Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Dünyada bir çox mədəniyyəti yaradan türklər, həm də dünyaya mətbəx

mədəniyyətini gətiriblər. Dünyanın harasında yaşadıqlarından asılı olmayaraq,

məskən saldıqları yerlərdə əcdadlarından qalan uruf-adətləri unutmayıblar.

Mədəniyyətləri eyni, musiqiləri oxşar, mətbəxləri də eyni.

 

Sizi bu gün Saxa yakutlarının- şimal türklərinin ləzzətli mətbəxlərinin bir çox türk xalqlarının menyusunda olan, lakin fərqli adla təqdim olunan məzəli bir yeməyini təqdim edirik. Əvvəlcədən qeyd edək ki, təqdim etdiyimiz Salamat desertini şimalda yaşayan türkdilli xalqların əksəriyyəti hazırlayır. Bu yeməyin 40-dan artıq növü məlumdur.

Yakutların bayram süfrələrinin, qonaqlar üçün açdıqları süfrələrinin ən gözəl

təamlarından biri də Salamatdır. Salamat elə bizim analarımızın bişirdiyi quymağa bənzəyir.

 

Bu ləzzətli təamı hazırlamaq üçün:

600 qram kərə yağı ,

100 və ya 120 qram un,

400 millilitr qaynar su

duz zövqə görə götürülür.

Kərə yağını çuğun tavada əridirik və əriyən yağı qarışdıra-qarışdıra, içərisinə

ələnmiş unu yavaş-yavaş tökməyə başlayırıq. Dayanmadan yağ və unu nisbətən

güclü odun üstündə qarışdırırıq. Unun yağda qovrulmuş ətri gəldikdən sonra,

qaynamış suyu asta-asta tavanın içərisinə əlavə edirik. Bundan sonra ocağın istisini azaldırıq.

Kütləni dayanmadan tez-tez qarışdırmaq lazımdır ki, içərisində düyünlər əmələ gəlməsin.

Yenə də tavadakı və ya dərin qazandakı qarışığı qarışdırmaqda davam edirik. Bu proses yeməyin üzünə ərinmiş yağ çıxana qədər davam edir. Yağ yeməyin üstünə çıxdımı, Saxa yakutlarının şah deserti sayılan Salamat hazırdır.

Onun içərisinə zövqə görə şam ağacının qozasının tumlarını, qızardılmış qoyun və ya mal dilinin dilimlərini, eləcə də şüyüd qata bilərsiniz. Bu inqridentlərin hamısını birdən bir Salamatın içərisinə qatmaq olmaz. Onlar ayrı-ayrı

salamatların içərisinə zövqə görə əlavə edilə bilər.

Sonra isə çömçə ilə kasalara və ya piyalələrə əlavə edib, qonaqlarınızı yeməyə dəvət edin. Bu desert süfrəyə isti- isti verilir.

Elə isə, xoşunuza gəldisə, bizim quymağa oxşayan, lakin ondan daha da incə və

ləziz dada malik Salamat desertini hazırlayıb, dadına baxın.

Nuş olsun!

 

P:S. Kərə yağını yağlılığı yüksək olan, südün üzərindən yığılan qaymaq və ya xamayla da əvəz etmək olar.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.12.2025)

 

 

Xalq yazıçısı, akademik Kamal Abdullanın əsərlərindən seçilmiş bir sıra qranula – cövhər sayıla biləcək məqamları “Ədəbiyyat və incəsənət” oxucularına təqdim edir.

 

Kamal Abdulla özü seçilmiş bu cövhərlər barədə yazır: “İllərdən bəri yazdığım müxtəlif şeirlərin, esselərin, pyeslərin, hekayə və romanların, publisistik məqalələrin və elmi əsərlərin, verdiyim intervülərin hər birinin içində yer almış və bu gün də öz məzmunu, tutumu, forması ilə diqqətimi çəkən misralar, cümlələr günlərin bir günü sanki dil açıb mənə dedilər ki, bizim bir-birimizdən zaman və məkanca ayrılığımıza son qoy və bizi bir-birimizin yanında yerləşdir. Sən görəcəksən ki, bu zaman biz tamamilə yeni bir cazibədə zühur etmişik. Onlar qeyri-səlis məntiq dili ilə desək, içində olduqları mətnin qranulaları (ilkin vacib hissəcikləri) idi. Qranula, başqa cür ifadə etsək, cümlədən (mətndən) bütün artıq hissələri siləndən sonra yerdə qalan cövhərdir.”

 

Beləliklə, hər gün Kamal Abdulladan 7 qranula:

 

1.

Mən öz cavanlığımı sizə necə tərif edim?! Bu, bığlı-saqqallı şair oğlanların gözəllər gözəli Monika Belluççiyə vurulduğu vaxt idi. Şair oğlanların dişlərini qıcıyıb Monikanın gizli şəhvət yağan şəkillərinə baxa-baxa çirkli dırnaqları ilə sinələrini cırmaqladığı, öz-özlərini qana qəltan etdikləri vaxt idi. Monika şəkillərdən baxır və gülümsəyirdi…

2.

“ Min bir gecə, min bir gecə,

Bir an kimi gəlib gecə,

Sakit, həzin və gizlicə,

Min bir gecə…”

3.

Söz kollektivə aid olduğu kimi cümlə də fərdə aiddir. Cümlənin konkret müəllifi var - fərd.

4.

Nikolay Berdyayev “mədəniyyət təbiiliyin qandallanması, azadlığın məhdudlaşdırılmasıdır” deyirdi. J.J.Russo mədəniyyəti, ümumiyyətlə, inkar edir, insanları geriyə - təbiətin qoynuna çağırırdı. “Təbiət – Mədəniyyət” qarşıdurması bu gün də hər bir insanın beynində yaşamaqdadır. Hansı tərəfə daha yaxın olmağımız, əsl yerimi zin bu iki qütbün harasında olması yenə də qeyri-səlis məntiq hesabına müəyyənləşdirilə bilər.

5.

Basatın öz ata evindən meşəyə - aslan yatağına geri dönməsi Dastanda insanın Mədəniyyət çərçivəsində qala bilmədiyini və Təbiətə geri qayıdışını simvolizə edir. Mədəniyyətə gəlişin əzablı yolunu göstərir. Dastanın əsl qədimliyi burdadır.

6.

Üzdəki, görünən Dədə Qorqud gizlində qalmış Dədə Qorqudun niqabıdır.

7.

Mal-qara adı ilə bağlı, ağacların, çiçəklərin ədəbi dildə özünü göstərməyən cürbəcür adları ilə bağlı dialektlərin ən gizli, dərin yerin də gizlənmiş sözlərə qədər xeyli incəlikləri aşkar və gizli qürur hissi ilə bilən ədiblər elə güman edirlər ki, yazmağı nə az, nə çox Tanrının özü bunlardan “xahiş” edib. Bu isə belə deyil. Həyatdan gəlmək bu deyil. Ona görə də hardan baxırsansa bax, ədəbiyyatın yolu kitab yoludur.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.12.2025)

 

 

 

 

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı dahi şairimiz Məhəmməd Füzuli barədə yazıların dərcini davam etdirir.

 

 

"İraq" sözü, nədənsə həmişə "fəraq" sözünü mənim yadıma salır. "Fəraq" sözü isə Füzulinin naməlum rəssam tərəfindən çəkilmiş məşhur şəklini gözlərimin qarşısında canlandırır.

Onun kədər dolu gözləri, baxışlarındakı izahedilməz həsrət, intizar böyük nəğməkarın qürbət odu ilə yanmış qəlbindən nələr söyləyir!

Mən Füzulinin bu şəkli ilə onun yaradıcılığı arasında elə üzvi bir yaxınlıq görürəm, elə bir vəhdət duyuram ki, sonralar, yarısı bu şəkildən, yarısı bayağı fantaziyadan yaranmış "yeni" şəkilləri görəndə ölməz şairin uzun illərdən bəri yaddaşımızda həkk olub qalmış nurani obrazının korlanıb şitləşdirildiyi məni daxilən sarsıdır.

Füzuli yaradıcılığı, ancaq məhəbbət fəryadı, könül sızıltısı, kədər, intizar və nakam eşqin həzin iniltisi deyildir. Füzuli yaradıcılığını, yalnız məhəbbət lirikasının ən geniş və yüksək mənada belə fəlsəfi cövhəri kimi qiymətləndirmək də tam olmazdı. Füzuli yaradıcılığı mənim təsəvvürümdə elə bir aləmdir ki, onun sonsuz rəngləri, bu rənglərin ən incə çalarları vardır. Burada insan gözünün görə bildiyi, heç bir bəyana, şərhə sığmayan zənginlik, insan qulağının eşidə bildiyi ahəng, səs, ün, pıçıltı, fəryad fırtınası, çağırış axını, hiss və duyğuların ləngər və təlatümü, insanı təsir qüvvəsinin məngənəsinə alıb uzun müddət əsir edən rayihələr, yalnız daxili görüş, daxili eşidiş, daxili qoxlayış, daxili toxunuşla duyula bilən incəliklər vardır.

Bütün bunlarla bərabər, Füzuli dedikdə onun doyulmaz poeziyasının ürək tellərini titrədən nakam məhəbbət melodiyası yada düşür. Onun həsrəti, fəryadı, intizarı gözlərimizdə, qulaqlarımızda canlanır. Füzuli poeziyası nədənsə hər zaman mənə azəri xalqının qüdrətli dühası ilə yaranmış, cilalanmış, əsrlərin iztirab və sevinclərini, qəhrəmanlıq, əzm və iradəsini, musiqinin ecazkar dili ilə ifadə edən muğamları xatırladır. Gözəl ifada, arif sənətkarlarımızın avazında bütün əzəmət və mənası ilə, bütün təravəti, illərin, əsrlərin hökmünə baş əyməyən gözəlliyi, qocalmazlığı, köhnəlməzliyi ilə yaşayan muğamlarımızı hər dəfə dinlədikcə sənətin təsir və təravət tükənməzliyinə heyran qaldığımız kimi, Füzuli şeirinin də zaman-zaman yeni, daha zəngin, daha təravətli, daha incə rənglərə çalan mənalılığı, dəruni ifadəliliyi, nakam məhəbbət həsb-halının səmimiyyətinə, yapışıq və cəzbinə, ürəyə yatarlığına, həyatiliyinə, bəşəriliyinə, pərvaz qüvvəsinə və adi canlı insan hiss və duyğularına oxşarlığına heyran qalırıq.

Füzuli deyəndə ki “Öylə sərməstəm ki, idrak etməzəm dünya nədir”, biz onun keçirdiyi ruhi iztirabı qəlbimizin çırpıntısında duyuruq. Məcnun:

 

“Ya Rəbb, bəlayi-eşq ilə qıl aşina məni,

Bir dəm bəlayi-eşqdən etmə cüda məni.

Az eyləmə inayətin əhli-dərddən,

Yəni ki, çox bəlalərə qıl mübtəla məni”

 

– deyəndə bu fəryad, bu yalvarış, bu cəsarət və fədakarlıqda biz, Füzuli qəlbinin döyüntülərini duyuruq.

İnsan böyük yaraların ağrısında kiçik yaraların sızıltısını duymaz. Füzuli üçün eşqin, məhəbbətin iztirabı qorxulu deyil. Onun böyük dərdi, böyük yarası – qürbət dərdi, vətən yarası vardır. Bu yaranı, bu dərdi açıq-aydın onun sətirlərində axtaranlar əbəs zəhmət çəkirlər. Bu qürbət dərdi, bu böyük həsrət, yanıqlı intizar Füzuli poeziyasının bütün ruhuna hopmuş, bütün varlığına çökmüşdür. O:

 

“Vəfa, hər kimsədən kim, istədim, ondan cəfa gördüm,

Kimi kim bivəfa dünyada gördüm, bivəfa gördüm”

 

– deyərkən yalnız vağamlamış fərdi ümidin gileyini deyil, bütün bir aləmin səciyyəsini lövhələndirmiş olur.

Bu aləmin möhnət və iztirabı ancaq Füzuliyə – böyük aşiq-müğənniyə deyil, çoxlarına aiddir. Füzuli hər yana baxsa, özündən daha betər dərdə mübtəla olan insanları görür. Bu insanların ancaq eşq dərdinə mübtəla olduqlarını zənn etmək sadəlövhlük olardı. Bu, daha böyük, daha ictimai və əlacı müşkül olan bir dərddir:

 

Kimə kim dərdimi izhar qıldım, istəyib dərman,

Özümdən həm betər bir dərdə onu mübtəla gördüm.

 

Muğamatın bir musiqi poeması kimi inkişafında əsas melodik xəttin enişi, qalxışı, haçalanması, birləşəsi rəngləri, diringiləri olduğu kimi, Füzuli şeirinin də müxtəlif çalarları, həzinliyi, major və minor notları vardır. Lakin əzəmətli muğam kimi onun poeziyasında hər fədakarlığa hazır, saf, ülvi məhəbbət, məhəbbət yolunda həyatın bütün iztirab və işgəncələrinə dözən, bu iztirab və işgəncələri böyük insan məhəbbəti naminə həvəslə qəbul edən, onlardan mənəvi bir zövq duyan, bu iztirablar bahasına həyatın gündəlik incikliklərindən ayrılıb yüksələn, dözüm və səbrinin hüdudu olmayan bir insan ruhunun hekayətləri eşidilir. Burada hicranlı, sitəmli, nakam və fədakar bir məhəbbət başına gələnləri bəzən həzin, bəzən qəzəbli, coşqun bir dillə danışır.

Mən hər zaman Füzulini oxuyarkən, onun illərdən bəri hafizəmizdə qalmış qəzəllərini, “Leyli və Məcnun”un bir çox hissələrini öz-özümə təkrar edərkən düşünürdüm: – necə olur ki, vətənindən, elindən uzaq düşmüş, ta çocuqluq illərindən qürbətdə ömür sürməyə məcbur olmuş bir adam ana dilində belə kamil şeirlər yazmışdır. O, azəri xalqına məxsus olan bir sıra ifadə, obraz, təşbeh üçün mayanı haradan almışdır?

Onun şeirlərinin, dövrünə görə, son dərəcə kamil, sadə və anlaşıqlı dili – azəri dili hardan qidalanmışdır? Nəhayət, o, azəri dilində şeirlərini kimin üçün, hansı oxucular üçün yazmışdır?

Yazıçı əsərlərini oxuyacaq adamların – o dillə danışan, o dili bilən adamların mövcud olduğunu bilməsə, yaza bilərmi? Axı ana dili – yazıçının əsərlərini yazıb-yaratdığı dil, onun suyu, havası, torpağıdır! Balıq sudan çıxarıldıqda ölən kimi, yazıçı bütün demək istədiklərinin ifadə vasitəsi olan doğma dildən məhrum qalarsa, necə yazıb-yarada bilər, yazıb-yarada bilməzsə, onun ömrünün mənası nədir? Füzuli kimi böyük sənətkar ərəb-fars dillərini gözəl bilə-bilə, bu dillərdə klassik şeir nümunələri, elmi əsərlər yarada-yarada, türkcə – azəricə nə üçün, kimin üçün yazmışdır?

...Füzuli, onun şəxsiyyəti, yaradıcılığı, bu yaradıcılığa qida verən mühit, onun istiqamət və xarakterini müəyyən edən amillər hansılardır? Necə olub ki, vətənindən, doğma mühitindən ayrı düşmüş şair, ölməz “Leyli və Məcnun”unu, təkrarolunmaz gözəllik və mənaya malik qəzəllərini azəricə yazmışdır, kimin üçün yazmışdır? Bu suallar bu yaxındakı İraq səfəri zamanı bir qədər aydınlaşıb müəyyən məntiqi bir silsiləyə bağlandı.

Mən inandım ki, Füzulinin yaşayıb-yaratdığı yerlərdə onun azəricə əsərlərini oxuyan, onun poeziyasına qiymət və qüvvət verən minlər, yüz minlər varmış! Füzuli, dili dilindən, dərdi dərdindən, sevinci, arzusu, həsrəti onunla bir olan doğma xalq əhatəsində yaşamışdır. O, indi Kərbəlada, zəngin və əzəmətli görkəmi ilə diqqəti cəlb edən İmam Hüseyn məqbərəsinin qarşısında yorğun bir qərib kimi dayanmış bəzəksiz, təntənəsiz, həzin, kədərli:

 

“Nə yanar kimsə mənə atəşi-dildən özgə,

Nə açar kimsə qapım badi-səbadan qeyri”

 

– misralarını xatırladan, son mənzili – şair türbəsi kimi yox, bütün iztirab və məhrumiyyətlərinə baxmayaraq, hər gün doğma xalqının səsini eşidən, onun ifadəsini duyan bir övlad kimi, öz həmdilliləri ilə bir torpaqdadır. Təsadüfi deyil ki, bu gün Şimali İraqda, Kərkük, Ərbil, Mosul dolaylarında xalq arasında məşhur olan bəzi xoyratların – bayatıların Füzuliyə aid olduğunu söyləyirlər...

1961

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.12.2025) 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı məşhur alman yazarı, filosofu Herman Hessenin aforizmlərindən seçmələri təqdim edir. Aforizmləri dilimizə İlham Abbasov cevirib.

 

       – Kiməsə nifrət ediriksə, özümüzdə olan mənfi cəhətlərin onda daha çox olduğuna görə edirik.

       – Biz bir-birimizin qəlbindən keçənləri anlaya bilərik, amma qəlbimizdən həqiqətdə nə keçdiyini yanlız özümüz anlada bilərik.

       – İçimdən gələn istəklərə uyğun yaşamaq istəyirdim. ...Bu, necə də çətin imiş.

       – O sevdi və özünü tapdı, amma sevənlərin çoxu özünü itirir.

       – Tənhalıq sərbəstlik olsa da, həm də soyuqluq deməkdir. Tənha ulduzların sərbəst dolaşdığı kainat kimi soyuq...

       – Həyatda insanı özünə aparan yol qədər çətin yol yoxdur.

       – İnsan bir şeyi axtaranda gözünün qabağında olan başqa şeyləri görə bilmir.

       – İnsanların çoxu üzməyi öyrənənə qədər heç vaxt üzmək həvəsinə düşmür.

       – Həyatda öz yolu ilə gedən hər kəs qəhrəmandır. Bunu bacaran hər kəs hətta səhvlər etsə belə, hamının getdiyi yolla gedənlərdən üstündür.

       – İnsan həyatının mənası axtarmaq və tapmaqdadır.

       – Düz xətlər yalnız həndəsədə var, həyatda və təbiətdə isə yoxdur.

       – Pis şeir yazmağın sevinci yaxşı şeir oxumağın sevincindən çoxdur; özgənin yazdığı pis şeiri oxumaqdansa, özünüz pis şeir yazsanız, daha çox sevinc hissi yaşayarsınız.

       – Həyatda nəyəsə sevinmək üçün kimdənsə icazə almalısansa, deməli, sən, doğrudan da, bədbəxtsən.

       – İnsan özündən keçməklə, nəyinsə yolunda ölməklə ölümsüzlük qazana bildiyi kimi, özünü qorumaqla, həyatdan əl üzməməklə də ölümsüzlük qazana bilər.

       – İnsanın azadlığı əsasən asılılığı könüllü seçməkdə özünü göstərir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.12.2025)

     

 

 

 

 

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi şair Əhərdə yaşayan Xan Sənəmdir.

 

 

Xan Sənəm

Əhər

 

 

“Yox” demə son qərarıma,

Otur yaxşı düşün gedək.

“Bu dünya daş dünyasıdır”,

At buranın daşın, gedək.

 

Ürəyimiz daş olmamış,

Dünyaya oynaş olmamış,

Gəl işimiz yaş olmamış,

Sil gözünün yaşın, gedək.

 

Qalan ömrü verək yelə,

Vidalaşaq gülə-gülə,

Ya mən köçüm sizin elə,

Ya sən mənə daşın, gedək.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.12.2025)

 

Nərgiz Mustafayeva, Gəncə, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

 

Qışın ən uzun çəkən birinci hissəsinə Böyük çillə deyilir. Bu dövr dekabr ayının 21-22-dən yəni ilin ən uzun gecəsindən başlayaraq yanvar ayının son gününədək 40 gün davam edir. Böyük çillənin el arasında qarlı-tufanlı, sümük üşüdən günlərinə “Qaraqış” deyirlər. Belə bir deyim var ki, “Qışın qışlığı çənindən, dumanından bəlli olur, çünki qışın çəni qar gətirər”.

 

Çillə sözü soryani dilində “Yelda” adlanır. Bu sözün mənası “doğuş” (günün doğması, işığın qaranlığı basması, qaranlığın yox olması) anlamına gəlir.

Çillənin ilk günündə “Çillə gecəsi” adlı bayram keçirirlər. Bu bayram ilin ən uzun gecəsinə düşər, yəni dekabr ayının 21-dən 22-nə keçən gecəyə. Həmin gecə payızın son, qışın isə ilk gecəsidir. Bu bayramda tonqallar yandırılar, şənliklər keçirilər, süfrələr açılar, ərməğan ətri evi başına götürər, istiotlu, darçınlı, mixəkli, zəncəfilli səməni halvası bişirərlər.

Bu gecənin ən əsas təamı isə yaydan bu gün üçün saxlanılmış Çillə qarpızı sayılır. Çillə qarpızının tumları yığılıb gələn ilə saxlanılır, bu həmin il bolluq olacağına işarədir. Çillə qarpızının qabıqları isə suya atılır. Bu adət qədim türklərdə su kultu və ona qurban vermə mərasiminin qalıqlarını özündə daşıyır.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.12.2025)

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində bu gün sizlərə Marina Svetayevanın şeirləri təqdim edilir. Rus dilindən şeirləri tərcümə edən Məhəmməd Nuridir.

 

 

PSİXEYA

 

Fırıldaqçı deyiləm, evimə gəlmişəm mən,

qulluqçu da deyiləm, gəlməmişəm çörəkçün.

Mən sənin ehtirasın, bazar günü əyləncən,

sənin yeddinci günün, sənin yeddinci göyün.

 

Orada – Yer üzündə qəpik verərək mənə

dəyirman daşlarını asırdılar boynumdan.

Sevdiciyim! Nə əcəb tanış gəlmirəm sənə?

Mən sənin qaranquşun – mən sənin Psixeyan!

aprel 1918

 

 

QISQANCLIQ CƏHDİ

 

Necə gedir həyat başqa qadınla?

Sahil xətti boyu avar çəkərək

çoxmu tez alındı məni unutmaq?

Çoxmu asan gəldi məni tərk etmək?

 

Mən bir əsrarəngiz, üzən adaydım,

yerim göylər idi, nəinki dəniz!

Ey ruhlar! Siz bacı olmalıydınız,

sevgili olmalı deyildiniz siz.

 

Necə gedir həyat adi qadınla?

Tanrısız qadınla yaşamaq asan?

Necə gedir həyat salandan sonra

şanlı məlikəni uca taxtından?

 

Necə gedir həyat, çabalayırsız?

Sarılıb yatırsız, durursuz necə?

Ölümsüz şitliyin rüsumunu siz

ay yazıq, necə bəs verirsiz, necə?

 

Daha öz yolumla gedəcəyəm mən,

bəs edər özümü kəsib-biçdiyim!

Necədir həyat o yoldan ötənlə?

Necədir, ey mənim sevib-seçdiyim?!

 

Sizə xas, tezbazar o yeməklərdən

bezsəniz, deyinmək yerinə düşməz...

Necə gedir həyat bir surət ilə,

Ey Sina dağını tapdalayan kəs!

 

Necə gedir həyat o yad qadınla?

Gəlirmi xoşunuz qabırğasından?

Xəcalət qırmancı alnınızdan heç

Zevsin cilovutək tökürmü tər, qan?

 

Necə gedir həyat? Sağalmısınız?

Alınır? Gəlirmi nəğmələr dilə?

Ay yazıq, bəs necə keçinirsiniz

ölümsüz vicdanın xorası ilə?

 

Bazar malı ilə necədir həyat?

Yoxsa çox ağırdır vergi şərtləri?

Necədir həyat o gips tozuyla?

Heç yada düşürmü karrar mərməri?

 

Bu mərmər möhkəm və sal qayalardan

yonulmuş büt idi, sındı büsbütün!

Yüz mininci ilə necədir həyat

Liliti tanımış bir kişi üçün?

 

Bazar yeniliyi doydurur sizi?

Mənim sehrim gəlir sizinçün boyat?

Maraqlı gəlirmi dünyaya bağlı,

altıncı hissiz o qadınla həyat?

 

İndi peşmansınız, ya xoşbəxtsiniz?

Yoxsa yorur sizi o dayaz çökək?

Necədir, istəklim, həyat, ağırmı

mənə başqasıyla ağır olantək?

19 noyabr 1924

 

 

YOLÇU

 

Gedirsən, ey mənə bənzər,

gözünü dikərək yerə.

Mən də dikərdim gözümü!

Ey yolçu, dayan bir kərə!

 

Qaymaqçiçəyindən topla,

dəstə bağla lalələrdən.

Oxu, Marinaymış adım,

neçə yaşım varmış, öyrən.

 

Düşünmə, bura məzardır,

çıxıb sənə gələm hədə...

Gülməyi çox sevərdim mən

gülüş yasaq olan vədə!

 

Uçuşardı qıvrımlarım,

yanağımdan damardı qan...

Mən də var idim, ey yolçu!

Ey yolçu, bir gözlə, dayan!

 

Vəhşi saplaq dər özünə –

üstündə giləmeyvə çox.

Qəbristan çiyələyindən

irisi yox, şirini yox.

 

Başını salma sinənə,

nədir bu kədərli sükut?

Məni çox asanca düşün,

çox asanca məni unut.

 

Şüa işıq salır sənə!

Qızıldan toza batmısan...

Torpaq altdan gələn səsim

incitməsin səni bir an.

3 may 1913

 

***

 

Mənim şeirlərim çox tez yazıldı,

bilmirdim şairəm hələ onda mən.

Qopdu fəvvarədən damcılar kimi,

püskürdü qığılcım təki raketdən.

 

Yuxulu, buxurlu ibadətgaha

doluşdu balaca şeytanlar kimi.

Gənclikdən, ölümdən yazdım onları –

heç kim oxumadı şeirlərimi.

 

Tozlu dükanlarda atılıb qaldı,

kimsə heç soruşmur, tapmır yerini.

Mənim şeirlərim baha şərabtək

çox sonra tapacaq öz dəyərini.

13 may 1913

 

 

REKVİYEM

 

Bu ağzı gen girdaba yıxılaraq məhv olub

adamlar neçə-neçə.

Gün gələr, Yer üzündən yoxa çıxaram mən də,

itib dönərəm heçə.

 

O şeylər ki oxuyar, o şeylər ki savaşar,

o şeylər ki işıldar, o şeylər ki qırılar,

hamısı donub qalar:

Səsimin incəliyi, gözlərimin yaşılı,

saçlarımın qızılı.

 

Gündəlik ruzisiylə, unudulan günlərlə

bu həyat edər davam.

Təkcə bu yadda qalar, səmanın altında mən

sanki heç olmamışam.

 

Tez yanıb, tez də sönən,

hər üz ifadəsində uşaqtək dəyişkən mən.

Odunların sobada

yanıb külə döndüyü saatları sevən mən.

 

Violonçel səsini, meşədə atlıları,

kənddə kilsə zəngini sevənlərdən biri mən.

Mehriban torpaq altda

həqiqi mən, diri mən.

 

Ölçü tanımayan mən sizlərə səslənirəm,

yad, ya doğma, nə fərqi?

Sizdən özümə qarşı inam umuram, inam,

inam, bir az da sevgi.

 

Həm “hə”nin, həm də “yox”un həqiqəti naminə,

yazılı və şifahi, həm gündüz, həm də gecə.

Çünki ürəyim tez-tez kədərlərə qərq olur,

yaşımsa iyirmicə.

 

Çünki inciklikləri bağışlamaq mənimçün

təxirəsalınmazdır.

Bütün zərifliyimin,

bu məğrur görkəmimin qarşısı alınmazdır.

 

Sürətli olayların tezliyinin naminə,

həqiqətçün, oyunçün.

Dinləyin! Qulaq asın! Məni bir az da sevin,

öləcəyəm, bununçün.

8 dekabr 1913

 

 

NƏNƏMƏ

 

Uzunsov, sərt oval sifət,

geniş qollu qara geyim...

Gənc nənə, o təkəbbürlü

dodağınızdan öpdü kim?

 

Sarayın salonlarında

Şopen valsı çalan əllər.

Buz çöhrənin yanlarında

spirala dönən tellər.

 

Tünd, sərrast, tələbkar baxış

müdafiə üçün hazır.

Gənc nənə, kimsiniz belə?

Gənc qadınlar belə baxmır.

 

Neçə mümkün apardınız,

neçə-neçə mümkünsüzü?

Yer adlı ac uçuruma

20 yaşlı polyak qızı!

 

Gün günahsız, yel təzəydi

qara ulduzlar sönən an.

Ay nənə, sizdənmi gəlir

qəlbimdəki bu sərt üsyan?

4 sentyabr 1914

 

***

 

Mən həqiqəti bilirəm! Bütün həqiqətləri sil!

Torpaq üstə insanların savaşması boşdur, hədər.

Bir baxsanız a, axşamdır, bir azdan gecə düşəcək,

Nə deyirsiniz, şairlər, sevgililər, sərkərdələr?

 

Külək bürüyür hər yanı, Yer üzü şehə qərq olur,

səmadakı bu ulduzlu boran da donar, çox keçməz.

Çox keçməz ki, torpaq altda yatarıq biz hər birimiz –

torpaq üstə bir-birini yatmağa qoymayan hər kəs.

3 oktyabr 1915

 

 

YUXUSUZ

 

Bax, yenə bir pəncərə,

yatmırlar gecə-gecə.

Şərab içirlər, ya da

oturublar eləcə.

Ya da ki iki nəfər

əl-ələ tutuşublar.

Bütün evlərdə, dostum,

belə bir pəncərə var.

 

Hicran, vüsal naləsi –

ey gecə pəncərəsi!

Bəlkə də, yüz şam yanır,

bəlkə, yanır üçcəsi...

Narahatam, beynimə

yüz qara fikir dolub.

Bax, mənim evimdə də

beləsi peyda olub.

 

Dua elə, can dostum,

yuxusu qaçan evçün!

Tənha pəncərəsindən

o işıq saçan evçün!

23 dekabr 1916

 

***

 

Hamıya öz şeirimi, eşitməmi verdiyim

dünyaya bir də gəlsəm, lal və kar kimi gəlim.

 

Onsuz da anlamıram onların dediyini.

Onsuz da dediyimi dərk edə bilmir heç kim.

 

Allah göstərməsin ki, Korinna kimi gəlib

bu ölkəni yurd edim –

insanları buzundan, buzu da qayasından

sərt olan bu ölkəni.

 

Lal və kar kimi gəlim, saçlarımın hörüyü

uzanıb yerə dəysin, tanımasın qoy məni!

7 aprel 1920

 

***

 

Tanrı sizə yar olsun!

Qoyun olun!

Dəstə-dəstə, sürü-sürü yeriyin,

hədəfiniz, düşüncəniz olmadan,

ya Hitlerin, ya da Stalinin ardınca.

 

Göstərin sərələnmiş bədənlərinizlə

ya ulduzu, ya da svastika qarmaqlarını.

23 iyun 1934

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.12.2025)

 

Fatimə Məmmədova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Son illər uşaqların oyunlara, xüsusilə də telefon, kompüter və stolüstü kart oyunlarına marağı xeyli artıb. Valideynləri ən çox düşündürən sual isə budur: bu maraq artıq asılılıqdımı, yoxsa sadəcə dəyişən dövrün bir nəticəsi?

 

Pandemiyadan sonra formalaşan yeni həyat tərzi, texnologiyanın gündəlik həyatımıza daha dərin nüfuz etməsi və sosial ünsiyyət formalarının dəyişməsi bu mövzunu daha da aktuallaşdırıb. Məsələ ilə bağlı “Ədəbiyyat və İncəsənət” portalına açıqlama verən klinik psixoloq Gülşən Rüstəmova uşaqların oyunlara yönəlməsinin səbəblərindən, oyunun psixoloji rolundan və valideynlərin bu prosesdə hansı mövqedə dayanmalı olduqlarından danışıb.

Klinik psixoloq Gülşən Rüstəmova bildirib ki,  uşaqlar  komputer , telefon və digər elektron vasitələrdə müxtəlif texnikalarka məşğul olurlar və insanın həyatında oyunlar , cizgi filmləri, əyləncənin çox böyük rolu var:

"Hərçənd ki, valideynlər uzun illər bunu qəbul etmirdi və düşünürdülər ki, oyunlar hər zaman oynanılması mümkün olan vasitələrdir, bunu sonraya saxlaya bilərik. Amma pandemiya dövründən sonra yaranan dəyişikliklər göz qabağındadır. Bizim zehnimiz, düşüncələrimiz, fikirlərimiz , istiqamətlərimizdə və bu cür oyunlara təlabat çoxaldı. Demək olar ki, hazırda müəyyən yerlər açılır ki, orada təkcə yemək yemirlər, hətta  stolüstü oyunlar da keçirilir.  Birlikdə oynamaq, birlikdə ünsiyyət qurmaq, qidalanmaq, birlikdə nəyinsə öhdəsindən gəlmək bir ayrı hissəmizdir".

Psixoloqun sözlərinə görə, oyuna da, əyləncəyə də ehtiyacımız var və bu oyunlara sadəcə oyun kimi baxmaqda yanılırıq:

"Bu zehnimizin fəaliyyətində bir çalışma da ola bilir, düşünmə istiqamətimizi, psixoanalizimizin nəticəsi olaraq görürük ki, insan oyunlara yer ayırırsa, asılı olmursa, müəyyən çərçivədə bu oyunlara zaman ayırırsa həyatında heç də pis nəticələnmir. Həyatda balansı tutuzdurmaq, qızıl ortanı tapmaq çox çətindir. Həyatımız boyu bəlkə də o balansın axtarışına çıxırıq".

 

Şəkildə: Gülşən Rüstəmova

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.12.2025)

 

 

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Mixaylo!

Uşaqların oxşamaq istədikləri qəhrəman. 2-ci dünya müharibəsində Balkanlarda faşistlərə qarşı partizan hərəkatının öncülü...

Bu gün anadan olmasının 107-ci ildönümüdür, yəqin ki 60 saylı məktəbin qarşısındakı abidəsini bu gün ziyarət edənlər çox olacaq.

 

Mehdi Hüseynzadə 22 dekabr 1918-ci il tarixdə Bakının Novxanı kəndində anadan olub. Mehdi Hüseynzadə 1925-ci ildə yazıçı Süleyman Sani Axundovun direktoru olduğu və sonradan 19 nömrəli Orta Məktəb adlanan 77 nömrəli natamam (7 illik) orta məktəbə daxil olub.1936-cı ildə buranı bitirib.

Onun diplom işinin mövzusu Qırmızı Ordu əsgərlərinin həyatı barədə olub və o, bu rəsmini "Qırmızı Ordu əsgərləri düşərgələrdə" adlandırıb. Məktəbi bitirdikdən sonra Mehdi Suraxanı qəsəbəsində ibtidai məktəblərdən birinə müəllim kimi göndərilib. O, burada bir neçə ay işləyib. Bununla yanaşı, o, Abbas Səhhət adına kitabxanada oxu zalının rəhbəri kimi də işləyib.

1941-ci ilin 22 iyun tarixində Almaniya müharibə elan etmədən SSRİ-yə hücum edib. Mehdi Hüseynzadənin ailəsi müharibə elanından Şüvəlandakı bağlarında xəbər tutub. Kiçik bacısı Hürriyət xanım Əzizbəyovanın xatirələrində deyilir ki, bibisi qardaşı oğlunu bağda qalmağa inandırmağa çalışıb. Mehdi isə onun çiyinlərini qucaqlayaraq deyib:

"Mən bağda qala bilmərəm. Birdən, mənə hərbi komissarlıqdan çağırış gələr və mən isə evdə olmaram. Mən Komsomol üzvüyəm. Mənim vəzifəm Vətəni müdafiə etməkdir."

Bundan sonra, o, hərbi çağırışı gözləmək üçün şəhərə gedib. Artıq 9 avqust tarixində vətənsevər Mehdi Hüseynzadə hərbi xidmətə gedib. Qırmızı Ordu sıralarında olarkən K(b)P-ə qoşulub.

Tiflis hərbi-piyada məktəbini bitirdikdən sonra 1942-ci ildə Mehdi Hüseynzadəni cəhbəyə göndəriblər. Bu dövrdə şiddətli döyüşlər gedib. Minaatanlar taqımının komandiri vəzifəsində o, Stalinqrad döyüşündə iştirak edib.

 

Partizan "Mixaylo"

 

1944-cü ilin əvvəlində Mehdi Hüseynzadə bir qrup yoldaşları ilə İtaliyadakı düşərgədən qaçıb və Yuqoslaviya Xalq Azadlıq Ordusunun Sloven Sahilyanı 9-cu korpusunda fəaliyyət göstərən partizanlara qoşulub. Burada azərbaycanlılardan ibarət İvan Qradnik adına üçüncü Sloveniya xalq-azadlıq briqadası dördüncü batalyonunun rus rotası yaradılıb. Rotanın komandiri Cavad Həkimli, komissarı Mehdi Hüseynzadə olub

Rota Aydovşçina şəhərindən şimal istiqamətində Angel dağı ətəyində yerləşən Otliça kəndində məskən salıb. Bu zamandan başlayaraq, Mehdi Hüseynzadə ərazidəki partizan hərəkatının "Mixaylo" ləqəbli fəal iştirakçısı olub. Sloveniya partizanı, hərbi tarixçi Stanko Petelin onu bütün doqquzuncu korpusdakı "Ən yaxşı diversantlardan biri" adlandırıb. Partizan Məhər Məmmədov öz xatirələrində yazıb:

"Bu, 1944-cü ilin əvvəlində olmuşdu. Almanlar, yerli əhali və əsirlər o zaman bizə o qədər yaxşı tanış olmayan Mixaylo adını tez-tez çəkirdilər. O zaman bu, bizim üçün sirr idi. Amma tezliklə hər şey aydınlaşdı. Biz Mixaylo ilə əl-ələ faşistlərlə mübarizə aparmaq şərəfinə nail olduq."

Mehdi Hüseynzadə 1944-cü ilin 2 noyabr tarixində vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.12.2025)

 

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Adətən belə böyük səs tembrinə malik olanlara deyirlər, ya Qarabağlıdır, ya Şirvanlı. O isə Cəlilabadda doğulmuşdu. Konsert salonları, teatr zalları onun hər çıxışını alqışlarla qarşılayırdı. O, keyfiyyətli musiqi ortaya qoyur, bu sənətə hədsiz hörmət və ehtiram bəsləyirdi…

Bu gün anım günüdür.

Vəfatının 5-ci ildönümüdür.

 

Sabir Əliyev 13 fevral 1948-ci ildə Cəlilabad rayonunda anadan olub.1967–1972-ci illərdə A.Zeynallı adına Bakı Musiqi texnikumunun muğam şöbəsində, 1981–1986-cı illərdə Azərbaycan Xalq Təsərrüfatı İnstitutunda təhsil alıb. 1968-ci ildə tələbə ikən Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrına dəvət edilib və 50 ildən artıq bu teatrın muğam bölməsinin solisti olub.

Teatrda çalışdığı illər ərzində muğam bölməsinin tamaşalarında bir çox yadda qalan obrazlar — "Leyli və Məcnun"da (İbn Səlam, Zeyd, Şeyx), "Koroğlu"da (Vəli, Nadir), "Vaqif"də (Xanəndə, Züvvar), "Şah İsmayıl"da (Çapqınçı), "Əsli və Kərəm"də (Sofi, Osmanlı), "Aşıq Qərib"də (Aşıq Vəli, Şahvələd), "Gəlin qayası"nda (Əmioğlu, Şeyx), "Natəvan"da (Aşıq), "Sevil"də (Azançı) rolları yaradıb.

S. Əliyev müxtəlif səhnələrdə, radio və telekanallarda, Türkiyə, BƏƏ, Rusiya, Fransa, İsveçrə, İran, Misir, Nigeriya və b. ölkələrdə qastrol səfərlərində olub və böyük uğurla çıxış edib. Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafındakı xidmətlərinə görə 16 sentyabr 2005-ci ildə "Azərbaycan Respublikasının Əməkdar artisti" fəxri adına, 15 sentyabr 2017-ci ildə isə "Azərbaycan Respublikasının Xalq artisti" fəxri adına layiq görülüb

Sabir Əliyev 22 dekabr 2020-ci ildə Bakı şəhərində vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.12.2025)