“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində bu gün şeir vaxtıdır. Sizlərə Fərqanə Səfərlinin şeirləri təqdim edilir.

 

 

GƏLİRƏM

 

Yerin pis əməlindən

Üşüyürəm, İlahi -

Göydə bir ocaq qala,

Qızınmağa gəlirəm.

 

Çiynimdəki hörüklər

Mələklərə yol açıb -

Dəftərimi bilməkçün

Arınmağa gəlirəm.

 

Qaranlıq peşimandı,

Qardaş bilib işığı -

Kəfənin iç üzünə

Sarınmağa gəlirəm.

 

Biz uçmaq vərdişini

Doğuluşdan itirdik -

Bir kəpənək belində

Barınmağa gəlirəm.

 

 

YENƏ

 

Yenə durna qatarı,

Yenə sazaq bir hava.

Yenə könlüm yön alır

O isti uzaqlara...

 

Yenə gün batımını

gözləyir qamış səsi,

Bir də həsrət qoxuyan

Kədərimin naləsi...

 

Yenə günəş gedəcək

Öz doğma ocağına.

Yenə düşər qaranlıq

Yerin kor bucağına.

 

Yenə...

Yenə burda mən,

Bir də azğın ümidlər -

Həm məni, həm özünü

Xəyallara kilidlər.

 

 

 

SEVGİ VALSI

 

Gəl, rəqs edək səninlə,

Mələklər savab yazsın

Çiynimizdə ritmlə...

Gəl, üzümüz ölümə

Dözək hər bir zülmə.

Zaman şərə qarışsın,

Gecənin işıqları

Gözümüzdən alışsın...

 

Tərləsin əllərimiz

Valsın şən notlarında.

Büdrəsin ayağımız

Zər qırçınlı donumda.

Cismim ağırlıq etsin,

Sol qoluna əksimi -

Oynayaq sənin ilə

Ölümsüzlük rəqsini.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.03.2025)

 

 

 

 

Nigar Həsənzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

Azərbaycanın zəngin dini və memarlıq irsinin ən dəyərli nümunələrindən biri olan Sündü Məscidi Şamaxı rayonunun Sündü kəndində yerləşir. Bu qədim məscid, yalnız ibadət yeri olaraq deyil, həm də tarix və mədəniyyətin, keçmişin canlı şahidi kimi böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Yolumu oradan saldım və sizlər üçün də bu reportajı hazırladım.

 

Şamaxı – qədim tarixə malik bu yurdun başı çox bəlalar çəkib. Erkən əsrlərdə müxtəlif işğalçı orduların bura yürüşü, dağıdıcı zəlzələlər, ötən əsrdə erməni talanları bu yurdu vuran qoyub, tarixi abidələrini məhv edib. Günümüzə gəlib çıxan çox az artefaktlar var ki, söz açaçağım məscid də onlardan biridir.

Sündü Məscidi erkən İslam dövrünün nadir memarlıq nümunələrindən biri olaraq, Azərbaycan İslam tarixinin ilkin mərhələlərini əks etdirir. Məscidin tarixi, onun inşa tarixi ilə bağlı müxtəlif nəzəriyyələr və memarlıq xüsusiyyətləri bu abidənin əhəmiyyətini daha da artırır.

Sündü Məscidinin inşa tarixi ilə bağlı müxtəlif mənbələrdə fərqli məlumatlar yer alır. Bəzi tarixçilər və mənbələr, 920-ci ili Əbu Tahirin dövrünü işarə edərək, məscidin həmin dövrdə inşa edildiyini bildirirlər. Bu dövr, İslamın Azərbaycan ərazisində geniş yayıldığı və dini abidələrin artdığı bir zaman kəsiyinə təsadüf edir. Digər bir nəzəriyyəyə görə, Sündü Məscidi 743-cü ildə, ərəblərin Azərbaycana yürüşü zamanı tikilib. Bu fikir, onun İslamın ilk yayıldığı dövrlərə aid edildiyini göstərir və həmin dövrün dini və mədəni izlərini daşıyan abidələrdən biri olduğunu sübut edir.

Məscidin inşa olunmasında əsas məqsəd, bölgədə İslamın yayılmasını sürətləndirmək və yerli əhalinin dini tələbatını qarşılamaq olub. Həmin dövrdə ərəb xilafətinin ərazisi genişləndikcə, bölgədə yeni məscidlərin və dini mərkəzlərin inşa edilməsi ehtiyacı yaranıb. Sündü Məscidi də bu ehtiyacları ödəmək məqsədilə tikilib və bölgə əhalisinə dini ibadətlərini yerinə yetirmək üçün xidmət edib.

Sündü Məscidi, erkən İslam memarlığının əlamətdar nümunələrindən biri olaraq diqqət çəkir. Məscidin memarlıq xüsusiyyətləri dövrün tikinti üslubunu əks etdirir və həmin dövrün mədəniyyətini təcəssüm etdirir. Məscidin inşasında istifadə olunan materiallar və tikinti üsulları, onun uzunmüddətli və möhkəm qalmasını təmin edib.

 

Material və Tikinti Üsulu

 

Məscidin inşasında əsasən yerli təbii daşlardan istifadə olunub. Bu, onun dözümlülüyünü artırıb və əsrlər boyu mövcudluğunu qorumağa kömək edib. Eyni zamanda, təbii daşların istifadəsi, tikilinin harmoniyasını və mühitə uyğunluğunu təmin etmişdir. Mühüm memarlıq xüsusiyyətlərindən biri də, daşların necə incə işlənməsi və mükəmməl birləşdirilməsidir. Bu, o dövrün inşaatçılarının yüksək bacarığını göstərir.

 

Minarənin Olmaması

 

Məscidin minarəsinin olmaması onun erkən İslam dövrünə aid olmasının əlamətlərindən biridir. O dövrdəminarələrin olmaması ümumi memarlıq ənənəsi idi və azan adətən məscidin damından və ya yaxınlıqda yerləşən hündür bir yerdən verilirdi. Minarə olmaması, məscidin sadəlik və təvazökarlıq prinsipini əks etdirir.

 

Qalın Divarlar və Müdafiə 

 

Funksiyası:

Məscidin qalın divarları onun yalnız ibadət yeri kimi deyil, həm də müəyyən bir müdafiə funksiyasını da yerinə yetirdiyini göstərir. O dövrün müharibəli şəraitində kəndlər və məscidlər tez-tez düşmən hücumlarına məruz qalırdı. Bu səbəbdən, məscidlərin möhkəm və müdafiəyə uyğun inşa edilməsi vacib idi.

İşıqlandırma Sistemi:

Məscidin daxili mühiti, kiçik pəncərələr vasitəsilə işıqlandırılır. Bu pəncərələr, məscidin daxilinə təbii işığın girməsinə imkan verir və ibadətə uyğun rahat bir mühit yaradır. Günəş işığı, məscidin içindəki qapalı məkanlara yayılaraq ibadət edən şəxslər üçün sükunət və tənhalıq atmosferi yaradır.

Sündü Məscidinin daxili quruluşu sadə, lakin funksionaldır. İbadət edənlər üçün ən əlverişli şəraitin yaradılması, həmçinin səsin düzgün yayılması üçün mükəmməl bir akustika nəzərə alınıb.

 

Sündü kəndi Azərbaycanın ən qədim yaşayış məntəqələrindən biridir. Kəndin tarixi, təkcə bu gün deyil, həm də arxeoloji tədqiqatlarla ortaya çıxarılan faktlarla təsdiqlənir. Kəndin əsrlər boyu Azərbaycanın dini və mədəni həyatında mühüm yer tutduğunu göstərən bir çox tapıntılar mövcuddur. Sündü Məscidi də bu qədim kəndin bir hissəsi olaraq, həm dini, həm də tarixi cəhətdən böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Şamaxı, həmçinin Azərbaycanın İslam tarixi baxımından mühüm bir şəhər olmuşdur. Burada bir çox məscid və dini abidə inşa olunub. Sündü Məscidi, bu bölgənin dini-mədəni irsinin vacib bir hissəsi olaraq, Şamaxının tarixi əhəmiyyətini daha da artırır.

Sündü Məscidi zaman-zaman müxtəlif tarixi hadisələrin və dəyişikliklərin təsirinə məruz qalıb. Məscidin ilkin görünüşü müxtəlif dövrlərdə təmir və bərpa olunub, hər bir bərpa mərhələsi məscidin orijinal memarlıq xüsusiyyətlərini qorumağa çalışıb.

Şirvanşahlar dövründə:

 Məscidin divarlarında yaranan çatlar və digər zədələr təmir edilib və məscidin ilkin görünüşü qorunub saxlayıb. Bu dövr, Azərbaycan memarlığında klassik dövrün başlandığı bir mərhələdir.

Sovet dövrü:

Sovet hakimiyyəti illərində məscid, digər dini abidələr kimi, uzun müddət fəaliyyətini dayandırıb və baxımsız vəziyyətə düşüb. Bu dövrdə məscid, həm də dini təhsil və ibadət mərkəzi olaraq fəaliyyətini dayandırıb.

Müstəqillik Dövrü:

Azərbaycanın müstəqillik qazandıqdan sonra, məscid əsaslı şəkildə bərpa edilib və ibadət üçün yenidən açılıb. Azərbaycan dövləti, tarixi və mədəni abidələrin qorunmasına böyük diqqət yetirib və Sündü Məscidi bu siyasətin ən gözəl nümunələrindən biridir.

Məscidin bərpa olunmasında məqsəd, yalnız onun fiziki vəziyyətinin yaxşılaşdırılması deyil, həm də yerli əhalinin dini-mədəni irsə sahib çıxmasına, bu irsi qorumağa və gələcək nəsillərə çatdırmağa kömək etməkdir.

Sündü Məscidi, Azərbaycanın İslam mədəniyyəti və memarlığı üçün mühüm bir əhəmiyyət daşıyır. Onun:

-Tarixi abidə kimi qorunması,

-İslamın Azərbaycanda yayılmasında oynadığı rol,

-Memarlıq xüsusiyyətləri baxımından unikal olması,

-Erkən İslam dövrünün tikinti ənənələrini əks etdirməsi - məscidi dəyərli bir tarixi və dini abidəyə çevirir.

Bu məscid, yalnız Azərbaycan xalqının dini irsinin bir hissəsi deyil, həm də onun tarixinin, mədəniyyətinin və memarlığının bir parçasıdır. O, əsrlər boyu Azərbaycanın İslamla təmas dövrünü və həmin dövrün dini həyatını təsvir edir.

Sündü Məscidi, Azərbaycanın ən qədim dini və memarlıq irsinin vacib nümunələrindən biridir. Onun inşa tarixi, memarlıq üslubu və İslam mədəniyyətindəki rolu onu dəyərli bir tarixi abidəyə çevirir. Uzun əsrlər boyu mövcudluğunu qoruyan bu məscid bu gün də fəaliyyətini davam etdirir və ibadət üçün açıqdır.

O Azərbaycanın İslamla ilk təmas dövrlərini və mədəniyyətinin yaranışını əks etdirən mühüm maddi-mədəni irs nümunəsidir. Sündü Məscidi, həm də Azərbaycanın dini və mədəni müxtəlifliyinin simvolu olaraq, xalqımızın zəngin mədəni irsini gələcək nəsillərə ötürməkdə davam edir.

 

Tarixi əhəmiyyət kəsb edən bütün mədəniyyət abidələrimizi qorumaq hər kəsin müqədddəs borcudur!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.03.2025)

 

Aynur İsmayılova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

İmran müəllimin dərsi idi. Tələbələr bu dərsə xüsusilə hazırlaşardılar. Hələ ilk gündən özünü gənclərə sevdirməyi bacarmışdı. Onun dərsləri sadəcə nəzəriyyədən ibarət deyildi. Düşündürürdü, suallar yaradırdı. Və tələbələr dərsin necə bitdiyini duymazdılar.

 

Yenicə dərsə başlamışdı ki, birdən qapı açıldı. Dekan içəri daxil oldu. Tələbələrlə salamlaşdıqdan sonra onlara müraciətlə dedi:

- Bu gün dərsə başlamazdan əvvəl sizinlə kiçik bir ekspress sorğu keçirmək istəyirəm. Bildiyiniz kimi, bu gün Ümumdünya yuxu gümüdür. Sizcə, yuxu nədir? Zəhmət olmasa, hər kəs qısa şəkildə öz fikrini bildirsin.

Sinifdə bir anlıq səssizlik oldu. Sonra tələbələrdən biri dedi:

- Yuxu ruhumuzun bizi tərk edib başqa aləmə səyahət etməsidir.

Başqa bir tələbə fikri davam etdirdi:

- Məncə, yuxu bir filmdir. O, bizə həm istədiyimiz, həm də istəmədiyimiz rolları oynadır. Bəzən baş qəhrəmanı oluruq, bəzən də özümüzü tapa bilmirik...

Digər bir tələbə isə belə dedi:

- Bəlkə də yaşadığımız həyatın özü yuxudan ibarətdir.

Növbə ilə hər kəs öz fikrini müxtəlif şəkildə bildirdi. Sonda isə mən danışdım:

- Yuxu bəzən olmasını istədiyimiz, bəzən də olmasını istəmədiyimiz şeyləri bizə göstərir. Yuxu, sanki ruhumuzun gecə yatarkən yazdığı hekayədir. Bu hekayə bəzən bir nağıl kimi xoşbəxt hiss etdirər, bəzən də bir kabus kimi qorxu və narahatlıq gətirər. O, bizə həm keçmişin izlərini xatırladar, həm də gələcəkdən xəbər gətirər.

Dekan bizim fikirlərimizə diqqətlə qulaq asdı. Gülümsəyərək dedi:

- Hər biriniz maraqlı fikirlər səsləndirdiniz. Hər kəsin öz şəxsi təcrübəsinə görə fikir səsləndirə bilməsi məni çox sevindirdi. Təşəkkür edirəm.

Qeyd dəftərçəsini götürüb sinifi tərk etdi. Biz isə hələ də sualın sehrindən çıxa bilmirdik. Həmin an nəzərlərim yenidən dərsə başlamağa hazırlaşan İmran müəllimə sataşdı. Ağlımdan keçən ilk sualı vermək istədim:

- Bəs sizcə, müəllim, yuxu nədir? Hansı mənanı daşıyır?

Sinifdə hər kəs çevrilib mənə baxdı. İmran müəllim də üzünü mən tərəfə çevirib təəccüblə gözlərini üzümə zillədi. Bir anlıq sükut oldu. İndi hər kəs İmran müəllimə baxaraq nə cavab verəcəyini gözləyirdi.

İmran müəllim bir qədər səssiz qaldıqdan sonra gülümsəyərək dedi:

- Yuxu mənim gəncliyim imiş...

Hamı çaşqınlıqla bir-birinə baxdı. Kimsə belə bir cavab gözləmirdi. Bu cümlənin arxasında dərin mənalar gizlənirdi. Ancaq biz bunu anlaya bilmirdik. Bu sözlərin yükü onun dərin baxışlarında, illərin iz saldığı alnının qırışlarında gizlənmişdi. Heç kim bir söz deməyə cəsarət etmədi. İmran müəllim səssizliyin uzun müddət davam edəcəyini düşünərək xəfif bir gülümsəmə ilə dərsə davam etdi.

Məni isə dərs boyu yalnız bir sual düşündürürdü: “Görəsən, bizim gəncliyimiz də bir gün yuxuya çevriləcəkmi?!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.03.2025)

 

 

 

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Tələbə yaradıcılığı rubrikasında bu gün sizlərə debütü olduqca uğurlu alınmış, kifayət qədər oxucu rəğbətini qazanmış tələbə xanımın – Fərasət Babazadənin “Silinməz iz” adlanan hekayəsini təqdim edəcək. Fərasət Babazadə Naxçıvan Dövlət Universitetində filologiya ixtisası üzrə təhsil alır.

 

 

FƏRASƏT BABAZADƏ, “SİLİNMƏZ İZ”

 

Günəşin ilk zəif şüaları pəncərədən süzülərək otağı solğun bir işıqla doldururdu. Gənc oğlan gözlərini açıb tavana baxdı. Bir neçə saniyə hər şey donmuş kimi göründü. Sonra yavaş-yavaş qalxıb masaya tərəf yönəldi. Orada, masa lampasının işığında solğun bir parıltı ilə görünən qələm dayanmışdı.

Bu qələm ona yadigar qalmışdı, kiçik, lakin dərin izlərindən biri kimi. Oğlan qələmi əlinə aldı, onun sərin səthini barmaqlarında hiss etdi. Beynində bir sual titrədi: Götürüm, ya buraxım? Əgər buraxsa, sanki həmin insanı bir daha geridə qoymuş olacaqdı. Əgər götürsə, xatirə həmişə onunla olacaqdı.

İçində qəribə bir qorxu hissi oyandı. Xatirələr daşımaq üçün deyildimi? İnsan onsuz da keçmişindən qopa bilmir. O zaman niyə bu qələmi buraxmalıydı?

Bir anlıq tərəddüddən sonra qələmi cibinə qoydu. O, sadəcə bir qələm deyildi, keçmişin səsini özündə daşıyan kiçik bir əşya idi. Qapını örtüb çölə çıxarkən sanki daha güclü hiss edirdi özünü. Xatirə onu boğmurdu, əksinə, addımlarına yüngüllük qatırdı.

Dəhlizdə addımlayarkən kənarda duran şagirdlərin səsi qulaqlarında uğuldayırdı. Sinifdən çıxanda üzündə nə bir ifadə, nə də bir maraq vardı. Həmişəki kimi, yorucu, sonsuz bir gün daha başa çatırdı.

Oğlan pilləkənləri enərkən başını azacıq aşağı saldı, çantasının ağırlığını çiynində hiss etdi.

“Bu da bitdi,” – öz-özünə düşündü. “Hər gün eyni şey. Eyni sinif. Eyni üzlər. Eyni sıxıcı dərslər. Sabah yenə eyni olacaq.”

Bir anlıq duruxdu. Sanki içində bir boşluq var idi və o, nəyisə tapmağa çalışırdı. Birdən çantasına nəzər saldı. Açıb içinə baxdı. Qələm orada idi.

Barmaqları qələmin üstündə dayandı. Gün ərzində onu tamamilə unutmuşdu. Amma indi, bu yorucu günün sonunda o qələm sanki ona nəsə xatırladırdı. “Bəlkə də hər şey tam eyni deyil,” – düşündü. “Axı bu gün mənimlə bir xatirə vardı.”

Gülümsəmədən, amma qəribə bir sakitliklə çantanı bağladı və yoluna davam etdi.

Ev sakit idi. Pəncərədən bayıra baxdı, hava artıq qaralırdı. Sinif yoldaşlarının gülüşləri hələ də qulaqlarında cingildəyirdi. Hər kəsin üzündə eyni ifadə – istehza. Sanki özünü yox, başqasını görürdü – yerdə yıxılmış, utanc içində titrəyən bir oğlan. Ayağa qalxanda nə qədər tez çıxıb getmək istəsə də, o baxışlar yaddaşına həkk olunmuşdu.

Soyuq tər hələ də bədənindən çəkilməmişdi. Paltosunu bir kənara atıb çantasını açdı ki, dərslərinə başlasın, heç olmasa, beynini yayındırsın. Və birdən… boşluq. Qələmi yox idi.

O an içində qəribə bir boşluq yarandı. İlk anda inanmadı. Çantanı tələsik qarışdırdı, dəftərlərini kənara çəkdi, kitablarının arasına baxdı. Yox idi. Yadigar qələmi yox idi.

Bir anlıq nəfəsi dayandı. Beynində səhərki an canlandı – qələmi götürüb cibinə qoymuşdu. Sonra onu çantasına qoymuşdu. Bəs sonra? Axı bütün gün orada idi! Amma… yıxılanda?

Əlləri titrədi. Deməli, təkcə utanc hissi yox, bir də itki vardı bu günün sonunda. Sinif yoldaşlarının gülüşü, pilləkəndəki o an, qələm… hamısı bir yerə toplaşaraq içinə ağır bir yük kimi çökürdü.

Başını divara söykədi, gözlərini yumdu. Sabah məktəbə necə gedəcəyini bilmirdi. Amma bir şeyi bilirdi – qələmi tapmalı idi. O, sadəcə bir qələm deyildi. O, keçmişin son izi idi.

Günlər keçirdi, amma o an hələ də təzə idi. Hər səhər məktəbə gedəndə sanki sinif yoldaşlarının baxışları hələ də pilləkəndə qaldığı yerdəydi. Onlar güldükcə içindəki boşluq böyüyürdü. O, sadəcə qələmini tapmaq istəyirdi. Dərslər bir-bir keçirdi, uşaqlar eyni şeylərdən danışırdı, gülürdü, qışqırırdı. Amma onun üçün bu səslər uzaqdan gələn bir uğultu idi. Baxışları daim yerləri yoxlayırdı, hər küncü, hər masanın altını, dəhlizdəki hər bir taxta parçasını süzürdü. Pilləkənlərin yanına yaxınlaşanda ürəyi bir az da sıxılırdı. Elə bil, qələm orada bir yerdə olmalı idi, amma yox idi.

Bəzən dərsdən sonra hamı çıxıb gedəndə tək qalırdı. Sükut çökəndə o, ehtiyatla partaların arasından keçib axtarmağa davam edirdi. Amma boş yerə. Sanki qələm heç vaxt olmayıbmış kimi qeyb olmuşdu.

Bir gün, yenə eyni şeylərin təkrarlandığı bir gün arxadan gülüş səsləri eşidildi. Arxaya dönüb soruşdu.

–        Nəyə gülürsüz? Bu qədər əyləncəli olan nədir?

Qız ondan qabağındakı dəfdərçəsinə baxmaq istədiyini bildirdi. Oğlan dəftərini qıza uzatdı, amma fikri başqa yerdə idi. Səslər ona sanki uzaqdan gəlirdi. Sinif yoldaşları gülüş içində danışırdı, zarafat edirdi. Dünənki gəzinti… Onun heç xəbəri yox idi.

–        Sən gəlməmişdin? – kimsə soruşdu.

Başını sakitcə buladı. O an içində qəribə bir hiss oyandı. Çox vaxt belə şeylərə fikir vermirdi. Həmişə kitablarının arasında itirirdi özünü, ya da sadəcə, “Gələ bilmərəm” deyib uzaqlaşırdı. Amma indi, nədənsə, yad qalmış kimi hiss etdi özünü.

–        Onsuz da bizimlə danışmırsan, – biri dedi. – Ya kitab oxuyursan, ya da gəlmirsən. Ona görə də sənə heç demədik.

Bir anlıq sinifdəki səslər susdu. Oğlan özünə tərəf yönələn baxışları hiss edirdi. Amma ən çox hiss etdiyi şey içindəki qəribə boşluq idi.

Bəli, belə idi. Heç vaxt bir yerə getmirdi. Onlardan uzaqda dayanırdı. Öz dünyasında, kitablarında, fikirlərində yaşayırdı. Amma indi bu uzaqlıq nədənsə bir az sıxdı onu. Heç kim ona qarşı pis bir şey deməmişdi. Heç kim onu kənara atmırdı. Sadəcə, o özü özünü ayırmışdı.

Düşündü: Mən həmişə belə idim. İndi niyə pis oluram?...

 

MƏN

Tələsik çantamı yığıb sinifdən çıxdım. Ayaqlarım yerə toxunduqca içimdə qəribə bir ağırlıq hiss edirdim. Arxadan kimsə adımı çağırdı, amma fikir vermədim. Səs uzaqdan gələn bir uğultu kimi qulağıma çatsa da, davam etdim. Sadəcə yoluma baxdım. Heç nəyə, heç kimə baxmadan.

Evə çatanda çantanı açdım. Dərsliklərimi, dəftərlərimi bir-bir çıxaranda birdən dayanıb nəfəsimi tutdum. Dəftərçəm yox idi. Məktəbdə qalmışdı…

Bir anlıq içimdə qəribə bir narahatlıq yarandı. Axı o, sadəcə dərs qeydləri üçün deyildi. Orada şəxsi fikirlərim, heç kimlə bölüşmədiyim düşüncələrim vardı. Kimsə onu açıb oxusa?..

Bu fikir beynimdə dövrə vurdu. Dəftərçənin indi harada olduğunu, kimin əlinə keçdiyini bilmirdim. Amma bildiyim bir şey vardı – onu tapmalı idim. Və sabah məktəbə getmək üçün tək bir səbəbim var idi.

Sabah oldu. Məktəbə gedən yol hər zamankından daha uzun, daha yorucu görünürdü. Düşüncələrim bir an da olsun sakitləşmirdi. İçimdə qəribə bir gərginlik vardı. Sinfə girən kimi ilk işim sinif yoldaşıma yaxınlaşmaq oldu.

–        Dəftərçəmi görmüsən? – soruşdum.

O, bir anlıq fikirləşib dedi:

–        Sən gedəndə səni çağırdım, amma artıq çıxmışdın. Mən də partanın üstünə qoydum. Deyəsən, heç kim oxumayıb… amma dəqiq bilmirəm.

Ürəyim daha da sürətlə döyünməyə başladı. Deyəsən… Amma bəs, ya oxuyan olubsa? Axı orada elə şeylər var idi ki, heç kim bilməməliydi.

Son bir neçə gündə nələr baş verdiyini düşündüm. Əvvəl qələm, indi dəftərçə. Bu sadəcə əşyalar deyildi. Xatirələrim idi, düşüncələrim idi, mənim bir parçam idi.

Yenə sıxıcı bir gün keçdi. Dərslər, eyni üzlər, eyni yorğunluq. Heç nəyə marağım yox idi. Evə çatanda anam artıq süfrəni açmışdı, isti yeməklər masanın üzərində idi. Amma içimdə elə bir gərginlik vardı ki, heç nə yemək istəmirdim.

Çantamı bir kənara atıb, yatağa uzandım. Gözlərimi yumub bir anlıq hər şeyi unutmaq istəyirdim. Bəlkə də, yuxu məni bu yorğun düşüncələrdən qurtarardı.

Elə gözlərimi yummuşdum ki, anamın səsi gəldi.

–        Gəl yemək ye.

Gözlərimi sıxıb, dərin bir nəfəs aldım. Ayağa qalxmaq istəmirdim. Amma bilirdim ki, getməsəm, suallar bitməyəcək. Məcburən ayağa qalxdım və otaqdan çıxdım.

Mətbəxdən ucadan səslər gəlirdi. Dalaşırdılar. Kim haqlı idi, nə üstündə idi, bilmək belə istəmirdim. Bunlar artıq məni təəccübləndirmirdi. Hər şey əvvəlki kimi idi.

Sakitcə yerimə oturdum, yeməyimi qarışdırmağa başladım. Alışmışdım bu səslərin içində yemək yeməyə. Necə ki, küləyə alışır insan, necə ki, qaranlığa… Eyni idi, dəyişməz idi.

Bir qaşıq aldım, dad yox idi. Bir az duz səpdim, amma yenə fərqi olmadı. Elə bil, yemək boş idi. Sadəcə bir vərdiş kimi yeyirdim. Nə qədər çalışsam da, heç nə dəyişmirdi.

Yarımçıq qoyub qalxdım. Yenə otağıma qayıtdım. Yenə öz dünyama, öz xəyallarıma… Orada heç olmasa, hər şey mənə aid idi.

Bir gün daha belə bitdi. Sabah yenə məktəb yolu, yenə eyni dəhlizlər, eyni üzlər. Deyəsən, bir müəllimlə şagird arasında anlaşılmazlıq olmuşdu. Səs-küy var idi. Amma mənə nə? Onsuz da bunlar hər gün olurdu.

Sinfə daxil olub yerimdə oturdum. Gün necə başlamışdısa, elə də davam edirdi. Amma bu dəfə bir fərq vardı. Müəllim gəlməmişdi, yerinə başqa biri dərsi keçirdi. Çox yaşlı deyildi, orta yaşlı, amma baxışlarında qəribə bir diqqət vardı.

Birdən mənə tərəf dönüb soruşdu:

–        Sən nə düşünürsən?

Bir anlıq nə deyəcəyimi bilmədim. Sadəcə üzünə baxdım.

Müəllim bir az da yaxınlaşıb davam etdi:

–        Sənin üzündən heç nə oxuya bilmirəm. Donuq baxışların var. Heç nə anlamıram.

Sinifdə sükut yarandı. Sanki hamı bir anlıq nəfəsini tutub bu anı izləyirdi. Mən isə sadəcə baxırdım. Donuq, boş… O, məndən cavab gözləyirdi, amma mənim verəcək heç bir cavabım yox idi.

Dərsə davam etdi. Sanki heç nə olmamış kimi danışırdı, izah edirdi, yazırdı. Amma mənim beynimdə onun dediyi sözlər fırlanırdı.

Dərs bitdi. Uşaqlar çıxmağa hazırlaşanda müəllim adımı çəkdi. Hamı gedəndən sonra mən yerimdə qaldım. O, sakit addımlarla yaxınlaşıb qarşımdakı partaya söykəndi.

–        Niyə baxışların belə boşdur? – soruşdu.

Cavab vermədim. O, davam etdi:

–        Digər uşaqlara baxanda ən azından bir duyğu qırıntısı görürəm. Kimi dərsə qulaq asır, kimi yatmaq istəyir, kimi sevgilisini düşünür. Amma sən… sənə baxanda gözlərindən heç nə oxuya bilmirəm.

Bu sözlər içimdə nəyisə qırdı. Amma qırılan şey nə idi, özüm də bilmirdim.

Bir neçə saniyə susdum. Sonra gözlərimi yerə dikib sakitcə dedim:

–        Hamıdan zəhləm gedir. İnsanlardan.

O, gözlərini çəkmədən məni izləyirdi. Amma artıq heç bir şey demədim. Sadəcə susdum.

Müəllim məndən nəyisə almağa israrcı idi. Baxışlarında qəribə bir səbr və eyni zamanda tələskənlik vardı. Sanki bir cavab gözləyirdi, ya da məndə nəyisə oyatmağa çalışırdı.

Birdən dedi:

–        Ananı sev. Bir kitabda oxumuşdum, anasını sevməyən heç kimi sevə bilməz.

Bu sözlər içimdə soyuq bir dalğa kimi yayıldı. Nə deməliydim? Doğrudanmı elə idi?

Cavabsız buraxıb sinifdən çıxdım. Addımlarım dəhlizdə səssizcə əks-səda verirdi.

Evə qədərki tanış yol, tanış küçələr, tanış qapılar… Amma bu dəfə düşüncələrimdə başqa bir şey vardı. Həqiqətən, insan sevməyi ilk anasındanmı öyrənir?

Evə çatana qədər beynimdə eyni suallar fırlanırdı. Amma heç bir cavab tapmırdım.

Evə çatdım, yenə nahar süfrəsi açılmışdı. Hər şey eyni idi. İsti yeməklər, tanış qoxular. Oturub yemək yeməyə başladım. Amma bu dəfə fərqli idi.

Yeməyin dadını hiss edirdim. O istilik... Dilimdə qəribə bir hiss oyatdı. Sanki illərdir unutduğum bir şey yadımda düşürdü.

Yeməyi bitirib ətrafıma baxdım. O, qarşımdakı stulda oturmuşdu. Hər zamankı kimi. Amma bu dəfə ilk dəfə olaraq üzünə diqqətlə baxdım.

Gülümsədim. O da üzümə baxdı. Amma bir şey demədi.

Otağıma qalxdım. Yatağa uzandım. Gözlərimi yumdum. Düşüncələr beynimdə sakitcə əriyirdi. Və yavaş-yavaş yuxu məni apardı.

Birdən diksindim. Qapım bərk-bərk döyülürdü. Sanki qapımı qıracaqdılar.

Ayağa qalxdım, hələ də yarıyuxulu idim. Qapını açdım. Şok olmuşdum. Qarşımda mən dayanmışdım.

Gözlərim qarşımdakının üzünü, duruşunu, baxışlarını incələyirdi. Amma heç nə başa düşə bilmirdim. Əllərində bir parça torba var idi. Heç nə demədən yerə atdı.

Bir anlıq donub qaldım. Sonra əyilib torbanı götürdüm. Əllərim titrəyirdi. Açdım. İçində itirdiklərim vardı.

Ən sevdiyim qələmim. Dəftərçəm. Saatım. Antika qəpiyim. Döş nişanım. Və daha neçə-neçə bir vaxtlar mənə aid olub sonra qeybə çəkilən şeylər. Hamısı torbada idi.

Başımı qaldırıb qarşımdakı özümə baxdım. O, sakit və qərarlı idi. Sanki artıq hər şeyi bilirdi.

Sonra dodaqlarını tərpətdi və bir cümlə dedi:

–        Mən əslində sənəm. Hamının sevdiyi sən. İtirdiyin sən.

Hər söz bir daşa çevrilib içimə düşürdü.

–        Bəzən elə bir kitab oxuyarsan ki, bitirdikdən sonra əvvəlki insan ola bilməzsən. Və bəzən elə bir şey itirərsən ki, artıq əvvəl sevdiyin qədər həyatı sevə bilməzsən. Sevdiyin şeyləri əvvəl-axır itirəcəksən, – dedi. – Fəqət sonunda sevgi başqa bir surətdə geri dönəcək.

Və o getdi. Mən isə torbanı əlimdə sıxıb qaldım.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.03.2025)

 

 

 

 

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

 

 

Topxananın adı tarixi hadisə ilə bağlıdır. 1795-ci ildə Ağa Məhəmməd şah Qacar Şuşanı mühasirəyə aldığı zaman topları bu ərazidə yerləşdirmişdi. Bu səbəbdən də həmin ərazi “Topxana”, meşə isə “Topxana meşəsi” adlanır.

 

Qədim tarixə malik Topxana meşəsi Şuşanın nadir sərvətlərindən biridir. Şuşa ətrafındakı toprpaqların 20 faizini əhatə edən meşədə palıd, fısdıq, qarağac kimi ağaclar vardı. Subalp və alp çəmənləri göz oxşayardı, dərin dərələrdə bulaqlar qaynayardı. Topxana əsl təbiət möcüzəsi idi. Ayı, canavar, tülkü, dovşan, cüyür və digər heyvanlar, kəklik, turac, göyərçin kimi gözəl quşlar Topxananın qoynuna sığınmışdılar. 

Şükürlər olsun ki, artıq Topxana meşəsi yenidən dirçəlir…  

37 il öncə hər şey məhz burada başlamışdı. Ermənistanın Azərbaycana qarşı ilk açıq hərbi və ekoloji təcavüzü 1988-ci ilin noyabrında Şuşada yerləşən Topxana meşəsinin yandırılması ilə gerçəkləşmişdi.  

 

Bu hadisə təkcə bir meşənin taleyi deyildi – bu, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə, təbiətinə və tarixinə qarşı törədilmiş cinayətin başlanğıcı idi. 15 noyabr 1988-ci ildə ermənilər ekoloji soyqırımı həyata keçirərək nadir ağaclarla zəngin bu əzəmətli meşəni yandırdılar, palıd, çinar, vələs ağaclarını məhv etdilər. Bunun ardınca isə Azərbaycan torpaqlarına qarşı daha böyük qəsdlərin baş verəcəyi məlum oldu.  

Lakin xalq bu vəhşiliyə səssiz qalmadı. 17 noyabr 1988-ci ildə Topxana meşəsinin məhv edilməsinə etiraz olaraq Azərbaycan xalqı Bakının Azadlıq meydanında bir araya gəldi. Bu mitinq təkcə bir ekoloji fəlakətə deyil, eyni zamanda erməni vandalizminə və sovet hakimiyyətinin biganəliyinə etiraz səsi idi. Həmin gün tariximizə Milli Dirçəliş Günü kimi yazıldı.  

İllərlə düşmən işğalı altında qalan Şuşa, nəhayət, 2020-ci ilin Vətən müharibəsində azad edildi. Və bu gün Azərbaycan dövləti həmin əfsanəvi Topxana meşəsini bərpa etməyə başlayıb. Təbiətin öz qanunauyğunluğu var – o, zamanla yenidən canlanır. Dövlətimizin gördüyü ekoloji layihələr isə bu prosesə sürət qazandırır.   

Topxana meşəsi təkcə coğrafi məkan yox, bir xatirələr silsiləsidir. Bu meşənin adını eşidəndə çoxlarının zehnində Şuşanın kəklikotu qoxulu havası, Cıdır düzünün ucsuz-bucaqsız mənzərəsi, Xəznə qayasının sirli görüntüsü canlanır. Şuşanın dolama yolları, Ağdamdan gələn səfərlər, bir vaxtlar çəkilən şəkillər – bütün bunlar bir şəhərlə və  onun ətrafındakı təbiətlə də bağlıdır.  

 

Bu gün biz Topxananı qoruyuruq, ona yeni həyat veririk. Şuşa yenidən doğulur, Topxana yenidən yaşıllaşır və biz əminik ki, bu müqəddəs torpaqlar həmişəlik Azərbaycan təbiətinin və mədəniyyətinin incisi olaraq qalacaq.  

Və şübhəsiz ki, Topxana meşəsi və Şuşa artıq xatirələr yox, həyatımızın canlı bir parçası olaraq yenidən bizimdir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.03.2025)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı PORTAL AKADEMİYASInda növbəti, üçüncü abituriyent kurslarına davam edir. Həyatda necə uğur qazanmalı, hədəfi necə seçməli, hədəfə doğru necə irəliləməli, necə lider olmalı – bu sayaq suallar hər birinizi düşündürür, bilirik. Onlara PORTAL AKADEMİYASI məşğələlərinə qatılmaqla çavab tapacaqsınız.

 

Rubrikanı millət vəkili, motivasiya spikeri, yazıçı Əlibala Məhərrəmzadə aparır.   

 

Təbiidir ki, illərdir bir çox müəlliflər uğur qazanmağın yollarını göstərmək niyyəti güdən kitablar yazıblar. Onların içində adı dünyalarca məşhurlaşanlar, ən tanınmış motivasiya spikeri adını alanlar da var, yazdıqlarını bestseller səviyyəsinə daşıya bilməsələr belə, kütləvi oxucu qazanmaq şərəfinə nail olanlar da var, heç bir iz qoya bilməyərək yazdıqlarının makulaturaya çevrilməsiylə barışanlar da var.

Əlbəttə ki, mən öz tədqiqatım boyunca ən çox səs-küy qoparan «uğurqazanma bestsellerlərinə» toxunacağam. Oxuculara oxunması məsləhət görülən bu bestsellerlərin əsas müddəalarını göstərəcək, tezislərini qabardacağam.

İndi isə gəlin əksər reytinq sıralamalarında yer alan «bizneçdə və peşəkar fəaliyyətdə uğur qazanmaq» mövzusunda ən populyar motivasiya bestsellerləri arasından sizinçün seçdiyim 10-luğa nəzər yetirməyi davam etdirək.

 

Toni Şey. «Xoşbəxtlik gətirərək. Sıfırdan milyardadək».

Öncə sadaladığım 5 kitabdan fərqli olaraq bu kitab konkret əhvalatlardan bəhs edir. Yəqin ki, Zappos adlı kompaniyanın adını eşitmisiniz. Son dövrün ən gənc milyardçısı, amerikalı Toni Şey bu kitaba topladığı əhvalatlarda öz avtobioqrafiyasını qeyd edir, doqquz yaşından biznesə necə başlamasını, Zappos-u necə qurmasını açıqlayır, bu kompaniyanın öz əməkdaşlarına firavanlıq, müştərilərə isə bol rahatçılıq gətirməsi sirlərini açır, kompaniyasının fəaliyyəti dövründəki inanılmaz uğurları (təkcə birini qeyd edim: 1998-ci ildə onun yaratdığı LinkExchange adlı banner mübadiləsi şəbəkəsini Microsoft 265 milyon dollara satın alıb), eləcə də səhvləri, kuryoz hadisələri göstərir. Toni Şey bu kitabında həm də müasir dövrdə kompaniyaların qurulması, fəaliyyəti, möhkəm biznesin qurulması qayda-qanunlarını şərh edir.

Toni Şeyin xoşbəxtlik anlayışı isə baxın belədir: «Mən həyatımın ən xoşbəxt anlarının siyahısını tutdum və başa düşdüm ki, bu anların heç biri  pulla bağlı deyil. Mən dərk etdim ki, özümü ətrafıma komanda toplayanda, qurub yaradanda xoşbəxt saymışam. Səhər ertəyədək dostlarımla təmasda olanda, onlarla Günəşin doğmasını seyr edəndə xoşbəxt olmuşam. Sinif yoldaşlarımla məktəbdə oyunlar oynayanda özümü xoşbəxt hiss etmişəm, sirkəyə qoyulmuş xiyar yeyəndə özümü xoşbəxt hiss etmişəm».

Bəli, bəli! Məhz belə!

 

“Ədəbiyyatvə incəsənət”

(26.03.2025)

 

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

 

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

 

      SƏMƏD VURĞUN

     “ALA GÖZLƏR”

 

Yenə qılıncını çəkdi üstümə,

Qurbanı olduğum o ala gözlər.

Yenə cəllad olub durdu qəsdimə,

Qələm qaş altında piyala gözlər.

 

Başımdan getmişdi sevdanın qəmi,

Xəyalım gəzirdi bütün aləmi.

Bu dustaq könlümü, deyin, yenəmi

Çəkdiniz sorğuya, suala, gözlər?

 

Sevda yolçusuyam əzəl yaşımdan,

Könlüm ayrı gəzir can sirdaşımdan;

Dağıdır huşumu, alır başımdan

Süzülüb gedəndə xəyala gözlər.

 

Gərdənin minadır, boyun tamaşa,

Ay da həsəd çəkir o qələm qaşa.

Bir cüt ulduz kimi verib baş-başa,

Yanıb şölə salır camala gözlər.

 

Mənim sevgilimdir o gözəl pəri,

Qoy üzə vurmasın keçən günləri.

Mən qədirbilənəm əzəldən bəri,

Sizinlə yetmişəm kamala, gözlər.

 

Cahanda hər hökmü bir zaman verir,

Dünən dövran sürən bu gün can verir.

İllər xəstəsiyəm, yaram qan verir,

Siz məni saldınız bu hala, gözlər.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.03.2025)

 

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının birgə Türk xalqlarının mətbəxi layihəsində bu gün sizlərə Qədim türklərin yemək adətləri barədə söz açacağıq.

 

Qədim türklərin yemək adətləri onların köçəri və yarımköçəri həyat tərzi, iqlim şəraiti və inancları ilə sıx bağlı idi. Onların əsas qida mənbələri heyvandarlıq və ovçuluqdan gəlirdi. Türklər əsasən qoyun, at, mal əti yeyir, süd məhsullarından geniş istifadə edirdilər.

 

Əsas qidalar:

1. Ət Yeməkləri

• Qədim türklər üçün ət əsas qida mənbələrindən biri idi. Xüsusilə qoyun və at əti çox yeyilirdi.

• At əti həm qida, həm də dini və mərasim yeməyi kimi önəm daşıyırdı.

• Əti qurudaraq (qaxac) uzun müddət saxlamaq ənənəsi vardı, bu da köçəri həyat tərzi üçün əlverişli idi.

2. Süd və süd məhsulları

• Türklər süddən müxtəlif qidalar hazırlayırdılar: qımız (at südündən fermentləşdirilmiş içki), ayran, qatıq, pendir və kərə yağı çox yayılmışdı.

• Xüsusilə qımız qədim türklərin müqəddəs içkilərindən sayılırdı və döyüşçülər üçün enerji mənbəyi idi.

3. Taxıl və un məmulatları

• Qədim türklər buğda, arpa və darı kimi taxıllardan istifadə edirdilər.

• Yufka (nazik çörək) və müxtəlif xəmir yeməkləri hazırlanırdı.

• Un və taxıldan tarxan adlı quru yemək düzəldilir və bu, uzun səfərlər zamanı qida ehtiyatı kimi daşınırdı.

4. Ovçuluq və təbii məhsullar

• Ovçuluq da mühüm yer tuturdu; maral, cüyür, dovşan və quş əti yeyilirdi.

• Türklər dağlıq və çöl ərazilərdə yabanı meyvə, giləmeyvə, qoz və fındıq da toplayırdılar.

5. Yemək mədəniyyəti və inamlar

• Qədim türklərdə yemək süfrəsi böyük əhəmiyyət kəsb edirdi. Ailə və qəbilə üzvləri birlikdə süfrəyə otururdular.

• Yeməyi böyükdən kiçiyə doğru paylamaq hörmət əlaməti idi.

• Türklər yeməyə başlamazdan əvvəl Göy Tanrıya və əcdad ruhlarına dua edirdilər.

• Qurban kəsmək və ətini toplu şəkildə paylaşmaq mühüm dini adət idi.

 

  Müasir Türk mətbəxinə təsiri

Bu ənənələr əsrlər boyunca qorunaraq müasir türk mətbəxinə təsir etmişdir. Bu gün də qımız, qovurma, pendir növləri, qurut (quru qatıq) kimi yeməklər Orta Asiya, Anadolu və digər türk xalqları arasında yayılmışdır.

Qədim türklərdən miras qalan bu qida mədəniyyəti onların həyat tərzi, inancları və birliyini əks etdirən vacib elementlərdən biri idi.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.03.2025)

 

 

 

Əli Çağla, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan təmsilçisi

 

 

 

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondununtəşkilati  dəstəyi ilə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalında həyata keçirilən “Güney Azərbaycan Ədəbiyyatının təbliği” layihəsində bu günsizlərə Leyli Xiyavlının şeirlərini təqdim edəcəyik.

 

Son bir ildə böyük oxucu auditoriyası toplayan və hər iki Azərbaycanda sevilərək izlənən layihəmiz davam edir. 

 

 

 

 

 

I.

 

Arıtladım ürəyimi

 

Çölə atdım "onu", "səni".

 

Qidalandım öz sevgimdən

 

Yavaş-yavaş sevdim "məni".

 

 

 

Çoxdan idi tək qalmışdı,

 

Mənim tərkimi qılmışdı,

 

"Sən", "məni" məndən almışdı,

 

Yavaş-yavaş sevdim "məni".

 

 

 

Heç bir şair öz ömründə -

 

"Məni" sevmədi şeirində,

 

Day qalmadım "sən" sehrində,

 

Yavaş-yavaş sevdim "məni".

 

 

 

"Ramiz" sevdi özgəsini,

 

Taxdı onun bəlgəsini,

 

Keçdim eşqin döngəsini,

 

Yavaş-yavaş sevdim "məni".

 

 

 

Düz ömrümün yarısında,

 

Sevgililər sırasında,

 

İki daşın arasında,

 

Yavaş-yavaş sevdim "məni".

 

 

 

 

 

II

 

Əlində bir dəstə qara tikanla,

 

Geyimli-keçimli önümdə durur.

 

Ölüm, ən qorxulu boyla, buxunla,

 

Mənə sevgisini önəri verir.

 

 

 

Bir xeyli fikirə dalıb, görürəm,

 

Əbədi dincliyim onunla olur.

 

"Hə" deyib, könlümü ona verirəm,

 

Yayılır tənimə, ruhum durulur.

 

 

 

Ölüm çılpaq edir köksümü birdən,

 

Çıxardır əynimdən son nəfəsimi.

 

Mənə hiclə qurur qaranlıq yerdən,

 

Hovxurur üzümə, boğur səsimi.

 

 

 

Düşür sümüyümə ağı çalğısı,

 

Süzürəm ölümlə "Uzun dərə"ni.

 

Onun bundan belə yoxdur qayğısı,

 

Bilir, mənim qədər olmaz sevəni.

 

 

 

Bu dünya yaşamı tam qara-qançır,

 

Əbədi yaşamı sevib seçirəm.

 

Yerin, bir qəbirlik dodağı qaçır,

 

Bilir, torpağına gəlin köçürəm.

 

 

 

 

 

III.

 

Yuxulamış xəyalının

 

Üstünü örtürdüm...

 

Ayıldı...

 

Yapışdı yaxamdan.

 

 

 

IV.

 

Ürəyim...

 

Sevgindən...

 

Yadırğamasın deyə...

 

Hər an...

 

Xatirələrini tamsınır.

 

 

 

 

 

V.

 

Hava limanıdır hərcayi könlün,

 

Birisi qalxarkən, birisi enir.

 

Ağ-qara, yaxşı-pis fərq etməz sənə,

 

Onların hamısı canına sınır.

 

 

 

Gözünün ipini boş buraxıbsan,

 

Gəzir ortalıqda, doymadan baxır.

 

Yalandan, özünü yuyub arıtma,

 

Kirli baxışından lehmələr axır.

 

 

 

Sənin vücudunda ağlın, ürəyin,

 

Sürüşüb düşübdü aşağı yurda.

 

Onları şəhvətə kölə edibsən,

 

Belə tapşırıbsan qoyunu qurda.

 

 

 

Bir nimdaş paltardır sevgi sözlərin,

 

Hər dönə birinə yaraşdırırsan.

 

Murdar yalanları, yazıq qızların -

 

İpək ruhlarına daraşdırırsan.

 

 

 

Bir qızı "sevirəm" deməkdən öncə,

 

Dəstəmazlı olsun könlün, gözlərin.

 

"Həyyi əla təmiz sevgi" söyləsin -

 

Yaraşıqlı, dadlı-duzlu sözlərin.

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

 

(26.03.2025)

 

 

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı ilə birgə təqdim etdiyi Türk dünyası mədəniyyət xadimlərini Azərbaycanda tanıdaq layihəsində bu gün sizlərə Türkiyənin məşhur detektiv yazıçısı Ahmet Ümit ilə müsahibə təqdim ediləcək. Müsahibəni aparanlar Təvfik Çakır və Esin Gənctürkdür. Təbii ki, bizim ölkədə də detektiv janrı çox sevilir. Türkiyə kimi çoxşaxəli oxucu auditoriyası arasında bu janrı sevdirməyə, görəsən, yazar necə nail olub?

Əlavə olaraq qeyd edək ki, Ahmet Ümit 1960-cı il təvəllüdlüdür, Qaziantepdə doğulub.

 

-Əvvəlcə bunu soruşmaq istəyirik, yazma fikri ağlınızda necə formalaşır?

 

-Əslində belə, yazmağa romanla başlamadım, şeir və hekayə yazaraq başladım. O vaxtlar ilham deyilən şey var ya, o gəlirdi. Gənc idim və ilham pərisi mənə cazibədar görünürdü, amma roman yazmağa başladığımda ilham gəlməz oldu. Romanda bir mövzu belə-bir şəkildə mənə çatır. Sis və Gecəni, ilk romanımı sizə danışım. Bir gənc qız intihar etdi. Mənim yaxınlığımda olan bir gənc qız... Bu qızın yaşlı bir sevgilisi olduğu barədə söhbətlər var idi. Bu hadisə məndə bir fikir yaratdı. Bu hadisəni MİT (Milli İstihbarat Təşkilatı –red.) daxilindəki hərbi-mülki münaqişə ilə birləşdirmək istədim, yəni iki hekayəni danışdım. İntihar edən qızı götürdüm, MİT daxilində artıq hisslərini itirmiş və həyəcanını tapmaq üçün o gənc qıza yönəlmiş bir agentlə birləşdirdim. Agent peşəkar ehtiraslarını itirmişdi. Agentlik və ya kəşfiyyatçılıq maraqlı bir peşədir. Ehtirasla edilən bir şeydir. Təbii ki, o ehtirasları hakimiyyət əldə etmə, güc əldə etmə ehtirasları kimi müzakirə edə bilərik. Amma agentlik ölümə qədər aparan saf bir ehtirasdır. Mənim kitabdakı agentim bu ehtirasları itirir. Peşəsində yadlaşma yaşayır, çünki hərbi kökənli MİTçilər onların müəyyən səbəblərlə rahat işləmələrinə icazə vermir. Bu hisslərlə bir gənc qızla qarşılaşır. Artıq həyatın ləzzətini itirdiyi üçün bütün yaşama arzusunu və məqsədini gənc qıza yükləyir. Beləcə bir aşk hekayəsi ilə MİT daxilindəki münaqişəni təhlil etdim. Anlada bilirəm? Romanda ilham həqiqətən çətindir. Yenə Bab-ı Esrar üçün Konyaya getdim, araşdırmalar etdim, orada bir müddət yaşadım. Sonra Mövlana ilə Şəms arasındakı münasibət haqqında oxumalar etdim. Şəmsin Mövlana oğlu tərəfindən öldürüldüyü məsələsi məni Bab-ı Esrarı yazmağa sövq etdi deyə bilərəm. Fərqli fikirlər gələ bilər. Qar İysini yazdım. Bu romanda danışdıqlarım artıq mənim yaşadığım hadisələr idi. Moskvada qaldım bir müddət. Yaşadığım hadisəni yazmalıyam və yazsam çox yaxşı olar dedim. Kukla, Susurluğu danışır. Daha çox yaşadığımız hadisələrin içindən seçirəm deyə bilərəm. Amma mənim bütün əsərlərimdə üstün çıxacaq şey ümumiyyətlə bu torpaqların mədəniyyətidir. Bəli, bu torpaqların mədəniyyəti roman yazmaq üçün çox yaxşı bir material təqdim edir mənə. Həmçinin yazar kimliyimin ötəsində bir insan olaraq çox həyəcanlandırır. Bir müddətdən sonra insan olaraq həddən artıq həyəcan duya bilmirik bəzi şeylərə. Mən bu mədəniyyətə çatmaq və yazmaq üçün araşdırıram, çox gəzirəm. Sadəcə yazaraq roman olmur məncə. Danışdığım bölgələrə gedirəm. Bunların hamısı zövq verən, öyrədən, həyatı rəngarənd edən, maraq oyadan təcrübələrdir. Romanlarım ümumiyyətlə belə ortaya çıxır. Sonra bir fikir gəldi deyək, intensiv bir oxuma dövrü başlayır. Bilmədiyim mövzular ola bilər. Mən Fətil və ya təsəvvüf mütəxəssisi deyiləm.

 

-Hələ Sultanı Öldürmək romanınızda mənbə göstərmisiniz.

 

-Bəli. Mənbə göstərməyimin səbəbi də budur: Əslində insanlar "Bu mənbə niyə?" deyə soruşurlar. Nəticədə bir roman oxuyurlar. Mən bu vəziyyəti heç yadırgamıram. Romanda mənbə olar ya olmaz deyək. Məncə olar. Çünki roman maraqlı bir janrdır. Yaşamaq və ayaqda qalmaq üçün hər şeyi alır. Yəni istəsəniz məktublarla bir roman yaza bilərsiniz. Roman daxilinə bir teatr pyesi qoya bilərsiniz. Bir şeir, bir esse, bir gündəlik hətta birja hesabatlarını belə romana qoya bilərsiniz. Romanın digər janrlara nisbətən daha çox rəğbət görməsinin və yaşamasının səbəbi də məncə budur. Digər janrlar yox olub demirəm və digər janrları da çox sevirəm, hətta bir dastan Ninattanın Biləzliyini yazdım. Amma roman aktual olaraq qalır və həmişə ayaqda qalmağa çalışır. Ona görə də bir mənbə göstərilə bilər. Mən burada heç bir mənfi tərəf görmürəm. Mənbə göstərməyimin bir səbəbi də yazdığım roman, daha doğrusu bu cür romanlar araşdırmaya əsaslandığı üçün insanlarda belə bir səhv anlayış ola bilər. Bab-ı Esrarı oxuyub təsəvvüfü öyrənəcəyəm, Sultanı Öldürməki oxuyub Fatehi öyrənəcəyəm, İstanbul Xatirəsini oxuyub İstanbulu biləcəyəm... Xeyr, qətiyyən belə bir şey yoxdur. Nəticədə bunların hamısı bir romandır. Mənim kitablarım maraq hissi oyadan kitablar olur; mən də bu vəziyyətdə "Marağınızı aradan qaldırmaq istəyirsinizsə, mənbədə göstərdiyim kitabları oxuyun." deyirəm.

 

-Əsərlərinizə baxdıqda roman, hekayə, şeir, dastan, nağıl kimi janrlar yazırsınız. Bu qədər janrı sınamağınızın səbəbi sizcə nədir? Hekayəçi, romançı və ya şair Ahmet Ümit kimi tanınmaq istəməzsiniz?

 

-Mən özümü romançı və ya şair Ahmet Ümit kimi təyin etmək istəmirəm. Mən yaşayıram və yazmaq həyatımın bir hissəsidir. Buna görə də bir fikir, düşüncə, hadisə mənə gəlir və bu ən yaxşı romanla ifadə edilə bilər deyirəm və ya şeirlə daha gözəl olar deyirəm. Hansı uyğundursa onu yazıram. Bəziləri polisiyə yazarı deyir, ola bilər. Heç incimirəm. Hani polisiyə üçün ikinci dərəcəli ədəbiyyat deyirlər və belə görürlər. Mənim belə bir narahatlığım olmadı. Mümkün olduğu qədər materialımı ən yaxşı formada təqdim etməyə çalışıram. Bunu edərkən də qabiliyyətim ölçüsündə, ağılım ölçüsündə ən yaxşısını etməyə çalışıram. Daha çox roman yazıram hətta romanı daha çox sevirəm. Amma bilinməz gələcəkdə yaşasam, yetmiş yaşımdan sonra tamamilə şeirə dönə bilərəm. Bilmirəm. Hər kəs şeir çətin deyir, mən də roman daha çətin deyirəm. Roman fövqəladə bir şeydir. Mənim yazdığım janr çox çətindir məsələn. Hər roman eyni zamanda bir tezis. Mən bu çətin şeyi edirəm və çox sevirəm. Qabiliyyətim, ağılım bu cür romanları yazmağa çatır amma son zamanlar çətinləşdiyimi də etiraf edim.

 

-Bəs, çətinləşməyinizin səbəbi nə ola bilər?

 

-Yaradıcılıq mı, yaşlılıq mı, bilmirəm. 52 yaşına çatdım. Unuduram, çox şeyi unuduram. Ya da çox çoxlu məlumat yükləndi. Məlumat gəldikcə arxadakıları silirəm. Ən yaxşı yazılacaq romanlar, sonra yazılacaq romanlardır deyərlər, amma mən həqiqətən bilmirəm.

 

-Daha çox polisiyə (detektiv –red.) yazarı kimi tanınırsınız. Romançı kimliyiniz ön plana çıxmır. Ahmet Ümit deyiləndə polisiyə ağla gəlir. Bu barədə nə düşünürsünüz?

 

-Bu zamanla olacaq bir şeydir. Yazarlar yaşayarkən çox dinamik olurlar. Bir də polisiyə deyə bir stereotip var, polisiyə yazmaq qabaqcadan qərəz var. Bir də çox satıram. İnanın bu tək başına bir nifrət səbəbidir. Tanınmaq bir nifrət mövzusudur. Bu nifrət hər kəsi sarıya bilər. Tənqidçiləri, digər yazarları, jurnalistləri. Buna görə də bir yazarın yaxşı ya pis olduğu və ya yazdıqlarının dəyərinin bilinməsi üçün ölməsi lazımdır. Bir yazarı ən yaxşı şəkildə təyin etmək üçün onun aradan çıxması lazımdır. Mən gedəndə məni sevən-sevməyən -ədəbiyyat mühiti də olmasa- bəziləri gəlib yazdıqlarımın dəyərini verəcəklər. Haqq edilən dəyər nədir? Onu mən də bilmirəm.

 

-Ümumiyyətlə akademiklərdən bir reaksiya gəlir. Tələbələrə bu və ya digər yazar durarkən polisiyəmi oxunur deyirlər.

 

-Yəqin ki, bir qabaqcadan qərəzdir. Bəlkə oxuyurlar da bəyənmirlər.

 

-Peyami Safa və Kamal Tahir kimi romançıların polisiyəni ikinci plana atmaları, hətta təxəllüslə polisiyə yazmalarının bir təsiri ola bilərmi?

 

-Əgər akademik yoldaşlar polisiyə romanını kiçildərək oxumayın deyirlərsə, o zaman böyük bir səhv içindədirlər. Roman deyilən şey subyektiv bir şeydir. Bəyənirsən, bəyənmirsən. Ona heç kim bir şey deyə bilməz. Ona görə də biri çıxıb "Mənim yazdıqlarımı necə anlamırsınız dar ağıllılar?" deməməli, deyə də bilməz. Ayıbdır. İnsanın bəyənməmək hüququ var. Amma məni bəyənməyən birinin məni bəyənən birini kiçiltməsi qədər absurd bir şey ola bilməz. Buna haqqı yoxdur. Dili pis, xarakter təhlilləri pis, quruluş fəlakət. Bunlar tənqidçilərin işidir. Bir tənqidçi kimi bunları təhlil edə bilərsiniz çox normal. Həm mən bu cür tənqiddən məmnun olaram. Amma polisiyəni kiçildərək yanaşırsınızsa orada bir problem var deməkdir. Bu yoldaşlar bir az geridə qalmış mənasına gəlir. İnkişafı fərq edə bilmirlər. Yazar ilə tənqidçi və ya ədəbiyyat tarixçisi arasındakı fərq budur: Yazar canlı bir şeylə məşğul olur və onu canlandırır. Olmayan bir şeyi canlandırır. Tənqidçi və ədəbiyyat tarixçiləri onun üzərində otopsiya edirlər. Yazar ilə oxucu arasında da baxış fərqi olacaq. Bir az əvvəl xanımefəndinin biri gəldi ya, İstanbul Xatirəsini çox bəyəndiyini dedi. Yəqin ki, o oxucu mənim yeni kitabımı oxuyanda bəyəndiyi İstanbul Xatirəsinə bənzər bir kitab gözləyəcək. Yəni yazar bu vəziyyətdən qaçmaq məcburiyyətindədir. Sənətdə vacib olan unikal olmaqdır. Sizdən əvvəl yazılmış bir şeyi özünüz də yazmış olsanız daha yaxşısını yazmaq məcburiyyətindəsiniz. Daha yaxşı yazmaq, yaxşı roman yazmaq deyil. Tamamilə fərqli bir şey yazmaqdır. Başqa bir yanaşma və ya təsirli bir şey qoya bilməkdir. Məsələ budur. Oxumaq lazımdır, əgər real bir tənqid varsa nəzərə almaq lazımdır. Mən öz halımdan məmnunam.

 

-Tanınma baxımından çox şanslısınız.

 

-Bəli, çox şanslıyam. Bir dəfə ümumi mənada mənim etdiyim işin nə olduğu çox aydındır. Həm ölkə daxilində, həm ölkə xaricində tanınıram. Bu da xoşbəxtlik verir. Dediyim kimi əsərlərin keyfiyyəti, nə qədər ədəbi olduğu tərəfi nisbidir. Mən belə yazıram, məhv oldum filan... Belə bir şey yoxdur. Əmin olun, tarix sizi silər atar. Kafka yaşayarkən heç kim onu vecinə almırdı. Tənqidçilərin heç biri onu düzgün tanımırdı. Amma indi Kafka ortadadır. Məncə vacib olan öləndən sonra nə olacağı. İndi sevdiyim və məni xoşbəxt edəcək əsərlər yazıram. Mənim üçün ədəbiyyat bir xoşbəxt olma vasitəsi və formasıdır. Yazdığım üçün bədbəxtəm demirəm. Amma bədbəxtliyimdən qurtulmanın tək çarəsi də ədəbiyyatdır deyə bilmərəm. Yalandır. Sait Faik "Yazmasaydım dəli olardım." deyir. Sait Faikə bu mövzuda inana bilərik. Lakin bir çox yazar üçün... Belə şey olmaz. Mən yazmasaydım çiçək yetişdirər, həyatın ləzzətini bir şəkildə çıxardardım. Bunu görürəm, insanlar çox bəyənirlər. Uşaqlarım oxuma vərdişini sizin kitablarınız sayəsində əldə etdi deyən bir çox valideyn gördüm. Yenə yaxşı oxucular gəlir, "Kitabınızı bəyəndim!" deyirlər. Bəzi estetikçilərimiz yazı yazırlar. Bütün bunlar məni son dərəcə xoşbəxt edir. Almaniyada bir professor tez yazdırır. Amma xalqdan məsələn bir qapıçının oxuması da fərqli bir duyğu oyadır məndə. Bəli, bir qapıçının və bir akademikin oxuması çox gözəldir. Yenə bir qeyd edim: Bu gün hamımız Oğuz Atay deyiləndə böyük, çox böyük yazar deyirik. Atay 70-80-ci illərə qədər yox idi. Olduğu mühit və ümumi qəbul anlayışı Atayı fərdi danışdığı üçün qəbul edə bilmədi. Hər kəs solçu idi və sosial realizm deyilən məsələ var idi. Onu indi daha yeni anlayırıq. Mənim üçün belə bir şey olacaq demirəm. İnsanlar istədiklərini düşünəcəklər, zaman buna qərar verəcək. İndi sevdiyim işi edirəm və qarşılığını alıram. Yolda gəzə bilmirəm. Təbii ki, bu əsəbləşdirici bir vəziyyətdir. Bəlkə məni sevməyənlər buna görə sevmirlər. Yazar paxıl olur, tənqidçi də paxıl olur. Bir də mən heç kəsi vecimə almıram, belə bir tərəfim də var. Hörmət edirəm amma. Sis və Gecə məncə ilk ədəbi polisiyə roman kimi görülə bilər. Fəthi Naci yaşayırdı o vaxt, haqqımda tənqid yazdı. Mən də onu bir hekayəmdə öldürdüm. Məni gördüyü yerdə "Qatilim!" deyirdi. Sonra çox yaxşı dost olduq. Yazmaq fikrində olan yoldaşlara qızıl bir tövsiyə verim. Həmişə inadkar olacaqsınız. Heç vaxt dəyərsiz sözlərə baxmayacaqsınız. Tarantinonun üslubunu götürsəniz, bayağı deyərsiniz. Amma o bu üslubla tamamilə fərqli bir şey ortaya çıxardı və insanları təsir edir. Frankenştayn bir qorxu romanıdır, fəlsəfə romanıdır? Məncə bir varlıq romanıdır. İnsanın texnologiya ilə olan hesablaşmasını danışır. İnsanın yaratma və tanrılaşma mübarizəsini danışır. Ona görə hər kəs bir şey deyəcəkdir və yaxşı ki deyirlər. Deməsələr daha pisdir.

 

-Çox məhsuldar bir yazarsınız, eyni zamanda cəmiyyətə oxuma zövqünü aşılayırsınız kitablarınızla. Ahmet Ümit sayəsində kitab oxumağa başladım deyən çox insan var. Özünüzlə ilk polisiyə yazarımız olaraq bildiyimiz Ahmet Mithat Əfəndi arasında bir müqayisə etdinizmi?

 

-Ahmet Mithat Əfəndi bir dəfə möhtəşəm bir intellektualdır. Gec qalmış Osmanlıya bir an əvvəl Qərbin bütün ədəbi janrlarını gətirməyə və tanıtmağa çalışan bir adam. Nə qədər kifayət etdiyi müzakirə edilə bilər. Məncə Ahmet Mithat Əfəndi şahane bir adamdır. Onunla müqayisə olunmağı şərəf sayaram. Aradan bu qədər zaman keçmiş və hələ də onu müzakirə edir, danışırıq. Çox əhəmiyyətli bir şeydir. Belə də düşünürəm. Bir çox yazar özü haqqında yanılır. Bunların başında Servantes gəlir. Servantes Don Kixotu yazarkən: "Allah lənət eləsin, mən bu macəra romanını niyə yazdım?" demişdir. "Şairəm mən, şeir yazmalıyam. Cəngavər hekayəsi nəyimə?" demişdir. Artur Konan Doyl, Şerlok Holmsin yaradıcısıdır və davamlı olaraq böyük romanlar yazma arzusu ilə yaşamışdır. Şerlok Holmsi öldürəndə xalq "Niyə öldürdün?" deyə üsyan edir və onu yenidən canlandırır. Ölüm hesabatı yayınlanmamışdır. Bütün bunlar ədəbiyyatın nə qədər nisbi olduğunu göstərir. Nəyin keyfiyyətli, nəyin həqiqi ədəbiyyat olduğu son dərəcə müzakirəli bir şeydir. Dövrün anlayışı bu baxımdan çox vacibdir. Ahmet Mithat Əfəndi də dövrün ədəbiyyat anlayışı daxilində təhlil edilməlidir. Bir yazarın etməli olduğu şey özü ilə yarışması və yazdığı bir əsərdən daha yaxşısını, daha çoxunu yazmağa çalışmasıdır. Bunu da özünə işgəncə vermədən, xoşbəxt olaraq etməlidir. Sıxaraq, çətinlik çəkərək yazılan mətnlər çətin oxunur. Mən yazarkən əylənirəmsə, siz də əylənirsiniz. Eyni zamanda hisslənirəm, ağlayıram, kədərlənirəm, qorxuram. Yaşadığım şeyləri bir-bir oxucularda görürəm. Ən yaxşısını etmək üçün dil üzərində çox çalışıram. Xarakterə əhəmiyyət verirəm. İntensiv bir zəhmət sərf edirəm.

 

-Ədəbiyyatın bir funksiyası olduğuna inanırsınızmı? Bu kontekstdə qətliam, zorakılıq, qorxu kimi vəziyyətləri danışan polisiyə janrının nə funksiyası ola bilər?

 

-Ədəbiyyatın bir funksiyası olduğuna inanıram. Bu funksiya əslində fəlsəfənin funksiyaları ilə eynidir. Fəlsəfə nə edir, nəyi öyrədir? Biz niyə fəlsəfə öyrənməliyik. Fəlsəfə sadəcə anlayışlar yaratmır. Fəlsəfə özümüzlə insanlıq arasında, özümüzlə digər varlıqlar arasında əlaqə qurmağımızı, özümüzlə cəmiyyət və tarix arasındakı münasibəti anlamamızı təmin edir. Ədəbiyyat da bunu edir. Lakin fəlsəfə kimi sıxmır. Çox gözəl bir hekayə danışa bilərsiniz, insanları əyləndirə bilərsiniz. Gözəl bir şeirlə xoş vaxt keçirər və ruhunuzu rahatladarsınız. Yaxşı və pis üzərində düşünürsünüz, bir çox şey öyrənirsiniz. Ədəbiyyatın belə bənzərsiz bir faydası var. Qətliam, zorakılıq kimi mövzulara gəlsək, mən bunların nə qədər səhv bir davranış olduğunu danışıram. Öldürmənin həll olmadığını və özbaşına bir bədbəxtlik olduğunu göstərirəm. Roman bu mənada çox şey qatabilər. Təşviq edirmi? Mən təşviq etməməyə diqqət edirəm. Yəni insanları zorakılığa, öldürməyə sövq edən bir vəziyyət romanlarımda yoxdur. Mənim romanlarımda insanlar intensiv bir mərhəmət və şəfqət içindədirlər.

 

-Xüsusilə son dövrlərdə keçmiş tarixə yönələn romanlar yazılır. Bəlkə bu vəziyyət mövzu çətinliyi çəkilməsindənmidir?

 

-Türkiyədə tarix çox danışılmadı. Bir dəfə bunu görmək lazımdır. Osmanlının danışılması lazımdır. Çünki babam Osmanlı vətəndaşı olaraq doğuldu və Cümhuriyyət vətəndaşı olaraq öldü. Mənim genlərimdə və davranış formalarımda əlbəttə Osmanlı mədəniyyəti olacaq. Biz babalarımızı bilməsək nə olacaq? Hamımız nəticədə 1923-cü ildə doğulmadıq. Mən ümumiyyətlə romanlarımı tarixi roman kimi yazmıram. Bu gün və keçmiş arasında bir əlaqə qurmağa çalışıram. Çox dərin materialımız var. Problem dərinlik yaratmaq və bəzən bu dərinliyi tutub tarixi həqiqətləri ilə danışmaq. Nəticədə insanı, insan və onun ruhunun tarix içində necə dəyişdiyini danışırıq. Bir də yazılan tarixi roman tutduqca davamı gəlir. Təbii ki, yazar buna uyğunlaşa bilər. Belə bir problemli vəziyyət olacaq. Almaniyada yazdığım Patasana romanını nəşr edəcəkdilər. Nəşr edəcək nəşriyyat da böyük bir nəşriyyat idi. Amma məndən bundan sonra Patasananın davamı ola biləcək bir seriya istədilər. Eyni komanda Efesə getsin, Nemruda getsin, qazı etsin kimi istəklər. Nəticədə nəşriyyatlar mədəni xidmət etdikləri qədər iqtisadi maraqlarını da düşünəcəklər. Nəhayət ki, kommersiya qurumları. İndi əgər tarixi roman satırsa, davamını istəyərlər və görürük ki, tutur və davamı da gəlir. Bu vəziyyətdə yazar "xeyr" deməsini bilməlidir. "Pul üçün deyil, zövq üçün yazıram." deməlidir. Beyoğlunun Ən Gözəl Ağası...

 

-Siz çox yazan bir yazıçısınız. Sizcə bu təhlükəli bir vəziyyət deyilmi? Axı hər zaman yaxşı əsərlər verməniz gözləniləcək. Sizin ən sevdiyiniz və bəyəndiyiniz dediyiniz bir əsəriniz varmı?

 

-Mən iki ildən bir roman yazıram. Bir il araşdırma, bir il yazı prosesi... Əgər tarixi bir mövzu işləməyəcəyəmsə, daha qısa müddətə başa gələ bilər. Məsələn, sizin dediyiniz payızda çıxacaq romanımda Beyoğlunu təsvir etdiyim üçün rahatam. Çünki daha əvvəl "Beyoğlu Rapsodiyası"nı yazmışam və bu yerləri çox yaxşı tanıyıram. Bunu da vurğulamaq istəyirəm: əgər yazdığım roman içimə yatmırsa və kifayət qədər yaxşı görmürəmsə, onu nəşr etdirmirəm. Romanın gözəl olması üçün müəyyən bir müddət gözləmək lazımdır deyə bir qayda olduğuna inanmıram. Mənim "ən bəyəndiyim" bir əsərim yoxdur. Amma çox sevdiyim və məni duyğulandıran kitabım "Nağıl nağıl içində"dir. Çünki bu, anamın danışdığı nağıllardır. Mən bu nağılları yenidən yazdım və redaktə etdim. Ən yaxşı romanımı isə tənqidçilər deyəcək.

 

-Filmi çəkilən əsərləriniz var. Bu filmlər kitablarınıza olan marağı azaltmırmı?

 

-Belə bir şey olacağını düşünmürəm. Əksinə, kitablarıma olan maraq artacaq. Türkiyədə, hətta dünyada belə bir yanaşma var: "Bir kitabı dəyərli edən şeylər nələrdir?" deyə soruşduğunuzda bəzi meyarlar var. Mükafat alıbmı, xarici dilə tərcümə olunubmu və filmi çəkilibmi? Xalqın gözündə kitabın filmə çəkilməsi böyük bir şeydir. Filmə çəkilibsə, deməli, yaxşı kitabdır deyilir. Bir də oxucu sayı çox artır. "Sis və Gece" 2007-ci ildə filmə çəkildi. Mən bu kitabı 1996-cı ildə yazmışdım. On bir il keçmişdi, amma filmə çəkildiyi il çox satıldı. Yenə "Bir Ses Böler Geceyi" çox tanınan bir kitabım deyildi. Filmə çəkilincə tanınırlığı və satışı artdı. Filmin iki faydası var. Həm kitabın tanınırlığı artır, həm də başqa bir sənət sahəsini, kinonu dəstəkləmiş olursunuz. Axı bu, mənim filmim deyil. "Sis və Gece" Turgut Yasaların, "Bir Ses Böler Geceyi" isə Ersan Arseverin filmidir. Onlar mənim əsərlərimdən təsirlənib film çəkiblər. İnsanlar bəyənməyə bilər, bu məni maraqlandırmır. Axı oxucu kitabdan aldığı zövqü heç vaxt filmdən almaz. İki sahənin də fərqli funksiyaları və ləzzətləri var. Yenə də bir qisim insan "Pis deyil" deyib kitabı alıb oxuyur. Onsuz da mənim bir kitabımı oxumağa başlayan biri ardını da oxuyacaq.

 

-Çox gözəl bir söhbət oldu, təşəkkür edirik.

 

-Mən çox təşəkkür edirəm.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.03.2025)