Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

Bu hadisə 2003-cü ildə bütün Böyük Britaniyanı şoka salır.

Sıravi Britaniya ordusunun mayoru Çarlz İnqram sadəcə olaraq məşhur "Kim milyonçu olmaq istəyir?" şousunda iştirak edərək, əsas mükafat olan 1 milyon funt sterlinq qazanır. Amma əslində bu televiziya tarixinin ən cəsarətli dələduzluqlarından biri idi. Fənd isə sadə bir... öskürək idi. İnqram mümkün cavabları ucadan oxuyurdu və düzgün cavabdan sonra, həyat yoldaşı Diana və yarışmada iştirak edən dostu Tekven Vittok öskürürdü. Onlar düzgün cavabı gizli bir öskürəklə bildirirməklə, qazancı 3 yerə bölüşdürməyi planlaşdırmışdılar.

Son final sualı isə belə idi: "Birdən sonra yüz sıfırdan ibarət ədədin adı nədir?" Çarlz variantların hər birini növbə ilə sadalayır: quqol, meqatron, qiqabit və nanomol.

Hər şey isə bundan sonra başlayır:

-Düşünürəm ki, bu nanomoldur, amma qiqabit də ola bilər- deyə İnqram fikirləşməyə başlayır. Mən bu suala cavab verə bilməyəcəyimi düşünmürəm...  Düşünmürəm ki, bu, meqatrondur. Amma quqol haqqında da eşitməmişəm.

Bu zaman zaldan öskürək səsi gəlir.

-Quqol, quqol, quqol... Düşünürəm ki, bu, quqoll ola bilər. Amma nə olduğunu bilmirəm. Bunun meqatron, qiqabit və ya nanomol olduğunu düşünmürəm. Mən hesab edirəm ki, bu həqiqətən, quqoldur.

Çarlz yarışmada qalib gələrək 1 000 000 funt sterlinq qazanır. Lakin bir müddət sonra prodüserlər bu öskürək səslərindən şübhələnirlər və çəkilişlər maliyyə polisi tərəfindən araşdırılmağa başlayırlar. Araşdırma aparanlar şou efirində çox sayda şübhəli öskürək səsi sayırlar. Dahiyanə görünən şey əslində bir siqnal oyunu idi və bu hadisə Britaniya viktorina tarixinin ən məşhur dələduzluqlarından birinə çevrilir.

Bir həftə sonra 1 000 000 funt sterlinq yazılmış çek ləğv edilir və Çarlz məhkəmə qarşısında durmalı olur. Çarlz və Diana İnqram 18 ay şərti həbs cəzası alırlar, Tekven Vittok isə 12 ay şərti həbs cəzasına məhkum edilir.

Onların hamısı birlikdə 15 000 funt sterlinq cərimə edilir. Lakin İnqramlar istintaqı gecikdirdiklərinə görə 115 000 funt sterlinq cərimə olunurlar. Ordu Şurası pensiyasını saxlamaq şərti ilə İnqramı mayor rütbəsindən məhrum edir. Bununla belə, şou o qədər səs-küy yaradır ki, ictimaiyyətin cütlüyə qarşı qəzəb dalğasına səbəb olub. Çarlz şikayətlənirdi ki, o həyat yoldaşı ilə birlikdə harada olurdularsa, onları öskürən insalar əhatə edirdi. Dostu Tekven Vittok isə işdən qovulsa da, adını əbədiləşdirə bilir:  Hendonda yerləşən “Transfrontier Ltd” əczaçılıq şirkəti Vittokun şərəfinə "Tekven" adlı öskürək dərmanı buraxmaq qərarına gəlir.

Bu hadisə hind yazıçısı Vikas Svarupu "Sual və Cavab" romanını yazmağa ruhlandırib. Sonralar bu romanın əsasında çəkilmiş, Oskar mükafatı qazanan və bir çoxumuzun televiziya ekranından maraqla izlədiyimiz "Xarabalıqdan çıxmış milyonçu" filminin əsası olub. 2020-ci ildə isə bu hadisədən bəhs edən Britaniya mini - serialı "Viktorina" ekranlara çıxıb.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.10.2025)

Şərəf Cəlilli,

Filologiya üzfrə fəlsəfə doktoru, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Ötən əsrin 30-cu illərində Hüseyn Cavid “Turana qılıncdan daha kəskin ulu qüvvət, yalnız mədəniyyət, mədəniyyət”, “Mənim Tanrım gözəllikdir, sevgidir” dedi. Pantürkizmin, panislamizmin at oynatdığı illərdə “Peyğəmbər”i, “Topal Teymur”u qələmə aldı. 37-ci ilin dəhşətli repressiyalarının qurbanı oldu. Xruşşov yumşalmasına baxmayaraq davam edən 37-ni Xəlil Rza Ulutürk, Bəxtiyar Vahabzadə, Gülhüseyn Hüseynoğlu, Məmməd Araz misralarında sözə köçürdülər.

“İlk Allahım, son Allahım mübarizə! Mənə bənzə! Doğransam da xıncım-xıncım, zərrə-zərrə, rizə-rizə, Məqamımdır mübarizə! Mənə bənzə!”, “Biz Türküstan elləriyik, Qürur, qeyrət yelləriyik. Yağıları qovan bizik, Dar gözləri ovan bizik” misraları ilə Məlikşahın “Biz türklərik... Vətənimiz başdan-başa yer kürəsi, Bayrağımız al günəşdir, çadırımız Göy qübbəsi!” nidasına cavab verən, istiqlal mücahidi, şəhidi, həm də Şəhid atası kimi tarixdə qalan Xəlil Rza Ulutürkün ən böyük dəyərini, qiymətini Ulu Öndər Heydər Əliyev verdi. Siyasi hakimiyyətinin birinci mərhələsində onu KQB-nin caynağından, mənəvi terrorun, ölümün ağuşundan alan Heydər Əliyev ikinci dəfə siyasi hakimiyyətə qayıtdıqdan sonra Xəlil Rza Ulutürkü dövlət himayəsinə almaqla kifayətlənmədi. Dünyaya vida nəğməsi oxuduğu gün rəsmi törənlə yola salınması, Fəxri Xiyabanda dəfn edilməsi üçün göstəriş verən Ulu Öndər şairə ehtiramını bildirərək onu yeni təsis olunan “İstiqlal” ordeni ilə təltif etdi. Bu, Ulutürkün ölümündən sonra belə istiqlal mücahidi kimi unudulmazlığını sübut edən ən ali məqamlardan biri idi.

                              Təbrizin gəlişi nemət, gedişi hikmətdi

Bütün ruhu, duyğuları, sevgiləri ilə Azərbaycan olan, 1932-ci il oktyabrın 21-də Salyanın Pirəbbə kəndində dünyaya göz açan, türkoloq alim Xəlil Rza Ulutürk ailə dəyərləri, ocaq ruhu ilə belə Bütöv Azərbaycan idi. Ərkin, Savalanın əzəməti, Təbrizin həsrəti, Dərbəndin nisgili, Borçalının kədəri, İrəvanın, İraq Türkmən ellərinin, Anadolunun gileyi var idi onun misralarında, dağınıq, üryan saçlarında. Ömrü boyu cismi Bakıda, ruhu Təbrizdə olan, misralarından Arazın, Xudafərinin ağrısı boylanan Xəlil Rza Ulutürk yeddi il sonra tapdığı övladına Təbrizin adını vermişdi. Övladının gündə bir arpa boyu böyüyən boyunda Təbrizin sərt-sıldırım qayalarını görmüşdü. Gecənin nurundan rəng çəkən qara giləsində Rübabə Muradovanın “Qara gilə”sini dinləmişdi. “Sil gözünün yaşını, ağlama bəsdi, ay Qaragilə” demişdi. “Təbriz üstü miyana, gül sümbülə boyana, oxu bülbülüm oxu, bəlkə yarım oyana” söyləmişdi. Lefertova zindanından, həbsxana günlərindən, gündəliyindən sonra tale Xəlil Rza Ulutürkə həyatının əbədi zindana çevirən, ömrünü su kimi içən, zəmi kimi biçən misralar yazdıracaqdı.

Doğrudanmı səni tapdı ölüm, Təbrizim, Təbrizim?!”

Mənsub olduğu millətin, məmləkətin haqq səsinə, istiqlal mücahidinə dönən, onun ağrısını, acısını, əbədi istiqlal adlı təşnəsini çiyninə alıb kürsüdən kürsüyə qalxan Xəlil Rza Ulutürk günlərin bir günü ürəyinin başından cücərdib adına hər gün dastanlar bağladığı Təbrizi “Torpaq uğrunda ölən varsa, Vətəndi!” nidası ilə çiyninə aldı. Məzarına, məqbərəsinə gül düzdü. “Məqbərənə gül düzüm, Gülüm, Təbrizim, Təbrizim. Doğrudanmı səni tapdı ölüm, Təbrizim, Təbrizim?!” misraları, övlad həsrəti ilə birlikdə şairin Təbriz, Savalan, Ərk nisgilinə abidəyə çevrildi. Bu bir atanın deyil, Ulutürkün simasında Ata yurdun harayı, nisgili, ağrısı idi. Bir ata, “Doğrudanmı tapdı səni ölüm, Təbrizim, Təbrizim?!” deyib sual edirdi. Sual edən sıradan bir ata, şair deyildi. Millətin, məmləkətin haqq aşiqinin, azadlıq carçısının istiqlal fədaisinin, ruhunun və cisminin bir parçasını sözdə deyil, əməldə də, Vətənə fəda edən Fədainin ahı, naləsi, hayqırtısı idi.

Uğur olsun oğlum, Vətən uğrunda gedirsən

Təbriz 1964-cü il fevralın 12-də dünyaya gəlmişdi. Gəlişi ilə Xəlil Rza Ulutürklə Firəngiz xanımın yeddi illik övlad həsrətinə son qoyulmuşdu. Firəngiz xanım illərlə pirləri, övliyaları ziyarətdə bulunmuş, qurban-sadağa demişdi. Xəlil bəy isə sadəcə “Tanrının verməsi nemət, verməməsi hikmətdi”, deyib səbrinə söykənmişdi. Təbriz Firəngiz xanımın dualarından, Xəlil Rza Ulutütkün səbrindən, həm də qara sevdasından doğulmuşdu.

Öncə 18 saylı məktəbi, sonra isə Azərbaycan Dövlət İncəsənət Universitetini bitirmiş, Cəfər Cabbarlı adına “Azərbaycanfilm” Kinostudiyasında işıqçı kimi əmək fəaliyyətinə başlamışdı. 1986-cı ildə isə Sevinc xanımla səadətin gəmisinə minib məhəbbətin dəryasına varmışdı... Sonra Milli Azadlıq hərəkatı başlanmış, mücahid kimi Xəlil Rza Ulutürkün də “qaynatdığı” Lenin Meydanını Azadlıq Meydanına çevirən yüz minlərlə azərbaycanlıdan biri kimi, “Ya azad ol, ya tamam yan Azərbaycan!”, “İstəmirəm azadlığı zərrə-zərrə, qram-qram” misralarının əzəmətinə tapınmışdı. 20 Yanvar dəhşətlərindən, cisminin və ruhunun atası Xəlil Rza Ulutürkün Lefertova zindanında keçən əsrə, qərinəyə bərabər kədərindən, Qarabağından gələn şəhid cənazələrinin kədərindən, Vətən torpaqlarının hər gün qarış-qarış əyninə biçilən işğal kəfənindən sonra Təbriz səngəri, düşmən çəpəri ömrünü seçmişdi. 1991-ci ildə könüllü olaraq Milli Ordunun sıralarına yazılmışdı. Unudulmaz Xəlil Rza Ulutürk və Təbriz Xəlibəyli ilə bağı xatirələrində Firəngiz xanım bu barədə qeyd edir: “Təbriz könüllü dəstəyə qoşulub gedəndə, gəlib dedi ki, Ata, uğur arzula mənə, gedirəm. Xəlil ona bir demədi ki, niyə gedirsən. “Uğur olsun oğlum, Vətən uğrunda gedirsən”, deyib boynunu qucaqladı. Mən o qədər ağladım ki, o cür zülmlə böyütmüşəm, onu çağırmırlar, etmirlər, niyə qarşısını almırsan, niyə göndərirsən – desəm də, Təbrizin qarşısını almadı...”.

Sil, gözünün yaşını, başını dik tut, sən Şəhid xatunusan!

1991-ci ilin dekabrında Təbriz Xəlilbəyli atasının xeyir-duası ilə cəbhəyə getdi. Xramord və Naçıvanik uğrunda gedən savaşlarda qəhrəmanlıqlar göstərən Təbriz Xəlilbəyli 1992-ci il yanvarın 31-də son səfərinə, daha doğrusu əbədi səfərinə yollanan, hərb tarixinə “Daşaltı əməliyyatı” kimi daxil olan, Milli Qəhrəman Riyad Əhmədovun batalyonundakı qəhrəmanlarla birlikdə düşmən üstünə yeridi. Əməliyyat zamanı şəhid olan əsgərləri ön xətdən çıxararkən snayper tərəfindən vuruldu. Təbrizin al qanı ilə yazılan qəhrəmanlıq dastanı burada bitirdi. Yeddi ilin nisglindən, həsrətindən doğulan Təbriz səngərdə keçən, əsrə bərabər 40-cı gündə şəhid oldu. Torpağı qanı ilə yoğurub Vətən edənlərin – Şəhidlik zirvəsinə ucalanların sırasında yer aldı. Şəhid müqəddəsliyi, ucalığı ilə mücahid Xəlil Rza Ulutürkün cisminin və ruhunun davamı olduğunu, irsdə varislik prinsipini sübuta yetirdi. Çiyninə alıb səngərə yollandığı Vətənin çiynində Şəhidlər Xiyabanına dönən Təbriz Xəlilbəyli Ulutürk elə həmin il Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı fəxri adına layiq görüldü. Vida mərasimində üzünü gəlini Sevinc xanıma tutaraq: “Sil, gözünün yaşını, başını dik tut. Sən Şəhid xatunusan!” nidası ilə ona millət, məmləkət içərisində, Tanrı dərgahında məqamını göstərən, azadlığı zərrə-zərrə, qram-qram istəməyən şair: “Aç başından qara şalı, can Firəngiz, sən ağlama. O məqbərə yerdi-göydü... Baş daşını qucaqlama” nidası ilə yer, göy olan Oğlunun – Təbrizin Tanrı dərgahında mələklərə, peyğəmbərlərə tay olduğunu dilə gətirdi. “Ən böyük sevincsən, ən müqəddəssən, məni od içinə atan Təbrizim. Qoy dünya bilsin nəçisən, kimsən. Sən ucsuz-bucaqsız məmləkətimsən!” deyib, son məqamda da onu könül xoşluğu ilə göylərə ismarıc etdi. Bu, Xəlil Rza Ulutrük əzəməti, cəsarəti, həm də ləyaqəti idi. O, başqaları kimi deyildi. Oxşarı yox idi. Yazdıqlarına bənzəyirdi. Yeriyən, kükrəyən, hayqıran, Tanrının tale payına, alın yazısına inanan Azərbaycan idi. 27 il öncə Təbrizin yollarına göz dikib: “Tanrının verməsi nemət, verməməsi hikmətdi!” nidası ilə onun süd qoxulu bələyini qoynuna alıb bağrının başına sıxan Xəlil Rza Ulutürk indi onunla vidalaşırdı. Bu, onun ömrünün 60-cı baharında rastlaşdığı ən sərt qış, şaxta, borandı...

                Çəkil, çəkil, ey qəsbkar, mən bu əsrin gur səsiyəm!

Rza Ulutürk paralanmış, yaralanmış, Azərbaycandan, Qarabağdan, Şərqi Zəngəzurdan nigaran getdi. 44 günlük Vətən müharibəsində Müzəffər Ali Baş Komandan, Prezident İlham Əliyevin “Bizim işimiz haqq işidir! Biz Zəfər çalacağıq! Qarabağ Azərbaycandır! nidası ilə düşmən üzərinə yeriyən Qüdrətli Ordumuz, Lider-Xalq birliyini, bütövlüyünü dünyaya nümayiş etdirən xalq, həm də “Azadlığı istəmirəm bir həb kimi, dərman kimi, İstəyirəm, Səma kimi, Günəş kimi, Cahan kimi! Çəkil, çəkil, ey qəsbkar, mən bu əsrin gur səsiyəm! Gərək deyil, sısqa bulaq, Mən ümmanlar təşnəsiyəm!”

...“Sən bizim şeirimizdən, nəsrimizdən güclüsən. Əsrimiz qəhrəmandır, əsrimizdən güclüsən. 37-də batmış, 46-da vurulmuş nəslimizdən güclüsən. Dodağından qopan neçin ahdır, amandır? Alçaqlara qəzəbli bir baxışın silahdır. Baxışınla, qanınla, vicdanınla silahlan! Dön Səməndər quşuna... Yan... Odunla silahlan!” deyib, millətin, məmləkətin əbədi istiqlal mücahidinə dönən Xəlil Rza Ulutürkün misraları ilə silahlanmışdı. “İstiqlal Bəyannaməsi”nə Tiflisdə, Müstəqillik Aktına Bakıda imza atan Odlar Yurdu Azərbaycan Ali Baş Komandan iradəsinə Şuşa qalasında, Xudafərin körpüsündə Bayrağa dönən gün Murovun zirvəsindən, Daşaltı dərəsindən, Arazın, Həkərinin, Bərgüşadın zümzüməsindən, Ağoğlan qəsrindən, Xudavəngdən 30 il öncə gələn səsə qoşulmuşdu. Birinci Qarabağ savaşında ov tüfəngi belə əlindən alınan millət, İkinci Qarabağ savaşında Qüdrətli Ordusu, yağının üstünə od ələyən “Bayrakdar”ları, düşmənin belini qıran Dəmir Yumruğu, qüruru, qeyrəti ilə silahlanmışdı.

“Bilirəm, düşmənlərin bərk durub keşiyində, Alınmışdır əlindən hətta ov tüfəngin də. Nə qəm kininlə silahlan! Topdan, tüfəngdən üstün, tankdan, raketdən üstün qeyrətinlə silahlan! Çəkinmə, bu döyüşdə Tanrı sənə pənahdır, Sənin gül təmizliyin, saflığın da silahdır. Qanında saflıq adlı daşqın ilə silahlan! Dünyaya məhəbbətin, eşqin ilə silahlan! Yer də, göy də sənindir. Sən qalib gələcəksən!

Bu il 44 günlük Vətən müharibəsindəki tarixi Qələbənin beş ili tamam olur. Əbədi İstiqlala qovuşan millət iradənin gücü, xarakterin əyilməzliyi, Zəfər, Qələbə Memarımızın, Ali Baş Komandan, Prezident İlham Əliyevin əzəməti ilə yoxdan bir Bayraq yapdı, Dövlət quranların, “Ağıl olan yerdə, zora ehtiyac yoxdur!” deyənlərin ruhunu şad etdi. Naşad könlü şad olanların, ruhu hüzura qovuşanların sırasında mücahid Xəlil Rza Ulutürkün və onun Milli Qəhrəman oğlu Təbriz Xəlilbəylinin də ayrıca yeri, məqamı var. Bu gün Xəlil Rza Ulutürkün günüdür. Bu gün həm də, əbədi İstiqlaldan, milli mücadilədən, “dövlət qalan, qalan hər şey yalan” nidası ilə qələm çalan, səngərlərə sipər olan ərənlərin günüdür!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.10.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Xanəndəlik sənəti də get-gedə arxaikləşir. Pop musiqi yeni nəsil musiqiçiləri necə alüdə edibsə, onlar digər janrları kəsib incəsənətdən atmaqdadırlar. Halbuki, muğamlarımız, təsniflərimiz, xalq mahnılarımız var ki, yüz illərdir, mədəniyyətimizi daşıyaraq, yaddaşlardan süzdürərək günümüzə gətirib çıxarıblar. Onların bir nümayəndəsi də Azərbaycan SSR xalq artisti Hacıbaba Hüseynov olubdur.

Hacıbaba Hüseynov 15 mart 1919-cu ildə Bakıda anadan olub. Ruhani ailəsində böyüyüb. 1941-ci ildə Böyük vətən müharibəsinin başlaması ilə "Parkommuna" zavodunda tornaçı işləməyə başlayıb. 1945-ci ildə müharibə bitəndən sonra Hacıbaba Hüseynovun baldızı olan tanınmış xanəndə Sara Qədimova onu görkəmli pedaqoq, tarzən Əhməd Bakıxanovla tanış edib. Ə. Bakıxanov H. Hüseynovu öz ansamblına dəvət edib. O, həmin ansamblda üç il fəaliyyət göstərib.

1962–1992-ci illərdə Hacıbaba Hüseynov Asəf Zeynallı adına Azərbaycan Dövlət Musiqi Məktəbində muğamatdan dərs deyib. Nəzakət Məmmədova, Qədir Rüstəmov, Səxavət Məmmədov, Zaur Rzayev, Teymur Mustafayev, Sabir Əliyev, Bilal Əliyev, Zabit Nəbizadə və başqaları onun tələbələri olub. Hacıbaba Hüseynov Rast muğamının "Üşşaq", "Hüseyni", "Novruzi ravəndə", digər muğamlarda olan "Şah Xətai" şöbələrinin ilk ifaçısı olub. Onun təşəbbüsü ilə Bayatı-Şiraz muğamının "Dilrüba" şöbəsi dərsliyə əlavə olunub.

Xanəndə 1989-cu ildən xarici ölkələrə qastrol səfərlərinə başlayır. İlk səfəri böyük bir musiqiçi və ziyalı heyəti ilə İraqa olub. 1990-cı ildə Türkiyənin Adana şəhərində, 1991-ci ildə 1 ay ərzində Belçikanın Brüssel, Fransanın Paris, Marsel, Lyon, Monpelye şəhərlərində, İsveçrədə, Hollandiyada konsertlər verir. Son səfəri 1992-ci ildə on iki nəfərlik musiqiçi heyəti ilə 2 aydan artıq çəkən İran İslam Respublikasına olur.

Hacıbala Hüseynov 24 oktyabr 1993-cü ildə Bakıda vəfat edib. Heydər Əliyevin göstərişi ilə xanəndə 26 oktyabr 1993-cü ildə Birinci Fəxri Xiyabanda dəfn olunub. 22 fevral 2019-cu ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev Hacıbaba Hüseynovun 100 illik yubileyinin qeyd edilməsi haqqında sərəncam imzalayıb.

Filmoqrafiya

1. Ocaq başı

2. Qayıdış

3. "Hacı Mail" nağılı...

4. Muğamat var olan yerdə…

5. Ver sözə ehya ki...

Mükafatları

1. "Azərbaycan SSR xalq artisti" fəxri adı

2. "Azərbaycan SSR əməkdar artisti" fəxri adı

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.10.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Qayıdırıq yenə ötən əsrin əvvəllərinə, teatrın, kinonun yeni təşəkkül tapdıqları vaxtlara. Onda ki dini xürafat bu sahələri kufr elan etmişdi, qadınlar ümumiyyətlə o həndəvərlərə ayaq basmaz, kişilər bütün yükü öz üzərilərində daşıyardılar.

SSRİ xalq artisti Mirzəağa Əliyevdən danışaq.

Mirzəağa Əliyev 1883-cü ildə Hövsanda kəndli ailəsində doğulub. İlk təhsilini mollaxanada alıb, Bakıda rus-müsəlman məktəbini bitirib. 1901-ci ildə Nəcəf bəy Vəzirovun "Müsibəti Fəxrəddin" pyesinin tamaşaya qoyulması zamanı Şahmar bəy rolunda ilk dəfə səhnəyə çıxıb. Azərbaycan teatr xadimlərindən Nəcəf bəy Vəzirov və Cahangir Zeynalov onun aktyor kimi yetişməsinə təsir göstərib. 1906–1907-ci illərdə "Həmiyyət" teatr truppasının rəhbəri və aktyoru olub.

Bu truppa, əsasən, fəhlə rayonlarında tamaşalar verirdi. 1907–1912-ci illərdə "Nicat" cəmiyyətinin teatr truppasında çıxış edib. 1912-ci ildə mütərəqqi ictimai fəaliyyətinə görə Həştərxana sürgün edilib. 1912–1916-cı illərdə Volqaboyu şəhərlərində, Tbilisidə, İrəvanda, İran və Türkiyənin bir sıra şəhərlərində tamaşalar verib.

1916-cı ildə Bakıda tamaşaya qoyulmuş Cəlil Məmmədquluzadənin "Ölülər" komediyasındakı İsgəndər rolu onun yaratdığı klassik obrazlar silsiləsinə daxildir. Azərbaycan sovetləşəndən sonra Bakı Azad Tənqid Təbliğ Teatrının təşkilatçısı olub, burada aktual mövzulu kupletlərdə çıxış edib.

 1924-cü ildən ömrünün sonuna qədər Azərbaycan Dövlət Dram Teatrında çalışıb, Azərbaycan səhnə realizmi ənənələrini davam etdirib. Mirzəağa Əliyev fitri komediya istedadına, milli koloritə, ifadəli yumor boyaları və zəngin səhnə nüanslarına malik aktyor idi. Kino aktyoru kimi də məşhur olub, "Bismillah", "Hacı Qara", "Məhəbbət oyunu", "Almaz", "Bakının işıqları" və s. filmlərdə çəkilib. 

Filmoqrafiya

1. Arşın mal alan — Süleyman bəy

2. Bismillah — Molla Mirzə Əbdürrəhim

3. Müxtəlif sahillərdə — Amerikan fəhləsi

4. Hacı Qara — Hacı Qara

5. Məhəbbət oyunu — VVAQ müdiri

6. Almaz — məktəb direktoru Səməndər

7. Arşın mal alan — Məşədi İbad

8. Bakının işıqları — Əlibala

Mükafatları

1. "SSRİ xalq artisti" fəxri adı

2. "Azərbaycan SSR xalq artisti" fəxri adı

3. "Azərbaycan SSR əməkdar artisti" fəxri adı

4. 2 dəfə "Stalin" mükafatı (2-ci dərəcə)

1)19 mart 1943 (Azərbaycan Dövlət Dram Teatrında Mirzə İbrahimovun "Məhəbbət" dramının tamaşasında Məşədi Qulamhüseyn rolunun ifasına görə)

2) 1948 (Azərbaycan Dövlət Dram Teatrında Ənvər Məmmədxanlının "Şərqin səhəri" dramının tamaşasında Nəcəf bəy rolunun ifasına görə)

5. 2 dəfə "Qırmızı əmək bayrağı" ordeni

6. "Qafqazın müdafiəsinə görə" medalı

7. "1941-1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində rəşadətli əməyə görə" medalı

Böyük aktyr 24 oktyabr 1954-cü ildə vəfat edib. Anadan olduğu Hövsan qəsəbəsində Mirzəağa Əliyev adına Mədəniyyət evi fəaliyyət göstərir. Bakının Yasamal rayonunda küçələrdən biri Mirzəağa Əliyevin adını daşıyır.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.10.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Hər dəfə Xəqani küçəsindən – Rəssamlar İttifaqının binasının yanından keçəndə “Vəcihə Səmədova adına sərgi salonu” sözlərinə diqqət kəsilir, əsaba, necə böyük kişi rəssamlarımız ola-ola, bu əsas rəsm salonu niyə qadının adınadır deyə özümə sual edirdim. Ta o günə kimi ki, Vəcihə Səmədovanın kim olduğunu öyrəndim. Bu gün Azərbaycanın ilk peşəkar qadın rəssamının anım günüdür. Gəlin anaq və ruhuna dualar oxuyaq.

Vəcihə Səmədova 24 noyabr 1924-cü ildə şirniyyatçı Kərbəlayi Əli ilə evdar qadın Rübabə Səmədovanın ailəsində anadan olub. Vəcihənin atası Kərbəlayi Əli Qars azərbaycanlısı idi. O, qardaşı ilə birlikdə İrəvana, oradan da Bakıya köçərək burada Rübabə xanımla tanış olur. Rübabə xanım isə İranın Qum şəhərindən gəlmiş azərbaycanlı ailəsindən idi. Cütlüyün Vəcihədən başqa övladları olsa da, sadəcə Vəcihə və bacısı Solmaz yetkinlik yaşına çata bilib. Vəcihə Səmədovanın uşaqlı illəri İçərişəhərdə keçib. Kiçik yaşından rəsmə marağı olduğu üçün atası ona məşhur rəssamların çizimlərindən ibarət rəsm kitabları alır.

Orta məktəbin 7-ci sinifini bitirdikdən sonra 1939-cu ildə Əzim Əzimzadə adına Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Məktəbinə daxil olur. 1944-cü ilə qədər təhsilini davam etdirən Vəcihə Səmədova gələcək həyat yoldaşı və müəllimi Lətif Feyzullayevlə məhz burada tanış olur. Məktəbi fərqlənmə ilə bitirdikədən sonra təhsilini Moskvada Surikov adına Rəssamlıq İnstitiunda davam etdirir. L. Feyzullayev də müharibə səbəbindən yarımçıq qalan təhsilini başa vurmaq üçün Moskvaya gəlir və çox keçmədən onlar burada ailə həyatı qururlar.

1945-ci il noyabrın 1-də Bakıda ilk övladları Nicat dünyaya gəlir. 1 il fasilədən sonra yenidən təhsilini davam etdirən Vəcihə Səmədova 1949-cu ildə təhsilini başa vuraraq Bakıya qayıdır. O, 1951-ci ildə azərbaycanlı bəstəkar "Üzeyir Hacıbəyov tələbələri arasında" adlı diplom işini müvəffəqiyyətlə müdafiə edir. Müəllimi Pavel Korinin təkidi ilə təhsilini daha üç il aspiranturada davam etdirir. Sonradan oxuduğu institutda dərs demək təklifi alan Vəcihə Səmədova oğlu 7 yaşına gəldiyi üçün Bakıya qayıtmağa qərar verir və müstəqil yaradıcılığa başlayır. O, Azərbaycanın ilk peşəkar qadın rəngkarı olur.

Vətənə qayıtdıqdan sonra burada Əzim Əzimzadə adına Rəssamlıq Kollecində müəllim kimi işə başlayır. İlk illərdə maddi sıxıntılara görə bir müddət İçərişəhərdə yerləşən Vəcihə Səmədovanın ata evində yaşayırlar. Daha sonra 1958-ci ildə rəssamlar evinin tikintisi sona çatdıqdan sonra cütlüyə buradan mənzil verilir. Rəssamın emalatxanası da bu binada yerləşirdi.

1957-1963-cü illər Səmədovanın yaradıclıq fəaliyyətində ən məhsuldar illər olmuşdur. O, “Lənkəranda toy”, “Toya hazırlıq”, “Mahnı” kimi maraqlı əsərlərini bu dövrdə yaradıb. Vəcihə Səmədovanın 1962-ci ildə Bolqarıstana yaradıcılıq ezamiyyəti yeni istiqamətin inkişafına təkan verir. Rəssamın bu silsiləyə daxil olan əsərlərinə “Sofiya bazarında”, “Qoca bolqar qadınları”, “Plovdiv qayaları”, “Türk qızı”, “Tırnovo”, “Sozopolun dənizdən görüntüsü ” və başqalarını qeyd edə bilərik.

Vəcihə Səmədova həmkarı və həyat yoldaşı Lətif Feyzullayevlə birgə yaradıcılıq ezamiyyətlərinə çıxaraq Azərbaycanı qarış-qarış gəzir. Bunun bəhrəsi olaraq "Kür qırağında", "Mahnı", "İntizarda", "Toya hazırlıq" tematik tabloları, "Qoşqar yaylağında", "Göy göl", "Kəpəz", "Kür sahillərində" silsilə mənzərələri, "Aktrisa Leyla Bədirbəylinin portreti", "Pambıqçı", "Şamama Həsənovanın portreti", "Geoloq Minirə Məmmədbəylinin portreti" kimi əsərlər yaranır.

Yaradıcılığında portretlər xüsusi bir yerə malikdir. 1953-cü ildə aktrisa Leyla Bədirbəylinin portretini çəkir. Bu portret 59 ildir ki, Azərbaycan İncəsənət Muzeyində nümayiş etdirilir. Onun portret əsərlərinə misal olaraq “Avtoportret”, “Aktrisa Leyla Bədirbəylinin portreti”, “Sürəyya Kərimovanın portreti”, “Söhbət İbrahimovanın portreti”, “Gənc skripkaçı”, “Geoloq Minurə Məmmədbəylinin portreti” və digərlərini göstərmək olar.

Rəssamın son tablosu olan "Xəbər Gözləyirəm" adlı rəsm əsərini 1963-cü ildə çəkib. Əsər 1963-cü ildə Bakıda keçirilən "Bizim müasirimiz" adlı sərgidə nümayiş etdirilib.  Rəsmdə çimərlikdə dayanan və balıqçılardan xəbər gözləyən insanlar təsvir olunub. İsirdi qəzadan əvvəl yaranan gərginliyi hiss etmək mümkündür. Bu gərginlik ən çox ön planda dayanan qadının üzündə görünür. Rəssamın oğlu Nicat Feyzullayev deyir ki, bu qadın anasının obrazıdır. O ağır və sağalmaz xəstəliyindən xəbərdar olan zaman bu şəkli çəkib.

Sərgilər

1. 1962-ci ildə Bakıda fərdi sərgisi keçirilir. Burada Bolqarıstan səyahəti təəssüratlarını rəsm etdiyi “Qoca bolqar qadınları” , “Sofiyada bazar” , “Yağışlı gün” kimi əsərləri nümayiş etdirilir. Növbəti srəgiləri Moskva və Sofiyada keçirilir.

2. 1963-cü ildə ”Bizim müasirimiz” sərgisində “Xəbər gözləyərkən” əsəri nümayiş etdirilir.

3. 14 iyul 2018-ci ildə Heydər Əliyev Fondunun təşkilatçılığı ilə Fransanın Kann şəhərində baş tutan "Azərbaycan mədəniyyəti günləri" çərçivəsində Festivallar və Konqreslər Sarayında Lətif Feyzullayev və Vəcihə Səmədovanın əsərlərindən ibarət "Məhəbbət tandemi" sərgisi keçirilib.

4. 2020-ci ilin fevral ayında “Rolls-Royce Motor Cars Baku” sərgi salonunda Azərbaycan Mədəniyyət Nazirliyinin dəstəyi ilə cütlüyün 40 əsərindən ibarət sərgi keçirilib.

Mükafatları

1. "Azərbaycan SSR əməkdar incəsənət xadimi" fəxri adı

2. Azərbaycanın milli rəssamlıq sertifikatı

3. Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının İdarə Heyətinin üzvü və Rəngkarlıq Seksiyasının sədri olub.

1962-ci ildə Vəcihə Səmədova xərçəng xəstəliyinə tutulur. Həkimi rəssama əməliyyatla qolunun amputasiya edilməsini təklif edir. O ömürünü uzatmaq üçün yaradıcılığını sonlandırmalı idi. Lakin rəssam buna razılıq vermir. Nəticədə rəssamın vəziyyəti pisləşir. Daha sonra Moskvada əməliyyat edilsə də artıq rəssam üçün çox gec olur. 1965-ci ildə Vəcihə Səmədova 41 yaşına 1 ay qalmış vəfat edir. Mərkəzi Komitə Fəxri Xiyabanda ona yer ayırsa da rəssam vəsiyyəti üzrə müsəlman qəbiristanlığında dəfn edilir.

Vəcihə Səmədovanın vəfatından az sonra adı əbədiləşdirilib - Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının sərgi salonuna verilib. Ölümündən sonra həyat yoldaşı Lətif Feyzullayev ona həsr etdiyi “Köhnə qəbiristanlıq”, “Tənha məzar”, “Rəssam Vacihə Səmədovanın portreti” və “Səhər” tablolarını rəsm edir.

Bakının mərkəzindəki Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının sərgi salonu 1965-ci ildən Azərbaycanın Əməkdar İncəsənət Xadimi Vəcihə Səmədovanın adını daşıyır. Rəssamın oğlu kinorejissor Nicat Feyzullayev Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin sifarişi ilə anasının həyat və yaradıcılığından bəhs edən sənədli film çəkib. "Azərbaycan rəngkarlığının kraliçası" adlı filmin premyerası 29 sentyabr 2010-cu il tarixində Bakıda, Azərbaycan Beynəlxalq Muğam Mərkəzində keçirilib. Hal-hazırda Vəcihə Səmədovanın 4 əsəri Azərbaycan Dövət Rəsm Qalereyasının fondunda qorunub saxlanmaqdadır.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.10.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Onu bilmirəm necə adlandırsam düzgün olar. Biriləri deyir, böyük dramaturq, biriləri deyir, görkəmli mütəfəkkir, biriləri deyir, repressiya qurbanı olan böyük türkçü və turançı... Amma bunların hamısı onun şəxsiyyəti yanında kiçik görsənir, o həqiqətən də bir dahi idi, təəssüf ki, ən zalım, ən amansız bir dövrdə yaşamağa məhkum oldu və qırmızı sovet imperiyasının ən böyük qurbanına çevrildi...

Azərbaycanın görkəmli şairi Hüseyn Cavid 24 oktyabr 1882-ci ildə Naxçıvan şəhərində ruhani ailəsində anadan olub, beş il Naxçıvanda molla məktəbində ibtidai təhsil aldıqdan sonra orta təhsilini Qurbanəli Şərifovun məsləhəti ilə atasından gizlin Məhəmməd Tağı Sidqinin "Məktəbi-tərbiyə" adlı yeni üsullu məktəbində alıb. 1899–1903-cü illərdə Cənubi Azərbaycanda qardaşının yanında olub, Təbrizin "Talibiyyə" mədrəsəsində təhsilini davam etdirib.

O, burada ərəb və fars dillərinə yiyələnib. Daha sonra ağır göz xəstəliyinə görə təhsilini dayandırıb və ticarətlə məşğul olub. Daha sonra Təbrizdən Urmiyaya gedib, 1904-cü ilin may ayına qədər orada yaşayıb. 1904-cü ildə Gürcüstana gedib, orada yol tikintisi ilə məşğul olan şirkətdə mühasib olaraq işləməyə başlayır. 1906-cı ildə qardaşı Məhəmməd onu İstanbula təhsil almağa göndərib.

Və ömür dolaşıqlıqları yolayrıcları buradaca bitib, onun ədəbiyyata yolu buradan başlayıbdır.

İstanbul Universitetinin ədəbiyyat şöbəsini bitirib, Naxçıvanda, sonra isə Gəncə və Tiflisdə, 1915-ci ildən isə Bakıda müəllimlik edib. Hüseyn Cavid klassik Azərbaycan ədəbiyyatının ənənələrini inkişaf etdirən sənətkarlardandır. O, XX əsr Azərbaycan mütərəqqi romantizminin banilərindən biri olub. Hüseyn Cavid sənəti janr və forma cəhətdən zəngindir. O, lirik şeirlərin, lirik-epik, epik poemaların, Azərbaycan ədəbiyyatında ilk mənzum faciə və dramların müəllifidir. "Keçmiş günlər" adlı ilk şeir kitabı 1913-cü ildə çap olunmuşdur. Hüseyn Cavid daha çox dramaturq kimi tanınıb.

Azərbaycan ədəbiyyatında ilk mənzum faciə olan "Ana" pyesi H. Cavidin dramatik növdə yazdığı ilk əsəridir. Əsərdəki hadisələr Dağıstanda cərəyan edir. "Şeyx Sənan" (1914) əsərində xalqları bir-birinə qovuşdurmaq üçün ümumbəşəri din ideyasını ortaya atıb. Hüseyn Cavid bu dövrdə tədriclə "haq verilmir, alınır" ideyasına gəlib çıxıb. Yaradıcılığında mühüm yer tutan "İblis" (1918) mənzum faciəsində yazıçı müharibələri pisləyir, müharibənin ağır nəticələrini açıb-göstərir.

1926-cı ildə müalicə üçün Almaniyaya gedən və 7 ay Berlində yaşayan Hüseyn Cavid oradan ziyalıların mənəvi iztirablarını əks etdirən bir sıra siyasi-lirik və lirik-epik şeirlərlə qayıdıb. 20–30-cu illərdə Hüseyn Cavid bir sıra tarixi dramlar yazıb. "Peyğəmbər" (1922) və "Topal Teymur" (1925) əsərlərindən sonra yazdığı "Səyavuş" (1933), "Xəyyam" (1935) tarixi dramları Hüseyn Cavidin tarixə, tarixi şəxsiyyətlərə baxışında ciddi dönüş olub.

Hüseyn Cavidin poeziyası onun romantik şeirlərindən və poemalarından ibarətdir. İdealla varlıq arasındakı ziddiyyət, ideal həqiqət axtarıcılığına istiqamətlənən xəyallardan yaranan lirik-fəlsəfi düşüncələr Cavid şeirinin başlıca məzmununu təyin edir. Şairin lirik "mən"i qayğılı, narahat düşüncələr və zəngin xəyallarla yaşayan filosof xarakterli aşiqdir:

Xəyal!.. Əvət, yaşadan yalnız əhli-halı odur,

Yaşarsa bir könül, az-çox xəyal içində yaşar.

Hüseyn Cavid bədii yaradıcılığa klassik lirika üslubunda yazılmış qəzəllərlə başladığı üçün ədəbi fəaliyyətinin birinci dövründəki şeirlərinin dilində ərəb-fars tərkiblərinə rast gəlinir, lakin belə ifadələr əsasən lirikada əsrlərdən bəri qanuniləşən "qəmi-hicran", "zülfü-yar", "əhli-dərd", "zənciri-zülf", kimi anlaşıqlı təsvir vasitələrindən ibarətdir:

Məndən fələk ayırdı vəfapişə yarımı,

Tar etdi zülfi-yar kimi ruzigarımı.

Səbrim tükəndi, yox qəmi-hicranə taqətim,

Hicri-nigar əlimdən alıb ixtiyarımı.

Bir əhli-dərd yoxdu bu viranə şəhərdə,

Tainki şərh edəm ona mən qəlbi-zarımı.

…Hər kəs ki, Salika, çəkib eşqin bəlasını –

Mən eyləməz görəndə mənim ah-zarımı.

Sonrakı dövrlərdə Cavidin yaradıcılığında belə orijinal quruluşlu şeirlərin sayı getdikcə çoxalıb. "Otuz yaşında", "Bir rəsm qarşısında", "Dəniz tamaşası" şeirlərində dördlük bəndlər mənanı qüvvətləndirən və tamamlayan beytlərlə növbələşib. Beləliklə, poetik forma axtarışları Hüseyn Cavidin janr sahəsində orijinal üslubunun kəşfi ilə nəticələnib. Hətta bir sıra janrları, xüsusən sonet, türkü və marşları Azərbaycan şeirinə ilk dəfə Hüseyn Cavid gətirib. Şairin "Mən istərim ki", "Çəkinmə, gül" şeirləri Avropada geniş yayılmış italyan soneti formasında qələmə alınıb.

Şeirlərini həm əruz, həm də heca vəznlərində yazıb. Hər iki vəznə yaradıcı münasibət bəsləyən şair onlara əsaslı keyfiyyət dəyişiklikləri gətirib. O, əruzun klassik lirikadan məlum olan xəfif, həzəc, rəməl, müctəs, müzare, mütəqarib bəhrlərində şeirlər yazmaqla bərabər, həm də həzəc bəhrinin yeni bir növünü yaratmağa müvəffəq olub. Əruzşünaslar həmin növü "Cavid həzəci" adlandırırlar.

Hüseyn Cavidin yaradıcılığında poema janrının da özünəməxsus yeri vardır. Şair ilk poemalarını hələ XX əsrin əvvəllərində qələmə alıb. Cavidin ilk poemaları əsasən lirik-romantik, yaxud romantik-fəlsəfi əsərlərdən ibarətdir. Bu poemaların əksəriyyətində süjet əlamətləri və obrazlar yox dərəcəsindədir. Həmin qəbildən olan poemalar sanki Hüseyn Cavidin lirik-romantik monoloqlarından yoğrulub. Həyata və insanlara romantik münasibət, bədii və fəlsəfi ümumiləşdirmələr bu poemaların əsas qayəsini müəyyən edir.

"Bir ahi-məzlumanə" (1907), "İştə bir divanədən bir xatirə" (1912), "Hübuti-Adəm" (1913), poemalarında epik təsvirlərdən qat-qat çox lirik-romantik düşüncələr öz əksini tapıb. Yalnız "Hübuti-Adəm" poemasında Adəm peyğəmbərlə Həvvanın münasibətlərindən alınan bir məqamın təsviri şairə nəfsin fəlakətləri ətrafında poetik mülahizələr irəli sürməyə imkan verib. "Bir ahi-məzlumanə" poeması "küncü-möhnətdə" bəlaya düçar edilmiş, "ayaq altında paymal olmuş" vətənin acı halına dərin təəssüf hissləri mənalandırılmış, qeyrət etməyə, himmət göstərməyə çağırış motivləri ifadə olunub.

Hüseyn Cavidi ədəbiyyat tarixində ən çox məşhurlaşdıran və ona böyük şöhrət qazandıran dram əsərləridir. O, Azərbaycan romantik mənzum dramaturgiyasının yaradıcısı və banisidir.

Ədibin ilk dram əsəri olan "Ana" mənzum faciəsinin mövzusu Dağıstan həyatından alınıb. Əsərin əsas qəhrəmanı olan qonaqpərvər və məğrur Səlma Azərbaycan ədəbiyyatı üçün yeni tipli ana obrazıdır. Onun İsmət adlı bir çərkəz qızına nişanlı olan oğlu Qanpoladla bu qıza könül salan Orxan arasında rəqabət vardır. İsmət isə kasıb ailəni təmsil edən Qanpolada sadiq qalır və Orxanın cah-cəlalını rədd edir. Orxan dostu Muradın vasitəsilə Qanpoladı öldürtdürür. Murad təhlükədən xilas olmaq üçün kimliyini bilmədən Səlma xanımın — ananın evində sığınmaq istəyir. Ana oğlunun qatilini tanısa da, dərin daxili sarsıntılarına, mənəvi iztirablarına, qəzəbinə qalib gəlməyi bacarır. "Namərd qonağı" evindən uzaqlaşdımaqla cəzalandıran ana bu acı, qanlı taleyin səbəbini Allahın qisməti ilə əlaqələndirir:

Get, namərd qonaq, get! Alçaq mültəci!

Get, miskin hərif, get! Cəllad, yırtıcı!

Get, vicdansız kəndini qurtar, yaşa!

Ancaq vicdansızları bəslər dünya!

Get, gözüm görməsin! Uzaqlaş, dəf ol!

Nə haqsızlıq etdinsə Allahdan bul!

Get, çəkil get! Dinsiz, allahsız xain!

Murdar izin bu torpaqdan silinsin!

Övladının qatilini bağışlamağı bacaran Səlma surəti dünya ədəbiyyatı üçün də təkrarsız bədii obrazdır. Cavidin "Maral" və "Şeyda" pyesləri nəsrlə yazılıb. Hər iki əsərdə şeir parçalarından, lirik elementlərdən istifadə olunub

Kitabları

1. Hüseyn Cavid. Əsərləri. Beş cilddə. I cild – Şeirləri, "Azər" poeması;

2. Hüseyn Cavid. Əsərləri. Beş cilddə. II cild – Dram əsərləri ("Ana", "Maral", "Şeyx Sənan", "Şeyda", "Uçurum");

3. Hüseyn Cavid. Əsərləri. Beş cilddə. III cild – Dram əsərləri ("İblis", "Afət", "Peyğəmbər", "Topal Teymur");

4. Hüseyn Cavid. Əsərləri. Beş cilddə. IV cild – Dram əsərləri ("Knyaz", "Səyavuş");

5. Hüseyn Cavid. Əsərləri. Beş cilddə. V cild – Dram əsərləri ("Xəyyam", "İblisin intiqamı"), məqalələri və məktubları.

SSRİ-də totalitarizmin dəhşətli dövründə Hüseyn Cavid sosializmin "nailiyyətlər"indən yazmağı özünə rəva bilməyib, Stalini, Azərbaycan ağalarını mədh etməkdən qətiyyətlə boyun qaçırıb. Ona görə də o, Sibir buzlaqlarına, Maqadana sürgün edilib və 5 dekabr 1941-ci ildə İrkutsk vilayətinin Tayşet rayonunun Şevçenko kəndində vəfat edib. 1982-ci il oktyabrın 26-da ovaxtkı Azərbaycan rəhbəri Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə nəşi Azərbaycana gətirilibdir və Naxçıvanda torpağa tapşırılıbdır.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.10.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Qazax mahalı elmin, ədəbiyyatın həmişə mərkəzi olubdur, harada doğulmasından, harada yaşamasından asılı olmayaraq, əsli-nəsli Qazaxa gedib çıxanlar həmişə bu ənənəyə sadiq qalıblar, onun sıra nəfərinə çevriliblər.

Haqqında söhbət açacağım şəxs öz adını jurnalistika və publisistika tariximizə həkk etdirməyi bacarıbdır. Ziyalılığı, kübarlılığına da söz ola bilməz. Bugünkü doğum günündə bizə nə qalır? Onu təbrik etmək və bu yazını oxucularımıza yönləndirmək.

İbrahim Nəbioğlu 1961-ci il oktyabrın 24-də Bakıda ziyalı ailəsində doğulub. 1968-ci ildə Bakıdakı 159 N-li məktəbin 1-ci sinfinə gedib. 1978-ci ildə 45 N-li orta məktəbdən məzun olub və elə həmin il Azərbaycan Neft və Kimya İnstitutuna qəbul olub. 1983-cü ildə bu institutun "Tətbiqi riyaziyyat" kafedrasını "mühəndis-riyaziyyatçı" ixtisası üzrə qırmızı diplomla bitirərək, təyinatla Yeni Bakı Neftayırma zavodunun Hesablama mərkəzində çalışmağa başlayıb. 1986-cı ildə aspiranturanın əyani şöbəsinə qəbul olub.

Elmi rəhbəri akademik Azad Mirzəcanzadənin rəhbərliyi altında Moskva və Ufa şəhərlərində bir-sıra elmi araşdırmalar aparıb, 1989-cu ildə namizədlik dissertasiyasını müdafiə edərək, elmlər namizədi alimlik dərəcəsini alıb.

Amma bütün bu illərdə sözə, qələmə bağlılığı əsla onu tərk etməyibdir. 40-ayaxınelmiməqaləninmüəllifidir. 1990–1991-ci illərdə Türkiyənin "Milliyət", "Zaman" və b. qəzetlərində çap olunmağa başlayıb. 1991-ci ildə Azərbaycanda ilk dəfə olaraq Azərbaycan-Türk müştərək TV kanalını qurub və onun Baş direktoru vəzifəsində çalışıb.

1993–2003-cü illər arasında Azərbaycan Dövlət Televiziyasının ilk Türkiyə təmsilçisi olub. Bununla bərabər, 1994-cü ildən BBC-nin Orta Asya və Qafqaz, habelə Rus xidmətlərinin Türkiyə üzrə müxbiri olaraq da fəaliyyət göstərib. 1994–1997-ci illərdə "Avrasiya", 1997–2001-ci illərdə isə "Panorama" qəzetlərinin köşə yazarı olub, "Zerkalo", "Ayna", "Şərq" qəzetləri, 2017-ci ildən isə Ayna TV ilə əməkdaşlıq edib.

Yerli və xarici mətbuatda yüzlərlə məqalənin müəllifi, 20-dən çox sənədli filmin senari müəllifi və redaktoru olub.

Həyatının riyaziyyat və jurnalistika dönəmlərindən başqa, bir diplomatiya dönəmi də olubdur. 2003-cü ilin mart ayından Heydər Əliyevin fərmanı ilə Azərbaycanın İstanbuldakı Baş Konsulu vəzifəsinə təyin edilib. 2004-cü ildən isə paralel olaraq Azərbaycanın Qara Dəniz İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatında Daimi Təmsilçisi olub.

2006–2015-ci illərdə Azərbaycanlı iş adamı Mübariz Məsimovun Türkiyədəki “Palmali” şirkətində vitse-prezident olaraq çalışıb. 2015–2019-cu illərdə özəl şirkətdə müşavir çalışıb. 1995-ci ildən Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvüdür. O həmçinin “İlon Mask: Tesla, SpaceX və möhtəşəm gələcəyin izi ilə” kitabını da Azərbaycan dilinə tərcümə edib. O qədər gözəl tərcüsmə edib ki, kitabı oxuduqca oxumaq istəyirsən. Kitabın Bakı təqdimatında bizlər də iştirak etmişik.

Mükafatları

1. Osman Mirzəyev mükafatı

2. Həsən bəy Zərdabi mükafatı

3. Türkiyədə İlin Jurnalisti

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.10.2025)

Şəhla Rəvan,

Cəlilabad rayon Göytəpə şəhər şəhid Vasif Hüseynov adına 2 N-li ümumtəhsil tam orta məktəbnin direktoru, filoloq, ədəbi təhlilçi və tənqidçi, şair. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Azərbaycanın Xalq şairi mərhum Bəxtiyar Vahabzadənin (1925-2009) xatirəsini əziz tutmaq və 100 illik yubileyinə ədəbi töhfə olaraq onun poeziya nümunələrinin təhlilini davam etdiririk. Bu dəfə görkəmli şairimizin daha bir şerini təhlil etmək və onu B.Vahabzadə poeziyasının vurğunları ilə bölüşmək istəyirəm...

İNSAN GÖYDƏ AY KİMİDİR

Çəmənlikdə gül-çiçəyin

Sağ-solunda ələfi var.

Dünyada hər bədbəxtliyin

Həm zərəri, həm nəfi var.

Vaxt hakimlər hakimidir,

Həyat, varkən yox kimidir.

Yaydan çıxan ox kimidir,

Hər ömrün öz hədəfi var.

Ürəkdədir sözün kökü,

Ayıra bil tükdən tükü,

Çox ağırdır amal yükü,

Çəkə bilsən şərəfi var.

Ürək fikrin tilsimidir,

Hər qatı bir lay kimidir.

İnsan - göydə Ay kimidir,

Görünməyən tərəfi var.

                   Bəxtiyar Vahabzadə

Şeirin Təhlili

Bu şeir "İnsan göydə ay kimidir" adlanır və dörd bənddən ibarətdir. Şeir insan həyatını, taleyini, məqsədlərini və qəlbinin dərinliklərini metaforik və müdrik bir dillə təsvir edir. Hər bənddə fərqli bir fikir ətrafında cəmləşsə də, ümumi məzmun insanın dünyadakı yeri və varlığının mürəkkəbliyi ilə bağlıdır.

Birinci bənd:

Həyatın ziddiyətləri: İlk bənddə şair həyatdakı ziddiyyətlərə toxunur. Çəmənlikdəki güllərin yanında alaq otunun olmasını, yəni hər gözəlliyin yanında bir mənfi tərəfinin də olduğunu vurğulayır. Eyni zamanda, hər bədbəxtliyin həm zərəri, həm də faydası olduğunu qeyd edərək, çətinliklərin insanı həm sınağa çəkdiyini, həm də ondan dərs çıxarmaq imkanı verdiyini ifadə edir. Bu, həyatın dialektikasına, xeyir və şərin birliyə işarədir.

İkinci bənd:

Zaman və həyatın mənası: İkinci bənddə zamanın hakimiyyəti ön plana çıxır. "Vaxt hakimlər hakimidir" ifadəsi zamanın hər şeyin üstündə durduğunu və hər şeyi dəyişdirdiyini göstərir. Həyatın qısa və ötəri olması "həyat, varkən yox kimidir" və "yaydan çıxan ox kimidir" bənzətmələri ilə verilir. Bu misralar ömrün sürətli axışını və geri qaytarılmazlığını vurğulayır. Bəndin sonunda isə "hər ömrün öz hədəfi var" deyilərək, insanın dünyadakı varlığının məqsədsiz olmadığı, hər kəsin özünə xas bir missiyası olduğu fikri önə çəkilir.

Üçüncü bənd:

Sözün və amalların dəyəri: Üçüncü bənd ürəyin və sözün əhəmiyyətinə fokuslanır. "Ürəkdədir sözün kökü" misrası sözün daxili aləmdən, hisslərdən və düşüncələrdən qaynaqlandığını bildirir. "Ayıra bil tükdən tükü" ifadəsi isə nəcib sözün və dərin fikrin incəliyini, həssaslığını göstərir. Bənddə amal yükünün ağırlığına toxunulur. Amallar insanın həyatda çatmaq istədiyi böyük məqsədlərdir və onların reallaşdırılması böyük zəhmət və fədakarlıq tələb edir. Bu yükü çəkə bilənlərin isə şərəfə layiq olduğu qeyd olunur.

Dördüncü bənd:

İnsan və ay metaforu: Dördüncü və son bənd şeirin ana fikrini, başlığını özündə əks etdirir. Ürək fikrin tilsimi kimi təsvir olunur, yəni ürək insanın bütün düşüncələrini, sirlərini özündə saxlayan müəmmalı bir aləmdir. Hər qatının bir lay kimi olması ürəyin dərinliyini və çoxqatlılığını ifadə edir.

Ən sonda isə əsas metafora gəlinir: "İnsan - göydə Ay kimidir, Görünməyən tərəfi var"...

Bu bənzətmə insanın zahiri ilə daxilinin fərqli olduğunu, hər insanın özünə məxsus gizli tərəfləri, sirləri, açılmamış hissləri və düşüncələri olduğunu vurğulayır. Ayın yalnız bir tərəfinin görünməsi kimi, insanın da hər şeyi aşkar şəkildə büruzə vermədiyi, bəzən dərin hislərini gizlətdiyi fikri incə bir şəkildə ifadə olunur.

Şeirin bədii xüsusiyyətləri

Bu şeir bədii təsir gücünü artıran və məzmununu zənginləşdirən bir sıra xüsusiyyətlərə malikdir. Bu xüsusiyyətlər şeirin həm ideya-məzmununu daha dərindən açır, həm də oxucuda estetik zövq yaradır:

1. Metaforalar (istiarələr);

Şeirdə ən diqqətçəkən bədii xüsusiyyətlərdən biri metaforaların ustalıqla istifadəsidir.

"İnsan - göydə Ay kimidir,

Görünməyən tərəfi var".

Şeirin əsas metaforu olan bu misra, insanın daxili aləminin, sirlərinin, bilinməyən tərəflərinin Ayın görünməyən üzünə bənzədilməsi ilə ifadə olunur. Bu, insan psixikasının və mürəkkəbliyinin dərinliyini göstərir.

 "Vaxt hakimlər hakimidir" metaforu zamanın bütün varlıqlar və hadisələr üzərindəki qüdrətini, dəyişdirici gücünü vurğulayır.

 "Yaydan çıxan ox kimidir" bənzətməsi ömrün sürətli, geri dönməz axışını və hədəfə doğru irəliləməsini təsvir edir.

 "Ürək fikrin tilsimidir" metaforu isə ürəyi düşüncələrin, sirlərin toplandığı sehrli, açılması çətin bir yer kimi təqdim edir.

2. Təşbehlər;

Şeirdə fikri daha qabarıq və təsirli çatdırmaq üçün təşbehlərdən də istifadə olunub:

"Həyat varkən yox kimidir" təşbehi həyatın fani, qısa və ötəri olduğunu vurğulayır.

"Hər qatı bir lay kimidir" təşbehi ürəyin və ya fikrin dərinliyini, qat-qat olmasını izah edir.

"Ayıra bil tükdən tükü" ifadəsi isə dərin idrakın, incə qavrayışın və ya sözün dəqiqliyinin nə qədər həssas olduğunu göstərən bir bənzətmədir.

3. Alliterasya və assonans;

Şeirdə səslərin ahəngdarlığına da diqqət yetirilib. Bəzi misralarda alliterasiya (həmcins samitlərin təkrarı) və assonans (həmcins saitlərin təkrarı) müşahidə olunur ki, bu da şeirə musiqilik qatır. Məsələn:

 "Çəmənlikdə gül çiçəyin" misrasında "Ç" səsinin təkrarı.

 "Hər ömrün öz hədəfi var" misrasında "H" səsinin təkrarı.

4. Epitetlər;

Şeirdə bəzi isimlərin mənasını qüvvətləndirən epitetlər də işlənib:

"Bədbəxtliyin həm zərəri həm nəfi var" misrasında "bədbəxtlik" sözü ilə birlikdə onun iki zidd tərəfi, "zərər" və "nəf" (fayda) qeyd olunur ki, bu da bədii ifadəni gücləndirir.

"Ağır yük" ifadəsi "Amal yükü"nün ağırlığını daha qabarıq göstərir.

5. Müdriklik və fəlsəfi dərinlik;

Şeir bədii ifadə vasitələrindən istifadə etməklə yanaşı, müdrik və fəlsəfi dərinlik də daşıyır. Hər bənddə həyat, zaman, insan taleyi, amal və daxili aləm haqqında dərin fikirlər ifadə olunur. Bu, şeiri sadə bir təsvirdən daha yüksək səviyyəyə qaldırır və oxucunu düşünməyə vadar edir.

6. Ritm və qafiyə;

Şeir aydın bir ritmə və qafiyə sisteminə malikdir. Hər bənd aaab (və ya abab) qafiyə quruluşundadır (gül-çiçəyin, bədbəxtliyin, nəfi var; kimidir, ox kimidir, hədəfi var; kökü, yükü, şərəfi var; tilsimidir, kimidir, tərəfi var). Bu, şeirə axıcılıq və musiqilik bəxş edir, onun yadda qalmasını asanlaşdırır.

Bütün bu bədii xüsusiyyətlər birlikdə şeiri həm məzmunca zəngin, həm də forma etibarilə estetik cəhətdən dəyərli bir əsərə çevirir.

Nəticə:

Şeir dilinin sadəliyinə baxmayaraq, dərin fəlsəfi məzmunu özündə ehtiva edir. O insan həyatının mürəkkəbliyini, zamanın hökmranlığını, amalların əhəmiyyətini və insanın daxili aləminin sirli tərəflərini oxucuya çatdırır.

Metaforlar, xüsusən də insanı aya bənzətmək, şeirin bədii təsirini artırır və onu daha yadda qalan edir. Şeir oxucunu öz varlığı, məqsədləri və daxili dünyası haqqında düşünməyə sövq edir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.10.2025)