Rəqsanə Babayeva,

Beyləqan rayon Mədəniyyət Mərkəzinin rejissoru, “Gənclik” xalq teatrının rəhbəri, yazıçı. “Ədəbiyyat və İncəsənət” üçün

Hər bir insanın həyatında görünməz, amma təsiri hiss edilən bir sükut anı var: ruhun yorulduğu, düşüncənin tükəndiyi, sözün boğazda düyünləndiyi anlar. Elə bu məqamlarda insan bəzən özünə əl uzadan bir insana deyil, bir təsvirə, bir kadrın işığına, yaxud çoxdan yazılmış bir misranın nəfəsinə sığınır. Çünki incəsənət sadəcə baxılan və dinlənilən bir şey deyil — o, hiss olunan, yaşanan, insanı öz içində yenidən qurub-yaradan bir qüvvədir.

Kamera obyektivinin çəkdiyi hər kadrda həyatın başqa bir nəfəsi gizlənir. Bir rejissor dumanlı bir küçəni göstərirsə, əslində insanın öz içindəki dumanı göstərir. Bir aktyor susursa, bu susqunluq bəzən ən uzun monoloqlardan daha çox danışır. Və həmin an izləyici öz tənhalığının içində bir yumşalma hiss edir - sanki kimsə “səni anlayıram” deyir, heç bir söz demədən.

Eyni şəkildə, ədəbiyyatın da sağaldan bir nəfəsi var. Bir misradakı sızıltı, bir cümlədəki sevda, ya da bir hekayədəki sarsıntı oxucunun öz ruhundakı sızıltılarla qovuşur. İnsan bəzən öz dərdini başqasının yazısında görəndə qəribə bir rahatlıq duyur — dərdin paylaşılması deyil, anlaşıldığını hiss etməkdir burada əsl şəfa.

İncəsənət insanı kövrəldir, amma eyni zamanda möhkəmləndirir; ağrını göstərir, amma onun içindən bir ümid çırağı yandırır. Mən kamera arxasında keçirdiyim illər ərzində bunun saysız nümunəsini görmüşəm. Müharibə sonrası çəkilən qara-ağ görüntülərin necə minlərlə insanı bir ümid hissinə yaxınlaşdırdığını, bir musiqi parçasının necə bir xalqın ruhunu silkələdiyini müşahidə etmişəm. Bununla belə, incəsənət heç vaxt hayqıran tribunalara çevrilmir — onun gücü səsin yox, sükutun içindədir. Elə bu səbəbdən, hər bir cılız addım belə bir millətin ruhunu dirçəltməyə qadirdir; bunu açıq göstərməz, amma hiss etdirər.

Bu gün gəncliyin həyat ritmi sürətlənib, hisslər isə bəzən arxa plana keçir. İnsanlar çox zaman ekrana baxır, amma onu görmür; musiqini dinləyir, amma eşitmir. Halbuki bir anlıq dayanmaq, bir kadrın işığını hiss etmək, bir misranın nəfəsini dinləmək insanı təmizləyir - sanki içindəki külü üfürüb aparır. Və bəlkə də buna görə incəsənət heç vaxt aktuallığını itirmir: o, insanın iç ritmini xatırladan bir saat kimidir.

İncəsənətin sağaldan gücü onun sadəliyində gizlidir. Bir kamera gözünün işığı, bir qələm ucunun titrəyişi, bir skripkanın səsi - hər biri insanı özü ilə barışdıran kiçik möcüzələrdir. Sadəcə onları görmək, duymaq, hiss etmək kifayətdir. Və bu hissə ehtiyac duyan hər bir insan, harada olursa-olsun, öz yolunu bir şəkildə həmin möcüzəyə tərəf tapır.

Çünki insanı ən çox insan yaralayır — və insanı ən çox incəsənət sağaldır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.12.2025)

Nigar Haqverdiyeva,

Azərbaycan Dillər Universitetinin baş müəllimi, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Antk düşüncənin mifik təfəkkürlə başlaması fikri filoloji anlamda gün kimi aydın olan məsələdir. Ədəbi fikir dünyası, söz yaradıcılığının başlanğıcı da antik dövrü əks etdirməklə ədəbi mühitə ayaq açmışdır. Ancaq elmin rasional düşüncə tarixinə nə vaxt qədəm basması bəşər tarixində fəlsəfi fikirlərin formalaşması ilə başlandığı məlumdur.

Müasir dövrümüzü isə, qəribə səslənsə də, elmi və ədəbi fikirləri ayrı-ayrılıqda təsəvvür etmək olmur, hər ikisi fərqli sahələr olsa da, hazırda elmi fikir də, ədəbi fikir dünyası da bir vəhdət təşkil edir. İlk dəfə böyük alimimiz Azad Mirzəcanzadə, hələ sağlığında adətən tələbələr qarşısında elmi mühakimələrlə çıxış edərkən, bir çox elmi nəzəriyyələri analiz edərkən ədəbi fikirlərlə, musiqi nəzəriyyəsi ilə çoxlu müqayisələr apararardı. Uzaqgörən alim ədəbiyyatın da hətta gələcəkdə elmiləşməsi fikrini irəli sürmüşdü.

Mifik təfəkkürün aparıcı xətti olan türk dünyasının əbədi yaşar təfəkkür beşiyi sayılan “Dədə- Qorqud dastanı” akademik Kamal Abdullanın fərqli analitik tədqiqi ilə müasir dövrün qabaqcıl, qlobal elmi yanaşması olan qeyri-səlis məntiq elmi ilə yaxşı mənada toqquşdu. Elmi nəzəriyyəyə görə materiyalar arasında toqquşma baş verərkən ilk baxışda dağılma effekti yaransa da, “toqquşma” heç də həmişə dağılma məhv olma anlamına gəlmir, yeni bir fiziki hadisənin yaranmasına səbəb olur və nəticə isə hansısa yeni bir maddənin yaranmasına gətirib çıxarır. Recycle nəzəriyyəsi ilə dünyada heç nə dağılmır, əslində bu dağılma nəticə olaraq yeni bir mahiyyətin yaranmasına səbəb olur. Bu belə olub həmişə belə də davam edəcək, lap kainatın özündə olduğu kimi. Ədəbi tənqiddə də belə oldu, Kamal Abdullanın təqdim etdiyi özünəməxsus analizləri ilə Rafiq Əliyevin davamçısı olduğu Lütfi Zadənin məhşur qeyri-səlis nəzəriyyələri toqquşdu və ədəbi fikir tarixində yeni yanaşmanın ortaya çıxmasına səbəb oldu.

Yaşayan əbədi dastan adını qazanmış ulu “Dədə-Qorqud”, Kamal Abdulla qələmi, araşdırması ilə, yeni və fərqli yanaşmada tədqiqi “Dədəm-Qorqud”u ulu fikir atamız kimi yeni dünyada yenidən dirçəltdi. Çoxdan keçmişə qovuşmuş türk əbəbi fikir Dədəsinin bizə qoyduğu söz və deyim mirasını Kamal Abdulla XXİ əsrdə yeni nəfəslə bir daha həyata qaytardı və yeni yanaşma və fərqli açıqlamaları, baxışları ilə yeni nəslə təqdim etdi. Almaz cilalandıqca daha qiymətli olar, Kamal Abdulla da “Dədəm- Qorqud”u novator fikirləri ilə cilalayaraq ədəbi camiyyəyə təqdm etdi. Bu baxımdan “Kitabi-Dədə Qorqud və Qeyri-səlis məntiq” kitabı dastanın dil quruluşunun, dil sisteminin fərqli anlamda araşdırılmasının məntiqi nəticəsidir.

Dil təfəkkürün maddi təzahürü olduğu üçün dilin daşıdığı böyük bir yaddaş funksiyası da olması elmi faktdır. Bu cür yanaşmadan çıxış edərək bildirmək olar ki, dilin malik olduğu bu qeyri-adi özəllik xüsusiyyətləri elə qeyri-səlis məntiqlə düz münasibdir. Axı təfəkkür özü də qeyri-səlis məntiqin daşıyıcısı kimi dilə təsirsiz ötüşməyə bilməz. Məntiqi yanaşmamız Kamal Abdulla və Rafiq Əliyev kimi ustad alimlərin birgə ərsəyə gətirdiyi “Kitabi- Dədə Qorqud və Qeyri-səlis məntiq” kitabı dastanın yeni tərzdə araşdırılmasında müstəsna rol oynayır. İlk dəfədir ki, filoloji mətn praqmatik aspektdə və dəqiq elmi məntiq nəzəriyyəsi kimi qeyri-səlisməntiq anlayışı ilə tədqiq edilir. Müəlliflər yazır:

“Bəri başdan qeyd edək ki, qeyri-səlis məntiq hər şeydən əvvəl şübhələrin, tərəddüdlərin, bəlkələrin məntiqidir. Axtarışların məntiqidir. Cəhdlərin və canatmaların məntiqidir. Yeni üfüqlərin aranmasının və kəşf edilməsinin məntiqidir. Bu məntiq elə-belə ortaya çıxmır. O həm də öz dərinində gizlənən və bütün bu “bəlkələr”üçün özündə seçim imkanı saxlayan dərindəki, gizlindəki ideolojisi ilə üzə çıxır (sanki atası Zevsin başından tam hərbi əlbisəsini əyninə geyinmiş Afina Pallada doğulur)və beləliklə, binar qarşıdurmalar hakimiyyətinə son qoyulur.” Dərin düşüncə ilə yanaşılanda həqiqətən bu insanı bütün doğuşdan yaşama qədər əhatə edən hadisələrin məntiqi əsasını təşkil edir. Bu məntiq əsasında qeyri-mumkünün mümkün olduğu qeyd edilir.

Digər bir yerdə isə belə bir fikir emalına rast gəlirik:

“Qeyri-səlis çoxluqlar bədii mətnin təhlilində linqvistik informasiyanın üzərinə qoyulan məhdudiyyətləri ehtiva edən tutarlı bir vasitədir. Mətndə təsvir edilən hərəkət və hadisə ilə bağlı natamam məlumat verildikdə bu ona olan inamı azaldır. Beləliklə, linqvistik informasiyanın emalı zamanı biz hərəkətin və ya hidisənin necə baş verdiyini və ya necə olacağını göstərən felin modallığına xüsusi diqqət yetirməliyik. ”

Başqa bir yerdə isə deyilir:

“Bu aspektdə təbii dil perseptiv informasiyanın, yəni bilavasitə ölçülə bilməyən informasiyanın təsvir sistemi kimi qəbul olunur. Bu sütunun özülündə ehtimal nəzəriyyəsi yox, mümkünlük nəzəriyyəsi durur...”

Bu kimi qiymətli analitik fikirlər “Kitabi- Dədə Qorqud və Qeyri-səlis məntiq” kitabında olduqca zəngindir. Maraqlısı budur ki, tədqiqat kimi bu əsər dastanın özü qədər həm zəngin, həm də dərin analitik fikirlərlə doludur və insanın qarşısında düşündürücü ənginliklər, üfüqlər açaraq bizi bir daha dastanı və eləcə də, qədim türk fikir tarixini dərindən öyrənməyə vadar edir.

“Kitabi- Dədə Qorqud” dastanı dil elementləri və strukturu baxımından dilin dərin köklərinə malik olduğundan qeyri-səlis məntiq nəzəriyyəsi ilə aydın və səlis analizə oluna bilir. Dədə Qorqud dastanı qeyri-səlis məntiqi ilə təhlil edilərkən daha fərqli anlaşımla təzədən canlanır və dastanı daha aktual edir.

Türkiyədə dərc olunmuş dərgilərdə Dədə-Qorqud dastanını nahaq yerə “Yaşayan bir sistem kitabı” adlandırmırlar. Bu fikirdən çıxış edərək deyə bilərik ki, dastan- özündə antik türk dil ünsürlərini bu günümüzə qədər daşıyan bir sistem kimi bəşər övladının tək dilə münasibəti deyil, dillə birgə əvvəllərin özündə daşıdığı qədim düşüncə tərzinin, qədim mədəniyyətin yaşayan təcəssümüdür.

Görkəmli alimlərimiz Kamal Abdulla və Rafiq Əliyevin birgə ərsəyə gətirdiyi yeniliyə imza atmış bu əvəzsiz novator kitabı ilə böyük alim Lütfizadənin qeyri-səlis məntiq nəzəriyyəsinin sosial və humanitar elm sahələrində də tətbiq olunması arzusunu da həyata keçirtmiş olublar.

Bir oxucu kimi əminliklə deyə bilərəm ki, Kamal Abdulla antik düşüncəni muasirləşdirən, cavanlaşdıran, yeni tərzdə həyata qaytaran və gələcək ədəbi irsə çevirən görkəmli ədib və alim kimi tarixdə qalacaq!

Kamal müəllim ahıl və müdrik ömrünü olduqca zəngin yaşayıb. Ədibin dərc olunmuş kitablarına həm elmi, həm də ədəbi əsərləri aiddir. K.Abdulla "Azərbaycan dilində sadə cümlə sintaksisinin nəzəri problemləri", "Azərbaycan dili sintaksisinin nəzəri problemləri" , "Dilçiliyə səyahət və yaxud dilçi olmayanlar üçün dilçilik", "Azərbaycan dilində mürəkkəb sintaktik bütövlər" , "Azərbaycanca danışaq" , "Müəllif – əsər – oxucu" , "Əvvəl – axır yazılanlar",  "Gizli Dədə Qorqud" , "Sirriçində dastan və yaxud Gizli Dədə Qorqud – 2" , "Kitabi-dədə Qorqud" dastanının poetikasına giriş" , "Yarımçıq əlyazma", "Sehrbazlar dərəsi", "Unutmağa kimsə yox…", "Sirlərin sərgüzəşti", "Laokoon, Laokoon..." "Tarixsiz gündəlik"  və bir çox digər kitabların müəllifidir.

Kamal Abdullanın bədii əsərləri – pyesləri, hekayələri, romanları, esseləri və şeirləri Azərbaycanda və xarici ölkələrdə çap olunur. Əsərləri türk, rus, gürcü, ingilis, fransız, alman, ispan, polyak, portuqal, italyan, ukrayna, fin, ərəb, yapon, monteneqro, litva, bolqar, qazax, qırğız və başqa dillərə tərcümə olunub və nəşr edilib. Pyesləri Azərbaycan, Gürcüstan, Estoniya teatrlarında səhnəyə qoyulub.

Ancaq onu da qeyd etməliyik ki, Kamal müəllim həm də gözəl insani keyfiyyətlərə malikdir. O, ali təhsil ocağının rəhbəri kimi müəllimləri, tələbələri daim diqqətdə saxlayır və köməyini əsirgəmir, hamıya xoş münasibət göstərir, həmişə hər bir əməkdaşa qayğıkeşliyi ilə diqqət çəkir. Kamal müəllimin rəhbərliyi dövründə universitetimizdə  bir çox yeniliklər edilmiş, təzə mədəni mərkəzlər yardılmış, təhsilə töhvə verən bir çox işlər görülmüşdür.

Hörmətli rektormuza can sağlığı, elmi və ədəbi yaradıcılıq uğurları, yeni-yeni əsərlər arzulayırıq!

75 illik yubileyiniz mübarək hörmətli Kamal Abdulla!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.12.2025)

Nemət Tahir,

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

Bugünkü müsahibimiz Azərbaycan ordusunun ehtiyatda olan polkovnik-leytenantı Elşən Zeynalovdur.

Cənab polkovnik, zəhmət olmasa, özünüzü oxucularımıza təqdim edin.

-Mən Zeynalov Elşən Eldar oğlu 10.04.1975-cı ildə Ağdam rayonu Baş Qərvənd kəndində anadan olmuşam. 1983-cü ildə Ağdam rayonu Şıxlar kənd orta məktəbinə 1-ci sinfə getmişəm və 1993-cü ildə həmən məktəbin məzunu olmuşam. 15.10.1993-cü ildə Ağdam rayonu hərbi komisarlığı tərəfindən həqiqi hərbi xidmətə çağırılmşam. N saylı hərbi hissənin kəşfiyyat bölüyündə kəşfiyyatçı vəzifəsində xidmət etmişəm. Əsgəri xidməti dövrü bir neçə kəşfiyyat döyüş tapşırıqlarında iştirak etmişəm. Ümummilli lider Heydər Əliyevin əmr və göstərişinə əsasən, nümunəvi xidmət edən əsgərlərdən seçilib hərbi məktəbdə ali təhsil alıb, kadr zabitlərin hazırlanması üçün komandanlıq tərəfindən mən və bir neçə nümunəvi xidmət edən əsgərlər seçilibdir, 1995-ci ildə Bakı Ali Birləşmiş Komandirlər məktəbinə göndərilmişik və test imtahanı verərək qəbul olmuşuq.

1999-cu ildə həmin məktəbi leytenant rütbəsi ilə bitirib, müvafiq hərbi hissələrdə kəşfiyyat taqım komandiri, kəşfiyyat bölük komandiri, hərbi hissənin kəşfiyyat rəisi, tabor komandiri, hərbi hissə komandirinin müavini vəzifələrində xidmət etmişəm. Hal-hazırda polkovnik leytenant rütbəsində ehtiyatda olan zabitəm.

-Çox gözəl, zəhmət olmasa, bizə döyüş yolunuzdan, əgər artıq hərbi sirr deyilsə, əməliyyat zamanı başınıza gələn hadislərdən bir neçəsini danışın.

-İlk döyüş yolum 1994-cü il Tərtər, Goranboy rayonları ərazisində Murovdağ istiqamətində kəşfiyyatçı kimi olub. Kəşfiyyat tapşırıqlarında qrup tərkibində kəşfiyyatçı snayperçi kimi iştirak etmişəm və verilən tapşırıqlara əsasən, kəşfiyyat məlumatları toplayıb geri dönmüşük. Bu hallar dəfələrlə olub. 2001-ci ildə Fizuli rayonu istiqamətində  kəşfiyyat bölük komandiri kimi kəşfiyyat qrupu ilə düşmən arxasında kəşfiyyat tapşırıqların icra edib geriyə dönmüşük. Həmin istiqamətdə düşmənin bir neçə təxribat xarakterli kəşfiyyat qruplarını pusquya salıb zərərlişdirmişik. Əsas 2002-ci ildə Ağdam rayonunun erməni işğalında olan Yusifcanlı kəndinin bir hissəsin işgaldan azad etmək üçün tapşırıq aldıq və tapşırıq uğurla icra olundu, bir neçə erməni terrorçusu məhv edildi. 2005, 2007, 2008, 2009, 2010-cu illərdə tabeliyimdə olan kəşfiyyat bölüyü tərəfindən bir neçə kəşfiyyat tapşırıqları icra olunmuşdur. 2008-ci ildə Füzuli istiqamətində düşmənin təxribat xarakterli qrupu avtomobillə bizim bölmələrimizin qarşısında təxribat törətməyə gələrkən onları avtomobil qarışıq qumbaraatanla məhv etmişdim, sağ qalan düşmən terrorçuları isə bizim kəşfiyyat bölüyünün şəxsi heyəti tərəfindən məhv edilmişdi. Elə tapşırıqlar var danışmaq olmur. 2012-ci il tarixdə Agdam rayonunda yerləşən N saylı hərbi hissədə tabor komandiri vəzifəsində xidmət etdiyim zaman düşmənin bizim bölmələrə qarşı törədilən terrorunun qarşısının alınması üçün qumbaraatan qrupları və snayper qrupları ilə müdaxilə etmişik, təxribatın qarşısını alaraq sarsıdıcı zərbə endirib, bir neçə terrorçu məhv etmişdik. Bir neçə uzunmüddətli qumbaraatan atəşiylə düşmənin atəş mövqeyini dagıtmışdıq.

2014-cü il avqust hadisələri zamanı 13 nömrəli döyüş mövqeyimizdə çavuş Əhmədov Qaryağdı ermənilər tərəfindən snayperdən açılan güllə nəticəsində şəhid edildi. Şəhidimizin qisasının alınması üçün hərbi hissə komandiri Şəhid polkovnik leytenant Raquf Orucov mənə tapşırıq verdi ki, qrupu hazırla və keçiləcək yeri incələ, mənə mərüzə et, sonra komandamı gözlə. Mən qrupu hazırladım və özüm düşmənə zərbə endirəcək yeri incələdim, xəritəyə işlədim və komandirə məruzə etdim. Bir neçə gündən sonra mənə dedi ki, qrupu yığ, toplanma rayonunda məni gözlə. Mən verilən tapşırığı dərhal yerinə yetirdim və axşam 01:00 radələrində düşmən mövqeyinə basqın əməliyyatı keçirdik, düşmənin bir neçəsini məhv etdik, düşmənin yataqxanasını, döyüş mövqeyini dağıdıb geri döndük. Şəhidimizin qisasını aldıq.

2014-cü ilin 12 noyabr tarixində Konstitusiya günü Azərbaycanımıza bir sevinc yaşatdıq. Mənim əmrimə əsasən, düşmənin 1 vertoliyotu hava məkanımızı pozarkən, tabeçiliyimdə olan bölmə tərəfindən məhv edildi. Həmin gün onunla bərabər düşmənin bir avtomobili də bölməmiz tərəfindən məhv edildi.

2014 cü il dekabr ayının 24-də xidmət etdiyim taborun döyüş mövqeyinə erməni terrorçuları basqın edərkən mən və tabeçiliyində xidmət edən döyüş mövqeyinin  şəxsi heyəti tərəfindən mənim komandanlığımla düşməni pusquya salaraq 2 nəfər terrorçunu məhv etdik və bir nəfər terrorçunu əsir götürüb yuxarı komandanlığa təhvil verdik.

Gədəbəy bölgəsində xidmət etdiyim dövrdə 2015-2017-ci illər ərzində erməni terrorçuları şərti adı “çiçəkli” döyüş mövqeyinə basqın edərkən mən və döyüş mövqeyinin şəxsi heyəti tərəfindən terrorçuların iki nəfəri məhv edildi, döyüş mövqeləri dağıdıldı.

2018-ci il tarixdə Qazax rayonu ərazisində yerləşən döyüş mövqelərimiz şərti adı olan “sarı təpə” döyüş mövqeyində düşmənin təxribat qrupunun qarşısını aldı və onların döyüş mövqelərinə od vurub yandırdıq.

Qazax istiqamətində Məzəm gölü istiqamətində düşmənin təxribat qüvvələrinin qarşısını alıb bir nəfər terrorçunu snayper tüfəngi ilə atəş açaraq məhv etdik.

Qazax rayonu Cəfərli kəndi istiqamətində düşmənin təxribat qrupunu pusquya salaraq döyüş mövqeyinin şəxsi heyəti tərəfimizdən məhv edildi.

Qazax rayonu Quşcu Ayrım kəndinin, demək olar ki, ətrafı düşmən postları ilə mövqelənmişdi. Hərbi hissədə təlim gedirdi, mən də tabor komandiri kimi həmin təlimdə iştirak edirdim. Axşam vaxtı idi, mənə zəng edib tabor növbətçisi məruzə etdi ki, ermənilər Məzəm kəndini zenit qurğusu ilə atəşə tutub, kənd camaatı pis vəziyyətdədir. Mən hərbi hissə komandirinə vəziyyət barədə məruzə etdim.

Bu vaxt, Allah rəhmət eləsin, general-mayor Polad Həşimov məni çağırdı və mən şərait barədə ona məruzə etdim, icazə istədim ki, gedim kənd camaatını və əsgərlərimizı tək qoymayım və tədbirimizi görək.

General Polad Həşimov həmin vaxt polkovnik rütbəsində idi. Mənə dedi ki, gedin, o ermənilərə elə bir cəhənnəm yaşadın ki, heç vaxt o kəndə bir də atəş açmağa cəsarət etməsinlər. Sonra da gülümsəyərək dedi ki, xahiş edirəm, özünü qoru, dəlilik etmə, oğlan, sən kəşfiyyatçısan axı…

Allah cəmi Şəhidlərimizə rəhmət eləsin.( Gözləri dolur.)…Tez sürücünü çağırdım və tapşırıq verdim ki, maşınların bütün işıqların söndür və Məzəm kəndinə sür. Elə də etdi. Gəldim kəndə ki, kəndin bütün işıqları sönüb, insanlar vahimə içində, düşmən də kənddə dinc əhaliyə divan tutur.

Radiostansiya ilə həmin istiqamətdə yerləşən bölük komandirlərinə komanda verdim ki, düşmənin bütün mövqeləri iri çaplı və bütün atəş vasitələrindən atəşə tutulsun, mənim komandam olmadan, düşmən mövqelərindən od çıxmıyınca atəşi kəsmirsiniz. İri çaplı pulemyotla düşmənin Şavan kəndini atəşə tutmaq əmrini vermişdim və kənddə bir neçə ot tayası yanmışdı.

10 dəqiqə çəkmədi düşmən mövqelərinin bir neçəsi başladı yanmağa və düşmən atəşi kəsdi, həmin vaxt bir neçə erməni terrorçusu məhv edildi.

Sabahı gəlib Polad Həşimova mərüzə etdim ki, verilən əmr icra olundu.

Polad Həşimov mənə dedi ki, xəbərin var ermənilər nə qədər itki verib? Dedim sayını bilmirəm. Gülərək dedi ki, 5 leş, 3 yaralı. Ermənilərin dinc əhalisi gəlib öz döyüş mövqelərində ermənilərin üstünə cumurlarmış ki, türkləri niyə qızışdırırsınız, qoymursunuz rahat evimizdə yataq.

2020-ci il 27 sentyabrda düşmən bütün cəbhə boyu hücuma keçdi. illərlə arzuladığımız həmin gün gəldi çıxdı - Cənab Prezident, müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyev bütün cəbhəboyu əks-hücum əmri verdi.

Mən. və tabeçiliyimə verilən 2 tağıma Daşkəsən- Kəlbəcər istiqamətində hücum edərək Murovdağ silsiləsi boyu düşmənin 3 döyüş mövqeyini ələ keçirmək və Zod Kəlbəcər dəhlizini bağlamaq tapşırılımışdı. Biz 1-ci günün tapşırığını yerinə yetirdik və dəhlizi nəzarətimiz altına keçirdik. Həmin döyüşdə zabit, gizir, çavuş, əsgər elə bil bir bayram edirdilər. Şəhid, yaralı versək də, hər kəs əvvəlcədən hər şeylə barışmışdı, kim şəhid olsa, sadəcə bir yerə çəkilib arxa bölmələrinə təhvil verib, qalan qüvvələrlə döyüşə davam etmək – belə qərarlaşdırmışdıq.

Mən ayın 27-də yaralansam da, heç kimə demədim və şəxsi heyyətə də tapşırdım ki, heç kimə deməyin. Çünki hərbi hissə komandirinin yaralanması şəxsi heyətdə döyüş ruhunu aşağı sala bilərdi. 28 sentyabrda mənə yuxarı rəhbərlikdən əmr gəldi ki 15 nəfərlə və 2 tank gələcək o tanklarla “Ağdağ” postuna köməyə getmək lazımdır. Mən düşməndən ələ keçirdiyimiz döyüş mövqelərini taqım komandirinə təhvil verdim və dedim, 1 metr geriyə çəkilmirsən, ya qələbə yada ölüm.

15 nəfərlə təzədən dağlarla qonşu bölməyə köməyə yola düşdük. Biz düşmənin içərisinə girmişdik, sag, sol qonşular ləng getdikləri üçün biz, demək olardı ki, mühasirədəydik. Düşmən bütün atəş vasitələri ilə bizi atəşə tuturdu və biz ölü bölgələrlə dağlararası hərəkət etdik, tanklarla birləşib qonşu bölməyə köməyə getdik, düşmən bütün atəş vasitələrindən üzərimizə güllə, mərmi yağdırırdı. Bizim tanklar hərəkət etdiyi istiqaməti duman aldı və mən bu dumandan istifadə edib tankları atəş altından çıxartmaq üçün şəxsi heyəti sep şəkilində açaraq, tankı mühafizə edərək hücuma keçməli idik. Tanklar həmin bölgəyə çatanda duman çəkildi və düşmən toplarla, tank əlehinə vasitələrlə minaatanlarla bizi atəşə tutdu və mən ikinci dəfə yaralandım və top mərmisi yanıma düşdü, məni 3 metrə yaxın göyə tulladı, təsəvvür et ki dağdan asılı qalmışdım. Zabitlər, əsgərlər gəlib mənə yardım etdilər, 1 saatdan sonra özümə gəldim. Soruşdum ki, yuxarı komandanlığa məruzə etməmisiniz ki? Dedilər əlaqəmiz kəsilib. Həmin vaxt rabitəçi zabit kapitan Dursunov Fərid şəhid olmuşdu və rabitə yararsız hala düşmüşdü. Bir daha tapşırdım ki, heç kimə deməyin mənim yaralandığımı - bir məqsəd var, ya qələbə, ya da şəhidlik zirvəsi.

Döyüşdə əsgər Qasımzadə iki qumbaranı çəkib düşmən postuna özünü atdı, düşmənlərlə birgə özünü də partlatdı və döyüşcülərimiz postu ələ keçirdi.

Əsgər Zeynalov Ramil Yasən oğlu qumbaraatanla düşmən mövqeyin havaya uçurdu, düşmən isə minamyotla Ramili şəhid etdi. Heç kim dayanmırdı, hamı istəyirdi ki, şəhidlərimizin qanını alsın və torpaqlarımızı azad etsin. Taqım komandiri bir əsgərlə “Ağdağ” döyüş mövqeyinin qarşısında düşmən mövqeyinə girdi, 3 nəfər erməni terrorçusunu əlbəyaxa olaraq məhv etdi.  Leytenant düşmən mövqeyinə girir, erməniylə qarşılaşır, ermənidə də, bizim leytenantda da güllə qurtarır, leytenantımız avtomatın qundağı ilə ermənini bir zərbəyə məhv edir. Geri çönəndə digər erməni ilə qarşılaşır və onu da güləş fəndinə salıb, yıxıb yumruqla ağzın əzir, arxadan bir erməni buna güllə atır, güllə leytenantın əlinin çölünə dəyib ovcundan keçir, yumruqla vurduğu erməninin gözündən dəyib öldürür.  Leytenantla düşmən mövqeyinə girən əsgər leytenantla güllə atan erməninini öldürür. Mən nə qədər etdim, leytenant təxliyə olunmadı, mənimlə birlikdə qaldı, döyüşə davam etdi. Oktyabrın 5-i məni və leytenantı aşağı - hospitala təxliyə etdilər.  Hospitalda 10 gün qaldım, müalicəni yarımçıq qoyub döyüşə qayıtdım... Çox şükür, şəhidlərin qanı, qazilərimizin canı bahasına qələbə qazandıq…

-Təltifləriniz barədə danışardınız.

-Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən “İgidliyə görə”, “Kəlbəcərin azad olunmasına görə”  medalları ilə təltif olunmuşam. Azərbaycan Respublikasının Baş Naziri tərəfindən ,,Müharibə iştirakçısı” medalı ilə təltif olunmuşam. Azərbaycan Respublikasının Müdafiə Nazirinin 3, 2, 1-ci qüsursuz xidmətlərə görə medalları ilə, Silahlı qüvvələrin yaradılmasının 90, 95, 100 illiyi medallları ilə təltif olunmuşam.

-Allah sizinlə birlikdə bütün əsgər və zabitlərimizi qorusun, şəhidlərimizə rəhmət eləsin. Bizi 30 illik töhmətdən qurtardınız, çiyinimizdəki yükü, alnımızdakı ləkəni təmizləndiniz. Azərbaycan ordusunun qəhrəman zabiti və hərbçisi olaraq, gənclərə nə məsləhət verərsiniz?

-Mən gənclərimizə Vətəni sevməyi tövsiyə edirəm. Vətənpərvərlik döyüşgənliklə bərabər, yüksək təhsil almaqdır. Dövlətini, Millətini, Xalqını, Dövlətçiliyini sevməkdir. Düşmənə nifrət, dövlətinə sədaqətdir. Xaricdə təhsil alan gənclərimiz millətinin başını daim uca etməlidir.

Tövsiyə edərdim ki, istər orta məktəblərdə, kolleclərdə, istərsə də universitetlərdə hərbi hazırlıq dərslərinə önəm verilsin. Vətənimizi hər şeydən uca tutmalıdırlar, çünki bu vətən bizimdir. Bu Vətən torpaqları Şəhidlərimizin, qazilərimizin qanı ilə yoğrulub şirin vətənə çevrilib.  Burada əsas güc müəllimlərimizə düşür. Müəllimlərimizin gənc nəsili vətənpərvər yetişdirməyinin nəticəsidir ki, Qarabağı görməyən övladlarımız 30 ilə yaxın işğalda olan torpaqlarımızı canlarını fəda edərək işğaldan azad etdilər. Allah cəmi Şəhidlərimizə rəhmət eləsin, sağlamlığını itirən qardaşlarımıza şəfa versin.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.12.2025)

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

HƏMİŞƏ CİDDİ OLMAQ OLMAZ

Yaxud DOST ZARAFATLARI

Yusif Səmədoğlu yaradıcılıqla adətən gecələr məşğul olurdu. Gecənin gec saatlarına qədər yazır-pozur, mütaliə edir, ya musiqi dinləyirdi. Yatanda da telefonu şəbəkədən çıxarırdı ki, tezdən zəng edib onu oyatmasınlar. “Səhər erkən ancaq xoruzlar oyanar” deyirdi. Bir gecə yadından çıxıb telefonu açıq qoyub. Yusifi şəxsən tanıyanlar bilir ki, o, danışanda bir az tutulurdu. Demə, onu təngə gətirən müəlliflərdən biri də danışanda eynən Yusif kimi tutulurmuş. Bəli, səhər erkən telefon zəng çalır. Yuxulu Yusif “Bəli” cavabını verməli olur. Telefondan uzun zaman səs gəlmir, sonra tutula-tutula: “Yuusif müüüəlllim, məənəm” sözləri eşidilir.

Yusifin dərhal yadına düşür: “Aarxayın ol, – deyir, – bu günlərdə jurnalda çaaaap olunacaq”. – “Yooox eee”. – “Deeedim də, bu yaaaxında”. – “Yooox, Yuusif müəəllim”. – “Hə, nəəədi?” – “Zəəng etdim təəşşəkkür edim, bir həəəftədi juuuurnaaal çıxıb”.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.12.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Şeir saatı rubrikasında bu gün sizlərə Vasif Əlihüseynin şeirlərini təqdim edir.

DƏRD ELƏMƏ, ƏZİZİM

Küçədə yağış yağır,

sel götürüb hər yanı.

Yuyur günahlarını,

təmizləyir dünyanı.

Sənin də günahın var,

düzün deyim, bağışla.

İndi fürsətdi sənə,

çıx küçəyə yağışda.

Qoy saçların islansın,

gözlərinə yaş dolsun.

Ürəyinə “heyif”lər,

ürəyinə “kaş” dolsun.

Dərd eləmə, əzizim,

günahsız insan yoxdu.

İndi nə çıxdın-çıxdın,

sabaha leysan yoxdu.

KİNO ÇƏKİRSƏN

Eh! İndi bələnmiş xına əllərin,

Əsirdi kiminsə baş hərfinə.

Özün öz könlünlə çıxıb gedirsən,

Mənim hisslərimin bircə səhvinə.

Hələ sızıldamır o daş ürəyin,

Qoy hava qaralsın, bir gecə olsun.

Ən yaxşı günümüz toy günündüsə,

Bəs ən pis günümüz, de, necə olsun?

Bəlkə də, oturub ötən günündən

Yanıb dəqiqəsinə külün əkirsən.

Səndən yeddi oğul, qız istədilər,

Olmaya-olmaya kino çəkirsən. 

KÖRPƏLƏRİN ŞƏKLİ

Bütün müharibələrə

körpələrin yatdığı yerdə

şəklini göstərin,

onda anlayacaqlar

dünyanın nə qədər mənasız olduğunu

anaların qolları

saat kəfkiri kimi

yelləyir bu ağlağan uşağın beşiyini,

yellədikcə zaman ötür,

körpələr böyüyür,

əsgər olur.

SİNƏSİNƏ MİNA BASDIRILMIŞ TORPAQDI ÖMÜR

Sinəsinə mina basdırılmış

torpaqdı ömür,

Yaşayırıq, Allaha təvəkkül.

Gəl, istehkamı çağır,

irəlidə getsin,

biz də arxasınca –

qarşıdakı günləri qarşılamaq üçün.

Bax, ayağını itirən o adam

Hələ də peşmandı

Cızından çıxdığı üçün...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.12.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı böyük Azərbaycan şairi Məhəmməd Füzuliyə həsr edilən yazıları təqdim etməkdədir. “Heydər Əliyevin Füzuli sevgisi” məqaləsi ilə tanış olun.

...1994-cü ildə dahi Azərbaycan şairi Məhəmməd Füzulinin anadan olmasının 500 illiyi tamam olacaqdı. Şübhəsiz, ölkəmizin həmin ağrılı-acılı illərdə məruz qaldığı bütün çətinliklərə baxmayaraq, bu yubileyin dünya miqyasında böyük təntənə ilə keçirilməsinin, bəşər mədəniyyətinin ən önəmli hadisələrindən biri kimi qeyd edilməsinin böyük əhəmiyyəti vardı. Azərbaycan bu yolla düşmən təbliğatı nəticəsində öz tarixi və mədəniyyəti haqqında həyasızcasına irəli sürülən əsassız iftira və böhtanlara tutarlı cavab verə bilərdi. Lakin təəssüf ki, 80-ci illərin sonundan başlayaraq respublikamızda yaranan mürəkkəb vəziyyət bir sıra başqa taleyüklü mühüm mədəni hadisələr kimi bu yubileyi də arxa plana sıxışdırmış, az qala yaddan çıxarmışdı.

Füzulinin yubileyinin beynəlxalq miqyasda layiqli şəkildə qeyd olunmasına hərtərəfli hazırlıq işləri məhz Heydər Əliyevin 1993-cü ilin iyununda yenidən hakimiyyətə qayıtmasından sonra başlandı. Həmin il sentyabrın 21-də, Azərbaycan üçün son dərəcə çətin və həyəcanlı günlərdə Azərbaycan Elmlər Akademiyasında ziyalılarla görüşən Heydər Əliyev müharibədən və iqtisadi çətinliklərdən daha çox mədəniyyətə qayğıdan danışmış, Füzulinin qarşıdan gələn yubileyinin yüksək səviyyədə keçirilməsi zəruriliyini vurğulamışdı.

Görüşdəki nitqində Heydər Əliyev demişdi: “...Bizim mədəniyyətimiz, elmimiz çox zəngindir. Biz Nizamidən, Füzulidən danışarkən onları tək şair kimi deyil, böyük filosof kimi, dünyaya, dünya mədəniyyətinə böyük töhfələr vermiş mütəfəkkirlər kimi tanıtmalıyıq... Biz Füzulini təkcə “Leyli və Məcnun” poemasının müəllifi kimi yox, dünya miqyaslı filosof kimi, böyük alim kimi dünyaya tanıtmalıyıq...”.

Bu sözlər deyilən vaxt Heydər Əliyev üç aya yaxın idi ki, respublikaya rəhbərlik edirdi. Qəribə görünə bilər ki, belə bir vaxtda Azərbaycan dövlətinin başçısı hərbçilərlə, bir sırada ziyalılarla görüşməyə, Füzulinin yubiley tədbirləri haqqında danışmağa, Azərbaycan elminin və mədəniyyətinin dünya miqyasına çıxarılmasının vacibliyini bir daha vurğulamağa özündə vaxt və qüvvə tapırdı. Biz müxtəlif münasibətlərlə İkinci Dünya müharibəsi illərində blokada şəraitindəki Leninqradda Nizami Gəncəvinin 800 illik yubileyinin qeyd edilməsinin mədəniyyətə son dərəcə böyük vurğunluq, yüksək beynəlmiləlçilik və mənəvi qəhrəmanlıq olduğunu dönə-dönə etiraf etmişik. O da etiraf olunmalıdır ki, 1993-cü ildən sonra müharibə şəraitində yaşayan, yenicə əldə etdiyi milli dövlətçilyini itirmək təhlükəsi ilə baş-başa qalmış Azərbaycanda elmin, təhsilin, ədəbiyyatın, sənətin və mədəniyyətin inkişafına, görkəmli sənət adamlarının yubileylərinin keçirilməsinə və onların xatirələrinin əbədiləşdirilməsinə yönəldilmiş diqqət və qayğı heç də məşhur “Leninqrad fenomeni”ndən geri qalmırdı. Azərbaycan Prezidenti ölkənin ən çətin anlarında da onun xilasını yalnız silahda, hərbi qüvvədə deyil, həm də bu torpağın qədim və təkrarsız mədəniyyət yurdu olmasında axtarırdı, bu mədəniyyətin dünya miqyasına çıxarılması ilə bütün dünyaya Azərbaycanın olduğu kimi tanıdılmasına xüsusi önəm verirdi. Ona görə də Heydər Əliyevin nəzərində böyük Azərbaycan şairi Məhəmməd Füzulinin 500 illik yubileyinin beynəlxalq miqyasda yüksək səviyyədə keçirilməsi ilk növbədə son illər hədsiz iftira və böhtanlara məruz qalmış yurdumuzu, dilimizi və mədəniyyətimizi yetirdiyi ən böyük sənət korifeylərindən birinin şəxsində dünyaya və insanlığa nümayiş etdirmək məqsədini güdürdü.

1994-cü ilin əvvəllərində Prezident Heydər Əliyevin başçılığı ilə Füzulinin yubileyinə dövlət səviyyəsində geniş hazırlıq işləri başlandı. Görkəmli ədəbiyyatşünaslar, dilçilər, mətnşünaslar, tarixçilər, kulturoloqlardan ibarət mötəbər yubiley komissiyası yaradıldı. Füzuli yubileyinə bu dərəcədə böyük əhəmiyyət verilməsinin başqa bir ciddi səbəbi də vardı: Azərbaycan müstəqillik qazanandan sonra onun düşmənləri bu böyük tarixi nailiyyətlə barışmaq istəməmişdilər. Füzulinin yubileyinin beynəlxalq səviyyədə keçirilməsinin buna layiqli cavab olacağını vurğulayan Heydər Əliyev özünəməxsus təmkinli bir qəzəblə düşmənləri belə qırmanclayırdı: “...Hamımıza məlum olan düşmən qüvvələr həmişə sübut etməyə çalışmışdır ki, Azərbaycan xalqının zəngin tarixi olmamışdır, onun kökü yoxdur. Şübhəsiz ki, bu, cəfəngiyyatdır. Bəzən buna heç cavab vermək istəmirsən. Lakin xalqımıza düşmən olan, qəsd etmək istəyən dairələr, qüvvələr, bəzən də millətlər respublikamızı parçalamaq, onun ərazisini qəsb etmək istəyənlər əvvəllər də çalışmışlar və indi də çalışırlar sübut etsinlər ki, guya Azərbaycan xalqı tarixi köklərə malik olan bir xalq deyildir. Ona görə də Füzuli kimi şəxsiyyəti bir daha dünyaya tanıtmaqla onun necə böyük şair, mütəfəkkir, filosof olduğunu və dünya mədəniyyətinə nə qədər töhfə verdiyini, onu necə zənginləşdirdiyini göstərəcəyik. Buna bizim əvvəllər də ehtiyacımız olmuşdur, lakin bu gün xüsusilə vacibdir. Çünki Azərbaycan müstəqil dövlətdir, xalqımız milli azadlığa nail olmuşdur və biz müstəqilliyimizin daimi, əbədi olması üçün çalışırıq və bundan sonra da çalışacağıq”.

Heydər Əliyev öz çıxışında dünya ədəbiyyatının klassiki Məhəmməd Füzulinin yalnız Azərbaycanın sərhədlərindən kənarda deyil, ölkə daxilində də yaxşı tanıdılmasını, onun yüksək və nəcib hisslərlə, zəngin və tutarlı fikirlərlə dolu əsərlərinin hər bir azərbaycanlı evinə, azərbaycanlı ailəsinə çatdırılmasının vacibliyini və əhəmiyyətini göstərirdi.

Əsərlərini Yaxın və Orta Şərqin geniş yayılmış üç klassik poeziya dilində yazan Məhəmməd Füzulini yalnız Azərbaycan türkləri deyil, böyük türk dünyasının digər nümayəndələri, habelə ərəblər və farslar haqlı olaraq öz sənətkarları sayırlar.  Ümummilli liderimiz hər dəfə onun yaradıcılığının bu beynəlmiləl mahiyyətinə və ensiklopedik xarakterinə ayrıca diqqət yetirmiş, bunu Füzulini və onun təmsil etdiyi Azərbaycan mədəniyyətini yüksəldən, ümumbəşəri və humanist ideallara qovuşduran mühüm fəlsəfi və estetik amil kimi nəzərə çatdırmışdır: “...ərəblər və farslar Füzulini öz şairləri sayırlar. Türkdilli xalqlar isə belə hesab edirlər ki, o, türkdür. Biz də deyirik ki, Füzuli türk, azərbaycanlıdır. Eyni zamanda bunu türkmən, özbək, qazax, Türkiyədə yaşayan türklər, İraq türkmanları da deyə bilərlər. Qoy Füzuli hamıya məxsus olsun, tarixə bəşəri bir şəxsiyyət kimi düşsün”.

Füzuli klassik Azərbaycan ədəbiyyatı ilə maraqlanan hər bir həmvətənimiz kimi, Heydər Əliyevin həyatına və mənəvi-poetik dünyasına da ilk gənclik illərindən daxil olmuş və ömrünün bütün sonrakı mərhələlərində onun daimi yol yoldaşına çevrilmişdi. Özünün etiraf etdiyi kimi, Ulu öndərimizin Məhəmməd Füzuli şəxsiyyəti və yaradıcılığı ilə ilk tanışlığı 1930-cu illərin ortalarında Naxçıvanda orta məktəb şagirdi olarkən başlamışdı. O da əlamətdardır ki, gənclik illərində rəssamlığa və memarlığa böyük maraq göstərən Heydər Əliyevin çəkdiyi ilk rəsm əsərlərindən biri də Məhəmməd Füzulinin portreti olmuşdur. Böyük şairə böyük məhəbbətlə çəkilmiş bu portret hətta həmin dövrdə məktəblilərin rəsm əsərlərindən ibarət müsabiqədə birinci yeri tutmuşdu. Əyalət şəhərindəki orta məktəbdə təhsil alan və rəssamlıq sahəsində ilk addımlarını atan bir gəncin məhz Füzulinin şəxsiyyətini, heç bir portreti dövrümüzə gəlib çatmamış böyük şairin zahiri görünüşünü təxəyyülünün gücünə əsaslanaraq yaratmağa çalışması bir tərəfdən onun özünün böyük Füzuli sevgisindən, o biri tərəfdən isə 1930-cu illərdə Füzuli yaradıcılığına böyük maraq və məhəbbətdən irəli gəlirdi.

İstər Füzulinin, istərsə də başqa görkəmli klassiklərimizin əsərlərinin nəşr edilərək geniş oxucu kütləsinə çatdırılması, xalqın malı edilməsi məsələsi də həmişə Heydər Əliyevin diqqət mərkəzində olmuş, bu işə bütün ömrü boyu çox ciddi diqqət və qayğı göstərmişdir.

Heydər Əliyev ədəbiyyatşünasları, mətnşünasları, dilçiləri və başqa sahələrin mütəxəssislərini yalnız Füzulinin əsərlərini çapa hazırlamaqla öz işlərini bitmiş hesab etməməyə çağırırdı. Ümummilli liderimizin fikrincə, Füzuli haqqında yazılmış ayrı-ayrı mühüm tədqiqat əsərlərinin Azərbaycanda nəşri hələ heç də görülməsi tələb olunan işlərin hamısı deyil. Ona görə də yubileyə hazırlıq dövründə Heydər Əliyev Azərbaycan ədəbiyyatşünaslarının qarşısında Füzulini dünya miqyasında tanıda biləcək dərin elmi mündəricəli, yüksək tədqiqatçılıq keyfiyyətlərinə malik, lakin eyni zamanda geniş oxucu kütləsi üçün yazılmış populyar bir əsər qələmə alınmasını aktual bir vəzifə olaraq qarşıya qoyurdu. Klassik ədəbiyyatımızın bilicisinin fikrincə, professional elmi səviyyədə ərsəyə gətirilən və müxtəlif Avropa dillərinə tərcümə olunaraq dünyanın çeşidli ölkələrində yayılan belə bir kitab təkcə Füzuli irsinə deyil, bütünlüklə Azərbaycanın təkrarsız klassik poeziyasına işıq tuta bilərdi.

Avropa ölkələrində yayılması nəzərdə tutulan bu kitabın janrını da Heydər Əliyev qabaqcadan müəyyənləşdirmişdi – həmin əsər aydın və ifadəli bir dillə, maraqlı, cəlbedici üslubda, elmi-populyar tərzdə yazılmalı və daha çox tanıtma xarakteri daşımalı idi: “Füzulinin əsərləri oxucunun dahi şairə hörmət və məhəbbətini təmin edir. Ancaq Füzuli haqqında yazılan elmi-tədqiqat əsərləri onu alim, mütəfəkkir, şair, böyük insan kimi göstərmək üçün çox lazımlıdır. Bunlarla yanaşı, Füzulini ölkəmizdə, xüsusən xaricdə yaxından tanıtmaq üçün onun haqqında populyar bir kitab olmalıdır. Elə bir kitab ki, oxuyan hər kəs Füzulini tezliklə tanıya bilsin. Zənnimizcə, Füzuli haqqında elə bir kitab lazımdır ki, biz onu ingilis, fransız, alman, ərəb, fars dillərinə tərcümə edib yayaq”.

Lakin belə bir kitabın hazırlanıb nəşr edilməsini də Heydər Əliyev Füzulinin dünya miqyasında təbliği sahəsində son söz hesab etmirdi. Onun fikrincə, belə bir populyar kitabla yanaşı, şairin öz əsərləri də yüksək səviyyədə Avropa dillərinə tərcümə olunmalıdır. “Bunu gələcəkdə etməliyik” – vəsiyyəti ilə o, Füzuli yubileyinə hazırlıq görüldüyü günlərdə Azərbaycan füzulişünaslarının, istedadlı tərcüməçilərin və klassik Azərbaycan ədəbiyyatı mutəxəssislərinin qarşısına ciddi bir vəzifə qoymuşdu.

Yubiley günlərində ədəbi ictimaiyyətimizi və ümumən hər bir azərbaycanlını iyirmi ildən bəri maraqlandıran ciddi bir məsələyə – Məhəmməd Füzulinin qəbrinin Kərbəladan Bakıya köçürülməsi mövzusuna da toxunulmuşdu. Yubiley komissiyasının iclasında bu kövrək və ağrılı mənəvi-siyasi məsələ barədə söhbət açaraq problemə aydınlıq gətirən Heydər Əliyev demişdi: “Füzulinin qəbrinin Bakıya köçürülməsi barəsində də söhbət getdi. Bu, yeni məsələ deyil. Hələ 70-ci illərdə Füzulinin qəbrinin Bakıya köçürülməsi məsələsi çox geniş müzakirə edilirdi. Mən də bu məsələ ilə məşğul olurdum. 1981-ci ildə Yazıçılar İttifaqının qurultayında bu məsələ qaldırılanda mən tanınmış yazıçılarımıza, Allah onlara rəhmət eləsin, narazılığımı bildirərək dedim ki, siz məsələni ortaya atır, lakin təşəbbüs göstərmirsiniz. O zaman mən bu məsələni rəhmətlik Mirzə İbrahimova tapşırdım...”.

1981-ci ildəki “Füzuli insidenti”ndə Heydər Əliyev Azərbaycan yazıçılarını, bütövlükdə isə Azərbaycan ziyalılarını və respublika ictimaiyyətini milli dəyərlərə münasibətdə daha mübariz və prinsipial mövqe tutmağa çağırırdı. O, yüksək postlara yiyələnən, tez-tez müxtəlif xarici ölkələrdə olan, hər cür diqqət və qayğı ilə əhatə edilən canlı “klassik”ləri xələfləri olduğu klassik ədəbi irsə böyük hörmətlə yanaşmağa, Füzulinin məzarı ilə bağlı problemi dünya miqyasına çıxarmağa, tanınmış ictimai-siyasi xadimlərin, beynəlxalq təşkilatların diqqətinə çatdırmağa səsləyirdi. Bu, kommunist rejimin bütün qadağalarına baxmayaraq, Heydər Əliyevin öz ana dilinə, milli ədəbiyyatına və ənənələrimizə böyük hörmət və ehtiramının birbaşa ifadəsi idi. Bu, onun gənclik illərindən tanıdığı və sevdiyi böyük söz ustadı Füzuliyə bəslədiyi sonsuz məhəbbətin daha bir əyani təzahürü idi...

1994-cü ildə, yubiley ərəfəsində Fuzulinin cənazəsinin qalıqlarının Azərbaycana köçürülməsi söhbəti yenidən gündəliyə çıxarılanda Heydər Əliyev bu məsələdə hər şeyi yüz dəfə ölçüb-biçməyi, böyük sənətkarlarımızın əziz xatirəsinə uyğun hərəkət etməyi məsləhət bilmişdi...

...Füzulinin yubileyi müstəqil Azərbaycan Respublikasının keçirdiyi ilk beynəlxalq miqyaslı mədəniyyət və sənət bayramı idi. Böyük şairə həsr olunmuş tədbirlər onun doğulduğu İraqda, Mərkəzi Asiya respublikalarında, UNECKO-nun iqamətgahının yerləşdiyi Parisdə, qonşu İran və Türkiyədə, habelə Rusiyada keçirildi. Sonuncu iki ölkədəki yubiley təntənələrində Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyev də iştirak etmişdi.

Heydər Əliyevin Türkiyə parlamentindəki nitqi, sənət və ədəbiyyat barədə söylədiyi bütün əvvəlki nitqləri kimi öz obrazlılığı, ifadə gözəlliyi və aydınlığı ilə seçilir. Şair haqqında, həm də Azərbaycan türkcəsini öz poetik dühasının əzəməti ilə cilalayaraq təkrarsız poeziya dilinə çevirmiş orijinal bir söz ustadı haqqında danışdığını göz önünə alan Ulu öndər bu nitqində ana dilinin zəngin ifadə imkanlarından bacarıqla istifadə etmişdir.

Fikrimizi əsaslandırmaq üçün Heydər Əliyevin nitqindən aşağıdakı parçanı misal gətirmək istərdik: “Füzuli 500 il bundan qabaq da nurlu bir ulduz kimi parlayıbdır, dünyaya öz şüalarını yayıbdır. Füzuli təkcə Şərqdə yox, müsəlman aləmində, türk dünyasında yox, bütün dünyada, o cümlədən inkişaf etmiş Qərb ölkələrində çox məşhur olmuşdur. Amma Azərbaycan xalqı üçün, bizim üçün Füzuli daha əziz olmuş, sevilmiş, son əsrdə xüsusən yüksək zirvələrə qaldırılmışdır. Bu gün çox böyük iftixar hissi ilə deyə bilərik ki, Füzuliyə bizim Azərbaycan xalqının, Azərbaycan alimlərinin verdiyi qiymət, onun əsərlərindən daim bəhrələnmələri xalqımızın öz kökünə, adət-ənənəsinə, keçmişinə, tarixinə, dininə, dilinə nə qədər sadiq qalmasını sübut edir”.

Heydər Əliyev qonşu Rusiyanın paytaxtı Moskva şəhərində keçirilən Füzuli tədbirlərində də şəxsən iştirak etmişdi. Öz nitqində o zamankı ölkə başçımız əvvəlki onilliklərdə də Moskvada bir sıra Azərbaycan ədəbiyyatı və mədəniyyəti nümayəndələrinin xatirələrinin təntənəli qeyd olunduğunu yada salmış, lakin bu sıradan keçirilən tədbirlər içərisində Füzulinin yubileyini ayrıca qeyd etmişdi. Çünki Füzuli müstəqil Azərbaycanın keçmiş sovet respublikalarının müştərək paytaxtı olan Moskvada anılan ilk nümayəndəsidir. Gənc dövlətimiz üçün həm mədəni, həm də siyasi baxımdan vacib əhəmiyyətə malik bu fakta diqqəti cəlb edən Heydər Əliyev qəlbi millət üçün döyünən böyük bir rəhbərin insani qürur hissi ilə deyirdi: “Bu gün biz fasilədən sonra, müəyyən müddətdən sonra yenidən birlikdəyik və dahi Azərbaycan şairi Məhəmməd Füzulinin yubileyini birlikdə qeyd edirik. Şairin yubiley ilini UNESCO Füzuli ili elan etmişdir. Füzulinin yubileyi Azərbaycanda, bir çox ölkələrdə geniş qeyd edilir, lakin bu, Azərbaycan xalqı üçün xüsusilə dəyərli və əhəmiyyətlidir ki, Füzulinin yubileyi Moskvada, zəngin mədəni və ədəbi ənənələri olan bir şəhərdə də qeyd olunur...”.

Nəhayət, Füzulinin 1996-cı ilin baharında Bakıda keçirilən yubiley şənlikləri də məhz Prezidentin arzuladığı kimi müstəqil dövlətin ilk böyük ədəbiyyat və mədəniyyət bayramına çevrildi. Və o da təsadüfi deyil ki, həmin tədbirdə Füzuli yaradıcılığının ümumbəşəri əhəmiyyəti, onun poeziyasının qeyri-adi təsir qüvvəsi və həmişəyaşarlığı barəsində yalnız yazıçılar, şairlər, ədəbiyyat xadimləri deyil, həm də Heydər Əliyev danışdı. UNESCO baş katibinin və dünyanın onlarla ölkəsindən gəlmiş nümayəndə heyətlərinin iştirak etdiyi Füzuli bayramı beş əsr əvvəl Şərq intibahının və humanizminin bayraqdarlarından birinə çevrilmiş dahi Azərbaycan şairinə böyük ehtiramın nişanəsi idi... UNESCO-nun qərarı ilə 1996-cı il dünya miqyasında Füzuli ili elan olunmuşdu. Bu qərarın qəbul edilməsinin nə kimi texniki və yaradıcılıq çətinlikləri ilə bağlı olduğu məlumdur. Azərbaycanda isə tam əminliklə demək olar ki, 1994-cü ildən 1996-cı ilə qədər, tam üç il ərzində Füzuli illəri yaşandı. Bu müddətdə şairin əsərlərinin yeni altı cildliyi və iki cildliyi çap olundu, altı dildə Füzuli irsindən seçmələr işıq üzü gördü, şair haqqında yeni tədqiqat əsərləri ədəbi ictimaiyyətə təqdim edildi. Şübhəsiz, Ümummilli lider Heydər Əliyevin klassik irsə ehtiramı, ədəbiyyata bağlılığı, Füzuliyə sevgisi də burada az rol oynamadı...

“Heydər Əliyev və Azərbaycan ədəbiyyatı”

(Bakı, Elm, 1998) kitabından, s.51–70

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.12.2025)

Xalq yazıçısı, akademik Kamal Abdullanın əsərlərindən seçilmiş bir sıra qranula – cövhər sayıla biləcək məqamları “Ədəbiyyat və incəsənət” oxucularına təqdim edir.

Kamal Abdulla özü seçilmiş bu cövhərlər barədə yazır: “İllərdən bəri yazdığım müxtəlif şeirlərin, esselərin, pyeslərin, hekayə və romanların, publisistik məqalələrin və elmi əsərlərin, verdiyim intervülərin hər birinin içində yer almış və bu gün də öz məzmunu, tutumu, forması ilə diqqətimi çəkən misralar, cümlələr günlərin bir günü sanki dil açıb mənə dedilər ki, bizim bir-birimizdən zaman və məkanca ayrılığımıza son qoy və bizi bir-birimizin yanında yerləşdir. Sən görəcəksən ki, bu zaman biz tamamilə yeni bir cazibədə zühur etmişik. Onlar qeyri-səlis məntiq dili ilə desək, içində olduqları mətnin qranulaları (ilkin vacib hissəcikləri) idi. Qranula, başqa cür ifadə etsək, cümlədən (mətndən) bütün artıq hissələri siləndən sonra yerdə qalan cövhərdir.”

Beləliklə, hər gün Kamal Abdulladan 7 qranula:

1.

Eldar Baxış həyatda olarkən onun şair kimi qədrini o qədər də bilmədik. Zaman keçdi. Bizmi belə ağıllandıq və daha həssas, daha mülayim, daha mərhəmətli olduq, yoxsa o, bir daha heç nə yazmaya-yazmaya hansısa gözəgörünməz energiya ilə dolmağa başladı?!

2.

Hacı Mir Həsən ağa Səyyah: “Ətrafda hər şey ölümün təzahürüdür. Sadəcə, üzünə niqab tutubdur və bizdən guya ki, gizlənibdir. Hələ ki heç bir kəsə öz ölüm gününü tanımaq qismət olmayıbdır. Halbuki sənədə bir dəfə biz onunla görüşürük, onu yaşayırıq. Biz ad günümüzü tanıyırıq. Amma hər sənə bir dəfə gördüyümüz ölüm günümüzü tanımırıq. Əfsus!..”

3.

Biz hamımız mağaradan çıxmışıq. Amma çoxumuz alaçıqdan hələ də çıxa bilməmişik.

4.

Okean fırtınasından sonra ayrı-ayrı gəmilərin hərəsinin balaca-balaca adacıqlara çırpıldığı kimi vaxtilə dost olmuş adamlar da indi pərən-pərəndirlər, ora-bura çırpıla-çırpıla qalıblar.

5.

“ Xaosda heç nə yoxdur!” deməyə nə var ki... Əsas məsələ odur ki, “xaosda heç nə var!” deyəsən. “Heç nə”nin hikməti daha böyükdür.

6.

XX əsrin böyük psixoanalitiki və filosofu Karl Yunqun əsərləri müasirlərinə imkan verdi ki, onun düşüncə tərzinin dərinliklərində qədim çin pünhanlıqlarından çox şeylər var deyə düşünsünlər. Hətta Yunqun hansısa əvvəlki həyatında çinli olduğunu ehtimal edənlər də tapıldı.

7.

Hamının yanında var səsiylə qışqırıb bağıran “əzizi-mən”lərin təkbətəkdə yazıq-yazıq, həzin-həzin necə pıçıldadığını bircə görəydiniz...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.12.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi yazıçı Təbrizdə  yaşayan Hüseyn Səlahlıdır.

Hüseyn Səlahlı

Təbriz

I

Boynuna dayayır

Qulağının arxasına qoymaq üçün

İyirmi barmaqla axtarır

Dişlərinin arasında qılınc

Və qırmızı ipək məndil sərili daş üstündə

Əli onun altında bir vəziyyətdə

Sevişən iki yarıçılpaq insan

Nə alıb verdiyini anlamamaq üçün

Nə alıb, vermədiyi üçün

Nə verib, ala bilmədiyi üçün.

Oyuncaqlar hekayəsində

Canlı kukla olmuş ölü

Və oyuncaqla oynamağa davam edən xəbərsiz körpələr

Bir-birinə yapışıq iki körpə

Başdan, çiyindən

Birinin boynunda ip,

Taburet isə ötəkinin ayaqlarının altında.

İp yerini sarmış,

Bəyaz duvaq üstündən öpüşcüklər, qaşındırır.

Taburetin üstündə

Sidikdə üzən iki ayaq,

Əski alışqanlıqdanmı?

İki mələyin döyüşməsindənmi?

Taburet bir o yana, bir bu yana sallanır.

Taburetin üstündə oturmuş

Çiyindən yarı ayrı bir qol

Ruhunun beli qaşınır.

Əl çatmayan yerdə

Tam bağlı ələ yarı tutulmuş

Barmaq uclarında rəqs edən bir qu quşudurmu?

Bakirəliyini əldən vermiş bir Roma ilahəsimi?

Taburet bir o yana, bir bu yana sallanır...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.12.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Qısa fikirlər xəzinəsində yapon kouç Qay Kavasakinin müdrik kəlamları diqqətinizə çatdırır.

-Əgər sənin devizin «Daha boşboğazlıq və çərənçilik yetər, mənə de ki, mən nə iş görməliyəm» - dirsə, demək sən düzgün ünvanı tapmısan.

 - Hər bir işdə ən vacib olanı başlamaqdır. Unutmayın: hələ heç kəs yalnız planlaşdırma ilə uğur qazanmağa müvəffəq olmayıb.

 - Sizə və sizin kompaniyaya xeyir gətirməklə bütün cəmiyyətə ziyan gətirən fəaliyyətin heç bir dəyəri yoxdur.

 - Özünüzün istənilən hərəkətinizə elə yanaşın ki, sanki onu bütün publika görəcək, sanki o, hər yerdə əks-səda verəcək. Unutmayın, siz nə iş görürsünüzsə, sizin «əl izləriniz» həmişə və hər kəs tərəfindən görünəcək.

 - Hər şey həyata keçməyincə mümkünsüz görünür. Sahibkarlıq fəaliyyəti məhz budur – sən başqalarının qeyri-mümkün hesab etdiyini eləyirsən.

 - Yaponlarda belə bir məsəl var, deyirlər axmaqlar iki yerə bölünür. Birincilər heç vaxt Fudzi dağının zirvəsinə qalxmayanlardır ki, ətrafın gözəl mənzərəsindən zövq ala bilmirlər. İkincilər isə həmin zirvəyə iki dəfə qalxanlardır.

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.12.2025)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Nəyisə könüllü edirsən, nəyisə zor gücünə, məcburən. Hansı ürəyinə daha çox yatar? Əlbəttə ki, könüllü etdiyin. Könüllülüyün bir şaxəsi də var. Biri var, hansısa bir işi məvacib xatirinə edəsən, biri də var, məvacibsiz, ictimai əsaslarla. Bax bu sosial və ictiami könüllülükdür.

Və bu gün “könüllü” sözü gündəmdə olacaqdır.

BMT-nin Baş Məclisi tərəfindən 1985-ci ildən iqtisadi və sosial inkişaf naminə hər il 5 dekabr Beynəlxalq Könüllülər Günü kimi qeyd olunur. Könüllülük – öz iradəsi və sərbəst seçimi əsasında əvəzi ödənilməyən fəaliyyəti həyata keçirən şəxsdir. Könüllülüyün məqsədi isə tapşırıqları yerinə yetirmək, fərdlərə və ya ictimai təşkilatlara maliyyə dəstəyi olmadan, fədakarcasına, insanların rifahını inkişaf etdirmək və yaxşılaşdırmaqdan ibarətdir. Bu öz maraqları, şəxsi bacarıqları və öyrənmə vasitəsilə cəmiyyətə xidmət göstərilməsidir ki, qarşılığında pul əvəzinə özünə dəyər və hörmət hissi qazanılır. Bu təqvim günü ölkəmizdə hər il yüksək səviyyədə qeyd edilir. Könüllülərin səyi nəticəsində hər gün minlərlə insan maarifləndirilir, onların pis vərdişlərdən uzaqlaşması naminə müxtəlif layihələr həyata keçirilir.

Ölkəmizdə könüllülük hərəkatı geniş vüsət alıb, bu faktdır. Hətta Prezident İlham Əliyev 2020-ci ili respublikamızda “Könüllülər ili” elan etmişdi. Avropa oyunları, Formula 1 kimi idman yarışlarında, beynəlxalq forumlarda böyük vüsət almış mövsümi könüllülük hərəkatı ASAN könüllüləri qismində daimi status da qazanıb.

Azərbaycan könüllülərini – fədakar gənclərimizi təbrik edirik.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.12.2025)