Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev və birinci xanım Mehriban Əliyeva avqustun 20-də “Hacıkənd” İstirahət Kompleksinin tikintisi ilə tanış olublar. 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı AzərTAC-a istinadən xəbər verir ki, Prezidentin İşlər müdiri Ramin Quluzadə dövlətimizin başçısına və birinci xanıma görülən, həmçinin həyata keçiriləcək işlər barədə məlumat verib. 

Bildirilib ki, Gəncə şəhərinin Hacıkənd qəsəbəsi və Göygöl rayonunun Bənövşəli kəndinin ərazisini əhatə edən Kompleksin ümumi sahəsi 23 hektara yaxındır.

Eyni vaxtda 452 qonağın qəbulu üçün nəzərdə tutulan Kompleks müxtəlif kateqoriyalı 133 nömrədən, 19 birmərtəbəli standart və 10 ikimərtəbəli VIP kottecdən ibarət olacaq. Füsunkar təbiət mənzərələri ilə zəngin bu məkanda milli və beynəlxalq mətbəxin ləziz təamlarının təqdim olunacağı restoran və kafelər fəaliyyət göstərəcək. Burada qonaqlara istirahətlə yanaşı, sağlamlıqlarını təmin etmək məqsədilə də zəruri şərait yaradılacaq. Onların qapalı hovuzda istirahət etməsi, ənənəvi SPA xidmətlərindən istifadəsi, müasir idman avadanlıqları ilə təchiz olunmuş fitnes zalından faydalanması nəzərdə tutulur.

Kompleksdə istirahətin daha əyləncəli keçməsi üçün karaoke, masaüstü oyunlar otağı və uşaqlar üçün unudulmaz anlar vəd edən rəngarəng xüsusi zonaların fəaliyyət göstərməsi planlaşdırılır. Ərazidə yerləşəcək futbol və basketbol meydançaları, yürüş zolaqları qonaqlara dağ mənzərələri fonunda fəal istirahət imkanı təqdim edəcək.

Eyni zamanda, Kompleksdə işgüzar görüşlər, konfranslar və müxtəlif təyinatlı tədbirlərin təşkili üçün müasir texniki avadanlıqla təchiz ediləcək teatral üslubda 90 nəfərlik konfrans zalı yaradılacaq. 

Kompleks fəaliyyətə başladıqdan sonra burada ümumilikdə 300-ə yaxın iş yerinin açılması nəzərdə tutulur.

Qeyd edək ki, bu istirahət mərkəzinin istifadəyə verilməsi bölgədə turizm potensialının möhkəmləndirilməsinə, məşğulluğun səviyyəsinin artırılmasına, ümumilikdə sosial-iqtisadi inkişafa böyük töhfə verəcək. Beləliklə, Qafqaz dağlarının ətəyində, sıx meşələrlə əhatələnmiş “Hacıkənd” İstirahət Kompleksi qonaqlara təbiət qoynunda istirahət imkanları təqdim etməklə regionun turizm xəritəsində mühüm yer tutacaq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.08.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Azərbaycan şairi, jurnalisti, Azərbaycan Mətbuat Şurasının sədri, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədr müavini, “525-ci qəzet”in baş redaktoru, tanınmış ictimai xadim Rəşad Məcid – titullarını, vəzifələrini sadalamaqla bitməz.

Ən əsası – o xeyirxah insan, yaxşı dostdur, hamının sevimlisidir.

Ötən ilin bugünkü günü onun 60 illiyini böyük şövqlə qüyd etdik. Elə bil dünən idi. Amma üstündən tam bir il keçdi.

Rəşad Məcid 21 avqust 1964-cü ildə Ağcabədi rayonunda anadan olub. 1979-cu ilədək Ağdam şəhərində yaşayıb, həmin vaxtdan Bakıya köçüb. 1981-ci ildə Respublika fizika-riyaziyyat təmayüllü 1 saylı orta məktəbi, 1988-ci ildə Bakı Dövlət Universitetinin jurnalistika fakültəsini bitirib. 1985-ci ildən "Elm və həyat" jurnalında korrektor kimi əmək fəaliyyətinə başlayıb, 1990-cı ilədək həmin jurnalın müxbiri işləyib. O, Azərbaycan Bədii Tərcümə və Ədəbi Əlaqələr Mərkəzində sədr müavini vəzifəsində çalışıb.

 "Ədalət" qəzetində, "Azərbaycan" qəzetində baş redaktorun birinci müavini olub. 1992-ci ildə "525-ci qəzet"i təsis edib. 1993-cü ildə "Azərmətbuatyayımı" İstehsalat Birliyinin rəisi olub. 1994–1995-ci illərdə Azərbaycan Tərcümə Mərkəzində məsul katib vəzifəsində çalışıb. 1995-ci ildən "525-ci qəzet"in baş redaktorudur.

2003-cü il martın 15-də keçirilən Azərbaycan Mətbuat Şurasının təsis qurultayında (Azərbaycan Jurnalistlərinin I Qurultayı) Rəşad Məcid qurultayın iclaslarının əsas aparıcılarından biri olub, yeni yaradılan qurumun təşkili və formalaşdırılmasında, hüquqi sənədlərin hazırlanmasında və müzakirəsində fəal iştirak edib.

 Həmin qurultayda Azərbaycan Mətbuat Şurasının ilk İdarə Heyətinə üzvü seçilən Rəşad Məcid növbəti qurultaylarda da böyük səs çoxluğu ilə İdarə Heyətinin üzvü kimi fəaliyyətini davam etdirib. Azərbaycan Prezidentinin sərəncamına əsasən iki dəfə Prezident yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun Müşahidə Şurasının üzvü olub. Eyni zamanda, iki dəfə dövlət başçısının sərəncamları ilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Əfv Məsələləri Komissiyasının üzvü təyin edilib, iki dəfə Əsir və İtkin Düşmüş, Girov Götürülmüş Vətəndaşlarla Əlaqədar Dövlət Komissiyasında təmsil olunub.

2004-cü ildə Azərbaycan Yazıçılarının XI qurultayında birliyin gənclərlə iş üzrə katibi seçilib. 2021-ci ilin iyul ayından Azərbaycan Yazıçılar Birliyi sədrinin müavinidir.

Azərbaycan jurnalistlərinin 24 sentyabr 2022-ci il tarixdə keçirilmiş VIII qurultayında Azərbaycan Mətbuat Şurasının sədri seçilib.

Kitabları

- Hələ ki vaxt var (şeirlər)

- 10 sentyabr (hekayələr)

- Əlvida və salam

- 10 sentyabr (hekayə) 11 dildə

- Dəlicəsinə

- Roman (sevgi seirləri)

- Çiyələk qadın

- Bir də gəlməyəcək…

- You love me (selected poems). (ingiliscəyə çevirəni: Kamran Nəzirli)

Xarici ölkələrdə nəşr olunan kitabları

1. Bir daha gelmeyecek (şiirler, çevirəni: Seyfəddin Altaylı)

2. La Donna! (rakkolta poetika) (çevirənlər Mais Nuriyev, Davide Gualiteri)

3. Delicesinə (denemeler, çevirəni M. Rıza Goçi)

4. Kalemsiz yazılanlar (esse ve denemeler, çevirəni İmdat Avşar)

5. Tbilisi yağışı (gürcücə şeirlər, çevirəni İmir Məmmədli)

6. Şuşa defteri 

Haqqında yazılan kitablar

- Yaşar Qasımbəyli. İlk lirikanın cazibəsi

- İsa Həbibbəyli. Bütün yönləri ilə yaradıcı

- Cığıraçan (toplu)

- Tural Cəfərli. Yamyaşıl ümidlər

Mükafatları

1. Azərbaycan Respublikasının əməkdar mədəniyyət işçisi

2. 2-ci dərəcəli "Vətənə xidmətə görə" ordeni

3. "Heydər Əliyevin 100 illiyi" yubiley medalı

4. "Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100 illiyi" yubiley medalı

5. "Bakı Dövlət Universitetinin 100 illiyi" yubiley medalı

6. "Nizami Gəncəvinin 880 illiyi" xatirə nişanı

7. Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyinin fəxri diplomu

8. Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin Həsən bəy Zərdabi mükafatı

9. Beynəlxalq Rəsul Rza mükafatı

10. "Bakı Dövlət Universitetinin dostu" mükafatı

Biz “Ədəbiyyat və incəsənət”çilər tam heyətdə dəyərli Rəşad Məcidi doğum günü münasibətilə təbrik edir, ona həmişə zirvələrdə olmağı arzu edirik. Yüz yaşasın!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.08.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi şair Xiyavda yaşayan Sürəyya Xəliq Xiyavlıdır.

Sürəyya Xəliq Xiyavlı

Xiyav

İKİ ZİRVƏ

Barmaqlarının hər biri, bir ölkə

Əllərimi tutduğun zaman

On ölkənin kraliçəsi oluram.

Baxırsan gözlərimə!

Qəhvə ilə zeytunun

Qovuşmaq anı, şeir olur...

Savalan ürəyi ilə

Bizdən şəkil çəkir

Daş qartalın,

Uçmağını hiss edirsənmi?

Məncə Savalanın qan qrupu O+dir

Görüşünə gələn bütün sevgilərlə;

Həyat verir

Bu qan

Gerçək sevgilərin damarlarında

Laxtalanmaz.

Bir,

Dağda nəfəs çəkirik

Yoxsa o bizdəmi nəfəs çəkir?

Bu gün iki dağ;

Əl bir olubsunuz

Saçlarım,

İki zirvənin çiyinlərində yaşayır.

Şeirin;

Əlləri göydə;

Bir ovuc üzərlik tutub

Ay işığına! 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.08.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Onu daha çox parodiyalarına və komik səhnələrinə görə xatırlayırıq. Halbuki, ciddi obrazları da az deyil. Azərbaycan aktyoru Allahverdi Yolçuyev. Hazırda Ermənistan adlanan Qərbi Azərbaycan kökənli bir şəxs.

Allahverdi Yolçuyev 20 avqust 1958-ci ildə Ermənistan SSR Stepanavan şəhərində dünyaya gəlib. Təbii ki, elə uşaqlıqdan ayrı-seçkiliyi görüb, ermənilərin azərbaycanlılara həqarətinin şahidi olub. Teatra, kinoya uşaqlıqdan marağı böyük olub. Amma Ermənistanda irəliləməyi mümkünsüz sanıb da Bakıya üz tutub.

M. A. Əliyev adına Azərbaycan dövlət İncəsənət inistutunun dram-kino aktyorluğu fakültəsində oxuyub 1979-cu ildə oranı bitirib. Sənət müəllimləri-SSRİ xalq artisti Adil İsgəndərov, Azərbaycanın xalq artisti Elmira Şabanova olublar.

1978–1979-cu ildə Leninqradda keçirilən bədii qiraətçilərin Yaxontov adına müsabiqənin diplomantı olub. 1982-ci ildən 1985-ci ilədək İncəsənət institunda səhnə nitqi müəllimi olub. Azərbaycan Radiosunda onlarla radio tamaşalarda müxtəlif obrazlar səsləndirib. Müxtəlif ölkələrdə tədbirlərdə, cəbhə bölgələrində, qocalar evlərində olub.

Allahverdi Yolçuyev özünün qələmə aldığı parodiyalar, monoloq səhnəciklərlə çıxış edib.

Müxtəlif telekanallarda yüzlərlə filmlər, cizgi filmləri səsləndirib. Ən yadda qalan məşhur Fransız aktyoru Luide Fünesin rollarıdır. Hal hazırda dublyaj fəaliyyəti ilə məşğuldur.

- İncəsənət istitutunun tədris teatrında oynadığı rolları:

 Arximed (Arximed), Mağara sakinləri(Monotamaşa), Poçt şöbəsində xəyal (yoldaştək), C. Məmmədquluzadə (Felytonlar), Ü. Hacıbəyov əsasında tamaşa.

- 1979–1981 H. Ərəblinski adına Sumqayıt Dövlət dram teatrında oynadığı rolları:

İ. Coşqun Meşədə - döyüş (ayı rolu) N. Həsənzadə - Bütün şərq bilsin (əsgər rolu), Y. Əzimzadə - Həsrədin(təlxək rolu), M. İbrahimov - Yaşlı adam(Qardaşxan rolu), R. Əlizadə - Doğmalar (Kərim)

- 1985–1987 Ş. Qurbanov adına Azərbaycan Dövlət Musiqili Komediya teatrında çalışdığı zaman oynadığı rolları:

 Ü. Hacıbəyov - O olmasın bu olsun (tələbə), R. Əhmədzadə -  Sizinlə gülə-gülə,  R. Əhmədzadə - 92 dəqiqəlik gülüş,  S. Ələsgərov - Olmadı elə oldu belə

Filmoqrafiya

- Anar-Üzeyir ömrü - su alan

- İ. Əziz-QAZ - polis rəisi

- Xoca - masabəyi

- Sovqat

- Gizlənpaç

- 21 sual

- Dələduzlar

Seriallar

- Ağabəyovlar

- Fatimə

- Səadət

- Qayınana

2025-ci ildə maddi çətinliklər səbəbindən aktyor corab satmağı ilə gündəmə gəlib. Daha sonra Musiqili Komediya Teatrında işlə təmin olunub.

Allah xeyirli ömür nəsib etsin! Amin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.08.2025)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bizdə sabiqləri, eksləri bəyənmirlər.

Mənsə sizə bir sabiq barədə danışacağam.

Dabiq millət vəkili Gülər Əhmədova barədə.

Haqqında çox hədyanalar da danışan olur, tərif yağdıranlar da.

Gəlin, biz də öz pəncərəmizdən baxıb nə gördüyümüzü yazaq.

Xeyirxah əməlləri çoxdur, elə indinin özündə də xeyirxahlığından qalmır. Bacardığı qədər insanlara yardım etməyə tələsir. 2000- ci ilin avqust ayında küçədə dilənən, bədəninin müxtəlif nahiyələri yanmış bir uşağı görür, ürəyi dözmür, onu 5 nömrəli xəstəxanaya aparıb əməliyyat etdirir və iki gecə yanında qalır. Sonra məlum olur ki, anası onu qardaşı ilə birgə dilənçi mafiyasına satıb. Uşaqları azad etmək üçün bu mafiya ilə çox vuruşur. Nəhayət, uşaqları xilas edir və onları övladlığa götürmək istəyir. Uşaqların ata-anası sağ və salamat olduğu üçün qanun buna yol vermir. Məcbur qalıb hər iki uşağı uşaqlar evinə verir. Bundan əlavə, ərinin dəlixanaya saldırıb iki uşağını əlindən aldığı, Gülnarə adlı bir qadının uğrunda mübarizə apararaq, uşaqlarını özünə qaytarılmasına nail olur...

Deyir ki:- “Mən insanlara zərər vuranlara heç cür bəraət qazandıra bilmirəm. Təəssüflə demək istəyirəm ki, ictimai mənafeni dərsliklərdə düz izah etmirlər. Mən axı adada yaşamıram, bir toplumun içərisindəyəm. Əgər bu toplumun içərisindəyəmsə, deməli, toplumun mənafeyi mənim mənafeyimdir. Bacımın, qardaşımın, övladlarımın mənafeyidir. Hə, yəni axmaq adamlar düşünə bilər ki, şəxsi mənafe və ya ictimai mənafe ayrı-ayrı şeylərdir. İnsanlara əvvəldən bir şeyi düz izah etməyəndə sonrası çətin olur. Bizim problemimiz təhsil deyil, düzgün tərbiyədir. Təhsili hər vaxt almaq olar, amma sonradan tərbiyələnmək çətin olur. Çünki tərbiyə vərdişdir. Mişel Montenin “Təcrübələr” əsərində bu çox yaxşı açıqlanır- Elə şeylər var ki, biz seçirik, elə şeylər də var ki, seçim imkanımız olmur. Və ayıra biləndə ki, bunlar məndən asılıdır, bunlar isə yox, onda rahat olursan. Məncə ədəbiyyatın da, incəsənətin də ən böyük qayəsi bu olmalıdır, insanlara bunu başa salmalıdır.”

Xaraktercə güclü xanımdır, möhkəm iradəsi var. Çox çətinliklər görüb, necə deyərlər, od-alovdan keçib, amma sınmayıb. Bir vaxtlar onu gözdən salmaq istəsələr də qürurunu, mərdliyini qoruyub saxlaya bilib... 

“Dünyada maddi və fiziki ləzzət çoxdur. Lakin, hamısının sonu peşmançılıqdır. Tək bir ləzzət var ki, onu bir dəfə duyan başqa ləzzət arzulamır. O da Allahla tək qalmaqdır. Allah və sən! Bu ləzzəti duymaq mənə iki dəfə nəsib olub, yenə də arzulayıram. Bir dəfə Kəbə evində, bir dəfə də namazda. İnsanlar onu bilsinlər ki, Allah hər kəsə bir dəfə imkan- pul verir. O puldan zinaya, içkiyə, əyyaşlığa, murdar işlərə xərcləyən kimi, ya tamamilə kəsir, ya da paralel ömürlük ağır dərd verir. Ona görə də ehtiyatlı olmaq lazımdır.”- söyləyir.

Haqqında söhbət açdığım Milli Məclisin sabiq deputatı Gülər Əhmədova 20 avqust 1965-ci ildə Bakıda anadan olub. Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnstitutunun riyaziyyat fakültəsini fərqlənmə diplomu ilə bitirib. Psixologiya elmləri namizədidir. 1986-cı ildən 1994-cü ilədək Bakıda texniki peşə məktəbində müəllim, orta məktəbdə müəllim, direktor müavini vəzifələrində çalışıb. Sonra Azərbaycan Respublikası Gənclər və İdman Nazirliyində baş təlimatçısı, şöbə müdiri, idarə rəisi vəzifələrində işləyib. On il BDU-nun müəllimi olub. Üç çağırış Milli Məclisin deputatı kimi fəaliyyət göstərib. 2016-cı ildən psixoloq kimi çalışaraq insanları güclü nevrozlardan müalicə edib. Vikipediyadakı səhifəsində göstərilir ki, hazırda BDU-da müəllim işləyir...

Deyir ki:- “Qurani Kərimdə yazılıb: “De ki, mənim ölümüm və yaşamım Allahın əlindədir”.  Digər bir yerdə isə bildirilir: “Heç kim ölümünü nə bir saniyə yubada, nə də irəliyə çəkə bilər”. Hər bir insanın nəfəsi sayılıdır. Əsas budur ki, bunu biləsən, hər gün ölümünü gözünün qabağına gətirəsən. Çünki tövbə üçün vaxtın qalmaya bilər. Allah heç kimi qul haqqından azad etmir. Səhv etmirəmsə, cənnət vəd olunmuş şəhidlər də belə, qul haqqından azad deyil.”

Böyük rus şairi Aleksandr Sergeyeviç Puşkinin bir sözü var: “Dünyada mütləq xoşbəxtlik yoxdur, azadlıq və rahatlıq var.” O da özünü mənən rahat və azad adam hesab edir. Şeir, hekayə yazmaq, mahnı ərsəyə gətirmək onun sevimli hobbisidir. İstəyir ki, yeni əsərlərini xarici dillərdə yazıb konfranslarda təqdim etsin və çalışır ki, Quranı ərəbcə oxuya bilsin. Ən böyük arzusu isə idmanla aktiv məşğul olmaq, xeyirxah əməlləri ilə savab qazanmaqdır...

“Mənim xoşbəxtliyim və bədbəxtliyim odur ki, sosial maska taxmışamsa da keçici olub. Mənim aldığım tərbiyədə sosial maska olmamışdı deyə sosial maskada narahat oluram. Hamıya da deyirəm ki, mən beləyəm. İnsan özü ilə xoşbəxt deyilsə, deməli heç kimlə də xoşbəxt olmayacaq. Olsa da müvəqqəti olacaq. İnsanın ən böyük qazancı, özü ilə xoşbəxt olmasıdır. Və mən tam səmimi etiraf edirəm ki, xoşbəxtəm.”- söyləyir.

Allahı və ona bəxş etdiyi dostları çox sevir. Ona qarşı olan paxıllıqlardan, gözü götürməməzlikdən çox əziyyət çəkdiyini dilə gətirir. Mütaliəni xoşlayır, kitab oxumaqdan zövq alır... 

Deyir ki:- “Çox gözəl kitabxanam var. Tanıyanlar bilir ki, kitabımı oxuyub qaytarmayan birinci “düşmənimdir’’. Çox kiçik yaşlarımdan oxumuşam və çox oxumuşam. Deyəsən, Qorkinin sözləridir: “Həyatımda ən çox kitablara borcluyam”- bunu desəm bəlkə də bayağı çıxar. Amma doğrudan kitablara çox borcluyam. Və kitab oxuyarkən belə bir vərdişim var, bir dəftər ayırırdım və ora kitabdan seçdiyim fikirləri yazırdım, kitabı bitirəndə isə ümumi aldığım təəssüratı yazırdım. Olur axı, adam unudur, sonra açanda elə gözəl təzələnir ki yaddaş. Bu texniki tərəfidir. Sizə səmimi deyirəm, Tolstoyun, Çexovun mənə böyük təsiri olub. Amerika realistləri, məsələn Drayzer mənə təsir edib. İndi bölgü apara bilmərəm. O vaxt qlobalist və ya antiqlobalist yazıçılar yox idi. İndi durub desəm ki, Floberin “Bovari”si təsir edib, “Zolya” yox, doğru deyil. Bir insan kimi formalaşmağımda hamısının təsiri var...”

Bu gün - avqustun 20-si Gülər xanımın 60 yaşı tamam olur, yubileyidir. Onu yubileyi münasibətilə təbrik edir, möhkəm can sağlığı, işlərində uğurlar arzulayıram...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.08.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Nəsr saatı rubrikasında bu gün sizlərə İlahə Səfərzadənin “Lal” hekayəsi təqdim edilir.

NƏSR

İlahə SƏFƏRZADƏ

LAL

Həyəcandan ayağı ayağına dolaşa-dolaşa, sürətlə addımlayırdı. Hərdən şiddətlənib hərdən də yavaşıyan yağış kələ-kötür asfalta dolub hər tərəfdə gölməçə yaratmışdı. Gecə saatları olduğu üçün ətrafda, demək olar ki, adam gözə dəymirdi. Buna baxmayaraq, qıza yenə də elə gəldi ki, kimsə onu izləyir. Addımlarını yeyinlətdikcə bu qorxu hissi bütün vücudunu ağuşuna alıb ruhunu əsir alırdı. Məntiqli düşünə bilmirdi. Fikirlər beynində fırlanır, az öncə törətdiyi dəhşətli hadisənin də bu məntiqsiz düşüncənin nəticəsi olaraq meydana gəldiyini yəqin edir, lakin bu qərara gəlmək üçün illərlə düşündüyünü xatırlayıb soyuq tər tökürdü.

Anası həmişə bu misalı çəkərdi: “Qorxunun əcələ faydası yoxdur”. Hərçənd anasına nifrət edirdi. Aciz və müti olduğu üçün onu bu dünyada tanıdığı ən pis qadın olaraq qiymətləndirmişdi. Amma yaxşı ki, bu məsəli demişdi. Ən çox qorxduğu anlarda belə bu cümlə həmişə dadına çatmışdı. Düşündü ki, hər insanın həyatında mütləq mənəvi güc aldığı hansısa cümlələr olmalıdır...

Təkcə qorxudan dili tutulduğu gün talisman kimi sığındığı bu cümlə də köməyinə yetişməmişdi. Uşaq evində müəllimi onu vəhşicəsinə döyəndə yaddaşının dərinliyində silinib getməyən ləkə kimi qalmışdı. Hər dəfə qazıyıb atmağa çalışanda daha da dərin, mikroblu yaraya çevrilmişdi. Bir müddət sonra o yaranın çapığı ilə barışmış, hətta isinişmişdi ona. Bəsləyib böyütmüş, unutmamaq üçün hər gün xatırlamışdı. Uşaqkən aldığı bu yara gələcəkdə onun intiqam hissini körükləyib qisas ala bilməsi üçün stimul olacaqdı. Onu ana öz balasını əzizlədiyi kimi əzizləmişdi.

O gündən sonra bir daha danışmamışdı. Əslində, dili tutulmuşdu, yoxsa danışmadan yaşamaq ona daha rahat gəlmişdimi, bu özünün də bilmədiyi bir sirr idi. Danışıq qabiliyyətinin olub-olmaması barəsində belə heç nə bilmirdi.

Fikri qeyri-iradi olaraq eramızdan əvvəl milyon illər öncəki zamanlara getdi. Görəsən, necə olmuşdu ki, insanlar səsləri sözləri, cümlələr halına salıb, öz duyğularını ifadə etməyi öyrənmişdilər? Ya da görəsən, yaşanmış elə bir duyğu qalmışdımı onu sözlərlə ifadə etmək mümkün olmasın? Onun anasına qarşı olan bu hisslərinə nə ad vermək olardı? O, anasını həm sevir, həm də nifrət edirdi. O, anasını həm yaşatmaq istəyir, həm də ölməyini arzulayırdı. Bu ölümlə əbədi rahatlığa qovuşacağına inanırdı. Ola bilərdi, heç kimlə ünsiyyətdə olmamaq onun ağlını da əlindən almışdı. Görəsən, o hansısa müvəqqəti dəlilik sindromundan əziyyət çəkir? Hər halda, anasını öldürmək arzusuna haqq qazandırmaq üçün bu bəhanənin ardına sığınmaq ona sevimli görünürdü. Nəticədə dünyadakı bütün qatillər bir bəhanənin həndəvərində özlərini daha yüngülləşmiş cəzaya layiq görürlər.

         Gözləri doldu. Anasını həmişə sevmək istəmişdi. Bəlkə də, ona olan nifrəti də mərhəmət duyğusundan irəli gəlirdi. “Mərhəmət” sözünün ağlına gəlməyinə yeni bir söz kəşf edibmiş kimi sevindi.

Birdən beyni keçmiş xatirələri dünən baş veribmiş kimi canlandırdı. Bir an gözlərini çox bərk sıxıb keçmişin ruhi xəyalətlərini qovmağa çalışsa da, bunu edə bilmədi.

Ögey atası onu öz evində istəmədiyini, uşaq evinə aparmalı olduqlarını deyəndə qapının ardından eşitdiyi bu sözlər onun üzünə şillə kimi dəymişdi. Hələ beş yaşlı uşaq olsa da, onun çəlimsiz, arıq bədəni bu sözlərin ağırlığı altında əzilirdi. Anasından ayrılmaq mümkün ola biləcək ən qorxunc hadisə idi. Düşünmüşdü, Tanrı onu cəzalandırır. Ola bilsin, qonşunun uşaqları ilə oynayarkən istəmədən öldürdükləri o pişiyə görə. Axı anası demişdi ki, heyvanları öldürmək günahdır. Hələ bu harasıdır! Tanrı o biri dünyada da onun yaxasından yapışıb cəhənnəmə vasil edəcəkdi. Cəhənnəm haqqında o qədər ciddi düşünürdü ki, elə bil bu mücərrəd bir məkan deyil, həqiqətən də, mövcud olan yerdir. Artıq iyirmi üç il keçməsinə baxmayaraq, hələ də bu fikirdə idi. Nə zamansa cəhənnəmə gedəcək. Fərqi nədir, illər sonra, ya da bu gün?!

          Uşaq evindən çıxandan sonra müxtəlif işlərdə çalışmışdı. Bir də anasının harada yaşadığını öyrənə bilmişdi. O, əri öldükdən sonra tək yaşayırmış. İkinci ərindən olan uşaqları isə başqa ölkəyə işləmək üçün gediblər. Dərindən köks ötürdü. Nəfəsi çatmırdı.

          Bəzən sevgi münasibətləri də yaşamışdı. Amma həmin münasibətlər möhkəmlənməyə başlayanda onu sevən adamları özündən uzaqlaşdırmaq üçün əlindən gələni edirdi. Eynən anasının uşaq vaxtı onu uşaq evinə qoyub getdiyi kimi. Çünki qəlbinin dərinliyində bir gün mütləq tərk ediləcəyinə inanırdı. Heç kim onu öz yoxluğu ilə sınayıb qürurunu parçalamadan özü onları tərk edib bundan mənəvi zövq alırdı. Ardında qoyduğu adamları düşünmək necə də xoş idi! İndi o özünü daha güclü hiss edirdi. Onun sevgi anlayışı bu idi. Sevgi tərk – etməkdir.

Uzun illər məhz anasını öldürəcəyi bu günü gözləməsinə baxmayaraq,  nədənsə indi peşmanlıq hissləri ürəyindən ağır bir yük kimi asılıb rahat nəfəs almağına imkan vermirdi. Ayaqları onu gəldiyi yolla daha da sürətlə geri apardı. Qapını ürkək toxunuşla yavaşca döydü.

– Kim lazımdır, qızım? – anası qapını açıb illər öncə tərk etdiyi qızına şəfqətlə baxdı. Bəlkə, şəfqət deyildi. Çünki o, qızını heç tanımırdı. Böyüyüb necə biri olduğu barədə məlumatı yox idi. Ola bilsin, onun gözlərində şəfqətə oxşayan bu ifadə sadəcə insanlıq duyğusundan irəli gəlir. Yağışda islanıb qapının önündə  məlul-məlul baxan qıza hamı acıya bilərdi. Amma indi bunun fərqi yox idi. İndi anasının gözündəki hər hiss ona doğma idi və sevgi vəd edirdi.

Haradasa yarım saat öncə onun qapısına işlədiyi şirniyyat dükanının məhsullarından qoymuşdu. Amma bəzilərinə zəhər qatmışdı. Ürəyinin dərinliyində inanmışdı ki, xainliyin hökmran olduğu ikiüzlü dünyadan anası kimi qorxaq və iradəsiz insanı ancaq bu şəkildə xilas edə bilər. Uzaqdan gizlicə baxıb şirniyyatı götürdüyünə əmin olduqdan sonra oranı tərk etmişdi. Bunca nifrətin qarşısında bəs hansı hiss olmuşdu onu ardına belə baxmadan hövlnak geri dönməyə məcbur edən? Sevgi? Buna kim inanar? Gülüncdür! Onun ki içində belə gözəl duyğulara yer yox idi. Qəribə sükutu yenə anası pozdu:

         – Qızım,  nəsə lazım idi? – nəsə düşündü, ya da deyəsən, doğmalıq hiss etdiyi üçün dedi. – Çöldə yağışdır, keç içəri. 

Heç nə demədən bu təkliflə tez razılaşdı. Yaxşı ki, anası hələ şirniyyat bağlamasını açmağa macal tapmamışdı. İndi onları, sadəcə, yox etmək lazım idi. Anası onun islanmış paltarlarını dəyişməsi üçün öz paltarlarından gətirdi.

– Al, qızım, geyin. Köhnədir, amma təmizdir.

Heç nə demədən paltarları alıb müti şəkildə əynini geyindi. Ana qayğısı onun qəlbini isidirdi. Bu duyğunu yaşamaq üçün nə qədər göz yaşı tökmüş, neçə könül ağrısı yaşamalı olmuşdu. Mətbəxdə çay dəmləyən anasının nədənsə gözləri dolmuşdu. Amma danışdığı söhbətlərin qarşılığında ondan cavab gözləyən baxışlarını üzünə dikmirdi artıq. Deyəsən, onun lal olduğunu anlamışdı.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.08.2025)

İmran Veriyev, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

Artıq qloballaşan dünyada ikidillilik (çoxdillilik) zərurətə çevrilmişdir. Xarici dillərin öyrənilməsi zamanın tələbidir,  başqa sözlə, əcnəbi dili və ya dilləri öyrənməyə məcburuq. Təsadüfi deyil ki, Ulu öndərimiz H.Əliyev çıxışlarının birində deyirdi: “… biz çalışmalıyıq ki, məktəblərimizdə, universitetlərimizdə gənclərimiz bir neçə dil öyrənsinlər. Biz artıq dünyaya qovuşmuşuqsa, dünya birliyinə daxil olmuşuqsa, gərək insanlarımız bir neçə dil bilsinlər”.

Bəs müqəddəs dinimizin xarici dillərin öyrənilməsinə münasibəti necədir? Hansı hallarda dinimiz xarici dilləri öyrənməyi “kifayi fərz” hesab edir? Bəs günah saydığı hallar da varmı?

Bəri başdan qeyd edək ki, dinimizdə dil ayrı-seçkiliyi yoxdur. Düzdür, metafizik izhar üçün çox sərfəli olan ərəb dili kosmik-ilahi informasiyanın ötürücüsü və ilkin daşıyıcısı kimi şərəfli bir tarixə düşüb, dünyanın ən zəngin dillərindəndir. “Quran” ərəb ədəbi dilinin ən möhtəşəm abidəsi və səmavi kitabların ən sonuncusu və mükəmməlidir. Amma bu, ərəb dilinə fövqəladə üstünlük və səlahiyyət vermir. Umumiyyətlə “Quran” heç bir millətin və dilin üstünlüyündən bəhs etmir. “Ərəb dili”, “ərəb”, “ərəbcə” ifadə və sözlərinin olduğu ayələrin də heç birində bu xalqın və bu dilin əlahiddəliyindən söhbət getmir. Sadəcə olaraq, “Quran”ın eniş dilinin ərəbcə olması bildirilir.

 “Quran”da güya qeyri-ərəb müsəlman xalqlarının və müsəlman olmayan “kafirlərin dili”nin öyrənilməsinin qadağan olunması, ərəb dilinin digər dillərdən üstünlüyü barədə fikirlər ancaq səbatsız “millətçilərin” və riyakar din xadimlərinin iddia və uydurmalarıdır. Hələ vaxtı ilə Rusiya Elmlər Akademiyasının ilk azərbaycanlı üzvü, şərqşünas M.Kazımbəy özünün “İndiki Hindistanda maarifin yayılmağa başlaması” adlı məqaləsində ərəb dilinin və ərəb əlifbasının  dini mahiyyət daşıdığını, guya “Quran”la bağlı olduğunu və onun “müqəddəsliyini” əldə bəhanə edənlərə inandırıcı və tutarlı cavablar vermişdi.

 Burda milli dillərə “Quran”ın münasibətini yada salmaq yerinə düşərdi.“ər-Rum” surəsinin 22-ci ayəsində deyilir: “Onun ayələrindəndir göylərlə yerin yaradılışı, dillərinizin, rənglərinizin müxtəlifliyi. Bunda, şəksiz, ayələr var bilənlərə”. Göründüyü kimi, bu ayə bütün dilləri eyni statusda təqdim edir. Elə təkcə həmin ayə ərəb dilinin əlahiddəliyi fikrini təkzib etməyə kifayətdir. N.Qasımoğlunun “İslam və millilik” məqaləsində yazdığı kimi, “…milli dil də ayədir, yəni Tanrı dərkinə yön verən işarələrdən, impulslardan sayılmalıdır, ilahi varlığın dəlillərindəndir. Başqa sözlə, bütün milli dillər Tanrı zəmanətində olduğundan müqəddəslik statusuna malikdir”.

   Tarix göstərir ki, İslam dini yayıldığı ərazilərdə  heç bir yerli dilin işlənməsini qadağan etməmiş, əksinə bu dilləri öyrənməyə təşviq etmişdir.   Dinimiz İslamın digər insanlara çatdırılması üçün xarici dilləri öyrənməyi “kifayi fərz” hesab etmişdir. Şərqşünas-alim, AMEA-nın həqiqi üzvü, Azərbaycanın   Əməkdar elm xadimi V.Məmmədəliyev  “Quran”ın I,II və III nəşrlərinə ön sözdə yazırdı: “Peyğəmbər əleyhissəlam öz sağlığında Allahın hökmlərini, buyruqlarını təbliğ etmək üçün yaxın əshabələrinə əcnəbi dilləri öyrənməyi tovsiyə edirdi. O, Zeyd ibn Sabitə Qurani-Kərimi qeyri-ərəb sami xalqlara anlatmaq, onların arasında yaymaq məqsədilə ibrani və siryani dillərini öyrənməyi buyurmuşdu”. Peyğəmbərimiz həm də demişdir: “Türklərin dillərini öyrənin, çünki onların uzun sürən hakimiyyəti olacaq”. Faktlar göstərir ki, Allahın elçisi özü siryani dilini bilirmiş və bu dili 17 günə öyrənibmiş. O həmçinin səhabələrinə müraciət edərkən bəzən xarici dillərdə (məsələn, o zaman xristian olan həbəşlərin dilində) olan sözlərdən istifadə edirmiş.

 Ümumiyyətlə, nə qədər zəngin olsa da, ərəb dilində də çoxlu alınma sözlər vardır. Bu proses hələ cahilliyə dövründən başlayaraq davam etmişdir. Sonralar həmin sözlərin çoxu ərəbləşdirilmişdir. Hətta bəzi tədqiqatçılar “Quran”ın özündə də ərəbləşdirilmiş sözlərin olduğunu bildirirlər. Təsadüfi deyil ki, ərəb qrammatika elminin banisi Sibəveyhi (796-cı ildə vəfat etmişdir.) ilk dəfə özünün “əl-Kitab” əsərində ərəb ədəbi dilinə keçən sözlərə aid bölmə həsr etmişdi.   

          İslam dini meydana çıxan dövrdən müxtəlif dil məktəblərində, o cümlədən VII-VIII əsrlərdə yaranmış ərəb dilcilik məktəblərində (X.Təbrizi də bu məktəbin ən görkəmli nümayəndələrindən olub) ərəb dili ilə yanaşı, digər  dillərin də tədqiqatı aparılırdı. Məsələn,  Bəni Əhmər dövlətinin himayəsi altında fəaliyyət göstərən Əndəlüs dil məktəbində əcnəbi dillərin tədqiqatına cəhd göstərilirdi. Doktor Q.Şükürov “Bəni Əhmər Əndəlüs dil məktəbi” adlı məqaləsində yazırdı ki, bu məktəbdə fars, həbəş, yəhudi, himyəri, siryani, ispan, səfarad, portuqal, türk və digər dillər öyrənilir və tədqiq olunurdu. Bu dillər üzrə mütəxəssislər hazırlanırdı. Əbu Həyyan Əl-Əndəlüsi kimi tanınmış dilçilər türk dili üzərində də araşdırmalar aparırdılar. Həmin alim hətta türk dilinin erkən dövr qrammatikasına aid əsər yazmış, türk dilindəki sözlərin ərəb dilindəki mənalarını verən müfəssəl lüğət də hazırlamışdı.

 Bu məktəblərdə tərcüməçilər də (hətta xarici tərcüməçilər) fəaliyyət göstərirdilər. Onlar əsasən saraylarda çalışır, rəsmi sənədləri, dövlət nümayəndələrinin dialoq və müzakirələrini tərcümə edirdilər. Tərcümə fəaliyyəti Əməvi xəlifəsi Xalid ibn Yezidin hakimiyyəti illərində başlanmışdı. Sistemli tərcümə fəaliyyətinə isə Abbasilərin hakimiyyəti dövründə təsadüf olunur. Xəlifələr Mənsur (754-745), Harun ər-Rəşid (789-809) və Məmun (813- 833) tərcümə işinə böyük əhəmiyyət verirdilər.

Hazırda yer üzündə ortaq dilə ehtiyac gündən-günə artmaqdadır. Artıq ingilis dili “linva franka” (ortaq dil) statusuna sahib olmaqdadır. Bəs İslam alimlərinin ingilis dilinin öyrənilməsinə münasibəti necədir? Qısa bir araşdırmadan belə məlum olur ki, onların əksəriyyəti ingilis dilinin öyrənilməsini mübah (mümkün) iş hesab edirlər. Məsələn, Səudiyyə Ərəbistanı Krallığının Yüksək dərəcəli Alimlər Şurasının üzvü, 50-yə yaxın fətvalar toplusunun müəllifi, görkəmli din xadimi Şeyx Məhəmməd ibn Saleh əl-Useymin ingilis dilinin öyrənilməsi barədə bir sualı cavablandırarkən demişdi: “Ərəb dilindən başqa dillərin öyrənilməsi haram deyil! Əksinə əcnəbi birinin dəvət edilməsinin bundan asılı olması kimi hallarda vacib olar. Belə ki, biz ona xitab etmək üçün onun dilini öyrənmədən İslama dəvət edə bilmərik. Beləcə əcnəbi dilin təlimi kifayi fərzdir! Çünki, bizim o əcnəbilərə Allahın dinini təbliğ etməmiz  qaçınılmazdır. Bəs hansı vəsiləylə?…O dildə danışanları dəvət etmək dili öyrənməkdən asılı olduğu zaman əcnəbi dil öyrənmək vacib olar! …İnsanları İslama dəvət üçün ingilis dilinin öyrənilməsinə ehtiyac olduqda bu fərzu kifayədir. Əgər dünyəvi səbəblərdən ehtiyac duyularsa, ingilis dilini öyrənmək mübah bir işdir." (Mənbə: https://ehlitevhid.com/forums/lofiversion/index.php?t482.html)

Dinimiz əcnəbi dilləri ancaq İslamı yaymaq üçün deyil, həm də həmin əcnəbilərin təcrübədə əldə etdikləri elmi, siyasi-iqtisadi, mədəni, texnoloji, hərbi və bir çox başqa sahələrdəki nailiyyətlərdən istifadə edilməsi, onların planlarını, məqsədlərini bilmək üçün öyrənməyi təklif edir. Kimya, astronomiya və təbabətə dair kitabların, Galenin, Hipokratın, Evklidin, Aristotelin, Platonun və başqalarının əsərlərinin ərəb dilinə tərcümə edilməsi də bunu sübut edir.

İslam dini bir neçə halda xarici dilləri öyrənməyi münasib bilmir. Məsələn, dinimiz xarici dillərin həmin dillərin sahibləri qarşısında ruhu əziklik vəziyyətində, təzyiq yolu ilə, öz ana dilini unutmaq və ya unutdurulmaq bahasına   öyrənilməsini məqbul hesab etmir. Həmçinin xarici dillərin çirkin niyyətlərin həyata keçirilməsi məqsədilə öyrənilməsi və öyrədilməsi pislənilir.

Görkəmli din xadimi Şeyx Məhəmməd ibn Saleh əl-Useymin deyirdi ki,         “…mənim qarşı olduğum və təhlükədə olduğumuzu düşündüyüm nöqtə başqadır. Biz dörd - beş yaşlı kiçik övladlarımıza ingilis dilini elə öyrədirik ki, irəlidə bu dil onun ana dili olur. Mənim qarşı çıxdığım budur”. Bu fikirlə razılaşmamaq mümkün deyil. Xarici dili ana dilindən üstün  tutmaq bağışlanmaz bir günahdır.

Övladlarına ana dilindən öncə xarici dilləri öyrədənlərə böyük rus pedaqoqu K.D.Uşinskinin aşağıdakı sözlərini xatırlatmaqda yarar var: “Ana dilində təhsil almayan bir uşaq böyüdükdən sonra üzünə nə qədər vətənpərvərlik maskası taxsa da, aid olduğu millətə deyil, dilində təlim-tərbiyə gördüyü millətə xidmət edəcəkdir!”

M.Ə.Rəsulzadəyə görə də, yad dildə təlim-tərbiyə verilən  məktəblərdə məqsəd birbaşa olmasa da, dolayısı ilə gənc nəsli şovinizm ruhunda tərbiyələndirməyə xidmət edir, gəncləri öz soykökündən uzaqlaşdırır, tarixini, ədəbiyyatını, adət-ənənəsini unutdurur, nəticədə vətəninə, xalqına fayda verə bilməyən  yad əxlaqlı bir insana çevrilir. Belələri hansı vəzifədə işləməsindən, harada yaşamasından asılı olmayaraq yad havalara oynayacaq, yad meyillərə uyacaq, öz nicatlarını yad ölkələrdə axtaracaqlar.

         Şübhəsiz ki, çox dil bilmək, bir neçə xarici dildə danışmaq aqillikdir. Tədqiqatlar göstərir ki, çoxdilliliyin bir sıra üstün cəhətləri vardır. Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru E.Əliyevanın “Ana dili və çoxdillilik problemləri” adlı məqaləsində yazdığı kimi: “Çoxdilli insan əmək bazarında üstünlüyə, dünya ölkələrinə sərbəst səyahət imkanlarına, texnologiyanın imkanlarından yüksək səviyyədə istifadə etmək bacarığına malik olur. Çoxdillilik beynin inkişafına təkan verir, düşünmənin çevikliyini artırır. İnsanda özünəinam hissi artır. Təcrübə göstərir ki, insan hansısa xarici vətəndaşla onun öz dilində ünsiyyətə girirsə, bu zaman müsbət enerji alır, inamlı olur.

Çoxdilli insan tanış olduğu mədəniyyətlərin təsiri altında daha kreativ düşünür. Ünsiyyət dairəsinin genişlənməsi ilə öz həyatını rəngarəng edir”.

Məşhur alman şair və dramaturqu, mütəfəkkir və naturalisti İ.V.Goete demişdir ki, xarici dildə danışmayan insan, öz dilini də dərk edə bilməz. 

Bu gün gənclərimiz ölkəmizin ümumtəhsil məktəblərində, universitetlərində, müxtəlif dil kurslarında dünyanın aparıcı dillərini uğurla öyrənir, xarici ölkələrin aparıcı ali məktəblərində müvəffəqiyyətlə təhsil alırlar. “2022-2028-ci illər üçün Dövlət Proqramı”na uyğun olaraq təkcə növbəti tədris ilində 500 azərbaycanlı gəncin 135 nəfəri dünya reytinq cədvəlində ilk onluqda olan universitetlərdə müxtəlif dillərdə təhsil alacaq.

Əlbəttə, bunlar çox müsbət haldır. Amma xarici dillər ana dilinin nüfuzuna xələl gətirmədən, onun coğrafiyasını məhdudlaşdırmadan öyrənilməli, ölkə daxilində heç bir sahədə praktiki olaraq ana dilindən  üstün tutulmamalıdır. Unutmaq lazım deyil ki, dil yalnız ünsiyyət yaratmır, xalqın tarixini, mədəniyyətini, milli əxlaqını və soykökünü təyin edir. 

Qloballaşma prosesinin təsiri ilə mürəkkəb dövr yaşayan ana dilimizin  bu gün qorunmağa və möhkəmlənməyə daha çox ehtiyacı var. Prezident İ.Əliyev 2018-ci ildə Ağdam Muğam Mərkəzinin açılışı zamanı demişdir: “Bizim zəngin dilimiz var və Azərbaycan ədəbiyyatı bunu təsdiqləyir. Ancaq indi dünyada gedən qloballaşma prosesləri, digər proseslər istər-istəməz dilimizə də təsir edir, biz dilimizi xarici təsirlərdən qorumalıyıq. Bizim dilimizə lüzumsüz xarici kəlmələr lazım deyil. Bizim dilimiz o qədər zəngindir ki, istənilən fikri, istənilən məsələni ifadə etmək mümkündür. Ancaq biz görürük ki, bəzi hallarda həm kütləvi informasiya vasitələrində, həm də digər sahələrdə dilimizə yad kəlmələr daxil olur. Bunlar dilimizi zənginləşdirmir, əksinə, bəzən mövcud sözlər yeni sözlərlə əvəzlənir və mən bunun qəti əleyhinəyəm. Bu gün fürsətdən istifadə edərək, bir daha bildirmək istəyirəm ki, hamımız öz dilimizi qorumalıyıq”.

Təsadüfi deyidir ki, Ümummilli liderimiz H.Əliyev Azərbaycan gənclərinə xarici dilləri – ingilis, alman, fransız, çin və s. dilləri öyrənməklə, ilk növbədə, öz ana dilini daha mükəmməl bilməyi tövsiyə edirdi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.08.2025)