Əkbər Qoşalı, ”Ədəbiyyat və incəsənət” portalının redaktoru

Muzey Mərkəzinin sərgi salonuna girəndə ilk hiss etdiyim nə oldu?.. — Birinci dəfə deyildi sərgidə olurdum; amma daun sindromlu uşaqların sərgisində birinci dəfəydim… — Bax, bu, qəribə hisslər bəxş edirdi. Bizi sanki sükutun içindəki rənglərin səsi qarşıladı.

Əslində, yetərincə iştirakçı varıydı, hələ-hələ həyəcanlı uşaqlar, onların qayğılı anaları susqun deyildi amma pılıçıltı da, TV-yə müsahibə də, kiminsə kimdənsə hansısa ortasəsli gənəşiyi də eşidilir, duyulur, fərq edilirdi... Yəni sükut — öyrəşilmiş, deyiləbilən sükut deyildi… Və adətən rəngləri gözlə görərsən, burada isə rənglər “danışırdı”. “Sevgi palitrası” bir sərginin adı olmaqdan çıxıb, şahlanmış — insan qəlbinin ən saf qatlarından çəkilib gətirilmiş bir aləm kimi çıxış edirdi. — Məhdudiyyətli uşaqların xəyalının, ümidinin, sakitcə içəridən boylanan işığının başqa aləmi…

Burada hər rəng, necə deyərlər — bir duyğunun temperaturu, hər şəkil — uşağın içindəki kainatın kodudur və kətana çəkilmiş hər xətt – bir nəfəs kimi gəldi mənə...

Bu sərgi sənəti göstərmir – insanı anladır, in-sa-nı!..

Layihənin koordinatoru, sənətşünas Ziyarət Cabarova-Qəhrəmanova salamlama nitqi söylədi; Xalq rəssamı, heykəltaraş Xanlar Əhmədov, Əməkdar rəssam Elşən Hacızadə, “Qayğı- Sağlam Nəsil Naminə İctimai Birliyi”nin nəzdində fəaliyyət göstərən Daun Sindromlu Şəxslərin Reabilitasiya Mərkəzinin rəhbəri Natella Həsənova və bu yazının müəllifi ürək sözlərini bölüşdü; sonra layihənin ideya müəllifi, rəssam Mahizər Sadıqlı çıxış etdi.

Budur, qırmızı lent kəsildi və biz ayrı-ayrı əsərlərlə yaxından, bilavasitə tanış olmağa başladıq; bax, mərkəzi divarda asılmış kollaj – sərginin özünə bənzəyir: müxtəlif duyğular, müxtəlif səslər, müxtəlif çalarlar burada bir “vəhdəti-vücud”a, daha səlisi — bütövlüyə çevrilib. Elə bil, gənc rəssam-müəllim Mahizər Sadıqlının içindəki böyük ana mərhəməti bu kollajda birləşərək “Uşaqların hamısı bir sevginin fərqli dilləridir” deyir, deyir, deyir...

Zalda şəkillərin qarşısında dayanan yeniyetmə rəssamlar da bu palitranın bir başqa həyəcanı, canı, özəyi deyildimi?..

Birinin əsəri limonları danışdırır — sarının Günəşi sanki onun əlini tutur, tutur və heç buraxmaq istəmir…

O birinin çəkdiyi çiçəklər vazadan çıxıb şeirin içinə girəcək qədər poetikdir, canlımı?-canlıdır...

Başqa bir uşaq isə dənizin maviliyini elə çəkib, elə çəkib, sanki kətana toxunan dalğanın nəfəsidir, fırça deyil.

“Biz buradayıq, biz yaradırıq, biz də sevinirik və sevindiririk” ismarıcını — o uşaqların baxışlarında gördüm...

Mahizər Sadıqlı, əhsən! Müəllim kimi müəllim, könül memarı kimi memar, rəssam kimi rəssam və qarapaltarlı ağgünlər qayğılısı…

Məncə, Mahizər Sadıqlının işini “müəllimlik” adlandırmaqla yetinmək ədalətli olmaz; bu, daha çox ruh mühəndisliyi, sevgi ixtisası, könüllərə yol çəkməkdir, yol...

O, uşaqlara rəsm çəkməyi öyrətmir, ha… — özlərinə danışmağı öyrədir. — Dil-dil, söz-söz, cümlə-cümlə və də rəng-rəng...

Uşaqların kətanları ona görə bu qədər təbii və səmimidir ki, Mahizər xanım onlara “belə çəkin” demir, “ürəyiniz necə istəyirsə, elə çəkin” deyir. Ancaq bu komanda-razılıqdan öncə onlarla necə iş aparmalı, necə könül bağı qurmalı, necə öyrətməli ki, sonrasına əmin olasan... Əhsən, Mahizər xanım, əhsən!

Bax, bu sərgi — onun təmkininin, fədakarlığının, uşaq qəlbinə zərifanə və ana kimi toxunmaq cəsarətinin hesabatı… — yox, yox, hesabatı da deyil, bəhrəsidir.

Ziyarət Cabarova-Qəhrəmanova isə bu gözəlmi?-gözəl, özəlmi?-özəl sərginin, necə deyərlər, görünməyən arxa işığıdır.

Ziyarət xanımın təşkilatçılıq səliqəsi, sənətşünas zərafəti sərgi məkanını bir mədəniyyət tədbiri yeri olmaqdan çıxarıb, sosial məsuliyyət ünvanına çevirdi sanki. Sərginin ritmi, məkanın tonu, işıqların zərifliyi, hətta, uşaqların portretlərindən ibarət ağac, eləcə də qırmızı pərdəli, qızıl sarısı boş çərçivə belə… — hər detal bir ismarıcdır:

uşaqlar bu toplumun qırağında deyil; onlar toplumun özüdür — dərinləməsinə və üfüqötəsinə… bir sözlə, “ayrılıq sevdaya daxil” (Atilla İlhan)…

Uzun sözün qısası, bu, bir sərgidən üstün olaydır, bu, bir mövqedir.

Elə bir sərrast mövqe ki, rənglərin içindəki səslər açıq-aydın eşidilir.

Sərginin ən güclü tərəfi — əsərlərdəki “sadəlöhvlük” deyil, təmizlikdir.

“Sadəlöhv sənət, başqa sözlə, “naive art”, “primitivizm” – akademik məktəb keçməmiş, lakin təbiiliyi, səmimiyyəti, saflığı ilə seçilən yaradıcılıq deməkdir. Bu üslubun əsas özəllikləri nədir? — Yada salaq:

-süni effektlərin olmaması;

-duyğunun birbaşa ifadəsi;

-sadə, aydın forma və rənglər;

-düşüncənin filtirlənmədən kətana keçməsi;

-uşaqların çəkdiyi rəsmlərdəki təbii enerjinin qorunması.

Yəni təmiz, içdən, akademik çərçivəsiz rəsmlərdən, saflıq estetizmindən, şüuraltının birbaşa rəngə çevrilməsindən danışırıq.

Bunlar isə duyğunun ilkin enerjisini, uşaq baxışının poetikliyini göstərir.

Bax, bax, budur:

-Günəbaxanlar o qədər səmimidir ki, Günəşin özü belə onu “incitsə” utanar;

-Qırmızı nar — uşağın qəlb döyüntüsünü xatırladır;

-Dəniz — sakit deyil, həyat kimi dəyişkəndir;

-Qəhvəyi budaqda oturan quş — sükutun musiqisidir…

Bu tablolar “professional” olmaq üçün yox, ürəyə xəfif, zərif və saf toxunuşlar üçün çəkilib — ona görə də təsirlidir, çox təsirlidir.

Bu sərgi daha nə deyir?

“Sevgi palitrası” topluma bəlkə də tək bir cümlə ünvanlayır:

-Heç bir məhdudiyyət insanın içindəki yaradıcı alovu söndürə bilməz.

Əgər o alova bir az qayğı, bir az münbit ortam, bir az sevgi versən — fışqırar!..

Bu uşaqların yaratdığı əsərlər bir varlıq iddiasıdır, yaşam sevincidir, topluma səslənən səmimi “mən burdayam!” çağırışıdır.

Sərgidən çıxanda hiss etdim ki, rənglər adamı təkcə gözlərindən tutub aparmır, həm də qəlbini qəribə bir məhəbbətlə yüngülləşdirir. Çün bu sərgi yaşadan sərgidir — onun içindən həyat özü boylanır, həyat özü...

“Sevgi palitrası” sənətin sosial funksiyasını, insanın insanı anlamasının mümkünlüyünü (vacibliyini!), uşaq dünyasında gizlənmiş hikmətləri bir daha göstərir.

Belə bir sərgiyə baxmaq – insanın içindəki sevgiyə baxmağın özüdür...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.12.2025)

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Salam əziz izləyicilərimiz, bu dəfə  "Yaradıcılıq emalatxansı"- nın qonağı şair Nicat Hunalp oldu. “Alp Aruz taleyi” şeiri Dədəmiz Qorquda bir müraciətdir, Oğuz ellərinin faciələrinə bir aynatutmadır.

Gəlin birlikdə şairin yeni şeirini oxuyaq.

Nicat Hunalp

Alp Aruz taleyi

         "Bu qara çadır mənə borc olsun" - dedi, Alp Aruz                                             

                                                                   Dədə Qorqud

Gəlmişəm sözümü dinlə ay dədə,

Min ildir ruhumda gör nələr yatır.

Oğuzun başına bəla gətirdi,

O qara qovurma, o qara çadır.

Küsəndə obadan, eldən Alp Aruz,

Dış Oğuz, İç Oğuz oldular düşman.

Ağac tək içindən oyuldu Oğuz,

Axırda Oğuzu tutdu həmin qan.

Həmin qan Oğuzu yuxuya verdi,

Həmin qan Oğuzu daşa çevirdi.

Tanrı qara yazdı bəxtin Oğuzun,

Tanrı baharını qışa çevirdi

İndi haqqı deyim, mən haqqı Dədə,

Nə olsun kökümüz Bozqurddan gəlir.

Bizim başımıza gələn bəlalar,

Elə sən Dədəmiz Qorquddan gəlir.

Tanrı yazmayırmı taleyi, bəxti?

Tanrı vermir məgər oğulu-qızı?

Bəs niyə sındırdı bəy qürurunu,

Ulu xan babamız o Alp Aruzun.

Tutdu gözümüzü o qarğış, o ah,

Babamız etdiyi səhv tutdu bizi.

Neçə il ulu xalq, bəy xalq, sultan xalq,

Deyə-deyə babam ovutdun bizi.

Züryətsiz olmağı günahı deyil,

Tanrının Aruza yazan yazıydı.

O vaxtdan bu yurdda bütün sonsuzlar,

Talecə, qismətcə Alp Aruzuydu.

Olarda qınandı eldə, obada,

Oğulsuz dedilər, qızsız dedilər.

Toya çağırmayın uğursuzluqdu,

Sən Allah yan elə, sonsuz dedilər.

İçində göynədi yarası, Dədəm,

Kimsə nə çəkirdi Aruz, bilmədi.

Uçmağa vardıda, qəbri itdi də,

Qara çadırdakı Aruz ölmədi.

Daşıdı içində sonsuzluq dərdin,

Min ildir yerində daşlaşıb qalır.

Baybican, Bəybura, Qılbaş, Alp Aruz,

O qara qovurma, o qara çadır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.12.2025)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bəstəkarlar musiqi janrına üstünlük verir, irihəcmli əsərlərə meyl etmirlər. Bu, sürət əsrinin tələbidir deyə düşünür, həm də bununla, anidən qazanmaq istəklərini reallaşdırırlar. Halbuki irihəcmli əsərlər gərgin əmək, uzunmüddətli çalışmalar tələb edir. Nə yaxşı ki, Azər Dadaşov kimi bəstəkarlarımız vardır.

Həqiqətən də bizim çox böyük bəstəkarlarımız var.

16 yaşında ikən simfonik orkestr üçün ilk əsərini - “Elegiya”nı bəstələyən Xalq artisti Azər Dadaşov görkəmli bəstəkar Qara Qarayevdən dərs alıb. O, 10-dan çox simfoniya, bir çox janrda yazılmış musiqi əsərlərinin, o cümlədən 20-dən çox filmə bəstənin müəllifidir.

 Xüsusən solist, xor və kamera orkestri üçün “Ave, Maria” ariyası, Füzulinin sözlərinə “Aruzilər məzhəri” vokal silsiləsi, Şuşa şəhərinə həsr etdiyi simfonik orkestr üçün 11 saylı simfoniyası; B.Vahabzadənin sözlərinə solist, xor və simfonik orkestr üçün “Ulu Qorqud” odası, iki soprano və simfonik orkestr üçün “Bahar duası” ariyası məşhurdur. Bəstəkar eyni zamanda “Şahid qız” (1990), “Yuxu” (1994), “Özgə vaxt” (1996) və s. kinofilmlərə və “Yanmış evin nağılı” dram tamaşasına musiqilər bəstələyib. Əsərləri ABŞ, İngiltərə, İsveçrə, Fransa, Türkiyə, Finlandiya və s. ölkələrin nüfuzlu orkestrləri tərəfindən ifa olunub.

Azər Dadaşov zəngin yaradıcılıq axtarışları ilə musiqimizin inkişafına və təbliğinə layiqli töhfələr verib. Bəstəkar 2005-ci ildə Azərbaycan Respublikasının “Əməkdar incəsənət xadimi”, 2018-ci ildə “Xalq artisti” fəxri adlarına layiq görülüb.

Əsərləri 1968-ci ildən başlayaraq Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının Qurultay və Plenumlarında səslənmiş, Respublikanın görkəmli dirijorları – Niyazi, Rauf Abdullayev, Nazim Rzayev, Ramiz Məlikaslanov, Yalçin Adıgözəlov, Teymur Göyçayev, Fəxrəddin Kərimov və b., xarici dirijorlar – D. Kitaenko (Rusiya), R. Matsov (Estoniya), R. Şilakadze (Gürcüstan), V. Runçak (Ukrayna) və b. tərəfindən təfsir edilmişdir. Əsərləri bir sıra xarici ölkələrdə — o cümlədən Fransa, ABŞ, İngiltərə, Finlandiya, Türkiyə, İran, Rusiya və s. keçirilmiş nüfuzlu festivalların proqramına daxil olunub.

- Simfoniyaları:

1. Böyük simfonik orkestr üçün I simfoniya (3 hissəli)

2. Böyük simfonik orkestr üçün II simfoniya (3 hissəli)

3. Kamera orkestri üçün III simfoniya (3 hissəli)

- Simfonik əsərləri:

1. "Uzeyirsayağı"- simli orkestr üçün

2. "Pastoral süitası"

3. "Elegik musiqi" — simli orkestr üçün

4. "Uşaq süitası"

Filmoqrafiya

1. Altı duru, üstü quru

2. Anın quruluşu

3. Arvadım Mənim, Uşaqlarım Mənim

4. Arzunu yarat

5. Bəhri-təhvil

6. Dəcəl dovşan

77 yaş özündə magik rəqəmin sehrini daşıyır. 77-cindən 78-inə adlayır bəstəkarımız. Güman edirik ki, qocaman bəstəkarımız bu yaşında da yazıb yaradacaq.

Təbrik edirik!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.12.2025)

"Teatrda əsasən o adamlar qalır ki, onların adı hər bir zaman teatr aləmində çəkilir. Mirmahmud Kazımovski məhz belə insanlardandır".

                                                Görkəmli sənətşünas Cəfər Cəfərov 

Mirmahmud Kazımovski 27 fevral 1882-ci ildə Bakının Bilgəh kəndində anadan olub. İlk təhsil illərini Hüseyn Ərəblinski ilə birlikdə alan Mirmahmud sonralar onunla möhkəm dost olublar. Hələ məktəbdə oxuyarkən onlar dram dərnəklərində fəaliyyət göstərib, bir sıra epizodik rollarda çıxış ediblər.

Sonralar Mirmahmur Kazımovski peşəkar artist kimi tanınmağa başlayıb. O, Qoqolun "Müfəttiş"ində Filippoviç, Nəcəf bəy Vəzirovun "Pəhləvani Zəmanə" əsərində Cahangir bəy, Şəmsəddin Saminin "Gavə" əsərində zabit və kəndli rollarında, "Müsibəti-Fəxrəddin" əsərində Əhməd rolunda, eyni zamanda bir sıra Qərbi Avropa dramaturqlarının əsərlərində uğurla çıxış edib. Bu əsərlərin içərisində Uilyam Şekspirin "Otello" faciəsi xüsusi yer tutub.

Mirmahmur Kazımovskinin ən böyük uğurlarından biri də Azərbaycanda qadınların teatr səhnəsinə hələ qalxmadıqları bir dövrdə qadın rollarını gözəl ifa etməsi olub. O, Leylinin anası, eyni zamanda altıncı və yeddinci ərəb rollarında çıxış edib.

Onun daha bir işi – kiçik həcmli dram əsəsrləri yazması olubdur.

Əsərləri

- Nə qanır, nə qandırır (məzhəkə bir pərdədə)

- Daşım-daşım (bir pərdəli məzhəkə)

- Molla Cəbi (operetta 4 pərdədə)

- Vurhavur (operetta 3 pərdədə)

Filmoqrafiya

1. Neft və milyonlar səltənətində

2. Bismillah

3. Bakılılar

4. Kəndlilər

5. Sovqat

Azərbaycan SSR əməkdar artisti Mirmahmud Kazımovski 1 dekabr 1942-ci ildə vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.12.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Poeziyamızın kəhkəşanında bir ulduz da Məmməd Arazındır, daim parlayan bir ulduz! Bu gün Azərbaycan Respublikasının xalq şairi Məmməd Arazın anım günüdür.

Məmməd Araz 1933-cü il oktyabr ayının 14-də Naxçıvanın Şahbuz rayonunun Nursu kəndində anadan olub. Burada orta məktəbi bitirdikdən sonra, 1954-cü ildə Azərbaycan Pedaqoji İnstitutunda bitirib. Tələbəlik illərində institutda yazıçı İsmayıl Şıxlının rəhbərlik etdiyi ədəbiyyat dərnəyinin məşğələlərində fəal iştirak edib. Burada bəyənilən "Yanın, işıqlarım" şeiri 1952-ci ildə çap edilib.

 1954-cü ildə ali təhsilini başa vuran Məmməd Araz əmək fəaliyyətinə doğma kəndindəki orta məktəbdə müəllimliklə başlayıb, sonra Bakıya köçüb. Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti yanında Baş Mətbuat İdarəsində müvəkkil işləyib. 1959–1961-ci illərdə Moskvada Yazıçılar İttifaqı nəzdindəki Ali Ədəbiyyat Kurslarının müdavimi olub.

Sonra "Ulduz" jurnalının məsul katibi, "Ədəbiyyat və incəsənət" qəzetində, Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatında baş redaktorun müavini olub. Məmməd Araz 1974-cü ildən ömrünün sonuna kimi "Azərbaycan Təbiəti" jurnalının baş redaktoru olub. Uzun müddət Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının poeziya bölməsinə rəhbərlik edib.

Xidmətlərinə görə Azərbaycan Respublikasının İstiqlal ordeni, bir medalla və Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin Fəxri Fərmanları ilə təltif edilib. Hacı Zeynalabdin Tağıyev adına milli mükafatın laureatıdır. 1993-cü ildən onun adına "Məmməd Araz" mükafatı təsis olunub.

Kitabları

1. Sevgi nəğməsi

2. Üç oğul atası

3. Araz axır

4. Mən səni taparam

5. Anamdan yadigar nəğmələr

6. Ömür karvanı

7. İllərdən bəri

8. Qanadlı qayalar

9. Atamın kitabı

10. Həyatın və sözün rəngləri

Tərcümələri

(ruscadan)

1. S. V. Mixalkov. Foma

2. G. Ağacanyan. Narahat ürək

3. M. Svetlov. Şeirlər

4. N. A. Nekrasov. Rus qadınları

5. Ocaq başında (dünya şairlərinin şeirləri)

Mükafatları

- "Azərbaycan SSR əməkdar incəsənət xadimi" fəxri adı

- "Azərbaycan SSR əməkdar mədəniyyət işçisi" fəxri adı

- "Azərbaycan Respublikasının əməkdar təbiəti mühafizə işçisi" fəxri adı

- Azərbaycan SSR Dövlət mükafatı

- Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin fəxri fərmanı

- "İstiqlal" ordeni

- Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdü

Məmməd Araz 2004-cü ilin 1 dekabrında Bakıda vəfat edib və ölümündən sonra Fəxri Xiyabanda dəfn olunub.

Məmməd Arazın adının əbədiləşdirilməsi ilə bağlı Azərbaycan Respublikası Prezidenti iki dəfə Sərəncam imzalayıb. Bakının "Gənclik" metro stansiyası yaxınlığında, Atatürk prospekti ilə kəsişən Teymur Əliyev küçəsi bundan sonra Məmməd Arazın adını daşıyır.

27 sentyabr 2013-cü ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev Məmməd Arazın 80 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında Sərəncam imzalanıb. 2013-cü ildə Azərbaycan televiziyasında istehsal edilən “Araz şairi” adlı qısametrajlı sənədli televiziya filmi həsr olunub.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.12.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Mədəniyyət Nazirliyi sağdan və soldan tənqid edilməyinə rəğmən, mədəniyyətimizin təbliği və inkişafı yolunda dayanmadan çalışır, nazirlik əməkdaşları öz üzərilərinə düşən missiyanı bacardıqca yerinə yetirirlər. Bu gün kollektiv nazir müavini, görkəmli pianoçu, Xalq artisti Murad Hüseynovun doğum gününü qeyd edir.

Murad Hüseynov 1 dekabr 1973-cü ildə Bakıda anadan olub. O, yaradıcılıq fəaliyyətinə Bülbül adına Orta Xüsusi Musiqi Məktəbində başlayıb. 1991–1996-cı illərdə Bakı Musiqi Akademiyasında təhsil alaraq buranı fərqlənmə diplomu ilə bitirib və 1996–1999-cu illərdə bu Bakı Musiqi Akademiyası aspirantı (professor F. Bədəlbəylinin sinfi) olub.

Murad Hüseynov Fransa hökuməti tərəfindən təqaüdə layiq görülərək 2000–2002-ci illərdə A. Korto adına Paris Ali Musiqi Akademiyasının Liseyində, 2004–2006-cı illərdə isə P. Çaykovski adına Moskva Dövlət Konservatoriyasında peşəkar musiqi təhsilini davam etdirib.

Murad Hüseynov beynəlxalq piano müsabiqələri laureatı (Fransa, 1998) və mükafatçısıdır (Tbilisi, Gürcüstan, 1997). O, Limojda keçirilən 3-cü Fransis Pulenk beynəlxalq piano müsabiqəsinin qalibidir (Fransa, 2002). O həmçinin fransız bəstəkarlarının əsərlərini ən yaxşı ifa etdiyinə görə 3 xüsusi mükafat da qazanıb.

Pianoçu dünyanın müxtəlif ölkələrində (Fransa, İngiltərə, ABŞ, İtaliya, İspaniya, Türkiyə, Yaponiya, Rusiya, Almaniya, Macarıstan, Gürcüstan, Malta, Əfqanıstan və s.) Azərbaycanın ifaçılıq mədəniyyətini təmsil edib. O, bir çox klassik musiqi festivallarında iştirak edib: Bax Musiqi Festivalı (İstanbul), Piano Festivalı (İstanbul), Fortepiano Festivalı (İstanbul), Fortepiano Festivalı (Hiroşima), Musiqili Kreml (Moskva) və s.

Mükafatları

- Azərbaycan

1. "Azərbaycan Respublikasının əməkdar artisti" fəxri adı

2. "Azərbaycan Respublikasının xalq artisti" fəxri adı

3. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin mükafatı

- Digər dövlətlər

1. Fransa Senatının medalı

2. "İncəsənət və Ədəbiyyat" ordeni (Fransa)

3. "Ləyaqət" ordeninin cəngavərlik xaçı (Macarıstan).

Murad Hüseynov Beynəlxalq Muğam Mərkəzinə rəhbərlik edərkən mərkəzdəki tədbirlərin keyfiyyətcə yeni, daha yüksək mərhələyə yüksəlməsinə nail olmuşdu. Nazir müavini kimi də o, öz işinin öhtəsindən layiqincə gəlməkdədir. Sizi təbrik edirik, Murad müəllim!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.12.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bizim görkəmli musiqişünaslarımız az deyil. Onlar nəzəriyyə yazır, dərslik ərsəyə gətirir, musiqimizin inkişafına töhfələr verirlər. Onlardan biri də Abbasqulu Nəcəfzadədir. Əslən Xızı rayonundandır. O rayondan ki, musiqimizə Zeynəb Xanlarova, Nisə Qasımova, Məmmədbağır Bağırzadə kimi görkəmli sənətçilər bəxş edibdir.

Abbasqulu Nəcəfzadə 1 dekabr 1957-ci ildə Şamaxıda Astraxanovka kəndində (indiki Qızmeydan) anadan olub. Qızmeydan kəndinin adı yaşayış məntəqəsi kimi "Kitabi-Dədə Qorqud" dastanında çəkilib. Bir zamanlar bu kənd Xızının inzibati ərazisinə daxil edilmiş, sonralar Şamaxı rayonuna verilib. Abbasqulu Nəcəfzadə əslən Xızının Gəmşər mahalına aid edilən Xirək kəndindəndir.

 Azərbaycanın bir sıra ərazilərində - Gəncə (Bərdənin yaylağı olub), İsmayıllı (qala və eyniadlı müdafiə səddi) Xirək adlı toponimlər mövcuddur. "Azərbaycan nəfəs alətləri (orqanoloji-tarixi tədqiqat)" adlı dissertasiya işini müvəffəqiyyətlə müdafiə edərək Azərbaycan Respubliaksının Prezidenti yanında Ali Attestasiya Komissiyasının 29 may 2007-ci il tarixli (protokol № 19 -k) qərarı ilə sənətşünaslıq namizədi (sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru) alimlik dərəcəsi təsdiq edilib.

 Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Ali Attestasiya Komissiyasının 30 noyabr 2010-cu il tarixli (protokol № 36 — k) qərarı ilə "Musiqi sənəti" ixtisası üzrə dosent elmi adı verilib. "İdiofonlu çalğı alətlərinin Azərbaycan örnəkləri, mənşəyi və yeni təsnifatı" adlı elmlər doktoru dərəcəsi almaq üçün müdafiə işini tamamlayıb. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Ali Attestasiya Komissiyasının 7 mart 2014-cü il tarixli (protokol № 04 — R) qərarı ilə sənətşünaslıq üzrə elmlər doktoru elmi dərəcəsi verilib.

 Azərbaycan Respubliaksının Prezidenti yanında Ali Attestasiya Komissiyasının 12 iyul 2017-ci il tarixli (protokol № 14 — R) qərarı ilə "Milli musiqinin tarixi və nəzəriyyəsi" kafedrası üzrə professor elmi adı verilib. 1976-cı ildən etibarən günümüzə qədər əmək fəaliyyətini bir musiqiçi kimi fasiləsiz olaraq davam etdirib, ifaçı, müəllim, həm də müxtəlif ansamblların rəhbəri və ifaçısıdır.

 1976–1978-ci illərdə Bakı şəhəri H.Sarabski adına Mədəniyyət Evində "Xalq üçlüyü"ndə kamança ifaçısı, 1978–1983-cü illərdə Azərbaycan İnşaat Mühəndisləri İnstitutunun xalq çalğı alətləri ansamblının rəhbəridir. 1979–2009-cu illərdə Sumqayıt Musiqi Texnikumunda kamança və dirijorluq ixtisasları üzrə pedaqoqdur.

Mütəxəssis olduğu fənnlər

- Musiqi təhsili və tədrisi.

- Kamança aləti üzrə təlim və tədris (ixtisas-muğam, ixtisas-not).

- Xalq çalğı alətləri üçün əsərlərin orkestrləşdirilməsi.

- Pedaqoji təcrübə.

- Azərbaycan xalq musiqisi.

- Xalq yaradıcılığı (folklorşünaslıq).

- İfaçılıq sənətinin tarixi.

- Musiqi alətşünaslığı (alətçilik).

Kitablar və tədris proqramları

1. Nizami Rəmzi "Mahnılar və qəzəllər"

2. Azərbaycan çalğı alətlərinin izahlı lüğəti (I nəşr)

3. Azərbaycan çalğı alətlərinin izahlı lüğəti. (Yenidən işlənmiş II nəşr)

4. Çalğı alətlərimiz. (kitabça)

5. Balabançı Həsən dayının gülməcələri.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.12.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Şeir saatı rubrikasında bu gün növbə Sərdar Aminindir.

ZƏMİ ƏFSANƏSİ

Əlinin tərsində tər,
Ovcunda sərasər
Un gəzdirər Güləsər.

İşdən gecələr çıxar,
yuxunun kəm çağında,
sübhün nabələd vaxtı
günün mübhəm çağında.

Özündən əvvəl çatar
evə unlu xəyalı.
Çörək sexində qalar
boz, dama-dama şalı

Bakı; qara buruqlar,
Bir tərəfdə Ağ şəhər,
Bir yanda neft qoxusu,
Bir tərəfdə Güləsər…
Səhərin ilk addımın
gecədən çölə qoyar.
Şəhərin ac itləri,
ətəklərindən doyar.

Xəyalının ardınca
evə çatar Güləsər,
işığı da yandırmaz
elə yatar Güləsər.

Özü yatar, əlləri
saçın hörər qızının.
Bir azdan oyananda
üzü gülər qızının.

Hörüyü anasının
bu səhər də əlindən
hədiyyə kimi alar,
vərdişkərdə əlindən.

Xəmirli biləyindən
öpüb məktəbə gedən
qızıyçün ovucları
yuxulu dua edər.

Gecə çörək bişirər,
çörək qoxar nəfəsi,
gündüz yatar Güləsər.
Əhmədli qəsəbəsi,
çörəyindən dadanda
yuxu görər – yuxusu
bir zəmi əfsanəsi.

Qayıdan durna səsi:

Qorxma, mən səninləyəm.
Həm də burda, yel atım.
Sən çap, yarımçıq qalsın
üç misralıq bayatım...

Bibimin bişirdiyi
şirin ləzgi qoğalı,
gecəmin ay işığı,
əlimin portağalı.

Sən od-alov qızısan,
bir əlcə ürəyində,
o sərçə ürəyində
pulemyotların səsi...
Saçlarını oynadır
fərarilik nəğməsi.

Sən böyük sevinclərin,
ən böyük sevinclərin,
gülüşlərin qəmzəsi.
Qayıdan durna səsi.
Şəlaləsən, şəlalə –
Tanrıdan yerə axan...
Bitməyən su sərgisi…

Sən baxan qara daşlar
çırpınar, leylək olar.
Sən baxmasan, leyləklər
bir topa lələk olar.

Əlini gözünə qoy,
gözünü dik səmaya,
sən ki müqəddəslərin
saman qoxan ağımtıl
kətan çantalarından,
nar qoxan heybələrdən
doğulmusan dünyaya.

Mən də səni süzürəm,
yaşadığın adanı.
Bu tənhalıq, sakitlik,
Məst eləyir adamı.

Hər gün susub baxıram,
Səmadakı rənglərə
Yerini göstərməkçün
atdığın fişənglərə.

Sən canın, elə baxma,
pislik gəlmir əlimdən.
Tənha adan gözəldi
mənim miskin gəmimdən.

Sənə əlim toxunsa,
günəş çıxar bir anlıq.
İtər uçan fişənglər,
bitər atəşfəşanlıq.

Nə olar, əl yelləmə,
qaranlığında qalaq.
Portağalsan əlimdə,
sıxsam, günəş doğacaq.

33 YAŞIN ŞEİRİ

Anamın sancısı kəsəndə dünya
Qara bürünübmüş barama kimi.
Hər il ad günümdən söhbət düşəndə
Deyir, qar yağmışdı burama kimi.

Qaldığım o köhnə binanın bir gün
Cəng atmış tinindən burulacağam.
İş işdən keçəcək həmin döngədə,
Yəqin ki, ağzımdan vurulacağam.

Peşəkar qatilim bir an düşünüb,
İkinci gülləni sinəmə vurar.
Çox uzağa getməz ağzımın qanı,
Qıvrılıb ilantək yanımda durar.

Meyitim çarmıxtək çarpazlananda
Əsrə təslim olar cığal günorta.
Ağzımdan, sinəmdən şırıldayar qan,
Qarışar torpaqda venoz... aorta...

Qürbət sularıtək axıb gedəcək
Süzüləcək qanım çal birçəyimdən,
Hansısa brendin bir hərf kəm gələn
adı həkk olunmuş ağ köynəyimdən.

Qarşı göydələnin pəncərəsində
Günəş bərq vuracaq o saatlarda.
Ətirli uşaqlar böyür-başıma
Gələcək bahalı “samakat”larda.

Şubasın çiyninə salan gəlinlər
Enəcək dəbdəbə qoxan həyətə.
Orta həyacanla biraz uzaqdan
Baxacaq səmaya baxan meyitə.

Gəzərkən gözlərim göylərdə son kəs
Qarlı bacalara qonmağa gedən
ayağı qırmızı bir cüt göyərçin
sıyrılıb keçəcək üzərimizdən.

"QIŞ KƏPƏNƏKLƏRİ"

Cibində mandarin qabığı gəzdirən
duz qoxulu
sarı qız,
gəl, günəşim ol.

Ürəyində nəsə var,
ya da çantanda.
yoxsa məni görəndə
çiynindən sürüşüb
dirsəyində bənd olmazdı.

Arxamca qaç,
bir tin tapaq, nəm qoxan,
silah kimi gəzdirdiyin
çətiri aç!
Gəl, evim ol.

Pəncərəmiz olsun çirkli divardakı “A4”lər
Elanlarda “çörək var və qril var”.
Heç nə lazım deyil başqa.
Döngələrdə zibil var.
Özüylə danışıb Allaha and içən bu qoca
babamız olsun,
Elandan baxan leykoz uşaq
balamız olsun.

Nəsə olmalıdır,
heç vaxt eşitmədiyimiz bir səs gəlməlidir hardansa.
Yanımda ol, sarı qız.

Sarı işığın düşsün
boz çətirə gecələr.
Bitməyəcək onsuz da
soyuq tire gecələr.

İlğım tənhalığı var
insanların qaynaşdığı küçələrdə.
Bu insanlar kimlərinsə ilğımıdır.
Şəklə bax, nəsə demək istəyir
balamızın çöhrəsi:
insanlar bir-birinə nəzirədir,
ulduzlar da onların kölgəsi.

Sarı qız,
bir qızım var,
bir az sənə oxşayır,
bir az da anasına.
Mən qızımçün bir az gec darıxıram,
Amma batıq yanaqları düşəndə xatirimə,
heç kəsdə ağrımayan yerlərim sızıldayır.

Hamiləlik testində
nazik qoşa xətt kimi
uzanaq çətir altda,
Susaq xəcalət kimi.

Sevmədən evləndik,
inanmadan namaz qıldıq, sarı qız.
Hər şeyin yaxşı olacağını düşündük,
bütün ölənlər kimi.

Gözəllik gözdən yoluxur...
Bir adi sözdən yoluxur,
uşaqlar bizdən yoluxur,
qovur kəpənəklərini.

İndi yaz gələcək...
babamız öləcək.
Sən də çətirini bağla, sarı qız.
Aç-bağla, aç-bağla, aç-bağla...
Uç bu nəzirə dünyadan.

GÖBƏLƏKLİ KÖTÜK

Günəş batır uzaqlarda.
Milyon səbəblə zillənmişəm göbələkli bir kötüyə...
Biri bir qəpiyə dəyməyən səbəblər...
Dümağ bəziləri, bəziləri süd rəngi.
İlahi... bu göbələklər...
görən...

Deyirsən, darıxıram, gəl.
Axı göbələkli kötüyə baxıram mən.
Üstəlik, günəş batır. Anlayırsan?
Üstəlik, milyon səbəb var içimdə.
Biri bir qəpiyə dəyməyən.

Deyirsən, qızımızın qızdırması var yenə.
Ara vermir, hey danışır, əldən düşür...
Tez gəl.

Başa düşürəm, əzizim,
bircə balamız var, o da od içində, yanır!
Ancaq məni də başa düş, nolar?
Axı mən göbələkli bir kötüyə baxıram.
Üstəlik, günəş batır...

Ana, bir vaxtlar
bulaq kimi qaynayan
(Ağlama, nolar)
o evimizdə indi tənha qalmısan.
Darıxırsan,
bir saniyə sussam, telefonun bu tayında,
o tayda səsin titrəyəcək,
bir az da sussam...
Üzün büzüşüb yumağa dönəcək.
Başa düşürəm,
bir vaxtlar uşaq səsindən durmaq olmurdu o evdə...
İndi tənhasan, üstəlik, günəş batır orda da.
Başa düşürəm, anam...
Nə olar, sən də oğlunu anla
Mən göbələkli bir kötüyə baxıram.
Günəş batır uzaqlarda...
Birazdan kölgəm düşəcək göbələkli kötüyə.

BAX, AMELİ...
(İkincilərə...)

Bax, Ameli, yenə dovşan çıxacaq
Bu uzunbığ sehrbazın əlindən.
Sən verməsən o qırmızı dəsmalı,
heçnə gəlməz yaramazın əlindən,

Yenə sabah o filləri döyəcək,
Qamçı onun, yarıtmaz zor onundu.
Xortumların dik tutar səni görcək,
Mən bilirəm, fillər sənin dostundu.

Salınarsan tənin boyda çənbərə,
Tən ortadan... bu şəlalə qamətin.
Sağ tərəfdə ayaqların tərpənər,
Sol tərəfdə gülümsəyər sifətin.

İzlərimi tapdayan ayaqlarım
Qopsun, getsin, gəzsin ayaqlarınla.
Qoy uzanım bu qabırğa çənbərə,
Alma yeyim gülümsəyən yarınla.

Hamı səni ikincitək alqışlar,
Bilməzlər ki, yeganə canbaz sənsən.
Heç kim belə gözəl yarı bölünməz,
Bax, Ameli, əsl sehrbaz sənsən.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.12.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Hekayə saatında tanınmış dramaturq, yazıçı, publicist, teatr xadimi Ağalar İdrisoğlunun “Canavarlar” adlı hekayəsini diqqətinizə çatdırır.

Həmin il bu mahala qış çox sərt gəlmişdi. On gün idi ki, qar-çovğun ara vermir, külək ağacları elə bil ki, yerindən çıxarmaq üçün onlarla “güləşirdi”. Küləyin bu gücünə tab gətirməyən yaşlı, kökləri çürüməkdə və üzdə olan ağaclar gurultu ilə yerə dəyirdilər.

Bu qardan, tufandan vəhşi heyvanlar da çox qorxuya düşmüşdülər. Həmişə bir-birini görəndə didib-parçalamaq istəyən vəhşi heyvanlar, indi instinktlə bir yerə yığışıb, mehribanlaşıb, bir-birini qorumaqla bu tufana, qasırğaya, lopa-lopa yağan qara, buz parçalarına güclə də olsa sinə gərərək, ölüm-dirim uğrunda döyüşürdülər…

Amma bir canavar sürüsü başqa heyvanlara qarışmayaraq, özləri qarlı, şaxtalı meşədə yemək axtarmaq, acından ölməmək üçün on gün idi ki, ov axtarırdılar, amma heç nə tapa bilmirdilər… Başqa heyvanlara hücum edib, onlardan ən zəiflərini  özlərinə ov etmək istəsələr də indi heç nə tapa bilmirdilər…

Çünki havanın belə sərt olmasından bütün heyvanlar, ayılar, şirlər, çaqqallar, tülkülər, hətta ən zəif heyvanlar, quşlar belə instinktlə  biri-birinin ətrafına sığınmışdılar. Belə ki, onlar instiktnən başa düşürdülər  təbiətin bu şıltaqlığına yalnız birikdə qalib gələ bilərlər. Ona görə də bu heyvanlar ayıların yaşadığı böyük bir mağaraya sığınmışdılar. Əlbəttə, həmin canavar sürüsünün bundan xəbəri yox idi. Əgər xəbərləri olsaydı bəlkə onlar da həmin heyvanların yanına “təşrif”buyurardılar. Beləliklə, meşədə heç bir canlıdan ins-cins olmadığınadan həmin canavar sürüsü özlərinə ov tapa bilmirdilər. Heç bir qarğa, saxsağan, tısbağa da gözə dəymirdi…

… Artıq bu canavar sürüsünün aclıqdan öləcəyini görən bir canavar özünə belə qərar verdi ki, sürüdən ayrılıb, bir kəndə, insanlar yaşayan yerə getsin. Həm də bu sürü ilə onu daha heç nə bağlamırdı. Çünki iki gün bundan qabaq onlar yol gedən vaxtı həmin canavarın dişisi qayadan dərəyə uçmuşdu. Erkək canavar onu xilas eləyə bilməmişdi. Həmin canavar sürüsü də ona köməklik eləməmişdi. Buna görə özünü qınayırdı ki, uzun illər bu sürüyə arxa-dayaq olmuşdu. Onları həm insanlardan, həm də vəhşi heyvanlardan qorumuşdu. Amma iki gün bundan qabaq onun dişisi qayadan dərəyə düşəndə, heç bir canavar ona kömək edib, qayadan dərəyə düşüb, onun dişisinin sağ qalıb-qalmadığını öyrənmək istəməmişdi. Məhz buna görə də onda artıq bu sürüyə qarşı nifrət yaranmışdı. O özü dərəyə düşmək istəyəndə də onu qoymamışdılar və məcbur eləmişdilər ki, onlarla birlikdə ov axtarmağa getsin. Axı sürüdə olan canavarların çoxu məhz ona, onun qoçaqlığına  güvənirdi... Bütün bunları beynindən keçirən və bu canavar sürüsünə artıq nifrət eləyən erkək canavar, o biri canavarlardan bir qədər arxada qalıb, onlar gözdən itəndən sonra, böyük bir ümidlə son gücünü toplayıb, başqa bir səmtə getdi.

Beş-altı kilometr  bu  ümidlə, inamla yol gedəndən sonra bir işıq gördü. Meşənin kənarında olan həmin işığa doğru getmək qərarına gəldi. Belə də etdi və son gücünü  torlayıb, qarda sürünə-sürünə həmin işıq gələn yerə çatdı. Artıq gecənin yarısı idi. Evdən səs-səmir gəlmirdi. Deməli, evdəkilər yatmışdılar. Bir az kənarda isə başqa evlər görünürdü. Amma həmin evlərə tərəf getməyə canavarda hey qalmamışdı... Canavar həyətin ağac budaqlarından hörülmüş hasarının yanında dayanıb ucadan ulamağa başladı. Artıq heydən düşdüyünə görə səsi elə də ucadan çıxmırdı. Canavar bir neçə dəfə ulayandan sonra, bu vaxt  evdən əlində beşaçılan tüfəng bir kişi çıxdı. Əlindəki fanarı hasarın yanındakı qaraltıya tuşladı. Gördü ki, canavardır. O, ömrü boyu burada yaşadığından və heyvanların da dilini bildiyindən başa düşdü ki, bu canavar bura ziyan verməyə gəlməyib. Yəqin sürüsündən ayrı düşüb və acdır. Ondan kömək istəyir.

Canavar isə elə başa düşdü ki, əlində silah olan adan onu öldürəcək, ona görə də həmin adama yalvarmağa başladı.

-Ey insan! Sizə yalvarıram. Məni öldürməyin. Mən bura sizin mal-qaranı oğurlamağa, sizə ziyan verməyə  gəlməmişəm. Məni bura gəlməyə aclıq məcbur eləyib. On gündən çoxdur ki, acam. Mənə  nə isə verin yeyim, acından ölməyim.

Kişi canavarın həqiqətən də ac olduğunu başa düşdü və evə girib, bir parça ət götürüb, yenidən bayıra çıxdı və canavara sarı atdı. Canavar cəld  qarın üstünə düşən ətə yaxınlaşıb, onu acgözlüklə yeməyə başladı. Əti yeyəndən sonra bir qədər də kişiyə yaxın gəlib, qarın üstündə uzandı.

-Sağ ol ey insan. Sən məni ölümdən qurtardın. Bundan sonra mən sənə qul kimi, sənin sadiq itin kimi qulluq eləməyə hazıram.

-Siz canavarlara etibar yoxdur.

-Düzdür. İnsanlar bizim haqqımızda belə deyir. Əslində belə deyil.

-Mən əlli ildir ki, lap uşaqlıqdan bu meşənin kənarında yaşayıram. Bu vaxta qədər siz canavarların bizə necə ziyanlar vurduğunu çox görmüşəm. Ulularımız da deyib ki, “canavarla dostluq eləyənin silahı yanında olmalıdır”.

-Onu düz deyirsiniz. Biz canavarlar sizlərə çox ziyanlar vurmuşuq. Ona görə etibarımızı itirmişik. Amma mən söz verirəm ki, onlar kimi olmaram. Sizin etibarınızı qazanaram.

Bu vaxt kişi eyvanın üstündəki dəmir məftillərlə toxuduğu qəfəsi götürüb, həyətə düşdü. Hasara yaxınlaşdı və  cəld hərəkətlə canavar olan yerə atdı. Canavar  dəmir qəfəsin ortasında qaldı. O qəfəsdən çıxmağa da heç bir hərəkət eləmədi.

-Qoy siz deyən kimi olsun. Məni elə bu qəfəsin içərisində saxlayın. Əgər sizin etibarınızı qazansam çıxararsız. Amma söz verirəm ki, sizə sadiq itlərinzdən daha yaxşı xidmət eləyəcəm.

-Təki sən deyən kimi olsun. Yaşayarıq, görərik, -deyə kişi cavab  verdi. O, həmin dəmir qəfəsi sürüyüb, kürsülü  evin altına atdı ki, canavar səhərə kimi qarın altında qalıb donmasın.

Sübh tezdən kişi yuxudan durandan sonra həyətə düşüb, evin altında dəmir qəfəsin içində olan canavara baxdı. Canavar soyuqdan donub öləmişdi. Büzüşüb yatmışdı.

-Deyəsən soyuqdan donubsan?

-Hə. Donmuşam. Amma ac olmadığıma görə bir təhər soyuğa dözmüşəm. Bilirəm siz mənə inanmırsız. Amma möhlət verin  əməllərimlə özümü doğruldum.

-Lap yaxşı. İndi səni istlər olan isti tövləyə aparacam. Amma onlarla bir yerdə saxlamayacam. Elə dəmir qəfəsdə qalacaqsan. Yoxsa onlar səni parça-parça eləyərlər.

-Necə istəyirsiniz, elə də olsun.

Kişi dəmir qəfəsi canavarın üstündən götürdü. Amma itlər üçün həmişə hazır saxladığı bir dəmir boyunduruğu canavarın boynuna bağladı və həmin boyunduruğa da bir zəngir bağlayıb, dəmir qəfəsi bir əlində, canavarın ipi də o biri əlində isti tövləyə, itlər üçün olan dama  gətirdi. Bunu görən itlər hürməyə, haray-həşir salmağa başladılar.

-Haray-həşir salmayın!  Bu canavar bundan sonra burada, sizin yanınızda, sizin damınızda, amma qəfəsdə qalacaq. Əgər ona hansı biriniz toxunsanız, hamınızı güllələyərəm!

İtlər ev yisəsinin dediyi sözü eləyən, cod adam olduğunu bildiklərindən və ondan qorxduqlarından  susdular.

Beləliklə, canavar bir müddət həmin qəfəsin içində, itlərin damında  qaldı. Kişi hər gün itlərə verdiyi yaldan bir az da artığını camavara  verirdi ki, özünə gəlsin. Canavar da bu yalı həvəslə yeyirdi.

Artıq kiçik çillə qurtarmışdı.  Qarlar da ərimişdi. Yalnız dağların ətəklərində  gün düşməyən yerlərində və başında qar qalmışdı. Az bir vaxtdan sonra havalar da isinməyə başladı.

İtlər həyətdə gəzir və yeri gələndə həmin kişinin qoyun sürüsü və mal-qarası ilə birlikdə meşəyə gedirdilər. Amma canavar hələ də  itlərin damında  qəfəsdə  qalırdı. Hərdən kişinin ən çox sevdiyi qancıq iti, kənardan durub, bu canavara baxırdı. Canavar,  həyətdəki itlərdən daha böyük və yaraşıqlı idi. Hətta alnında ağ bir qaşqa vardı. Ev yiyəsi də canavarın alnında ağ olduğuna görə, ona  Alabaş adı qoymuşdu.

Kişi qancıq itin kürsəyə gəldiyini başa düşüb, onu canavarla cütləşdirmək istəyirdi. Amma canavar heç cürə cancıq itə yaxın getmək istəmirdi. Bu, kişini çox qeyzləndirirdi. Axırda dözməyib canavara dedi:

-Sən niyə bu itə yaxın getmək istəmirsən?

-Biz meşədə yemək axtaran vaxtı mənim cütüm olan dişi canavar qayandan dərəyə düşüb öldü. Siz bilirsiniz ki, biz erkək canavarların dişisi öləndən sonra o heç bir dişi canavarla cütləşmir. Hətta bir dişi canavarın doğduğu dişi və erkək canavarlar da bir-birilə cütləşmirlər.

-Onu bilirəm. Axı bu canavar deyil, itdi.

-İtlər üçün bunun fərqi yoxdur. Amma biz canavarlar heç vaxt belə şey eləmirik.

-Mən istəyirəm ki, sən bu qancıqla cütləşəsən. Onda onun doğduğu küçüklər də sənin kimi güclü, yaraşıqlı olacaq.

-İstəyirsiniz məni vurub öldürün. Amma mən sizin bu istəyi, arzunu  eləməyəcəm... Eləyə bilməyəcəm…

Kişi daha heç nə demədi. Bir gündən sonra gördü ki, həmin qancıq it, öz həyətlərində olan iki erkək itlə yox, qonşunun erkək iti ilə cütləşib. Bu, ona pis təsir etsə də üzə vurmadı…

… Adı Alabaş qoyulan canavar az bir vaxtda ev yiyəsinin də, onun uşaqlarının da etibarını qazandı. Kişi zənciri açıb, onu çölə buraxdı. İtlər də kişinin qorxusundan ona dəyib-dolaşmırdılar. Amma qancıq it, daha ona yaxınlaşmırdı.  Həmişə ona nifrətlə baxırdı. Hər dəfə də ona hürürdü ki, ev yiyəsi canavara inamını itirsin və onu burdan qovsun. Alabaş da həmin qancıq itə heç fikir vermirdi. Kişinin meşəyə gedən mal-qoyun sürüsünü itlərlə birlikdə qoruyurdu.

Bir dəfə yenə meşəyə gedəndə qonşunun erkək iti də gəlib ora çıxdı. Həmin it neyçünsə birdən-birə  Alabaşın üstünə cumdu. Əvvəlcə  Alabaş ona fikir vermək istəmədi. Qonşunun iti Alabaşın ondan qorxduğunu hiss edib, onun üstünə cumdu. Alabaş qonşu itinin  onu parçalayacağını başa düşüb, cəld onun qulağından tutdu və möhkəm sıxmağa başladı. Alabaşın dişləri qonşu itinin qulağını bıçaq kimi kəsdi. Qonşu itinin bir qulağı canavarın dişlərinin arasında qaldı. Qonşu iti fəryad qopararaq zingildəməyə başladı. Kişi cəld onlara yaxınlaşıb, Alabaşı vurmağa başladı. Amma özü də görürdü ki, günah  Alabaşda yox, qonşunun itindədir. Alabaş qonşunun itindən uzaqlaşdı. Qonşunun iti qulağından qan axa-axa, tayqulaq və fəryadla zingildəyə-zingildəyə tez oradan qaçdı. Yəqin fikirləşirdi ki, Alabaş onun o biri qulağını da qoparacaq. Bu, kişiyə çox pis təsir elədiyinə görə yenə də əlindəki çomaqla canavarı vurdu və əsəbi dedi:

- Bax,  görürsən? Siz canavarları əhilləşdirmək mümkün deyil. Deyirlər sizi heç sirkdə də əhilləşdirə bilmirlər. Bu hərəkətinə görə də mən səni cəzalandıracam!

Kişi axşam qoyun  sürüsü və mal-qara ilə meşədən qayıdandan sonra canavarı yenə həmin dəmir qəfəsə saldı. Dəmir qəfəsi həyətdəki böyük  ağacının altına qoydu. Qonşunun iti  isə  qorxusundan bir neçə gün heç öz həyətlərinə də getmədi. Qulağının ağrısından zingildəyə-zingildəyə küçələrdə veyil-veyil gəzdi.

Səhəri günü kişi özü mal-qoyun sürüsü ilə, uşaqları və itləri də ona  köməklik etməklə meşəyə getdilər. Hətta kişi acığından  Alabaşa yal da qoymamışdı. Onu aclıqla imtahana çəkirdi. Bu yolla da ona zülüm verirdi…

Artıq günortaya yaxınlaşırdı. Aclıq canavara təsir eləyirdi. Çünki axşamdan ac idi. Bu vaxt kişinin xanımı əlində bir padnos yemək evdən çıxıb, qonşunun hasarına yaxınlaşıb, bir fit işarəsi  verdi. Evin iyəsi, cavan kişi eyvana  çıxdı. Qonşu qadını görüb, tez eyvandan düşüb, onlarla aralarında olan  həyət qapısını açdı.

-Getdilər,- deyə qonşu kişi soruşdu.

-Hə. Getdilər. Uşaqları da məcbur elədim ki, onunla getsinlər.

-Nə yaxşı,-deyə kişi yemək padnosunu qadından aldı və qadın da onun qoluna girib, qonşunun evinə girdilər.

Bunu görən canavar çaşıb qaldı. Başa düşdü ki, bu qadınla kişinin arasında uzun müddətdi ki, bir sevgi macərası var. Əvvəl fikirləşdi ki, dəmir qəfəsi sındırıb, hasardan atılıb, evə girib onların hər ikisin parçalasın. Amma səbrini basıb bir qədər gölzədi.

… Bir müddət keçəndən sonra onlar pörtmüş bir vəziyyətdə evdən eyvana çıxdılar… Qonşu kişi qadını qucaqlamışdı və qadın da balaca quş anasına sığınan kimi  ona sığınmışdı və başını sinəsinə qoymuşdu.

Bundan qeyzlənən canavar möhkəm uladı və qeyzlə qəbəsi sındırmaq istədi ki, oradan çıxıb, onları parçalasın. Canavar qeyzlə qəfəsi qonşunun hasarına sarı sürüyüdü. Qonşu yekəpər kişi və qadın bundan möhkəm qorxdular. Kişi cəld evə girib, tüfəngi götürdü və bayıra çıxdı. Canavar başa düşdü ki, qonşu  kişi onu vurub öldürəcək. Tez sakitləşdi. Yenidən qəfəsi əvvəlki yerinə tərəf sürüdü. Qadın qorxu ilə qonşunun həyətindən çıxıb, tez öz evlərinə qaçdı. Və bütün günü daha evdən çıxmadı…

Axşam kişi evə gələndə, arvadının çox əsəbi olduğunu gördü.

-Nə olub? Niyə rəngin-rufun ağarıb?

-Sənin bu vəhşi  canavarın az qalmışdı ki, məni parçalasın. Axı mən sənə neçə müddətdi ki, deyirəm bu canavarı  itir getsin, sən isə mənə qulaq asmırsan!

-Axı canavarın səninlə nə işi?

-Həyətə düşüb, toyuq-cücəyə dən atmaq istəyirdim, cümdu mənim üstümə. Az qalırdı ki, dəmir qəfəsi sındırıb, məni parça-parça eləsin.

- Axı o səkkiz aydan çoxdur ki, buradadır və  heç vaxt belə hərəkət eləmir. Hətta…

-Sənə əmr eləyirəm, -deyə qadın onun sözünü kəsib daha uca sələ dedi:- Ya elə indi onu vurub öldürməlisən, ya da apar meşəyə burax qoy çıxıb getsin! Bu evdə ya o canavar qalacaq, ya da mən!

Kişinin  arvadı özündən çox cavan idi. Arvadını çox istəyirdi və onun hər əmrini də həmişə yerinə yetirdi. Bu evdə böyüklük də qadının əlində idi. Uşaqlar analarına etiraz etmək istəyəndə qadın onların başına elə çımxırdı ki, hər iki uşaq, qorxularından daha heç nə demədilər.

-Eşidirsən məni,- deyə qadın yenidən ərinin üstünə çımxırdı. O canavar elə indicə bu evdən getməlidi!

Kişi heç nə deməyib, həyətə düşdü. Əsəbi canavara yaxınlaşdı. Canavar artıq hər şeyi başa düşmüşdü. Çünki qadının bayaq dediyi sözləri eşitmişdi.

-Gördün ki, siz canavarları əhilləşdirmək olmur. Deməli, sən neçə müddətdir ki, mənim evimdə yediyin yeməyə də qiymət vermədin. Deyirdin ki, mənə sadiq olacaqsan. Bəs nə oldu?

Canavar kişinin üzünə bax, ona heç nə demədi. Çünki bilirdi ki, əsl həqiqəti ona desə, kişi inanmayacaq. Qadın da məcbur eləyəcək ki, kişi canavarı güllələsin.

-Bağışla. Mən sənə sadiq ola bilmədim,-deyə canavar günahkar kimi başını aşağa dikdi. Yalvarıram. Məni öldürmə. Burax gedim öz canavar sürümüzün yanına.

Kişi dəmir qəfəsi açdı. Canavar oradan çıxdı. Kişiyə və səkkiz aydan çox qaldığı bu həyətə baxdı və meşəyə sarı getdi. Kişi canavarın ardınca baxıb, donub qalmışdı. Bilmirdi düz hərəkət elədi ya yox…

Beləliklə, canavar meşəyə getdi və yenidən sağ qalan bir neçə canavara qoşuldu. Canavarlar onu qəbul elədirlər. Amma özlərinə başçı təyin eləmədilər. Çünki etibarı itirmişdi…

Kişi elədyi hərəkətdən peşiman idi və bir neçə gün gözlədi. Fikirləşdi  ki, boynuna dəmir  xalta taxdığı həmin canavarı  sürüsü qəbul etməyəcək və o  yenidən  geri qayıdacaq. Amma həmin canavardan bir xəbər-ətər olmadı…

Həmin il  yenidən qış sərt gəldi. Canavarlar meşədə heç nə tapa bilmədiyindən artıq kəndlərə hücum eləyirdilər, kəndlilərin mal-qarasına, hətta özlərinə də hücum eləyirdilər və ziyan vururdular. Ona görə də kənd adamları silahlarını hazır saxlayıb, tövlələrin də deşik yerlərini möhkəm suvayırdılar. Gecə səhərə qədər tövlənin yanında öz itlərilə birlikdə keşik çəkirdilər.

Həmin kişinin də qoyun sürüsü, mal-qarası çox idi. Bu ağzıqaralara heç nə verməmək üçün bütün gecəni tövlənin yanında keşik çəkirdi. Onun beş köpək iti vardı. Kişi inanırdı ki, bu itlərin hər biri on canavara dov gələ bilər. Ona görə də tam arxayın idi ki, canavarlar onun sürüsündən heç nə apara bilməzlər…

Fevralın son günləri olduğuna görə kiçik çillə özünü daha yava  göstərirdi. Bütün günü lopa-lopa qar  yağmışdı və gecə də  səngimək bilmirdi. Hava çox soyuq olduğundan kişi nə qədər çox geyinsə də artıq üşüyürdü. Və qorxurdu ki, ayaq barmaqlarını don vursun. Ona görə də sübhə yaxın evə girib, ayaqlarını isitmək istəyirdi. Gecə yuxusuz qalması və otaqda havanın da isti olması, arvadının, uşaqlarının mışıl-mışıl yatması ona da yuxu gətirdi və özündən aslı olmayaraq mürgüləməyə başladı. Bu mürgüləməyin nə qədər davam eləməsini bilmədi və bir də onda eşitdi ki, bayırdan çox dəhşətli səs-küy gəlir. Bir it ucadan hürür, ulayır  və hərdən də onun xırıltısı gəlir. Kişi tez bayıra çıxdı. Artıq hava işıqlanmışdı. İtlərinin ikisinin  qar üstə sərildiyini və həmin qarın qan ləkələrindən qıp-qırmızı olduğunu gördü. Qalan üç itin orada olmadığını  görüb, onların canavarların qorxusundan canlarını götürüb qaçdıqlarına əmin oldu və çox təəssüfləndi…

Qoyun tövləsinin qarşısında isə bir canavar var-qüvvəsilə qapını qoruyur və o biri canavarların tövlənin içərisinə girməsinə imkan vermirdi. On canavar isə onu dövrəyə alıb, didib-parçalamaq istəyirdilər. Hətta böyük bir canavar onun boğazından yapışsa da heç cürə boğa bilmirdi… Və tövlənin qapısından dartıb,   uzaqlaşdırmağa çalışırdı ki, o biri canavarlar tövləyə girsinlər…

Kişi cəld beş açılan tüfənginin tətiyini çəkib, canavarlardan ikisini vurdu. Onlar zingildəyib, yerə yıxıldılar. Bunu görən o biri canavarlar tez qaçmağa başladılar. Bayaqkı canavarı boğmaq istəyən canavar da bunu görüb tez o canavarın boğazını buraxıb, qaçmaq istədi. Bu vaxt kişinin sərras gülləsi ilə yerə sərildi. Kişi bayaq yekə canavarın boğduğu canavara yaxınlaşdı. O ayağa durmaq istəsə də dura bilmirdi və zingildəyirdi. Boynundan axan qan isə ağ qara qarışır və qarın üstündə əcaib-qəraib rəng yaranırdı… Kişinin ona yaxınlaşdığını görən canavar da ona yaxınlaşmaq və elə bil ki, imdad diləmək istəyirdi. Amma yaxınlaşa bilməyib, qarın üstünə sərildi və xırıltı ilə can verməyə başladı.

Kişi ona yaxınlaşanda canavarın boynundakı dəmir xaltanı gördü və birdən heyrətə gəldi. Özündən asılı olmayaraq, diz üstə onun qarşısında çökdü. Başa düşdü ki, bir vaxtlar acından  ölməyə qoymadığı “Alabaş” adlandırdğı bu canavar onun qoyun sürüsünü qoruyub ki, mal-qarasına canavarlar xətər yetirə bilməsinlər…

Canavar artıq son nəfəsini yaşayırdı. Gözlərindən yaş axırdı. Kişi onun qanlı başını yuxarı qaldırıb, bağrına basdı və özündən aslı olmayaraq hönkür-hönkür ağladı. O, indi sevimli itlərinin ölməsindən çox canavarın can verməsinə daha çox  heyifislənirdi…

-Məni bağışla Alabaş. Deməli, sən mənə sadiq olubsan, amma mən bunu bilməmişəm. Arvadımın sözlərinə qulaq asıb, səni buradan uzaqlaşdırmışam…

-Sənin o sevimli qancıq itin, balalarını da götürüb qaçdı. Əgər o da balaları ilə bizə kömək eləsəydi, o biri itləri canavarlar boğa bilməzdi. Sən həmin vaxtı mənə çox qeyflənib, məni qovdun. Amma həmin vaxtı mənim heç bir günahım yox idi. Əsl həqiqəti də sənə deyə bilməzdim. Çünki…Çünki sən mənə yox, sevimli arvadına inanacaqdın. O…o… səni…

Canavar sözlərinin ardını deyə bilmədi və öldü. Onun başı kişinin qolları üstünə düşdü…

… Güllə səsinə gələn qonşular da, kişinin canavarı qucaqladığını, hönkür-hönkür ağladığını görüb, təəccüblə ona baxır və heç nə başa düşə bilmirdilər…

(Sumqayıt şəhəri, 04 -aprel- 16 may 2024-cü il)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.12.2025)

İlhamə Məhəmmədqızı,

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Sumqayıt təmsilçisi

Azərbaycanın igid oğulları arasında elələri var ki, onların həyatı sakit bir kənddə başlasa da, taleləri Vətənlə birgə böyüyür, onunla birgə sınaqlardan keçir. Müşviq Nuruş oğlu Vəliyev də məhz belə ömür yoluna sahib insanlar arasındadır.

1970-ci ildə Qubadlının gözəl təbiəti, mehriban insanlarıyla seçilən Məlikəhmədli kəndində anadan olan Müşviq bəyin uşaqlığı kəndin saf havası, torpağın səmimiyyəti ilə yoğrulub. 1977-ci ildə doğma kənd məktəbinin qapısından içəri daxil olan balaca Müşviq, həyatda ilk addımlarını sadə, amma böyük arzularla atırdı. Orta məktəbi 1988-ci ildə bitirdikdən sonra idmana olan sevgisi onu Bakı Bədən Tərbiyəsi Texnikumuna aparır. Lakin taleyin başqa planları vardı…

Tələbəlik illərinin elə başlanğıcında, cəmi üç ay sonra o, vətən övladı kimi hərbi xidmətə yollanır. Keçmiş SSRİ ərazisində iki il müddətində hərbi xidmətdə olur və güclü, dözümlü, nizam-intizamlı bir gənc kimi yetişir. Lakin onun üçün ən ağır, ən məsuliyyətli sınaqlar hələ qarşıda idi.

1990-cı ildə xidmətini başa vurub Vətənə dönən Müşviq bəy Azərbaycan torpaqlarına göz dikmiş düşmənə qarşı gedən döyüşlərdə iştirak etmək üçün düşünmədən könüllü yazılır. Çünki o bilirdi: Vətən çağıranda susmaq olmaz, geri durmaq olmaz. O, bu yolda Milli Qəhrəman Əliyar Əliyevin batalyonunda xidmət edir, qəhrəman komandirlə çiyin-çiyinə ən çətin döyüşlərə girir. Ağır döyüş yolları, səngərlərin soyuğu, yoldaş itkisi - bütün bunlar onun ömür kitabının qürurla yazılan səhifələridir.

1992-ci ildə Prezident Sərəncamı ilə könüllülər tərxis olunduqda, Müşviq silahını şərəflə yerinə qoyur, lakin Vətən sevgisini heç vaxt. Bundan sonra təhsilini davam etdirərək bədən tərbiyəsi müəllimi ixtisasına yiyələnir. O, gənclərə yalnız idmanı deyil, həm də mərdliyi, intizamı, vətənə bağlı olmağı öyrədir. Müəllimlik onun üçün sadəcə peşə deyil, həyatın davam edən xidmət formasıdır.

Bu gün Müşviq Vəciyev Qarabağ müharibəsi veteranı kimi böyük hörmətə sahibdir. Hazırda isə TƏBİB-in mühafizə xidmətində çalışaraq yenə də xalqına, dövlətinə xidmət edir. O, həyatının hər mərhələsində eyni möhkəm duruşu, eyni təmkin və sədaqəti qoruya bilmiş nadir insanlardandır.

Onun ömrü bir daha sübut edir ki, qəhrəmanlıq yalnız səngərdə deyil, insanın gündəlik əməllərində, ömrünün hər səhifəsində özünü göstərir.

Müşviq kimi oğullar olduğu müddətcə Azərbaycan güclüdür, yenilməzdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.12.2025)