Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

17.

MÜTALİƏNİN MAHİYYƏTİ

Hər bir mütaliə məhsulunun arxasında onun müəllifi – yazıçılar, jurnalistlər, alimlər, pedaqoqlar, filosoflar, mütəxəssislər dayanırlar, demək, hər bir məhsulun da öz hədəf qrupu, məqsəd və məramı vardır. Mütaliə mahiyyətcə fərdi psixoloji proses olsa da, cəmiyyətin sosial həyatına, ictimai marağın istiqamətlərinə, mövcud maraqların məhsulu olan yeni ideyaların yayılmasına, bütövlüklə hamının malına çevrilməsinə imkan yaradır. Bu qəbildən, mütaliə məhsulları sadaladığımız parametrlərə uyğun olaraq aşağıdakı növlərə bölünürlər:

-əhəmiyyətli və faydalı,

-öyrədici,

-asudə vaxtı keçirməyə yönəli,

-əhəmiyyətsiz.

Təbii ki, bizim mövzumuz özündə yalnız əhəmiyyətli və faydalı mütaliə məhsullarını ehtiva edir. Demək, müəllifin ərsəyə gətirdiyi mütaliə məhsulu bütün müsbət meyarlara və parametrlərə uyğundursa, onun oxunması cəmiyyət üçün faydalı hesab edilir. Beləcə də gəlib çıxırıq məsələnin ikinci tərəfinə. Həmin məhsulun oxucuya çatdırılması və oxunması məsələsinə.

Hədəf qrupumuz yeniyetmə və gənclər olduğundan, onda əhəmiyyətli və faydalı, öyrədici bölümlər bizim prioritetimizdir, burada isə əsas yerlərdə bilik almaq, məlumatlanmaq, tərbiyələnmək, habelə vətənpərvərlik keyfiyyətləri əxz eləmək dayanır.

Kitabları oxunması baxımından üç qrupa ayırmaq olar.

Birincisi, stolüstü kitablardır. Bunlar bir dəfə oxunaraq tərk edilmir, əksinə dönə-dönə mütaliə edilir. Qida kimi hər zaman onlara ehtiyac vardır.

İkincisi, elmi-tədqiqat əsərləridir. Bunlara da lüğətlər, ensiklopediyalar, hər hansı bir elm sahəsinə aid yazılmış kitablar, terminoloji əsərlər və s. daxildir. Bu tip kitablar da dərman kimidir. Ehtiyac duyulduğu zamanlarda oxunulur.

Üçüncüsü də ümumi deyə biləcəyimiz, mədəniyyət, fikir, tarix, ədəbi və s. sahələrlə bağlı olan kitablar, əsərlərdir. Bunlar elmi tədqiqat obyekti olmaqla yanaşı, həvəskarlar tərəfindən də həvəslə oxunulur. Bu cür kitablar adətən ən çox müraciət olunan kitablar olur.

Növbəti: 18.Elektron, yoxsa ənənəvi kitablar?

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.09.2025)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

“Mənə "əsəbisən" deyən düz deyir

Mənim nöqsanımı demək istəyir.”

Bəli, mən hirsliyəm, əsəbiyəm, kinliyəm. Və bu artıq 23 ildir ki, belədir.

İnsanın varlığını, həyata baxdığı nəzərləri formalaşdıran iki tip duyğu qrupu var məncə. İlki sevgi, məhəbbət, mərhəmət; İkincisi isə qəzəb, nifrət və kin. Kaş bunu seçmək insanın öz əlində olaydı. Düzdür, dəyişməyə çalışmaq, nəfsi və duyğuları idarə etmək kamilliyi insana Tanrı tərəfindən verilib, lakin bəzən seçə bilmədiyimiz seçimlər bizi daha yaxşı formalaşdırır, daha güclü böyüdür. Bəli, mən əsəbiyəm. Doya-doya yaşaya bilmədiyim, qorxularla dolu uşaqlığıma əsəbiyəm, gələcək qayğısıyla keçən yeniyetməliyimə, qaçaqaçda və iş, təhsil stressi çəkən, yorğun gəncliyimə əsəbiyəm. Amma bu mənə görünən hissədir. Əsəbim hədər olan illərə, yaşana bilməyən anlara deyil, məcburiyyət kimi dərk edib, qəbul etdiyim vəfasızlıqlaradır. Görünməyən hissəyə isə kinli və nifrət doluyam. Vahabzadə düz deyir;

“Bilmədim, nə zaman çıxdım özümdən,

Toxundun könlümə,

üstəlik hələ

Deyirsən, lal olum, qışqırmayım mən?”

 Mənim üçün hər şey ölçülüdür. Hər şeyin öz tərəfi, yansıması var. Soyuqqanlılıq mənə yad bir ölkədir, orada bircə addım da ata bilmərəm. Deyərdim ki, nifrəti ən yaxşı mən bacarıram, amma artıq mərhəmət və sevgiyə çox uzağam.

 Bəlkə də ilk yaradılmış dünya daşlarla doluydu, amma indi daşlaşmış baxışlarla doludur. Haqq, düzlük, vəfa, qayğı bu və bunun kimi müsbət xarakterik xüsusiyyətlər artıq sadəcə pafoslu nitqlərdə var. Gerçəklik isə ədalətsizliklə sinonimdir. Dünya dəyişməyib, insan dəyişib, ey insanlıq.

 Həyat nədir desələr, deyərəm ki, bir nəfəslik ölüm. Artıq ölümə bir nəfəs qədər, ömrə bir həyat qədər uzaqlıqdayam sanki.

Bu aralar sükutdayam. Çünki mənçün o yalan danışmayan yeganə sığınacaqdır. Amma eyni zamanda da ən sərt və amansız hakimdi. Həyatımın bəlkə də ən ağır dilemmasın yaşayıram. Arada öz-özümə deyirəm; “Bu mənlə mən biraz da tək qalsam, yəqin ki, dərviş olub inzivaya çəkiləcəm”.

 Mənə mərhəmət etməyənə mərhəmət etməməyi öyrəndim. İnsanlardan, insanlıqdan küsdüm.

 İnsan olmaq ulduz olmaq kimidir: yanmaq üçün varsan, qaranlığı işıqlandırmaq üçün, özünü oda verib yox olmaq üçün.

Və beləliklə, məni əslində uğurlara aparan əsas duyğu içimdə hirs və əsəbdir. Mənim olduğu halda məndən alınan hər şeyə qarşı olan əsəbim. Bəli, əsəbiyəm. Məndən əsirgənib gözümün önündə başqalarına qızıl qabda təqdim olunan güzəştlərə. Əlimdən alınan bir igidin ömrünə əsəbiyəm. Daha heç bir qüvvə mənə bu hirslə keçən 23 ili qaytara bilməyəcək. Mən daha nə bir yaşımın, nə də 18 yaşımın baharına qayıda biləcəyəm.

Amma yenə də Tanrının mənə bəxş etdiyi bacarıqlara görə Şükür edib hirslə, əzmlə bu yola davam edirəm. Çünki anama gözündən axan hər damla yaş qədər yaşatmalı olduğum sevinclər var.

Mən əsla qorxmamışam. Heç vaxt gözümün gördüyü heç nədən, heç kimdən qorxmamışam. Mənim qorxum gözümün görmədiyi içimdəki hirsimdi. Nə qandan, nə zülmdən, nə də ölümdən. Mən içimdə danışdırmaqdan qaçdığım uşaqlığımdan qorxuram. Çünki onun boğazında qəhərlə gələn incə sədası içimdə dinməyəcək tufanlar qopara bilər.

İndisə MƏN varam. Hər şeyə və hər kəsə rəğmən. Düşmən olan doğmalara, dost sandığım vicdansızlara rəğmən mən burdayam. Əminəm, Tanrımın nəzəri və sevgisi mənlədi.

Və sonda Vahabzadə demiş;

“Quzuya da bəli?

Qurda da bəli?

Deyirsən, olmasın baxışım mənim?

Nöqsanım budursa əgər...

Deməli,

Ancaq naxışımdır yalnışım mənim.”

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.09.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Tələbə yaradıcılığı rubrikası yay tətilindən qayıdıb bugündən fəaliyyətini davam etdirir. Bu gün sizə Ağdam Sosial İqtisad Kollecinin tələbəsi Ayşən Cəfərlinin “Araf” adlı hekayəsini təqdim edirik.

“ARAF”

AYŞƏN CƏFƏRLİNİN HEKAYƏSİ

Dərin bir nəfəs alıb gözlərimi açanda ilk öncə harada olduğumu düşünməyə başladım. Böyük, geniş bir zalda idim. Burada o qədər çox insan var idi ki, niyə belə bir yerdə olduğumu və yenə niyə burada yatıb qaldığımı fikirləşirdim. Nə qədər düşündümsə, bir cavab tapa bilmədim. Başımı bulayıb ayağa qalxdım. Sonra ətrafa bir də göz gəzdirdim. Bura sərgi salonuna oxşayırdı. Hər tabloda bir şəkli var idi və hər şəklin qarşısında bir nəfər dayanıb uzun-uzadı ona baxırdı. Qaşlarım çatıldı. Böyük bir tablonun qarşısında bir qadınla balaca bir uşaq dayanmışdı. Qarşılarında durduqları tabloda onların da yer aldığını gördüm. Sonra digər bütün tablolarda da qarşılarında dayanan adamların şəkilləri olduğunu fərq etdim.

Bir az irəliləyib içərini gəzmək və eyni zamanda çıxışı tapmaq istədim. Sonra yadıma düşdü ki, oğlum və qızım məni gözləyirlər. Evə tələsirdim. Niyə bura gəlmişdim? Bəlkə bir tanışımın sərgisi idi və məcbur, ayıb olmasın deyə gəlmişdim? Bəs onda niyə yatıb qalmışam?

Çıxışı axtararkən, elə qapının yanında gördüyüm tabloyla bərabər addımlarım dayandı. Böyük, çərçivəsi gümüşdən olan tabloda mənim də şəklim var idi.

Yaxşı, artıq işlər istədiyim kimi getmirdi. Ətrafa baxıb: – Bu sərginin sahibi kimdir? – deyə soruşdum.

Lakin heç kim mənə cavab vermədi. Dahası, kiminsə məni eşitdiyindən şübhəli idim. Qaşlarım bir daha çatıldı. Təkrar-təkrar soruşdum hamıdan. Amma nə qədər eləsəm də, kimsədən səs çıxmadı. Evdəkilərdən kimdənsə icazə almış ola bilərdimi sərginin sahibi? Çünki mən belə bir şeyə icazə verməzdim. Başımı iki yana buladım.

Oğlum və qızım məni gözləyirdi. Evə tələsirdim.

Oradan necə çıxdığımı xatırlamıram. Eləcə də evə necə gəlib çatdığımı. Yol boyu o qədər çox düşünmüşdüm ki! Harda idim, o sərgiyə necə getmişdim və niyə orada mənim şəkilim var idi? Dərin bir iç keçirdim. Bizim evin olduğu küçəyə çatanda, hər səhər çörək aldığım Əhməd kişiyə salam verdim. Amma o salamımı almadı. Qaşlarım çatıldı. Bəlkə nə isə olub inciyib məndən? Yaxud da eşitməyib? Üstündə çox dayanmadım.

Oğlum və qızım məni gözləyirdi. Evə tələsirdim.

Küçəni dönüb ən sondakı evə doğru irəlilədim. Kaş çörək alaydım. Yüz faiz indi evdə çörək yox idi. Simuzər mənim əliboş qayıtmağıma görə danlayacaqdı. Ona neçə dəfə demişdim ki, evdə nəsə əskik olanda qabaqcadan zəng etsin, xəbər versin. Evə çatanda isə o başlayırdı bütün əskikləri sadalamağa. Mən də məcbur qalıb bu uzun yolu geri dönürdüm. Nəysə... Gedək görək, bu gün hansı əskikləri sadalayıb məni geri göndərəcək.

Özümü qəribə hiss edirdim. Yanından keçdiyim insanlar dönüb mənə baxmırdılar belə. Halbuki mən harada olsam diqqət çəkərdim. Salam verdiyim adamlar belə salamımı almırdı. Küçəni dönüb evə yaxınlaşanda çoxlu adam gördüm. Daha diqqətlə baxanda onların fərqli geyimlərinə rəğmən, hamısını tanıdım. Sol tərəfdə başı aşağı gedən kişi Sabir idi. Zavodumuzda operator işləyirdi. Yanında Mustafa vardı. Fazili də gördüm. Demək olar, zavodun bütün işçiləri bizim küçədə idi.

Heyrətlə onlara baxdım. Addımlarım onlara tərəf yönəldi.
           – Sabir? – dedim, mənə baxması ümidi ilə.

Lakin o məni görmədi, elə bil. Dərin kədər içində baxışlarını yerə dikmişdi. Görəsən nə olub?
           – Mustafa? Fazil? –

Heç biri mənə baxmadı. Düzü, bu, məni artıq əsəbiləşdirirdi. Boğazım düyünləndi. Onların yanından keçib evə irəlilədim.

Küçənin sonunda idi bizim ev. Beş dəqiqəlik yol idi. Amma bu gün o beş dəqiqə mənə beş saat kimi gəlmişdi. Addımlarım qarşımda gördüyüm mənzərə ilə yenidən dayandı. Küçənin sonunda bir məclis qurulmuşdu. Gözü yaşlı bir neçə insan məclisdən çıxıb bir tərəfə yönəlirdi. Qarşıda kişilər yığılmış, samovarlar qalanmışdı. Qaşlarım çatıldı. Kiminsə yas mərasimi olduğu aydın idi. Lakin bizim küçədə kimə nə olmuş ola bilərdi ki? Addımlarım ağlıma gələnlərlə bərabər sürətləndi. Çoxdan gec qalmışdım. Yəqin bu yas xəbərini eşidəndə mənim üçün narahat olublar. Tələssəm yaxşı olar. Əslində bu vaxtlar mən işdə olmalıydım. Niyə evə gəldiyimi, ya da o sərgiyə necə getdiyimi xatırlamırdım. Bildiyim tək şey – tələsdiyim idi. Küçənin sonundakı ayracdan dönüb bizim evə irəlilədim. Darvazalar iki yandan açılmış, qara paltarlı qadınlar içəri keçirdi. Yoxsa qonşu Firuzə xala rəhmətə gedib?

“Bizə niyə gəlirlər onda? Yəqin Firuzə xalaya nə isə olub. Yazıq, yaxşı qadın idi. Allah günahlarını bağışlasın…” – düşündüm.

Solmazgilin evi balaca olduğuna görə qonaqları bəlkə də bizdə qəbul edirdilər. Simuzər qonşuluq bağlarına xüsusi önəm verirdi. Onun üçün qonşu ən yaxın qohumdan da yaxın idi.

Qapıdan içəri girdim. Balaca nəvələrimdən birini görüb səsləndim:
– Gültəkin! Gültəkin, bala, bəri gəl görüm!

Amma o məni eşitmədi. Əlində dəsmal tuturdu. İçəridən çıxan gözü yaşlı qadınlar əllərinə su tökür, sonra da dəsmalla qurulayırdılar. Nəvəmin yanına qədər gəlib qarşısında dayandım. O isə məni görmürdü.

– Gültəkin? – əlimlə qolunu tutmaq istədim, amma əlim boşluğa düşdü.

Dəhşətə gəldim. “Axı bu necə ola bilər?!” Sözlərimi tamamlamadan qonaq otağından bir qışqırıq, bir fəryad eşidildi. Simuzərin səsi idi. Qaçaraq qonaq otağına girdim. Amma... bir dəqiqə. Bura niyə bu qədər izdihamlı idi? Simuzər niyə ən öndə oturub ağlayırdı? Yanındakı qızım Zibər niyə saçlarını yolurdu?

– Cavan yaşında bizi tək qoyub getdin, ay bacı!
– Məni niyə tək qoydun, Kübra?!

Dəhşət. Hiss etdiyim tək şey dəhşət idi.

– Simuzər! – çığırdım. – Simuzər, dəlisən sən? Mən buradayam! –

Onun yanına gedib çiyinlərindən tutmaq istədim ki, özünə gəlsin. Amma əllərim yenə boşluğa düşdü.

– Bu zarafatdır? Kameralar hanı? Rizvanın işidir bu? Ay dəli! Elə bildiniz qorxacam? –

Səsimi eşitdiyindən şübhələndim. Əllərim boşluqda sallanmağa davam edirdi.

– Ana… məni niyə tək qoydun?.. –

Əsəbləşməyə başladım.
– Mən burdayam, qızım! Yanınızdayam! –

Sonra gözlərim Simuzərin əlində tutduğu çərçivəyə çevrildi. Mənim şəklim idi. Sərgidə gördüyüm şəklin eynisi. Geriyə doğru bir addım atdım. Yer adamla dolu idi, hamısı ağlayırdı. Amma buna baxmayaraq, ayaqlarım onlara ilişmədi, boşluqda itdi.

Bu gün olanları düşündüm. Dərin bir nəfəs aldım. İşə getmişdim. İşə getmək üçün evdən çıxmışdım. Sonra... sonra…

Oğlum və qızım məni gözləyirdi. Evə tələsirdim.

Sonra Sərdar mənə zəng vurmuşdu. Rizvan hərbidə idi. Görüşə gedə biləcəyimiz günü öyrənmişdi. İşdən tez qayıtmağımı istəmişdi ki, yubanmadan yola çıxaq. Alınacaqları alaq…

Sonra... sonra mən sərgidə oyandım. Necə oldu axı? Telefonla danışdıqdan sonra nə olduğunu niyə xatırlamıram?

Evdən tələsik çıxdım. Balaca nəvəmə baxmadan yanından keçib getdim. Küçə boyunca mağarın olduğu tərəfə addımladım. Mağardan içəri keçəndə orada da öz şəkilimi gördüm. Başımı iki yana buladım. O şəkil ölü insanlar üçün idi. İnsanlar öldükdə mağar qurular və mağarın başında o ölünün şəkli asılardı. Udqundum, amma boğazımda iri bir yumru vardı. Gözlərim insanları süzdü. Hamısı tanıdığım adamlar idi. Kişilərin çoxunu tanımırdım, amma qadınları tanıyırdım. Və o balaca uşaqları — öz tələbələrimi. Qaşlarım çatıldı. Yəni mən ölmüşəm? Ölmüşəmsə niyə buradayam? Ölümdən sonra insanlara bu mu olurdu?

Arxaya doğru bir addım atdığımda, birinə dəyib səndələdim. Bu məni təəccübləndirdi, çünki bayaqdan kimə toxunsam boşluq olurdu, amma indi yox. Qarşımda bir adam dayanmışdı — uzunboylu, qara saçlı, qara qaşlı. İri-yarı, heybətliydi. Gözlərinin rəngini tam seçə bilmədim.

– Sən? — dedim bir ümidlə. — Məni görürsən? — deyə soruşdum.

Başını yellədi.

– Əlbəttə. Sizi görürəm. Necə ki, siz də məni görürsünüz, — deyə güldü. Ətrafa baxan həyəcanlı gözləri mənim gözlərimdə dayandı.

– Adınız necə idi? Kəmalə? — deyə soruşdu.
– Kübra. Adım Kübra. Məni necə tanıyırsan? — cavab verdim.

– Bu ərazidə hamı bir-birini tanıyır. Ən azından qalxandan içəri yeni bir adam girəndə onun haqqındakı hər şeyi bilirik.

Qaşlarım çatıldı. İçimdəki qorxunun yerini maraq aldı.
– Sən kimsən? Ya nəçisən? Qalxan nədir və başqaları da varmı sənin kimi? Bizə nə olub? Ölmüşük yoxsa yox? — sual etdim.

– İnsanam. Sizin kimi. Adım Turandır. Hə, təəssüf olsun ki, ölmüsünüz. Qalxan — ölümdən sonra ruhunun bədənini tərk etməsi nəticəsində gəldiyin bu yerin sərhədidir. Belə izah edim: siz öləndə, bədəninizdən ayrılan ruh digər tərəfə keçir. Bədən insanların dünyasında qalır, ruh isə ölülərin dünyasındadır.

– Necə yəni? Heç nə başa düşmürəm. Mən necə ölə bilərəm? — dedim çaşqınlıqla.

– Hər insan ölümə məhkumdur. Əcəli gəlib çatdıqda, buna mane ola bilməzsən. İnsan oğlu hər şeyi xatırlayır, amma ölümün ani və qaçınılmaz olduğunu unudur.

– Mənimlə belə danışma. Başa sal məni. Nələr olub mənə? — istəklə soruşdum.

– Siz bu gün günorta saatlarında, işdən evə qayıdarkən maşın qəzasında həyatınızı itirmisiniz. Çoxlu qan itirdiyiniz üçün öldünüz. Bu da sizin dəfn mərasiminizə hazırlıqdır.

– Elə bu gün öldüm? — soruşdum.
– Aha, elədir.

– Bəs bu mağar? Daha... bu gün ölmüşəmsə, bədənim haradadır? —
– Bədəninizi dəfn üçün sabaha qədər burada saxlayırlar. Artıq gecdir. Bu mağar isə baş sağlığı üçün toplaşanlar üçün bir saat əvvəl sizin oğlunuz tərəfindən qurulub.

– Axı oğlum əsgərdədir. Gəlməsi mümkün deyil. — dedim itirilmiş halda.
– Anasının öldüyünü öyrəndi. İcazə alması çətin olsa da, dəfn üçün burada olmaq onun haqqı idi, — dedi Turan.

– Başa düşürəm, — dedim zəifcə.

– Yəqin ki qorxursunuz.

– Yox, sadəcə... Axı ölmüşəmsə necə belə danışa bilirəm və onları görürəm?

– Ehh, başa qayıtmaq istəmirəm. Sadəcə bir müddət gözləyin. Onda hər şeyi başa düşəcəksiniz.

– Bəs o gün gələnə qədər nə edəcəm? Hara getməliyəm? O sərgi yeri nə idi?

– Ora bu dünyanın girişi idi. Sizinlə birlikdə bu gün ora 40 ruh daxil oldu. Ya da sizin deyişinizlə ölü insanlar.

– Başa düşürəm.

– Başa düşmədiyinizi bilirəm. Yenə də, dəfn mərasiminin dadını çıxardın. Mən ən çox qırx günlərini sevirəm. Təbii ki, o günə qədər qalan biriləri olarsa, onları izləmə şansım olur.

O bir anda yox olanda, mən çaş-baş qaldım. Yenə də onun dediyini etdim. Geriyə dönüb baxdım. İndi bu mənim dəfn mərasimim idi? Başa gələn çəkilər... Deməli mən ölmüşəm? Həmişə qarşıdan qarşıya keçəndə çox səhlənkar davranırdım. Bir gün sonum olacağını bilirdim, amma bu şəkildə... İç çəkdim.

***

Günlər keçdi. Gəlib-gedənlərin sayı azalmır, daha da çoxalırdı. Öz yasıma yad bir insan kimi gəlirdim və iştirak edirdim. Öz əlimi, bədənimi rahatca görürdüm. Normal insan bədənindən heç bir fərqi yox idi. Bu məni təəccübləndirirdi. Biraz keçəndən sonra öldüyümü qəbul etmişdim. Təbii ki, bu qəbul asan deyildi. Mən özümü aldadırdım. Amma yenə də əlimdən heç nə gəlmirdi. Bu gün ölümümün dördüncü günüydü. Bir gün gec basdırıldığım üçün üç mərasim bu gün idi: iş yoldaşlarım, Sərdarın iş yoldaşları, ailəmin tanıdıqları — hər kəs gəlirdi. Qardaş-bacılarımın, qapı qonşularına qədər hər kəs.

          Gözlərimi küçənin ağzına çevirdim və oradan gələnləri izlədim. Qısacası, bütün yaxınlarım, tanışlarım, məni tanıyan hər kəs burada idi. Dünyadan silinməyimə baxmayaraq buradaydılar. Həyatlarından çıxsam da, bir gün məni unudacaqdılar. Sabirlə bir neçə gün əvvəl bir yerdəydik. Bu gün yanlarında yoxam və onlar yenə də həyatlarına davam edirlər. Sözsüz, bunun üçün onlara küsməyə, inciməyə haqqım yox idi. Sadəcə hər insanın fərqli hekayəsi var. Mən onların hekayəsindəki öz rolumu oynamışdım. Vaxtım dolmuş və həyatlarından çıxmışdım. Bir gün səhər açılacaq və onlar məni tamam unudacaqdılar.

Aradan yeddi gün daha keçdi. Simuzərin acısı ilk günkü qədər olmasa da gözlə görünən şəkildə böyük idi. Qızım artıq ağlamırdı; göz yaşları sanki qurumuşdu. Yoldaşım Sərdar kədər içindəydi. Oğlum hərbiyə geri çağrılmışdı. Amma arada onun olduğu yerə də gedə bilirdim — ruh olmanın üstünlükləri. İşin tərs tərəfi odur ki, bunu sevməyə başlamışdım. O adamı — Turanı — artıq çox görmürdüm. Yeddimə gələnlərin çoxu üçə gələnlər və dəfn mərasiminə gəlməyənlər idi; çoxu isə hər bir mərasimdə iştirak etmişdi. Bu gün gələnlər arasında çox sevdiyim bir neçə nəfər vardı: tələbələrim. Zavodda işləməyimə baxmayaraq rayondakı ən güclü ədəbiyyat müəllimlərindən biri sayılırdım. Özümü tərifləyirəm, çünki... niyə də olmasın? Artıq dünyada yoxam — tərifləməyin bir mənası da yoxdu, amma bunu deyəndə özümü yaxşı hiss edirəm. Düşünürəm ki, dünya üçün o qədər də pis insan olmamışam. Buraya gələn o qədər adamın birinin belə dilindən haqqımda pis söz çıxmamışdı. Arxamca yaxşı sözlər deyirdilər. Dəfn mərasimimlə yeznəm məşğul olurdu. Hər şeyi o təşkil edirdi: hər yerə qaçır, hər yerə yetişməyə çalışırdı.

Eyni anda qızımla da məşğul olur, onu tək qoymurdu. Bəzi gecələr qızımın fəryadlarını eşidirdim. Yanına qaçır, onu sakitləşdirir və təsəlli edirdi. Onun bu halını görəndə qızımın necə də doğru seçim etdiyini də görmüşdüm.

Küçənin ağzında tələbələrimə gülümsədim. Aylin, Lamiyə, Şahin və Nihad birlikdə addımlayaraq bura gəlirdi. Aylin hər zamanki kimi tək deyildi; yanında bir vaxtlar tələbəm olan bacısı Firəngiz də vardı. İkisi digərlərindən kənarda irəliləyirdi. Lamiyəni ilk dəfə makyajsız görürdüm. Eh, bu qızı makyajsız görmək mümkün deyildi. Gülümsədim. Şahin yanındakı Nihada sataşırdı. Bəzən hazırlıq zamanı ikisi arasında böyük davalar olardı. Nihad hamıyla dalaşardı, amma onun da içində çox yaxşı bir uşaq vardı. Bunu bilirdim. Müəllim olanda istər-istəməz şagirdlərin içini görmək imkanınız olurdu: nəyi niyə etdilər, hansı düşüncə ilə hərəkət edirdilər. Qısaca, hamısını bilirdiniz.

Aylinin gözləri dolu doluydu. Firəngiz isə sol yanağından axan bir damla yaşı kimsə görmədən sildi. Şahin ilk dəfə bu qədər səssiz idi. Tək bir sözlə, içlərində ölümümün kədərini yaşadıqlarını görürdüm. Aylinin addımları geri geri getdi.

– Mən inanmaq istəmirəm. Axı necə ola bilər, Şahin? –  üzünü ona tutdu.

– Şahin, Kübra müəllimə. Bizim Kübra müəllimə. Bu... –  baxışlarını qarşıda duran mağaraya çevirdi.

– Biz nə edirik? Geri dönək, –  dedi. Şahin iç çəkdi. Firəngiz bacısının qoluna toxundu, dəstək verərcəsinə. Lamiyə dedi:

– Düşünün, içəri giririk və Kübra müəllimə orada oturmuş olur.

Hamısı qısa bir an bunu düşündü.

            – Allah eləsin, elə olsun, – dedi Şahin. Hər biri tələbə adını qazanmış iki-üç ilin məzunu idi. Məni unutmayıb gəlmələri belə mənim üçün böyük bir şey idi.

             – Öldüyü gündən bir gün əvvəl onunla danışmışdım, – deyə başladı Şahin. – Görüş təyin etmişdi, ondan alacağım kitablar var idi. –  Gözlərinin dolduğunu gördüm. Lamiyə ona anlayışla baxdı. Aylinin gözləri hələ də mağarada idi. Nihad Şahinə baxdı:

           – Gedək keçək? Yoxsa elə burada dayanacaqsınız? – deyə soruşdu. Onların sözləri üzərinə addımlamağa başladılar.

Elə bu vaxt, mağardan çıxan qadınlardan birinin halı pisləşdi. Ah, bu bizim Mələk xanım deyilmi? Bir müddət, uzun bir müddət məktəbdə müəllim kimi fəaliyyət göstərmişdim. Sonra işlər düz getmədi və pambıq zavodunda işə düzəldim. Bu qadın, mənim məktəbdə ən yaxın sirdaşım olmuşdu. İnsanlar onun başına yığışanda, bizim uşaqlar olduğu yerdə donub qaldılar. Yeznəm qaçaraq su gətirdi və sudurğa keçirən qadına kömək edənlər arasına qarışdı. Mən də təlaşa qapıldım, amma heç nə edə bilmirdim. Onlara toxuna bilmirdim, səsimi duyura bilmirdim.

Aylin bərəltdiyi gözlərini bu mənzərədən tez uzaqlaşdırdı. Digərləri də bərabər evə doğru addımladılar.

– Siz ikiniz burada qalın, biz içəri keçək. Bacısı Simuzər xala bizi tanıyır. Görünüb qayıdacağıq, – dedi Lamiyə. Şahin və Nihad ikisini başlarıyla təsdiqlədi.

Mən də qızların ardınca içəri, evə keçdim. Bir küncdə dayandılar üçü də. Evdəki ağlaşma səsləri onlara yad idi. Daha 18-20 yaşında yeni yetmələr idilər. Təbii ki, ölümü görmüşdülər, amma yaşları balaca olduğundan ilk dəfə ölümü bu qədər yaxından hiss edirdilər. Ən azından Aylin ilk dəfə ölümü hissetmişdi. Küncdə durub, nəvəmə qaçaq baxışlar atırdı. Gözləri doldu, üzünü divara çevirdi.

Qadınlar arasından biri dedi:

– Qoyun uşaqlar gəlsin, tələbələri gəlib.

Qızları içəri aldılar. Onlar nə olduğunu anlamadan bir anda ağlaşmanın ortasında, hətta ən başında yer aldılar. Simuzər və qızımın qarşısında oturan Aylin baxışlarını yerə zillədi. Saatlardır tutduğu gözyaşlarını saxlaya bilmədi. İlk dəfə bu evə, mən olmadığım bu evə gəlirdi və evin yadlığını hiss edirdi. Balaca qız, əlindən ən sevdiyi əşyanı almışcasına ağladı. Lamiyə və Firəngiz qorxdular, çünki bunu gözləmirdilər. Aylin o qədər möhkəm ağlayırdı ki, orada oturan qadınların hər birinə əsəbləşdim. Uşaq idilər, burada olmamalı idilər. Ağlaşmalar artdıqca hər birinin ifadəsi dəyişdi. Lamiyə və Firəngiz də ağlamağa başladı. Aylin ayaqlanıb otaqdan sürətlə çıxdığında, digərləri arxasınca gəldi.

Çıxışda əllərində su və dəsmal tutan nəvəmə baxdı. Bir şeylər demək istədi, amma o an nə deyəcəyini bilmədi sanki. Bütün sözlərin kifayətsiz qalacağını bilirdi. Ovucuna azca su alıb oradan çıxdı. Ayaqqabılarını geyinib sürətlə küçəyə qaçdığında, az qalsın ona çatdıra bilmirdim. Şahin və Nihad tərəfindən dayandırıldığında, üzünün rəngi ağlamaqdan qıp-qırmızı olmuşdu.

– Ey! Yaxşısan? Otur. Nihad su gətir, –  Şahin onu dəmir durpanın üzərinə otuzdurdu.

– O mənim ən sevdiyim insan idi, –  dedi hönkürtülərinin ardından. – Mənə ədəbiyyatı sevdirən insan. Yazmağa onun sayəsində başlamışdım. Mənə qaranlıqdan çıxış yolunun sadəcə yazmaq olduğunu o öyrətmişdi. O mənim ən böyük dəstəkçimdi. Mən... Mən... – Sanki nəfəs ala bilmirdi.

Şahin qızın bu halını görüb təlaşlandı.

– İnsan ölümü qaçınılmazdır, Aylin, – dedi səssizcə. – Sırf biz çox sevirik deyə, sevdiklərimiz ölməyəcək deyə bir qanun yoxdur.

O anlarda Nihad gəldi. Əlindəki suyu Aylinə uzatdı. Qız yanlarına gəldikdə, az da olsa sakitləşmişdi. Onu izləyərkən gülümsədim. O görməsə də...

– Pul yazılıb, gedək. Halı daha da pisləşmədən buradan ayrılaq,” dedi Firəngiz.

Cumalarım verilmiş, qırxım çıxmışdı. Elə qırxım olan günü Turan yenidən qarşıma çıxmışdı.

– Salam, – dedim onu görəcək.

          – Salam. Hələ də buradasınız? Bax, bu məni təəccübləndirdi, –  dedi düşüncəli şəkildə.

– Niyə? – deyə soruşdum.

– Vaxtı gələndə görərsiniz, – deyib getdi.

Aradan bir il keçdi. Hər şey və hər kəs öz həyatına qaldığı yerdən davam elədi. Tək əksik mən idim, və mənim yoxluğum o qədər də bilinmirdi. Artıq ruh halındakı bədənim biraz solğunlaşmışdı. Ağır-ağır hərəkət edirdim. Cəld deyildim. Tez yorulurdum. Bütün bunların səbəbini öyrənmək istəyirdim, amma Turanı bir ildə heç görməmişdim. Ən azından dünən gələr deyirdim, çünki dünən ölümümün bir ili tamamlanmışdı. Amma gəlməmişdi. Deyəsən o da məni unutmuşdu.

Unudulmaq, bu günlərdə ən çox başıma gələn şey olmuşdu.

Evə gedən yoldakı böyük tut ağacının altında oturmuşdum. Bu yollardan deyib gülərək, bəzən də ağlayaraq keçmişdim. Bir il əvvəl isə bir tabutun içində, başqalarının, mənə tanış olanların çiyinində, son mərasimimə yola salınmışdım.

– Hələ də buradasınız? – Gözlərimi səsin sahibinə çevirdim.

– Səni görmək xoş oldu.

– Sizi də.

– Bilmirsən, nə vaxta qədər burada qalacam? –  deyə soruşdum.

– Bilirəm.

– Yəni mənə açıqlayacaqsan?

– Aha, vaxtı gəldi.

– Səni dinləyirəm.

– Bu dünya, insanların dünyasından fərqlidir. Orada bir bədənə sahipsən, lakin burada ruh halında yaşayırsan. Heç bir insani ehtiyacın olmur. Həyatda qalmaq üçün sadəcə bir şeyə ehtiyacın var: unudulmamaq.

– Burada sonsuz bir həyat keçirə bilərsən. Amma sadəcə yaxınların səni unuduncaya qədər. Səni xatırlayan nəfəs alan son insan səni unutduqda, bu dünyadan ömürlük silinib yox olursan.

– Özümü yorğun hiss edirəm. Bu silinmənin bir işarəti ola bilər? Elə bil rəngimdə solub.

– Elədir ki var. Çox təəssüf edərək bildirirəm ki, unudulursunuz, Kübra müəllimə.

– Bunu bilirəm. Onları izləyəndə bunu gördüm. Əvvəl evdəki izlərim silindi, kitablarım atıldı, paltarlarım ehtiyac sahiblərinə verildi. Sonra məzarıma kimsə gəlməz oldu. Oradakı qırmızı qərənfillər artıq gün işığından bozarmış bir toz parçasına dönüb. Yavaş-yavaş xatirələrindən silindim. Dünən ölümümün birinci ili tamam oldu, amma kimsə məni xatırlamamışdı. Balaca nəvəmin telefonuna mesaj gəldi və o zaman xatırlayıb tələm-tələsik hazırlıq gördülər.

– Deyəsən bu sizi incidib.

– Elədir ki var. Amma məni unutduqları üçün onlara inciməyə haqqım yoxdur.

– Düzdür.

– İndi mən silinəcəm? Yoxsa yox?

– Əslində silinməyəcəksiniz. Bura ona görə gəldim. Heç vaxt unudulmayacaq olan insanlar, qalxanın bir digər sərhədinə keçiş haqqı qazanır.

– Axı az əvvəl dedim ki, onlar məni unudublar.

– Biri sizi unutmayıb, Kübra müəllimə.

– Kim?

– Aylin adlı bir qız. Üçüncü kurs ədəbiyyat müəllimliyi oxuyur.

– Aylin? Həqiqətən məni unudmayıb?

– Elədir.

– Bəs necə əminsiniz ki, o məni heç vaxt unutmayacaq?

– Bax, bu yerində bir sual oldu. Belə izah edim: O, sizin ruhunuzun unudulmayacağı bir şey yaratdı.

– Ona görə siz daim yaşayacaqsınız. Oxuduğu bütün kitab sətirlərində sizin izləriniz olacaq. Yazdığı bütün yazılarda, kitablarında, keçdiyi bütün dərslərdə sizdən bəhs edəcək. Ruhunu bir kitabda yaşadacaq. İndi isə ayaqlanın, gecikmədən gedək.

Öz dəfn mərasimimi addım-addım izləyərkən çox şey öyrənmişdim. Hər şey bir neçə saniyəlik idi. O qapıdan içəri girənə qədər hamı deyib gülürdü. O qapıdan içəri girəndə isə ölünün ailəsinə dəstək olurdular, onu yad edirdilər. Elə ki, yenidən qapıdan çıxdılar, daha evdən ayrılmadan o ağlaşma otağından çıxdıqları an söhbətə başlayırdılar. Hər şey bir andan ibarət idi. Mən buradakı bütün insanların o qısa anı idim. Bir anlıq xatırlanıb ömürlük unudulurdum. Sonum qaçınılmaz idi, çünki öz ailəm belə məni unutmuşdu. İndi isə balaca bir qız işığım olmuşdu. Ruhumu bir kitabda yaşadırdı.

– Sən nə qədər müddətdir bu haldasan?

– On ildən çox olur.

– Necə bəs bu qədər tünd rəngdəsən? Olduqca gümrah görünürsən.

– Məni xatırlayanlar çoxdu.

– Sənin adına sevindim. Ölümün... necə olub?

– Mən şəhid olmuşam. Turan Muradov. 2015.

              Şəhid Turan Muradov. Şagird Turan Muradov.

          – Məni xatırlayanlardan biri də siz idiniz. Öləndən sonra məni tanıya bilməməniz məni çox heyrətləndirmişdi.

          – Çox üzr istəyirəm, Turan. Mən... sən olduğunu bilmirdim.

          – İnsanlar məni bir bayraqda, bir formada, hər hansı bir tarix kitabında, bir şəkildə, sosial mediada və ya başqa bir şeydə yaşadırlar. Unudulmuram. Bir an belə. Mənim kimi olan onlarca, hətta yüz milyonlarla şəhid var. Aylin sizi bir kitabda yaşadır, xalq isə mənim kimiləri mavi səmada dalğalanan üçrəngli bayraqda.

           Aradan neçə illər keçdi. Kübranın ailəsi onu tamamilə unuttu. Ölümünün səbəbi –  övladları üçün tələsməsi nəticəsində qarşıdan qarşıya keçərkən maşının altında qalması olsa da, –  onu ilk unudan övladları oldu. İllər keçdi. Ömürünü bərabər keçirdiyi adam, həyat yoldaşı da onu unuttu. Ruhu isə başqa bir dünyada, insanların dünyasında, bir kitabda yaşadığı üçün hələ də sağ idi. Görüntüsünün solmadığı, ruhunun ağırlaşmadığını hiss etmədiyi hər gün, bir az daha şükür etdi. Solğun görüntüsü isə günü-gündən tündləşdi, çünki tələbəsi, qarşısına çıxan hər şagirdinə onun haqqında danışırdı.

          Artıq bir kitabda yaşayan ruhu, yüzlərlə insanın zehnində bir kənarda var oldu.

Mənə ədəbiyyatı sevdirən, yazılarımda dəstək olan qadının artıq bu dünyada olmadığı neçənci gündü bilmirəm, artıq saymıram. Zaman və dünya o qədər qəribədir ki. Dünən yanımızda olan insanın varlığı bu gün yox olur. Bir daha dünyanın nə qədər ani olduğunu, bəzi şeyləri gecikdirməməyi öyrəndim. Kitab oxuyan insanlar ölmədən öncə, sayısız həyat yaşayar deyirlər. İnanıram ki sizin ruhunuz, bir kitabda, hər hansısa bir sətir aralığında yaşayır. Yazdığım bütün sətirlərdə artıq sizin gülümsəyən üzünüzün siması var.

 C.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.09.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

“Sarı güllər” və “Qara gözlər” – dillər əzbəri olan bu iki mahnı ilə bir vaxtlar İlqar xəyal əsl şöhrət piki yaşadı. Amma sonra ortaya diringi musiqilər çıxanda, trenfd dəyişəndə yeni mühitlə ayaqlaşa bilməyib get-gedə populyarlığını itirdi. Amma hələ də o hit mahnılar səslənəndə onlara gənc nəsil biganə qala bilmir.

Düşünürük, İlqar Xəyal bu gün də musiqimizə və səhnəmizə çox lazımdır.

Azərbaycanlı müğənni, televiziya aparıcısı İlqar Xəyal 1966-cı il sentyabr ayının 15-də Bakıda anadan olub. İlqar Xəyal orta təhsilini 190 nömrəli orta məktəbdə, ali təhsilini isə Azərbaycan Texniki Universitetində alıb. Tar üzrə musiqi təhsili vardır. Gənclik illərindən müasir musiqiyə və geyimlərə meyil göstərib. "Bakı payızı" müsabiqəsinin birincisi olandan sonra 1988-ci ildə Sevinc Kərimova İlqarı "Karvan" qrupuna dəvət edib və o zaman "Qərib Durnalar" mahnısı təqdim olunub. "Karvan" qrupu daxilində isə ilk mahnısı "Sarı güllər" olub. Bu mahnıya çəkilən klip Azərbaycanda çəkilən ilk rəsmi klip idi. 1990-cı illərin əvvəlində müğənni məşhur Karvan qrupunun tərkibində məşhurlaşıb.

Diskoqrafiya

Albom

Mahnılar

1. Bakinski bulvar

2. Ərköyün qız

3. Haradasan

4. İlahə

5. Kaş ki, olaydım

6. Mələyim

7. Ömür günləri

8. Ptitsa volnaya

9. Qara gözlər

10. Qərib dünyalar

11. Sarı güllər

12. Tufanla oynama

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.09.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Məncə, bəstəkar Vasif Adıgözəlovun heç bir təqdimata ehtiyacı yoxdur. Onda musiqi duyumu və istedad irsən gələnlərdəndir, bu səbəbdən də gözəl irihəcmli musiqi əsərləri ilə musiqimizə gözəl töhvələr verə bilibdir. İyul ayının 28-də dünyaya gəlişinin 90 illiyini təntənə ilə qeyd etdiyimiz bəstəkarın bu gün anım günüdür.

Azərbaycan SSR xalq artisti Vasif Adıgözəlov 1935-ci il iyul ayının 28-də Bakıda məşhur muğam ustası Zülfü Adıgözəlovun ailəsində anadan olub. İlk musiqi təhsilini konservatoriyanın nəzdindəki 10 illik Musiqi məktəbində pianoçu kimi alıb. 1953-cü ildə Ü.Hacıbəyov adına Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasına daxil olub. Bəstəkarlıq üzrə Qara Qarayevin , fortepiano üzrə Simuzər Quliyevanın sinfində təhsilini davam etdirib. 1959-cu ildə həmin təhsil ocağını iki ixtisas üzrə bitirib. Muğam xanəndəsi Zülfü Adıgözəlovun oğlu, müğənni Rauf Adıgözəlovun qardaşı, dirijor Yalçın Adıgözəlovun atasıdır.

Əmək fəaliyyətinə 1958-ci ildən Radio və Televiziya Komitəsində musiqi redaktoru kimi başlayıb. Sonralar Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının məsul katibi, M. Maqomayev adına Azərbaycan Dövlət Akademik Filarmoniyasının baş musiqi redaktoru, A. Zeynallı adına Bakı Musiqi məktəbinin direktoru və s. vəzifələrdə çalışıb. 1972-ci ildən Ü.Hacıbəyov adına Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında əsas işçi kimi müəllimlik edib. 1990-ci ildə Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının I katibi seçilib.1989-cu ildən professor adını alıb. Bakı Musiqi Akademiyasında "xor dirijorluğu" kafedrasına rəhbərlik edib.

2 opera ("Ölülər (opera)", "Natəvan (opera)"), 5 musiqili komediya ("Hacı Qara (operetta)" (həmmüəllifi R. Mustafayev), "Nənəmin şahlıq quşu", "Boşanaq - evlənərik", "Lənət şeytana"), 4 oratoriya ("Odlar yurdu", "Qarabağ şikəstəsi", "Çanaqqala-1915", "Qəm karvanı"), 3 kantata ("Novruzum", "Təntənəli"), 4 simfoniya, 6 instrumental konsert, kamera-instrumental musiqinin, kino-teatr musiqisinin, romans və mahnıların müəllifidir.

Filmoqrafiya

- Aktrisanın təbəssümü

- Balaca çoban

- Bir tale naxışı.

- Cazibə Qüvvəsi

- Həyat bizi sınayır

- Keyfiyyət nişanı

- Kədərimiz... Vüqarımız...

- Kişi sözü

- Qaraca qız

- Qəribə əhvalat

Mükafatları

- "Azərbaycan SSR əməkdar incəsənət xadimi" fəxri adı

- "Azərbaycan SSR xalq artisti" fəxri adı

- 1990-cı il üzrə Azərbaycan SSR Dövlət mükafatı

- "Şöhrət" ordeni

- Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdü

- "İstiqlal" ordeni

Pedaqoq, musiqi xadimi Vasif Adıgözəlov 15 sentyabr 2006-cı ildə ömrünün 71-ci baharında dünyasını dəyişib.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.09.2025)

Cəlil Xəlilov,

Polkovnik, Müharibə, Əmək və Silahlı Qüvvələr Veteranları Təşkilatının sədri. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Bəzən bir insan bir əsrin yükünü çiyinlərində daşıyır. Sanki tarix onun nəfəsində danışır, zaman isə onun gözlərində qərar tutur. Belə insanlar nadir doğulur. Onlar yalnız bir dövrün deyil, bütöv bir xalqın yaddaşına çevrilirlər. Onlardan biri də şəfqətin səngərində, mübarizənin meydanında, ön cəbhədə sübuta yetirən, ləyaqətin cəmiyyətdə rəmzinə çevrilən Fatma Hüseyn qızı Səttarovadır. 

Fatma Səttarova 1922-ci ildə Bakı şəhərində anadan olmuşdu. Ailənin tək övladı idi. 1940-cı ildə Bakı Tibb Texnikumunu bitirmişdi. Cəmi bir il sonra 1941-ci ilin yanvarında ailə həyatı qurmuş, lakin bu xoşbəxtliyin ömrü cəmi beş ay sürmüşdü. İyun ayında İkinci Dünya müharibəsi başlandı. Fatma xanım 18 yaşında olmasına baxmayaraq könüllü olaraq cəbhəyə yollandı. Faşizm üzərində qələbə üçün ölümə çarpışmaqdan belə çəkinmədi. Bu gənc qadın ön xəttdə şəfqət bacısı kimi xidmət göstərməyə başladı. Moskova uğrunda gedən mübarizə ilə qəhrəmanlıq tarixi yaradan Fatma xanım Səngərlərdə yaralı əsgərləri ölümün pəncəsindən xilas edir, həyatla ölüm arasındakı sərhəddə ümid paylayırdı. Leninqradın mühasirəsi zamanı Ladoqa gölünün üzərində salınmış məşhur “Həyat yolu”ndan keçərək döyüş bölgələrinə ərzaq və dərman daşıyır, yaralıları təhlükədən uzaqlaşdırırdı. Göydən bombaların yağdığı anlarda belə insanlıq və mərhəmət hissini itirmədi. Müharibə onu əymədi əksinə, daha da möhkəmləndirdi. O, Berlinə qədər döyüş yolu keçdi. Lakin 1945-ci ilin əvvəllərində Macarıstanda xəstələndi və ordudan tərxis olundu. Yaralı əsgərlərlə dolu eşalonu müşayiət edərək Bakıya döndü. Üç ay sonra isə böyük Qələbə elan olundu. Fatma Səttarovanın həyatında müharibədən sonra yeni səhifə açıldı. Tibb sahəsini tərk edərək Bakı Dövlət Universitetinin İqtisadiyyat fakültəsində təhsil aldı. Sonrakı illərdə müxtəlif dövlət qurumlarında çalışdı. Amma onun ən böyük vəzifəsi xalqa və Vətənə xidmət idi. İctimai fəaliyyətə qoşulan Fatma xanım Azərbaycan Respublikası Müharibə, Əmək və Silahlı Qüvvələr Veteranları Təşkilatında çalışmağa başlamış və 2021-ci ildə bu qurumun sədri təyin olunmuşdu. Bu vəzifədə o, bütün veteranlar üçün çalışırdı. Onların sosial rifahı, mənzil və tibbi təminatı kimi məsələlərin həllində fəal mövqe tutdu. Məktəblərdə və hərbi hissələrdə gənclərlə görüşlər keçirərək vətənpərvərlik ruhunun formalaşmasına mühüm töhfə verdi. Fatma xanımın rəhbərliyi dövründə təşkilat nəfəs alan bir ailəyə çevrilmişdi. Bu ailənin hər bir üzvü bu gün Fatma xanımı dərin minnətdarlıqla xatırlayır. Onun adı çəkiləndə yalnız keçmiş yada düşümür, həm də gələcəyin yol xəritəsi göz önündə canlanır.

Fatma Səttarovanın həyat yolu dövlət rəhbərləri tərəfindən də yüksək qiymətləndirilmişdir. Ümummilli Lider Heydər Əliyev onunla bir neçə dəfə görüşmüş, xatirələrini dinləmiş, onu “Azərbaycanın qəhrəman qızı” adlandırmışdı. Daha sonra Prezident İlham Əliyev və Birinci xanım Mehriban Əliyeva ilə bir çox tədbirlərdə fəxri qonaq kimi iştirak etmiş, onların təşəbbüsü ilə keçirilən layihələrdə fəallıq göstərmişdir. Prezident İlham Əliyev onun haqqında belə demişdi: “Fatma Səttarova kimi insanlar bizim milli sərvətimizdir.” 2021-ci ilin 9 may tarixində onun şərəfinə Silahlı Qüvvələrin Fəxri Qaraulu düzülmüş, 2022-ci ildə isə "İstiqlal" ordeni ilə təltif olunmuşdu. Eyni zamanda, “Qələbənin 75 illiyi”, “Vətənin fəxri” və “Veteran Həmrəyliyi” medallarına layiq görülmüşdü.

Fatma xanım 14 sentyabr 2024-cü ildə vəfat etdi və II Fəxri Xiyabanda dəfn olundu. Ömür yolu ilə nəsillərə örnək olan Fatma xanımın yoxluğu Təşkilatımızın üzvləri üçün ağır bir itki oldu. Onun məzarı bu gün veteranların əziz xatirəsinin yaşadılacağı bir and yerinə çevrilib. Prezident İlham Əliyev və Birinci xanım Mehriban Əliyeva dəfn mərasiminə əklil göndərərək ona olan yüksək ehtiramlarını ifadə etmişdilər. İndi isə Təşkilat olaraq deyirik: “Nur içində yat, Fatma xanım. Allah sənə rəhmət eləsin. Biz səni heç zaman unutmayacağıq. Sən bizim yaddaşımızda, dualarımızda yaşayacaqsan. Vətənə və xalqa etdiyin xidmətlər daim xatırlanacaq, adın nəsillərdən nəsillərə ötürüləcək. Ruhun şad olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.09.2025)

İlqar İsmayılzadə

fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru, Azərbaycan Jurnalistlər Birliyi və Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, "Ədəbiyyat və incəsənət" portalının Cənub təmsilçisi

Məlum olduğu kimi bu günlərdə tarixi abidələr, şəhidlər və poeziya diyarı sayılan Cəlilabad ədəbi mühitinin xanım yazarları ilə bağlı uzunmüddətli layihə son mərhələsinə çatmışdır. "Qələm tutan incə əllər" kitabı formasında nəşr edilən bu layihə əslində Cəlilabad rayonu və Cənub bölgəsi, ümumilikdə isə bütün respublikada mövzusu və yazılış üslubuna görə ilkə atılmış imza sayılır. Burada həmin layihənin müəllifi və əsas icraçısı olaraq bu barədə ixtisara riayət edərək hesabat vermək istəyirəm:

Bu layihə 2016-cı ilin əvvəllərindən (mart ayından) etibarən araşdırılmalarla icraya başlamış, 2025-ci ildə isə tamamlanmışdır. Doqquz il ərzində əslən Cəlilabad rayonundan olan 35-dən çox xanım yazar və şair bütün çətinlik və məşəqqətli araşdırmalar əsasında təsbit edilmişdir. Onların ən yaşlısı Cəlilabad rayonun ilk xanım jurnalisti olmuş Solmaz xanım Məmmədova (76 yaş), ən kiçiyi isə Nərgiz Əlili (12 yaş) olmuşdur.

Yazar və şair kimi təsbit edilmiş xanımların hamısını təqdim etmək müəyyən səbəblərə görə mümkün olmasa da onlardan 20-sinin həyat yolu və poeziya sahəsində əməyi müsahibə formasında əldə edilmiş və 2016-cı ilin mart ayının 16-dan etibarən 2025-ci ilin 14 may tarixinə qədər "Həməşərə" mətbu orqanının rəsmi Facebook səhifəsində "Cəlilabadın xanım yazar və şairləri" rublikasında təqdimat statusları kimi paylaşılmışdır.

Bundan əlavə onlardan bir neçəsi barədə bir sıra ədəbi jurnal və internet portallarında ayrıca təqdimat və təhlil məqalələri də yazılaraq yayımlanmışdır.

 Ötən ilin sonlarında toplanmış materiallar əsasında "Qələm tutan incə əllər" (Cəlilabad ədəbi mühitinin xanım yazarları və onların ədəbi yaradıcılıq nümunələri barədə ilk tanışlıq toplusu) kitabının tərtib edilməsinə qərar verilmiş, beləliklə də "Qələm tutan incə əllər" adlı kitabın 25.02.2025 tarixində ilk, 25.07.2025 tarixində isə ikinci çapı işıq üzü görmüşdür. Kitabda haqqında məlumat verilmiş xanım yazarlar aşağıdakılardır:

   1. Solmaz Məmmədova;

   2. Gülşən Şahmuradlı;

   3. Niğar Həmidli;

   4. Şəhla Rəvan;

   5. Natəvan Məlikova;

   6. Seylan Abbas;

   7. Zeynəb Alıhüseynqızı;

   8. Müşahidə Nərimanova;

   9. Reyhan Kənan;

   10. Gülcahan Əsgərova;

   11. Mətanət Sevdalı;

   12. Ruhiyyə Abaszadə;

   13. Sevil Gül Nur;

   14. Hicran Əhmədli;

   15. Sevinc Şirvanlı;

   16. Pərvanə İsgəndərqızı;

   17. Arzu Əyyarqızı;

   18. Zeynəb Şirvanlı;

   19. Atlaz Rzayi;

   20. Nərgiz Əlili.

"Qələm tutan incə əllər" kitabının ilk çapı üçün 05.05.2025, ikinci çapı üçün isə 05.09.2025 tarixində Cəlilabad şəhər Mərkəzləşdirilmiş Kitabxana Sistemində (MKS) ədəbi mühitin xanım nümayəndələri və rayonun tanınmış şair, pedaqoq və ziyalılarının iştirakı ilə təqdimat mərasimləri keçirilmişdir.

Həmin tədbirlər çərçivəsində Cəlilabad ədəbi mühitinə aid olan 20 xanım yazar və şair "Həməşəra" Fəxri Diplomu, müqəddəs Azərbaycan bayrağı və rəmzi olaraq qələmlə təltif edilmişdir.

Ölkənin yeganə rəsmi ədəbi portalı olan "Ədəbiyyat və incəsənət" portalı və "Həməşəra" mətbu orqanı arasında gerçəkləşən əməkdaşlıq çərçivəsində 07.04.2025 tarixindən 10.09.2025 tarixinə kimi "Qələm tutan incə əllər" layihəsi həyata keçirilmiş və həmin layihə çərçivəsində Cəlilabad ədəbi mühitinin 20 xanım yazarının təqdimatı rəsmi portalda yayımlanmışdır.

Heç şübhəsiz, Cəlilabad ədəbi mühitinin xanım yazarları və şairləri barədə araşdırma bundan sonra da davam edəcək, nəsr, poeziya, ədəbi təhlil və tənqid sahəsində qələm əhli olan digər dəyərli xanımlar da təqdimat statusları və məqalə formasında oxuculara tanıtdırılacaqdır.

Təşəkkür və minnətdarlıq!

Bu layihə çərçivəsində təmənnasız və səmimiyyətlə dəstək olmuş hər kəsə, xüsusilə də:

1. Özü haqqında bioqrafik məlumatları səmimiyyətlə təqdim etmiş Cəlilabad ədəbi mühitinin xanım yazarlarına;

2. Cəlilabad Rayon Uşaq-Gənclər İdman-Şahmat Məktəbinin (UGİŞM) direktoru Abbas müəllim Zülfüqarova;

3. Cəlilabad rayon "Əhmədoğlu" Futbol Akademiyasının direktoru Bəhruz müəllim Fərəczadəyə;

4. Kitab təqdimatının keçirilməsi üçün bizə uyğun şərait yaratmış Cəlilabad Mərkəzləşdirilmiş Kitabxana Sisteminin direktoru Qənimət xanım İsrafilovaya;

5. Xanım yazarlardan bir neçəsinin tanınmasında dəstək olmuş "Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisi İctimai Birliyi"nin üzvü və Cəlilabad rayonu üzrə rəsmi təmsilçisi, "Həməşəra Poeziya Məclisi"nin yaradıcısı və rəhbəri, "Zərif kölgələr" ədəbi saytının idarə heyətinin üzvü, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, "Həməşəra" Fəxri Diplomu laureatı, şair-yazıçı Arzu xanım Əyyarqızına;

6. Cəlilabad şəhərində fəaliyyət göstərən və kitabın nəşrini həyata keçirmiş "Qazi" Çap Mərkəzinin rəhbərliyi və əməkdaşlarına;

7. "Qələm tutan incə əllər" layihəsini rəhbərlik etdiyi "Ədəbiyyat və incəsənət" portalında yayımlayan portalın rəhbəri, Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun baş direktoru və Azərbaycan Respublikasının Əməkdar Jurnalisti Varis müəllimə və portalın bütün dəyərli kollektivinə -

-dərin təşəkkürümü bildirir, onların hər birinə uzun, sağlam və mənalı-məsud ömür arzulayıram!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.09.2025)