“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı “Ən yaxşı müsahibələr” rubrikasında “Ulduz” jurnalında Nadir Yalçının Baba Vəziroğlu ilə gedən müsanibəsini təqdim edilir.

 

 

– 80-cilərin nəsrlə parlayan nümayəndələri arasında sizin də isminiz var…

 

– 80-ci illər yox, hələ bir az da geri getmək lazımdır. Çünki mənim ilk ciddi nəsr yazılarım 1976-cı ildə məhz “Ulduz” jurnalında çap olunub. Ədəbiyyata gəlişim bu tarixdən hesablanır. 80-ci illərdə bu yaradıcılıq qol-qanad açdı, genişləndi. Artıq kitablarım çap olunmağa başladı.

 

– İlk kitabınızın enişli-yoxuşlu taleyi olub. O hadisələri necə xatırlayırsınız?

 

– İlk kitabım “Səhər qatarı” adlanırdı. Elə həmin kitabın bəlasına düşdüm. “Səhər qatarı”nı nəşr üçün “Yazıçı” nəşriyyatına təqdim elədim. Bəzən deyirlər, ilk kitab ilk övlad kimidi. Deyərdim, ilk kitab ilk övladdan da əzizdir. Nəşriyyatdan kitabın siqnal nüsxəsini gözlədiyim bir vaxtda Partiyanın Mərkəzi Komitəsindən və Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsindən mənə zənglər, dəvətlər gəlməyə başladı. Sən demə, “Yazıçı” nəşriyyatında məşhur bir redaktorumuz və akademikimiz kitaba ölüm hökmü yazıblar. O zaman kitablar indiki kimi çap olunmurdu, əvvəlcə kitab müsbət rəy almalı idi. Həmin iki nüfuzlu insan mənə ölüm hökmü yazmışdı ki, burda sosialist realizmi təhrif olunur, müəllif bizim real həyatı tamam qara rəngdə göstərir, bu müəllif antisovet bir ünsürdür və onu cəmiyyətdən kənarlaşdırmaq lazımdır. Cəmiyyətdən kənarlaşdırmaq bilirsiz nə deməkdir? Onu həbs eləmək, ən yaxşı halda qara siyahıya salmaq... Qara siyahı, bəlkə də, həbsdən daha dəhşətlidir. Tək sən yox, bütün qohum-əqrəban qara siyahıya düşür, iş ala, partiyaya keçə, instituta daxil ola bilmirlər.

 

– Bəs sizi bu vəziyyətdən nə xilas elədi?

 

– Mənim dostum və qardaşım Bəxtiyar Vahabzadə işə qarışdı. Biz onda şəxsən tanış deyildik. Bu məsələni hardansa eşidib, nəşriyyata gedib, kitabı oxuyub. Həmin vaxtlarda Bayılda kirayədə yaşayırdım. Çox çətin günlər keçirirdim. Günün birində “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzeti aldım. Gördüm, bir böyük səhifədə Bəxtiyar müəllimin yazısı çap olunub. Başlığı da belə idi: “Kökdən gələn səslər”. Göz gəzdirdim ki, görüm Bəxtiyar Vahabzadə nə yazıb. Oxudum, dəhşətə gəldim... Bəxtiyar Vahabzadə mənim qarabəxt kitabım barədə elə sözlər yazıb ki... Kitabı ucalara qaldırmışdı. Hətta yazıda şişirdilmiş təşbehlər var idi. Bəxtiyar Vahabzadə bunu bilə-bilə etmişdi, o, ədəbi qatillərə elan etdi ki, bu cavan oğlanın arxasında mən dayanmışam. Sonradan həmin yazını “Səhər qatarı”na ön söz kimi əlavə etdim... Bəxtiyar müəllim yazısı ilə qarşı tərəfə deyirdi ki, hünəriniz varsa, gəlin mənlə vuruşun. Bax belə bir debütlə ciddi nəsrə gəldim. Bəxtiyar Vahabzadənin xeyir-duası mənə yol açdı, ard-arda nəsr kitabları çap etdirdim: “Səhər qatarı”, “Yaddan çıxan görüş”, “Yol”, “Ocaq” adlı kitablarım sırf nəsr nümunələrindən ibarət idi. Kitablardakı hekayələr, povestlər “Ulduz”, “Azərbaycan”, “Azərbaycan qadını” jurnallarında, “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzetində çap olunurdu. 80-ci illərdə yeni nəslin qələm adamları sırasında mənim də adım çəkilirdi. Bu barədə İsmayıl Şıxlı, Yusif Səmədoğlu, Elçin böyük məqalələr yazmışdılar. Bu uğurlu nəsr yolu 80-ci illərin sonu, 90-cı illərin əvvəllərinə qədər davam etdi.

 

– Necə oldu nasir Baba Vəziroğlu nəzmə üz tutdu və nəsr kitabını birdəfəlik bağladı?

 

– Keçid dövrü deyilən cəhənnəm mərhələsi başlandı. Bütün kriteriyalar yoxa çıxdı, dəyərlər eroziyaya uğradı. Ədəbiyyatla qeyri-ədəbiyyatın fərqi unuduldu, ciddi oxucu rəhmətə getdi. Belə olanda yazıçılar da ya rəhmətə getməlidilər, ya da uzaqlaşıb reanimasiyaya düşməlidilər. Bir az realist-praqmatik olan yazıçılar dövrün nəbzini tutaraq gözləmə mövqeyini seçdilər. Dedilər, bəlkə, ciddi oxucuların hamısı rəhmətə getməyib, geri qayıdanlar olacaq. Mən gözləyə bilməzdim, çünki təkcə yazı masası arxasında romantikəm. Qalan vaxtlar realistəm, cəmiyyətin fəal üzvüyəm. Bu zaman çoxdan unutduğum, amma hərdən davam etdirdiyim bir janra qayıtdım. Çünki o janrda həm dövrün tələbi var idi, həm də, az da olsa, dolanmaq üçün pul var idi. Sonra da bildim ki, elə şan-şöhrət də o janrda imiş. Bu, mahnı yaradıcılığı idi. Mənim hələ 17 yaşım olanda yazdığım şeirə bəstələnən mahnını Şövkət Ələkbərova oxumuşdu. Həmişə mahnı yaradıcılığına hobbi kimi baxsam da, bu dəfə ciddi yanaşdım. Düşündüm ki, məşhur məsəldə deyildiyi kimi, müqəddəs yer heç vaxt boş qalmır. O zaman hər yerindən qalxan bir günə mahnı düzüb-qoşub ifa edirdi. Onlar ona görə ortada cövlan eləyirdilər ki, artıq normal yazı adamları, normal şairlər ortada yox idilər,  gözləmə mövqeyində idilər, ya gedib biznesə qoşulmuşdular, ya da ayrı işlərlə məşğul idilər. Onda mənim bu mahnı yaradıcılığı fəaliyyətimin çiçəklənmə dövrü başladı və onun nəticəsində bu günə qədər mindən artıq mahnım xalqa təqdim olundu, efir üzü gördü və bu mənə şan-şöhrət, dolanışıq gətirdi. Həm də, necə deyərlər, qələmim paslanmadı, özgə bir iş dalınca getməkdən də bilmərrə əl çəkdim.

 

– Sizcə, sovet vaxtı ədəbi mühitdə nələr əskik idi? Sıxışdırmalar özünü necə büruzə verirdi?

 

– Ümumiyyətlə, söz azadlığı zəif olan məmləkətlərdə həmişə bədii sənət öz pik nöqtəsinə çatır. Rejim söz-sənət adamlarını nə qədər sıxırsa, bir-birindən dəyərli, gözəl bədii sənət nümunələri yaranır. 70-ci illərin sonu, 80-ci illərin əvvəllərində parlayan ədiblərin siyahısına baxsaq, görün necə gözəl imzalara rast gələrik. Yəni o dövrdə istənilən tanınmış və sevilən imza zəngin yaradıcılığı barədə sizə böyük informasiya verir. Mən də o sıradaydım və o ab-hava ilə nəfəs alırdım. Əlbəttə ki, cəmiyyətdə sovet dönəmindəki kəm-kəsirləri axtarmaq tendensiyası var və bu da normaldır. Hər bir cəmiyyətdə nöqsan, çatışmazlıqlar olur. Amma sənət bütün bunların fövqündədir. Bəli, o dövrün iqtisadi, sosial problemləri olsa da, sənət kontekstində heç bir əyər-əskiklik yox idi. Yəni elə bil o qadağalar insanları məcbur edirdi ki, yaradıcı adamlar öz demək istədiklərini bəsit informasiya ilə ötürməsinlər, insan düşüncəsinin dərin qatlarına ensinlər, sadə adamların düşüncələrini qələmə alsınlar və bədii sözün, təfəkkürün gücü ilə əsərlər yaratsınlar. Nə qədər Mərkəzi Komitədə bizi çağırıb danlayırdılar, Dövlət Təhlükəsizlik orqanları bizlə maraqlanırdı. “Qlavlit” deyilən nəhəng senzura orqanı yazılarımızı zərrəbinlə oxuyurdu. Bütün bunlara baxmayaraq, biz həqiqəti yazırdıq. Söhbət yeni ədəbiyyatın yaradıcılarından gedir. Biz bir-birindən maraqlı əsərlər ortaya qoyurduq. Düzdür, hakimiyyət orqanlarına əsərlərin əsl məğzi sonra çatırdı. Onda da heç nəyi geri qaytarmaq olmurdu. Uzaq başı, müəllifə partiya töhməti verirdilər, bir az da qonorarnı az yazırdılar. Gücləri buna çatırdı. 

 

– Demək, o dövrün ədəbi ab-havası sizi qane edirdi...

 

– O dövrün ədəbi mühitindən yerdən-göyə qədər razı idim. Çünki ədəbi meyarlar, bədii kriteriyalar var idi. Bizim təfəkkürümüz elə formalaşmışdı ki, biz yaxşı və pis ədəbiyyatı bir-birindən çox gözəl ayıra bilirdik. Hər bir yeni çıxan yaxşı hekayə, şeir hamımızın bayramına çevrilirdi. Çünki bizim nəslin təəssübkeşliyi vardı. Biz hamımızın əvəzinə sevinə bilirdik. Kiminsə yaxşı əsəri işıq üzü görəndə onu qeyd edirdik, hamımız yığışıb müzakirə edirdik. O zaman tənqiddən də heç kim incimirdi. Çayxanada oturub Aydın Məmmədov, Kamil Vəli Nərimanoğlu, Ramiz Rövşən, Vaqif Cəbrayılzadə ilə söhbətlər edirdik, belə bir çevrəmiz vardı. Ədəbi müzakirə çərçivəsində bir-birimizin qabırğasına döşəyirdik, amma bu, sırf sənət müstəvisində idi.

 

– İndi nələr ovaxtkı kimi deyil, dəyişən nə oldu?

 

– O zamanlar şəxsi qərəz, şəxsi münasibətlər fonunda təhqirə keçə bilən söhbətlər heç vaxt olmurdu. İndi bunlar adi bir normaya çevrilib. Amma o illərdə belə saf, gözəl bir ab-havada yaşayırdıq. Şeirdəki kimi: “Yadındamı, onda dünya gözəl idi...”

 

– Eşitdiyimə görə, “Ulduz” jurnalında yayımlanan bir hekayənizə görə təhsil aldığınız universitetdə böyük problem yaşamısınız. O hadisə yadınızda necə qalıb?

 

– Əlbəttə, o hadisəni yaxşı xatırlayıram. O zaman “Ulduz” jurnalının baş redaktoru olan unudulmaz dostumuz Yusif Səmədoğlu hətta bu münasibətlə mənim fotomu da çəkmişdi. Allah ona qəni-qəni rəhmət eləsin... Hə, fotonun altında öz xətti ilə yazmışdı: “Əhvalati-mütəqəlqəl Baba Vəziroğlu”. O vaxtlar çap olunan silsilə nəsr nümunələrim arasında “Qardan sonra” adlı bir hekayəm var idi. Deməli, hekayədə qar yağandan sonra birdən-birə həyat dəyişir. Gənc jurnalist rayona gedir. Hər yan ağappaq, qar yağıb, hər şey təmiz, gözəl xatirələr yada düşür. Amma sonra hər şeyin iç üzünü görür. Görür ki, ona bəslənən münasibət səmimi deyil, ətrafındakılar onunla nəyə görəsə belə danışırlar, arxada tamam başqa cürdülər. Təbiət özü belə o ağappaq, gözəl, təmiz dünyadan sonra çirkli, palçıqlı bir mühitə çevrilir, küçələr zığla dolu olur, havanın sifətindən zəhrimar yağır. Yəni qardan sonra günəş parıldayır və təbiətdə belə bir mənzərə ilə səni qarşılaşdırır. Universitetdə Əliş Nəbili isimli müəllimim vardı. Allah ona qəni-qəni rəhmət eləsin, jurnalistikadan bizə dərs deyirdi. Hekayədə bir epizod vardı: yenə hər şey təkrarlanacaq, yenə Əliş müəllim bizi çənəsinin altına salacaq. Yəni həyatın monotonluğu yenidən qayıdacaq. Biz o zaman realizmin ifratına varırdıq. Elə düşünürdük ki, müəyyən adları dəyişsək, əsərə xələl gələcək. Hətta kənd camaatı da məndən çox incik düşmüşdü. Çünki hamı özünü tanımışdı, çoxunun adı reallığa uyğun gəlirdi. Əliş müəllim əvvəl reaksiya vermədi. Çünki normal bir şey idi. Sonra onun ətrafında olan məni istəməyən adamlar Əliş müəllimi qızışdırırlar ki, Baba səni təhqir edib. Əliş müəllim də bir az emosional adam idi. Rəhmətlik götürdü Mərkəzi Komitəyə, Yazıçılar İttifaqının rəhbərliyinə yazdı.

 

– Mərkəzi Komitə nəsə tədbir gördü?

 

– Əlbəttə... Xırda bir məsələ o dərəcədə böyüdü ki, Mərkəzi Komitədən Yusif müəllimi məcbur elədilər ki, jurnalda xüsusi bir şey versin. Yazsın ki, filan vaxt filankəsin filan hekayəsində çox şey səhv gedib. O vaxtlar da mətbuatda belə üzrxahlıqlara rast gəlinmirdi. Dəhşət idi, belə şey olmamışdı, amma oldu.

 

– Bu hadisə sizə necə təsir etdi? Hiddətləndiz, ya əksinə?..

 

– Bu mənə bir dərs oldu, adlar məsələsində bir az ağıllandım. Yəni kənddəki Səmid kişinin adını Həmid kişi qoyanda nə olacaq ki?! Sonrakı bütün hekayələrimdə, povestlərimdə və romanlarımda bu məsələyə ciddi əməl elədim.

 

– Siz vaxtilə Azərbaycan Yazıçılar Birliyində işləmisiz. O illərdən danışaq…

 

– O zaman Azərbaycan Yazıçılar İttifaqı SSRİ Yazıçılar İttifaqının filialı idi. Bu, bir tərəfdən yaxşı idi. Bütün pullar ordan gəlirdi. Bizim rus mətbuatı vasitəsilə bütün dünyaya çıxmağımızda o ittifaqın böyük rolu olurdu. Sizə deyim, pis ittifaq deyildi. Bütün rejimlərdə Yazıçılar İttifaqı ziyalıların isti, doğma ocağı olub. Mən heç vaxt o ittifaq haqqında konyukturaya uyğun pis söz işlətmərəm. Yazıçılar İttifaqı nə edirdi? Şüar kimi deyilirdi ki, sosializm realizminə əməl eləmək lazımdı, nə bilim nə. Amma hər kəs öz bildiyini edirdi. Masa arxasında oturanda yazıçının əlindən tutmurdular ki, bunu yazma, bunu yaz. Yəni bunlar hamısı diletant münasibəti idi. O ittifaqın kifayət qədər istedadlı, tanınmış üzvü var idi. Yazıçılar İttifaqı onlara ev, maşın, yardımlar verirdi, yazıçı kimi dünyanı gəzdirirdi. Təyyarənin trapında belə səni tərcüməçi və maşın qarşılayırdı. Yəni turist səfərləri deyildi. Bütün SSRİ-nin bölgələrinə yaradıcılıq ezamiyyətləri verirdilər. Hər il ya Krımda, ya Baltik sahillərində su qiymətinə bir aylıq istirahət şansı yaradırdılar ki, gedib istirahət edəsən, təzə əsərlərinlə qayıdasan. Yəni sovet hökuməti öz yazıçılarına çox yaxşı baxırdı və mən də Yazıçılar İttifaqında bütün imkanlardan öz cavan dostlarım üçün istifadə edirdim. Çünki Yazıçılar İttifaqının rəhbərliyində təmsil olunurdum. Əvvəl dəftərxana müdiri idim. Sonra isə nəsr üzrə məsləhətçi oldum. Eyni zamanda müxtəlif illərdə sədrlərin referenti idim. Əvvəl İmran Qasımovun, sonra Mirzə İbrahimovun, İsmayıl Şıxlının referenti oldum. Yaxşı illər idi. Həmin vaxtlar öz dostlarıma əlimdən gələn köməklikləri elədim; maşın, ev almaqlarına, əsərlərinin çap olunmasına, Yazıçılar İttifaqına üzv olmaqlarına... Mənim də gücüm ona çatırdı. Sədrlərimiz yaxşı adamlar idi. Xüsusən İmran Qasımov cavanların, yeni ədəbiyyatın ən yaxın dostu idi. Elə işə də o məni götürmüşdü.

 

– Nəğmələriniz dillər əzbəridir. İlk hansı şeirinizə musiqi bəstələnib, kim bəstələyib, kim oxuyub? O yayımlananda hansı hisslər keçirmisiz?

 

– İlk mahnıları, dediyim kimi, çox gənc yaşlarında yazmışam. Universitetin birinci kursunda oxuyurdum, 17 yaşım vardı. Rəhmətlik bəstəkar Telman Hacıyev ailəvi dostumuz idi. Onun vasitəsilə iki bəstəkarla tanış oldum; Firəngiz Babayeva və Oqtay Rəcəbov. Onlarla Telman müəllimgilin evində görüşmüşdük. Elə orda bir söhbət açıldı ki, melodiya var, söz yoxdu. Telman müəllim dedi ki, söz oturub yanımızda. Elə ordaca hər iki mahnının sözlərini yazdım. Biri bu gün də dillər əzbəri olan “Töhfə” mahnısı, biri də “Sevərsən” mahnısı idi. “Töhfə” mahnısının bəstəkarı Firəngiz Babayeva, “Sevərsən” mahnısının bəstəkarı Oqtay Rəcəbov idi. Təsəvvür edin ki, o zaman mahnılar dekabrın 31-i gecəsi ilk dəfə dövlət televiziyasında səsləndirildi. Bizim böyük sənətkarımız Şövkət xanım hər iki mahnını proqramda ifa etdi. Mən artıq yeni il tətilindən sonra universitetə gedəndə məşhur idim. O zaman yeniyetmə bir oğlanın nəğməkar şair kimi gündəmə gəlməsi çox gözlənilməz hadisə idi. Mənim məşhurluq, şöhrət tarixim o zamandan başladı. Bəlkə də, mahnı tarixçəm ona görə bu qədər uğurlu alındı ki, ilk dəfə professional bəstəkarlarla çalışmağa başladım. Ara musiqisinə söz yazsaydım, fişəng effekti ilə tez parlayıb, tez də sönərdim. Bəxtim onda gətirdi ki, sonradan da bu tendensiyanı eyni keyfiyyətlə davam etdirdim. Elza İbrahimova, Emin Sabitoğlu, Ramiz Mirişli, Eldar Mansurov, Faiq Sücəddinov, demək olar, Azərbaycanda yazıb-yaradan bütün bəstəkarlarla çalışdım. Mindən artıq mahnının söz müəllifiyəm. Son zamanlar əziz dostum, gözəl bəstəkarımız Kamalla olan yaradıcılıq tandemim xüsusi diqqətə layiqdir. Çünki birlikdə əllidən çox mahnı yazmışıq və onlar hamısı dillər əzbəridir. Bu, milyonlarla dinləyicimiz üçün uğurlu bir iş birliyi oldu. O mahnılar vətən sərhədlərindən çox-çox kənarda səslənir.

 

– Baba müəllim, özünüzlə baş-başa qalanda hansı mahnını, melodiyanı zümzümə edirsiz?

 

– Mahnının dilindən, müəllifindən, millətindən asılı olmayaraq, ovqatıma görə ya hansısa mahnını ürəyimdə xatırlayıram, ya da zümzümə edirəm. Allah mənə normal səs verməyib, ona görə ürəyimdə oxuduğum mənim özümə çox xoş gəlir. Bir az ucadan oxumuram ki, ovqatım korlana bilər. Yəni başqalarının üzündə bir qeyri-adekvat reaksiya görsəm, o mənim də əhvalıma təsir edər. Bəzən görürsən, qürurlu vaxtlarımda, xüsusən də başqa millətlərin yanında xəyalımdan Kamalla yazdığım “Sən elə bir zirvəsən” mahnısı keçir. Çünki məmləkətimizin keçdiyi o əzablı yollar mənim gözümün qabağında olub. Mən bilirəm ki, Azərbaycan üçün hansı ssenari hazırlanmışdı. Ölkəmiz bölünmək üzrə idi. Ona görə də dostum Kamalla birgə həmişə Ulu öndər Heydər Əliyevin müstəsna obrazını yaratdığım üçün özümü xoşbəxt hesab etmişəm.

Bəzən “Səndən nigaranam” mahnısını dinləyirəm. Çünki mən, ümumiyyətlə, çox nigaran adamam. Bakıda yaşasam da, həmişə fikirləşirəm ki, kəndimizdə nə var, nə yox? Yağış yağırmı, qar yağırmı? O köhnə ata evində qalan balaca qardaşım necədi? Mənim kəndçilərim necə dolanır? Əzizlərim, valideynlərim uyuyan o kəndin qənşərindəki təpədəki məzarlıqda vəziyyət necədir?

Bəzən “Küçələrə su səpmişəm” mahnısını zümzümə edirəm... “Qəmərim” xalq mahnısı da tez-tez zümzümə elədiyim mahnılardandır... Elmira Rəhimovanın oxuduğu “Gün olar, gündüz olar” mahnısını zümzümə edirəm. Belə mahnılar çoxdur, xatırlamağım isə ovqatımla bağlıdır.

 

– Heç olubmu ki, mahnı bəstələnib, amma ifa sizin xoşunuza gəlməyib, razılaşmamısız?

 

-Mahnı yaradıcılığının mətbəxi çox mürəkkəbdir. Hətta rus şairi Anna Axmatovanın təbirincə desək, çox çirkli bir mətbəxdir. Yəni estetik görünüşü xoşa gəlməyən bir mətbəxdir. Anna Axmatova demişdi ki, poeziya bilsəz hansı mətbəxdə, hansı çirkli bir yerdə yaranır, siz onu oxumaqdan bilmərrə əl çəkərsiniz. Mahnı yaradıcılığı da belədir. Amma bu, dinləyicini maraqlandırmır, ortaya gözəl bir məhsul çıxmalıdır. Mahnı mətbəxində çox qızğın proseslər gedir. Bəstəkar, şair, ifaçı, aranjemançı... Ağız deyəni qulaq eşitmir. Amma xoşbəxtlik ondadır ki, sonda dinləyiciyə gözəl bir əsər təqdim olunur. Mən həmişə demişəm ki, mahnıların taleyi də insan taleyi kimi bir şeydi. Bəzən bəstəkar, şair oturur, öz aləmlərində gözəl bir əsər yaradırlar və deyirlər ki, bu əsər artıq eşidilən kimi dillər əzbəri olacaq. Bir də görürsən ki, mahnı bir dəfə, iki dəfə, üç dəfə səsləndi, taleyi gətirmədi, unuduldu, rəfə qoyuldu. Amma bəzən heç uğur gözləmədiyin bir mahnı az bir müddətdə dillər əzbəri oldu. İnsan taleyi də belədir. Yəqin, bu, İlahidən gələn bir şeydir... Dünyanın fani olduğunu dərk etdiyim üçün heç kimin qəlbinə dəymək olmaz. Belə fikirləşirəm ki, kim hansı mahnını oxuyubsa, öz bacarığını, qabiliyyətini qoyub ora. Nə cür deyə bilərsən ki, sən yaxşı oxudun, sən pis oxudun. Ümumiyyətlə, mən elə bilirəm ki, sənətdə müqayisə çox qüsurlu bir şeydir. Hər kəs özünü oxuyur və yaxud özünü oxumur. Kor kişinin oğlundan Koroğlu olmağı tələb eləmək olmaz axı. Məsələn, bəstəkar Kamalla heç vaxt heç kimə tabu qoymuruq. Kim istəyir, oxusun... Biz mahnını yazdırırıq, artıq o, xalqın malı olur. Zaman özü hər şeyi ələyəcək.

 

– Baba Vəziroğlu ruhunu ən yaxşı hansı bəstəkar duyur?

 

– İş prinsiplərini iki bölümə ayırardım; sovet dönəmi, müstəqillik dövrümüz. Həyat elə gətirmişdi ki, sovet dönəmində bəstəkarlarımızın hamısı rus dilində təhsil almışdı. Bəstəkarlar o qədər də poeziyanın dərinliklərinin fərqində deyildilər. Ona görə də onlarla işləmək bir az çətin idi, axırı birtəhər yola gətirirdik ki, bu söz mütləq burda olmalıdır, bu ifadə işlənməlidi. O zaman bəstəkarlar deyirdilər ki, bu söz notdan qırağa çıxır. Təki sözün hecası notun hecası ilə düz gəlsin. Mətndə dağdan danışırsan, bağdan danışırsan, o qədər də onları maraqlandırmırdı. Düzdü, özləri milli idilər, amma dil sarıdan bir az korluq çəkirdilər. Neyləsinlər, rus məktəbində oxumuşdular. Amma şükür Allaha ki, bu gün bizim milli bəstəkarlıq məktəbimiz formalaşmaq üzrədir. Bəstəkarlarımız milli musiqi məktəbinin aparıcı simalarına çevrilirlər.

Çalışmışam ki, mahnının mətni həm də normal bir şeirə oxşasın. Rus deyimidir, mahnının mətnini melodiyadan çıxartmaq olmaz. Amma hərdən bu lazım olur. Mətni musiqidən ayırıb kənara qoyanda normal şeirə oxşamalıdır. Yəni bu prinsip məndə həmişə olub və çalışmışam ki, əməl edim. Artıq müstəqillik illərində bəstəkarlarla iş prinsipində sırf milli əsaslarla, poeziyanın dəyərlərini qorumaqla bağlı müxtəlif irəliləyişlər var. Bu gün poeziyanı çox dərindən duyan bəstəkarlarımız var. Bəstəkar Kamalı xüsusilə qeyd etməliyəm. O, poeziyanı çox gözəl bilir. Həmişə əlində bir şeir kitabı görərsən. Ramiz Rövşəni, Əli Kərimi oxuyur. Bəstəkar poeziyanı yaxşı bilirsə, poetik dilə yaxşı bələddirsə, o həmişə sözün keyfiyyətinə, öz musiqisinə fikir verəcək.

Eldar Mansurovu misal gətirə bilərəm. Məsələn, o, “Məndən bir də olmayacaq” şeirimə mahnı bəstələdi. Çoxları deyirdi ki, bu, eqoizmdir, necə yəni  “məndən bir də olmayacaq?” Sonralar müstəqillik dövründə bu mahnıya neçə-neçə nəzirə yazıldı. Amma Eldar Mansurov o mətni necə duydu və kamil bir sənət əsəri yaratdı.

Faiq Sücəddinovun, Cavanşir Quliyevin də söz duyumu mükəmməldir. Onların sözlərimə bəstələdiyi mahnıların mətnləri bunun bariz nümunəsidir.

 

– Bu yaxınlarda 70 illik yubileyiniz oldu. 70 yaşın təəssüratı necədi? Zamanın sürəti sizi təəssüfləndirmir ki?

 

– Heç bir təəssüratım yoxdur. Bu illər mənim üçün sadəcə rəqəmlərdir. Mən heç vaxt şan-şöhrət həvəskarı olmamışam. Həmişə ad günümü evdə qeyd etmişəm. Dostlar, qohumlar, kim bilirsə, gəlir, mən yediyim bir tikə çörəkdən o da kəsir. Bir az da hal əhli olan dostlar mənlə 50 qram tünd maye qəbul edir. Ad günlərimdə də həmişə məşhur frazam var. Çox vaxt o franzanı sitat gətirirəm. Mənim həyatdan çox cavan getmiş, gözəl bir dostum vardı, gözəl şair idi: Malik Fərrux. Onun məşhur bir şeiri var: “Bu gün ad günümdür, adi günümdü...” Bax, mən bütün ad günlərimi belə qarşılayıram, belə yola salıram və ad günüm də mənim adi günlərimdən biri olur. Dünən nə iş görürəmsə, bu gün də o işi görürəm. Sabah da o işi görəcəyəm. Bax belə...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.07.2025)

 

 

 

 

Murad Vəlixanov, "Ədəbiyyat və incəsənət"

 

Azərbaycan kino tarixinin böyük hissəsini əhatə edən sovet dövründə hakim kommunist rejimi ekran əsərlərinə mühüm təbliğat, təşviqat vasitəsi kimi baxdığından bu sahəyə xüsusi diqqət ayırırdı. Bununla yanaşı, lentə alınan filmlərin bir çoxu həm ssenari və rejissor işi, həm də aktyor oyunu baxımından dəyərli sənət əsərləri idi. Bu sırada 1950-ci illərin kinolentlərinin xüsusi yeri var.

 

Daha çox melodram və musiqili komediya elementlərinə malik “Bəxtiyar” (rejissor Lətif Səfərov, 1955), “Görüş” (Tofiq Tağızadə, 1955), “O olmasın, bu olsun” (Hüseyn Seyidzadə, 1956), “Qızmar günəş altında” (Lətif Səfərov, 1957), “Ögey ana” (Həbib İsmayılov, 1958) filmləri kino salnaməmizin parlaq səhifələrini təşkil edir.

“Ötən illərin filmləri” silsiləsindən bu dəfə 70 yaşı tamam olan “Görüş” bədii filmi haqqında söhbət açacağam. 1955-ci ildə rejissor Tofiq Tağızadənin quruluş verdiyi “Görüş” filmi geniş tamaşaçı rəğbətini qazanan ekran əsərlərindəndir. Filmin mövzusu sevgi, sovet rejiminin əməyə çağırışı və bir-biri ilə yarışan Azərbaycan və Özbəkistan pambıqçılarının ənənəvi dostluğudur. Ekran əsərinin mərkəzində iki gəncin - özbək qızı Lala (aktrisa Nelli Ataullayeva) ilə azərbaycanlı Kamilin (aktyor Arif Mirzəquliyev) saf məhəbbəti durur.

 

40 illik yaradıcılıq yolunda ilk “Görüş”

 

Azərbaycan kino sənətinin inkişafında mühüm xidmətləri olan Xalq artisti, görkəmli rejissor Tofiq Tağızadənin (1919-1998) adı gələndə gözlərimiz qarşısında sevə-sevə seyr etdiyimiz filmlərdən maraqlı epizodlar canlanır. Onun 50-ci illərdə çəkdiyi filmlər həmin dövrdə və sonrakı mərhələlər üçün yeni üslub idi. “Görüş” rejissorun kinoda ilk işi olmaqla yanaşı, həm də bu yeniliyin başlanğıcı idi.

O, şəhər mühitində böyüdüyü üçün uşaqlıqdan teatra, kinoya böyük həvəsi olub. Kinoşünas, Əməkdar incəsənət xadimi Aydın Kazımzadə yazır ki, uşaqlıq illərində tamaşa etdiyi Çarli Çaplinin filmləri Tofiq Tağızadədə kinoya maraq oyadıb. Amma o, orta məktəbi bitirəndən sonra əvvəlcə energetika sahəsində təhsil alıb. Paralel olaraq musiqi məktəbində də oxuyub. Kinoya gələn yolları isə dolanbac döngələrdən keçib. Neft və Kimya İnstitutunun energetika fakültəsinin üçüncü kursunda oxuyanda Böyük Vətən müharibəsi başlayır. Cəbhəyə yollanan gənc Tofiq ağır yaralanaraq geri qayıdır. Müharibədən sonra o, arzusunu reallaşdırır və Moskvada Ümumittifaq Kinematoqrafiya İnstitutunun kinorejissorluq fakültəsinə qəbul olunur. Burada məşhur kino xadimlərindən dərs alır. Bir müddət Moskvada çalışdıqdan sonra vətənə qayıdır və ömrünün sonuna kimi “Azərbaycanfilm” kinostudiyasında fəaliyyət göstərir.

İlk filmi “Görüş” ona böyük uğurlar gətirir. Filmdə çalışan gənc rejissor və operatorlar Teyyub Axundov və Cavanşir Məmmədovun da qabiliyyətləri üzə çıxır. Bu ekran əsərindən sonra Tofiq Tağızadədə Azərbaycan kinosu salnaməsinə “Uzaq sahillərdə”, “Mən rəqs edəcəyəm”, “Mən ki gözəl deyildim”, “Yeddi oğul istərəm”, “Babamın babasının babası”, “Bağ mövsümü” və s. filmləri bəxş edir...

“Görüş” filmində xalqın məişəti, əxlaqi-mədəni dəyərləri rejissor tərəfindən sənətkarlıqla əks olunub. Film zamanın problemlərini ekrana gətirir, insanları bu problemlər ətrafında düşünməyə sövq edir. Ekran əsərindəki obrazlar tamaşaçı ilə açıq mükaliməyə girir və onu düşündürür, bir çox suallara cavab axtarır. Görəsən, haqlı olan kimdir, sovet mexanizmi, yoxsa əməkçi insanlar?..

Filmdə ən kiçik detallarda belə milli-mənəvi dəyərlərimizin əks olunması sovetin sərt ab-havasında cəsarətli addım sayıla bilər. Kolxozun, əmək qabaqcıllarının tərənnümü, “əmək insanı ucaldır, ona xoşbəxtlik gətirir” çağırışı da dövrün tələbidir. Düzdür, film haqqında yazılan rəylərdə belə bir fikir də səslənir ki, əsər o dövrün sovet kinokomediyası ənənələri əsasında köhnə sxem üzrə çəkilmiş, ayrı-ayrı səhnələr uğurlu olsa da, ümumən götürdükdə zəif alınıb. Buna səbəb müəlliflərin ssenaridəki süjet xəttini və obrazları standartlaşdırmasıdır.

Rejissor isə müsahibələrinin birində film haqqında belə deyir: “Görüş” bədii filmi həmin dövrlə bağlı yadımıza çox şey salır. Bu film Moskvada ali kino institutunu bitirib Bakıya qayıdandan sonra kinostudiyada çəkdiyim ilk film oldu. Janrına görə kinokomediya idi. Burada komik aktyorların olması vacib idi. Məncə, filmdə aktyor seçimində səhv etməmişəm”.

Kinolentin operatoru Teyyub Axundov yaradıcılığı dövründə 50-dən artıq filmdə çalışıb. “Görüş” filminin çəkilişləri zamanı o, əmək fəaliyyətinə yenicə başlamış, ilk addımlarını atırdı. Sonralar o, filmlə bağlı xatirələrində yazır: “Operator kimi işlədiyim ilk bədii film rejissor Tofiq Tağızadənin “Görüş” filmidir. Bu film kinokomediya janrındadır. Kinokomediya da operator işi baxımından işıqlı tonda, plastik formada olmalıdır. Biz “Görüş” filmini də elə bu formada həll etməyə çalışdıq. Kolxoz mövzusunda olan filmin ssenarisi bir sıra kinolentlərdə olduğu kimi, məlum sxem üzrə yazılmış, bu isə işimizdə filmin bədii səviyyəsini xeyli aşağı salmışdır. Bütün bunlara baxmayaraq, uğurlu nəticə əldə edilmişdi”.

Həqiqətən də, filmdə gözəl aktyor ansamblı var. Arif Mirzəquliyev, Nelli Ataullayeva, Leyla Bədirbəyli, Həsənağa Salayev, Münəvvər Kələntərli, Əliağa Ağayev, Ağahüseyn Cavadov, Barat Şəkinskaya, Sona Aslanova, Əzizə Məmmədova, Məmmədəli Vəlixanlı və digər sənətkarlar yaddaqalan ifaları ilə tamaşaçıların diqqətini özlərinə cəlb edə biliblər. Qeyd etmək yerinə düşərdi ki, film Əliağa Ağayev, Barat Şəkinskaya və Ceyhun Mirzəyevin kinoda ilk işidir.

 

“Bu nə plovdur, yağ gətir...”

 

60 ildir Əliağa Ağayevin (Şıxəli) bu ifadəsi dillər əzbəridir. Aktyor sənətdə ilk addımlardan öz yumorları ilə seçilməyə başlayır. Bu filmdə onun dilindən təqdim olunan bir neçə deyim dillərə düşür, zərb-məsələ çevrilir.

Tofiq Tağızadə xatirələrinin birində deyir: “Əliağa kinoda ilk dəfə oynamasına baxmayaraq, elə bil çəkiliş meydançasına dəfələrlə çıxmışdı, özünü elə sərbəst aparırdı ki, ona nəyi isə izah etməyə, oyununa düzəliş verməyə ehtiyac qalmırdı. İşə çox ciddi yanaşır, rola elə girirdi ki, həyatda da özünü Şıxəli kimi hiss edirdi...”

Kinoşünas Aydın Kazımzadənin “Görüş” filmi ilə bağlı Əliağa Ağayevin oğlu Vaqifdən aldığı müsahibədən bir parça: “Bir gün axşam atam evə elə vəziyyətdə gəldi ki, onu tanımadıq. Anam bərk qorxdu. Atam dedi ki, çaya düşmüşəm, soyuq məni götürüb. Əvvəlcə biz heç nə başa düşmədik. Sonra bizə başa saldı ki, filmdə Şıxəli çaya düşməli idi. Həmin axşam səhərə kimi atam qızdırmadan yandı. Axır ki, dava-dərmanla səhərə yaxın özünə gəldi. Anama da ilk sözü bu oldu ki, incəsənət qurban tələb edir. Mən dura-dura mənim yerimə başqası suya düşməyəcəkdi ki...”

 

Filmin özbək qəhrəmanı

 

Ekran əsərində özbək qızı Lala İsmayılovanı oynayan Nelli Ataullayevadır. Filmdə onun obrazını unudulmaz aktrisamız Sofiya Bəsirzadə səsləndirib. Özbəkistanın Əməkdar artisti, sənədli filmlər rejissoru Nelli Ataullayeva 1931-ci ildə Daşkənddə doğulub. 1953-cü ildə Daşkənd Teatr İnstitutunun aktyorluq fakültəsini bitirib. Bir sıra filmlərə çəkilib. “Özbəkfilm”də “Əmirliyin devrilməsi”, “Sevgililər”, “Təzə mənzilə köç” filmlərində yaddaqalan rollar ifa edib. Rejissor kimi 20-dən çox sənədli filmə imza atıb. 1974-cü ilin mayında Nelli növbəti sənədli filmin çəkilişləri üçün Buxaraya yollanır. Gərgin və yorucu çəkilişlərdən sonra bərk xəstələnir, yüksək hərarət və öskürəkdən qurtula bilmir. Bacısı Rənanın təkidi ilə həkimə gedən gənc Nellidə ağciyər xərçəngi aşkarlanır. Özünü hər zaman gənc hesab edən aktrisa 43 yaşında bu dünyadan köçür.

 

Bir cümlənin dəyişdiyi tale

 

Arif Mirzəquliyev “Görüş”ün əsas obrazlarından olan Kamili canlandırır. O, həmçinin “O olmasın, bu olsun”da Sərvər rolunda da çıxış edərək böyük şöhrət qazanmışdı. Moskvada Ümumittifaq Kinematoqrafiya İnstitutunda təhsil alıb peşəkar aktyor kimi vətənə qayıtmağa hazırlaşarkən bir cümlə ilə istəyindən əl çəkir. Günlərin birində o, Bakıdan teleqram alır. Teleqramda yazılmışdı ki, atan ağır vəziyyətdədir. Səni görmək istəyir. Tələbə-aktyor təcili Bakıya gəlir, atası son nəfəsdə ona deyir ki, mən səni aktyor deyil, həkim görmək istərdim. Bu söz kifayət edir ki, Arif bir daha həmin instituta qayıtmasın. Bakıda imtahanlarını verib Azərbaycan Dövlət Tibb İnstitutuna daxil olur. Nevropatoloq ixtisasına yiyələnir və ömrünün sonuna kimi həkim işləyir.

Filmdə eyni zamanda bir-birindən maraqlı rəqs səhnələri də var ki, burada rəqqas Əlibaba Abdullayevin zəhməti danılmazdır. Quruluş verilən rəqslər göz oxşayır, insana zövq verir. Xüsusilə Xalq artisti Leyla Bədirbəylinin yüksək sənətkarlıqla ifa etdiyi rəqs tamaşaçıların estetik zövqünü zənginləşdirir.

Azərbaycan kinosu inciləri sırasına daxil olan “Görüş” filmi bundan sonra da hələ uzun illər ötən əsrin ortalarından soraq verərək nəsilləri bir-biri ilə görüşdürəcək, kino tariximizin görkəmli simalarını unudulmağa qoymayacaq...

 

Qeyd: film sabah - iyulun 19-da açıq səma altında tamaşaçılara təqdim ediləcək.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

 (18.07.2025)

 

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

 

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

 

 

SƏMƏD VURĞUN. “NƏ ÜÇÜN АYRILDILАR?”

 

 

(M.Ənvər yoldаşа аçıq məktub)

 

Sizin “Ayrıldılаr” аdlı hekаyənizi “Ədəbiyyаt qəzeti”nin 6 аvqust nömrəsində oxudum.

Bu məktubu yаzmаqdа məqsədim bir hekаyədən аldığım təəssürаtı sizə və oxuculаrınızа bildirməkdir.

Kultur bir şəkildə hekаyə qurmаq, söz ustаlığı, аrtıq söz və ifаdə işlətməmək, təsirli yаzmаq kimi yаxşı xüsusiyyətlərlə bəzənmiş bu hekаyəniz, şübhəsiz ki, mаrаqlа oxunur.

Mənə belə gəlir ki, mаrаqlа oxunmаq hər əsərdən tələb olunаn bir şərtdir. Lаkin “mаrаq” üzərində əsər qurmаq “mаrаqlа oxunsun deyə” sаyıqlаmаlаrа dа yol vermək, dаhа doğrusu, əsərin ideyа və mündəricəsini zаhiri effektlərə qurbаn vermək öz dövrünü çoxdаn yаşаmış, sovet oxucusunun ehtirаmını qаzаnmаmış bir yoldur.

Bir oxucu kimi sizdən dаhа dəyərli, mübаrizəmizə kömək edən, sosiаlist vətənimizin gözəlliklərini ifаdə edən əsərlər gözlədiyimdən sizə аcı dillə söyləməkdən inciməyəcəksiniz, zənnindəyəm!

Hekаyənizdə İlyаslа Adilənin – öz təbiətləri etibаrilə sаf, sevməyə qаdir iki gəncin tаleyi məni çox düşündürür. Sizin hekаyənin nəticəsinə görə, onlаr vаxtsız olаrаq аyrılmаlıdırlаr. Bunа gətirdiyiniz əsаs isə İlyаsın çocuqluq zаmаnı “Tərlаn” аdlı bir аtı sevməsidir ki, İlyаsın ilk eşqi аdlаnır, onа görə də İlyаs Adilə kimi təmiz, sаf, sevgilisinə ürəkdən bаğlı bir qızı sevə bilməyir!

Sizin yаrаtdığınız İlyаs obrаzı reаl insаnmıdır?

Bu suаlа cаvаb vermək üçün həyаtа qаyıtmаğа, həyаtı yoxlаmаğа məcbur oluruq (Bаğışlаyın ki, sizin “fаntаziyа dünyаnızdаn” uzаqlаşmаğа məcburuq).

Təbiidir ki, insаnın çocuqluq dövrü çox həssаs olur, insаn çocuqluq xаtirələrini çox gec unudur, onlаr bəzən gülünc olsа dа, yenə аdаmа şirin gəlir. Bunа görə də İlyаs öz аtını yenə xаtırlаyа bilər, öz əli ilə öldürdüyü gözəl аtını аnаrаq аğlаyа dа bilər. Bu xüsusdа siz hаqlısınız!

Lаkin kimin çocuqluğundа belə hаdisələr olmаmışdır? Məgər bu çocuqluq meyilləri, həvəsləri bizi məhəbbət kimi böyük bir hissdən məhrum edə bilmişdirmi? Yox! Yox!

Siz İlyаs simаsındа insаn təbiətinə böyük bir böhtаn аtırsınız. Siz insаnı dəyişməz, hərəkətsiz, yаlnız ilk duyğulаrı ilə yаşаyаn bir skelet kimi qələmə verirsiniz. Siz məhəbbətin özünü də gülünc bir şəklə sаlırsınız.

Sizcə, аtı, yа bir pişiyi xoşlаmаq, onа çocuq kimi bаğlаnmаq dа “məhəbbət” imiş! Həm də “ilk məhəbbət”, özü də təkrаrolunmаz “ilаhi” bir məhəbbət! Məhəbbət o zаmаn böyükdür ki, onun obyektləri insаndır! Çünki insаnın ən yüksək duyğulаrınа insаn lаyiqdir!

Odur ki, İlyаs kimi bir аdаmın həyаtdа olmаsınа mən inаnmаyırаm, bunа görə də bu obrаzа uydurulmuş, qondаrmа, dаimа bir nöqtəyə bаxаn cаnsız bir heykəl kimi bаxırаm ki, bunun duyаn və yаşаyаn bir insаnlа heç bir əlаqəsi yoxdur.

Heç də təsаdüfi deyildir ki, İlyаs Adiləni sevə bilməyir. Neyləsin? Hisslərini, bütün vаrlıqlаrını siz bir аtа bаğlаmısınız! O bir də sevə bilərmi? Аdilə kimi gözəl bir qızı sevməyən, bir аtın xəyаlı ilə ömür keçirən аdаm nə qədər аxmаq və yаzıqdır. O, hаnsı əsrin аdаmıdır? Bizim epoxаmızdа belə bir insаnа təsаdüf etmək olаrmı?

Belədirsə, sizi nə məcbur edir ki, bu uydurmа sənət аrxаsıncа gedirsiniz?

Ədəbiyyаt tаrixi аçıq göstərir ki, həqiqi vаrlıqdаn, həqiqi insаndаn uzаqlаşаn yаzıçılаr belə “görünməmiş”, “möcüz” temаlаrа yаnаşır!

Bu yаzıçılаr “orijinаllıq” göstərmək istəyən, аdi gülüş əvəzinə bərkdən gülən, sаkit аğlаmаq yerinə isə sаçlаrını yolub qışqırа-qışqırа qonşulаrı yuxudаn qаldırаn həyаsz qаdınlаrа bənzəyir.

Siz də bir insаnın аdi bir heyvаnа olаn sevgisini o qədər şişirtmisiniz ki, yаzıq dünyаnın bütün zövqundən məhrum olmuşdur.

Bir də, hər əsərin qiyməti onun həyаtа nə dərəcədə xidmət etməsi ilə ölçülməlidir. Bu nöqteyi-nəzərdən də “Ayrıldılаr” hekаyəsi tənqidə möhtаcdır. Bunu isə tənqidçilərimiz dаhа müfəssəl görər. Hekаyə oxucudа yüksək fikir və xəyаl oyаtmаdığı kimi, gözəl hisslər də аşılаmаyır. Əksinə, sevən bir qız Adilənin çıxılmаz bir vəziyyətdə qаlmаsı, onun sevgi oxunun dаşа dəyib qаyıtmаsı – sevdiyi gəncin səfeh və “tərkidünyа” olmаsı bizi təəssüfləndirir. Аvtorun İlyаsа olduqcа simpаtiyа bəsləməsi də heyrətə lаyiqdir.

Görünür ki, siz çocuq hisslərindən аyrılа bilməyən, hələ də məhəbbətin böyüklüyünü dərk etməyən, sevginin həyаt ehtiyаclığını duymаyаn İlyаsın uşаqlıq hisslərini çox sevirsiniz! Belədirsə də, bir yаzıçı kimi çocuq hisslərinizdən uzаqlаşmаğı, kаmil insаn duyğulаrı və fikirləri ilə yаşаmаğı аrzu edirik.

Unutmаyın ki, bəsit, dаyаz çocuq hissləri üzərində qurulаn bir sənət evi – çocuq əlləri ilə qurulmuş kаğız evciklərə bənzər ki, onu uçurmаq üçün zəif bir külək də kifаyətdir.

Həyаt ciddidir! O, yаzıçıdаn ciddiyyət və doğruluq tələb edir!

Sovet ədəbiyyаtı dаimа mübаriz olmuşdur. O, sovet xаlqının ümumi mübаrizəsinə, bədii zövqünə xidmət etmişdir. Siz hələ, doğrudаn dа, gəncsiniz. Sizin yаrаdıcılıq qüvvələriniz xаlqımızın qаnlı fаşizm ilə аpаrdığı mübаrizəsinə, xаlqımızın intereslərinə xidmət etməlidir. “Ayrıldılаr” hekаyəsi və bu tip əsərlər bizim sovet ədəbiyyаtının аktuаl əhəmiyyətini, onun siyаsi və bədii mənаsını əskildə bilər. Bu kimi əsərlər yeni yаzаnlаrımızı öz yolundаn sаpdırıb “simаsız bir yаrаdıcılığа”, dаhа doğrusu, “sənət sənət üçündür” nəzəriyyəsinə аpаrıb çıxаrа bilər ki, bu təhlükəni hər kəsdən əvvəl siz özünüz görməlisiniz!

Siz mübаrizəmizə kömək edən temаlаrdаn yаzmаğı, lаkin bədii yаzmаğı bаcаrmаlısınız! Bundаn çəkinənlərin yolu isə sovet ədəbiyyаtı yolu deyildir.

Siz yüksək bolşevizm ideyаlаrını, sosiаlizm insаnlаrının təzə morаlını, yeni insаn əlаqələrini, sаyа-hesаbа gəlməz qəhrəmаnlаrımızın həyаt obrаzını, yeni sаf və məsud gəncliyimizin insаnа, vətənə olаn məhəbbətini yüksək bədii formаlаrdа yаrаtmаlısınız! Bu olаrsа, sizin dаxili аləminizdən gərəksiz əhvаli-ruhiyyələr, süni fаntаziyаlаr, uydurmаlаr silinib gedər!

Ümid edirəm ki, siz öz “Ayrıldılаr” hekаyənizi “Birləşdilər” аdlı yeni bir hekаyə ilə əvəz edəcəksiniz. Öz qəhrəmаnlаrınızı skelet hаlındаn çıxаrıb onlаrа nəfəs verəcəksiniz. Onlаrın tərbiyə işini öz boynunuzа götürəcəksiniz.

20 аvqust, Kislovodsk

“Ədəbiyyаt qəzeti” 30 sentyаbr 1938-ci il

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.07.2025)

 

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 Azərbaycan Respublikasının Əməkdar artisti Nahidə Orucovanın bu gün doğum günüdür, 64-nü qarşılayan akrtisa 65-ə doğru yön alır.

 

O, 1961-ci ildə iyulun 18-də Bakı şəhərində anadan olub. 1984-cü ildə Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutunun «Dram-kino aktyorluğu» fakultəsini bitirib. Bir müddət Sumqayıt Dövlət Dram Teatrında çalışıb. Orada işlədiyi müddət ərzində bir sıra tamaşalarda iştirak edib. 1993-cü ildə Ş. Qurbanov adına Musiqili Komediya Teatrına «Solist - vokalist» vəzifəsinə təyin olunub.

 

Bu müddətdə o Cavanşir Quliyev, Əli Əmirli «İtkin ər» tamaşasında İzabella, A. Qüdrət, Ramiz Mustafayev «Volqalı canan»da Şəlalə xanım, Emin Sabitoğlu, Tamara Vəliyeva «Bankir adaxlı»da Səmayə xanım, Rəşid Şəfəq, Abdulla Şaiq «Bir saatlıq xəlifəlik»də Səkinə xanım, Oqtay Rəcəbov, Aqşin Babayev «Əlin cibində olsun»da Gülşad xanım və s. tamaşalarda yaratdığı obrazlarla yadda qalıb.

Amma onu tanıdan filmlər olubdur.

"Asif, Vasif, Ağasif”də Musiqi müəlliməsi, "Ayrılıq imiş”də Xidmətçi, "Biz qayıdacağıq”da Həkim, "Xüsusi vəziyyət”də Şikayətçi, "Kişiləri qoruyun”da  Rübabə, "Qızlar”da Sədaqət, "Moskva-Bakı qatarı”nda Satıcı, "Nə gözəldir bu dünya...”da  Asim Əliyeviçin arvadı, "Pəncərədə işıq”da (film-tamaşa) Bardakı qadın, "Spasibo”da Yengə, "Tam məxfi” də Səbinənin anası, "Yanmış körpülər”də Qreta, "Yük”də Qulluqçu Kübra, "Yurd yeri”ndə Hüsniyyə kimi yaddaqalan obrazlar yaradıb.

Filmoqrafiya

 

- Asif, Vasif, Ağasif

- Xüsusi vəziyyət

- Pəncərədə işıq

- Yük

- Yurd yeri 2

- Spasibo

- Nə gözəldir bu dünya...

- Qız qalası

- Tam məxfi

- "Moskva-Bakı" qatarı

- Kişiləri qoruyun

- Qızlar

- Biz qayıdacağıq

 

Aktrisa 8 dəfə Prezident mükafatına layiq görülüb.

Allah xeyirli ömür nəsib etsin!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.07.2025)

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində sizlər əardıcıl gənc şairlərin şeirləri təqdim edilir. Bu gün Rauf Ranın  şeirləri ilə tanış olacaqsınız.

 

 

 

Rauf RA (2001–2024)

 

Rauf Qədimov 2001-ci ildə Quba rayonunun Birinci Nügədi kəndində anadan olub. Yaradıcılığa gənc yaşlarından başlayıb. Bir müddət "525-ci qəzet"də çalışıb, mətbuatda mütəmadi yazılarla çıxış edib. 15 noyabr 2024-cü ildə dəm qazından zəhərlənərək vəfat edib.

 

 

Persepsiya

 

güzgü üzərində

fırçayla çəkilmiş

avtoportret.

 

 

Biheviorizm

 

atamın ölümünə

üzülməsin deyə,

birinci anamı öldürdüm,

sonra atamı.

 

istəmirdim intiharıma

üzülsünlər.

 

 

Transandans

 

gecə

işığını söndürmək üçün

girmişdim otağa.

yandırdım otağın işığını,

söndürəcəyim yeri

tapım deyə.

 

 

Konfrantasiya

 

pəncərəni bağlayıb,

qapını açıb evdən çıxdım.

 

pəncərəni yoxlamaq,

qapını bağlamaq üçün

geri qayıtdım.

 

 

Refleksiya

 

Yandırdım kibrit qutusunu –

son kibrit sönər deyə.

 

 

Fraqment

 

dünən

uşaq ikən ən sevdiyim

cizgi filminə baxdım,

nədənsə heç bir personaj

böyüməmişdi.

 

 

Süjet

 

uşaq idim,

həkimlər atamın bir ay

ömrü qalıb, demişdilər.

divar saatının

daşını çıxarmaq istəyirdim,

qorxdum ki, anam

işə gecikər.

 

 

Külqabı

 

qəribə idi,

babam ölmüşdü,

mən ağlayırdım,

atam üzülürdü.

 

 

Anons

 

Da Vinçi də

sonuncu şam yeməyi

olduğunu bilmirdi.

 

 

Şəxsiyyət vəsiqəsi

 

Sabah səhər durub

əvvəl ayaqyoluna,

sonra mətbəxə gedəcəm.

təsadüfdən dünən də

belə etmişəm, bu gün də.

 

 

***

 

Hərdən tənhalıq bayrağına çevrilər əllər,

yüksələr gedənlərin arxasıyca.

"Əlvida" yeri boşluq qalar ovcunda.

Bir əclaf darıxmaq məskunlaşar evində,

qalarsan bomboş,

tənha evində kirayənişin kimi.

Ən əvvəl sağ qaldığın yerlərdən başlayır unudulmaq,

unuduram ki, sən də yaşaya biləsən.

Yaşayıb biləsən ki,

insan darıxmaqdan ötrü aparılmış sınaqdı.

Müharibələr olmasaydı,

tarix də darıxardı.

Ölüm – yaşamamaq yox,

biryolluq darıxmamaqdı.

Uzaqlar ayrılığa aparan ən kəsə yoldur.

Ayaq izi olmayan yol varsa,

demək, yoxdur o yolun uzağı.

Bu gecə də yoxdur kimsə

birgə darıxmağa.

Təkcə it hürüşmələri gəlir küçədən,

onlar da hürür öz azadlıqlarına.

Nə isə...

Belə gecələrdə,

div də darıxar tənhalığından.

Deyər, cırtdan olar bu vaxtı oyaq,

Gəlib görər,

Cırtdan da darıxdığından

yatıb hamıdan qabaq.

 

 

***

 

"Dedilər, yazığın bağrı çatladı"

 

Sonrası daha da qəribə oldu.

qorxular ümidə dönüşdü o gün,

mən sirri hamıyla bölüşdüm o gün,

bir ömür sirrimi bilən olmadı.

Günəş də üfüqdə ilişdi, qaldı,

qarşıma mürdəşir çıxdı sübh çağı,

dedim ki, bu gecə ölən olmadı.

Dedilər, yazığın bağrı çatladı.

 

Sonrası daha da qəribə oldu.

Bir topa adamın içinə girdim,

gizləndim bir azca, kimsə görmədi.

Uzaqdan qapqara tüstü göründü,

qarğalar səs salıb başımı qatdı,

ayağım altında qarışqa qaldı,

gecikdim, deyərək tapşırdı canın.

Dedilər, yazığın bağrı çatladı.

 

Sonrası daha da qəribə oldu.

Bir sümük, bir dəri müqəvva gördüm,

külək də papağın götürdü qaçdı.

Bir dərviş dönürdü getdiyi yerə,

kölgənin kölgədə itdiyi yerə,

soruşdu, ey yolçu, Şəmsi görmədin?

dedim ki, arxama baxmıram heç vaxt.

Dedilər, yazığın bağrı çatladı.

 

Sonrası daha da qəribə oldu.

İşığı güdərkən günəbaxanlar

tarlada bir nəfər yerə baxırdı,

kölgəsi aşağıdan göyə baxırdı.

Dəlinin biriydi rəssamabənzər,

cığıra baxaraq ağac çəkirdi,

ağaca baxaraq cığır çək, dedim.

Dedilər, yazığın bağrı çatladı.

 

Sonrası daha da qəribə oldu.

Azacıq söykəndim ot tayasına,

divartək güvəndim ot tayasına,

mən qalxdım, sökdülər sarı divarı.

Araba gedirdi yoxuşa sarı,

kiçik bir daş atdım dən çuvalına,

qoca dəyirmanın çarxı dayandı.

Dedilər, yazığın bağrı çatladı.

 

Sonrası daha da qəribə oldu,

Ağacın altında bir yolçu vardı,

yuxardan aşağı baxdı halıma,

çək stulu otur, yorğunsan, dedi,

otur, hər ikimiz dincələk, dedi.

Mən çəkdim stulu, oturdum bir az,

o isə ağacdan asılı qaldı.

Dedilər, yazığın bağrı çatladı.

 

Sonrası daha da qəribə oldu.

Ağaclar yoruldu başucalıqdan,

ağaclar yol oldu balacalıqdan.

Bir palıd qurudu gövdəsi üstə,

qəfildən yıxıldı kölgəsi üstə,

oyatdı gecəni şirin yuxudan.

Dedilər, yazığın bağrı çatladı.

 

Sonrası daha da qəribə oldu,

əvvəli onsuz da qəribə idi…

 

 

Yuxu yozmaları

 

Ağaclar yol olar, uzanar ulduzlara, Vinsent,

aypara qaranlıq tərəfindən – yoxluğundan diksinər.

Əl-ələ verər qayıq və yelkən, yarar göy və su üzünü.

Can atar pəncərədən göyə – suyun yuxusuna,

sönən şamın son qığılcımı xəyalında ulduza dönər.

Aldanar görüntüyə, həqiqət sanar.

 

"La tristesse durera toujours”

 

Tumurcuqlar yol olar, uzanar torpağa, Vinsent,

beli bükük ağacın əlinə əsa olar kəsilmiş qolu,

çəpər gecə-gündüz dikər gözünü budaqlara,

daş tutmuş yuxusunda kök atar torpaq boyu.

Aldanar görüntüyə, həqiqət sanar.

 

"La tristesse durera toujours”

 

Tarlalar yol olar, uzanar küləyə, Vinsent,

titrəyən sünbülə cəllad olar aypara,

yaslanası divar bilər özünü ot tayası.

Aldanar görüntüyə, həqiqət sanar.

 

"La tristesse durera toujours”

 

Quşlar yol olar, uzanar üfüqə, Vinsent,

cığır hər gün özündən keçər, sonuna çatmaz.

Aldanar görüntüyə, həqiqət sanar.

 

"La tristesse durera toujours”.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.07.2025)

 

 

 

Harun Soltanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

"Hökmün ilə seyr edər səyyarələr xurşid, mah,

 Od və su, torpaq-hava, həmçin səfid ilə siyah.

 İltifatınla olar zülmət gecə, aydın sabah,

 Əlqərəz, cümlə-cahan hökmündədir, ey padişah.

 Ey olan xəllaqi-aləm, ey olan zatı-qədim,

Lütfünün möhtacıyıq, sənsən siratəl-müstəqim.

 

Kürsiyi-əla yerin, təxti-büsatın möhtəşəm,

Zül-cəlalu zül Kərimsən, möhtərəmsən möhtərəm.

İlk məxluq aləmi-nasuta qoyduqdan qədəm,

 İsmi-pakın zikr edər cümlə təbiət dəmbədəm.

 Cansız əşyalar belə zikrində təxir eyləməz,

 Ruhu ölmüş kəslərə, əfsus, təsir eyləməz."

                                  Vüqar Paşayev Biləcərili.

 

Səni çox erkən sevdim. Nə ayələr bilirdim, nə duanın necə oxunduğunu. Səni sevəndə dilimdə heç bir ayə yox idi, sadəcə ürəyimdə sükut vardı və o sükutun içində bir toxunuş qədər yaxın bir varlıq hissi. Məscidlərin minarəsində yox, evdə gecəyarısı işıqlar sönəndə, nənəmin dua pıçıltısı otağa yayılarkən hiss etdim səni. Onda adını bilmirdim. Amma mənə baxdığını hiss edirdim. Yatmazdan əvvəl yuxarı baxırdım. Qaranlıq tavanda heç nə yox idi, amma sanki bir göz orda məni izləyirdi. Səssiz, qınamadan, sorğulamadan. Sadəcə baxırdı. Mən isə baxdığım şeyə... aşiq oldum.

Qaranlığın içində işıq axtarmadım. Sadəcə o qaranlıqda varlığına toxundum. Hər şey sakit olanda, ən çox sən var idin. Mən səni nə vaxt sevdiyimi dəqiq xatırlamıram. Amma səni sevəndə… bunu dua hesab etməmişdim. Heç nə istəməmişdim. Yalnız bir əminlik vardı."Buradayam və sən də burdasan." Sənin varlığın – heç nə demədən də hiss olunan bir istilik idi. Bir adam ağladığında yanında susub oturmaq kimiydin. Təskinlik vermək yox, sadəcə burda olmaq. Səni qorxaraq tanımadım. Səni sevinərək anlamadım. Sadəcə… varlığında rahatladım. Mən səni sevdim, çünki sən heç nə demədən hər şey idin. Səni sevdim, çünki sənə toxunmadan özümə toxunduğumu anladım.

 İlk dəfə Tanrı deyəndə səni düşünmədim. Amma ilk dəfə sevilmək istəyəndə səni xatırladım. Çünki heç kim sevmədi məni sənin kimi, danışmadan, dəyişdirmədən, tələbsiz. Mən səni, tanrılığına görə yox, gizliliyinə görə sevdim. Əgər səni görsəydim, bəlkə də uzaqlaşardım. Amma sən, görünmədin. Və mən, hər yoxluğunda səni daha çox hiss etdim. Səni ən çox danışmadığım vaxtlarda sevdim. Sözlər yox idi, qəzəb yox idi, yalnız sən var idin, mən var idim, bir də aramızda sonsuz bir susqunluq. Bu susqunluqda heç nə baş vermirdi, amma mən içimdə qırılırdım, yanırdım, səssizcə ağlayırdım.. Mən səni səndən heç nə istəmədən sevdim. Bu sevgi nə cənnət üçün idi, nə qorxudan. Sadəcə sevdim. Çünki sevəcək başqa heç kim qalmamışdı. Və sən.. həmişəki kimi orda idin amma görünməyəcək qədər uzaqda, getməyəcək qədər yaxın. Bəzən ağrılarımda sənə sığındım. Amma sığınacaq axtarırmışam kimi yox, sanki ağrı da, sən də eyni məndə var idiniz. Oturub bir qədəh doldururdum, səni unudum deyə yox  səni içimdən çıxarmamaq üçün. İçki bəzən səni daha da yaxın edirdi. Necə ki, Füzuli deyirdi:

 

Gətirmiyin ərəqi, məclis içrə badə ilə

Haramzadəni qoymun, halalzadə ilə

 

Mənə zəman ilə Məcnun müqəddəm olsa nə dəm

Oyunda şah bərabər deyil piyadə ilə.

 

Məni saqınma Füzuli qəm içrə Məcnuntək

Ki, mən ziyadəyəm onunla qəmi ziyadə ilə.

 

Çünki ayıqkən danışmağa cəsarət etmədiyim sətirlər, sərxoşkən ağzımda qalırdı. Səni anmağa utanmırdım, sadəcə... adını çəkməyə ehtiyac duymurdum. Onsuz da hər şey səni deyirdi. Yağış, külək, pəncərəmin buxarlanmış şüşəsi... hətta səhər açılmayan günlər belə.

 Mən səni bir qadını sevər kimi sevdim. Ona toxunmadan, amma toxunmağa bənzəyən baxışlarla. Səninlə heç vaxt sevişmədik, amma hər gecə içimdə uzanıb susduq. Bəzən düşünürdüm sənə qışqırmalıyam? Niyə susursan axı?! Amma sonra anlayırdım… sən də danışsan, mən yox olacağam. Çünki sənin səssizliyin mənim varlığımdır. Çünki sən susduqca, mən yazıram. Çünki sən danışsaydın… bu sevgi duaya çevrilərdi. Amma mən dua istəmirəm. Sadəcə... baxmağını istəyirəm. Bir az mənə, bir az içimdəki sənə. İllərlə səni içimdə daşıdım. Kimsəyə demədim. Çünki desəm, məni ya dindar sayacaqdılar, ya dəli. Halbuki mən sadəcə səni sevirdim. Həddimi bilmədən, adını çəkmədən, bir qadını necə susaraq sevərlərsə, elə. Səndən nə istədim, bilmirəm. Bəlkə heç istəmədim də. Sadəcə, mənə baxasan istədim, bir gecə, susaraq. Bir qədəh uzaqlıqdan. Mən sənə heç vaxt qəzəblənmədim. Heç vaxt bağışla demədim. Səndən küsmədim də, çünki səndən küsə biləcək qədər güclü olmadım. Mən... sadəcə sevdim səni. Tələbsiz, səbəbsiz, yönsüz bir sevgiylə. Heç kimin anlamadığı qədər təmiz. Və heç kimin daşıya bilməyəcəyi qədər ağır.

Səni bağışlayaram? Yox. Mən kiməm ki, səni bağışlayam? Mən, sənin unutduğun bir sevdalınam. Sənin baxmadığın yerdə gözlərini gözləyənəm. Sənin susqunluğunda öz səsini basdıranam. Səni bağışlamaq səndən üstün olmaq deməkdir. Amma sən mənim başımda dayanmadın heç vaxt. Sən mənim içimdə idin. Bağışlayıb yox etmək istəmədim səni. Mən səni... daşımaq istədim.

Sənə qəzəblənmək? O hiss çox insanlara yaraşır. Amma sən... məni yandırdın. Və mən, yanaraq yox, susaraq yandım.

İndi bilirsənmi? Bağışlamaq sənlikdi. Sevmək mənlik.

Mən səni sevdim. Bağışlamadım. Bağışlatmadım. Sadəcə sevdim. Qoy bu sevgi də bir dua kimi qalmasın. Qoy bu, sənin susqunluğuna verilmiş son cavab olsun. Bir insanın öz Tanrısına dediyi, sakit, içkili, yuxusuz amma hələ də təmiz olan son söz:

"Mən kiməm ki, səni bağışlayam? Amma sən... həmişə bağışlayırsan. Sən isə aləmlərdəkiləri ən böyük günahlarına rəğmən bağışlayansan. Məni də bağışla. Mən özümü bağışlaya bilmirəm çünki.."

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.07.2025)

Leyla Həşimova,

Bakı Uşaq və Gənclər Teatrının ədəbi dram hissəsinin müdiri. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

  

Səksən illik ömrünün 66 ilini jurnalistikaya, bədii yaradıcılığa həsr edən Hüseynbala Mirələmovun bu pyesinin Bakı Uşaq  və Gənclər Teatrında iyun ayının 25-də, məhz Hüseynbala Mirələmovun 80 illik yubiley günündə məşqlərinə başlanılıb.

 

Həmin gün Hüseynbala Mirələmov üçün iki tarixi gün oldu. Belə ki, həmin gün Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Natəvan klubunda başda Xalq yazıçıları Anar, Çingiz Abdullayev, Yazıçılar Birliinina katibləri Rəşad Məcid, Elçin Hüseynbəyli, Səlim Babullaoğlu, akademik Nizami Cəfərov, professor İslam Qəribli, çoxlu alimlər, professorlar, yazıçılar,  ədəbiyyat tənqidçiləri, Millət vəkilləri olmaqla üç saat davam edən bu tədbir həqiqətən də çox maraqlı keçdi. Tədbirin aparıcısı və həmin gün 59 yaşı tamam olan yazıçı-tənqidçi  Əsəd Cahangir də bu tədbiri çox maraqla apardı.

İyun ayının 24 və 25-də isə Bakı Uşaq və Gənclər Teatrında “Axirətdən gələn zəng” pyesinin  oxunuşu və müzakirəsi oldu. Bu pyesi tamaşanın quruluşçu rejissoru, Əməkdar incəsənət xadimi Ağalar İdrisoğlu oxudu və yaradıcı kollektivlə birlikdə müzakirə elədi. Pyes yüksək səviyyədə təhlil olundu, həm pyesin özü və həm də təhlil yaradıcı heyətin çox xoşuna gəldi. Bu tamaşada rol alan aktyorlarda, aktrisalarda oynayacaqları rollara böyük maraq yarandı.

Hüseynbala  Mirələmovun bu vaxta kimi otuz kitabı çap olunub və onlardan biri də pyeslər toplusudur. Bu topluya müəllifin- “Gəncə qapıları”, “Pənah xan Cavanşir”, “Xəcalət”, “Vicdanın hökmü”, “Ləyaqət”, “Cəza quyusu”,  “Miras”, “Axirətdən gələn zəng” pyesləri daxil edilib. Son vaxtlar isə üç pyesi də yazılıb. Bunlar- eyni adlı romanı əsasında yazdığı “Gəlinlik paltarı”, “Sara xatun” ,  “Ağıl və bəxt” hekayəsi əsasında  eyni adlı pyesləri həqiqətən də bir-birindən maraqlıdır. Çünki əvvəl yazdığı və bu pyeslərdə çox laylı konfliktlər, gözlənilməz hadisələr, dramatik, komik vəziyyətlər, insanları dərindən düşünməyə vadər edən sözaltı mənalar, dialoqların qısa, aydın, tutumlu  olması həddindən artıq çoxdur. Bütün bunlar da pyeslərdəki rolların hamısını obraz səviyyəsinə qaldırıb. Deməli, aktyorların oynaması, rejissorların maraqlı tamaşalar qurması üçün bu pyeslər çox peşəkar səviyyədədir. Ona görə də teatrlarımız, rejissorlarımız  bu pyeslərə müraciət etməklə  hazırlıq prosesində elə də əziyyət çəkməyəcək və çox maraqlı, baxımlı tamaşalar hazırlayacaqlar.

On pyesin müəllifi Hüseynbala Mirələmovun bütün pyesləri orijinal olduğuna görə başda Akademik Milli Dram Teatrı olmaqla, respublikamızın bütün aparıcı teatrlarında çox maraqla tamaşaya qoyulub. Və Akademik Milli Dram Teatrında Azərbaycanın və Kalmıkiyanın Əməkdar incəsənət xadimi Bəhram Osmanovun quruluşunda tamaşaya qoyulan “Xəcalət”  tamaşası  bir neçə beynəlxalq səviyyəli festivallarda iştirak edib və həmin festivallardan “Qızıl İlahə”, “Qran Pri” mükafatlarını gətirib. Bu mükfatlar da dünya teatr aləmində böyük mükafatlardır.

Beləliklə,  teatrımızda  məşqlərinə başlanılan  “Axirətdən gələn zəng” pyesinin çox maraqlı süjet xətti var: Pyesin qısa məzmunu belədir: Əsərin baş qəhrəmanı Dövran  60 illik yubileyini öz qohumları ilə keçirmək istəyir. Özü də  dəbdəbəli saraylarda  yox,  öz villasında.  Çünki onun qohumlarına bir sürprizi var. Ona  görə də həmin sürprizi elə həmin gün açıqlamaq istəyir. Və istəyir ki, bu sürprizlə qohumlarını sevindirsin.  Bu, sürpriz odur ki, o, özünün var-dövlətini öz qohumları arasında bölüşmək istəyir. Belə ki, o, vəsiyyətnamə yazıb və natariusda təsdiq etdirib  ki, öləndən sonra onun var-dövləti qohumları və dostu Elman arasında bölünsün. Onun bu sürprizi qohumları arasında çox yaxşı qarşılanır və Dövran deyəndə ki, “mən kimə nə qədər ayırmışam, onu indi deməyəcəm. Amma hər birinizə milyonlarla pul nəsib olacaq və siz də bu var-dövləti mən öləndən sonra alacaqsınız”.  Əlbəttə, onun bu sözlərinə əvvəlcə heç kim inanmaq istəmir, amma onun sözlərinin həqiqət olduğunu biləndə hamı sevinir. Lakin hamıda bir inamsızlıq  yaranır ona görə ki, axı, Dövran buz baltası kimi sağlamdır və onun tezliklə  öləcəyi də mümkün deyil. Ona görə də hamı bunu əlçatmaz nağıl kimi qəbul eləyir. Amma bu vaxtı evdə işıqdan qısaqapanma baş verir və Dövran özü gedir ki, həmin qısaqapanmanı həll etsin. Çünki o, evdə belə şeyləri özü həll eləyir. Belə xırda məsələlərə görə də usta çağırmır.  Amma bir az gözləyirlər ondan bir xəbər olmur. Elman gedir ki, görsün Dövran niyə gəlmir. Gedib görür ki, Dövranı tok vurub və oradan Bayramı səsləyir. Bayram gedir və onlar Dövranı səhnəyə gətirirlər.  Bu vaxt məlum olur ki, Dövranı həqiqətən  tok vurub və  o, ölüb. Qohumlar böyük haray-həşir qoparırlar. Röyanın təkidilə Samir təcili yardıma zəng vursa da, məlum olur ki, Dövran ölüb və artıq təcili yardım da ona heç bir köməklik edə bilməyəcək. Bununla da tamaşanın birinci hissəsi bitir.

Tamaşanın ikinci hissəsində biz görürük ki, qohumları onu dəfn eləyib,  evə gəliblər.  Röya, Dövranın arvadı belə qərara gəlir ki, həmin vəsiyyətnamə elə bu gün oxunsun və  Dövranın qırxı mərasimini gözləməsinlər. Çünki o, Dövranın qohumlarına nifrət edir və istəyir ki, bu məsələ elə bu gün də qurtarsın və daha bundan sonra qohumların ayağı  bu evdən kəsilsin. Ona görə də həmin vəsiyyətnaməni Elmana verir ki, ucadan oxusun və hamı bilsin ki, Dövran onların hər biri üçün nə qədər pul vəsiyyət eləyib.

Elə ilk məsələdən narazıçılıq  yaranır. Belə ki, Dövran dostu Elmana on milyon manat vəsiyyət eləyib və bu da qohumlar arasında narazıçılğa səbəb olur. Sonra qardaşı Bayramın arvadı Zəhraya on beş milyon və əlavə də dini məktəb açmaq üçün beş milyon  ayırıb. Amma bacısı Ceyranın əri Pirimə cəmi on milyon manat ayırıb. Belə çıxır ki, Elmana da on milyon və Pirimə də on milyon. Bu  da Dövranın bacısı Ceyrana xoş gəlmir. Bundan çox əsəbiləşir. Hətta Zəhraya isə iyirmi milyon Dövranın pul ayırması onu tam dəli eləyir. O, qardaşı Dövrana qarşı öz nifrətini açıqca büruzə verir.

Samirə də beş milyon və bir ev vəsiyyət eləyib. Ceyrana isə cəmi on iki milyon ayırıb. Bu Ceyranı daha da alovlandırır. Qardaşı Bayrama  on beş milyon və üstəgəl də əlavə beş milyon ayırması hamını cin atına mindirir. Çünki həmin beş milyonun kimə çatacağını yazmayıb. Yalnız orada qeyd eləyib ki, “Bayram özü bilir ki, bu pul kimə çatacaq”.

Artıq pul bölgüsündən narazı olan qohumları bu məsələ  səbrindən çıxarır və ondan tələb eləyirlər ki, bu beş milyonun sahibi kimdir, Bayram desin. Əgər deməsə əks təqdirdə qərar qəbul olunacaq və həmin beş milyon onlar arasında ata malı kimi bölünəcək. Bunu görən evin qulluqçusu Delisoy həmin pulun onun Dövrandan olan oğluna məxsus olduğunu deyir. Hamı çaşıb qalır və məlum olur ki, Dövranın Delisoydan beş yaşında olan bir oğlu var və həmin uşağı da Delisoy aparıb Filippində anasının yanında qoyub ki, ona bu qohumlar xətər toxundurmasınlar. Bu xəbərdən əsasən də Dövranın arvadı Röya çaşıb qalır və ağlına gəlmir ki, əri Dövran ona xəyanət eləyib. Baxmayaraq ki, özü uzun illərdir ki, Dövrana xəyanət eləyir. Bu hadisə Röyanı tamam hövsələdən çıxarır və tələb eləyir ki, Delisoy təcili bu evi tərk eləsin.

Elman siyahının ardını oxuyanda məlum olur ki, Dövran Röyaya əlli milyon pul və bu  villanı vəsiyyət eləyib.  Röya bundan razı olsa da, amma tələb eləyir ki, Delisoy təcili bu evdən getsin.

Bu vaxt Röyanın telefonuna zəng gəlir və məlum olur ki, zəng vuran Dövrandır. Hamı şoka düşür. Əvvəlcə heç kim inanmır və məlum olanda ki, Dövranın  telefonunu Röya Elmana verib və o da qəbirdə olanda həmin telefon cibindən düşüb qəbirə və özü də düz Dövranın üzünə.  Sonra qəbrdə olan və mollanın dediyi tapşırıqları yerinə yetirən Elmanın telefon yadından çıxır və həmin telefon qəbrdə qalır. Bunu eşidən Delisoy heç kimin xəbəri olmadan mətbəxə getmək adı ilə evdən çıxıb, tez taksiyə minib qəbirstanlığa gedir ki, Dövranı qəbrdən çıxartsın.

Röyanın ona cavab vermədiyini görən Dövran artıq dostu Elmana və qohumlarına zəng vurur. Hamı onu təhqir eləyir. Amma Elman özündə  güc toplayıb, Dövranı xilas etməyə getmək istəyəndə, qohumlar ona imkan vermirlər və  onun Dövranın qəbrini açmaqda, bununla  da  cinayət törətməkdə suçlamaq istəyirlər. Elman onları son təhqirlərlə yamanlasa da, onlara təslim olur və  qəbirstanlığa getmir.

Bu vaxt yenidən evdə qısaqapanma olur. Səhnədə Dövran görünür. Onu ilk görən də Röya olur. O, qışqırıb geri çəkilir və sonra hamı qorxusundan və gördükləri bu mənzərədən dəhşətə gələrək geri çəkilir. Artıq biz səhnədə Dövranla Delisoyu görürük. Dövran kəfəndədir. O, yavaş-yavaş  stola yaxınlaşır və orada olan vəsiyyətnamə kağızını götürüb çırır və göyə atır. Kağız vərəqləri yerə səpələnir. Hamı bu səhnəni dəhşətlə, iniltilərlə   izləyir. Və qorxudan əcaib-qəraib səslər çıxarırlar. Sonra böyük bir  əl onların iplərə bağlanmış manikenlərini yuxarı qaldırır və onları bataqlıqda batırır.

Dövran isə əsəbindən hönkür-hönkür  ağlayır. Delisoy onun qoluna girir. Tamaşa bununla da bitir.

Bu pyes bəşəri mövzulu bir əsərdir. Çünki bu gün dünyada yaşayan  millətlərin çoxu belə əqidədədir. Belə düşüncədədir. Var-dövlət ələ keçirmək üçün qisasçı mövqeyindədir.

Belə maraqlı bir süjeti və gözlənilməz, daramatik məqamları çox olan bu əsərin quruluşçu rejissoru  Əməkdar incəsənət xadimi Ağalar İdrisoğlu, rejissoru  teatrımızın baş rejissoru İlhamə xanım Əhmədova, rejissor assistenti Nuranə xanım Rəsulova, quruluşçu rəssamı  Sevda xanım Məmmədova, musiqi tərtibatçısı  Yusif Rüstəmovdur.

Tamaşada rolları- Əmkadar artist İntiqam Soltan, Mehman Piriyev, Könül Şahbazova, Gülər Ləzgiyeva, Tofiq İsgəndərli, Niyaz Novruzov, Gülər Məhərrəmova, Fatimə Qasımova, İlhamə Əhmədova, Aytən Səfərova, Flora Hüseynova, Sənan Fərzəliyev, Niyaz Qasımov, Qurban Əhmədov, Rəşad Səfərov, Rauf Hüseynov, Niyaz Novruzov, Əsmər Qurbanova, Fidan Əliyeva, Ədalət  Ağaverdizadə, Toğrul İsabəyli, Emin Balayev oynayacaqlar.

 

Tamaşanın stolarxası məşqində dramaturq Hüsenbala Mirələmov da iştirak edib. Məşq prosesi, rejissorun və aktyorların tapıntıları onun çox xoşuna gəlib və özünün də maraqlı  məsləhətlərini   verib. Çox maraqlı dramaturq-yazıçı, ictimai xadim Hüseynbala Mirələmovun 80 illik yubileyinə həsr olunan bu tamaşanın təhvili oktyabr ayının ortalarında nəzərdə tutulur. İnanırıq ki, bu tamaşa tamaşaçılar tərəfindən də çox maraqla qarşılanacaq.

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.07.2025)

 

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Maraqlı söhbətlərdəsizniz.

XIX əsrin ortalarında çar Rusiyası Qafqazın milli kimliyini sındırmaq üçün hər vasitəyə əl atırdı. Bu mübarizədə bir xalqın ləyaqət simvoluna çevrilmiş bir qadın vardı – "Qafqazın qızılgülü" adlandırılan Kərimət xanım. O, təkcə gözəlliyi ilə deyil, həm də dağlı ləyaqətini və sarsılmaz iradəni təmsil edən bir sima idi.

 

Kərimət xanım İlisu sultanlığının son hökmdarı, Rusiya imperiyasına qarşı gerilla müharibəsi aparan və 1844-cü ildə çar ordusu tərəfindən devrilən Daniyal sultanın qızı idi. Bu ailə Qafqazın türkdilli müsəlman əhalisi üçün bir dirəniş nümunəsi, imperiya üçün isə təhlükəli bir ocaq sayılırdı. Kərimət xanım sonralar Qafqaz mücahidi, Şeyx Şamilin ikinci oğlu Qazı Məhəmmədlə evləndirildi. Bu izdivac siyasi və mənəvi bir ittifaq idi – İlisu sultanlığının və Dağıstanın ən nüfuzlu ailələrinin birləşməsi.

1859-cu ilin 26 avqustunda Qafqazda illərlə davam edən mübarizənin sonunda Şeyx Şamil imperator II Aleksandrın qüvvələrinə təslim oldu. Ailəsi ilə birlikdə sürgünə göndərildi – Rusiya şəhəri Kaluqaya. Məhz bu sürgün Kərimət xanımın gənc həyatının sonunu hazırladı. Doğulduğu dağların iqliminə alışmış bu zərif bədən Kaluqanı qaldıra bilmədi. Çox keçmədən vərəmə tutuldu. Bütün çar sarayının səfərbər etdiyi həkimlər onun sağlamlığını qaytara bilmədilər. 1862-ci ilin 4 mayında – cəmi 20 yaşında – bu dünya ilə vidalaşdı.

Ölümündən əvvəl bircə arzusunu dilə gətirdi: “Məni İlisu torpağında, doğma dağlarımın qoynunda dəfn edin.”

Bu istək isə Rus imperiyasının yerli canişinlərini təşvişə saldı. Çünki Kərimət xanımın adı artıq təkcə sülalə mənsubiyyəti ilə deyil, xalqın gözündə milli qürur və müqavimət rəmzi kimi əhəmiyyət qazanmışdı. Onun məzarı Zaqatala dairəsində yerləşərsə, əhali üçün ziyarətgah və müqavimət ocağına çevrilə bilərdi. Bu səbəbdən imperatorun fərmanına rəğmən, Kərimət xanımın cənazəsinin İlisuya göndərilməsinə icazə verilmədi.

 

Ancaq imperator II Aleksandr onun ölümünə laqeyd qala bilmədi. Kərimət xanımın cənazəsi aypara və ulduz təsvirləri ilə bəzədilmiş sarkofaqda, ən yüksək saray mərasimləri səviyyəsində hazırlanaraq atası Daniyal sultanın sürgündə yaşadığı Nuxaya (indiki Şəki) göndərildi. Məzarı burada, Şəkinin qədim qəbiristanlıqlarından birində yerləşdirildi. Daniyal sultanın iştirakı ilə dəfn mərasimi keçirildi. Onun məzarı sakitcə illərlə torpağın sükutunda yatdı, ta ki...

...ta ki bir əsr sonra, Şəki şəhərində qədim məzar daşlarını araşdıran bir ekspedisiya qədim ərəb qrafikalı yazıları araşdırarkən, unudulmuş bir tarix parçasının izinə düşdü. Tarixçi-alim Ceyhun Soltanovun rəhbərliyi ilə aparılan bu tədqiqat nəticəsində Kərimət xanımın qəbrinin yeri müəyyən edildi. Bu kəşf yalnız bir qəbri üzə çıxarmadı – bu, bir dövrün, bir xalqın və bir qadının unudulmuş hekayəsini diriltdi.

Kərimət xanım görünüşdə bir sultan qızı, bir mücahid gəlini, bir sürgün məhbusu idi. Əslində isə, o, Qafqaz qadınının rəmzinə çevrilmişdi – güzəştə getməyən, qürurlu, öz xalqının heysiyyətini son nəfəsində də qoruyan bir xanım. Onun adı hələ də Şəki yollarında pıçıldanır, İlisu bulaqlarında əks-səda verir. Onun məzarı bir xalqın yaddaşında sönməyən bir çıraqdır.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.07.2025)