İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Onu çoxları Əliağa Vahidə bənzədirdi. Bədaətən şeir deyən, əruzu gözəl bilən, qəzəlləri dillər əzbəri olan, üstəlik, satirası ilə əyriliklərə qənim kəsilən bir qələm əhliydi Baba Pünhan. Allah rəhmət eləsin. Yeri görünür.

Baba Pünhan 1948-ci il noyabr ayının 5-də Bakı şəhərinin Kürdəxanı qəsəbəsində dünyaya göz açıb. 1955-ci ildə Məhəmməd Əmin Rəsulzadə qəsəbəsindəki 99 saylı məktəbin birinci sinfinə gedib. 1963-cü ildə 8-ci sinfi bitirib. Həmin il Bakı Rabitə Texnikumuna daxil olub. 1967-ci ilin iyun ayında texnikumu bitirib, avqust ayında Bakı Metropolitenində mexanik işləməyə başlayıb.

1968-ci ildə hərbi xidmətə çağırılıb. Ukraynanın Kiyev şəhərində hərbi xidmətini başa vurub, vətənə qayıdandan sonra metroda işini davam etdirib. 25-il müddətində həmin yerdə işləyib. 1972-ci ildə ailə qurub. Bir oğlu, bir qızı dünyaya gəlib. Metroda işlədiyi ilk vaxtlarda "Metro" qəzetində kiçik həcmli şerləri və qəzəlləri çap olunub. İlk qəzəlini isə 13–14 yaşında ikən yazıb. Yaradıcılığa lirik qəzəllərlə başlamış, nəzm formasında bir neçə poema, sərbəst şeir, məhəbbət ruhlu qəzəllər yazıb yaradıb.

1990-cı illərdə lirikaya satirik ruh gətirməklə bu gün satirik şair adını almaq əzmini qazanıb. Dövründə baş vermiş haqsızlıqlara qarşı öz mübariz qəzəlləriylə üsyan edib. 2 il müddətində "Zarafat" qəzetində çalışıb. Əsərləri həmçinin "Tək səbir", "525-ci qəzet", "İmpuls", "Oxu məni", "Yeddi gün", "Azadlıq", "Şəhriyar", "Bakı Xəbər", "Etimad", "Qətiyyət", "Politika", "Olaylar", "Bakının səsi", "Dünya", "Yeni Müsavat", "Qoroskop", "Dəryaz", "Arı", "Ekspress", "Vəhdət", "Nəbz" və "Ədalət" qəzetlərində də çap olunub.

3 noyabr 2000-ci ildə B. Pünhanın "Acı həqiqət" kitabı işıq üzü görüb. 2000-ci ildə "Azərbaycan" jurnalı tərəfindən "Hikmət Ziya" adına mükafata layiq görülüb. 2000-ci il sentyabr ayında "Yalan çeynəyə-çeynəyə" adlı kitabı çap olunub. Həmin ildə AYİ tərəfindən satirik yazılar üzrə ilin qalibi elan olunub.

2002-ci ilin avqust ayında şairin "Mən nə dedim ki…" kitabı oxuculara təqdim olunub. 2004-cü ildə "Kim nə götürdü" adlı kitabını nəşrə çapa verib, kitabın çapına nəzarət edərək demək olar ki, çapdan çıxacaq bütün formasını, yəni tam şəklini görüb.

2004 aprel ayının 5-də "Mərkəzi Kliniki xəstəxana"sında ürəyində yenidən əməliyyat aparılıb. 2 gün sonra evə dönən şairin aprelin 8-də səhər tezdən halı pisləşib və o "koma" vəziyyətinə düşüb. 9 gün komada süni nəfəsvermə ilə saxlanılıb. Aprel ayının 17-si ürəyi süni nəfəsdən imtina edib. Qəbri Kürdəxanı qəsəbəsindədir.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.11.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Əslində, musiqili komediya aktyorluğu üzrə təhsil alanda ağlına belə gətirməzdi ki, muğamda parlayacaq, opera tarixində ən gözəl Leylilərdən birinin müəllifi olacaq.

Bu gün onun – Mələkxanım Eyyubovanın doğum günüdür. Gəlin həyat və sənət yoluna birlikdə nəzər yetirək.

Mələkxanım Eyubova 5 noyabr 1962-ci ildə Şamaxıda anadan olub. 1969-cu ildən 1979-cu ilədək Bakıdakı 155 saylı orta məktəbdə təhsil alıb. Qarmon ixtisası üzrə 5 illik musiqi məktəbini bitirib. Ə. Cavanşirovun rəhbərlik etdiyi uşaq xorunun solisti olub. 1979-cu ildən 1984-cü ilə kimi M. A. Əliyev adına Azərbaycan Dövlət İncəsənət Universitetinin "Musiqili komediya aktyorluğu" fakültəsində təhsil alıb.

1980-ci ildən 1985-ci ilədək "İrs" folklor ansamblının, 1985-ci ildən Azərbaycan Dövlət Televiziya və Radio Verilişləri Şirkətində S. Rüstəmov adına Xalq Çalğı Alətləri orkestrinin solisti olmaqla yanaşı, C. Qaryağdıoğlu adına muğam üçlüyündə çalışıb. Dünyanın bir çox ölkələrində — ABŞ, Almaniya, Avstraliya, Fransa, Türkiyə, Rumıniya, Belorusiya, Latviya, İsveç, İraq, Hollandiya, Belçika, Rusiya və s. konsert proqramları ilə çıxış edib.

1995-ci ildə Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrında Üzeyir Hacıbəyovun "Leyli və Məcnun" operasında Leyli rolunun ifaçısı olub. 10 ildən artıqdır ki, Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetində muğam ixtisası üzrə professor vəzifəsində çalışıb. Azərbaycanın əməkdar və xalq artisti  adına layiq görülüb. Almaniya, Fransa və Türkiyədə muğam albomları buraxılıb.

Filmoqrafiya

- Qabil

- Zəlimxan dastanı

- Xalq təranələri

Heydər Əliyev Fondunun mükafatçısıdır. 2016-cı ildə Cəfər Cabbarlı mükafatına, 1 may 2017-ci ildə Prezident Mükafatına layiq görülüb. 13 dekabr 2023-cü ildə Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin 100 illiyi münasibətilə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fəxri diplomu ilə təltif edilib.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.11.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Baleti sevən nə qədərdir?

Azdır, deyilmi?

Çoxumuz baxıb ağız büzürük, rəqs kimi rəqs, tamaşa kimi tamaşa olmayan bu incəsənət növünə həqarətlə baxırıq. Amma, bu sənət növü rəqsdən və tamaşadan heç də əskik deyil. Hətta nüfuzuna görə, üstündür də.

Haqqında danışacağım ballerina Azərbaycan baletinə xeyli şan-şöhrət gətirib, ən azından, Böyük Teatr səhnəsində çıxışı nəyə desəniz dəyər.

Raisa Hüseyn qızı İsmayılova 5 noyabr 1939-cu ildə Bakı şəhərində anadan olub. 1957-ci ildə Bakı Xoreoqrafiya Məktəbini bitirib, 1958–1960-cı illərdə Moskva Xoreoqrafiya Məktəbində təhsilini davam etdirib.

Raisa İsmayılova 1957-ci ildən Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrında çıxış etməyə başlayıb. Burada o, Məhmənə Banu ("Məhəbbət əfsanəsi"), Frigiya ("Spartak"), Odetta-Odilliya ("Qu gölü"), Gözəllər gözəli ("Yeddi gözəl") kimi partiyaları canlandırıb.

1970–1979-cu illərdə Raisa İsmayılova Moskvadakı Böyük Teatrda fəaliyyətini davam etdirib. Boyarınya ("İvan Qroznı"), ikinci həyat yoldaşı ("Baxçasaray fontanı"), tacirə ("Daş çiçək"), saray rəqqasəsi ("Məhəbbət əfsanəsi") partiyalarını və ispan ("Don Kixot"), macar ("Qu gölü") rəqslərini ifa edib.

Raisa İsmayılova 7 iyul 1967-ci ildə "Azərbaycan SSR əməkdar artisti" fəxri adına görülüb və 21 may 1970-ci ildə isə Azərbaycan SSR Ali Sovetinin fəxri fərmanı ilə təltif edilib.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.11.2025)

İmran Verdiyev,Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi.“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

 Sizə Baltasar Qrasianın bəzi aforizmlərini ilə təqdim etmək istəyirəm. Yəqin ki, onun haqqında eşitmiş olarsınız. Eşitməyənlər üçün qısa məlumat verim.

B.Qrasian məşhur ispan yazıçısı və filosofudur. O, 08 yanvar 1601-ci ildə Belmontda həkim ailəsində doğulmuşdur. Uşaqlığı yoxsulluq içində keçmişdir. Qohumlarının köməyilə yezuit kollecində oxumuş, fəlsəfə və qrammatikanı öyrənmiş, Saraqossa universitetində isə ilahiyyat elmləri ilə tanış olmuşdur. 

1627-ci ildə Kallatude şəhər kollecinə qayıdıb orada qrammatika və ritorika üzrə müəllim işləyib. 1636-cı ildə Ueska şəhərinə dəyişilən Qrasian burada ədəbiyyat və incəsənət həvəskarları mühitinə düşür, yazıçı kimi formalaşır. Zadəgan don Vinsensio Xuan da Lastanossa ilə tanışlıq dünyəvi meyllərini gücləndirir.

İspaniyada barokkonun ən böyük nasirlərindən və nəzəriyyəçilərindən biri sayılır. (Barokko XVII –XVIII əsrlədə Avropa mədəniyyətində renessans və klassizm arasında mövcud olan bir cərəyan idi.)

Yezuit ordeninin rəhbərliyi onun dünyəvi meyllərini, ədəbi fəaliyyətini xoşlamır. Qrasian dəfələrlə etdiyi kimi yezuit ordeninin icazəsi olmadan əsərlərini (xüsusən "Tənqidçi" romanını) nəşr etdirdiyinə görə Salamankada təhqiredici istintaqa cəlb edilir, məhkəmənin qərarı ilə Qraus şəhərciyinə sürgün olunur. Burada ona yazmağa icazə vermir, pəhriz saxlamağa məcbur edib ac saxlayırlar. Salamanka məhkəməsindən bir il keçmiş o, Qrausda 06 dekabr 1658-ci ildə vəfat edir.

XIX əsr böyük alman şairi H.Heyne onu “əsrinin birinci adamı” adlandırmışdı. “Qrasian həyat müdrikliyinin, mənəvi biliklərin Aristoteli sayıla bilər”.(Ə.Nicat)

Qrasianın ədəbi irsi "Qəhrəman", "Siyasətçi", "Hazır-cavablıq sənəti", "Xoşrəftar", "Gündəlik kahin, yaxud ehtiyatlı olmaq sənəti" əsərləri və üçhissəli "Tənqidçi" romanından ibarətdir. Filosof yazıçının əsərlərində insan həyatının müxtəlif cəhətləri və problemləri əks etdirilir.

“Kamillik elmi” fəlsəfi traktatı isə onun ən gözəl və ən məşhur əsəridir. Yazıçı Ə.Nicat yazır ki, “Kamillik elmi” əsərinin daha vacib bir cəhəti onun insan mənəviyyatına, insan əxlaqına verdiyi qiymət və hər aforizmdə mənəvi gözəlliyin son nəticədə insana gətirdiyi qələbələrin labüdlüyünə olan inamdır”. “Kamillik elmi” fəlsəfi traktatı uzun əsrlər insanların masaüstü kitabı olmuşdur. 

B.Qrasianın həmin əsərindən seçilmiş, insanları kamilliyə və saflığa səsləyən 10 aforizmi diqqətinizə çatdırırıq.

1.     Xalqın məhəbbəti. Xalqın rəğbətini, xüsusən də məhəbbətini qazanmaq asan iş deyil. Bunun az bir qismi taleyin köməyi ilə, çoxu isə səy hesabına qazanılır. Tale adama yol acır, səy isə bu yolu davam etdirir.

2.     Niyyətini bildirmədən hərəkət et.  Gözlənilməzlik –müvəffəqiyyətin rəhnidir.Təmkinlilik kamilliyin məbədidir. Niyyəti açıqlamaq onu məhv etmək deməkdir, belə halda onun qüsurları qabaqcadan aşkar edilər, müvəffəqiyyətsizliyə uğramaq isə ikiqat fəlakət olar. Açıq oyunun nə xeyri, nə sevinci olar. Öz  məqsədini bildirməsən, hamıda, xüsusilə də yüksək vəziyyətin ümumi intizar doğurduğu, niyyətlərin sirlərə büründüyü, bu müəmmalı anlağılmazlığın ehtiram təlqin etdiyi yerdə böyük maraq oyadarsan.

3.     Özünü saxla. Hamının qabağında özünü göstərib, gücünü boş yerə sərf etmək lazım deyil. Ağlını və şücaətini də boş yerə sərf etmə. Mahir ovçu ov zamanı lazım olandan artıq çahin buraxmaz. Nəyin varsa, hamısını açıb göstərsən, sabah heç kimi heyrətləndirə bilməzsən.

4.     Uğurli sonluq. Fələyin imarətinə sevinç darvazasından girən, kədər darvazasından çıxır və əksinə. Təntənəli giriş barəsində yox, işin sonu, uğurlu çıxış barəsində fikirləş. Vacib deyil ki, girişində səni kütlə alqışlasın, buna hər kəs nail ola bilər. Əsas odur ki,hamının sevimlisi olasan və gedişindən hamı heyfsilənsin.

5.     Üstünlük birincidədir. Əgər birinci olan, həm də məşhurdursa, üstünlük ikiqatdır. Birinci gediş də böyük işdir, üstünlük səndə olur. Əgər başqaları qabaqlamasa, hər bir adam işində uğur qazanar. Birincilərə ad-san vərəsəlik kimi qismət olur. İkincilərə isə bu ad-sandan yalvarmaqla alınan qırıntılar qalır və nə qədər tər töksələr də, təqlidçilik damğasını öz üzərlərindən götürə bilmirlər.

6.     Batan günəş olanadək gözləmə. İşlər səndən uzaqlaşmamış, onlardan uzaqlaşmaq –ağıllı adamların həyati qaydalarından biridir. Öz sonluğunu təntənəli etməyə çalış, hərdən Günəş də batmasını görməsinlər deyə hələ tam parlaq olanda, bulud arxasında gizlənir. Belə halda bizə onun batıb-batmadığını yalnız anlamaq qalır. Vaxtında qəm-qüssədən qaçmaq lazımdır ki, sonradan özünə olan hörmətsizlikdən ziyan çəkməyəsən.

7.     Özünə dostlar tap. Dostluq –ikinci varlıqdır. Hər dost öz dostu üçün həm yaxşı, həm də ağıllıdır; dostlar arasında bütün işlər həll olunur. İnsanın qiymətini başqaları verir və onların dodaqları isə ürəklərində olanı deyir. Dost üçün ən yaxşı hədiyyə ona qarşı ürəyitəmiz olmaqdır. Dostluğu qazanmağın ən yaxşı üsulu özünün dost olduğunu göstərməkdir.

8.     Söhbətdə ehtiyatlı ol: rəqiblərlə ehtiyatı əldən verməmək, digərləri ilə ədəb qaydalarına uyğun hərəkət etmək üçün. Sözü demək asandır, onun dalında durmaq çətin. Danışıqda da vəsiyyətnamədə olduğu kimi, nə qədər az söz desən, bir o qədər az mübahisə olar. Mənasız şeylərdən danışmaqla daha mühüm işlər üçün zəmin hazırla. Gizlilikdə ilahi qüvvədən nə isə var. Söhbətdə asanlıqla ürəyini açan adamı inandırmaq və ona qələbə çalmaq asan olur.

9.     Özünü yarımac saxla. Qoy ağız həmişə nə isə istəsin. İstək dəyər ölçüsüdür. Yaxşı zövq nəinki cismani ehtirasın söndürülməsini tələb etmir, hətta onun alovlandırılmasını məsləhət görür. Az olsun, naz olsun –bu ikiqat yaxşıdır, çünki ikinci dəfə hər şey əvvəlki ləzzəti vermir. Həyi isə xoşagələn etmək istəyirsənsə, açlığın iştahını qızışdırdığı vaxt həmin şeyə yiyələn və doymamış ondan əl çək.

10.            Boyun qaçırmağı bacar. Əgər boyun qaçırmaq bacarığı həyatın mühüm qaydalarından biridirsə, özü-özünə, bəzi işlərə, xüsusi adamlara “yox” deyə bilmək bacarığı daha vacibdir. Mənasız işlər adamın qiymətli vaxtını yeyən güvəyə bənzər. Boş-boş işlərlə məşğul olmaq heç nə etməməkdən qat-qat pisdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.11.2025)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Ədəbiyyat və incəsənət” portalında yayımlanan Türk dünyası məşhurları layihəsində bügünkü təqdimat Yavuz Sultan Səlim barədədir.

Yavuz Sultan Səlim (I Səlim) 1470-ci ildə Amasya yaxınlığında doğulmuş, Osmanlı imperiyasının doqquzuncu sultanı olmuşdur. Atası II Bəyazid, anası isə Gülbahar Hatun idi. Şehzadəlik illərində Trabzon sancakbəyliyində idarəçilik təcrübəsi qazanmış, Qara dəniz bölgəsindəki siyasəti və Qafqaz istiqamətində apardığı mübarizələrlə Osmanlı dövlətinin şərq sərhədlərini gücləndirmişdir. 1512-ci ildə atasının taxtdan çəkilməsi ilə Yavuz Sultan Səlim Osmanlı taxtına çıxmışdır. Onun hakimiyyəti dövrü cəmi səkkiz il çəkmiş olsa da, bu illər imperiyanın tarixində dönüş nöqtəsi kimi dəyərləndirilir. O, Osmanlının ərazisini iki dəfə böyütmüş, dövlətin siyasi və dini nüfuzunu bütün İslam aləminə yaymışdır.

Yavuz Sultan Səlimin ən mühüm hərbi addımı 1514-cü ildə baş vermiş Çaldıran döyüşü olmuşdur. Bu savaşda o, Səfəvi şahı I İsmayıla qarşı Osmanlı ordusuna rəhbərlik etmiş və qəti qələbə qazanmışdır. Çaldıran zəfəri Osmanlı dövlətinə yalnız yeni ərazilər qazandırmamış, həm də Anadolu və Azərbaycan bölgələrində dini-siyasi balansı dəyişdirmişdi. Bu döyüşdən sonra Osmanlı imperiyası Qərbi İran, Diyarbəkir və Van ətrafı torpaqları öz nəzarətinə götürmüş, şərq sərhədlərini möhkəmləndirmişdi.

Selim sultanın digər böyük hərbi yürüşü Misir səfəri idi. 1516–1517-ci illərdə həyata keçirilən bu yürüş nəticəsində Memlük dövləti süqut etdi, Suriya, Fələstin, Misir və Hicaz Osmanlı imperiyasına daxil oldu. Hicazın Osmanlıya birləşdirilməsi ilə Məkkə və Mədinənin qoruyuculuğu Osmanlı sultanına keçdi. Bu hadisədən sonra İslam xəlifəliyi rəsmi olaraq Osmanlıya verildi və sultan “Xəlifətü’l-müslimin” titulunu aldı. Bununla da Osmanlı imperiyası yalnız siyasi deyil, dini liderlik statusu da əldə etdi.

Yavuz Sultan Səlim həm də güclü dövlət islahatçısı kimi tanınır. Onun dövründə mərkəzi hakimiyyət möhkəmləndirilmiş, feodal asılılıqlar azaldılmış, orduda nizam-intizam bərpa edilmişdir. O, sipahi və yeniçəri ordularını yenidən təşkil etmiş, dövlətin vergi və torpaq sistemini tənzimləyən yeni qaydalar tətbiq etmişdir. Eyni zamanda, dövlət idarəçiliyində səliqə, ədalət və hərbi intizam əsas prinsiplər kimi müəyyən olunmuşdur.

Sultan Səlim mədəniyyətə və elmə də laqeyd qalmamış, sarayında alimləri və şairləri himayə etmişdir. O, türkcəni yüksək səviyyədə bilirdi və fars dilində də şeirlər yazmışdır. “Selimi” təxəllüsü ilə qələmə aldığı divanı onun zərif poetik duyumunu göstərir. Hökmdar kimi sərt, amma düşüncə dünyasında dərin bir filosof təbiətli şəxsiyyət idi.

Yavuz Sultan Səlimin səltənəti dövründə Osmanlı imperiyası artıq dünya siyasətinin mərkəzi oyunçularından birinə çevrilmişdi. Onun həyata keçirdiyi hərbi və inzibati tədbirlər nəticəsində imperiyanın sərhədləri Balkanlardan Qırmızı dənizə qədər genişləndi. Şərqdə Səfəvilərlə, cənubda isə Memlüklərlə əldə edilən qələbələr Osmanlı dövlətini həm siyasi, həm də ideoloji baxımdan yüksəltdi.

Sultan 22 sentyabr 1520-ci ildə Çorlu yaxınlığında vəfat etmişdir. Cəmi səkkiz illik hakimiyyəti ərzində dövlətin hərbi, siyasi və dini dayaqlarını möhkəmləndirən Yavuz Sultan Səlim Osmanlı tarixində “Yavuz” – yəni “Cəsur, sərt və ədalətli” ləqəbini qazanmışdır. O, İstanbulda yerləşən Yavuz Sultan Səlim məscidinin həyətində dəfn olunmuşdur.

Onun mirası Osmanlı imperiyasının sonrakı yüzilliklərdəki qüdrətinin əsasını təşkil etmişdir. O, yalnız bir sərkərdə deyil, həm də türk-islam sivilizasiyasının formalaşmasında həlledici rol oynamış lider kimi tarixdə qalmaqda davam edir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.11.2025)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Qərbi Azərbaycanın coğrafi adlandirma və insan ad sistemində türk mənşəli elementlərin izlərini müşahidə etmək mümkündür. Toponimlər, yəni torpaq‑məkan adları  və antroponimlər, yəni şəxslərin adları  bir toplumun dilində, mədəniyyətində, etnik kimliyində dərin köklərə malik izlər saxlayır. Qərbi Azərbaycanda coğrafi adların böyük hissəsinin türk etnosunun dilindən, tayfa adlarından, etnik ümumiləşmələrdən qaynaqlandığı ilə bağlı filoloji və onomastik tədqiqatlar mövcuddur. Məsələn, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası‑nın Dilçilik İnstitutunda “Qərbi Azərbaycan toponimləri” mövzusunda xüsusi şöbə yaradılması elan edilmişdir.

Bu addım regionun ad-məkan sisteminin türk etnoqrafik dərinliklərinə işıq salmaq baxımından əhəmiyyətlidir. Toponimlərin türk mənşə izlərinin ilkin göstəricilərindən biri «etnotoponim» kateqoriyasıdır, yəni tayfa, nəsil adlarının məkan adlarına çevrilməsidir. Araşdırmalarda qeyd edilir ki, “qədim türk tayfa adları hövzəsində formalaşmış adlar dağ, çay, məhəllə, kənd səviyyəsində adlanma sistemində öz izini saxlayır”. Beləliklə, Qərbi Azərbaycanda türk etnosunun torpağa, yaşayış məkanına verdiyi adlar milli kimlik və məkan yaddaşı kimi funksiyanı daşıyır.

Məsələn, araşdırmada qeyd olunur ki, 1935‑1971 ci illərdə altmışlarla türk mənşəli toponimin dəyişdirilərək erməni dilinə uyğunlaşdırıldığıdır. Bu isə türk mənşəli ad sisteminin məkan‑tarixi kontekstində necə təzyiq altında qaldığını göstərir. Belə vəziyyət, coğrafi adların yalnız dilçilik obyekti olmaqla qalmayıb, etnik identiklik və mədəni yaddaş məsələsi ilə də sıx əlaqəli olduğunu sübut edir.

Bu toponimlərin formalaşma mexanizmləri dil və semantika baxımından maraqlıdır. Məsələn, “qurd” totemizmi ilə bağlı adlar: “Gurdbulaq”, “Qurdqala” və sair. Bu adlar türk xalqlarının qurd simvolikasına istinad edib, həm inancları, həm də etnoqrafik təsəvvürləri ilə məkan adlandırmasına çevrilmişdir. Bu nümunə göstərir ki, türk mənşəli toponimlər sadəcə dil səviyyəsində deyil, dünya görüşü, inanclar və etnik mədəni kodlar səviyyəsində də formalaşıb.

Həmçinin, antroponimlər  şəxslərin adları baxımından türk mənşəli soyad və ata adlarının məqamı da önəmlidir. Məsələn, “Dəmirçi”, “Dəmircilər” və ona oxşar məkan adlarının çoxsaylı olması göstərir ki, həmin məkanlarda “Dəmirçi” kimi klan, tayfa adlarının, peşə adlarının məskunlaşma və yer adlarına çevrilməsi prosesi gedib. Bu da antroponimik elementlərin toponimik sistemə inteqrasiyasını nümunə göstərir.

Dilçilik və onomastika müstəvisində belə nəticəyə gələ bilərik: Qərbi Azərbaycan toponim və antroponim sistemində türk mənşəli adlar milli-mədəni kimliyin, torpağa mənsubiyyətin və etnik yaddaşın ifadəsi kimi yaşamaqqdadır. Bu sistemlərin tədqiqi yalnız adların etimologiyası ilə bitmir, həm də adların məkanla, tarixlə, mədəniyyətlə və sosial strukturlarla əlaqəsini ortaya qoyur.

Beləliklə, Qərbi Azərbaycan bölgəsində türk mənşəli toponim və antroponimlərin mövcudluğu, onların dəyişdirilmə və ya gizlədilmə halları, həmçinin bu adların dil və etnoqrafik mənaları milli kimlik və mədəni irs baxımından kritik əhəmiyyət kəsb edir.

“Ədəbiyyatn və incəsənət”

(05.11.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Şeirləri bəyənilir və sevilir.

Yalnız qadın bu cür duyğusal, içdən yaza bilər.

Bu şeirlərdə həm nisgil var, həm kədər var, bəzən ümidsizlik, bəzən də ümid seli duyulmaqdadır. Mən istəkli oxucularıma Rəbiqə Nazimqızının cəmi bir şeirini gətirəcəyəm, bu süjetli şeirdə şəxsən mən qalın bir roman görürəm.

Tərcümələri də mükəmməldir.

Buyurun, tanış olun: Rəbiqə Nazimqızı.

AYNUR ÜÇÜN

Qızım, paltarını yığ, yığış gedək,
daha buralarda bir işimiz yox.
Bizim indimiz yox, keçmişimiz yox,
bircə yolumuz var, o da gələcək.

Biz güclü deyilik, zəifik, zəif,
gələr üstümüzə daşla adamlar.
Baş aça bilmərik nə istəyirlər
Bu cavan adamlar, yaşlı adamlar.

- Hara gedəcəyik? – Burdan uzağa.
- Orda məktəb varmı? – Əlbəttə ki, var.
- Bəs, təzə evimiz, orda qalmayaq?
- Bizsiz də o evdə qalan tapılar.

Daha sual vermə, cavabım yoxdur,
hər gün əsəblərim itir bu yerdə…
Darıxma, nənənə zəng eləyərsən,
dayına bir məktub yazarsan hərdən.

Bəsdi sözə tutdun, vaxt yoxdu, quzum,
uzun yolumuz var – üzü qüruba.
Qırmızı kərpicdən evimiz olsa,
bir də şimal qışı, balaca soba.

Niyə geyinmirsən, gözləmirəmmi?
Deyirsən, qaranlıq düşübdü artıq?
Eybi yox, bu gün də qalası olduq,
Səhər paltarları yığışdırarıq.

Rəbiqə Nazimqızı 1979-cu il noyabrın 5-də Bakı şəhərində anadan olub. 263 saylı Bakı şəhər tam orta məktəbindən məzun olub. 1995–1999-cu illərdə Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Azərbaycan dili və ədəbiyyatı fakültəsində təhsil alıb. 2006–2008-ci illərdə həmin fakültənin magistratura pilləsini ədəbiyyat ixtisası üzə bitirib.

1998-ci ildən qəzet, jurnal, sayt və onlayn televiziyalarda müxbir, tərcüməçi və redaktor kimi çalışıb. 2006-cı ildən etibarən Rəbiqə Nazimqızı imzası ilə şeirlər yazmağa başlayıb. Azərbaycan Dövlət Tərcümə Mərkəzində dil mütəxxəsisi vəzifəsində fəaliyyət göstərib.

2008-ci ildə "Sənə qədər" adlı şeirlər kitabı çap olunub. 2013-cü ildə "Yazıçı" nəşriyyatında "Epizodik sevgilər" adlı şeirlər kitabı çapdan çıxıb. 2020-ci ildə Azərbaycan Dövlət Tərcümə Mərkəzində "Çətirlərin qiyamı" adlı kitabı nəşr olunub.

Tərcümələri

1. 2014-cü ildə onun tərcüməsində "Rixard Vaqner. Mənim həyatım" memuarı (Qismət Rüstəmovla birlikdə)

2. 2015-ci ildə "ATV Kitab" layihəsi çərçivəsində Avqust Strindberqin "Tənha" romanı onun tərcüməsində "Parlaq İmzalar" nəşriyyatında nəşr olunub.

3. Prezident İlham Əliyevin 24 avqust 2007-ci il tarixli sərəncamına əsasən, çap olunan 150 cildlik "Dünya ədəbiyyatı kitabxanası" (DƏK) seriyasından Romen Rollanın "Seçilmiş əsərləri" (2016) və Elias Kanettinin "Korlaşma" əsəri (2018) onun tərcüməsində işıq üzü görüb.

Doğum gününüz mübarək, Rəbiqə xanım!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.11.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Sən həm xarici işlər naziri olasan, həm Polşada və Bosniyada səfir olasan, həm alim olasan, həm çox lazımlı tarixi əsərlər ortaya qoyasan, üstəlik. Bir jurnalistika fəaliyyətin də ola...

Bu gün doğum günü qeyd edilən Vilayət Quliyev barəsində danışıram...

Vilayət Quliyev 1952-ci il noyabrın 5-də Ağcabədi rayonunun Ağcabədi qəsəbəsində fəhlə ailəsində anadan olub. 1970‐ci ildə Beyləqan rayonundakı G. Əsədov adına orta məktəbi əla qiymətlərlə bitirib. 1970‐1975‐ci illərdə Bakı Dövlət Universitetinin Filologiya fakültəsində müvəffəqiyyətlə təhsil alıb.

Üç il orta məktəblərdə Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi işləyib, Azərbaycan EA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun aspirantı olub. "Müasir Azərbaycan nəsrində üslub müxtəlifliyi" mövzusunda namizədlik dissertasiyası müdafiə edib. Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunda kiçik elmi işçi, böyük elmi işçi, elmi işlər üzrə müdir müavini, aparıcı elmi işçi vəzifələrində işləyib.

"Vətən" cəmiyyəti" idarə heyətinin, "Ulduz" jurnalı və "Elm" qəzeti redaksiya heyətlərinin üzvüdür. "Millət" qəzetinin baş redaktoru olub. "Azərbaycan filoloji fikri və rus ədəbi ictimai mühiti (XIX əsrin birinci yarısında)" mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə edib

"Azərbaycan Demokratik Respublikası" kitabını tərtib edib müqəddimə və şərhlərlə nəşr etdirib. 3 monoqrafiya və 300-dən çox məqalənin müəllifidir. 15-dən artıq kitabı çap olunub. Yaradıcılığının əsas istiqaməti Azərbaycan-Rusiya, İran, Türkiyə arasındakı 19–20 əsrlərdə mövcud olmuş ədəbi mühitin tədqiqi, tarixi və mədəni əlaqələrimizin təhlili təşkil edir. Rus, türk, ərəb, ingilis və fars dillərini bilir.

Xarici işlər naziri işlədiyi dönəm 1999-2004-cü illərdə olub, səfirlik fəaliyyəti isə 2010-cu ildən başlayıbdır və hələ də davam edir.

Əsərləri

1. Mirzə Kazımbəy

2. Özümüz və sözümüz

3. Ağaoğlular

4. İsa Sultan Şaxtaxtinskinin qəribə həyatı

5. Açıq sözün hikməti

Tərcümələri

1. Rafael Mustafin. Qəhrəman şairin izi ilə

2. Lev Qumilyov. Qədim türklər

3. Ə. Cəfəroğlu. Seçilmiş əsərləri

4. Corc Oruell. Heyvanıstan

Təltif və mükafatları

- 2-ci dərəcəli "Vətənə xidmətə görə" ordeni

- M. F. Axundov adına ədəbi mükafat

- Hacı Zeynalabdin adına Azərbaycan Milli mükafatı

- Polşa Respublikasının "Xidmətlərə görə" ordeni.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.11.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Sovet dönəmində gülüş yaratmaq bacarığına malik olan aktyorlar pleadasında (Bəşir Səfəroğlu, Lütfəli Abdullayev, Əliağa Ağayev, Nəsibə Zeynalova, Siyavuş Aslan, Hacıbaba Bağırov…) o da yer tutmuşdu. O- Eldəniz Zeynalov.

Eldəniz Zeynalov 1 yanvar 1937-ci ildə anadan olub. Hələ məktəbli ikən dayısı – görkəmli alktyor Həsənağa Salayevin tövsiyəsi ilə Azərbaycan Dövlət Dram Teatrında uşaq rollarında çıxış edib. Teatr İnstitutunda aktyorluq təhsili alıb.

Tələbə ikən Eldar Quliyevin "Bir cənub şəhərində" filmində baş rollardan birinə çəkilib. Məzun olduqdan sonra Akademik Dram Teatrında işə başlayıb. İlk dəfə "Sevil" tamaşasında Gündüz rolunu oynayıb. Sonralar teatr və kinoda, televiziya və radio tamaşalarında, "Mozalan" satirik kinojurnalının bir çox süjetlərində yadda qalan obrazlar yaradıb.

Xarici film istehsalçılarının "Dulsineya Tobosskaya" (Mosfilm), "Təyyarələr Enmədi" (Özbəkfilm) filmlərində çəkilib. "Humay" mükafatı laureatı (1999), əməkdar artist (1974), xalq artisti Eldəniz Zeynalov 2001-ci il noyabrın 5-də vəfat edib, Yasamal qəbiristanlığında dəfn edilib.

Filmoqrafiya

- 100

- 777 №-li iş

- 777 №-li sexdə

- Arvadım mənim, uşaqlarım mənim

- Babamızın babasının babası

- Bağ mövsümü

- Bəyin oğurlanması

- Bir cənub şəhərində

- Bir Eldənizimiz yoxdur

- Bizim Cəbiş müəllim

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.11.2025)

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət"

Portalın əməkdaşlarının cavablandırdıqları növbəti ekspress-sorğu hazırda sərin-ilıq günlərini yaşadığımız payız fəsli ilə bağlıdır. Payızı niyə sevmək, yaxud niyə sevməmək?

Payızı niyə sevirəm, niyə sevmirəm?

Bəzən duyğuların sərhədində ilişib qalırıq.

Duyğular bir- birinə zidd olaraq daxili boşluq yaradır.

Elə bu duyğulara şahid payızdır. Bu fəsil həm ruhun özünə qapanması, həm də özünədərkini sanki sürətləndirir. Payız sonu, eyni zamanda başlanğıcı öz sarı örtüyündə gizlədir. Payızın sehri Günəşin küsüb uzaqlaşmasındadırmı?

Bəlkə, hə, bəlkə də yox.

Ağaclar Günəşin isti nəfəsindən məhrum qaldıqca təravətini itirir. Külək də yaralı yarpaqlara balta çalır. Hər yarpağın ölümü, bir arzunun ölümüdürmü? Yağışlar səmaların yarpaqlara saxladığı yası andırır. Hər yarpaq insanların ölmüş arzularıdımı? Bu kədərli düşüncələr payızda məni melanxoliya məclisinə dəvət edir, həsrət şərabı ilə doldurur badəmi..  Payıza olan sevgimi kədər acımadan öldürməkmi istəyir?

Mən sarışın payızı sevirəm axı..

Mənim sevgim yenilməz, ölməzdir axı

Sevmək, ya sevməmək, bu təzad, bu ağrı içimizi doğrayan zəhər kimidir.

Sevdiklərimiz idealdırmı?

- Əlbəttə, yox.

Hamının müsbət və mənfi tərəfi var.

Niyə bu sarışın payızın olmasın ki?

Bəlkə, elə bizi- sevgimizi sınayır.

Günəşlə sözləşib istiliyini azaldır, küləyi fitvalayıb buludların üstünə göndərir.

Ey sarışın payız, mən sənin tərəfindəyəm.

Sən kədərləndirmirsən, düşündürürsən. Yaşıl yarpağı xəzələ çevirirsən.

Anladırsan ki, yaşıl olanda qədrini bil, ömrünü boşa xərcləmə. Anladırsan ki, həmişə isti münasibət sənə sarılmayacaq, soyuğun da dadını bil.

Anladırsan ki:

Ey uca budaqlardan boylanan yarpaq,

bir gün enməyin var,

halsız, ayaqlar altında

can verməyin var..

Qürrələnmə, ey uca budaqda

taxt quran yarpaq!

Hə, sarışın payızım, səni sevirəm, sevmirəm- deyə bilmərəm. Mən YARADANIN yaratdığı bu möcüzəni sevməyə bilmərəm. Bəlkə də, adını dəyişib yaza çevrilirsən, mən buna inanıram.

Sən soyundurduğun budaqları yenidən yaşıla bürüyürsən, sən də mənim kimi yaşılı sevirsən, Günəşi sevirsən, elə yaşılı daha da sevdirmək üçün sarıya çevirib həsrət çəkdirəndən sonra yenə də yaşıla boyayırsan.

Mənim sarışın PAYIZIM, ərköyün, şıltaq olsan da, səni sevirəm!

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.11.2025)