“Ədəbiyyat və incəsənət” yazıçı Zemfira Məhərrəmlinin “Günahların arındığı gecə...“ adlı yeni hekayəsini təqdim edir.

       Neçə il idi ki, doğma kəndini görməmişdi. Qaraş hər daşından, kəsəyindən uşaqlığının, erkən gəncliyinin acılı-şirinli, daha çox küskün xatirələri boylanan yurd yerinə axşam çağı, qaş qaralanda gəlib çatmışdı. Kənddə çox şey dəyişmişdi: kərpicdən tikilmiş dükanı indi dəbdəbəli “Supermarket” əvəz edirdi. Ətrafdakı boş yerlər hasarlanmış, həyətlərdə damları kirəmidli, ikimərtəbəli evlər ucaldılmışdı. Asfalt yolun kənarında sıra ilə  əkilmiş cavan çinarlar bayaqdan güclənmiş yağışın səsinə öz həzin pıçıltısını qatan şaxlı-budaqlı  ağaclar olmuşdu.

       Həsənlə dalaşdığı, onu  bıçaqladığı gün düşdü yadına. Elə burda, köhnə dükanın yanında vurmuşdu onu - bacısı Əsmərə görə. Əsmər isə Qaraş tutulandan sonra Həsənə qoşulub qaçmışdı. Bu xəbəri eşidəndə Qaraş bərk sarsılmış, özünə söz vermişdi ki, “burdan çıxım, onların ikisini də öldürüb yenə türməyə qayıdacam.” Bu, Qaraşın qəti fikri idi və o, beynində bu qara fikirlə təskinlik tapırdı.

         Qaraş yatsaydı, yuxusuna da gəlməzdi ki, o, adam bıçaqlayar. Düzdü, yumruq davasına düşmüşdü, döymüşdü də, döyülmüşdü də. Amma adam bıçaqlamaq... Yox, bu, Qaraşın işi deyildi.  O, Həsənə xəbər göndərmişdi ki,  bacısının adını çəkməsin. Əsmər onun tayı deyil, gedib axtarsın, tayını tapsın. Həsən Qaraşın bu “nota”sını qulaqardına vurmuşdu. Sözarası demişdi ki,” qoy Qaraş sevinsin ki, Həsən kimi yeznəsi olacaq.” “Heç eybi yox, mən sənə göstərərəm sevinmək necə olur”,  deyə Qaraş o gündən Həsənlə danışmağa fürsət axtarırdı. Qaraş bunu heç gizlətmirdi də. Onun bu niyyətini kənddə uşaqdan- böyüyə hamı bilirdi. Və bu fürsət elə bir gündə, elə bir vaxtda yarandı ki, onun dava eləməyə nə həvəsi vardı, nə də taqəti. O, iş gününü təzəcə başa vurmuşdu,  yorğun idi. Sürdüyü yük maşınını  dükandan bir az aralıda saxlayıb siqaret çəkir, ucadan danışan tay-tuşlarına qulaq asırdı. Birdən qarşı tərəfdən Həsənin səsi gəldi. Elə bil qurbağa gölünə daş atdılar. Onun səsini eşidəndə Qaraşın sanki ürəyinin sapı qırıldı. Fikirləşdi ki, heyf, şər qarışan vaxta düşdü... Hamı bilir ki, Qaraş Həsənlə hesablaşmalıdır. Bəlkə saxlasın başqa vaxta?..

         Azca əvvəl bir-birlərinə danışmağa macal verməyən yoldaşları Həsənin səsini eşidib, bayaqdan aralarında varlığı hiss olunmayan, susqun Qaraşa baxdılar.

         Həsənin dəstəsi onların yanından sakitcə, dinməz-söyləməz keçib bir qədər aralıda cəm oldu. Səsləri gəlmirdi. Ətrafdakı gözlər hələ də Qaraşa zillənmişdi - əriyirdi, məhv olub gedirdi bu baxışların altında Qaraş. Fikirləşdi ki, bircə an da vaxt itirsə, gecikəcək. Həsənin dəstəsi qarşıdakı tini burulandan sonra gec olacaq və o, başını qaldırıb bayaqdan baxışlarıyla onu izləyənlərin gözünün içinə heç vaxt baxa bilməyəcək. Daha tab gətirmədi, nəhayət:

‒ Ey, bir mənə bax, ‒ deyə uca səslə Həsəni çağırdı və Qaraş az qala  özü öz səsini tanımadı. Elə bil boğulurdu Həsəni çağıranda. Sol qıçı titrəyirdi. Özünü ələ almaq istədi, bacarmadı, bu onu bir az da əsəbiləşdirdi. Yoldaşları görsəydi, fikirləşərdilər ki, qorxaqdı Qaraş. Doğrudan da, Qaraşın qorxudanmı, əsəbdənmi qıçları titrəyirdi - bu vəziyyətdə heç özü də nə istədiyini ayırd edə bilmirdi.

Həsənin dəstəsi dövrəsində səf çəkib dayanmışdı... Dönüb Qaraşa baxırdılar, matdım-matdım, səssizcə. Qaraşın ürəyi yerinə gəldi, deməli, gecikməyib.

‒ Mənnənsən? ‒ Həsənin səsi eşidildi.

‒ Həə, sənnənəm, adını yaxşı bilirsən, ‒ dedi Qaraş.

Həsənin curlarından biri:

‒ Gedək, baş qoşma ona, ‒ dedi.

Həsən donub qalmışdı yerində, nə irəliyə gedə bilirdi, nə də geriyə. Qaraş Həsənə tərəf ağır addımlarla yeriyərək:

‒ Nədi, nə dayanmısan, yaxın gəl, işim var sənnən... İkilikdə söhbət eliyəcəyik...

         Həsən:

‒ Duelə çağırırsan məni? – deyərək candərdi Qaraşa sarı addımladı.

Mübahisə etmək yeri deyildi. Qaraş fikirləşdi ki, çatan kimi Həsənə bir yumruq vursun, amma əksinə oldu. Rəqibinin qəfil zərbəsi alnının ortasından dəyəndə Qaraşın gözü qaraldı. Tez özünü ələ alıb, Həsənin çənəsinin altından elə ilişdirdi ki, o, özünü saxlaya bilməyib yerə yıxıldı... Toparlanıb ayağa qalxanda Həsən Qaraşın əlində parıldayan bıçaq gördü. Boğazı qurudu Həsənin, udqundu, geriyə çəkilə-çəkilə yavaşcadan:

‒ Axmaq olma, Qaraş, at bıçağı, ‒ dedi:

Həsənin bu halı Qaraşı bir az da qızışdırdı. O, əlində bıçaq bir az da irəlilədi:

‒ Sənin əlindən çoxdan yığmışdım, qızın adını...

‒ MənƏsməri çox istəyirəm, Qaraş... Doğrudan istəyirəm. Əsmər də razıdır... Ailə quracağıq, ‒ deyə Həsən Qaraşın sözünü ağzında qoydu.

Qaraş Həsənin üstünə yeridikcə o, geri çəkilirdi. Həsən dükanın yanında üst-üstə yığılmış boş  yeşiklərdən birini qaldırıb əlində tutdu. Əlləri titrəyirdi, az qalırdı ki, yeşiyi yerə salsın. Həsən yalvarmağa başladı:

‒ Anama yazığın gəlsin... Bilirsən ki, məndən başqa heç kəsi yoxdu, tək yetimiyəm, ‒ dedi.

‒ Mən də tək yetiməm... Amma sən eləyən qələtləri eləmirəm..

‒ Vallah Əsmər də razıdı... Evlənəcəyik...

         ‒ Mumla, alçaq ‒ deyə Qaraş bağırdı.

Həsən hər şeydən əli üzüldüyünü görüb, tutduğu yeşiyi ona yaxınlaşan Qaraşın sifətinə çırpdı.  Onun üzü al qana büründü. Qaraşın Həsənin üstünə şığıması ilə bıçağı işə salması bir oldu. Həsən xəstəxanaya, Qaraş isə türməyə düşdü.

           …Qaraş mağazadan aralandı, tini burulub dar küçə ilə Həsəngilin evinə gedən yola çıxdı. Sol əlini pencəyinin yan cibinə saldı. Bilirdi ki, bıçaq cibindədir, amma qeyri-ixtiyari bir də yoxladı.

Yağış güclənirdi. Küçədə kimsə görünmürdü. Addımlarını yeyinlətdi, sol əli hələ də pencəyinin cibindəydi.  Bıçağı bərk-bərk sıxırdı, elə bil  cibindən düşüb itəcəkdi.

           Artıq Həsəngilin darvazasının ağzında idi. Əlini cibindən çıxartdı. Qapı bağlı olduğundan hasarın üstündən cəld aşıb həyətə düşdü. İslanmış budaqlarından damcılar süzülən ağacların arasıyla evə yaxınlaşdı. İşığı zəif pəncərələrə yarımpərdələr vurulmuşdu.

          Səs-küy salmadan, ayaqlarının ucunda pəncərəyə yaxınlaşdı. Uşaq səsi gəlirdi: “Həə... yeri, yeri...” İçərini dinşədi. Gülüş səsləri ətrafa yayılırdı. Sonra oğlan uşağının səsi gəldi,  qız uşağı da ağlamsınıb, “Mən də, mən də istəyirəm,” ‒ dedi. Daha sonra Həsənin səsi eşidildi: “Yaxşı, sən də gəl.” Qaraşı sövq-təbii maraq bürüdü. O, başını qaldırıb pəncərənin  açıq hissəsindən içəri boylandı.  Gördü ki, Həsən əllərini və dizlərini yerə qoyub uşaqları belində gəzdirir. Uşaqlar atasının boynundan  tutub, ayaqlarını qarnına döyəcləyir, onu at kimi çapırdılar. Bu vaxt qonşu otaqdan Əsmərin səsi eşidildi. Qaraş həyəcanlanıb geri çəkilərək kürəyini divara söykədi. Ürəyinin döyüntüsünü açıqca eşidirdi...

         Yağış səngimək bilmirdi. Qaraş islanmışdı, bədəni büsbütün suyun içində idi. Bir tərəfdən də onu öskürək yaxalamışdı, boğazı qovuşurdu. Özü ilə bacarmırdı, udquna-udquna qalmışdı.  Əllərini ağzına tutub ustufca öskürdü, sonra çevrilib başını qaldırdı, pəncərənin lap qırağından otağa yenidən göz gəzdirdi. Əsmər uşaqları bir-bir Həsənin belindən götürüb yataq otağına aparırdı...

          Əsmər dəyişmişdi, sanki boyu bir az da ucalmışdı. Əynindəki güllü, uzun xalat onu daha qədd-qamətli göstərirdi. Uşaqların ətrafa yayılan cingiltili gülüşü  Qaraşı ovsunlamışdı. O donub qalmış və anlaşılmaz hisslər yaşayırdı. Əsmərlə balalarının səsi qulaqlarından getmirdi.

         Birdən  gözü divardan asılmış  şəkillərə  sataşdı.  Əsmərlə  Həsənin qoşa şəklinin yanında  Qaraşın  portreti vurulmuşdu.  Qaraşın içi sızladı. Bu sızıltı onun ürəyini, beynini ovxarlayıb tökürdü.

‒ İşə bir bax, adımı əziz tutublar, ömrümə qılınc çalsalar da, əziz-xələf  biliblər məni... Bir müddət keçəcək, Qaraş tamam unudulacaq, bu şəkil də gərəksiz bir şey kimi atılacaq zibilliyə… ‒ hər halda belə düşünürdü Qaraş.

           Payız yağışı daha da güclənmişdi. Qonşu həyətdən həzin kaman səsi gəlirdi. Deyəsən radio verılişiydi, Segah muğamını çalırdılar. Qaraş üçün üzüntülü olan bu gecəni kamanın ah-naləsi bir az da ağırlaşdırır, yağışın şırıltısı isə elə bil o həzin musiqiyə züy tuturdu. Qaraş kövrəlmişdi... fikrini yayındırmaq istəyir, ancaq bacarmırdı... İsti göz yaşları yanaqları boyunca axırdı. Elə bil yuxuda idi, ayıldı, hər iki əlini yumruqlayıb var qüvvəsi ilə alnına vurdu. Özü ilə bacarmır, qəhər onu boğurdu...

Bacısıgil işıqları söndürdü, ətraf zil qaranlıq oldu. Kaman da nalə çəkməkdən usanmışdı, səsi gəlmirdi daha. Güclü yağış isə hələ də ara vermir, sanki hirsini-hikkəsini sonacan boşaltmaq istəyirdi. Qaraşın bədəni keyimişdi, bircə onu anlayırdı ki, kaman indi  onun içində odlanıb nalə çəkir. Bir də uşaqların ‒ bacısının günahsız balalarının məsum çöhrəsi gözü qarşısından çəkilmir, onların şaqraq gülüşlərini eşidirdi. Nə qədər çalışsa da, canını bu səslərdən qurtara bilmirdi. Peşmançılıq, utanc  hissi onu üzürdü.

         ... Qaraş tiyəsində adı yazılmış zəhmli bıçağı ‒ həbsxana yadigarını cibindən çıxarıb zərblə pəncərənin taxta çərçivəsinə sancdı və gəldiyi yolla da geri qayıtdı. Bayaq üstündən bir göz qırpımında aşdığı hasarı indi çox çətinliklə adlaya bildi. Yerişini itirmişdi, gah ayağı sürüşür, yıxılır, gah da xırda gölməçələrə girirdi. İçinə su dolmuş ayaqqabıları ona ağırlıq edirdi. 

          Mağazanın yanından ‒ vaxtilə Həsənlə haqq-hesab çəkdiyi yerdən keçib magistral yola çıxdı. Addımlarını yeyinlətdi və birdən var gücüylə qaçmağa başladı. Yol boyu qaça-qaça yağmurdan islanmış pencəyini, sonra köynəyini çıxarıb atdı. O qaçdıqca qaçır, uzaqlaşdıqca sürətini artırırdı. Sanki suçundan, yanlışlarından, mənhus yaşantılarından qaçıb qurtulmaq istəyirdi. Gecənin sükutunu pozan güclü yağış Qaraşın qurşaqdan yuxarı çılpaq bədəninə çiləndikcə canında bir rahatlıq duyur, suyun aydınlığından sanki arınıb-durulurdu…

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.10.2025)

Xalq yazıçısı, akademik Kamal Abdullanın əsərlərindən seçilmiş bir sıra qranula – cövhər sayıla biləcək məqamları “Ədəbiyyat və incəsənət” oxucularına təqdim edir.

Kamal Abdulla özü seçilmiş bu cövhərlər barədə yazır: “İllərdən bəri yazdığım müxtəlif şeirlərin, esselərin, pyeslərin, hekayə və romanların, publisistik məqalələrin və elmi əsərlərin, verdiyim intervülərin hər birinin içində yer almış və bu gün də öz məzmunu, tutumu, forması ilə diqqətimi çəkən misralar, cümlələr günlərin bir günü sanki dil açıb mənə dedilər ki, bizim bir-birimizdən zaman və məkanca ayrılığımıza son qoy və bizi bir-birimizin yanında yerləşdir. Sən görəcəksən ki, bu zaman biz tamamilə yeni bir cazibədə zühur etmişik. Onlar qeyri-səlis məntiq dili ilə desək, içində olduqları mətnin qranulaları (ilkin vacib hissəcikləri) idi. Qranula, başqa cür ifadə etsək, cümlədən (mətndən) bütün artıq hissələri siləndən sonra yerdə qalan cövhərdir.”

Beləliklə, hər gün Kamal Abdulladan 7 qranula:

1.

Yaşamaq çox kədərli bir şeydir. Sağa baxıram, sola baxıram – darıxıram

2.

Anlaşılmaz qəribə nisgillə yaşamağa hazırlaşdığımız səhərlərdən biri başını yana əyərək yavaşca, utana-utana etiraf edir: “Mən səhər deyiləm, gecəyəm” deyir.

3.

Hər bir adam öz içində istədiyi mürəkkəb melodiyanı “çala bilir”. Öz içindəki harmoniyanı qoruyub saxlayır. Amma əgər o adam haman melodiyanı “içindən buraxıb” səsli halda təqdim etmək istərsə, buna nail ola bilməyəcək. İçindən çıxdısa, səni tərk etdisə, o zaman harmoniya dağılır.

4

“ -Günahlarım ürəyimdə dağ oldu,

Sap qırıldı, mirvarilər dağıldı.

Hamısı da təkcə sənə oxşadı – birindən başqa. Sonra gördüm, yox, o da sənə oxşayır.”.

5.

Biz “şair” xalq deyilik. Biz harmoniyaya - qafiyəyə, ritmə, ölçüyə can atan xalqıq.

6.

“Ədəbiyyat xalqa yaxın olmalıdır” ideyasına şübhə ilə yanaşmaq lazımdır. Ədəbiyyat ən azı bir addım irəlidə olmalıdı. Kimisə arxasınca apara bilmək üçün.

7.

“Arzuların dil açıb yalvarar ki,

 Əvvəl-axır bir oyuncaq ver mənə.

Olacağın olmağına nə var ki,

Bircə dənə olmayacaq ver mənə.”

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.10.2024)

Əziz oxucular!

Tanınmış ictimai-siyasi xadim, yazıçı-publisist, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, mərhum Sadıq Murtuzayev, publisist, Əməkdar hüquqşünas Müzəffər Ağazadə və yazıçı-rejissor, publisist-jurnalist, Əməkdar incəsənət xadimi Ağalar İdrisoğlu səmavi insanların, dünya dahilərinin  və Azərbaycan mütəfəkkirlərinin on mindən çox kəlamlarını, sitatlarını, aforizmlərini toplayıb, tərcümə  eləyib və  “Sözdən  yaranan incilər” adlı çox qalın bir kitabı  çapa hazırlayırlar. 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı olaraq belə qərara gəldik ki, bu  sayımızdan başlayaraq həmin kəlamları, sitatları, aforizmləri səhifələrimizdə çap edək.

İnanırıq ki, sözdən yaran bu incilər sizin xoşunuza gələcək və onları öz yaddaşınıza köçürəcək, gündəliyinizə yazacaq, dostlarınızla, yaxınlarınızla bölüşəcəksiniz.

Çünki bu incilər, hər insana  lazım olan ən qiymətli sözlərdir. Onun daha yaxşı, mükəmməl  kamilləşməsi üçün əvəzsiz bir məktəbdir.

               SƏDİ  ŞİRAZİ   (1203, 1210 arası – 1292-ci illər), şair

-         Axmağa məsləhət verənin özünün məsləhətə ehtiyacı var.

-         Dərsini həvəssiz oxuyan uşaq, qanadsız quş kimidir.

-         Güclü vaxtında yaxşılıq edən, gücsüz vaxtında çətinlik çəkməz.

-         Vəhşi heyvan tələ ilə, insan oğlu isə yaxşlıqla ovlanar.

-         Tabeçiliyindəkilərin təqsirindən keçmək istəməyən şəxs, gec-tez özü onların əhvinə möhtac olacaq.

-         Sevmədiyimiz insanlarla da elə danışmalıyıq ki, sabah onlarla  dost olanda dediyimiz sözlərə  görə xəcalət çəkməyək.

-         Sirrini heç dostunla da bölüşmə, vaxt gələr bu sirr  səni dostunla düşmən edər.

-         Ağıldan kəmliyi iki şey müəyyən edir: susmaq lazım gələndə danışmaq, danışmaq lazım gələndə susmaq.

-         Heç vaxt bilmədiyim  şeyi soruşmaqdan  utanmadım.

-         Nadanın ağıllıya nifrəti daha çoxdur, nəinki ağıllının nadana.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.10.2025)

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

ANAR, ŞEİRLƏR

ZENFİRAMA

Zaman nə tez ötüşdü,

Lap mat qalmışam özüm.

Düz qırx il bundan qabaq

Olub toyumuz bizim.

Bu qırx il necə keçdi?

Elə bil qırx il deyil,

Qırx gün, qırx gecə keçdi.

İl illərə qalandı,

Sevgi, intizar, kədər,

Sevinc, fərəh, itkilər

Bir-birinə calandı.

Bəs bu qoca dünyada

Nələr keçib gedəndi,

Nələr hər vaxt qalandı?

Pul, sərvət toplamadıq,

Var-dövlət qazanmadıq

Həyatımız boyunca.

Ölkələri, elləri

Gəzdik, gördük doyunca.

Paxıllıqla üzləşdik,

Haqsızlıqla rastlaşdıq,

Nə beynimiz pas atdı,

Nə qəlbimiz daşlaşdı.

Haçansa, qırx il sonra

(kaş ki, belə olaydı)

dünyayla vidalaşıb,

Ömür sərhədin aşıb,

Çəkiləndə qeybə biz

O biri dünyada da

Bir vuracaq qəlbimiz.

Burda bizdən nə qalar?

Namuslu, ləyaqətli,

alnıaçıq balalar,

şirin-şəkər nəvələr,

Ağ vərəqlər üstündə

çəkdiyimiz əzablar –

Yazdığımız kitablar,

Bir də xatirələrdə

Yaşayacaq eşqimiz –

hərarətli, pak, təmiz...

45-in payızında

səni ilk gördüyüm gün

necəydinsə – eləsən,

Söylə bunun sirrini,

Necə qaldın belə sən?

Hələ axşam düşməyib,

Bu qaralan qaş deyil.

Yaz ötüb, yay bitsə də,

Payız – hələ qış deyil.

Qış gəlsə də, gəlsin qoy,

Qış günü deyildimi

Hədiyyəsiz-filansız

bizim unudulmaz toy?

Sən vəfalı sevgilim,

İlin dörd fəslində də

baharımsan, yazımsan.

Mənim alın yazımsan,

Hələ də yazmadığım

Ən gözəl əsərimsən,

Yazacağım yazımsan.

Yaxında, ya uzaqda

Səni hər zaman anar

Köhnə məktəb yoldaşın –

Həyat yoldaşın Anar.

                   27 yanvar 2000

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.10.2025)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Xəbər verdiyimiz kimi, Nobel mükafatları komissiyası 2025-ci il üçün Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatını macar yazıçı Laslo Krasnohorkaiyə təqdim etdi.

Adətən, macar ədəbiyyatı elə də ad-san qoparmayan bir ədəbiyyat olduğundan, sual doğur? Niyə məhz o?

Laslo Krasnohorkai 1954-cü ildə Macarıstanda, Gyula şəhərində anadan olub. Əvvəllər hüquq oxuyub, sonra ədəbiyyat sahəsinə yönəlib. Yazıçı və ssenarist kimi fəaliyyət göstərir.

Onun üslubu tez-tez uzun, sıx, labirintvari cümlələrlə xarakterizə edilir, çox az abzas fasiləsi olur. Əsərlərində apokaliptik, absurd və ekzistensial motivlər güclü yer tutur. Yəni, hazırda dünya ədəbiyyatına hökmranlıq edən magik realism onun əsərlərində əsas yer tutur.

Yaradıcılığında Avropa müasir ədəbiyyat ənənələrindən təsirlənir – Kafka, Beckett və Bernhard kimi yazıçılarla müqayisələr edilir. Eyni zamanda Asiyanı, Çin–Yaponiya təsirlərini də əsərlərində qabarıq büruzə verir; onlara dair meditativ tonlar daim gətirir.

Onun əsərləri geniş şəkildə ingilis, alman, fransız və bir çox digər dillərə tərcümə edilib. Rəsmi veb saytlar və ədəbiyyat agentliklərinin məlumatlarına görə, onun əsərləri 40‑a qədər dilə tərcümə olunub.

Lakin Azərbaycan ədəbiyyat bazarında Laslo Krasnohorkainin əsərlərinin tərcümələri əsla yoxdur. Etiraf edək ki, ümumən o azərbaycanlı oxucuya tanış deyil.

Tanınmış əsərləri və uğurları

Satantango (1985) — Laslo Krasnohorkainin tanınmış ilk romanıdır.

The Melancholy of Resistance — kollektiv insanlıq və nizam‑düzenlə bağlı fikir yürütmələri daşıyır.

Baron Wenckheim’s Homecoming — son dövrlərindən bir əsəridir.

Bəzən onun əsərləri filmlərə çevrilir— xüsusilə rejissor Béla Tarr ilə əməkdaşlıq edir. İndi isə gələk əsas məsələyə. Niyə məhz o? Nobel Akademiyası bildirir ki, ona mükafat "apokaliptik terror içində də sənətin gücünü təsdiq edən məcburi və gələcəyə yönəlik yaradıcılığına görə" verilib. Maraqlı açıqlamadır. Yəni, yazıçı dünyanın sonu qorxusunun belə, sənəti məhv etmək gücündə olmadığını isbatlayır. Əlbəttə ki, hazırda şərin xeyir üzərində qələbəsinin dominantlıq təşkil etdiyi bir zamanda belə fərqli yanaşmanın diqqət çəkməsi heç də təsadüfi deyildir.

Bu mükafatla Laslo Krasnohorkai Macarıstandan ədəbiyyat sahəsində Nobel qazanan ikinci şəxs olubdur. İlk Nobel ədəbiyyat mükafatçısı Macarıstandan Imre Kertész idi, 2002-ci ildə mükafata sahiblənmişdi. Demək ki bu kiçik xalq üçün artıq bir Nobelqazanma ənənəsi formalaşıbdır. Xatırladım ki, Nobel mükafatının məbləği 2025 üçün 11 milyon İsveç kronu səviyyəsindədir. Bu da 1 milyon dollardan azacıq artıqdır.

İndi də gəlin ədibin ən məşhur əsərlərindən ikisinə - Satantango və The Melancholy of Resistance əsərlərinə yaxından baxaq..

Satantango (1985)

Satantango Laslo Krasnohorkainin debut romanıdır.

Əsər distopik bir kənd icmasında baş verir. Kənd camaatı ümidsizlik, maddi çətinlik, sosial parçalanma və çaşqınlıq içindədir. Onlar gözləyirlər ki, “Irimiás” adlı bir şəxs gələcək və onları xilas edəcək. Amma bu gözləntilər manipulyasiya, xəyanət və dağılma ilə nəticələnir — bəzi sakinlər ciddi itkilər yaşayar.

Romanın strukturu qeyri‑xətti olaraq irəli‑geri hərəkət edir, feillər və hadisələr oxucunun zaman anlayışını “sərtləşdirir”.

Qısa bölmələr birləşərək “tango” ritmini formalaşdırır — gəlmə‑getmə, qarşılıqlı əlaqə, qarışıqlıq motivləri ilə zənginləşdirir.

Roman 1994‑cü ildə məşhur rejissor Béla Tarr tərəfindən 7 saatlıq filmə çevrilib.

İngilis dilinə tərcüməsi George Szirtes tərəfindən aparılıb. İngilis tərcüməsi “Best Translated Book Award”‐da qiymətləndirilib.

Satantango sosial institutların çökməsi, inanc sistemlərinin boşalması və kollektiv hərəkətin necə manipulyasiya oluna biləcəyi mövzularını incə bir şəkildə araşdırır.

Kənd icmaları və ümidsizlik mövzusu, “xilas edici” liderlərin gələcəyi ideyası ilə toxunur. Bu motivlər totalitarizm, masaların manipulyasiyası və ideologiya ilə əlaqələndirilir. Yazıçı oxucunu “gözləmə müddətinə” məcbur edir — kənd sakinləri kimi oxucu da gözləyir, hadisələri anlamağa çalışır. Bu, əsərin ritmi və strukturunun bir hissəsidir.

Dil cəhətdən: uzun, labirintvari cümlələr, az fasilə, susqunluq və poeziya hissi — Laslo Krasnohorkai üslubunun tipik elementləri burda da dominantlıq edir. Bu da oxuçunu yavaş mütaliəyə və hər cümləni az qala əllə tutmağa məcbur edir.

The Melancholy of Resistance (1989)

Roman, sakit və kiçik şəhərdə baş verir. Burada şəhərə sirk gəlir və içində böyük bir balina karkası nümayiş etdirir — amma başqa heç nə. Bu balina “simvolik” yük daşıyır.  Sirk və onun gətirdiyi “görmədiyimiz” qüvvələr şəhəri sosial xaosa sürükləyir. “Prens” adlı sirli lider gətirilən qarışıqlığın katalizatorudur.

Roman siyasi alegoriya kimi qiymətləndirilir — totalitar ideologiyaların, ideoloji kütlələrin manipulyasiyası və onu dəstəkləyən mexanizmlər haqqında düşüncələr təqdim edir.

Laslo Krasnohorkai özü romanı ssenariləşdirib və bu əsər əsasında Werckmeister Harmonies filmi çəkilib. İngilis tərcüməsi George Szirtes tərəfindən edilir.

“Resistansın melankoliyası” deyərkən, müəllif müqavimətin özünün bir melanxoliya mənbəyi ola biləcəyini göstərmək istəyir — yəni müqavimət, dirəniş, dəyişmək arzusu daşıdığı yük və iztirablardır.

Sirk motivi — “görünməyən” qəribə obyekt və ideya — əsərin mistik və metaforik qatlarını artırır.Totalitarizm, kollektiv hökmranlıq, manipulyasiya — bunlar əsas temalardır. Eyni zamanda insan istəkləri, ümid və yıxılma arasında gərginlik var.

Struktur baxımından, dil və cümlələrin uzunluğu, fasiləsiz axını, oxucuda bir “qarışıqlıq vəziyyəti” yaratmağa yönəlib — hisslər, ideyalar və simvollar arasında dolaşma hissi verir.

Və sonda nəticə olaraq, əziz oxucu, onu deyim ki, Nobel komissiyasının mükafatı niyə məhz Laslo Krasnohorkaiyə verməsinin sirrini mən artıq açdım. Diqqətli oxucu yəqin bunu tutdu. Diqqətsiz və hazırlıqsız oxucu üçünsə açıqlayıram: Hazırda Avropa Birliyində Macarıstan baş naziri Viktor Orbanı Avropanın tək diktatoru kimi tanıyırlar. Bu əsəsrdə tənqid obrazı diktaturadırsa, yazıçı xilaskarlar axtarışındadırsa, demək ki, bu dəfə də Nobel ədəbi yox, siyasi hadisəyə qurban gedibdir.

Bu minvalla, 2000-ci illər başlayandan, Nobel mükafatının ədəbiyyata həqarəti aşkar duyulmurmu?

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.10.2025)

Elçin Əliyev,

Azərbaycan Milli Konservatoriyasının 1-ci kurs  magistr  tələbəsi, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Yeni nəslin nümayəndəsi kimi mənim üçün musiqinin gələcəyi, onun taleyi daim narahatlıq doğurur. Uşaqlıq illərimizdə televiziyadan izlədiyimiz, sənətə marağımızı oyadan, bizə stimul verən ustad sənətkarlar bir-bir aramızdan köçürlər. Azərbaycan musiqi mühitində ağır itkilərlə üzləşirik: Muğamımızın Arifi indi isə Ramiz Quliyev… Onlar təkcə ifaçı və ya müəllim deyil, həm də milli musiqi yaddaşımızın canlı daşıyıcıları idilər.

Ramiz Quliyev bir müsahibəsində demişdi: “Dinləyin bu aləti — bu, sizin mənəvi ruhunuzun təcəssümüdür.” O, təkcə tarın səsini deyil, Azərbaycan xalqının ruhunu səsləndirirdi. Quliyev təkcə üstad ifaçı kimi deyil, həm də musiqi maarifçisi kimi nəsillər arasında körpü rolunu oynadı. Onun “Ləpələr”-i artıq sadəcə musiqi deyil, milli identitetin səsli ifadəsi idi.

Bu gün musiqi cameəsində bizi sənətə, ruha, milli dəyərlərə bağlayan üstadların sayı getdikcə azalır. Onlar Azərbaycan musiqisinin sütunlarıdır, Azərbaycan musiqi mədəniyyətini ayaqda saxlayan mənəvi dayaqlardır. Biz bu sütunların sayəsində öz mənəvi aclığımızı doyururuq. Lakin sual yaranır: bəs bu sütunların hər biri bir-bir yıxıldıqda nə olacaq? Bu, həyatın qanunudur, zaman hər kəsi aparır. Amma itkilərin qarşısını ala bilməsək də, onların mirasını qorumaq bizim vəzifəmizdir.

Bu baxımdan, müasir etnomusiqişünaslığın qarşısında duran ən mühüm vəzifələrdən biri, hələ də həyat və yaradıcılıq fəaliyyətini davam etdirən sənətkarlarımızla müntəzəm görüşlər təşkil edərək onların şifahi ənənəli xalq yaddaşını, sənət təcrübəsini və ifa üslubunu yazılı şəkildə sənədləşdirməkdir. Eyni zamanda, artıq dünyasını dəyişmiş üstad sənətkarların tələbələri, ailə üzvləri və yaxın mühitləri ilə əlaqə yaradılmalı, onların xatirələri, söylədikləri faktlar və sənət haqqında şəxsi müşahidələri toplanmalıdır.

Belə materiallar yalnız bioqrafik məlumat deyil, həm də xalq musiqisinin sosial və mənəvi kontekstini anlamaq baxımından dəyərli mənbələr sayılır. Bu məlumatların sistemləşdirilməsi və elmi dövriyyəyə daxil edilməsi, gələcək nəsillər üçün şifahi ənənədən yazılı etnomusiqişünaslığa keçidin mühüm mərhələsi olacaq.

Eyni zamanda, ucqar bölgələrimizdə, kəndlərimizdə yaşayan istedadlı gənclərin də aşkara çıxarılması, onların yaradıcılıq potensialının inkişaf etdirilməsi mühüm vəzifə kimi qarşıda durur. Biz bu addımları atmaqla təkcə keçmişi qorumuş olmuruq, həm də gələcək musiqi mədəniyyətimizin təməlini möhkəmləndiririk.

Təkcə bu il baş tutan ağır itkilər məni yazmağa vadar edir. Ramiz Quliyevin timsalında- Azərbaycan musiqisini adları ilə yaşadanlar, sizin kimi sənətkarların xatirəsi bizim üçün yalnız nostalji deyil. Bir məktəbdir, bir missiyadır. Sizlər Azərbaycan musiqisinin yaddaşında əbədi yaşayacaqsınız.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.10.2025)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Aldığımız növbəti xəbəri sizinlə paylaşır və onun təfərrüatlarını da təqdim edirik. Xəbər ünvanı Türkiyədir. Xəbərin ünvandarı isə Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyidir (DGTYB).

DGTYB Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin donorluğu ilə icra etdiyi “Türk dünyasında Qərbi Azərbaycan mövzusu” adlı layihə çərçivəsində hazırlanan "Qərbi Azərbaycan hekayələri" adlı kitabın Türkiyədə Qazi Universitetində Azərbaycanın Türkiyədəki Səfirliyinin nəzdindəki Azərbaycan Mədəniyyət Mərkəzinin “Azərbaycan Dili Tədrisi Ocağında” təqdimatı keçirilib. Təqdimat barədə portalımız DGTYB başqanı İntiqam Yaşar məlumatlandırıbdır.

Tədbirdə Azərbaycan Mədəniyyət Mərkəzi, Türk dünyası Araşdırma Mərkəzi, Qazi Universitetinin təmsilçiləri, hər iki ölkədən alimlər, şairlər, yazıçılar və tələbələr iştirak edib.

Təqdimat mərasimində Türkiyədəki Azərbaycan Mədəniyyət Mərkəzinin direktoru Samir Abbasov, Yıldırım Beyazıt Universitetinin professoru, Qərbi Azərbaycan İcmasının Ankara təmsilçisi Seyid Aydın, Qazi Universitetinin Türk Dünyası Araşdırma və Uyğulama Mərkəzinin icracı direktoru, professor Alev Kuru Çakmakoğlu, Kahramanmaraş Sütçü İmam Universitetinin dosenti Mərziyyə Məmmədli və layihə rəhbəri İntiqam Yaşar çıxış edib.

Azərbaycan Dili Təhsil Ocağının rəhbəri Dr. Şəhla İbişovanın moderatorluğu ilə baş tutan tədbirdəki çıxışlarda Qərbi Azərbaycanın tarixi, ədəbi və mənəvi irsi, eləcə də Azərbaycan mədəniyyətinin Türkiyədə təbliği istiqamətində həyata keçirilən ortaq layihələrin əhəmiyyəti vurğulanıb.

Qeyd olunub ki, “Qərbi Azərbaycan hekayələri” adlı kitabın nəşri Azərbaycan yaddaşının, ədəbiyyatının və mənəvi irsinin yaşadılması yolunda atılmış əlamətdar addımdır.

Kitab şair, publisist, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyinin İdarə Heyətinin sədri İntiqam Yaşarın layihə rəhbərliyi ilə hazırlanıb.

Beş fərqli hekayəni hazırlayan yazarların hər biri Qərbi Azərbaycan torpağının yetirməsidir. Kitabda yer alan hekayələr Azərbaycan yazıçıları Mahirə Nağıqızı, Azər Abdulla, Məmməd Oruc, Güldərən Vəliyeva və Şəfa Vəli tərəfindən qələmə alınıb.

Əsərlərdə Qərbi Azərbaycanın tarixi yaddaşı, deportasiya mövzusu və milli kimliyin qorunması kimi mövzular öz əksini tapır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.10.2025)

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Salam " Ədəbiyyat və İncəsənət" portalının dəyərli izləyiciləri. Bu dəfə " Psixologiya saatı" rubrikasında bədii Ədəbiyyatın məktəbəqədər yaşlı uşaqlara təsirindən danışacağıq. Körpələrimiz ana bətnindən ayrılıb həyata gəldiyi gündən sözlərlə əzizləyirik. Ana südü və ana laylası körpə üçün əvəzedilməzdir. Sözün gücü haqqında çox danmışıq. Bu dəfə dəyərli psixoterapevt və psixoloq Fazil Cəfərovla uşaqlara bədii Ədəbiyyatın təsirindən söz açacağıq.

-Salam dəyərli Fazil bəy, söz Sizindir.

-Xoş gördük, əziz Ülviyyə xanım. Rubrikanıza dəvət etdiyiniz üçün təşəkkür edirəm. Bu mövzu ilə əlaqəli ətraflı danışmaq olar.

 Giriş: Erkən İnkişafda Sözün Gücü

Uşağın şəxsiyyətinin təməli həyatının ilk illərində qoyulur və bu mürəkkəb prosesdə onun ətraf aləmdən aldığı hər bir təəssürat müstəsna əhəmiyyət kəsb edir. Məhz bu dövrdə bədii ədəbiyyat sadəcə bir əyləncə vasitəsi deyil, uşağın daxili dünyasını formalaşdıran, dəyərlər sistemini quran və təfəkkürünü inkişaf etdirən fundamental psixopedaqoji vasitəyə çevrilir. Uşaq ədəbiyyatı onun gələcək həyat yolunun mənəvi kompas rolunu oynayır.

Görkəmli psixoloq Lev Vıqotskinin də qeyd etdiyi kimi, "uşağın təfəkkürü oyun və təsəvvür üzərində qurulur". Bədii ədəbiyyat – nağıllar, şeirlər və hekayələr – bu təsəvvür dünyasını qidalandıran və zənginləşdirən ən güclü mənbədir. Hər bir bədii mətn uşağın zehnində yeni obrazlar yaradır, ona tanış olmadığı hissləri yaşadır və yaradıcılıq potensialını hərəkətə gətirir.

Erkən yaşlarda uşağın beyni "emosional yaddaş" prinsipi ilə işləyir və ətraf mühitdən aldığı təəssüratları dərin şəkildə mənimsəyir. Bədii əsərlərin qəhrəmanları ilə yaşanan emosional anlar – sevinc, həyəcan, kədər və ya qələbə hissi – uşağın yaddaşında silinməz izlər buraxaraq onun mənəvi dünyasının təməl daşlarına çevrilir.

Bədii Ədəbiyyatın Çoxtərəfli Təsiri: İnkişafın Əsas İstiqamətləri

Adətən ayrı-ayrı inkişaf sahələri kimi nəzərdən keçirilsə də, məktəbəqədər yaşlı uşağın idraki, emosional və sosial inkişafı bir-biri ilə dərindən əlaqəlidir. Bədii ədəbiyyat məhz ona görə unikal pedaqoji alət hesab olunur ki, o, bu sahələrə təcrid olunmuş şəkildə deyil, vahid, holistik təsir vasitəsilə müraciət edir.

 Nitq və Təfəkkürün Formalaşması

Məktəbəqədər yaş dövründə uşaqlar ətrafdan eşitdiklərini birbaşa mənimsəyərək öz danışıq vərdişlərini qururlar. Bədii ədəbiyyat bu prosesdə misilsiz rol oynayır. Nağıl və şeirlər vasitəsilə uşaq dilin melodiyasını, intonasiyasını və ritmini mənimsəyir. O, dinlədiyi mətnlərdən yeni sözlər öyrənir, mürəkkəb söz birləşmələrinin mənasını intuitiv şəkildə hiss edir və zamanla öz fikirlərini daha zəngin və sərbəst ifadə etməyə başlayır. Bu, sadəcə söz ehtiyatının artması deyil, həm də nitq mədəniyyətinin təməlinin qoyulması deməkdir.

“Uşağın düşüncə mədəniyyəti onun söz mədəniyyəti ilə ölçülür”. Bu o deməkdir ki, zəngin və ifadəli nitqə sahib olan uşaq daha aydın və məntiqli düşünmə qabiliyyətinə yiyələnir. Beləliklə, bədii ədəbiyyat uşağın təkcə danışığını deyil, həm də təfəkkürünü formalaşdıran ən əsas vasitələrdən birinə çevrilir.

Mənəvi və Emosional Tərbiyə

Uşaqlara mənəvi dəyərləri quru nəsihətlərlə deyil, məhz hisslər və canlı obrazlar vasitəsilə aşılamaq mümkündür. Bədii ədəbiyyat bu prosesdə ən təsirli vasitədir. Uşaq nağıl qəhrəmanının taleyini yaşayır, onunla birlikdə sevinir, kədərlənir, çətinliklərdən çıxış yolu axtarır və nəticədə "yaxşı" və "pis" davranışın nə demək olduğunu emosional olaraq dərk edir.

Psixoanalitik  M. Eriksonun nəzəriyyəsinə görə, uşaqlıqda qazanılan emosional təcrübələr gələcək şəxsiyyət inkişafının təməlini təşkil edir. Məhz bu dövrdə, yəni “Təşəbbüskarlıq günahkarlığa qarşı” mərhələsində uşaq bədii əsərlərin qəhrəmanları ilə empatiya quraraq (“Cırtdan”ın cəsarəti, “Göyçək Fatma”nın çalışqanlığı) müxtəlif sosial təşəbbüsləri və onların nəticələrini təhlükəsiz şəraitdə kəşf edir. Bu, onda günahkarlıq hissi deyil, sağlam məqsəd hissini formalaşdırır, empatiya və emosional sabitliyi gücləndirir.

Bədii ədəbiyyat uşağa dəyərləri hisslərlə öyrədir.

Məsələn, “Cırtdan” nağılında cəsarət və birlik, “Göyçək Fatma”da sədaqət və zəhmət, “Tülkü və qurd” kimi xalq hekayələrində isə ağıllılıq və ədalət ön plana çəkilir.

Bu əsərlər vasitəsilə uşaq yaxşı və pis davranış nümunələrini fərqləndirməyi öyrənir.

Təxəyyül və Yaradıcılığın Stimullaşdırılması

Nağıllar uşağın fantaziya dünyasının sərhədlərini genişləndirən sehrli bir qapıdır. Oxunan və ya danışılan hər bir obraz, hər bir hadisə uşağın beynində yeni bir "film" yaradır. O, təsvir edilən məkanları, personajların görünüşünü və hərəkətlərini öz təxəyyülündə canlandırır. Bu proses passiv dinləmə deyil, aktiv zehni fəaliyyətdir və yaradıcı təfəkkürün ilk cücərtiləridir.

Tərbiyəçilər bu prosesi daha da dərinləşdirə bilərlər. Məsələn, nağıl oxuduqdan sonra uşaqlara "Sən olsaydın, nə edərdin?" və ya "Nağıl başqa cür necə bitə bilərdi?" kimi suallar vermək onların fikirləşmə və uydurma qabiliyyətini güclü şəkildə stimullaşdırır. Belə tapşırıqlar uşağı standart çərçivələrdən kənara çıxmağa və öz yaradıcı potensialını kəşf etməyə sövq edir.

 Sosial Bacarıqların İnkişafı

Bədii əsərlər uşaqlar üçün bir növ sosial həyat məktəbidir. Nağıl və hekayələrdəki qəhrəmanların bir-biri ilə münasibətləri, onların davranışları və seçimləri uşaqlara zəngin sosial davranış modelləri təqdim edir. Uşaq bu modelləri müşahidə edərək cəmiyyətdə qəbul edilmiş normaları və ünsiyyət qaydalarını mənimsəyir.

"Dostluq", "kömək", "vicdan" kimi abstrakt anlayışlar obraz və hadisə dili ilə uşağa daha asan çatdırılır. Məsələn, "Bülbül və tikan" hekayəsi uşağı ambivalentlik kimi mürəkkəb və yetkin bir konsepsiya ilə tanış edir: müsbət nəticələr (gözəllik) mənfi təcrübələrlə (ağrı) bir-birinə bağlı ola bilər. Bu, uşağın sadə, ağ-qara dünya görüşündən kənara çıxması və emosional inkişafında mühüm bir addım atması üçün kritik əhəmiyyət daşıyır.

Bu universal inkişaf prinsipləri milli ədəbiyyatın süzgəcindən keçirildikdə unikal mədəni rezonans qazanır. Azərbaycan uşaq ədəbiyyatının bu bacarıqları spesifik mədəni və milli kimlik çərçivəsində formalaşdırmaq üçün güclü bir vasitədir

 Milli Kimliyin Formalaşmasında Azərbaycan Uşaq Ədəbiyyatının Xüsusi Yeri

Milli ədəbiyyat uşağın öz xalqının mədəniyyəti, tarixi və dəyərləri ilə ilk tanışlıq mənbəyidir. Bu əsərlər vasitəsilə uşaqlarda vətənpərvərlik, təbiətə sevgi və milli-mənəvi kimliyin təməli qoyulur. Abdulla Şaiqin fundamental əsərlərindən tutmuş Əhməd Cavad və Məmməd Arazın vətənpərvər şeirlərinə, Rəsul Rzanın lirik ifadələrinə qədər Azərbaycan uşaq ədəbiyyatı milli kimliyin inkişafı üçün zəngin bir xəzinədir. Səməd Vurğun, Mirmehdi Seyidzadə kimi klassiklərimizin yaradıcılığı uşaqların qəlbində Vətənə, anaya, əməyə və insani dəyərlərə məhəbbət hislərini oyadır.

Səməd Vurğunun "Ana və uşaq" şeiri: Bu əsər uşaq qəlbinin ən incə tellərinə toxunaraq onlarda ana sevgisinin, məhəbbətin və qayğının nə qədər müqəddəs olduğunu tərənnüm edir. Şeirin ahəngi və səmimiyyəti uşaqlarda sevgi və qayğı hisslərini gücləndirir.

Abdulla Şaiqin "Ana yurdum" şeiri: Bu şeir uşağın qəlbində ilkin Vətən hissinin formalaşmasına xidmət edir. Sadə və anlaşıqlı dildə yazılmış misralar vasitəsilə uşaq öz yurduna, onun təbiətinə və gözəlliklərinə qarşı ilkin məhəbbət duyğuları yaşayır.

"Tıq-tıq xanım" nağılı: Bu nağılın gücü onun personajların müqayisəsi (character foils) metodundan istifadəsindədir. Zəhmətkeş siçan sadəcə müsbət qəhrəman deyil; onun məsuliyyətli hərəkətləri Tıq-tıq xanımın dayaz təşəxxüsü ilə kəskin təzad təşkil edir. Bu birbaşa müqayisə uşağa əməyin tənbəllik üzərindəki üstünlüyünün nəticələrini anlamaq üçün aydın və yaddaqalan bir idraki çərçivə təqdim edərək, əməksevərlik və sadəliyin dəyərini dərk etdirir.

Bu kimi nümunələr uşaqların həm milli, həm də mənəvi kimliyinin formalaşması üçün möhkəm bir bədii və tərbiyəvi baza yaradır. Onlar uşağa kim olduğunu və hansı mədəniyyətə mənsub olduğunu dərk etməyə kömək edir.

 Tədris Prosesi üçün Praktiki Tövsiyələr və Fəaliyyət Nümunələri

Altı yaşına qədər olan dövrdə uşaqların təxəyyül, nitq və emosional sahəsi ən sürətlə inkişaf edir.

Bədii ədəbiyyat bu inkişafın həm qida mənbəyi, həm də yönləndirici qüvvəsidir.

Nağıl və şeirlər uşağın dünyanı “emosional süzgəcdən” keçirməsinə, həyat hadisələrini duyğularla dərk etməsinə şərait yaradır.

Belə uşaqlar daha empatik, yaradıcı və dil baxımından zəngin olur.

Həftəlik “Nağıl və Söz Günü” Tədbirləri Bu tədbirlər çərçivəsində uşaqlar həftə ərzində dinlədikləri və ya oxuduqları nağıl və hekayələrdən sevdikləri obrazları səhnələşdirə bilərlər. Sadə dekorasiyalar və kostyumlar vasitəsilə təşkil olunan bu kiçik tamaşalar uşaqların həm nitq bacarığını, həm də özünəinamını və özünü sərbəst ifadə etmə qabiliyyətini əhəmiyyətli dərəcədə artırır.

“Nağılterapiya” və Bədii Oxu Saatları Nağılterapiya – art-terapiya və psixokorreksiya sahəsində qəbul edilmiş bir metod olaraq, nağılların metaforik dilindən istifadə edərək uşaqların daxili münaqişələrini xariciləşdirməsinə və həll etməsinə kömək edir. Bu metodun və bədii oxu saatlarının təlim proqramına daxil edilməsi uşaqlarda qorxu və həyəcan kimi emosional gərginliklərin azaldılması üçün kritik əhəmiyyət daşıyır. Nağıl qəhrəmanlarının timsalında öz problemlərinin həllini görən uşaqlar öz hisslərini daha rahat ifadə etmək üçün strukturlaşdırılmış bir vasitə əldə edirlər.

Personajlar Əsasında Yaradıcılıq Fəaliyyətləri Bədii əsəri dinlədikdən sonra uşaqlara personajların rəsmini çəkmək və ya əl işlərini hazırlamaq tapşırılır. Bu multi-modal fəaliyyətlər vizual-məkan və kinestetik öyrənmə kanallarını aktivləşdirir və Gardnerin çoxnövlü zəka nəzəriyyəsinə tam uyğundur. Bu yanaşma, fərqli öyrənmə profillərinə malik uşaqlar üçün ədəbi təcrübənin əlçatan və təsirli olmasını təmin edir, eyni zamanda təxəyyülü və incə motor bacarıqlarını inkişaf etdirir.

Milli Ədəbiyyata Üstünlük Verilməsi Uşaq bağçalarında və ibtidai siniflərdə tədris proqramı tərtib edilərkən yerli yazıçıların əsərlərinə xüsusi üstünlük verilməlidir. Bu, təkcə uşaqların milli ədəbiyyatı tanıması üçün deyil, həm də onların öz mədəni kökləri ilə bağ qurması və milli kimliyin qorunması baxımından strateji əhəmiyyət daşıyır.

Valideynlərlə İşin Təşkili Bu vebinarların məqsədi bağçadakı pedaqoji işlə ev mühiti arasında körpü yaratmaqdır. Valideynlərə izah etməliyik ki, birlikdə kitab oxumaq sadəcə akademik bir məşğuliyyət deyil; bu, ortaq emosional təcrübə vasitəsilə valideyn-uşaq bağlılığını gücləndirən güclü bir münasibət fəaliyyətidir və bu, sağlam psixoloji inkişafın təməl daşıdır.

Bu fəaliyyətlərin yekun məqsədi uşaq üçün oxumağı öyrənilməsi zəruri olan bir bacarıq kimi deyil, həyatı anlamaq, zənginləşdirmək və ondan zövq almaq üçün bir dəyər kimi təqdim etməkdir.

 Yekun:

Gələcəyə Açılan Pəncərə kimi Kitab

Bu metodoloji vəsaitdə təqdim olunan arqumentlər və təhlillər göstərir ki, bədii ədəbiyyat məktəbəqədər yaşlı uşaqların hərtərəfli inkişafı üçün əvəzsiz bir rol oynayır. O, uşaq inkişafının həm "qida mənbəyi", həm də "yönləndirici qüvvəsi" kimi çıxış edir. Ədəbiyyat uşağın təxəyyülünü qidalandırır, söz ehtiyatını zənginləşdirir və eyni zamanda onun mənəvi kompasını formalaşdıraraq doğru dəyərlərə istiqamətləndirir.

Nəticə olaraq qeyd etmək lazımdır ki, bədii ədəbiyyatla zəngin bir mühitdə tərbiyə olunan uşaqlar gələcəkdə daha empatik, yaradıcı və dil baxımından zəngin şəxsiyyətlər kimi formalaşırlar. Onlar dünyanı sadəcə görmür, həm də onu duymağı və dərk etməyi bacarırlar.

Bu baxımdan tərbiyəçinin rolu sadəcə nağıl oxumaqdan ibarət deyil. Onun əsas vəzifəsi uşağın kitabla dərin emosional bağ qurmasına şərait yaratmaq və onun üçün oxumağı ömürlük bir səyahətə, kəşfə və dəyərə çevirməkdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.10.2025)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının birgə layihəsində türk dünyasının böyük şəxsiyyətləri barədə söhbətlərimizi davam etdiririk.

Zahirəddin Muhammed Babur (1483–1530) Mərkəzi Asiyadan Hindistana qədər böyük fəthlər aparan, Babürilər dövlətinin qurucusu və görkəmli hərbi lider kimi tarixdə tanınır. Babur həm döyüş taktikaları, həm də siyasi idarəçilik baxımından müasir strateqlər üçün nümunə sayılır.

Babur, Fərqanə vadisindən başlayaraq geniş əraziləri fəth etmiş, xüsusilə 1526-cı ildə Panipat döyüşündə Dəli Sultan İbrahim Lodi üzərində qələbə qazanaraq Hindistanda Babürilər imperiyasının əsasını qoymuşdur. Onun hərbi taktikaları, topçuluqdan və süvari hərbi birləşmələrdən effektiv istifadə etməsi ilə seçilirdi. Babur həmçinin öz ordusunu yaxşı təşkil etmiş, düşmən üzərində sürətli və çevik hücumlarla strateji üstünlük əldə etmişdir.

O yalnız hərbi lider deyil, həm də müdrik dövlət xadimi olmuşdur. O, idarə etdiyi ərazilərdə ədalətli vergi sistemi tətbiq etmiş, kənd təsərrüfatı və şəhərsalma işlərinə diqqət göstərmişdir. Babur həmçinin mədəniyyət və incəsənətin inkişafına önəm vermiş, ədəbiyyat, bağçılıq və memarlıq sahələrində önəmli layihələr həyata keçirmişdir. Onun “Baburnama” əsəri yalnız şəxsi xatirə deyil, həm də dövrün siyasi və hərbi tarixi haqqında zəngin mənbədir.

Babur tarixdə həm böyük sərkərdə, həm də müdrik hökmdar kimi yadda qalmışdır. Onun Hindistanda yaratdığı Babürilər dövləti, həm siyasi, həm hərbi, həm də mədəni baxımdan Orta Asiya və Hindistan tarixində dərin iz qoymuşdur. Baburun fəaliyyətləri, həm də türk hərbi və idarəçilik ənənələrinin Hindistana uğurlu şəkildə tətbiqi nümunəsi kimi qiymətləndirilir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.10.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Siyasi məhbus Gülhüseyn Hüseynoğlu niyə? Çoxunuz deyəcəksiniz, o yazışıdır. Amma yazıçı çoxdur, amansız sovet rejimi iıə vuruşan, gizli təşkilatlar yaradan, azadlıq ideyaları yayan isə tək-tükdür, biri də Gülhüseyn Hüseynoğlu.

Gülhüseyn Hüseynoğlu 16 oktyabr 1923-cü ildə Masallı rayonunun Mollaoba kəndində anadan olub. O, kiçik yaşlarında ikən ailəsi ilə birlikdə Bakıya köçüb və burada 1942-ci ildə orta məktəbi bitirdikdən sonra Azərbaycan Dövlət Universitetinin (indiki Bakı Dövlət Universiteti) filologiya fakültəsinə qəbul olub. 1947-ci ildə ali təhsilini başa vuran Gülhüseyn Hüseynoğlu elə həmin il universitetin aspiranturasına daxil olub, lakin şəxsiyyətə pərəstiş dövründə həbs olunub, 25 il azadlıqdan məhrum edilib, amnistiyaya düşərək bu müddətin 8 ilini yatıbdır.

Əmək fəaliyyətinə hələ tələbə ikən, 1942-ci ildə "Kommunist" qəzeti redaksiyasında ədəbi işçi olaraq başlayan Gülhüseyn Hüseynoğlu 1945–1947-ci illərdə "Ədəbiyyat qəzeti" redaksiyasında, 1947–1948-ci illərdə isə Gənc Tamaşaçılar Teatrının pedaqoji şöbəsində işləyib. O, 1957-ci ildən etibarən taleyini Azərbaycan Dövlət Universiteti ilə bağlayıb, filologiya fakültəsinin müasir Azərbaycan ədəbiyyatı kafedrasında müəllim, baş müəllim, dosent və professor vəzifələrində çalışaraq, ömrünün yarım əsrdən artıq bir dövrünü ölkəmizdə təhsilin inkişafına həsr edib. Görkəmli söz ustası 1958-ci ildən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, Yazıçılar İttifaqının V qurultayından ömrünün sonunadək birliyin idarə heyətinin üzvü və nəsr bölməsinin rəhbəri olub. İndiyədək otuza yaxın kitabı kütləvi tirajla buraxılıb

Müasir Azərbaycan nəsrinin tanınan nümayəndələrindən olan Gülhüseyn Hüseynoğlu 1944-cü ildən etibarən ədəbi yaradıcılığa başlayıb, yetmiş ilə yaxın müddət ərzində ədəbiyyatımızın inkişafı naminə çalışıb. Onun özünəməxsus üslubu ilə seçilən əsərləri müasirlərimizin həyatını, mənəvi aləmini dolğun əks etdirir. Nasir 69 ilin 8 ilini özündən aslı olmayaraq həbsxana və Stalin düşərgəsində əzab, sıxıntı içərisində keçirib. 8 ildə o, yazmaq imkanından məhrum olsa da dərindən müşahidəçilik qabiliyyətinin gördüklərini saf-çürük eləmək, gələcək bədii ümumiləşdirmələrinə lazım olacaq zəngin həyat təcrübəsi qazanmaq ixtiyarını ondan heç kəs ala bilməyib

Gülhüseyn Hüseynoğlu ilk hekayəsi "Ana"dan (1944), ilk mənsur şeiri "Bənövşə əfsanəsi"dən (1946) başlayaraq, ilhamlı fədakar yaradıcılıq yollarında özünəməxsus addımlarla irəliləməyə başlayıb. M. Müşfiq barədə elmi monoqrafik əsərin, çoxlu tədqiqat xarakterli məqalələrin müəllifidir. Oçerk, povest və elmi-tədqiqat əsərləri yazsa da, bədii yaradıcılığında mənsur şeir və hekayə başlıca yer tutur. Azərbaycan ədəbiyyatında mənsur şerin yaradıcısı kimi tanınır.

Yazıçının "Nigaranşılığın sonu", "Ay nur çiləyəndə", "Mənsur şeirlər", "İtmiş keçi", "İnsan", "Gözəl", Sübh çağı", "Mücrü", "Seçilmiş əsərləri", "Ömrümüz boyu", "Qatar gedir", "Çətin yol", "Yana-yana", "Məhəbbətdirmi bu?", "Müşfiqin yolu", "Müsfiq", "Etiraf", Bir ömrün çıraqları" adlı bədii kitabları, monoqrafiyası, dərs vəsaiti və yüzlərcə elmi-publistik məqalələri geniş oxucu kütləsi tərəfindən maraqla qarşılanıb. Həmin kitablar görkəmli yazıçının çətin və şərəfli bir yaradıcılıq yolu keçdiyinə gözəl sübutdur.

Şair və yazıçılarımızdan Səməd Vurğun, Mehdi Hüseyn, Rəsul Rza, Mir Cəlal, İsmayıl Şıxlı, Sabir Rüstəmxanlı, rus yazıçılarından Konstantin Fedin, Viktor Telpuqov, tənqidçi və ədəbiyyatşunaslar Məhəmmər Arif, Əkrəm Cəfər, Kamal Talıbzadə, Bəkir Nəbiyev, Firidun Hüseynov, Ağamusa Axundov, Pənah Xəlilov, Musa Adilov və onlarca başqaları Gülhüseyn Hüseynoğlunun yaradıçılıq yolu, dəst-xəttinin özünəməxsusluğu, ədəbiyyatımızdakı mövqeyi barədə bəhs acmışdılar. Sitatlar:

Akademik Aslan Aslanov: "Gülhüseyn Hüseynoğlunun əsərlərində irəliyə sürdüyü, təbliğ etdiyi fikirlərlə özünün şəxsiyyəti arasında tam bir uyğunluq vardır. İnsana hörmət, bütövlük, nəciblik və paklıq onun şəxsiyyətinin ən səciyyəvi xüsusiyyətləridir. Onun bir yazıçı kimi təbliğ etdiyi fikirlərinin oxucuların qəlbinə dərhal yol tapmasında, bizcə, bunun da böyük rolu vardır".

Professor Mir Cəlal: "Gülhüseyn heç kimə bənzəməyən, özünün dəsti-xətti, üslubu olan, həmişə axtaran, poetik kəşflər edən, özünə tələbkar, əsərləri üzərində zərgər dəqiqliyi ilə işləyən, oxucusuna və ümumən ədəbiyyata hörmət bəsləyən, az yazmağı, mənalı yazmağı sevən yazıçıdır".

Əsərləri

1. Mənsur şeirlər ustası

2. Müşfiq

3. Nizami Cəfərovun yazıçı Gülhüseyn Hüseynoğlu haqqında kitabı

4. Полет Орлов — Стихотворения в прозе и рассказы

5. Gülhüsüyn Hüseynoğlunun seçilmiş əsərləri…

6. Məhəbbətdirmu bu?!

Nəşr

- İki damla göz yaşı

- İnsanlar və dalğalar

- Ömrümüz boyu

Poeziya

- Özün kimi

- Ömür gün

- Ömrümüz boyu

- O sayaq

- Müjdəçi

- Məhəbbət

- Küsülülər

Publisistika

1. Balaca dostlarım silsiləsindən (Sənədli hekayələr və öçerklər)

2. Dəzgahlar arasında (Sənədli hekayələr və öçerklər)

3. Gülhüsüyn Hüseynoğlunun seçilmiş əsərləri…

4. Bir ömrün çıraqları — Hekayə

5. Ağ kəlağayı — Hekayə

Gülhüseyn Hüseynoğlu 8 iyul 2013-cü ildə, 89 yaşında vəfat edib.Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.10.2025)

İnci Məmmədzadə