə. Və ən dəhşətlisi, özümüzə. Biz ruhumuzu itirmişik, dostum. Və onu itirdiyimizi də unutmuşuq. İndi bu yazı oxunacaq. Bəlkə bir nəfər deyəcək: “Ağır yazıdır.” Bəlkə bir başqası deyəcək: “Çox dərin oldu.” Sonra hər şey davam edəcək.

Amma sən... Əgər bu yazını oxuyub bir az belə içində bir sancı hiss etmisənsə, bil ki, sən hələ tam ölməmisən. Hələ içində azacıq da olsa yanır bir şey. O yanğını söndürmə. Çünki bu dünya, sağ qalan hisslərin qəbiristanlığına çevrilib. Amma bəlkə də bir gün, məhz o sağ qalanlar içimizdə yeni bir səs doğuracaq.

Bəlkə də o səs, sənin olacaq.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.06.2025)