Rəqsanə Babayeva

Beyləqan rayon Mədəniyyət Mərkəzinin rejissoru, “Gənclik” xalq teatrının rəhbəri, yazıçı. “Ədəbiyyat və İncəsənət” üçün

İnsan cəmiyyətinin mənəvi dünyasını, dünyaya baxışını və dəyərlərini ifadə edən sənətlər içində teatrın yeri hər zaman xüsusi olmuşdur. Teatr sadəcə bir tamaşa, əyləncə və ya sənət hadisəsi deyil; o, insanın özünü dərk etməsi, yaşadığı dövrü anlamağa çalışması, ictimai və fərdi problemlərlə üz-üzə qalması üçün yaradılan bədii məkan olmuşdur. Tarix boyunca teatr həm dini mərasimlərin, həm siyasi müzakirələrin, həm də estetik duyğuların ifadəsi kimi müxtəlif funksiyalar daşımışdır.

Teatrın başlanğıcını bəşər tarixinin çox qədim qatlarında axtarmaq mümkündür. Arxeoloji və etnoqrafik araşdırmalar göstərir ki, daha daş dövründə insanlar ov səhnələrini canlandırmaq üçün kollektiv rəqs və oyunlardan istifadə etmişlər. Bu mərasimlər bir tərəfdən ibtidai insanın ovda uğur qazanmaq arzusu ilə bağlı idi, digər tərəfdən isə kollektiv şüurun, birgə inancların ifadəsi idi. Yəni, teatrın ilk nüvəsi dini-magik ayinlərlə bağlı yaranmışdır.

Antik Yunan Dünyasında Teatrın Doğuluşu

Teatr sənətinin yeni əsaslarının formalaşdığı məkan isə şübhəsiz ki, qədim Yunanıstan olmuşdur. Antik yunanların “teatron” adlandırdıqları bu sənət məkanı həm dini mərasimlərin keçirildiyi, həm də ictimai müzakirələrin aparıldığı bir yer idi. Əslində, yunan teatrı bir tərəfdən Dionis şərəfinə keçirilən dini mərasimlərdən doğmuş, digər tərəfdən isə demokratiyanın inkişafı ilə bağlı olaraq cəmiyyətin özünü ifadə forması olmuşdur.

Qədim yunan teatrı yalnız sənət hadisəsi deyildi; orada siyasət, din və fəlsəfə bir vəhdət təşkil edirdi. Aristotel öz məşhur “Poetika” əsərində teatrı elmi əsaslarla izah edərək, dramın “hadisə, məkan və zaman vəhdətinə” əsaslanmasını vacib sayırdı. Bu qayda uzun əsrlər boyu dramaturgiyanın inkişafına istiqamət vermiş, klassik dramaturgiya ənənəsinin bünövrəsini qoymuşdur.

Yunanıstanın müxtəlif koloniyalarına yayılan teatr ənənəsi, xüsusən də Afina şəhərində yaradılan “Dionis Teatrı” vasitəsilə daha geniş coğrafiyaya yayılmışdır. Burada tragik əsərlər eramızdan əvvəl 534-cü ildən, komediya tamaşaları isə təxminən eramızdan əvvəl 480-ci ildən səhnələşdirilməyə başlanmışdır. Məsələn, Aysxil, Sofokl və Evripid kimi dramaturqların yaratdığı faciələr bəşər ədəbiyyatının zirvələri sayılır və bu gün də səhnələrdə öz aktuallığını qoruyur.

Roma Dünyasında Teatr

Romalılar Yunanıstanla əlaqələrindən sonra teatr sənətini mənimsədilər və öz imperiyalarında yaydılar. Xüsusilə Pun müharibələri dövründə yunan mədəniyyətinə yaxınlaşan Roma, teatrı həm xalqı əyləndirmək, həm də siyasi təbliğat vasitəsi kimi istifadə etdi. Roma teatrlarının möhtəşəm memarlıq quruluşu bu sənətin kütləviləşməsinə şərait yaradırdı.

Lakin Roma dövründə pantomima və sirk oyunlarının populyarlığı nəticəsində klassik teatr öz əvvəlki mövqeyini tədricən itirməyə başladı. Bu da göstərir ki, teatr hər dövrün ictimai-siyasi tələblərinə uyğun olaraq öz formasını dəyişmişdir.

Orta Əsrlərdə Teatr

Qərbi Roma imperiyasının süqutundan sonra Avropada bir müddət teatr zəifləsə də, tamamilə yox olmadı. Xüsusən də kilsə xadimlərinin təşəbbüsü ilə dini mövzulu tamaşalar yaranmağa başladı. Bu tamaşalar “misteriya”, “mirakl” və “moralitet” kimi janrlarda inkişaf edərək, insanların dini biliklərinin möhkəmləndirilməsi üçün vasitə rolunu oynadı. Maraqlıdır ki, bir vaxtlar bütpərəst ayinlərdən doğmuş teatr indi xristianlığın yayılması üçün xidmət etməyə başlamışdı.

Orta əsrlərin dini teatrı sadəcə dini təbliğat vasitəsi deyildi, o həm də xalqın bir araya gəldiyi, ortaq dəyərlər ətrafında toplandığı ictimai hadisə idi. Bununla yanaşı, xalq arasında daha yüngül, komik xarakterli küçə tamaşaları da oynanılırdı.

İntibah Dövründə Yenidən Doğuluş

XIV–XVI əsrlərdə baş verən İntibah hərəkatı bütün incəsənət sahələrində olduğu kimi teatrda da inqilabi dəyişikliklər yaratdı. İnsan mərkəzli dünyagörüşünün formalaşması nəticəsində səhnəyə yenidən antik faciə və komediyalar qayıtdı. Bu dövrdə İtaliyada formalaşan “commedia dell’arte” açıq havada, improvizasiya üzərində qurulmuş tamaşaları ilə Avropa teatrına böyük təsir göstərdi.

İntibah dövrünün dramaturqlarından Nikkolo Makiavelli komediya janrında dərin psixoloji müşahidələrə əsaslanan əsərlər qələmə aldı. Bu mərhələ Aristotelin ideyalarına əsaslanan, lakin yeni dövrün insanını əks etdirən bir teatr sənətini ortaya çıxardı.

Barokko və Klassisizm Dövrləri

XVII əsrdə Avropada formalaşanBarokko dövrü teatrı daha çox zəngin dekorasiyalara, möhtəşəm səhnə effektlərinə üstünlük verirdi. Bu teatr forması ictimai dəyişikliklərin, feodalizmin zəifləməsi və mütləqiyyətin güclənməsi ilə bağlı olaraq meydana çıxmışdı.

Məhz bu dövrdə Vilyam Şekspirin dramaturgiyası özünəməxsus gücü ilə seçilirdi. Şekspir insanın daxili aləmini, ziddiyyətli hisslərini, sevgi və nifrətini, qəhrəmanlıq və xainliyini tamaşaçının gözləri önündə canlandıraraq, teatrı sadəcə hadisə təsvirindən çıxarıb insan həyatının fəlsəfi dərkinə çevirdi. Onunla yanaşı, ispan dramaturqu Pedro Kalderon da teatrı “dünya bir səhnədir, hər kəs öz rolunu oynayır” ideyası ilə zənginləşdirirdi.

Romantizm və Sonrakı Dövrlər

XIX əsrdə Romantizm hərəkatı teatrda daha çox lirizmə, fərdi hisslərin ifadəsinə yol açdı. İnsan duyğularının gücü, təxəyyül və azadlıq arzusu bu dövrün pyeslərinə hakim oldu.

XX əsrdə isə teatr yeni cərəyanların təsiri altında dəyişdi. Naturalizm, ekspressionizm, sürrealizm, absurd teatr kimi istiqamətlər səhnəyə gəldi. Bu dövrdə Konstantin Stanislavski aktyor sənətində psixoloji realizmin əsasını qoydu, Bertold Brext isə “epik teatr” nəzəriyyəsi ilə tamaşaçını passiv müşahidəçidən aktiv düşünən şəxsiyyətə çevirməyi hədəflədi.

Antonin Artaud “qəddar teatr” ideyası ilə tamaşanı sadəcə əyləncə yox, sarsıdıcı bir həyat hadisəsinə çevirməyə çalışdı. Samuel Bekketin “absurd teatrı” isə müasir insanın mənasızlıq və tənhalıq hisslərini səhnəyə gətirdi. XX əsrin sonu və XXI əsrin əvvəllərində postmodern teatr ənənəvi sərhədləri aşaraq, müxtəlif incəsənət növlərini sintez edən yeni eksperimentlərə yol açdı.

Teatrın minilliklər boyu keçdiyi yol göstərir ki, bu sənət daim insan cəmiyyətinin ehtiyaclarına uyğun olaraq dəyişmişdir. Dini mərasimlərdən doğan teatr sonralar siyasi, estetik və fəlsəfi ideyaların ifadə vasitəsinə çevrildi. Antik Yunan faciələrindən başlayaraq postmodern tamaşalara qədər teatr insanın özünü dərk etməsi, həyatın mənasını anlamağa çalışması, ictimai problemləri bədii dillə ifadə etməsi üçün ən güclü vasitələrdən biri olmuşdur.

Bu gün də teatr yalnız keçmişin mirası deyil, həm də gələcəyin axtarış meydanıdır. O, insanın iç dünyası ilə cəmiyyət arasındakı əlaqəni açan, insanı düşündürən, həyəcanlandıran və birləşdirən bir sənət olaraq öz aktuallığını qorumaqdadır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.10.2025)

Nemət Tahir,

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

1939-cu ildə dünya müharibəsinin yaxınlaşdığı bir vaxtda Adolf Hitler Nepal kralı Tribhuvana dəbdəbəli bir “Mercedes-Benz” hədiyyə edir. Bu diplomatik jest olduqca qeyri-adi idi. Çünki, Üçüncü reyxin füreri elit bir alman avtomobilini ucqar, dünyadan demək olar ki, təcrid olunmuş dağ ölkəsinin monarxına hədiyyə edirdi.

Bəs niyə axı?

Hitler üçün bu, incə siyasi gediş idi: Asiyada nüfuzu gücləndirmək və Almaniyanın sənaye gücünü nümayiş etdirmək istəyirdi. Nepal üçün bu, xarici dünya ilə görünməmiş təması və həm elitanın, həm də sadə insanların gözündə simvolik bir status idi.

Amma ən əsas məsələ, avtomobilin krala çatdırılması idi. Çünki bu asan məsələ deyildi: Nepalda inkişaf etmiş yol şəbəkəsi yox idi. Buna görə həmin maşını ölkəyə sözün əsl mənasında əl ilə sürükləyərək gətirməli olurlar. Yüzlərlə adam ağır "Mercedes"i ölkənin paytaxtı Katmandudakı yeganə asfaltlanmış yola  çatdırmaq üçün onu Himalay dağlarından keçən sıldırım dağ cığırları ilə əl ilə aparmalı olurlar.

Bu isə "Mercedes"i  sadəcə təmtəraqlı, dəbdəbəli maşına yox, az qala miflərlə əhatə olunmuş müqəddəs bir obyektə çevirir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.10.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı akademik Nizami Cəfərovun yazıçı, publisist Yunus Oğuzun "Türk" etnonimi  və  törələri  haqqında” adlı yeni kitabı barədə qeydlərini diqqətinizə çatdırır.

Yalnız məşhur romanları ilə deyil, vaxtaşırı apardığı akademik araşdırmaları, elmi- publisitik yazıları ilə də türk tarixinin qaranlıq, mübahisəli tərəflərinə bu və ya digər dərəcədə aydınlıq gətirməyə çalışan (və geniş ictimai maraq doğuran) Yunus Oğuz oxucuların müzakirəsinə (bundan öncə onun "Qədim Anadolu və Azərbaycan türkləri", "Türkün tarixinə yeni bir baxış", "Türkün gizli tarixi", "Qədim türklər və passionarlıq nəzəriyyəsi L.N.Qumilyovun tədqiqatlarında" kitabları nəşr edilmişdir. Bunlardan ikisi Elm və Təhsil Nazirliyinin qərarı ilə ali məktəblərdə dərs vəsaiti kimi nəzərdə tutulub) məzmun-mündərəcə etibarilə kifayət qədər siqlətli yeni bir əsər vermişdir ki, burada ən azı üç ciddi problem diqqət mərkəzinə çəkilməkdədir.

Onlardan birincisi "türk" sözünün etimologiyasıdır. Bu barədə çox yazılmış, çox deyilmiş, dünyanın bütün görkəmli türkoloqları "türk" sözünə öz interpretasiyalarını izhar etməyə ehtiyac duymuşlar. Və nəticə etibarilə, türk"ün a) "igid", "hünərli", "cəsarətli", b) "gözəl", "ürəyəyatan", "könülaçan" və c) "törəli", "qanun- qayda sevən" və "qanun- qaydaya riayət edən" mənalarını bildirdiyi qənaətləri yayılmışdır. O da məlumdur ki, "türk" sözünün tərkibi "t + r" və "k" hissələrindən ibarətdir: "tar", "tor", "tur" "tür" və s. kökü ilə "ıq", "ik", "uq", "ük" şəkilçisi. Sözün kökü məna dəyişikliklərinə həddindən artıq həssas olmuş, şəkilçi isə sadəcə mücərrədlik bildirmişdir.

Yunus Oğuz "türk" etnoniminin həm Mahmud Kaşğarinin "Divan"ındakı, həm də "Qədim türk sözlüyü"ndəki izahlarını xatırlatdıqdan sonra, ən yeni dövr türkoloqlarının mülahizələrini nəzərdən keçirir. Və "türk"ün ən qədim dövrlərdən müxtəlif mənbələrdə əks olunmuş "törəmələr"ini göz önünə gətirir: turuk, tarku, turşa, etrusk, turça, turkha, türkü, tursü, turka, türkilinq,turoba (Troya), turçi, trek, turça, Turan və s. və i.

Mənə məlum olduğu miqyasda ilk dəfədir ki, Yunus Oğuz "türk" etnoniminin daxil olduğu etnoqrafik- mədəni sferanın anlayış- konseptlərini də tədqiqata cəlb edir ki, buraya, ilk növbədə, "el", "oba", "bil", "tağ" və s. aiddir. Heç şübhə yoxdur ki, həmin istiqamətdəki araşdırmalar "türk" etnoniminin ideya- məzmununun daha aydın təsəvvürünə müəyyən imkanlar açacaqdır.

Müəllifin toxunduğu ikinci problem Avrasiyanın Qərb ucqarlarındakı türk toponimləridir ki, bunlar Strabonun "Coğrafiya"sından, yəni son dərəcə mötəbər bir mənbədən gətirilir: Alp, Apatur, Arvak, Asta, Atamon, Evbey, Bardul, Dondar, Etrusk, Kimmer, Kenoba, Onoba, Salar, Salqan, Arat, Bark, Qarpak, Azan, Temen və s.

Həmin mənbədə türkçülüyün ilk baxışdan "zəmanət verən", ancaq təbii ki, müfəssəl araşdırma tələb edən bir sıra  etnonimləri də var: akuti, albiy, albula, ana, araq, asay, atak, bat, duriy, taq, tavr və s. və i.

Yunus Oğuzun türkşünaslıq araşdırma üslubudur ki, faktları bol- bol sadalamaqla  öz fikrini, mövqeyini bu və ya  digər "nəzəriyyə"yə ehtiyac duymadan bildirir: deyir ki, türklər hər hansı halda Qərbi Avropada olmuşlar!..

Əsərdə diqqət mərkəzinə çəkilən üçüncü problem türklərin Avrasiya boyu Şərqdən Qərbə, yoxsa Qərbdən Şərqə hərəkətidir ki, burada müəllifin məqsədi, əlbəttə, artıq çoxdan başlamış bir ideyaya (konsepsiyaya!) dəstək verməkdir. Belə ki, türklərin "xalqların böyük köçü"ndən - ilk orta əsrlərdən çox- çox əvvəl Qərbdən Şərqə də axınları olmuşdur... Yunus Oğuz tamamilə haqlıdır ki, bu axınlar Qərbi Avrasiyadan  (İspaniyadan) da ola bilərdi, Ön Asiyadan (Şumerdən) də... Burada söhbət, Yunus Oğuzun böyük bir ehtiramla həmişə istinad etdiyi L.Qumilyovun sözləri ilə desək, sosiosferin yox, biosferin verdiyi imkanlardan gedir. Yəni xalqların köç hərəkətlərinə (və hərəkatlarına) cəmiyyətdən daha çox təbiət təkan verir. İqlimin dəyişməsi elə güclü bir amildir ki, xalqların ruhundakı "vətən sevgisi"ni çox çəkmədən xoş bir xatirəyə çevirir.

"Türk" sözünün etimologiyasından başlayıb Avrasiyanın Qərb ucqarlarındakı türk izlərinə gələn, oradan da türklərin Şərqdən Qərbə, Qərbdən Şərqə axınlarından hansının onların tarixi taleyində daha böyük rol oynadığı məsələsini bir daha müzakirə meydanına çıxaran Yunus Oğuzun növbəti əsərindəki strateji məqsəd türklüyün (və türkologiyanın) problemlərinə hansısa "məhəlli" yox, yalnız ciddi elmi- metodoloji səviyyədən yanaşmaq imkanlarını bir daha yada salmaqdan ibarətdir. Və türk tarixşünaslığı yaddaşının bu cür təzələnməsinə ehtiyacın həmişə olmasına mən heç vaxt şübhə etməmişəm.  Xüsusilə dostum Yunus Oğuz kimi qüdrətli türkçünün (və istedadlı türkoloqun) nümunəsində...

Yunus Oğuz bu kitabda "türk" etnoniminin sanballı izahı ilə yanaşı ilk dəfə olaraq elmi-publisistik ədəbiyyatda islamaqədərki türk törələrindən də bəhs edir. Elmi ədəbiyyatımızda Bilgə xaqan və uyğur törələrini, Dədə Qorqud buyruqlarını qələmə alır.

Yazıçı  "Türk törəsi nədir" sualına belə cavab verir: "...törə anlamı səndən yuxarıda duran, ocaq başında  oturan" mənasını verir və yazılmayan, yəni şifahi olaraq ağızdan-ağıza keçən, bəylikləri, eli (dövləti)  idarə edən əsas qaydalar toplumudur. Bir sözlə, müasir  dildə desək, toplumda siyasi, sosial, dini, iqtisadi və digər məsələləri müəyyənləşdirən, düzən verən, yazılı olmayan hüquq qaydalarına törə deyilir". Bu çox vacibdir, çünki əgər islamdan sonra cəmiyyəti və dövləti Qurana əsaslanan şərait idarə edirdisə, islamöncəsi dövrdə türk dünyasının həyat tərzini, əsasən törələr müəyyənləşdirirdi.

Bu da çox vacibdir ki, Yunus Oğuz otuz üç türk törəsini sadalamaqla işini bitmiş hesab etmir, eyni zamanda türk törəsinin özəlliklərindən, törə qaydalarından bəhs edir, cəmiyyətdə, yaxud toplumda qadının tutduğu yerdən yazır, başqa xalqlardakı qadınların oynadığı rolla, türk toplumundakı qadınların müqayisəli analizini verir. Türk həyatında müstəsna rol oynayan qadınların (Tomris xan, Sultan Raziyyə bəyim, Türkan xatun, Möminə xatun və başqalarının) həyat tərzini qələmə alır. Eyni zamanda, o türk fəthlərindən söhbət açarkən törələrə uyğun dövlətin və cəmiyyətin idarə olunmasında türk ədalətini xüsusi vurgulayır.

Bundan başqa Yunus Oğuz çoxdan yaddan çıxmış türk dəfn törənlərindən və toy mərasimlərindən geniş yazır. Yazıçı tapınaqlar və inanclar haqqında formalaşmış fikirlərdən də yan keçmir, onların bəzilərinin hələ də toplumda tətbiq olunduğunu göstərir.

Nəhayət Yunus Oğuz bu qiymətli əsərini Bozqurd kultunun özəllikləri və türklərin yaşadığı coğrafı areal ilə bitirir. O yazır: "Göründüyü kimi dünyanın bir çox yerlərində harada yaşamasından asılı olmayaraq türk əsilli insanlar, yaxud türk dillərinə bölünən qrupların demək olar ki, hamısının bu və ya digər şəkildə simgələri (rəmzləri) Bozqurddur.

Bu altı qrup türk dilləri aşağıdakılardır..."

Ən sonda isə o türk duasının tam mətnini verməklə islamöncəsi türk dünyasına işıq salmış olur. Əminəm ki, bu əsər geniş oxucu kütləsində böyük marağa səbəb olacaq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.10.2025)

Zəhra Allahverdiyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bakı Dövlət Universiteti (BDU) və Qərbi Azərbaycan İcmasının birgə təşkilatçılığı, “BDU könüllüləri” təşkilatının dəstəyi ilə ali məktəb tələbələri arasında “Hər qarışı Vətəndir” mövzusunda məqalə müsabiqəsi keçirilib, qaliblər müəyyənləşdirilərək mükafatlandırılıblar.

BDU-da keçirilən mükafatlandırılma mərasimində çıxış edən universitetin rektoru Elçin Babayev Qərbi Azərbaycanın əzəli torpaqlarımız, qan yaddaşımız olduğunu bildirib. O qeyd edib ki, Qərbi Azərbaycan məsələsini milli-mənəvi yaddaşımızda daha da möhkəmləndirmək üçün ali təhsil müəssisələrinin, alim və tələbələrin üzərinə böyük məsuliyyət düşür. Bunun üçün arxiv sənədləri, şəkilləri əsasında tədqiqatlar aparılmalı, Azərbaycan dövlətinin bu məsələ ilə bağlı beynəlxalq hüquq istiqamətində atdığı addımlara dəstək göstərilməlidir. Keçirilən müsabiqə də bu baxımdan çox önəmlidir. Prezident İlham Əliyev ən yüksək kürsülərdən ölkəmizin mövqeyini bəyan edir. Qərbi Azərbaycan İcması bu istiqamətdə uğurla fəaliyyət göstərir. BDU-da Erməni Araşdırmaları və Təlim Mərkəzi fəaliyyət göstərir. Son illər BDU-da Qərbi Azərbaycan Araşdırmaları Mərkəzi yaradılıb. Hazırda bir neçə fakültənin iştirakı ilə Qərbi Azərbaycanla bağlı tədqiqatlar aparılır.

Milli Məclisin deputatı Hikmət Babaoğlu, MM Gənclər və idman komitəsinin sədri Şahin İsmayılov çıxışlarında müsabiqənin əhəmiyyətini vurğulayıblar. Qeyd olunub ki, milli yaddaşın və tarixin öyrənilməsində ədəbiyyat çox təsirli vasitədir. “Hər qarışı Vətəndir” mövzusunda məqalə müsabiqəsi tarixi yaddaşa qayıdış yolunda önəmli vasitədir.

Sonda müsabiqənin qalibləri mükafatlandırılıb.

1-ci yer. Qasım Xəlilov, BDU

2-ci yer. Hümbət Bədəlov, BDU

3-cü yer, Nigar Xanəliyeva, SDU.

Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti, Odlar Yurdu Universiteti, Azərbaycan Dillər Universitetinin tələbələri Aygün Fərzəliyeva, Yasin Salehov və Rahilə Məmmədova isə həvəsləndirici mükafata layiq görülüblər.

Xatırladaq ki, Nigar Xanəliyeva portalımızın əməkdaşıdır, hazırda Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə portalımızın birgə Türk dünyası ünlüləri layihəsini icra edir.

Sonda bütün mükafatçıları, o cümlədən Nigar xanıma elmi və yaradıcı  fəaliyyətlərində uğurlar arzu edirik!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.10.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Əlbət ki sosial mediada Kəramət Böyükçöl adı çox məşhurdur. Facebook-da statusunu 1000 plyus adam oxuyur, internet televiziyalarında müsahibəsini 20-30 min insan izləyir. Statusman kimi daha məşhurdur. Amma “yazıçı Kəramət Böyükçöl” kimi təqdim edilir, demək, yazıçılarımız arasında Çingiz Abdullayevdən sonra ən məşhurudur

Kəramət Böyükçöl 17 oktyabr 1987-ci ildə İmişli rayonunun Əliqulular kəndində anadan olub. Atası, məşhur şair Qəşəm Nəcəfzadə tələbə yoldaşı və şair Kəramət Şükürovun adını ona qoyub. Səbail rayonu 51 saylı orta məktəbi bitirib. 2007–2011-ci illərdə Bakı Dövlət Universitetinin Filologiya fakültəsində təhsil alıb. 2010-cu ildə Azərbaycan Yazıçılar Birliyinə üzv olub. 11 noyabr 2015-ci ildə sərt tənqidləri və çıxışları səbəbilə Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvlüyündən kənarlaşdırılıb.

Kəramət Böyükçöl üzvlükdən kənarlaşdırılqdan sonra da davamlı olaraq Azərbaycan Yazıçılar Birliyini və onun üzvlərini tənqid edir. O, koronavirus dönəmində - 18 avqust 2020-ci ildə kirayə qaldığı evdə sərxoş halda "Facebook" hesabından açdığı canlı yayımda hökuməti sərt tənqid edərkən bir günlük həbs həyatı da yaşayıbdır, bir gün sonra sərbəst buraxılıb və xəstəxanada məcburi müalicəsinə başlanılıb.

"YouTube" kanalında "Kəramətinə şükür" adlı həftəlik proqram hazırlayıb və bu proqramda siyasi və ictimai mövzular müzakirə edilib. 7 oktyabr 2021-ci ildə sağlamlıq problemləri ilə əlaqədar olaraq təkrar məcburi müalicə üçün Bakı Şəhər Narkoloji Dispanserə yerləşdirilib və 3 həftə sonra, 26 oktyabr 2021-ci ildə müalicəsini tamamlayaraq buraxılıb.

2023-cü ildə "Elçibəyin sirri" adlı kitabını oxucularına təqdim edib

Uzun müddət fəaliyyətini səyyar kitab satıcısı kimi davam etdirib, 31 yanvar 2024-cü ildə Kerazon adlı kitab mağazasını açıb. O, daha sonra bu mağazanı bağlayıb və"yeriyən kitab mağazası" ilə ölkənin regionlarında kitablarının satışını təşkil edib.

 O, 2025-ci ilin avqustundan "Böyükçöl" adlı mikroavtobus səyyar kitab evini açıb.

Kitabları

1. Çatlamış fincan

2. Çöl

3. Səkkizinci gün

4. Məni kim tapa bilər?

5. Əlqəmə

6. Səs

7. Fərarinin həyat sevgisi

Və mütləq onu da deyim ki, Kəramətin status tənqidindən qorxan əksər məmur kitab festivallarında qapı ağzında stol qoyub kitab satan Kəramətin kitabını almağa minimum 50 manatlarından keçirlər.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.10.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Anadan olmasının 110-cu ildönümü olan operator və həm rejissru tanıyaq və anaq. Kinomuzun inkişafında xeyli xidmətləri olubdur. Özü də, nəzərə alaq ki, sovetin ən ağır illərində yaşayıb yaradıbdır. Haqqında çox az məlumat var. Amma bu az məlumatlardan məlum olur ki, SSRİ dönəminin say-seçmə rejissorlarından olub, Lenin mükafatı alıb, Xalq artisti adı alıb, bunlar da bir yana, Kann kinofestivalının laureatı da olub.

Cavanşir Məmmədov 17 oktyabr 1915-ci ildə Lənkəranda anadan olub. 1937-ci ildə Aşqabad Kino Texnikumunu bitirib. Kinoda operator şagirdi (1932), operator köməkçisi, operator assistenti (1934), II dərəcəli operator (1935), II operator (1938), xronikal filmlər üzrə I dərəcəli operator dərəcələrinə yüksəlib.

1937-ci ildə Aşqabad kinostudiyasında operator işləyib. Müharibə illərində Mərkəzi Sənədli Filmlər Studiyasının operator qrupunda fəaliyyət göstərib. 1950–1960-cı illərdə Bakı kinostudiyasında 12 sənədli film çəkib. 1960-cı ildən Mərkəzi Elmi-Kütləvi Filmlər Studiyasında ("Sentrnauçfilm") "Kino Səyahəti" almanaxının yaradıcılarındandır.

Filmoqrafiya

Rejissor kimi

1. 416-cı (film, 1942) (qısametrajlı sənədli film)

2. S. M. Kirov adına körfəzdə (film, 1954) (qısametrajlı sənədli film)

3. Keçmişin şahidləri (film, 1956) (qısametrajlı sənədli film)

4. Təbiətin dostları (film, 1958) (qısametrajlı sənədli film)

Operator kimi

1. 416-cı (film, 1942) (qısametrajlı sənədli film)

2. Xəzər dənizçiləri (film, 1944) (tammetrajlı sənədli film)

3. Əbədi odlar ölkəsi (film, 1945) (tammetrajlı sənədli film)

4. Sovet Azərbaycanı (film, 1950) (qısametrajlı sənədli film)

Adlar və mükafatlar

1. Kann festivalının mükafatı

2. "Dənizi fəth edənlər" və "Xəzər neftçiləri haqqında dastan "filmlərinə görə Lenin Mükafatı

3. "Türkmənistanın əməkdar incəsənət xadimi" fəxri adı

4. "Azərbaycan SSR əməkdar incəsənət xadimi" fəxri adı

5. "Azərbaycan SSR xalq artisti" fəxri adı (1 dekabr 1982)

1997-ci ildə Moskvada vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.10.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Haqqında danışacağım şəxs çox keşməkeşli həyat yaşayıb. Çingiz Ələkbərzadəni deyirəm. Məşhur yazıçı Əbülhəsənin oğlunu. Müğənnilər Sevda Ələkbərzadə və Elmira Ələkbərzadənin atasını..

O, 1936-cı il oktyabrın 17-də Bakı şəhərində anadan olub. Tovuz şəhərindəki A.S.Puşkin adına şəhər orta məktəbini bitirib. Musiqini, mahnı ifaetməyi çoxsevirmiş, gözəlsəsiolub. Ailəsində qurduğuməclislərinhamısında şeirvə musiqilərifaetməyixoşlayıb. “Leylivə Məcnun” poemasındanxeylihissəni əzbərsöyləyərmiş.

ADU-nun filologiya fakültəsində təhsil alıb. Tələbəlik dövründə "Kökəlməyin sirri" hekayəsi almanaxda dərc olunub. Bundan sonra dövri mətbuatda müntəzəm çıxış edib. Əmək fəaliyyətinə Əli Bayramlı rayonundakı 2 saylı orta məktəbdə müəllim kimi başlayıb.

Ailədə iki qardaş olublar. Qardaşı otuz yaşında rəhmətə gedib.

Azərbaycan Dövlət Televiziya və Radio Verilişləri komitəsində son xəbərlər redaksiyasında işləyib. İsmayıllı rayonundakı İvanovka kəndində müəllim, Əli Bayramlı rayonunda "İşıq" qəzeti redaksiyasında məktublar şöbəsinin müdiri, İsmayıllı rayonunda "Zəhmətkeş" qəzeti redaksiyasında məktublar şöbəsinin müdiri, Azərbaycan SSR Televiziya və Radio Verilişləri komitəsində "Günün səsi" xəbərlər baş redaksiyasında müxbir olub.

Elə həbsxana həyatına səbəb də jurnalistika fəaliyyəti olubdur.

Özü isə 49 yaşında şərlənərək həbs olunub. Qızı Sevda Ələkbərzadə müsahibələrinin birində belə deyir: “Nə qədər ki, babam sağ idi, atama toxuna bilmirdilər. Özləri də etiraf edirmişlər ki, nə qədər, Əbülhəsənin nəfəsi gedib-gəlir, biz onun oğluna əl vura bilmərik. Babam rəhmətə getdi, qırxı çıxmamış atamı həbs etdilər. Atam öz atasının qırxına gələ bilmədi. Atam jurnalist idi. O vaxtlar da bir kanalda nəsə xoşagəlməyən material gedirdisə, hər şey bitirdi. Atam da, yəqin ki, kiminsə xoşuna gəlməyən süjet hazırladı, onu efirə verdi ki, ona qarşı belə davrandılar. Biz, əslində, onun həbs olunmasının təfərrüatlarını, kim tərəfindən təşkil olunmasını da bilirik”.

Yazıçıya on iki il iş kəsilsə də, sonradan günahsız olduğu məlum olur və o, iki ildən sonra azadlığa çıxıb. Gözlədiyi bəraəti alıb. Lakin, o, həbsdən sonra tamamilə dəyişib, əsəbi, qapalı insana çevrilib. Stressdən, əsəbdən səhhətində problem yaranıb, parkinson xəstəliyinə tutulub.

Məhkəmə zamanı onun üzünə durmaq üçün on altı yalançı şahid tuturlar. Ən yaxın dostlarından biri, uzun illər onun operatoru kimi işləmiş, ailə üzvlərindən birinə çevrilmiş insan da həmin şahidlərin içərisində olur və yazıçının əleyhinə ifadələr verir. Çingiz Ələkbərzadə həbsdən çıxandan sonra isə həmin adam onlara gələrək yazıçının qarşısında diz çöküb bağışlanmasını istəyərək deyir: “Məni bağışla, başıma silah dayamışdılar ki, sənin üzünə durum. Mən də həyatımdan qorxdum, nə edə bilərdim?”Bu sözlərdən sonra Çingiz Ələkbərzadə keçmiş dostunu bağışlayır.

Yazıçı həbsdən çıxandan sonra “Türmə mənim ahımdır” şeirlər kitabı və həbsxana həyatından bəhs edən “Zindan” adlı roman yazır. Kitabın üz qabığı üçün şəkil çəkdirmək lazım gələndə o, ailəsinin narazılığına baxmayaraq saçlarını həbsdəki kimi dibindən qırxdırıb şəkil çəkdirir və deyir: Orda həyat necədirsə, mən də onu elə göstərməliyəm. 30 min tirajla çap olunan roman qısa zaman ərzində satılır.

Qızı Sevdanın müğənni olmasını istəməyib. Buna görə ailə daxilində xeyli mübahisələr yaşanıb. Lakin, o, nəhayət qızının müğənni olmasına razılıq verib. Xasiyyətcə kövrək olan Çingiz bir dəfə hamıdan xəbərsiz qızının ifasında "Laçın" mahnısını dinləyib ağlayır. Qızı Sevda atasının ağlamağını görsə də, bu barədə ona heç vaxt heç nə deməyib.

Anası rəhmətə gedən zaman yazıçı həbsdə olur. Bu xəbəri ondan gizlədirlər. Ailəsi onunla görüşə gedəndə həyat yoldaşı Çingizə evdən gətirdiyi plovu verir. Çingiz dərhal ona belə deyir: “Gətirdiyin aş anamın ehsanıdır. Gecə yuxuda çoxlu çay daşlarının qəbirdaşına çevrildiyini görmüşəm. Məni aldatmayın, bilirəm ki, anam artıq yoxdur”.

Kitabları

1. Yarpaqlar töküləndə

2. Güllələr dənizdə sönür

3. Qızıl yəhərli at

4. Çılpaqlı (roman)

5. Vulkan (povest və hekayələr)

6. Öndən

7. Qumarbaz.

8.“Türmə mənim ahımdır” (şeirlər)

9.“Zindan”

Filmoqrafiya

1. Günlərin bir günü...

2. Vulkana doğru

Ölümündən bir müddət əvvəl “Mən kiməm?” adlı bioqrafik roman yazmağa başlasa da, yarımçıq qalıb. O, kitabdan yalnız bir neçə səhifə yaza bilib.

Ömrünün son günlərində yaddaşını itirib. Ölənə yaxın isə gözlərini açaraq övladlarına baxıb deyir: “Qorxmayın, gedirəm. Amma hər şey yaxşı olacaq".

7 yanvar 1999-cu ildə vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.10.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Əgər haqqında rəsmi danışsaq, sənəd dili ilə qeydlər aparası olsaq, belə bir mənzərə yaranar: Aktrisa Pərvin Abıyeva 17 oktyabr 1990-cı ildə Ağdaşda anadan olub. Bu gün yubileyidir, 35 yaşı tamam olur.

Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetini bitirib. İlk dəfə "Qarabağnamə" filminə çəkilib. 2012-ci ildə isə "Həyat Varsa" serialına çəkilib. 2013-cü ildə "Oğurlanmış arzular" teleserialında baş rol alıb. 2014-cü ildə "İkinci Bahar" serialıdada baş rolda oynayıb. 2015-ci ildə "Tufanlı Səma" serialında Anar Heybətovla baş rolda oynayıb. Həmin il "Gecə Qonağı" filminə çəkilib. "Ay Brilliant" adlı komedik filmində də çəkilib. 2017-ci ildə "Bacanaqlar" serialında Delya rolunu alıb. Hal hazırda "Dəmir Qazan" və "Gecə Qonağı 2" filmlərinə çəkilir.

Filmoqrafiya

1. Həyat varsa...

2. Qarabağnamə

3. İkinci bahar

4. 4.1 şəhər motivləri

5. Ay brilyant

6. Oğurlanmış arzular

7. Gecə qonağı

8. Tufanlı səma

İndi isə, necə deyərlər, maqazin xəbərlərinə keçid alaq. Bundan ötrü, onun müsahibələrinə nəzər salırıq.

Bir müddət əvvəl karyerası üçün Türkiyəyə köçən aktrisa Pərvin Abıyeva orada "Astral həyat" adlanan ekran işində rol alıb. Lakin o yenidən vətənə qayıdıb.
Pərvin Abıyeva şəxsi həyatı barədə  belə danışır:

“Uşaq vaxtı müğənni olmaq istəyirdim. Amma 16 yaşıma gəldim, artıq həvəsim olmadı. Çünki həmin vaxt nişanlandım. Daha sonra ayrılıq oldu. Sırf onun acığına mən bu sənətə gəldim. Bir çox xoşagəlməyən hərəkətlərini görürdüm. Ona görə də, o nəyi qadağan edirdi, nəyə icazə vermirdi, onu elədim. Məşhur olmağımı istəmirdi, onun acığına oldum. İtirdiyim bir şey var - ailə. Yaxşı ki, onunla evlənməmişəm, çox şükür. Qohumlarım məşhur olmağımı istəmirdi. Amma sonra mən məşhurlaşdıqca bunu qəbullandılar, hətta deyirdilər ki, Pərvini göstərsəydilər, baxardıq”.

Bəs niyə ayrılıb?

“17 yaşında nişanlı qız idim. 19 yaşımda toyumun olacağını bilirdim. O şəxs mənim məhəbbətim deyil, ailəmin qərarıydı. Ən çox anam istəyib ki, mən o insanla ailə qurum. Lakin alınmadı. Məlum oldu ki, həmin insan həm evil, həm nişanlı olub. Həyatında xeyli qadın olub. Bu səbəbdən də münasibət alınmadı. Bədbəxt olsam belə o, insanla ailə qurmağa hazırlaşırdım. Daha sonra işə girdim, həyatım dəyişdi və ayrıldıq".

Sosial şəbəkələrdən nə qədər qazanc əldə edir?  

“TikTok” sosial şəbəkəsinə qatıldığı ilk ay 35-36 min dollar (təxminən 59 500-61 200 AZN) qazandığını bildirib.
Pərvin bu onlayn platformadan gündəlik 2-3 min dollar (təxminən 3 400-5 100 AZN) gəlir əldə etdiyini də deyib.

Niyə tənqid edilir?

Sosial şəbəkədə tez-tez tənqid və təhqir olunan Pərvin Abıyeva əsəbi statuslar yazır. O tənqid və təhqir olunmağının səbəbini nədə görür?

“Göz önündəyəm, reytinqim çoxdur. Sevənlərim qədər sevməyənlərim də var. Adətən, qadın qadına paxıllıq edir, gözü götürmür. Qadınlar qala-qala kişilər məni təhqir edirlər. Bu hallar mənə təsir edir. Bəzən isə tanınmış şəxslər bir-birini təhqir etdirir. Bir dəfə belə bir hadisənin şahidi oldum. Tanınmışlardan biri həmkarını başqa profillə təhqir edirdi. Ondan niyə bu addımı atdığını soruşanda susdu. O şəxsə dedim ki, mənim də başıma belə hadisə gəlsə, səndən şübhələnərəm. O olay məni şoka salmışdı. 

Sosial şəbəkədə fotonu insanların rəyini öyrənmək üçün paylaşırsan. Lakin artıq-əskik şərhlər görəndə əhval-ruhiyyəm pozulur. Mənə deyilən sözlər təsir etmir, təhqir edən şəxsi əngəlləyirəm. Valideynlərimi, ailəmi təhqir edirlər, onlara toxunmaq qəbul edilməzdir. O şəxsləri bağışlamayacağam”

Pərvin Abıyevanın həyatında kimsə var?

“Şəxsi həyatım haqda danışmaq istəmirəm. Media nümayəndələrindən də xahiş edirəm ki, mənə belə suallar verməsinlər. Düzdür, nişanlımdan ayrılmışam. Hazırda həyatımda heç kim yoxdur. Bundan başqa heç nə deyə bilmərəm.

İlk məhəbbətim çox olub. Hansı birini deyim? Mən gözəllik xəstəsiyəm. Fərqi yoxdu, qız ya oğlan. Keçmişimə ilişib qalan insan deyiləm. Gələn gedəni unutdurur. Həmişə gələcəyimə baxıram. Həyatımda biri var. Onu uzun müddətdir sevirəm”

Gündəmdə olmaq üçün açıq-saçıq şəkillər paylaşır?

“Mən gündəmdə olmaq üçün nəsə etməmişəm. Özüm də bilmədən şou-biznesin içinə girmişəm və gündəmi zəbt eləmişəm. Əvvəllər mənə desəydilər ki, Azərbaycanda tanınmış aktrisa olacaqsan inanmazdım. Bəlkə də, gülərdim”. 
Həyatının anidən dəyişdiyini qeyd edən Pərvin əvvəllər menecer işlədiyini, mal sağa bildiyini, yaxşı yemək bişirmək qabiliyyətinin olduğunu da söyləyib.

Pərvin Abıyevanın bacı-qardaşı var?

 “Ailədə ortancılam. Məndən böyük bir bacım, özümdən altı yaş balaca bir qardaşım var”.

Harda yaşayır?

“Əvvəlcə torpaq alıb, sonra üzərində bağ evi tikmişəm. Mən o bağ evini yavaş-yavaş tikdirmişəm. Gedim böyük bir məbləğ verim və o evi hazır alım... Mənim o gücüm olmayıb. Nə yalan deyim!? Əvvəlcə torpaq almışam. Hissə-hissə, yavaş-yavaş tikdirmişəm. O ev 2-3 il ərzində başa gəlib. Mən bunu afişa etmirdim. Çünki niyə edim ki, ay millət baxın “Qarğa məndə qoz var” ev tikirəm. Bu bir az da görməmişlikdir. Onu da çıxardıb bəzi müğənnilərimiz, aktrisalarımız kimi... Onlar kimi birdən-birə çıxım deyim ki, baxın mən bağ evi almışam. Mən bu kimi şeyləri sevmirəm. Olanı və olmayanı var. Nə qədər evində ac yatan, balasına çörək apara bilməyən insanlar var. Onlara mən başa sala bilmərəm ki, necə bunu, hansı əziyyətlərlə etmişəm və neçə müddətdə ərsəyə gəlib. Ona görə də bu şeyləri alışdıra-alışdıra, yavaş-yavaş çalışıram edim. Onsuz da mənə qarşı aqressiya çoxdur, bu şeylərə görə daha da çox olmasın”.  

Seriala neçəyə çəkilir?

“Gələn təkliflərdən imtina edirəm. Burada tək faktor verilən qonorar deyil. Ssenari də mənim üçün çox vacib məsələdir. Yeni gələn aktrisa deyiləm ki... Çəkilmək və görsənmək naminə hansısa ekran işinə “Hə” deyə bilmərəm. Hələ qurd ürəyi yeyib mənə filmə və ya seriala çəkilmək üçün aylığıma 500 manat qonorar təklif edən olmayıb. Aktyorların ən böyük səhvi odur ki, özlərinə layiqli dəyəri və qiyməti qoymurlar. Günü 50 və 100 manata çəkilən aktyorlar var. Ona görə bu da təsir edir. Aktrisalığı atmamışam. Gözəl iş, ssenari və yaxşı pul, qonorar istəyirəm”

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.10.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Teatrımızda və kinomuzda gənc və istedadlı aktyorlar yetərincədir, bəzən biz tamaşanı, filmi izləyirik, oradakı məşhur, hamı tanıyan aktyorların kimliyini bilirik, amma heç maraqlanmırıq ki yeni adlarla da tanış olaq. Halbuki, ümidverici gənclər diqqətə layiqdirlər və buna ehtiyac da duyurlar. Diqqət qazanmaq onları faha yaxşı çalışmağa ruhlandırır həm də.

Azərbaycanın əməkdar artisti Rasim Cəfərovdan danışaq. Niyə məhz ondan? Çünki dediyimiz istedadlı və gənc zümrəsinə aiddir, üstəlik, bu gün onun doğum günüdür.

Rasim Cəfərov 17 oktyabr 1978-ci ildə anadan olub. ADMİU-nun dram və kino aktyorluğu fakültəsində təhsil alıb (Əliabbas Qədirovun kursunda, 1996–2000). 1996-cı ildə Akademik Milli Dram Teatrında epizodik çapar rolunda səhnəyə çıxıb. Daha sonra 2003-cü ilə qədər Azərbaycan Dövlət Pantomim Teatrında çalışıb.

İlk dəfə kinoya gəlişi Murad İbrahimbəyovun "Üç qız" filmilə olub.  Hazırda Gənc Tamaşaçılar Teatrının və Azərbaycan Dövlət Yuğ Teatrının aktyorudur.  29 iyul 2016-cı ildə Azərbaycan kinematoqrafiyasının inkişafında xidmətlərinə görə Azərbaycanın əməkdar artisti fəxri adına layiq görülüb

Teatr səhnəsindəki rolları

- Azərbaycan Dövlət

     Pantomim Teatrı

1. "Şəngülüm, Şüngülüm, Məngülüm"

2. "Şərqə səyahət"."Pantomim buketi"

3. "Zibillik pərvanələri"

4. "Eşq"

- Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrı

1. "Pəri-Cadu" — Təlxək əcinnə

2. "Çəkməli pişik"

3. "Tıq-tıq xanım" — Siçan bəy, keçi

4. "Şelkunçik"

5. "Pələng ili" — Ağa

Filmoqrafiya

1. Salur Qazanın evi talandığı boy

2. Epizod

3. Manqurt

4. Oyun

5. Ana qaz

6. Üç qız

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.10.2025)