“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Qısa fikirlər xəzinəsində sizlərə Şərq dünyası dahilərin qiymətli fikirlərini çatdırmaqdadır. Növbədə Yunus Əmrədir.

 

 

Sənsin kərim, Sənsin rəhim,

Allah, Sana sundum əlüm,

Səndən artuq yoqdur umum,

Allah, Sana sundum əlüm...

***

Bir gəz könül yıqdın isə, bu qılduğun namaz dəgül.

***

Bu dünyədə bir nəsnəyə yanar içüm, göynər özüm –

Yigid ikən ölənlərə gög əkini biçmiş kibi.

***

Can qanadı açuq gərək uçuban Dosta getməgə.

***

Cümlə yerdə Həqq hazır, göz gərəkdür görəsi.

***

Çərxi-fələk yoğ idi canlarumuz var ikən...

***

Dünyayə gələn köçər, bir-bir şərbətin içər,

Bu, bir köpridür keçər, cahillər anı bilməz...

***

Eşq odına yananlarun külli vücudı nur olur...

***

Eşq yağmurı damlası könül gögindən tamar.

***

Eşqdən xəbər ayıtmasun kim dünya izzətün sevə.

***

Eşqsüz adəm dünyədə, bəllü bilün ki, yoqdur,

Hər birisi bir nəsnəyə sevgüsi var, aşiqdür...

***

Həqq cəhana tolıdur, kimsələr Həqqi bilməz...

***

Hər bir çiçək bin naz ilə ögər Həqqi niyaz ilə...

***

Hər qancaru baqdum isə həp görinəndür cümlə Həqq...

***

İstəməgil Həqqi iraq, könüldədür Həqqə duraq...

***

Kim bizə taş atar isə, güllər nisar olsun ana,

Çırağuma qəsd edənün Həqq yandırsun çırağını.

***

Nəfsümün başını kəsdüm, qanadlanub uçar oldum...

***

On səkkiz bin aləm xəlqi cümləsi bir içində...

***

Rəsmidürür aşiqlərün Dost yolında qurban olmaq...

***

Sən Həqqə aşiq isən, Həqq sana qapu açar...

***

Tövrat ilə İncili, Zəbur ilə Fürqanı,

Bunlardağı bəyanı cümlə vücudda bulduq.

***

Uslu dəgül, dəlüdür yücə imarət yapan,

Aqibət viran olur cümlənün imarəti.

***

Yüz Kəəbədən yegrəkdür bir könül ziyarəti.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.09.2025)

 

 

 

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Sizlər üçün çağdaş yazıçı və şairlərimizin ən yaxşı ədəbi nümunələrini seçərək təqdim edəcəyik.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

 

NƏSR                                                            

 

SEYRAN SƏXAVƏT

 

KARUSEL

(Hekayə)

 

Fatma bircə dəfə ağzından qaçırtmışdı ki, bufetçi Sabir yaman şeydi, həşəridi, adamın şiltiyin atır – doymaq bilmir, adamı öldürür ee, bajı...

 Fatmanın sirr verdiyi qadın da bircə dəfə ağzından qaçırtmışdı ki, deyirlər bufetçi Sabir yaman şeydi, doymaq bilmir.

Bu da, bəs eləmişdi ki, bufetçi Sabir bəzi qadınların maraq dairəsində “adlı-sanlı” kişilərdən biri olsun.

Fatma otuz yaşında, suyuşirin, əndamlı, ədalı bir qadın idi; zahirən xanım-xatınlığı da vardı. Onun xanım-xatınlığı işvəsinə qarışanda, ən zəif adamın da kişi olduğu yadına düşürdü. Onun qabarıq, gen sinəsinin cazibəsi kişiləri gözündən vururdu – ovçu quşu gözündən vurduğu kimi. Bu, Fatmanın xoşuna gəlsə də, qəsdən eləmirdi. Onu Allah belə yaratmışdı və Fatmanın da ixtiyarı vardı ki, bu rayon mərkəzinin başqa qadınları kimi dükan-bazara çıxsın. Bir dəfə də onu şəhərin mərkəzi kitabxanasından çıxanda görmüşdülər. Fatma on ilin gəlini olsa da, uşağı yox idi. Əri bu balaca şəhərin qabiliyyətli, hörmətli dəmirçilərindən biri idi, özü isə mərkəzi xəstəxanada tibb bacısı işləyirdi. Fatma dul qalmışdı – əri keçən il dəmir yol vağzalından evə qayıdanda avtomobil qəzasında həlak olmuşdu. İndi tək yaşayırdı. 

Bufetçi Sabir isə çay qırağındakı pavilyonda işləyirdi, kabab bişirirdi, iş yerinin səliqə-səhmanına baxırdı, müştərilərə qulluq eləyirdi, samovar qaynadırdı, hamı ilə zarafat eliyə bilirdi, yetənə yetir, yetməyənə bir söz atırdı, adının əvvəlindən də göründüyü kimi, bufetçi də özü idi – bir sözlə öz əli, öz başı idi.

Bufetçi Sabir qırx yaşının içindəydi. Bir qızı vardı, onu da keçən il, Fatmanın əri ölməmişdən üç-dörd gün qabaq köçürdüb yerbəyer eləmişdi. Kürəkəni mantyor işləyirdi, onun da adı Sabir idi – mantyor Sabir. Qızının on beş yaşı olanda arvadı qəfil xəstələndi, dərdinə çarə tapılmadı, üç-dörd günün içində əriyib çöpə döndü, son nəfəsində nəsə demək istəsə də, çatdırmadı. Bu gün də şəhər camaatına sirdi ki, buz baltası kimi qadına birdən-birə nooldu...

Bufetçi Sabir dul qalmışdı. İndi tək yaşayırdı. Qızı tez-tez ona dəyirdi, ev-eşiyi silib-süpürürdü, qayıdırdı öz yuvasına.

Fatmanın əri ölmüşdü, bufetçi Sabirin də arvadı. Bu məqamda ancaq Aşıq Ələsgər yada düşə bilərdi, elə düşdü də:

Sənin ərin ölsün, mənim arvadım

İkimiz də qalaq yaslı-yaralı...

Həyat davam eliyir axı; nə Fatmanın ərinin, nə də bufetçi Sabirin arvadının əziz xatirəsi zamanın gərdişini dayandırıb onu dəyişdirə bilməzdi – olan olmuşdu... Bu mənada sizə elə gəlmir ki, aşıq Ələsgər yuxarıdakı beyti yazanda, məclislərdə meydangirlik eləyib dilinə gətirəndə, elə Fatma ilə bufetçi Sabiri nəzərdə tutub, hə? Şəxsən mənə elə gəlir ki, Dədə Ələsgər bu beyti onlara həsr eləyib. Bunu, Dədə Ələsgərin Fatma ilə bufetçi Sabirə verdiyi xeyir-dua kimi də qəbul eləmək olardı, baxın də...

Bufetçi Sabir o vaxt dəbdə olan, yağın içində təzəcə aldığı, boz rəngli “Moskviç-412” maşınını pavilyonun arxasındakı sıx ağaclığın əhatəsində saxladı, yəni ki, mən burda yoxam, pavilyon bağlıdı. Sonra da pavilyonun girəcəyindəki qapıya ağırlığı bir kiloya qədər olan yekə kilid vurdu, açarını da qoydu cibinə. Pavilyonun dalına hərlənib arxa qapıdan içəri girdi. Saatına baxdı. Gecə saat birə iyirmi dəqiqə qalırdı. Elə Fatmanın gəlməyinə də o qədər qalmışdı. O, hər dəfə Fatmanı gözləyəndə belə qabaqlayıcı tədbirlər görürdü, biabırçılıqdan bərk qorxurdu. Bu gün-sabah, bəlkə də şəhərin ən cavan babası olacaqdı və buna, bəri başdan elə sevinirdi ki...

İşığın biri yanırdı. Bufetçi Sabir hər dəfə işdən evə qayıdanda bütün işıqları söndürüb təkcə onu yandırırdı. Bu, həm də təhlükəsizlik tədbiri kimi başa düşülürdü. Elektrik lampası pavilyonun alnına bərkidilsə də, yananda içəri xəfif işıq süzülür, içəriyə romantik bir görkəm verirdi. Bu, Fatmanın da xoşuna gəlirdi – rayon romantikası...

Bu cür romantika dünya şöhrətli “Hilton”, “Riksos” otellərinin yuxusuna da girməzdi; onlar başqa yuxular görürlər.

Bufetçi Sabir axşamüstü bişirdiyi çoban qovurmasını soyuducudan çıxarıb elektrik peçinin üstünə qoydu. Balaca, iki nəfərlik qatlama stolun üstünə göyərti, pendir-çörək düzdü. İki yonma stəkanı və iki yonma yüz qramlıq badəni də yadından çıxarmadı. Stol da, bufetçi Sabir də hazır idi. Bu vaxt rayonun yüz on minlik camaatı şirin yuxuda olurdu. Hamı yatıb, cırtdan cütlüyü oyaq...

Əlli-altmış metr aralıda görünən qaraltı tələsik, ürkək addımlarla pavilyonun arxa qapısından içəri girib oldu Fatma. Həmişə belə olurdu; əvvəlcə Fatmanın qaraltısı gəlirdi, dalınca da özü.

Bufetçi Sabir qapını arxadan şaqqıltı ilə bağlasa da, bu səsdən heç biri diksinmədi. Çünki bu səs onlar üçün doğmalaşmışdı, bu mərhəm şaqqıltıdan sonra onların həyatı istədikləri axara düşüb çay kimi onları aparırdı – belə səsdən kim diksinər ki?...

Durum yazım ki: “Fatma içəri girən kimi onlar bir-birinə sarıldılar, bufetçi Sabir onun boynunu, boğazını, üz-gözünü, qabarıq sinəsini öpüşlərə qərq etdi” və sair, bu, yalan olardı, sizi bəlkə də inandırardım, ancaq özüm inanmazdım.

Fatma içəri girən kimi keçib öz həmişəki yerində oturdu, bufetçi Sabir də qızdırdığı xörəyi sabılca qarışıq gətirib stolun tən ortasındakı qazanaltının üstünə qoydu.

Əgər mən Fatmanı da, bufetçi Sabiri də həyatda şəxsən tanısaydım, Aşıq Ələsgərin o beytini yazıb konvertə qoyar, sonra da onların ünvanına göndərərdim. Yüz faiz bilirəm ki, onların bu şeirdən xəbəri yoxdu, oxumurlar də zalım uşağı, kitab görəndə elə bil analarının oynaşını görürlər.

– Fatma.

– Hay can...

– Mənnən yüz qram konyak içərsən?

– Sabir, qadan alım, sənnən zəhər də içərəm, ancaq mən heylə şeylərin dadını bilmirəm axı.

– Bilmirsən, bil dana.

– Qorxuram ee, Sabir.

– Nədən qorxursan, aaz?

– Qorxuram, başım gicəllənər... yıxılaram.

– Qorxma, yıxılsan tutaram.

– Sabir, içsəm sonra mənnən zəhlən getməz ki?

– Mən içirəm... neçə dəfə görmüsən elə burda; sənin mənnən zəhlən gedir?

– Yox... Allah eləməsin... ancaq sən ayrı, mən ayrı dana...

– Sən niyə ayrı?

– Axı mən zənən xeylağıyam...

– Noolsun?

– Axı deyillər...

– Nə deyillər?

– Deyillər zənən xeylağı içirsə, pozğundu.

Bu sözdən sonra bufetçi Sabir duruxdu, elə bil pozğun sözünü Fatmaya yaraşdırmadı, ona qıymadı.

– Yaxşı, – dedi, – özüm içərəm... həmişə tək içməmişəm? – Fatmanın üzünə baxmağa ehtiyac duymadı.

– İncimirsən ki? – Fatma işvələndi.

– İçmirsən içmə, nə deyirəm ki...

Bufetçi Sabir qalxıb pavilyonun küncündəki gizlincindən yoğun konyak şüşəsini gətirib stolun üstünə qoydu:

– Görürsən bunun üstünə nə yazılıb?

– “Şirvan” – Fatma şüşənin üstünü tələsik oxudu.

– Ay sağ ol... Bu konyakı böyük adamlar içir, raykomlar, üzü yuxarı... Heç ispalkom da bunun dadını bilmir. Bakıya gedəndə almışdım. Bahalı şeydi... Sənə görə almışdım... Onda sənin stəkanını götürüm də...

– Yoox, buna görə çörəyin üstündən durma, qalıb də, – Fatma nazı ilə etiraz elədi.

Bufetçi Sabir “Şirvan”ın ağzını açıb yüz qramlıq yonma badəsini doldurdu:

– Fatma, Allah səni maa çox görməsin, – dedi, bu dəfə də öz ağzını açıb konyakı ora tökdü.

Fatma hər görüşündə ondan bu cümləni üç, ya da dörd dəfə eşidirdi. Bufetçi Sabir uzun-uzadı tost deməyi xoşlamırdı. Bu təkrar Fatmanı yorub bezdirmirdi, çünki o əzbər bildiyi bu cümləni səbirsizliklə gözləyir və elə bil birinci dəfə eşidirdi. Bufetçi Sabir isə hər dəfə bu cümlənin üstünə yüz qram araq tökürdü – konyak ilk dəfə idi.

– Böyüklər ağzının dadını bilirmiş, yağ kimi getdi. Deyillər ki, bu, – başı ilə konyak şüşəsini göstərdi, – birbaşa qana işdiyir. Özü də, atan kimi gedib yerinə çatır... – əlini yüngülvari qarnına çəkdi.

Fatma midilənirdi, bufetçi Sabir isə elə bil aclıqdan çıxmışdı və yeməkdən kam alırdı. Onun belə yeməyi Fatmaya ləzzət eliyirdi; ona elə gəlirdi ki, bufetçi Sabirə halaldı, çünki o nə təhər yeyirdisə, heylə də kişi idi...

Bufetçi Sabir müştərilərlə əlli-əlli vuranlardan deyildi. Əvvəllər ona belə təkliflər olanda deyirdi:

– Sən harda işləyirsən?

– Bilmirsən ki? Bankda...

– İşdə içirsən?

– Yoox...

– Niyə?

– Olmaz axı, işdə...

– Mənə də olmaz, mən işdə dəyiləm, bəs hardayam?..

Yaxın adamların toy-düyünündə ürəyi açılırdı, yaxşı yeyib-içirdi, sonra da zümzümə eliyə-eliyə çıxıb gedirdi evinə-eşiyinə, vəssalam.

Həftədə üç dəfə, cüt günlərdə, o, adət elədiyi rejimdən çıxıb Fatmanın rejimi ilə hərəkət eləyirdi. Bu, günün günorta çağı mümkün deyildi, adamın pişiyini ağaca dırmaşdırardılar – yalnız gecənin qırt yarısı. Və indi də o gecələrdən biri idi. 

Əlinin arxası ilə yağlı dodaqlarını siləndə gördü ki, bu, Fatmanın nəzərindən yayınmadı. Özünü o yerə qoymadı, kağız dəsmalla əlinin üstünü silib gülə-gülə Fatmaya dedi:

– Nəə baxırsan?

– Bura sənə baxmağa gəlmişəm də... – Fatma əriyə-əriyə elə gülümsədi ki, bufetçi Sabir də əridi və qeyri-adi ərimə prosesi onların əllərinin bir-birinin üstünə minməsi ilə yekunlaşdı.

Bufetçi Sabir təkəlli qalmışdı və onun təkəlli qalmağının İkinci Dünya müharibəsinə dəxli yox idi ha... O, Fatmanın üzünə gülümsəyən kimi dərhal da cavabını aldı, haqqında həbs-qətiimkan tədbiri seçilmiş əli ilə bir topa bulaq qıjısını ağzına basıb xarta-xurtla elə yeyirdi ki, elə bil silos doğrayan maşındı. Sol əli hələ amnistiyaya düşmədiyinə görə sağ əli ilə özünə konyak süzdü. Rəngi güclə seziləcək dərəcədə qızarmışdı və bu, onu bir az da şirinləşdirirdi. O, badəni götürüb bir az da qızarmaq və şirinləşmək istəyirmiş kimi dedi:

– Fatma, Allah səni maa çox görməsin.

Fatmanın ağzında dili yox idi, onun ancaq gözləri danışırdı, gözləri dil açmışdı...

Bufetçi Sabirin qidalanma prosesinin ikinci seriyası titrsiz-filansız necə qəfil başladısa, adama elə gəldi ki, beş-altı dəqiqədən sonra sapılcanın dibini də sivirib onu güzgü kimi parıldadacaq. Ümumiyyətlə, onun yemək-içmək prosesi seriallara oxşayırdı və bu serialın ən tələbkar, istedadlı və yeganə tamaşaçısı Fatma idi. Dünyanın işini bilmək olmur də, nə zamansa ikinci bir tamaşaçı – istedadından və gözəlliyindən asılı olmayaraq peyda olsaydı, Fatma ortasından çatdıyardı, çünki bu serial da, onun baş qəhrəmanı da bir nəfərlikdi – Fatmanındı.

Bufetçi Sabir deyəsən Fatmanın bayaqkı oğrun baxışından nəticə çıxardıb parıldayan dodaqlarını kağız dəsmalla silib dedi:

– Fatma.

– Haycan.

Fatma haycan deməsəydi o, elə birbaşa mətləbə keçərdi. Ancaq hərə öz işini görürdü də.

– Fatma, ağzınnan bir söz-zad qaçırtmamısan ki?

Görüşdükləri uzun müddətdə ilk dəfə verilən bu sualın gözlənilməzliyi Fatmanı gözlənilməz hala salsa da, o, bacarıqla, işvəkarlıqla bu vəziyyətdən çıxıb dedi:

– Sən nə danışırsan Sabir, heç heylə şey olar... bir daş altda, bir daş üstdə...

– Sənə inanıram haa, Fatma. Yoxsa...

– Yoxsa nə?

– Bilirsən ki, səni çox istəyirəm. Ancaq qulağım bir şey çalsa, – üzünə xoş ifadə verməyə cəhd elədi, – dilini dartıb xirtdəyindən çıxardaram.

Fatma dilini çıxardıb ona göstərdi. Bufetçi Sabir çiynindən tutub onu özünə sıxdı, üzünü də üzünə; əllər öz işini görüb qurtarmış, bir-birinin üstündən düşmüşdü.

Fatma sevinirdi ki, onun dilini dartıb xirtdəyindən çıxara biləcək bir kişi var yanında – bu sözlər onun ürəyinə sarı yağ kimi yayılıb ömürlük bir arxayınçılıq yaratdı.

– Fatma...

– Haycan... – Fatma yenə Sabirin birbaşa mətləbə keçməsinə mane oldu.

– Fatma, o bodulqanı götür, – konyak şüşəsinə işarə elədi, – ay sağ ol... indi mənə konyak tök...

Fatma yoğun, hamar konyak şüşəsini iki əlinin arasında bərk-bərk sıxıb konyak süzdü. O, o qədər gülməli görünürdü ki, Sabirin də dodaqları qaçdı. Sizə zarafat gəlməsin, bu, Fatmanın ilk “işi” idi. Sabir bu yaxınlarda bir filmdə görmüşdü ki, fransız qadını restoranda birlikdə şam elədiyi kişinin xahişi ilə onun badəsinə necə viski süzür; qəfildən o yadına düşmüşdü. Bu da sənə, hələ Sovetin vaxtında Avropaya inteqrasiya – buyur.

– O bodulqanı niyə heylə iki əlli tutmuşdun, aaz?

– Çox yoğundu dana, ona görə.

– Yoğun yaxşıdı dana...

Fatma gülümsəyib onun enli sifətinə yaraşan yekə burnunun ucundan tutub sıxdı:

– Eeey... - Şəhadət barmağı ilə onu hədələdi.

Bu hədəni hansı kişi görsəydi ağzının suyu axardı, arzulayardı ki, kaş onu da, heç olmasa ildə üç-dörd dəfə belə hədələyən olaydı. Sözə, təsvirə gəlməyən bu işvəli, mərhəm, şirin qadın hədəsini görsəydiniz, ondan sonra bilərdiniz ki, bu, nə olan şeydi – ancaq görək Sabir buna razı olardımı? Heç vaxt...

– Bir söz demək istəyirəm Sabir... ancaq utanıram...

– Sənin başın xarabdı?

– Yoox... niyə ki? – Elə bil bir az da incidi.

– Bəs onda mənnən niyə utanırsan? Bizim bir-birimizdən utanan vaxtımız keçib, yadındadı? Mənim heç vaxt yadımdan çıxmaz... – Sabir gözüynən onu yeyirdi.

Fatma onun nəyə işarə elədiyini başa düşüb dedi:

– Yaxşı-yaxşı... başına söz qəhətdi?.. – Güldü, əridi...

Burda hər kəs – Fatma da, Sabir də, “Şirvan” konyakı da öz işini görürdü və belə demək mümkündürsə, bu üçlüyün işi hələ qurtarmamışdı. Hələlik “Şirvan” Sabirdən də, Fatmadan da fəal görünürdü; belə ki, birinci yerdə “Şirvan”, ikinci yerdə Sabir, üçüncü yerdə isə Fatma qərarlaşmışdı. Bu, hələlik beləydi, vəziyyət hər dəqiqə dəyişə bilərdi.

– Yaxşı, de görüm nə məsələdi? – Sabir soruşdu.

– İkimizin aramızda qalacaq? – Fatma onun üzünə baxdı.

– Yoox... qəzetə verəjəm.

– Sabir, mən də onnan istiyirəm.

– Konyak?

– Hə...

– Bıy saa ürəyim qurban, elə bunu saa almışdım dana... – Deyəsən “Şirvan” bir az da fəallaşmışdı.

– Çox acıdı?

– Saa deyim dana. Ağızda bir az acılığı olur, ancaq içəri ki, getdi şirinləşə-şirinləşə bala dönür.

– Həə? – Fatma inandı.

– Hə... indi özün görəzsən dana, uzaqda dəyil ha.

– Sabir yadındadı?

– Nə?

– Keçən il bu vaxt, mən sənin sağlığına demək istəyəndə qoymadın...

– Niyə?

– Dedin ki, içməyənin sağlıq deməyə ixtiyarı yoxdu. İndi ixtiyarım var?

– Var... döşə gəlsin. 

Fatma balaca yonma stəkanı ovcunun içində tutub nəsə demək istəyəndə Sabir qoymadı:

– Müstərsən aaz, stəkanın belindən tut də... bax, belə, mənim kimi...

– Qorxuram yerə tökülər ee...

– Yerə tökülər təzədən dolduraram, qurbandı saa... Çay içəndə stəkanı nə təhər tutursan? Elə bil çaydı dana, rəngi də oxşayır.

Fatma Sabirin dediyini canla-başla elədi, pis də alınmadı:

– Sabir, – dedi, – Allah sənə dəyməsin... gözü doldu, – sən olmasan özümü gölə ataram, – dedi və bir anın içində, sol əli ilə burnunu sıxıb, acı dərman içən xəstələr kimi, stəkandakı konyakı qorxusundan necə “peşəkarcasına” atdısa, Sabirin gözü kəlləsinə çıxdı, sonra da uğunub getdi, qızarmış sifəti qıpqırmızı olana qədər güldü.

– Niyə heylə elədin ki? – Sabir soruşdu.

– Birinci dəfədi dana... qorxumdan heylə elədim ki, canım tez qurtarsın.

– Yaxşı, götür bir loxma çörək ye... Acı dəyildi ki?

– Yox ee... heç dilimə dəymədi ha... elə, boğazımdan getdi içəri. Ancaq boğazım bir az göynəyir.

– Götür limonad iç... keçdi?

– Hə...

Sabir saysız-hesabsız lətifə bilirdi və onları lətifə stilində də dilinə gətirməyi bacarırdı, çünki özü duzlu adam idi – elə bir ixtiyarım olsaydı, duzsuz adamların lətifə danışmasını qadağan eliyərdim, çünki içinə aftafa alırlar. Bu, doğrudan da belədi; mənim uşaqlıq dostum var, akademikdi, dünyanın ən güclü alimlərindəndi. Yüz dəfə eşitdiyi lətifəni bircə dəfə danışsın, adamın nə tükü tərpənir, nə də heç harası. Ancaq Sabir ağzını açan kimi uğunub gedirsən. İndi o, yenə əsgərlikdə olanda öyrəndiyi lətifələrdən birini danışdı, Fatma gülməkdən dayana bilmirdi. Ancaq o lətifəni sizə danışa bilmərəm, çünki bu onların vəziyyətində, yalnız onlara aid idi – iki nəfərlik...

Fatmanın yanaqlarında bir cüt çiyələk qızarırdı, qırıb yeyən lazım idi. Ancaq nə sizin, nə də yazıçının buna nə ixtiyarı, nə də hünəri çatardı, lap könlümüz istəsə də – çünki Sabir kələ kimi oturmuşdu yanında, ürəyi istəyəndə dərəcəkdi – əli ilə yox, dodaqları ilə... əzilərdi axı...

– Sabir.

– Can Sabir. – Bu dəfə də Sabir Fatmanın birbaşa mətləbə keçməsinə mane oldu, məqamı gəlmişdi.

– Sabir...

– Can Sabir. – O, yenə mane oldu.

– Yaxşı, qoy sözümü deyim də... – Fatmanın özü o qədər olmasa da, işvəsi incidi. İncik işvə də başqa bir aləmdi, bütün kişilərə qismət olsun.

– Sən evlənəzsən?

– Heç vaxt! – Sabir bu sualı yarımnormal qəbul elədi.

– Niyə?

– Ay Fatma, saa ürəyim qurban, qırx yaşım var, bundan sonra nə evlənmək? Qırxında evlənən, gorunda xoşbaxt olar... bəlkə də olmaz.

– Sənin tayların hələ indi-indi evlənir, eləsi var heç evlənməyib də...

– Fatma.

– Haycan.

– Qulaq as. Bax, günü sabah evləndim. Bu gün-sabah nəvəm olacaq. Bir ildən-zaddan sonra arvadım getdi roddoma, bir oğlu oldu. Nəvəm oğlumdan böyükdü. Ancaq oğlum nəvəmin dayısıdı. Mənim nəvəm yekələndə, özünnən çıqqılı olan adama nə təhər dayı desin, aaz. Biabırçılıqdı – mən belə şey eləmərəm. Bir də ki, Allah səni maa çox görməsin, bəsimdi. Sənin kimisin hardan tapajam.

– Tapıbsan dana...

– Yox ee, dedim axı saa, balabanda qandırdım axı, səni.

– Bəs evlənsən kimi alarsan?

– Heç kəsi.

– Çıxılmaz vəziyyətə düşsən nə təhər?

– Pis vəziyyətə niyə düşürəm ki, ağlım başımda, özüm də ki...

– Sabir...

– Can Sabir.

– Sabir, qurban olum saa, məni al dana, noolar?

– Yaxşı, sarsaxlama, bayaq dedim axı, saa... Bu söhbəti bağladıq...

Elə bil Sabirin qəfil ağlına gəldi:

– Bəri bax, – dedi, bəs sən niyə ərə getmirsən, hə?

– Sənnən başqa heç kim ürəyimə yatmır, gözüm səni nə təhər tutubsa... Sən niyə heylə deyirsən? İstəyirsən ərə gedim? – Kövrəldi, – bezmisən mənnən? – Fatma elə pis oldu ki...

– Sarsax-sarsax danışma aaz, səni kim alsa onu doğruyaram... balaca tikəsini qulağı boyda eliyərəm.

Fatma bu sözlərdən ürəkləndi, elə yaxşı oldu ki...

...Yaman şey, həşəri, adamın şiltiyini atan, doymaq bilməyən, adamı öldürən Sabir, o gecə, Fatmanın bircə dəfə ağzından qaçırtdıqlarının hamısını eləyib qurtarandan sonra, gecə saat beşin yarısında “Moskviç”inə minib Fatmanı da yanında oturtdu, parkın yanından keçəndə dedi:

– İstəyirsən parkda bir az gəzək?

– Gəzək... – Elə bil Fatma onun bu təklifini çoxdan gözləyirdi, – ancaq işıqlanmamış gedərik... evə...

Onlar parkın darvazasının ağzında maşını saxlayıb içəri keçəndə şəhər yuxusundan bal çəkirdi...

Bu şəhər yüz illərdi Kiçik Qafqaz sıra dağlarının ətəyindən yapışmışdı – əl mənim, ətək sənin. Sıx meşələri çiyninə salmış dağlar bir-birinə arxalanırdı, söykənirdi. Günəş hər axşam o dağların arxasında gecələyirdi; qışda dağların kürəyini qızdırır, yayda isə qovururdu. Can dərmanı yetirən qara torpaq adamların üzünü ağ eləyirdi, bolluq-bostanlıq idi. Gözəllik, xeyir-bərəkət, zəhmət, adamları cilaladıqca onlar bir-birinə qarşı daha da mehriban olur, şad-xürrəm yaşayırdılar. İlin bütün fəsillərinin gözəlliyi adamları diri saxlayırdı – dörd gözəl... Allah bu yerlərdən heç nə əsirgəməmişdi – nəyi vardısa tökmüşdü bura...

Onlar parkın yarımqaranlığına girən kimi Sabir dedi:

– Gir qoluma.

Fatma Sabirin qoluna girib uşaq kimi sevindi:

– Elə bil Bakıdayıq...

– Bir dəfə səni aparajam Bakıya.

Fatma bu xəbərə də sevindi:

– Görəsən niyə bizimkilər parkda gəzəndə Bakıdakı kimi bir-birinin qolundan tutmur, hə?...

– Bura Bakıdı? – Sabir dedi, – burda olmaz, rayon yeridi, adamı hoydu-hoyduya götürəllər. 

Onlar qucağında uşaq tutmuş ana abidəsinin yanında dayandılar, Sabir başını qaldırıb bu qadının sifətinə diqqətlə baxandan sonra dedi:

– Bu arvad niyə bikefdi?

– ...

– Sən bilərsən ee.... ikiniz də arvad xeylağısınız...

– Yəqin oğlunu müharibədə öldürüblər, onçun bikefdi.

– Qucağındakı kimdi bəs, öz uşağıdı?

– Yox... yəqin nəvəsidi, görmürsən qoca arvaddı...

– Düz deyirsən, – Sabir təsdiqlədi.

Onlar bu heykəltəraşlıq nümunəsini rayon yerində yaşayan bir cüt “sənətşünas” kimi mükəmməl təhlil eliyəndən sonra üç-dörd ay bundan əvvəl qurulmuş karuselə tərəf getdilər. Fatma dedi:

– Deyirəm ay Sabir, biz nə qədər oğurluq gəzəcəyik ee, buralarda?

– Başına söz qəhətdi? Buna da şükür.

Karuselin yanında ayaq saxlayan kimi Sabir dedi:

– İstəyirsən səni karuselə mindirim.

– İstəyirəm. – Bu gün Fatmanın sevinc günü idi.

– Di, gəl görüm.

Fatma karuselə baxıb dedi:

– Tək qorxuram ee.

– Yaxşı ikimiz də minək.

Onlar qalxıb əyləşdilər. Sabir onu qucaqlayıb gen sinəsinə sıxdı və bir an dayanıb üzünün key ifadəsi ilə dedi:

– Bəs qnopkanı kim basacaq?

– Doğrudan ee...

– Bu saat, – Sabir bu işin əlacını tapmış adam kimi dedi, – sən otur, mən bu saat gəlləm.

O, karuseldən düşüb xeyli aralıdakı, uzun, hamar qarğı ilə qayıtdı.

– Yəqin burda oynayan uşaqlardan kiminsə qarğı “atı”dı, yadından çıxıb qalıb, – dedi və Fatmanın yanında yerini rahatladı.

– İndi nağayrazsan? – Fatma maraqla soruşdu.

– Görərsən, – Sabir dedi və əlindəki uzun, hamar qarğını karuselin düyməsinə tərəf uzatdı. Bir-iki dəfə cəhd eliyəndən sonra düyməni basa bildi.

Karusel hərəkətə gəldi. Fatma Sabirin bu “tapıntısı” ilə öyündü. Karuselin sürəti artdıqca Fatmanın qəşəng saçları dingildəyib bir-birinə qarışırdı; bu da, ona yaraşırdı və bu yaraşıq Sabirin gözündən yayınmamışdı, tez-tez çönüb ona baxırdı. Fatma başını Sabirin çiyninə qoydu. Onun saçları ara-sıra Sabirin üzünə toxunanda o, özündən asılı olmayaraq gözlərini yumurdu, bu toxunuşda ilahi bir rahatlıq hiss eləyirdi və bu cür rahatlıq ilk idi – ilkin...

Karusel xeyli fırlanandan sonra Fatma dedi:

– Sabir, vaxtdı, gedək. 

– Düz deyirsən...

Sabir əlindəki uzun, hamar qarğunu karuselin düyməsinə tərəf tuşladı ki, onun yanından keçəndə basıb dayandırsın, ancaq yaxına düşə bilmirdi. Sabir on-on beş dəfə cəhd eləsə də, heç nə alınmadı, əlindəki uzun, hamar qarğını, bir uşağın sevinə-sevinə mindiyi “atını” sınıq-sınıq eləyib tulladı. Sabiri tər basdı, onlar fırlana-fırlana qalmışdılar. Karuseldən özlərini atsaydılar, çilik-çilik olardılar. Sabir fikirləşdi ki, qız rüsvay olacaq... özüm cəhənnəm...

Fatma, onun qapqara nəm sifətinə ani nəzər salıb özünü itirmiş vəziyyətdə dedi:

– Rusvay oldum... – Ancaq özünü nəzərdə tutdu.

Fatma düz deyirdi. Bizdə qadınla kişinin belə müştərək rüsvayçılığından qadına daha çox pay düşür, kişiyə nə var ki... Fatmanın haqqında isə bütün qadınlar belə deyəcəkdi:– Qızıxıb...

Bayaq Sabir uzun, hamar qarğı ilə karuseli hərəkə gətirəndə Fatma onun bu tapıntısı ilə öyünmüşdü. İndi isə o, öz varlığını hiss eliyə bilmirdi. Bədəni cumculuq olmuşdu – qan-tər içindəydi.

“Sabir” Sabirin yadından çıxmışdı və ancaq keyləşmiş başı ilə Fatmanı fikirləşirdi: “Yazıq biabır olajax...” 

Sən demə bu, Sabirin bir dəfə Bakıda, dəniz kənarında mindiyi karuseldən deyilmiş; onun düyməsini basırdılar işə düşürdü və on dəqiqədən sonra özü dayanırdı – rele onun işini tənzimləyirdi – o, bunu nəzərə almamışdı.

Fırlana-fırlana qalmışdılar, onların işi Allaha qalmışdı, bir də işıq idarəsinə – işıq sönsəydi yaxalarını bu biabırçılığın əlindən qurtara bilərdilər; bu da dəryada balıq sevdasına oxşayırdı.

Üzüm yığımının qızgın vaxtı idi. Camaatı məhsul yığımına səfərbər eləyən ştab bu parkda yerləşirdi. Bir azdan Rayon Partiya Komitəsinin birinci katibi Mahmud Mahmudzadə başda olmaqla bütün partiya və təsərrüfat fəalları, prokuror, milis rəisi, hamısı bura axışacaqdı. Şəhərin işıqları Fatma ilə Sabirin xilas ümidi kimi yavaş-yavaş öləziyirdi.

Fatmanın ara vermədən axan göz yaşları şəhərin işıqlarının üstünə bir-bir damcılayıb onları söndürdükcə rüsvayçılıq da yaxınlaşırdı.

Saat yeddiyə beş-on dəqiqə işləmiş yoldaş Mahmudzadənin “Qaz–24” markalı xidməti maşını parkın girəcəyində dayandı. Onunla daban-dabana gələn partiya təsərrüfat fəalları birinci katibi qarğa-quzğun kimi dövrəyə aldılar. Heç kəs ona yaxınlaşıb əl vermirdi, hamısı bükülü vəziyyətdə gendən salam verirdi, o da, bu salamları ağızucu yox ee, gözucu alırdı – özü də hamısınınkını bir dəfəyə. Onlar bu vəziyyətdə parka daxil oldular.

Cütlük hələ fırlana-fırlana qalmışdı...

Səfərbərlik ştabının rəhbəri başqa adam olsa da, son sözü Mahmudzadə yoldaş deyirdi.

– Maşınlar hazırdı? – Birinci katib soruşdu.

– Bəli, yoldaş Mahmudzadə. – Avtobazanın rəisi bir addım irəli çıxıb təzədən yerinə qayıtdı.

– Bu axşam raport verməliyik ha, plan bu gün dolmalıdı.

– Bilirik, yoldaş Mahmudzadə.

– “Ukrayna” kolxozunda vəziyyət nə yerdədi?

Cütlük fırlana-fırlana qalmışdı...

– Şəkərin dərəcəsini qaldırdınız?

– Zavodu işə saldılar?

Cütlük hələ də fırlanırdı və onlar partiya-təsərrüfat fəallarına fırlana-fırlana baxırdılar. Partiya-təsərrüfat fəalları isə ancaq Mahmudzadə yoldaşa baxırdılar – elə hər cəhətdən.

Mahmudzadə bura yığışanların içində ən boylu-buxunlu, gövdəli adam idi. Birdən o, sağ əlini karusel tərəfə uzadıb dedi:

– O nədi heylə?

– Karuseldi, yoldaş Mahmudzadə.

– O niyə səhərin gözü açılmamış fırlanır ki? Özü də deyəsən iki nəfər də orda...

– Düzdü, yoldaş Mahmudzadə.

– Get onları gətir bura. – Milis rəisinə dedi.

Bir suiçim saatda onların ikisi də suyu süzülə-süzülə birinci katibin hüzurunda dayanıb başlarını aşağı salmışdılar. Hər ikisi girməyə siçan deşiyi axtarırdı.

– Bunlar kimdi belə? – Mahmudzadə camaatın topasından soruşdu.

Polis rəisi bir addım irəli çıxıb dedi:

– Yoldaş Mahmudzadə, Sabirdi də, bufetçi Sabir.

– O dilli-dilavər deyilən oğlan budu?

– Bəli, yoldaş Mahmudzadə.

– Oboxeisi göndərərsən, getsin bunun pavilyonunu möhürləsin.

– Baş üstə, yoldaş Mahmudzadə.

– Özünü də basın getsin üzüm yığsın.

– Baş üstə, yoldaş Mahmudzadə.

– Bu nə vaxtın karuseldə farlanmadığı əə, belə... türküdurmazdan...

Sabir Fatmanı bu rüsvayçılıqdan xilas eləməli idi, başını azca qaldırıb dedi:

– Yoldaş Mahmudzadə... biz əhd eləmişdik ki, evlənməmişdən bir gün qabaq gecənin yarısı gələk bura... heç kim görməsin dana... minək karuselə, səhər gedək ZAQS–a.... Mindik, heç kim yox idi. Uzun qarğı vardı, onnan qnopkanı basdım, karusel yerindən tərpəndi, sonra saxlaya bilmədim, iki saatdır fırlanırıq...

Birinci katibi gülmək tutsa da, özünü boğdu, təbəssümlə kifayətləndi. Əlinin altında işləyən bir belə adamın içində gülmək olmazdı, yoxsa onun ciddilik imici zədələnərdi...

Birinci katib polis rəisinə dedi:

– Bunnan işiniz olmasın, – gülümsədi, – qoyun işiynən məşğul olsun.

– Baş üstə, yoldaş Mahmudzadə.

– Bəs bu xanım kimdi belə?

– Bunu alajam dana, yoldaş Mahmudzadə.

– Bəs niyə belə gec evlənirsən?

– Rayonda hamıdan tez mən evlənmişdim... sonra... arvadım öldü.

– Allah rəhmət eləsin...

– Sağ olun, yoldaş Mahmudzadə.

– Bəs, bu xanım niyə belə gec ərə gedir?

– O da, mənim kimi hamıdan tez ərə getmişdi, sonra əri avariya düşdü, öldü.

Elə bil Mahmudzadə bu rayonda işlədiyi illərdə ilk dəfə idi ki, birinci katib olduğunu unutmuşdu.

– Gedin o ZAQS-ın müdirin çağırın bura.

– Mən burdayam, yoldaş Mahmudzadə, – əlli yaşlı, çeçunça kostyum geymiş kişi bir addım irəli çıxdı.

– Bunların kəbinini kəs, özü də burda.

– Baş üstə, yoldaş Mahmudzadə. 

Çeçunça kostyum geymiş kişinin getməyi ilə qoltuğunda qovluq geri qayıtması bir oldu. Ştabın qırmızı pərdə salınmış stolunun üstündə kəbin kəsildi.

Mahmudzadə qırmızı stola yaxınlaşdı, Sabirin əlini sıxıb “təbrik eliyirəm” deyən kimi, bütün partiya-təsərrüfat fəalları bir ağızdan dedilər: – Təbrik eliyirik.

Sabir Fatmanı bu biabırçılıqdan xilas etmişdi, qalan heç nə haqqında fikirləşmirdi. İndi kim nə deyə bilərdi ki? Kişinin oğlu öz halal-hümbət arvadıynan karuselə minib də, burda nə var ki…

Maşına minən kimi Fatma, içində baş vermiş dağıdıcı zəlzələdən sonra özündə güc tapdı, nəm gözlərini silə-silə pıçıldadı:

– Sabir...

– Haycan...

– Sabir, sənə qurban olum...

– Yaxşı, yaxşı... indi vaxtım yoxdu, sonra qurban olarsan.

– Sabir...

– Yaxşı də... gedirik bizə, bu gün işə mənim evimdən gedəzsən... ölənə qədər.

– Bəs camaat...

– Camaatınan bayaq qurtardıq də... parkda... indi sən mənim arvadımsan, əlimdə kağızım da var, orda ikimizin də adı yazılıb...

– Nə yazılıb?

– Orda yazılıb ki, camaat otursun yerində, Fatma Sabirin arvadıdı.

...Sabirin dedikləri çin çıxdı. Vaxt-vədə ötəndən sonra bir oğlu oldu Fatmadan. Dayı, bacısı oğlundan iki yaş yarım kiçik idi – Sabirin ağzı fal imiş...

İndi tez-tez bu parka gəlib üçlükdə karuselə minirdilər, heç nədən, heç kimdən də çəkinmirdilər. Bu parka gəlib gəzən qadınlar karuseli görən kimi bic-bic gülümsəyib deyirdilər:

– Fatma karuseli...

Kişilər də deyirdilər:

– Sabir karuseli.

Sizə zarafat gəlməsin, Azərbaycan boyda məmləkətin heç bir klassikinə, dahisinə sağlığında qismət olmayan şey Fatma ilə Sabirə qismət olmuşdu: Onlar balaca bir şəhər parkında olsa da, adlarını beləcə əbədiləşdirmişdilər...

İndi isə... Özünüz bilirsiniz də, göydən üç alma düşdü, biri Fatmanın, biri bufetçi Sabirin, biri də Rayon partiya komitəsinin birinci katibi yoldaş Mahmudzadənin...

Mən alma istəmirəm...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.09.2025)

 

İlqar İsmayılzadə,

fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru, AJB və AYB-nin üzvü, "Ədəbiyyat və incəsənət"  portalının Cənub təmsilçisi

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı oxucularına "Qələm tutan incə əllər" layihəsində  Cəlilabad ədəbi mühitinin xanım yazarlarını təqdim edir. Həmin layihə çərçivəsində nöbvə Cəlilabad ədəbi mühitinin gənc nümayəndəsi, şair Atlaz Rzayinindir.

 

Qısa təqdimat:

Abbasova Atlaz (Atlaz Rzayi): 1991-ci ilin oktyabr ayının 26-da Azərbaycan Respublikasının Salyan rayonunun Yenikənd kəndində əslən Cəlilabaddan olan bir sadə və zəhmətkeş ailədə dünyaya göz açmışdır.

1998-ci ildə Salman Cəfərov adına Yenikənd kənd tam orta məktəbinə getmiş və 2009-cu həmin məktəbi uğurla bitirərək orta təhsil haqqında Attestatını almışdır.

Atlaz xanım ali təhsil almasa da uşaq yaşlarından etibarən poeziya sahəsinə həvəs göstərmiş, müxtəlif mövzularda bir-birindən maraqlı şeirlər qələmə almışdır. Onun qələmə aldığı ilk şeiri isə 9 yaşında yazdığı "Ulduzlar" adlı şeir olmuşdur.

Ədəbiyyat sahəsində "Atlaz Rzayi" təxəllüsü ilə tanınan bu xanım şair 2018-ci ildən etibarən "Zərif Kölgələr", "Mustaqil.az" və s. internet portalları, həmçinin, "Ədəbiyyat qəzeti", "Oxu məni" və digər dövrü mətbuatda öz şeirləri ilə çıxış etməkdədir. Bundan başqa son zamanlar Vatsap sosial şəbəkəsi nəzdində təsis edilmiş "Həməşəra Poeziya Məclisi" qrupunun fəal üzvüdür.

Doğma elimizin bu gənc xanım şairi həmçinin, son 8 il ərzində Vətən uğrunda canından keçmiş əziz şəhidlərimizlə bağlı məqalələr yazır. İndiyədək bu sahədə 20-ə yaxın təqdimat yazısı ərsəyə gəlmişdir.

2025-ci ildə Cəlilabad ədəbi mühitinin xanım yazarları barədə ilk dəfə olaraq yazılıb işıq üzü görmüş "Qələm tutan incə əllər" kitabında onun həyat yolu və poeziya nümunələrindən danışılmış, Cəlilabad ədəbi mühitini layiqincə təmsil etdiyinə görə, "Həməşəra" Fəxri Diplomuna layiq görülmüşdür.

Onun bütün bunlardan əlavə, həm də poeziya sahəsində qiraət bacarığı vardır. Belə ki, həm öz qələmə ilə yazdığı şeirləri, həm də digər şairlərin şeirlərini qiraət edərək internet və sosial şəbəkələr üzərindən yayımlayır.

Atlaz xanımın həyatda hobbisi öz ailəsi və əzizləri ilə vaxt keçirmək, milli mətbəximizə aid olan yeməklər hazırlamaq və gəzməkdən ibarətdir. Məlumat üçün qeyd etmək lazımdır ki, xanım şair Atlaz Rzayi 2022-ci ildə ailə həyatı qurmuşdur və hal-hazırda Elif adlı bir qız övladı var.

 

Bədii ədəbiyyat nümunələri:

Atlaz xanımın qələmi ilə yazılmış şeirlərdən bir neçəsi ilə tanış olaq:

 

"Səni sevəndə"

 

Mən səni sevəndə

Tək sənə deyil,

Ağaca vuruldum,

Quşa vuruldum.

Əzdi ayağımı, keçdim yanından

Sevib-oxşadım daşa vuruldum.

Ucaltdı bu sevgi toxundum göyə.

Bir sevgi nəğməsi oxudum göyə.

Torpağı bağrıma basdım, uyudum.

Üstündə tozunu sevgimlə yudum.

Əl verib görüşdüm yağan yağışla,

Qışın yanağında öpüb ayrıldım.

Yazın hörüyünə sevgimi dəntək

Səpib ayrıldım.

Səhranın cadar bağrına

Su oldu, məlhəm oldu,

Bu sevgi bütöv bir dünya-

Mən oldu, sən oldu.

 

"Səni unuduram"

 

Yaşa öz ömrünü arın-arxayın,

Səni unuduram, unuduram mən.

Lap elə bir udum su içmək kimi,

Səni unuduram, unuduram mən.

 

Keçdiyim dağlardan düzə gəlirəm,

Sənə and içdiyim sözə gəlirəm.

Bəlkə bəd nəzərə, gözə gəlirəm?

Səni unuduram, unuduram mən?

 

Sevginin yarğanı, zirvəsi olur,

Sevginin məlhəmi, zərbəsi olur.

Eşqin də sonuncu nəfəsi olur?

Səni unuduram, unuduram mən.

 

Son olaraq doğma elimizin tanınmış şairi Atlaz xanıma uzun, sağlam, mənalı-məsud ömür, yaradıcılıq sahəsində yeni-yeni nailiyyətlər arzulayıram!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.09.2025)

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

 

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

 

 

VAQİF SƏMƏDOĞLU

“Susmaq, həmişə susmaq...”

 

Susmaq, həmişə susmaq...

Anayla söhbət edəndə də,

sevdiyinlə görüşən anda da,

hər an, hər yanda

susmaq, eləcə də susmaq...

hər gün dost-aşna söhbətimizin

sükutuna enmək öz səsinlə,

hər gün bülbül kimi ötən

lal insanlarla rastlaşmaq

və görmək,

və bilmək ki,

bu səssiz bağırtı içində

pıçıltıya ehtiyacı var insan oğlunun.

Nə yaman çətindir, İlahi,

danışa-danışa susmaq,

dillənmədən eşidilmək onnan da çətin!

Susmaq, eləcə susmaq...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.09.2025)

 

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portallının Qarabağ təmsilçisi

 

…Məşhur milyarder Bill Qeytsə belə bir sual verdilər:

-Dünyada səndən daha varlısı varmı?

Bill Qeyts cavab verdi:

-Bəli, məndən daha varlı biri var.

Və sonra bir hekayə danışdı.

Budur həmin hekayə:

 

Zəngin və ya məşhur olmadığım bir dövr idi.

Nyu-York hava limanında idim və bir qəzet satıcısı gördüm.

Bir qəzet almaq istədim, amma qəzet əlimdə olanda başa düşdüm ki, pulum kifayət etmir. Mən də qəzet almaq fikrindən daşındım və satıcıya geri qaytardım. Ona dedim ki, yetərincə pulum yoxdur.

Satıcı dedi: “Bunu sənə pulsuz verirəm.”

Onun israrı ilə qəzetini götürdüm.

3 ay sonra yenə tərs kimi həmin hava limanına endim və yenə qəzet almaq istədim, lakin xırda pulum çatmadı. Satıcı mənə yenə qəzetini pulsuz verdi. Mən imtina etdim və dedim ki, bunu qəbul edə bilmərəm, özümü rahat hiss etmirəm.

O dedi: “Ala bilərsən, qazancımdan sənə verəndə, heç nə itirmirəm.”

Mən də qəzetini götürdüm.

19 il sonra, məşhur və tanınmış olanda, qəfil həmin satıcı yadıma düşdü. Onu axtarmağa başladım və təxminən bir yarım aydan sonra tapdım. Ondan soruşdum:

“Məni tanıyırsanmı?”

Dedi: “Bəli, sən Bill Qeyts’sən!”

Ondan yenə soruşdum: “Mənə pulsuz qəzet verdiyini xatırlayırsanmı?”

Satıcı dedi: “Bəli, xatırlayıram, sənə iki dəfə pulsuz qəzet vermişdim.”

Ona dedim: “Mənə o iki dəfə etdiyin köməyin əvəzini ödəmək istəyirəm. Həyatında nə arzulayırsansa de, sənə verəcəyəm.”

Satıcı dedi: “Cənab Bill Qeyts, sizcə, mənim ovaxtkı köməyimlə sizin indi etmək istədiyiniz kömək eyni ola bilərmi?”

Mən soruşdum: “Niyə?”

Dedi: “Mən sənə kasıb bir qəzet satıcısı ikən kömək etdim. Sən isə indi dünyanın ən zəngin adamı olduğun halda mənə kömək etməyə çalışırsan. Sənin köməyin mənim köməyimlə necə müqayisə oluna bilər?”

O gün anladım ki, həmin qəzet satıcısı məndən daha varlı imiş, çünki kiməsə kömək etmək üçün zəngin olmağı gözləmirdi.

İnsanların anlaması lazımdır ki, həqiqətən zəngin olan çox pulu olan deyil, qəlbi zəngin olandır. Başqalarına kömək etmək üçün varlı bir qəlbə sahib olmaq çox önəmlidir.

Çox şeyin varkən vermək asandır, amma demək olar ki, heç nəyin yox ikən vermək çətindir…!

(Tərcümə edənlər: Xatirə Xatun, Roma Xosrov)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.09.2025)

Cahangir NAMAZOV,

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Özbəkistan təmsilçisi.

 

Bugünkü qonağımız — tanınmış italyan şairi, yazıçı, tərcüməçi, ədəbiyyat tənqidçisi və jurnalist, geniş spektrli yaradıcı, bir çox ədəbiyyat mükafatları laureatı, mənəviyyat və ədəbiyyat təbliğatçısı Elisa Masciadı.

 

— Ədəbiyyat və şe'riyətə marağınız nə vaxt başlayıb? Yaradıcı olmağınıza əsasən sizi istiqamətləndirən amillər hansılardır?

 

—Mənim ədəbiyyata marağım uşaqlıqdan başlayıb, ibtidai məktəb illərindən oxumağa, yazmağa, eyni zamanda şeirlər oxumağa xüsusi marağım olub. Həmişə yaradıcı yazı və oxumağı inkişaf etdirməyə çalışmışam. Mənim üçün yaradıcı olmaq yalnız ədəbiyyat və sənətlə bağlı deyil, həm də əl işləri – tikiş, toxuculuq, kimi əl sənətləri ilə əlaqədardır.

 

—İtaliyadakı ədəbiyyat mühitini necə qiymətləndirirsiniz? Orada yaradıcılar üçün hansı imkanlar mövcuddur?

 

 -İtaliya haqqında "şairlər, əvliyalar və səyyahlar ölkəsi" ifadəsi məşhurdur. Lakin bu məşhur deyimə baxmayaraq, mənim fikrimcə, şair olmaq üçün yalnız düşüncələri yazmaq kifayət deyil. İlham və şe'ri üslubdan əlavə, xüsusilə fel və yazı qaydalarına riayət etmək lazımdır. Ən vacib isə oxumaqdır, çünki yalnız oxuyaraq zəngin söz ehtiyatına sahib olmaq mümkündür. Bu isə yalnız uşaqlıqdan başlayaraq davamlı təhsil və məşq yolu ilə olur. İmkanlar, şəxsi davamlı zəhmət və həmkarlarla, mədəniyyət təşkilatlarında ideya mübadiləsi ilə bağlıdır.

 

—Ədəbiyyat prosesində hansı mərhələni ən maraqlı və həyəcanverici hesab edirsiniz?

 

 —Hər bir yazıçı öz ədəbiyyat yolunda bir neçə mərhələdən keçir. Mənim uşaqlıqdan yazıya xüsusi marağım olub və zamanla hekayələr yazmağa başladım, nəhayət ki, nəşr etdirməyə çalışdım və bu mənim arzum idi. "Hələlik" romanımın nəşrini tam başa çatdıra bilmədim, çünki hələ tamamlanmağa ehtiyacı var. Lakin bu suala cavab olaraq, geriyə baxıb öz ədəbiyyat yolumu qiymətləndirərək deyə bilərəm ki, ən maraqlı mərhələ ilhamdır, ən həyəcanverici mərhələ isə nəşr üçün gözləmə mərhələsidir.

 

—Müasir oxuma mədəniyyətini necə qiymətləndirirsiniz? Bu mədəniyyəti inkişaf etdirmək üçün nə etməliyik?

 

—Dünyada ən çox istifadə olunan "maye cəmiyyət" anlayışına əsasən, insanlar oxumağa daha az meyl edir. İnsanların öz vaxtlarını düzgün şəkildə ayırmağı öyrənməsi, həmçinin səbr və vaxtın dəyərini anlamağa başlaması vacibdir. Müasir dövrdə bu, şəxsi və cəmiyyətin inkişafına müsbət təsir edəcəkdir.

 

—Fərqli ölkələrdən olan yaradıcılarla əməkdaşlıq işinizə necə təsir edib?

 

—Mənim üçün fərqli ölkələrdən olan həmkarlarımla şeir üslubumu paylaşmaq və öyrənmək çox vacibdir. Bu, təkcə fərqli mədəniyyətlər və yaradıcı yanaşmalar vasitəsilə yeni ilham almağa kömək etmir, eyni zamanda zaman-zaman yeni şeir üslublarını, məsələn, Edwin Antonio Gaona Salinas tərəfindən ixtira edilən Gaonesa və ya Antonio Escobar Mendivez tərəfindən yaradılan Decima üslubunu sınaqdan keçirməyə təşviq edir. Mən heç kimdən təsirlənmirəm, çünki hər şey mənim davamlı araşdırma və öyrənməyim nəticəsində yaranır.

 

—Ədəbiyyat müsabiqələrində və antologiyalarda iştirak etmək yaradıcı işinizə hansı yeni imkanlar yaratdı?

 

—Milli və beynəlxalq antologiyalarda iştirak mənim üçün çox vacibdir. Bu, həmkarlarım ilə ideya mübadiləsi aparmaq və birlikdə işləmək, həmçinin bəzən, xeyriyyə məqsədilə satış gəlirlərinin ABEO (onkoloji xəstəliyi olan uşaqlar üçün təşkilat) kimi təşkilatlara həsr edilməsi imkanı yaradır. Bu antologiyalar vasitəsilə daha çox insana müsbət təsir göstərmək mənim yaradıcı fəaliyyətimi daha da inkişaf etdirir.

 

—Yaradıcı uğurun əsas amilləri nələrdir?

 

-Yazar olmaq üçün davamlılıq, çox səbr və həmişə öyrənməyə hazır olmaq lazımdır. Mənim yaradıcı planlarıma qatdığım səbr və ilk addımlarda təslim olmamaq çox vacibdir. Həmçinin, nəticələrə nail olarkən sakit olmaq və həvəs göstərməmək lazımdır. Çünki çox vaxt, çətin iş nəticəsində əldə edilən mükafat daha qiymətlidir.

 

—Sülh və mədəniyyəti təşviq etmək fəaliyyətiniz şəxsi həyatınıza və yaradıcı işinizə necə təsir göstərdi?

 

-Sülhü təşviq etmək mənim üçün təbii və daxili bir prosesdir. Mənim sülhə olan inamım uşaqlıqdan mövcuddur. Şeir və ədəbiyyat vasitəsilə sülhün yayılması, xüsusilə indi, internet vasitəsilə hər yeri əhatə edə bilər. Bu, oxucuların həyatına sülh və müsbət enerji daxil etməyə, onlarda yeni hisslər oyatmağa kömək edir.

 

—Yaradıcı cəmiyyətə hansı rol oynayır? Ədəbiyyatın insanların həyatına təsiri haqqında nə düşünürsünüz?

 

—Yaradıcı cəmiyyət üçün böyük və məsuliyyətli bir rol oynayır. Mənim fikrimcə, yazılarımı oxuyan insanların, onların həyatında və cəmiyyətin inkişafında özlərini tapması, mənim məqsədimdir. Mənim dünyagörüşüm, ədəbiyyat vasitəsilə insanlara müsbət mesajlar göndərməkdir, bunu həm də könüllülük, sevgi və sülhün toxumları olaraq görürəm.

 

—Yaradıcı proses və şəxsi həyat arasında düzgün tarazlığı necə qoruyub saxlamaq lazımdır?

 

 —Yaradıcı və şəxsi həyat arasında tarazlığı qorumaq üçün gündəlik məşqlər və bir qədər oxumağa və yazmağa vaxt ayırmaq, öz stilini inkişaf etdirmək və daha çox insana təsir göstərmək vacibdir.

 

—Azərbaycan və İtaliya arasında ədəbiyyat sahəsində əməkdaşlığı necə inkişaf etdirmək olar?

 

— Bütün dünya ölkələri ilə əməkdaşlıqda ən effektiv yanaşma, hər bir xalqın mədəniyyətini öyrənmək və bu ölkələrin dillərinə tərcümələr vasitəsilə mədəni mübadiləni asanlaşdırmaqdır.

 

—Azərbaycanı ziyarət etmək istəyirsinizmi?

 

 —Dünyanın bir çox ölkələrini ziyarət etmək istəyərdim, lakin mən hələ də İtaliyada olan gözəl və məşhur yerləri ziyarət etməyi istəyirəm.  Əgər qismət olsa, Azərbaycana səyahət etmək niyyətindəyəm. Şərq mədəniyyəti və sənəti, zəngin tarixi və ədəbiyyatı həmişə məni özünə cəlb edib.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.09.2025)

 

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Uşaqların Bəhram əmisi, bizlərinsə, sadəcə, Bizim Bəhramımız – hamının sevimlisi, şən, nikbin, mehriban, bol istedadlı Bəhram Bağırzadə!

Bu gün onun doğum günüdür, anadan olmasının 53-cü ildönümüdür. Gəlin hamılıqla onu təbrik edək, ona sağlamlıq, bol enerji, tükənməz yaradıcılıq həvəsi arzulayaq.

 

Azərbaycan Respublikasının əməkdar artisti Bəhram Bağırzadə 1972-ci il sentyabrın 4-də Bakıda ziyalı ailəsində anadan olub. O, 1979–1989-cu illərdə Bakı şəhəri 189 saylı məktəbdə oxuyub. 1989-cu ildə M. A. Əliyev adına Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutuna qəbul olub və 1994-cü ildə həmin institutu bitirib. İxtisası teatr rejissorudur. 1991-ci ildən "Bakılı oğlanlar" ŞHK (KVN) komandasının üzvüdür.

1992-ci ildə ŞHK çempionu, 1995-ci ildə ŞHK Yay Kubokunun sahibi və 2000-ci il ŞHK "Əsrin Çempionu" olmuşdur. MDB ŞHK yığmasının üzvüdür. 1992-ci ildən karikatura çəkir, karikaturaları "Kirpi" satirik jurnalında çap olunub. Respublikada keçirilən bir çox sərgilərin iştirakçısıdır. 2006-cı ildən Azərbaycan "Karikaturaçı Rəssamlar Birliyi"nin üzvüdür.

FECO (Beynəlxalq Karikaturaçılar Təşkilatları Federasiyası) Azərbaycan qrupunun üzvüdür.

Bakıda fərdi sərgisi açılıb.

 2004-cü ildən "Qalereya" jurnalının naşiridir. Bağırzadənin tanınmasında müstəsna rolu Şən və Hazırcavablar Klubunda yarışlarında "Bakılı Oğlanlar" komandasında çıxışları olub. 2006-cı ildən "Planet Parni iz Baku" KVN Teatrının aktyorudur. "Qorod" jurnalının naşiridir. Bəhram Bağırzadə 2012-ci il aprelin 26-da Kitab nominasıyasında "Humay" milli mükafatına layiq görülüb. 14 sentyabr 2015-ci ildə Azərbaycanın əməkdar artisti fəxri adına layiq görülüb.

 

Filmoqrafiya

1. Hər şey yaxşılığa doğru

2. Yerlə göy arasında

3. Yuxu

4. Milli bomba

5. Yoxlama

6. Bir dəfə Qafqazda

7. Halal pullar

8. Adam

9. Vəkil hanı?

10. 3 bacı

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.09.2025)

 

 

 

Rəqsanə Babayeva,

BeyləqanrayonMədəniyyətMərkəzininrejissoru,"Gənclik" XalqTeatrınınrəhbəri. “Ədəbiyyatvə incəsənət” üçün

 

 

Teatr, əsrlərboyuyalnızəyləncə yeriolmayıb — o, xalqıngüzgüsü, düşüncəninvə emosiyanınbirləşdiyiməbədolub. Orada insan həm özünü, həm də toplumunu görür. Səhnədəki bir söz, bir baxış, bir pauza bəzən kitabların, dərslərin verə bilmədiyi dərsi verib. Amma bu gün tamaşaçı zalına baxanda sual yaranır: Teatr hara gedir?

 

Marağın yenidən oyanışı

 

Son illərdə teatr tamaşalarına marağın artması ümidverici haldır. Gənclər, sosial medianın səs-küyündən yorulanda, səhnənin canlı enerjisində dinclik tapırlar. Amma maraqla yanaşı, tamaşa məzmunu, estetik dəyəri və ideya yükü barədə mübahisələr də artır. Bir tamaşa gözəl dekorasiyaya malik ola bilər, amma tamaşaçı salondan çıxdıqda yaddaşında yalnız rənglər və musiqi qalırsa, demək ki, orada nə isə əskikdir.

 

Klassiklərlə müasir arasında körpü

 

Üzeyir Hacıbəyli, Cəfər Cabbarlı, İlyas Əfəndiyev kimi klassiklərin əsərləri səhnəmizdə hələ də öz təravətini qoruyur. Onların mövzuları — vətən sevgisi, ailə dəyərləri, insanlıq — hər dövrdə aktualdır. Lakin gənc rejissorlar bu əsərlərə yeni baxış gətirərkən, bəzən əsas ideyanı estetik eksperimentin kölgəsində qoyurlar. Müasir tamaşalar isə zamanın ritmini tutsa da, dərin ideya yükündən uzaqlaşa bilir. Burada əsas məsələ balansdır: sənətkar həm dövrün ruhunu tutmalı, həm də milli-mənəvi kodlardan uzaqlaşmamalıdır.

 

Teatrın ideya böhranı

 

Bəzən teatr məkanı kommersiya təfəkkürünün təsirinə düşür — tamaşa yalnız kassaya işləyir, mövzular isə “bilet satar-satmaz” ölçüsü ilə seçilir. Halbuki teatrın gücü, tamaşaçını düşündürmək, ona həm estetik, həm mənəvi qida verməkdir. Bu, dövlətin də mədəniyyət siyasətində qorumağa çalışdığı ən mühüm prinsiplərdəndir.

 

Nə etməli?

 

1. Dramaturgiya məktəbinin gücləndirilməsi – Yeni əsərlər yazan gənc dramaturqlar üçün yaradıcılıq laboratoriyaları.

2. Klassiklərin müasir təqdimi – Səhnə texnologiyasından istifadə etsək də, əsərin ruhunu qorumaq.

3. Region teatrlarının dirçəldilməsi – Mədəniyyətin yalnız paytaxtda deyil, bütün bölgələrdə canlı olması.

4. Teatr təhsili və tamaşaçı tərbiyəsi – Məktəbliləri teatrla erkən yaşda tanış etmək.

 

Teatr – canlı yaddaş

 

Teatr, yalnız aktyorların səsi və dekorun gözəlliyi ilə yaşamır. Onun ruhunu ideya, dəyər və milli yaddaş formalaşdırır. Əgər bu gün biz səhnəmizi yalnız “trend” əsərlərlə doldursaq, sabah milli səhnə ənənəmiz zəifləyər. Amma əgər teatrımız həm klassik ruhu, həm də müasir nəfəsi daşıya bilsə, o zaman səhnə həmişə dolu, tamaşaçı həmişə düşüncəli çıxacaq.

Və yadımızda saxlayaq: Teatrı yaşadan aktyor yox, onu seyr edib mənasını dərk edən tamaşaçıdır.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.09.2025)

 

 

Şərəf Cəlilli,

Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

 

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun və “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının birgə Türk dünyasının məşhurları layihəsində bu gün sizlərə Osmanlının ilklərə imza atan sultanı – II Əbdülhəmid barədə danışacağıq.

 

Osman Qazidən, Fateh Mehmetdən, Sultan Bəyazitdən, Yavuz Sultan Səlimdən, Qanuni Süleymandan sonra Osmanlı imperiyasının tərəqqisi naminə cəsarətli addımlar atan, Avropanın xaçlı yürüşünə baxmayaraq onun ayaqda qalması üçün mümkün olmayanların belə mümkünə çevirən siyasi gedişləri, islahat proqramları ilə tarixlə müasirlik arasında körpüyə çevrilən II Sultan Əbdülhəmidi dünyanın məşhur tarixçiləri, təzkirəçiləri “Qızıl Sultan”, “Ulu xaqan” deyə təsvir etdilər.

 

Osmanlı imperiyasının 34-cü sultanı kimi 33 illik hökümdarlığı dönəmində onun tarixinə, həm də məşhur şəkil kolleksiyaçısı kimi daxil olan II Sultan Əbdülhəmid maraq dairəsinin bu yönü ilə Avropa krallarını, səyyahlarını belə qabaqlayır. Əldə olunan məlumatlardan bəlli olur ki, bu gün Topqapı sarayında eksponat kimi mühafizə olunan 36 min fotoşəkil məhz bu qüdrətli dövlət adamının şəxsi arxivindən əldə olunub. Osmanlı imperiyasında daha çox məktəblər açan, mədrəsələrdə dünyəvi biliklərin tədrisinə nail olan, ilk Avropa tipli Universiteti quran, tibb fakültəsinin təməlini qoyan, əczaçılığın elmi əsaslarla tədrisi tələbi ilə çıxış edən, Osmanlıda ilk dəmir yol xəttinin və stansiyasının layihə rəhbəri kimi tarixdə qalan II Sultan Əbldülhəmid Osmanlının saray və şəhər mədəniyyətini, tarixini və tarixi tikililərini əbədiləşdirmək, o dövrlərin ciddi informasiya daşıyıcısı olan məşhur fotoqrafları ölkəsinə dəvət edir, yaxından tanış olur, və faktları fotolarda əbədiləşdirmək üçün onlarla fikir mübadiləsi aparır, bu gün həm Topqapı sarayını, həm də dünyanın məşhur muzeylərini bəzəyən fotoların çəkilməsinə nail olur.

 

36 minlik foto kolleksiyası ilə məşhur kolleksiyaçıları belə qabaqladı

 

Dünyanın dörd bir yörəsindən fotoqraflar dəvət edən, yüksək texnologiyaların imkanlarından istifadə edərək Osmanlı imperiyasının həqiqətlərini fotonun dili ilə tarixin imzasına çevirən II Sultan Əbdülhəmid ilk fotostudiyalar, rəsm emalatxanalarının qurulmasına nail olur. 36 minlik foto kolleksiyası ilə belə Avropanın məşhur kolleksiyaçılarını qabaqlayan II Sultan Əbdülhəmid Osmanlının əsas şəhərlərində fotoemalatxanalar qurdurmaqla yüksək texnologiyaların tətbiqinə meydan vermiş foto dünyasından rəssamlıq sənətinə körpü salmışdır. Onun hakimiyyəti illərinə qədər əksər Osmanlı sultanları rəssamlar və tarixçi təzkirəçilərlə səfərlərə çıxardılar, Sultan Əbdülhəmid onların sırasına fotoqraflar da əlavə etmiş, bununla o, həm də tarixdə ilk dəfə “foto-müxbir” sənətinin təməlini qoymuşdur.

 

Dünyanın ən zəngin kitabxanasına malik olan Sultan dedektiv janrında qələmə alınan əsərlərə vurğun olub

 

Türkün qüdrətli sərkərdə-xaqanları qılıncla qurduqları imperiyaları Qələmin və Kəlamın hökmündə idarə ediblər. Özləri də fitri-istedad sahibi olan sərkərdə-xaqanlar baş köşələrində ustad sənətkarlara, təbib-filosoflara, mütəfəkkir şairlərə yer veriblər. Saraylarını sənətin, mədəniyyətin gülzarına çeviriblər. Qədim əlyazmalarının, kitabların üzünün köçürülməsinə, dünyada yayılmasına nail olublar. Mütəfəkkir dövlət xadmi kimi tarixdə qalan II Sultan Əbdülhəmid səkkiz şərq və qərb dilini mükəmməl bildiyindən əsərləri orijinaldan oxumağı sevirmiş. Osmanlı saray mədəniyyətinə aid olan çoxsaylı məxəzlərin və əsərlərin mühafizə olunduğu “Nur Osmaniyyə” kitabxanasında II Sultan Əbdülhəmidin şəxsi kitabxanasına aid çoxsaylı kitablar var. Onlardan biri də, Sultanın Avropadan gətirtdiyi, orijinaldan mütaliə etdiyi “Şerlok Holms” əsəridir. Dedektiv janrın vurğunu olan padişah deyirlər, onu oxumaqla kifayətləməz, orijinaldan tərcümə edib ailə üzvlərinə də oxudarmış. Artur Konandoylun əsərlərini gətirtməklə yanaşı, onun kütləvi mütaliəsi üçün də göstəriş verirmiş. Saray kitabxanalarında “Şerlok Holms” kitabının hələ də bulunması deyilənlərə əyani sübutdur. İnsanlarla təkcə sarayın, siyasətin dili ilə deyil, həm də sənətin, mədəniyyətin, ədəbiyyatın vasitəsi ilə ünsiyyət qurub dil tapan Sultan Avropalı ədibləri sarayına dəvət edən ilk sultan kimi də tarixdə qalır.

 

Yıldız sarayındakı “Dinləmə odası” Sultan üçün təhlükəsizlik xidmətini əvəz edirdi

 

Tarixdə bir çox ilklərə imza atan II Sultan Əbdülhəmidə qədər Osmanlı imperiyasında sarayda, ölkədə və xarici dövlətlərdə cərəyan edən hadisələr sultanlara vəzirlər və elçilər vasitəsilə çatdırılardı. Təhlükəsizlik məsələsinə, xüsusən də saraydaxili problemlərə nəzarət məqsədilə Sultan Osmanlı imperiyası tarixində ilk dəfə “Dinləmə Odası” qurdurur. Dövrün yüksək texnologiyaları ilə təchiz olunan oda “Yıldız sayı”nda təşkil edilir. Saraydakı bütün odaların – otaqların divarına gizli səsyazma balonları döşətdirən Sultan bununla sarayın bütün istiqamətlərini iradəsinə tabe edir. Bununla, o, adını Osmanlı tarixinə, həm də təhlükəsizlik xidmətinin qurucu padşahı kimi yazır. Bu səbəbdən də o, “Avropada gizli məlumatlarla idarəçiliyə nail olan Ceyms Bond kimi xatırlanır”.

 

Osmanlıda ilk Uşaq xəstəxanasının qurucusu

 

“Siyasəyin atası”, elmin, mədəniyyətin himayədarı kimi şöhrətlənən II Sultan Əbdülhəmid Osmanlı imperiyası tarixinə adını həm də ölkə səhiyyəsinin modern üsulla qurucusu, təbabətin Avropa standartlarına uyğunlaşdırılması ilə ilklərə imza atan padşah kimi daxil oldu. Adı ilə bağlı “Həmidiyyə etfal”  xəstəxanasını qurmaqla o, Osmanlıda ilk Uşaq xəstəxanasını açdı. Bu gün yüksək texnologiyalarla təchiz olunan, Avropanın nüfuzlu universitetlərində təhsil alan təbiblərlə təmin edilən, dünya şöhrəti qazanan, Beynəlxalq Səhiyyə Təşkilatının sertifikatlarına layiq görülən məşhur klinika və xəstəxanaları ilə tanınan Türkiyə Cümhuriyyətinin səhiyyə tarixində hadisə olan “Həmidiyyə etfal”  xəstəxanasını qurmaqla II Sultan Əbdülhəmid Avropanı 150, Şərqi, Türk dünyasını yüz illərlə qabaqlamış, uşaqların sağlığı ilə bağlı ilk xəstəxananın qurulması üçün fərman imzalamışdır ki, bu səbəbdən də, o, Osmanlı tarixində siyasətin sultanı, Təbabətin hamisi olaraq qalır.

 

Osmanlıda telefon, poçt xidməti və elektriklə işləyən cihazlar onun adı ilə bağlıdı

 

Tarixin bütün dönəmlərində varlığı ilə dünyanın dizini titrədən, kralların, imperatorların, şahların, padşahların qorxulu röyasına çevrilən Osmanlı sultanları həm də maraq dairələri, icad və kəşfləri ilə şöhrət tapdılar. Onların əksəriyyətinin zərgərlik, misgərlik, oyma sənəti və xəttatlıq nümunələri bu gün də dünyanın məşhur sərgi salonlarını bəzəyir.

İlklərə imza atan, Avropa dəyərlərinin ölkəsində intişar tapmaasına çalışan, bunun üçün cəsarətli addımlar atan II Sultan Əbdülhəmidin bir özəlliyi də var: Tarixə adını həm də, ilk telefonun, poçt xidmətinin, elektriklə çalışan cihazların Osmanlıya gətirilməsi də, məhz bu islahatçı padşahın adı ilə bağlıdır. Avropadakı texniki tərəqqini, elmi yenilik və nailiyyətlərin ölkəsindən tətbiq olunmasına çalışan II Sultan Əbdülhəmid Edisonun kəşflərini diqqətlə izləməklə kifayətlənməmiş, onun bir çoxunun Osmanlıda intişarına, tətbiqinə nail olmuşdur. 1878-ci ildə Yaponiyaya göndərilə “Ərtoğrul fırkateyni” səfərini xatırlamaq kifayətdir ki, onun əzəmətini anlayıb dərk edəsən. Bu səfər II Sultan Əbdülhəmidin Uzaq Şərq düşüncələrinin konturlarını müəyyənləşdirmişdir. Bu səfər II Sultan Əbdülhəmidin Şərqin elmi-texniki nailiyyətlərinin Osmanlıya gətirilməsi ilə yanaşı Şərq və Qərbin elmi texnologiyalar istiqamətində vəhdətinin bəşəriyyətə töhfə olunduğunu sübut etmişdir. Səfər çərvivəsində Sultanın Yapon imperatoru Men Ji ilə qurduğu dostluq Osmanlının Uzaq Şərqdə ilk diplomatik münasibətlərinin təməlinə çevrilmişdir. Sultanın və imperatorun təməlini qoyduğu dostluq-əməkdaşlıq münasibətləri iki ölkə arasında bu gün də davam etməkdədir. Üstəlik dünyanın inkişaf etmiş bu qüdrətli dövlətində Sultan Əbdülhəmidin adı “Sultan Əbdülhəmid xan” künyəsi ilə hörmət, ehtiram ünvanına çevrilmişdir.

 

Yaddaşı – hafizəsi ilə dünyaya meydan oxuyan Sultan

 

Ensiklopedik biliyi, analitik təfəkkürü ilə türkün qüdrətli sərkərdə-xaqanlarının sırasında yer alan II Sultan Əbdülhəmid yaddaşı-hafizəsi ilə bir ilkə imza atmışdı. İşə aldığı, işdən çıxardığı, hansı əlamətinə görə önə çəkdiyi bütün məmurların, o cümlədən saray əhlinin adını, soyadını, yaşını, yörəsini əzbər bilən Sultan, Orduda hətta neçə min əsgərin olduğunu, hansı bölükdə nə qədər əsgər xidmət etdiyini, səhər, günorta, axşam yeməklərində nə ilə qidalandığını bilməklə yanaşı, o, hansı yörədə kimin, hansı tarixdən görəvə başladığını, üstəlik il və ilçələrin hansı köydə başlayıb, harada başa çatdığını da əzbər bilirmiş. Hələ bu harasıdır? Bu elmi-irfan çeşməsi olan Sultan mütaliə etdiyi əsərlərdən gətirdiyi nümunələrin kitabın, təzkirə və əlyazmanın neçənci səhifəsində olduğunu da unutmazmış.

Sarayında müxtəlif vəzifələri icra edən insanların vəzifələri, hətta keçmişdə gördükləri işləri dəqiqliyi ilə bilən, onların keçmişi, nəsil-nəcabəti ilə bağlı məsələləri də yaddan çıxarmayan II Sultan Əbdülhəmid əsil olmayan insanı sarayına almazmış. Yəni Nadir şah Əfşar kimi, onun dövlətçilik təlimində əsil-kök, nəsil-nəcabət, intellektual potensial əsas şərtlərdən olub. Sarayın və ölkənin hamam, kanalizasiya və aşxanalarına xüsusi nəzarət etdirən Sultan dırnaqları çirkli, saçı dağınıq, pinti adamları bu iki yerdən nəinki saraydan uzaqlaşdırar, şəhərdən çıxartdırar, uzaq köylərə göndərərmiş. Bu səbəbdən də onun dönəmində çirkli küçələri, səliqəsiz, üst-başı tökülən adamları görmək ağılagəlməz hal imiş. Sultanın xofu, həm də təmizlik, səliqə-səhman sevgisinin özü belə bir ilk imiş. Məmləkətdə hamı ona layiq olmağa, bənzəməyə çalışarmış.

 

 

Ruhu təmiz, hafizəsi dərin adam

 

Yaddaşı, yaddaşı qədər də iradəsi möhkəm olan Sultanı bu gün də Osmanlı mənbələri “ruhu təmiz adam” deyə xatırlayır. “Dünyanın bütün dövlətləri ayağına gəlsə də, bütün xəzinələrini qucağıma töksə də, Qüdsdən bir daş parçası belə vermərəm. Sultan dədələrin torunuyam!” nidası ilə tarixdə qalan, Avropanın diqtəsi, idarəsi ilə hakimiyyətdən devriləndə belə, mənsub olduğu millətin cəsarət, ləyaqət nümunəsi kimi tarixdə qalan, millətin, məmləkətin tərəqqisi üçün ilklərə imza atan, Qanuni Süleymandan sonra Osmanlı tarixində ilk Anayasanın – “Qanuni Asasi”nin Məclisi Məbusanda təsdiqinə nail olan, Kıbrıs adasının əldə saxlanılması üçün ingilislərin üzərinə yeriyən, Osmanlının 34-cü sultanı kimi 1876-cı ildən 1909-cu ilə qədər 33 il ölkəsinə rəhbərlik edən sultanlarını sevgi ilə yad edir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.09.2025)