“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində bu gün nəsr vaxtıdır, sizlərə Mirmehdi Ağaoğlunun “Ayda həyat var” hekayəsi təqdim edilir.

Mirmehdi AĞAOĞLU

“AYDA HƏYAT VAR?”

Onun indi ən çox axtardığı təklik idi. Son vaxtlar təklik mübtəlası olmuşdu. Hətta o dərəcədə ki, təkadamlıq kamerada ömürlük həbs yaşayan məhbuslara qibtə edəcək həddə çatmışdı.

Deyəsən, neçə vaxtdır axtardığını da dünən tapmışdı. Səhər bir saat tez gəldiyi üçün axşam da işdən erkən çıxmış, həmişə pay-piyada evə getdiyi marşrutdan burularaq kimdənsə qaçırmış kimi təlaşla Montinin tanımadığı məhəllələrinə dönmüşdü. Şəhər qəzaya uğramış layner ləngliyilə qaranlıqda batdıqca o da bu hüznlü qərqoluşa baxa-baxa uzun ayaqlarını xizək kimi ataraq suyun üzərində gəzişən böcək rahatlığı ilə məhəllələrin arası ilə dolaşmışdı.

Axşamın avtomobil təlaşından uzaq bu sakit məhəllələr Çin səddi dəyanəti ilə şəhərin səs-küyünü ondan kənarlaşdırmış, onu ovsunlu bir dünyaya salmışdı. Səsdən əlavə şəhərin sürətlə dəyişən, qəfil varlansa da, öz yoxsul zövqü sayəsində marka geyimləri heç bir moda qaydasına uymadan əyninə təpişdirmiş varlı adam idimsizliyi ilə seçilən azman, beton siması da hələlik buralara ayaq açmamışdı. Odur ki, çay dibindən çıxardığı qumlu palçığı əzmlə ələyərək içindən tapdığı mədən qırıntısını qənimət bilən qızılaxataran səbrilə naməlum məhəllələr arasında dolaşdıqca arasıra qabağına çıxan inqilabdan əvvəlki və sovetlərin ilkin dövrünün memarlıq nümunələrini görüb doğmasına qovuşan adam kimi sevinir, gündəlik qayğılarla döyünməkdən usanmış ürəyi qəfəsdən buraxılmış quş kimi nəvazişlə çırpınır, çırpınır, onu ötən əsrin ənginliklərinə uçururdu.

Sakinləri işdənmi, ya hardansa başqa yerdənmi (çox güman ki, elə işdən) qayıtdıqca suyun altında gizlədiyi nişangah gözlərini ov görən saat qəfil açan timsah sayıqlığı ilə işıqları yanmağa başlayan evlərə, sanki boynunda ağır dəmir zəncirlərlə soyuq Sibir meşələrində dəmir yolu çəkməkdən düşərgəyə dönən katorqaçı bezginliyi ilə əllərində dolu zənbilləri ölüvay addımlarla bu işıqları yanmağa başlayan mənzillərə dönənlərə tamaşa etdikcə bədənini kəfəntək bürüyüb onu sıxan yorğunluq tədricən su torpağa hopan kimi canına hopub hardasa dərin qatlarda özünə yer eləmiş, mənzərənin seyrindən ruhlanaraq bu adamlar kimi evinə dönmək yerinə bir az daha dolaşmış və bu adamlara, işıqlı pəncərələrə baxdıqca həyat qaynamağa başlayan mənzillər, talelər barədə müəyyən süjetlər qurmuş, ona elə gəlmişdi ki, canlı insanların yox, obrazlarla dolu xəyali romanın içində gəzinir, nəhayət, xeyli dolaşıb yorulandan sonra qərara gəlmişdi ki, sabah da işdən çıxandan sonra Montinin əsrarəngiz məhəllələrində gəzib özünün ədəbi-coğrafi kəşflərinə davam etsin.

***

Anasının halı pisləşmişdi. Telefonda danışanda bu gün qızdırmasının olmadığını, səhhətinin bir qədər düzəldiyini söyləsə də, səsi onu ələ verir, öskürəyi kəsilmirdi. Neçə gündü bu hal davam edirdi. Əvvəl fikirləşdilər ki, yəqin, xəstəliyinə görədir. Anası uzun illər revmatoid-artriddən əziyyət çəkirdi. Lakin atasının da ona qoşulmağı şübhələri artırırdı. Omikron ola bilərdilər, kovidin yeni ştamı. Dünən telefonla danışanda təcili yardım çağırmağı təklif etsə də atası “yox” demişdi. Anası üzüyolaydı, üstünə getsən razılaşırdı, amma atasına söz demək çətindi, öz bildiyini heç kəsə verən deyildi. Atasının, ümumiyyətlə, əvvvəldən həkim-məkimdən zəhləsi gedib, özü-özünün təbibi olub. Xəstələnib yatağa düşsə də, həkimdi, dava-dərmandı, yaxın buraxmayıb. Elə öz-özünə, ac qalaraq, təbii vasitələrlə qidalanaraq, ot-ələf gəvələyərək sağalıb ayağa qalxıb.

Pandemiya başlayandan da elə hey deyib ki, bu, böyük qüvvələrin, massonların işidir. Süni surətdə yaradılmış virusdur. Bunda hər gün Facebook-da, Youtube-da baxdığı videoların da rolu az deyildi. Hə, bütün yaşlı adamlar kimi, o da sosial şəbəkələrdə gününü axşam edənlərdəndi. Elə bu şübhəyə də sosial şəbəkələrdəki videolardan qapılmışdı. Düzdür, pandemiya başlayandan maskadan istifadə etmişdisə də bunu daha çox cərimələnməmək qorxusu ilə eləmişdi. Peyvənd söhbəti çıxan gündən isə ilk başdan etiraz eləmiş, oğlunun vaksin olunmağına bir söz deməsə də buna böyük dövlətlərin oyunu kimi baxdığı üçün övladını da gizli-gizli axmaqlıqda qınamışdı. Əlbəttə ki, oğlunun vaksin olunmaq təklifindən də hər dəfə israrla imtina etmişdi. Əsas kimi isə Facebook-da baxdığı, guya gizli mesaj ədasıyla yalnız onun qabağına çıxan hansısa videoları misal gətirmişdi.

Atası israrla omikron olmadıqlarını, sadəcə, soyuqladıqlarını iddia edirdi. Halbuki gəlib baş çəkməyə də qoymurdu. Deyirdi evinizdə körpə var, ona keçər, gəlməyin.

Gün ərzində bir neçə dəfə zəng edib anasının vəziyyətini öyrənmişdi. Heç nə dəyişməmişdi, eyni cür öskürürdü. Xəstələnmək bahasına olsa da, gərək işdən çıxanda gedib dəyəydi, lap qayıdandan sonra virusu uşaqlarına keçirsə belə getməliydi. Başqa yolu yox idi.

Ona gələndə isə virus barədə özünün də şübhələri var idi, bəzən pandemiya ilə bağlı elə qərarlar verilirdi ki, istər-istəməz fikirləşməyə bilmirdi: görəsən, bu virus kimin həyətində becərilərək bayıra buraxılıb?! Amma ətrafında koviddən gedənlərlə bağlı o qədər hadisə eşitmişdi ki, qorxmaya da bilmirdi. Özünə görə yox, ata-anasına, ailəsinə görə.

İşdən çıxanda ani də olsa dünənki kimi Montində dolaşmaq keçdi könlündən. Ah, necə rahat, sakit anlar idi dünənki gəzinti dəqiqələri. Üstəlik, qulaqlığı keçirmiş, gəzişə-gəzişə Marsel Prustun “İtirilmiş zamanın izində” romanını dinləmişdi. Təəssüf, bu gün də eyni şəkildə təkrarlanmayacaqdı və onu üzən səbəblərdən biri də bu idi: rahatlığının pozulması, daha doğrusu, olmaması.

Yolüstü aptekə girib zəruri dərmanı alandan sonra atasıgilə yollandı, indi valideynlərindən başqa heç kəsin yaşamadığı o soyuq evə.

Qapını atası açdı və onu görər-görməz bir qədər geri çəkilərək, gülə-gülə və açıq-aşkar istehza ilə dedi:

– Yox, yaxın gəlmə, gəlmə.

Tərəddüd etsə də, bir anlıq götür-qoydan sonra başa düşdü ki, atası ilə nəinki görüşməli, üstəlik, həmişəki kimi boynuna sarılıb hər iki yanağından öpməlidir. Çünki atası indi belə ironiya edirsə, sağalandan sonra gör nə şəbədələr qoşacaqdı.

Atası ilə görüşüb-öpüşənə kimi anası da o, içəri girərkən uzanıb büründüyü xovlu qəhvəyi odeyalı kənara atıb divandan qalxdı. İllərin ərini yamsılamaq alışqanlığı ilə eynən atası kimi bir qədər kənara çəkilib həmən ironik və eyni zamanda səmimi gülüşü ilə “görüşmə-görüşmə” desə də, oğlu ona sarılanda ram olub övladını qucaqladı.

– Ay bala, niyə gəldin, sənə demədik gəlmə? – Atası bu dəfə ciddi-ciddi söylədi. 

– Allah eləməmiş, evdə uşaqlara keçər, – anası davamını gətirdi.

– Qalmısız burda ikiniz, ada kimi, xəbərimiz də yoxdu. Qızdırman olub bu gün? – Anasından soruşdu.

– Yox, elə indicə ölçdüm.

– Ay oğlum, heç nə yoxdu onda, nahaq gəlmisən, evinizdə körpə uşaq var.

– Heç nə olmaz, – nəsə demək naminə dedi, – çox öskürmüsən? Gələ, dərman almışam, – əlindəki ağ sellofan paketi anasına uzatdı. Başqa nə dərman almaq lazımdır, deyin, ayağımı soyunmamış gedim alım.

– Ay bala, heç nə lazım deyil. Onu da nahaq almısan.

– Bəlkə, təcili yardıma zəng edim, gəlib test götürsünlər? Hər ehtimala qarşı.

– Lazım deyil, anana soyuq dəyib.

– Baxın də. – Atası ilə mübahisə etməyin yersiz olduğunu bildiyi üçün üstünə getmədi. – Eviniz soyuqdur.

Ev, həqiqətən, soyuq idi. Paralelepiped formalı balaca, alüminium rəngində soba otağın o iri başında fil balası kimi xortum borusunu pəncərənin bir gözündən çıxarıb korun-korun yanırdı. Görünür, ya qazın xodu az verilmişdi, ya evin dəlmə-deşiyi çox idi (evin dəlmə-deşiyi insafən çox idi), içəri buz kəsilmişdi. Təkcə nazik köynəkdə, bəzənsə hətta maykada gəzdiyi ikiotaqlı xudmani mənzilinə baxanda bura Frans-İosif Torpağı idi. Bircə ətrafda iri buz parçaları və morjlar əskikdi.

***

– Ehtiyatlı olmaq lazımdır, bu dəqiqə, demək olar, hər evdə bir xəstə var. – Əl-üzünü sabunla yuyub keçib mətbəx masasının bir tərəfində – bura gələndə həmişə əyləşdiyi yerdə, atası ilə üzbəüz – oturandan sonra söhbətə başladı. Valideynləri təkcə axşam vaxtlarında yerkökü çuvalı kimi kip dolan, tutacaqları hər cür mikrob, virus, bakteriyaya qucaq açan avtobusda gəldiyinə görə yox, həm də omikron olduqlarından şübhələndiyi üçün yuyunduğunu hiss edərlər deyə zəvzəyərək özünü “xəstəlik vahiməsi”nin pərdəsi altında gizləməyə çalışdı. Həqiqətdə isə dediyi kimi idi. Şəhərdə hamı kovidin ştamından və deyilənə görə, onun əlamətləri olan qızdırma, baş-boğaz ağrısı, qripdən dad edirdi. Kimi dindirirdin, ya özünün, ya da ailəsində kiminsə xəstə olmasından gileylənirdi.

– Nahaq gəldin, bala, evinizdə körpə uşaq var.

– Heç nə olmaz.

– Neynəsin? Mən o vaxt Zeynəbgil xəstələnəndə gedib dəyə bilmədim, hələ də xəcalət çəkirəm.

– Onlar karonaydılar də, – anası ərinin o vaxt baldızıgilə getməməyinə haqq qazandırmağa çalışdı.

– Yox e, nə karona, hamısı boş şeydi.

Doğrudan da, pandemiyanın qızğın çağında bibisi, əri və qızı xəstələnib evə sığınmışdılar. O vaxt atası bir neçə dəfə gedib onları yoluxmaq istəsə də, həm bibisigil gəlməyə qoymamışdılar, həm də özüqarışıq anası və yoldaşı da getməyinə etiraz etmişdi, düzü, atasının xəstələrə kömək məqsədilə verə biləcəyi pulu da olmamışdı. Ən başlıca səbəb də pulsuzluq olmuşdu oğlunun nəzərində, yoxsa atasını fikrindən bu dünyada heç nə döndərə bilməzdi, getmək istəsəydi, çölə çıxmaq qadağasına da məhəl qoymaz, gedərdi. 

Anası süfrəyə yemək düzənə qədər dərmanın qabından istifadə qaydası yazılan kağızı çıxarıb bərkdən oxumağa başladı: “...gündə iki qaşıq yeməkdən qabaq içmək lazımdır”.

– Yox e, bala, bizdə omikron yoxdu, mənim xəstəliyimdəndi, – süfrəyə yemək çəkə-çəkə anası müdafiə olunmağa çalışırdı.  – Hər il bu vaxtı qalxır.

Anasının sözündə də haqq vardı, ötən il fevral ayında da azarlayıb bir neçə gün yatağa düşmüşdü. Amma onda səbəb başqa idi. Ər-arvad kənddəki qohumlara dəyməyə getmiş, anası orda kartof əkinində qaynı xatununa kömək edib özünü soyuğa vermişdi. Bakıya gələndən sonra da elə həmin axşam qızdırması qalxmışdı.

– Çölə-bayıra çıxanda da maska taxın, dükandan gələndən sonra spirtlənin.

– Çölə-zada çıxmıram, şükür Allaha, hər şeyimiz var. 

Anasının şükranlarına baxmayaraq, masaya qoyduğu doğranmış sosiska ilə kartof qızartmasından ibarət qara tava bolluqdan dəm vurmurdu.

– Çörək almağa atan gedir.

– Maska taxın yenə də.

– Taxır, taxır, – anası hazırcavablıq elədi.

– Hansı maskanı, bir aydı cibində gəzdirdiyini? – Atasına baxa-baxa qəhqəhə çəkdi.

Atası bayaqdan telefonu qurdalayırdı. Başını qaldırıb ona baxdı:

– Yox ala, taxıram, – gülümsədi.

Nə əcəbsə atasının bir neçə gün əvvəl çəkdirdiyi laxlayan alt qabaq dişinin yeri görünmədi və çürüdüyü üçün çıxarılan ağac yeri kimi atasının artıq qocalmasının əlaməti olan boşluğu görməməyi onu bir qədər toxtatdısa da, neçə vaxtdı imkanlaşdırıb onu stomatoloqa apara bilməməsinin utancı da içini qarsdı.

Daha bu mövzuda öyüd-nəsihət verməyi lüzum görməyib o da telefonu çıxardı, son xəbərlərə yüngülcə göz atıb tavadan özünə yemək çəkdi.

Anası da süfrəni bəzəməyi bitirəndən sonra  masanın bir qırağında əyləşdi. Atası Youtube-da nəsə qoşub telefonu masanın qırağındakı Füzulinin qəzəlləri olan qəhvəyi kitabın üstünə qoydu, bir tərəfini də divara elə söykədi ki, oğlu da görsün və xörəkdən üç-dörd qaşıq boşqabına çəkib yeməyə başladı.

Atasının Youtube-da qoyduğu video amerikalıların Aya uçmağı barədə idi. Veriliş elə ilk dəqiqədəncə Amerikanın Aya uçuşunu yalanlamağa çalışırdı. Bu cür söhbətləri çox eşitsə də, dərhal reaksiya vermədi, gözlədi atası danışsın, sonra o, öz fikrini bildirsin. Amma yenə də maraq onu çəkir, yeməyini yesə də, diqqətini verilişdən ayırmırdı.

– Baxmısan bu verilişə? – Atası haçandan – haçana dilləndi.

– Buna yox, başqalarına baxmışam.

Aparıcı basıb-bağlayır, amerikanların Aya uçmaması barədə müxtəlif dəlillər gətirir, mütəxəssis rəylərini bölüşürdü.

– Hamısını Hollivudda çəkiblər. – Atası əminliklə dilləndi. – Belə çıxırdı bir dəfə artıq bu verilişə baxıb, indi də onun üçün təkrar qoyub ki, oğlunu da bu həqiqətdən hali etsin.

– Belə fikirlər var, amma təsdiqini tapmayıb.

– Burda sübut edirlər də. – Atası qətiyyətlə dedi, elə bil amerikanların Aya uçmasının guya videosunu Hollivudda çəkən rejissorun assistenti olub, ya da amerikalıların yalanını çıxaran o məşhur videoda kosmos dekorasiyalı studiyanın qapısını açıb sirləri faş edən adam özü imiş.

Atası ilə mübahisənin yersiz olduğunu bilsə də, geri çəkilmədi:

– Əgər amerikalılar Aya uçmasaydılar, SSRİ onların yalanını çoxdan çıxarardı.

– A bala, SSRİ də Amerikanın tayı olub. Sən elə bilirsən Qaqarin kosmosa uçub?

– Onu sən yaxşı bilərsən, 4 yaşın vardı, – zarafata salsa da, atası ciddiyyətini pozmadı. Çeynədiyi tikəsinin son hissəsini də udub çəngəli ona tuşlayaraq səsinin tonuna bir qədər amiranəlik qatdı:

– Qaqarini məgər elə-belə öldürdülər?

– Öldürmədilər, təyyarəsi qəzaya uğradı.

– Yox, – bir qədər əsəbi tonla, – piyan olanda orda-burda danışırmış ki, kosmosa uçmayıb. Onun üçün də SSRİ Qaqarini aradan götürdü.

Elə bil ərinin vacib dövlət sirrini açmağından narahat olan anası ondan qabaq dilləndi:

– Siz Allah, öz söhbətinizi edin, – sanki bir az danışsaydı, ərini də Qaqarinin aqibəti gözləyəcəkdi.

– Bax, bu uje, həqiqətən, yalan oldu. İlan Mask Marsda koloniya yaratmaq niyyətindədir e, bu layihəyə milyonlar xərcləyir, sən nə danışırsan?

– Burda sübut olunur ki, amerikalılar Aya uçmayıblar də. – Gözləri ilə telefona işarə elədi. – Yerin ətrafında güclü maqnit pərdəsi var, onu dəlib keçmək mümkün deyil.

– O pərdənin zəif olduğu keçidlər var ki, həmin nöqtələrdən kosmosa çıxırlar.

– Amerikalılar ora çatanda görüblər ki, orada yaşayış var.

Bu vaxt, həqiqətən, verilişdə deyildi ki, guya Nil Armstronqun Aya ayaq basdığı an birbaşa translyasiyanın kəsilməsinin səbəbi naməlum varlıqların ekrana düşməsi olub. Buna görə də NASA yayımı dərhal dayandırıb. O dövrdə NASA-da çalışdığını deyən bir pensiyaçı da həmin çəkilişin fotolarını proyavka elədiyini söyləyirdi.

– NASA-nın özü bu cür verilişlərdə maraqlıdır, piar olunur.

– Sən nə danışırsan? Heç kəs kosmosa uçmayıb, nə ruslar, nə də amerikalılar.

– Necə olur peyğəmbər merac edə bilir, Qaqarin kosmosa uça bilmir?

– Kafir-kafir danışma, – anası bu dəfə ona hirsləndi. – Sən Allah, öz söhbətinizi edin. – Ayağa durub dəstərxandan para çörəyi götürdü, doğrayıb yarısını atası ilə onun qabağına, yarısını da öz qabağına qoydu.

– Sən indi deyirsən Ayda yaşayış var? – Tavadan özünə yenə yemək çəkdi, sonra qaşığı doldurub atasının boşqabına sarı apardı.

– Yox, istəmirəm, mənə çəkmə.

– Ye də.

– Şor yeyəcəm, – əlini qaşığın qabağına sipər elədi. – Arvad, o şordan bir az ver.

Anası ayağa durub qapısı atasının kürəyi səmtə düşən soyuducunun ağzını açdı, dördkünc saxsı qabdakı şoru çıxarıb masaya qoydu:

– Nə yesək, axırda mütləq şor da yeməliyik, – anası gülümsədi, bu gülüşlərdə yoxsulluğu gizləmək cəhdi də sezildi.

Lap düzünə qalsa, şordan o da vaz keçməzdi. Boşqabın böyründəki çörək diliminin narıncı qabıq tərəfindən bir tikə kəsib onunla şordan bir çimdik sıyırdı.

– Sənə də süzüm?  – Elə ayaq üstəcə çay süzüb stəkanı ərinin qabağına qoyan anası soruşdu.

– Hələ istəmirəm, bir azdan.

– Sən inanmırsan Ayda yaşayış olduğuna? – Atası çəngəlin ucu ilə boşqabın qırağından bir az şor sıyırdı, çörəyin üstünə yaxıb ağzına apararaq soruşdu.

– Sən inanırsan?

– Bunlar deyir var də. – Atası telefondakı verilişə işarə elədi. Quran da deyir ki, başqa aləmlər var.

– Yenə aparıb Qurana bağladın. Quran məgər astronomiya dərsliyidir?

– Sən Qurana inanmırsan?

– Mən elmə inanıram. Elm də bu barədə dəqiq heç nə demir. Sənin bu rusların isə öz aləmlərində amerikalıların yalanını çıxarmaq istəyirlər. – Çörəyin qırağından bir qırıq da kəsib şordan sıyırdı, ağzına apardı, çeynəyə-çeynəyə danışdı: – Nədir-nədir bunlar kosmosa birinci uçduqları halda, Aya ilk ayaq basan amerikalılar oldu. – Tikəsini uddu, əllərinin tozunu ovub tökürmüş kimi bir-birinə sürtüb sonra göyə tuşladı:

– İlahi, sənə çox şükür. Allah bol eləsin. Sağ ol.

– Nuş olsun, çay süzüm?

– Hə, içərəm.

Bir anlıq özünü rəsmi dairələrin hər dediyini qanun kimi qəbul edən “Gün var əsrə bərabər” əsərinin obıvatel qəhrəmanı, Qazanqapın oğlu Sabitcan kimi hiss elədi.

Atası hələ yeyirdi:

– Səncə, biz bu kainatda təkik?

– Ata, açığı, bu dəqiqə məni belə şeylər maraqlandırmır.

– Füzulidən qurtarmışıq, keçmişik Aya. – Anası da oğluna dəstək verirmiş kimi narazı tərzdə dilləndi:

– Füzuli də qabağımdadı, – sol qolunun yanında dayanan kitaba işarə elədi.

– Mən demirəm e belə verilişlərə baxma, bax. Mən də amerikalıların Aya çıxıb-çıxmaması ilə bağlı materiallara az baxmamışam. Orda da bu iddialar irəli sürülür, amma sonra faktlarla təkzib olunur. İstəsən, linkini ataram. Belə verilişlərin çoxu sensasiya xətrinə çəkilir.

Atası onun sözü ilə razılaşdığı üçünmü, yoxsa oğluna kar etməyəcəyini düşündüyü üçünmü barmağını qızğın dəmirə vurub çəkirmiş kimi cəld hərəkətlə telefonun ekranına toxundurub verilişi saxladı. Birdən-birə mətbəx səssizliyə gömüldü.

– Bayaqdan söndür də bunu, başımız getdi.  – Anası şikayətləndi.

– Yaxşı, mən gedirəm, ana, sən o dərmanı elə indidən başla iç. Başqa nə dərman da lazım olsa, de, alım gətirim. – İri qurtumlarla çayını içə-içə dedi.

– Elə bunu atacam, bəsdi, – anası dilləndi. Yaxşıyıq biz.

– Gəlib-eləməyin, qoy təmiz sağalaq, sonra gələrsiz, – atası yenə tənbehlədi. Hər həftəsonu uşaqlarını və yoldaşını da götürüb ailəcə onlara gəlməyinə işarə edirdi.

– Yaxşı, – dilucu cavab verdi. – ata, mənə dair nə qulluğun var? – Ayağa durdu, asılqana sarı getdi, daha ata-anasına sarılıb xudahafizləşməyi lazım bilmədi, ehtiyatlandı. Ümidvardı ki, valideynləri duyuq düşməz.

– Yox, bala, heç nə lazım deyil. Uşaqlara salam apar.

– Yaxşı.

– Gözlə, – anası çağırdı və o, əynini geyinənə qədər mətbəx şkafının dolablarını qarışdırıb nəsə bürmələdi. – Gələ, bu klyoku da qoy sumkana. Xurma qurusudu, atan o gün almışdı. – Anası sellofana sarınmış balaca bükülünü ona uzatdı.

– Salamat qalın.

Qapıdan çıxaçıxda atası dalınca dilləndi:

– Sən yenə də bir maraqlan, gör Ayda yaşayış var?

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.05.2025)

Murad Vəlixanov, "Ədəbiyyat və incəsənət"

Bu gün oxucularımıza növbəti Azərbaycan filmi olan "Cin mikrorayonda" barədə danışacağam. Həm filmin məndə yaratdığı təəssürat, həm də internet vasitəsilə əldə etdiyim məlumatlarla oxucularımıza fikrimi çatdırmağa çalışacağam.

1985-ci ildə ekranlaşdırılan və "Azərbaycanfilm" kinostudiyasının istehsalı olan "Cin mikrorayonda" filmi kinodramaturq Eldəniz Quliyevin ssenarisi və Oqtay Mirqasımovun rejissorluğu ilə ərsəyə gətirilmişdir.

Musiqili fantastik kinokomediya janrında çəkilən filmdəki hadisələr müasir şəhərlərdən birində baş verir. Filmdə rəmzi məna daşıyan cin obrazının müasir məkana daxil olması, müasir adamlarla ünsiyyətə girməsi bütünlüklə şərti xarakter daşıyır. Filmin izlədiyi ideya, aşıladığı fikir də məhz bu şərtilik fonunda çatdırırlır.

Moskva ssenarini niyə qəbul etmirdi?

Kinodramaturq Eldəniz Quliyevin ssenariləri əsasında bir çox filmlər çəkilib.

O, "Cin mikrorayonda" bədii filminin ssenarisini Moskvada Ali Ssenari və Rejissorluq kurslarında (1979-1981) təhsil aldığı zaman yazıb.

Tələbəlik illəri ustad sənətkarlardan Tarkovskidən, Valentin Yejovdan dərs alıb.

Eldəniz müəllim deyir ki, adlarını çəkdiyiniz sənətkarlar bu ssenarini oxudular və qəbul etdilər: “Diplom işi üçün yazdığım "Cin mikrorayonda" ssenarisi müəllimlərim tərəfindən yüksək qiymətləndirildi”.

O, vətənə dönüncə "Azərbaycanfilm" kinostudiyasında redaktor vəzifəsinə təyin olunur. Və elə həmin məqamda da diplom işi üçün yazdığı ssenarini kinostudiyanın rəhbərliyinə təqdim edir. Həmin ildən etibarən 3 il müddətində ssenari kinostudiyanın arxivində qalır.

Həmin dövrdə "Azərbaycanfilm" kinostudiyasının direktoru Cəmil Əlibəyov, baş redaktoru isə Asim Cəlilov idi. Kinostudiyanın nəzdində fəaliyyət göstərən Bədii Şurada isə dövrün ən görkəmli sənətkarları - Bayram Bayramov, Əhmədağa Muğanlı, Toğrul Cuvarlı, Ramiz Rövşən çalışırdı.

Bir neçə müddət sonra Eldəniz Quliyev də Bədii Şuranın üzvü seçilib.

Filmin ssenarisi 1984-cü ildə "Azərbaycanfilm" kinostudiyasının rəhbərliyi tərəfindən qəbul etdikdən sonra onu təsdiq etdirmək üçün Moskvaya göndərlər.

Eldəniz müəllim deyir ki, o dövrdə ssenarilər Moskva Dövlət Kino İdarəsində bir neçə mərhələni keçdikdən sonra təsdiq olunurdu: “Təəssüf ki, Moskvada ssenari maneələrlə qarşılaşdı. Moskva Dövlət Kino İdarəsi ssenaridə qoyulan məsələnin məğzinin sovet sisteminə uyğun olmadığı bəhanəsi ilə onu təsdiq etməkdən imtina etdi. Baxmayaraq o vaxt ssenari qəbul olunmuşdu, ancaq reallaşdığı bir zamanda onlar təşvişə düşdülər. Və ancaq şərt əsasında ssenarinin ekran variantının çəkilməsinin mümkünlüyü fikrini irəli sürdülər. Şərt ondan ibarət idi ki, əgər ssenariyə musiqi, mahnı yazılsaydı, onun ekran variantını çəkmək mümkün ola bilərdi. Yəni, ssenaridə qaldırılan problemləri ört-basdır etmək üçün musiqi gücündən istifadə etməli idik. Biz məcburi şəkildə bunu etməyə razılıq verdik".

Musiqi əlavəsi

Müəlliflər Vaqif Səmədoğlunu yaradıcı heyətə dəvət edərək onunla əməkdaşlıq etmək fikrində olduqlarını bildirirlər. Vaqif Səmədoğlu filmin mahnısı üçün mətn yazmağa razılıq verir və tez bir vaxtda bunu həyata keçirir. Filmin musiqisini isə Rafiq Babayev yazır.

Bundan sonra filmin istehsalata buraxılma məsələsi təsdiq olunur və hazırlıq prosesinə başlanılır.

Raykinin oğlu

Qeyd edək ki, filmin əsas yaradıcı heyəti müəyyənləşdirildikdən sonra aktyor heyətinin seçiminə başlanılıb.

Filmin sınaq çəkilişlərində çox sayda aktyorlar iştirak edir. Hətta kənar studiyalardan olan aktyorlar da filmdəki əsas rolların sınağına dəvət olunur.

Ssenarist deyir ki, cin rolunun seçimində çox əziyyət çəkdik: “Səbəb də o idi ki, cin rolunu yaradan aktyor həm oxumalı, həm rəqs etməli, bir sözlə, plastikası olmalı idi. Təəssüf ki, bizim aktyorların əksəriyyəti plastikadan məhrum idi. Plastikaya malik olanlar isə kino üçün uyğun hesab olunmurdu. Cin rolunun sınağına Arkadi Rakinin oğlu Konstantin Rakin də dəvət olunmuşdu. Konstantin Rakin bu dəvəti böyük məmnuniyyətlə qəbul etdi. Eyni zamanda Q.Krayçensovu da cin rolunun sınağına dəvət etmişdik. O da dəvəti qəbul etdi. Ancaq sonrakı proseslərdə Konstantin Raykin xarici səfərə yollandı, Krayçensov isə çalışdığı teatrdakı iş rejiminə görə sınaq çəkilişlərinə qatıla bilmədi və məktub yazaraq bizdən üzrxahlıq istədi".

Bundan başqa, müğənni Valeri Leontyev də cin rolunun sınağına dəvət olunub.

Özümüzünkü

Sınaq çəkilişlərində Rəşid Mahmudzadə də iştirak edirdi. Bədii Şura onun ifasını əsas götürərək cin roluna təsdiq etdi.

Film adından da göründüyü kimi cinin mikrorayonda peyda olmasından bəhs edir. Gözləmək olardı ki, cinin görünüşünü daha da fərqli formada yaratsınlar. Ancaq cini görən olmadığı üçün yalnız onun xəyali təsəvvüründən istifadə olunmalıydı. Bu baxımdan da "Cin mikrorayonda" filminin yaradıcıları cinin görünüşünü müasir formada verməyə üstünlük veriblər.

Rejissor deyir: “Ancaq rejissor, rəssam və mən hələ cin obrazını yaradacaq aktyoru tapmamışdan əvvəl onun necə olacağını dəqiqləşdirmişdik. Mən istəmirdim ki, cini həmişə təqdim olan görüntülərdə, məsələn, başı keçəl, qulaqlarında sırğa və s. formada yaradaq. Necə ki, cinin görüntüsünü dəqiqləşdirmişdik, saçı qıvrım olaraq o cür də verdik və sonrakı proseslərdə də səhv etmədiyimizi anladıq. Çünki tamaşaçı da təqdim etdiyimiz cinin görüntüsünü qəbul etmişdi. Əslində cin bizim daxildəki istifadə etmədiyimiz potensialın-qabiliyyətimizin, bacarığımızın və s. maddiləşmiş, insan cildinə girmiş bir variantıdır. Ona görə də filmdəki cinin o cür görkəmdə olması zənnimcə, məqsədəuyğun idi".

Cinin köhnə bir çırağına içindən çıxması da filmin dəyərli kadrlarından biri hesab olunur: "Filmin əsas qəhrəmanı Rüstəm dənizdə çimərkən ayaqqabıya oxşar bir şey tapır və başa düşmür ki, bu nədir. Elə ki, Rüstəm sevdiyi qızdan rədd cavabı alır, belə bir məqamda əlindəki ayaqqabıya oxşar saxsı qabı bir kənara tullayır ki, bu zaman da cin peyda olur. Onu da qeyd edim ki, cinin çıxdığı qab gildən düzəldilmiş qədimi çıraq idi.

Yeri gəlmişkən, filmin adı da əvvəlcədən necə seçilibsə sona qədər də eyni qalıb. Rejissor deyir: "Təbii ki, bu ad filmin ideyasından irəli gəlirdi. Hər bir insan öz daxilində göründüyündən qat-qat güclüdür. Sadəcə olaraq onu realizə edə bilmir. Və ona görə realizə edə bilmir ki, günümüzün sosial-ictimai, siyasi problemləri, bir-birinə oxşayan mikrorayon evləri kimi adamı sıxır. Ancaq buna baxmayaraq formasız tikilən mikrorayon evlərində də elə adamlar yaşayır ki, onlar daxildəki güclərini aşkara çıxarmaq üçün cəhd etsələr, o zaman heç bir maneə ilə qarşılaşmazlar. Sadəcə olaraq hər şeydə azacıq da olsa cəhd etmək lazımdır".

Ötkəm İskəndərov

Rüstəm obrazının fotosınağında çoxsayda aktyorlar iştirak edib, ancaq kinosınağında yalnız Ötkəm İsgəndərovla Fərhad Yusifov yoxlanıb.

Ö.İsgəndərov deyir ki, Eldəniz Quliyev Rüstəm obrazını mənim üçün yazmışdı: “Ancaq məni sınaq çəkilişlərinə filmin ikinci rejissoru Tofiq Məmmədov dəvət etmişdi. Sınaq çəkilişlərinin son proseslərində məlum oldu ki, Bədii Şura Rüstəm obrazı üçün ifamı bəyənmiş və yekdilliklə mənə səs vermişlər".

Cin rolunun sınağından xəbərdar olan aktyor bu barədə deyir: "Yadımdadır ki, məşhur müğənni Valeri Leontyevi də cin roluna dəvət etmişdilər. Filmin direktoru Aydın Moskvada Valeri Leontyevlə danışıqlar aparmış, ancaq müğənni bu təklifi qəbul etməmişdi. Yaxşı ki, Rəşid Mahmudzadə cin rolu üçün kəşf olundu".

Aktyor  bir sıradigər mətləblərə də toxunur: “Dəniz kənarında olan çəkilişlər zamanı gecə epizodlarını çəkmək üçün bir müddət orada qalası olduq. Şəxsən Rüstəm obrazı mənə yaxın olduğu üçün çəkiliş vaxtı heç bir çətinliklə qarşılaşmırdım. Elə bilirdim ki, özümü yaradıram".

Aktyor davam edir: “Dənizin dalğalı, havanın küləkli olduğu məqamlarda da çəkilişlər aparılırdı. Filmin bir neçə kadrı da Şıxov çimərliyində lentə alınıb. Ssenariyə əsasən sahildən 500-600 metr uzaqda, hardasa dənizin ortasına tərəf istiqamətlərdə çəkiliş olmalı imiş. Qayıqla həmin məsafədə getdik və məni suda qoyaraq özləri qayıqla kənara çəkildilər. Qayıq motorlu olduğu üçün çəkiliş heyətini sürətlə məndən uzaqlaşdırdı. Mən onları çox uzaqdan görürdüm və onu da görürdüm ki, qızğın müzakirə gedir".

Təbii ki, təsadüfən Ötkəm İsgəndərovu suda tək qoyaraq kənara çəkilməyiblər. Bu kadrda aktyorun suda üzən səhnəsi lentə alınmalı idi: "Doğrudur ki, üzməyi bacarırdım, ancaq dənizin dərinliyində suda tək-tənha qalmağın vahiməsi məni elə basmışdı ki, etiraf edim, qorxurdum. Bir tərəfdən də suda çabalamaqdan yorulmuşdum. Əlacım qışqırmağa qalmışdı. Elə hey "gəlin çəkin" deyə qışqırırdım. Yorğun görünüşüm, suda güclə üzərək xilas olunmağa cəhd etməyim müəlliflərə lazım idi və buna görə də bəlkə də bilərəkdən məni suda saxladılar".

Başqa bir epizodda isə Ötkəm İsgəndərovun - Rüstəmin ayağının yerdən üzülmə, göydən sallanma səhnəsi var: “Həmin epizod üçün çox çətin və mürəkkəb qurğu fikirləşmişdilər. Həmin qurğunu mənim bədənimə bağlamışdılar. Yuxarıdan isə məni bir növ qaldırıcı kranla tutmuşdular. Bu epizodun çətinliyi onda idi ki, mən dəqiqliklə yuxarı qaldırılmalı, yellənmək imkanı yaratmamalı idim".

Yeri gəlmişkən, bu epizodun çəkilişləri kinostudiyanın pavilyonunda lentə alınıb: "Bildiyiniz kimi kinostudiyanın pavilyonu müəyyən saat üçün hazırlanırdı. Və həmin saat ərzində çəkilişlər yekunlaşmalı idi. Nəhayət ki, çətinliklə də olsa çəkilişləri yekunlaşdırdıq. Rejissor çəkiliş üçün hamıya minətdarlıq bildirdi və hər kəs də çıxıb getdi. Təsəvvür edin ki, pavilyonu sonuncu tərk edən də ədəb-ərkanla işıqları söndürüb getmək istəyəndə sanki mən yuxudan ayıldım. Axı hamı ilə birgə, bəlkə də hamıdan çox bu səhnədə əziyyət çəkən mən olmuşam. Belə bir məqamda məni yuxarıdan sallanmış vəziyyətdə qoyaraq və unudaraq çıxıb getmək olardı? Pavilyonu sonuncu tərk edəndən soruşdum ki, "bir dəqiqə dayanın, bəs məni kim xilas edəcək?" Cavabında təəccüblə "sən hələ ordasan?" dedi. Sonra yaradıcı heyəti yenidən geri çağıraraq məni qurğudan azad etdilər".

Söhbət əsnasında aktyor Eldəniz Quliyevlə olan dostluğunun 1972-ci illərə təsadüf etdiyini qeyd edir: “Hətta Moskvada təhsil aldığımız illərdə tez-tez görüşürdük. Eldəniz həmişə mənə deyərdi ki, "elə bil səni ətalət basıb, irəli getməyin üçün kimsə səni arxadan itələməlidir. Rüstəm obrazının yaranma tarixi belə başlamışdı. Təbii ki, cinin olması mistik bir varlıqdır. Filmin son epizodlarında deyildiyi kimi, gərək insan kənardan kömək gözləməsin. Hər bir insan öz həyatı uğrunda düzgün mübarizə aparmalı, yalançı prinsirlərdən uzaqda qalmalıdır".

Onu da qeyd edək ki, SSRİ dövründə sualtı çəkilişlər yalnız Yaltada aparılırdı. "Cin mikrorayonda" filminin də sualtı çəkilişləri Yaltada aparılıb. Bu baxımdan çəkiliş qrupu iki dəfə olmaq şərti ilə Yaltaya səfər edib: "İlk səfərimiz zamanı hava şəraiti əlverişli olmadığı üçün çəkiliş apara bilmədik. Ancaq ikinci səfərimizi avqust ayına təyin etdik. Həmin ayda Yaltada hava şəraiti çəkiliş üçün imkan yaradırdı. Bu həmin epizoddur ki, mən suyun altında çırağı tapıram” deyir Ötkəm İskəndərov.

2-ci kateqoriya

Filmin çəkilişləri bir çox yerlərdə - Bakının Əhmədli və Günəşli yaylalarında, bulvarda, Mərdəkanda, Şüvəlanda, Şağanda, Qız qalasının ətrafında, eyni zamanda isə kinostudiyanın pavilyonunda aparılır. Filmin hazırlıq işləri bitdikdən sonra hər iki Bədii Şura tərəfindən o qəbul olunur. Amma bu qədər çətinliyı, çək-çevirə, əzab-əziyyətə baxmayaraq Moskva Kino İdarəsi filmi 2-ci kateqoriyaya layiq görür.

Bax cin mikrorayonda bu cür peyda olur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.05.2025)

Türkan Cəfərli, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Dünya ədəbiyyatının incilərindən biri olan və mənim ən çox sevdiyim, haqqında danışmaqdan yorulmadığım və dəfələrlə üzərinə qayıtdığım əsərlərdən biri olan “Maqbet”i ilk dəfə idi ki, tamaşaçı kimi izləmək imkanım oldu. Əsərdə mənə tanış olan obrazları teatr səhnəsində görməyin həyəcanını yaşamaq ayrı bir hissdir.

Qeyd edim ki, “Maqbet” əsasında ilk film hələ XX əsrin əvvəllərində, daha dəqiq desək, 1916-cı ildə Con Emerson tərəfindən çəkilib. Müasir dövrümüzə qədər bu möhtəşəm əsər haqqında həm rejissorlar, həm də teatr xadimləri tərəfindən müxtəlif yanaşmalara, təhlillərə rast gəlmək olar.

Bu yaxınlarda Akademik Milli Dram Teatrında Uilyam Şekspirin “Maqbet” faciəsinin motivləri əsasında hazırlanan “Ledi Maqbet” tamaşasını izlədim. Düzü, əsərin teatr taleyi ilə bağlı aydın bir fikrə sahib deyildim. Ona görə də bir qədər qərarsız idim. Səbirsizliklə tamaşanın başlanmasını gözləyirdim. Xalq artisti Bəsti Cəfərovanın bir neçə rolunu izləmişdim. Və məndə belə bir təəssürat yaranmışdı ki, tamaşa gözlədiyimdən fərqli və maraqlı olacaq.

Öncə tamaşanın yaradıcı heyəti ilə maraqlandım. Səhnə əsərinin quruluşçu rejissoru əməkdar artist Nicat Kazımov, quruluşçu rəssamı Samirə Həsənova, bəstəkarı Azər Hacıəsgərli, işıq üzrə rəssamı Rafael Vaqifoğlu, rəqslərin quruluşçusu Lalə Hacıyeva, rejissor assistenti Ceyran Başarandır.

Xalq artisti Bəsti Cəfərova, əməkdar artist Elşən Rüstəmov, xalq artisti Sabir Məmmədov, əməkdar artist Məsmə Aslanqızı, aktrisa İlahə Həsənova, aktyor Elnur Qədirov, əməkdar artistlər Aslan Şirin, Elşən Cəbrayılov, Elnar Qarayev, aktyorlar İlyas Əhmədov, Vüsal Mustafayev, Rüstəm Rüstəmov, Cavidan Novruz, Elçin Nurəliyev, Nəzrin Abdullayeva, Məhsəti Tahirzadə, Aylin Həşimli, Rüzgar Qasımzadə və Dilarə Məhərrəmlinin rol aldığı tamaşaya maraq kifayət qədər idi. Hadisələr o qədər gərgin və sürətli şəkildə cərəyan edir ki, bir anlıq özünü səhnədə hiss edirsən. Bu da aktyorların istedadından və işlərinin öhdəsindən necə ustalıqla gəldiklərindən xəbər verir.

Rejissor Nicat Kazımov U. Şekspirin “Maqbet” faciəsi əsasında işlədiyi “Ledi Maqbet” tamaşasında hadisələrin mərkəzi hərəkətverici qüvvəsi kimi, tamaşanın əsas obrazı olaraq diqqəti Ledi Maqbetin üzərində cəmləşdirib. Ledi Maqbet əsas qəhrəmanın – Maqbetin səviyyəsinə qaldırılıb, vurğu və diqqət xeyir-şər, sehr-cadu motivi ilə yanaşı, qadın məkrinə yönəlib. Personajlar tarixi şəxsiyyətlərdir. Tamaşa qisas arzusunun, şöhrətpərəstliyin və təqsirkarlığın ifrat dərəcəsini göstərir.

Səhnə əsərində teatr dekoru, qrim, geyim dizaynı diqqətimi çəkir. Həqiqətən tamaşaya böyük diqqət və əmək sərf olunub. Bu da teatrımızın inkişafından, beynəlxalq təcrübəyə əsaslanan modern yanaşmadan xəbər verir. Sevindirici haldır ki, tamaşaçıların əksəriyyəti gənclərdən ibarət idi. Qayıdaq tamaşaya: Xalq artisti Bəsti Cəfərovanın səsindən vahiməyə düşməmək olmur. Bəli, güclü qadın obrazı oynamaq və tamaşaçını vahimədə saxlamaq asan məsələ deyil. Bu vahimə həm də insan xislətinin necə mürəkkəb və dolaşıq olduğunu göstərmiş olur...

 Xalq artisti Sabir Məmmədovun doğma səsini səhnədə eşitmək isə ayrı bir məsələdir. Dialoqlarındakı səbr, təmkin və inamı bütün varlığınla hiss edirsən. Bu da tamaşaya rəng qatmış olur. Gənc aktyorlar da rollarının öhdəsindən bacarıqla gəlirlər. Səhnədə işıqlar qaranlığı, qaranlıq isə işığı izlədiyi kimi, aktyorlar da bir-birilərini dəqiqliklə izləməyi bacarırlar. Xüsusən də əməkdar artist Elşən Rüstəmovun aktyorluq bacarığını qeyd etmək istərdim.

Həyəcan ən üst səviyyədədir... Düzü, bu qədər də gözləmirdim. Pərdə enir... Ancaq tamaşaçını hadisələrin gedişatından ayırmaq olmur.

Bunu tamaşanı izləyənlərin gözlərindən sezmək olur.

 Alqışlar...

Və daha gurultulu alqışlar...

“Ledi Maqbet”in teatr taleyinə ancaq sevinmək olar.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.05.2025)

Tələbə yaradıcılığı rubrikasında bu gün bir ilkdir, ilk dəfədir ki, tələbə yox, şagird yaradıcılığı təqdim edilir. Xəzər rayonu, 121 nömrəli tam orta məktəbin şagirdi Selcan Mahir qızı Rzayevanın “Mən bunu bacaracağam” hekayəsi.

Ahunun ilk dərs günü idi…

O səhər tez durub hazırlaşdı və ipincə saçlarını həmişəki kimi anasına hördürdü. Ahu çox həyəcanlı idi. Yay tətilindən sonra məktəbə yenidən qayıdacaqdı.

Bir tərəfdən sevincli olsa da, digər tərəfdən onu qəmgin edən bir şey vardı.  Onlar anasının işi ilə əlaqədar Bakıya köçmüşdülər. Buna görə Ahu yeni məktəbdə təhsilini davam etdirəcəkdi. Yeni insanlar, yeni bir həyat…

Ahu digər insanlardan fərqli idi. Onun cılız bədəni get-gedə tökülən saçları, çox az olan kirpikləri vardı. İnsanlar onun görünüşünə lağ etsələr də, Ahu heç vaxt özündən narazı deyildi. 

Bunun səbəbi isə Ahunun on yaşında xərçəng xəstəliyinə tutulması idi. Anası hər gün qızının ipincə saçlarını hörərkən doluxsunur, göz yaşlarını saxlaya bilmirdi.

Ahu yeni məktəbə də həmişəki kimi insanların diqqətini çəkdi. Onun cılız bədəni və nazik tökülmüş saçları nəzərə çarpırdı. Ahu heç bir reaksiya vermədən dəhlizdə gəzişməyə davam etdi. Bu onun üçün artıq adi bir hal idi.

Sinfə daxil olub müəllimlə salamlaşdı. Müəllim onu sinif yoldaşları ilə tanış etdi. Uşaqlar Ahunun qız olduğunu biləndə aralarında pıçıldaşmağa başladılar. Ahu bunu görməzlikdən gəldi.

Müəllim onu Leyla adlı qızın yanına oturtdu. Leyla narahatlığını bildirərək müəllimdən yerini dəyişməsini xahiş etdi. Bu vaxt isə arxa partada əyləşən Nuray adlı qız: "Müəllim Ahu mənim yanımda əyləşsin"- dedi.

Beləliklə, ilk dərs günü bitdi.  Tənəffüslərdə Ahu tək otururdu. Sadəcə, Nuray ona yaxınlaşıb söhbət edirdi.

Dərsdən sonra Ahu məktəbin qarşısında ağacın altında gözləyən anasını görüb qaçaraq onu qucaqladı, anası qızından soruşdu:

-Qızım dərs günün necə keçdi?

Ahu isə anasının pis olmaması üçün gülümsəyərək cavab verdi:

-Çox yaxşı keçdi, anacan, hətta Nuray adlı bir dostum da oldu.

Anası qızının səsindəki titrəyişdən başa düşdü ki, ilk dərs günü çox da yaxşı keçməyib. Amma o, qızının necə güclü, özünə inamlı olduğunu da bilirdi. Çünki Ahu ilk dəfə xəstə olduğunu öyrənəndə də “bunu bacaracam, ana, öhdəsindən gələcəyəm”- deyirdi.

Ertəsi gün Ahu sinfə daxil olanda uşaqlar yenə ona kobudluqla qarşıladılar.

 Ahunu görmürsüz oğlana oxşayır, nə kirpiyi var, nə də saçı- deyə gülüşürdülər.

Amma bu deyilən sözlər heç vaxt Ahunun özünə olan inamından üstün ola bilmədi.

Bir gün məktəbdə rəqs tədbiri olacagını dedilər. Ahu uşaq vaxtlarından rəqs kurslarına gedirdi və onun rəqs qabiliyyəti çox yüksək idi. O, müəlliməyə tədbirə qatılmaq istədiyini bildirdikdə müəllim ona yer qalmadığını dedi. Ahu buna pis olsa da heç nə deməyərək başını aşağı saldı.

Bu vaxt Nuray gəlib müəllimə bildirdi ki, onsuz da rəqs haqqında çox şey bilmir və yerinə Ahu rəqsə qatılsın.

Müəllim bu təklifi qəbul etdi.

Ahu rəqs paltarlarını geyinərkən sinifdəki qızların onun haqqında danışdıqlarını eşitdi. “Görmürsünüz, Ahu necə arıqdır?!  Saçları da uzun deyil ki rəqs edərkən xoş görünsün”.

Ahu bu sözlərə fikir vermirdi.

Tədbir başladı. Bütün müəllimlər, hətta direktor da Ahunun rəqsini heyranlıqla izləyirdi.

Tədbirin sonunda Ahu tərifnamə alaraq birinci yerə çıxdı.

Nurayın müəllimi və anası onu qucaqlayıb təbrik etdilər. Ahunun gözlərindən sevinc göz yaşları axırdı. Bəli, Ahu yenə özünə olan inamı sayəsində bunu da bacarmışdı.

Səhər oyanan kimi sevinc içində qaçaraq anasının yanına gəldi. Anası ondan soruşdu:

-Qızım, niyə bu qədər sevinclisən?

Ahu sevinclə cavab verdi:

-Ana, bu gün mənim dünyaya yenidən gəlişimdir

Bu gün Ahunun analiz günü idi. Həkim onun həyata davam edib edə bilməyəcəyini deyəcəkdi.

Anası qızının əllərini tutaraq dedi:

 -Əlbəttə ki, qızım, bu gündən sonra hər şey daha yaxşı olacaq.

Onlar xəstəxanaya gəldilər. Analiz verdikdən sonra Ahu həyəcanla cavabı gözləməyə başladı.

Bir müddət sonra həkim Ahunun anasını otağa çağırdı. Bunu eşidən Ahu qapının ağzına yaxınlaşıb qulaq asmağa başladı.

Həkim Ahunun vəziyyətinin get-gedə ağırlaşacağını söylədi.

Amma belə bir ehtimal da var idi ki, xəstəliyin yaxşı getməsi üçün pozitiv və inamlı olmalıdır.

Ahu anasının yerə çöküb ağladığını görəndə qaçaraq onun əllərini tutdu və dedi:

 -Mən bacaracam ana, mən bunun öhdəsindən gələcəyəm.

Həkim doluxsunmuş gözlərlə, ümiddolu qıza baxdı və onun bacaracağına inandı.

Bəli üç il keçdi, Ahu bunu bacarmışdı.

Ahu artıq rəqs edərkən uzun saçları dalğalanırdı. Lap dalğalanan dəniz ləpəsinə bənzəyirdi. 

Heç vaxt ətrafındakı insanların dedikləri Ahunun özünə olan inamından və özgüvənindən üstün olmadı.

Bəli, siz də heç vaxt ətrafınızdakı insanların pis düşüncələrini özünüzə olan inamınızdan və güvəninizdən üstün tutmayın.

Həyatımızda qarşımıza çoxlu sınaqlar çıxacaq. Amma bu sınaqların heç biri bizim məqsədimizdən böyük deyil.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.05.2025)

Aynur İsmayılova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Oxuyan adam, sənə bir sual vermək istəyirəm. Düşünərək cavab ver. Özündən, ətrafından, həyatdan yola çıxaraq. Vacib deyil, çox uzağa gedəsən. Bəlkə də cavab elə sənin özündədir. Vacibdir ki, bir cavab verəsən.

Cavabsız suallar çoxdur, bilirəm. Kiminin içində, kiminin çölündə, kiminin də gülüşündə gizlənir. Bəzən elə üzümüzdəki təbəssümün arxasında dayanır o cavabsız suallar. Heç nə olmamış kimi görünən susqunluqların içində. İndi isə görünənlərə yox, var olana baxaraq cavab ver.

Oxuyan adam, “İnsan dəyişə bilərmi?”

Bu sual bir aynadır, özünə baxmaq cəsarəti olanlar üçün tutulmuş bir ayna. Sən indi ondan soruşursan: “İnsan dəyişə bilərmi?”

Bəlkə cavab yazmaq istəmirsən. Çünki bilirsən ki, bu cavab bir cümlə ilə məhdudlaşmaz. O cavab sənə toxunar, içində gizlədiklərini oyadar, səni keçmişə aparar. Bu suala cavab vermək cəsarət tələb edir. Çünki özünlə üzləşirsən. Bu sual, əslində, “Mən dəyişmişəmmi?”, “Mən kiməm?” sualını öz-özünə verə bilməkdir. Hər kəs keçmişə dönmək, özü ilə üzləşmək istəməz. Dəyişmək isə, ilk olaraq, özü ilə üzləşməkdən keçir.

İnsan nə vaxtsa, heç olmasa bir dəfə, özü ilə üzləşmə cəsarəti tapırmı? Yoxsa özündən xəbərsiz yaşayaraq içindəki səsi susdurur? Səssizcə ötüb keçir fəsillər kimi — yaz gəlir, amma o fərqində deyil; payız saralır içində, solur, tökülür, amma hiss etmir; qışda donur, amma niyə donduğunu anlamır.

Üzləşmək ağırdır. İnsan bunun fərqindədir, oxuyan adam. Sadəcə kimisi daim özündən qaçır, kimisi də bir gün dayanaraq o cəsarəti özündə taparaq “Mən kiməm?” deyir. Keçmişə baxaraq “Bu, mənim bir parçamdır” deməyi öyrənir. Keçmişə baxmaq asan deyil. Orada çox şey var — unudulmaq istəyən izlər, deyilməmiş sözlər, yaşanmamış xatirələr, susmuş həqiqətlər var. Keçmişin izləri heç vaxt yox olmur. İnsan bunu bilir, oxuyan adam. Amma biləndə ki, dəyişmək üçün ilk addım üzləşməkdir — bax, o zaman, o cəsarəti tapanda yaz gəlir və qönçələr açmağa başlayır. Artıq keçmişin səsi duyulmur, o səssizləşir.

Bəs sən, oxuyan adam, “İnsan dəyişərmi?” sualını özünə vermisənmi? Əgər vermisənsə, demək ki, sən də dəyişmisən!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.05.2025)

Nemət Tahir

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

Azad əlində adını daşıdığı əmisinin şəkli tabutun qabağında gedirdi. 32 ildən sonra itkin düşən əmisinin qalıqları Fərrux dağının ətəklərindən tapılmışdı. İndi isə şəhidi dəfn etməyə aparırdılar.

”Şəhidlər ölməz,Vətən bölünməz!” –şüarı onu xəyallardan ayırırdı.

Çox qəribə hislər keçirirdi. Hiss edirdi ki, boğazında nəsə düyünlənib. Qəhər onu boğurdu, gözləri yaşardı. Sevinc, qürür, kədər - sanki duyğu selinə qərq olmuşdu. Öz-özünə pıçıldadı: “Çox şükür, üzünü görmədiyim, qəhrəman əmim, 32 ildən sonra da olsa, səni  dəfn edəcəyik. Ruhuna, qəbirsiz canına qurban olum, əmi. Kaş dədəm və nənəm də bu günü görəydi, sənin yolunu gözləyə-gözləyə gözləri kor oldu, odsuz-alovsuz, diri-diri bu dünyada cəhənnəm əzabı çəkdilər”.

Gözləri doldu, iki damla yaş sürətlə yanağından çənəsinə düşdü.

Azad bir daha şükür etdi. Doğmalarının intizarı, həsrəti bir az da olsa, azalacaq, gözləri yollardan yığılacaq.

Gedən ayaqları idi, xəyalları onu keçmişə aparırdı. Babası Murad kişi (dədə deyirdi) oğul həsrətinin əyib bükdüyü bir dağ adamıydı. Bir vaxtlar Murad kişinin səsi Qarabağın dağlarında əks-səda verərdi: mal-heybanı otarar, ürəyindən gələn nəğmələri gur səsi ilə oxuyardı. İndi isə o səs meh kimi pıçıltıya dönmüşdü. Evində bir tərəfdən öskürək, bir tərəfdən qəhər səssizliyi qulaq batırırdı. Oğlu itkin düşəndən siqareti sönmürdü, sanki siqareti mayaq eləmişdi. Ciyərinin yanğısını odla söndürmək istəyirdi. Gözləri sönməkdə olan çırağa dönmüşdü, közərirdi. Onun içində yanan son ümid, bir ovuc köz kimi illərlə qəlbini qovururdu. Oğlu Azad I Qarabağ müharibəsində, Fərrux dağı istiqamətində itkin düşəndə Murad kişinin qəlbi iki yerə bölündü. Biri özündə qaldı, biri dağın ətəyində – tapılmayan cəsədlərin, susan torpağın altında. Yoldaşı Nabat isə sanki torpağa çökdü. Oğul həsrəti onun beli ilə bərabər, ruhunu da bükdü. Danışa-danışa susdu, gülə-gülə ağladı. Və bir gün yatağa düşdü. Oğul deyə-deyə can verirdi, amma ölə bilmirdi. Nəvəsi Azad divardan əmisinin şəklini nənəsinin qucağına qoydu. Gözün açıb şəkli görən Nabat arvad: “Boyy, ay boyuna qurban olum, gəldin, bala?”-deyib dünyadan köçdü. O gündən Murad kişinin evi qara çadıra döndü, qapısı açıq, içi qaranlıq. Lakin həyat qəribə bir inadla çiçək açır bəzən. Murad kişi doğulan ilk nəvəyə itkin oğlunun adını vermişdi. Balaca Azad əmisinin adını daşıyırdı, Ağlı kəsəndən babasına və nənəsinə valideyn qayğısı ilə yanaşırdı. Bəlkə də, bu ad onun alnına bir tale kimi yazılmışdı. Uşaqlığı qucağında dərd böyüyən bu evdə keçdi. O, oyuncaq əvəzinə babasının duaları ilə, nağıl yerinə nənəsini əmisi Azad haqqında söhbətləri, xatirləri ilə böyüdü. Balaca əlləri ilə nənəsinin saçlarını darayır, nəmli gözlərini silirdi. Yaşıdları oyun oynayanda o, çay gətirir, yemək bişirirdi.

Nabat nənəsi hərdən titrək səslə deyirdi: "Sənin xasiyyətin də əminin xasiyyəti kimi mülayimdir, evcanlısan. O da mənə ev işlərində kömək edərdi. Evimin son beşiyi idi." Azad gülümsəyirdi, amma bu söz onun daxilində bir dağa toxunurdu – Fərrux dağına.

...İllər ötüb keçdi. Azad artıq gənc bir oğlan idi. Tanrı ona güc, qüvvət, ağıl həm də mərhəmət bəxş etmişdi. Bir əlində babasının əsası, bir əlində nənəsinin dərmanı ilə həyatın yükünü çiyinlərində daşıyırdı. Həm də yaxşı oxuyurdu. Məqsədi hərbçi olmaq, torpaqları azad etmək, əmisinin qisasını almaq idi Azadın.

Nənəsi dünyasını dəyişəndən  bir neçə ilə sonra  Murad kişinin səhhəti də get-gedə pisləşirdi. Saatlarla  gözləri bir nöqtəyə zillənirdi. Bəzən Azad elə bilirdi ki, kişi elə oturaqlı, gözüaçıq dünyasını dəyişib. Tez onu danışdırardı: Dədə, nəsə lazımdır?
Yataqdan qalxa bilməyən Murad kişi ölümün hənirtisini duymuşdu sanki, Azadı yanına çağırdı:

– Bala, – dedi, səsi torpaq altından gələn kimi zəif idi. – Yastığımın altında bir az pul var. O pulla yasımı verərsən. Amma yasdan qoyma pul yığılsın, ha! Əmin və atan pulun üstündə dava salar, -deyib gülümsəməyə çalışdı, amma illərin kədəri simasında iz salmışdı. Sözünə davam etdi:- Ruhum narahat olar, Dünya malı şirindir. Qara torpağın üzü soyuqdur.

Azad başı ilə təsdiqlədi. Murad kişi bir anlıq susdu. Dodaqları titrədi.

– Vəsiyyətimi də kağızda yazmışam. Nəyim varsa, bərabər bölmüşəm.. Amma... oğlum Azaddan bir xəbər olaydı kaş. Vətən müharibəsindən sonra ümidlərim çoxalıb. Bircə bu Fərrux dağı da alınsa idi, məni aparardın ora. Azad döyüşdüyü, qanını töküldüyü o torpaqda dizin-dizin sürünərdim. Daşları qoxulayıb, üzümü sürtərdim. Oğlumun, nakam oğlumun qoxusunu alardım. Bəlkdə də, nəşini də tapardıq, gözüm açıq getməzdi. O dünyaya- Nabat nənənə də muştuluq aparardım, gözaydınlığı verərdim. Murad kişinin əli əsdi, gözlərinin kökü qurumuşdu, gözləri yaşarmadı. Azad onun əlindən tutdu. Əli buz kimi idi, amma içində alışıb-yanan bir yanğı vardı. Elə o anda televizorda xəbərlər proqramının  səsi gəldi. Sanki tale də o anı gözləyirmiş:

– Azərbaycan Ordusu Fərrux dağı istiqamətində uğurlu əks-hücum əməliyyatı aparıb. Əməliyyat nəticəsində Fərrux kəndi, Fərrux dağı, "Daşbaşı" yüksəkliyi və "Sağsağan" dağ silsiləsi qeyri-qanuni erməni qüvvələrindən azad edilmişdir. Yüzlərlə vətən oğlunun şəhid olduğu, itkin düşdüyü Fərrux azaddır, gözümüz aydın olsun!

Murad kişi yataqdan dikəldi. İllərin taqətsizliyi bu səsin qarşısında geri çəkildi. Gözləri işıldadı, sanki o an Fərruxdan səs gəldi: “Ata, mən buradayam.” – Azad! – deyə səsləndi. – Bala... Fərrux alındı. Əminin şəhid olduğu torpaq indi bizim torpağımızdır.

O qədər sevincək idi, sanki oğlunu tapmışdı. Bir xeyli qəhərdən söz deyə bilmədi. Nəhayət özünü toparlayıb söylədi:

-Bunu yadında saxla, tarixən də ermənilər həmin yüksəkliyə nəzarət edərək, bizim başımıza bəralar açıbdır. Dədəm danışırdı ki, 1920-ci ildə erməni-daşnaq qüvvələri Azərbaycan hökumətinə tabe olmayıb, Şuşaya gedən Əsgaran yolunu bağlayıblar. Yerli əhaliyə divan tutublar. Milli hökumət general-mayor Həbib bəyin başçılığı ilə bölgəyə qoşun göndərib. Əks-hücumla erməni quldur dəstələri məhv edilib. Şuşa yolu açılıb. Bala, heyif ki, Milli hökumətimiz həmin il məğlub oldu, Azərbaycanda sovet hökuməti quruldu. Bizə düşmənçiliyi zorla unurdururdular. Unutmayanı Hümbət, Əli, Cavanşir baban kimi sürgün edirlər, öldürürlər. Amma ermənilər alt-altdan öz işlərini 70 ildə gördülər. 1992-ci ildə  rəhmətlik polkovnik Şirin Mirzəyev də deyirdi ki, Fərrux dağı kimdə olsa, bu bölgəyə də o nəzarət edəcəkdir.

Murad kişi dəfələr bu söhbəti Azada danışmışdı. Azad əzbər bilirdi. İntəhası, həmişə qüssə içində, indisə sevinclə danışırdı.

Fikrini tamamladı:

-...Çox şükür, deməli, qələbə bizimlədir. Bircə, ora gedə bilsəydim.

Qəhər Murad kişinin boğdu.

-Azad, bala, mən ölsəm, gedə bilməsəm, o torpaqdan gətirib mənim, nənənin qəbrinin üstünə səpərsən, eşidirsən? Əgər əmini tapsanız, bizim araımızda….( dəfn  edərsiniz, demək istəyir, amma ürəyi gəlmir)… Bizə haqqını halal et... Sənə çox əziyyət verdik.

Azad babasının əllərindən öpdü, Susdu. Çünki o an söz deyil, sükut danışırdı. Sükutun içində min kəlmə vardı: nisgil, qürur, torpaq, şəhidlik, Vətən...

Murad kişi son nəfəsini aldı. Gözləri açıq idi, amma sakit idi. Övladından xəbər almış insanın rahatlığı vardı o baxışlarda. Boynu qəfildən yana düşdü. Azad “dədə” deyib çığıraraq onu qucaqladı...

...Şəhidin şərəfinə  atılan yayılım atəşi Azadı xəyalından ayırdı. Çiynində ay və ulduz olan general-mayor dövlət bayrağını Azada təqdim etdi, bayrağı öpüb üzünə sıxdı. Bayraqdan vətən qoxusu gəldi burnuna. O gün Fərrux dağından bir bayraq qalxdı.

O bayrağın altında Azad  dədəsinin və nənəsinin qəbrinə bir ovuc torpaq tökdü. Sonra başını qaldırıb, babasının və nənəsinin başdaşındakı  şəkillərinə baxdı. Dodağının altında pıçıldadı:

– Dədə, nənə, gözünüz aydın, ruhunuz şad olsun, əmanətinizi gətirdim, alın qoynunuza, rahat yatın. Söz verirəm ki,  mən bu adı şərəflə daşımağa çalışacam.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.05.2025)