Super User
“Biri ikisində” – Cəmil Cəmilbəylinin şeiri ilə
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində bu gün Şeir vaxtıdır, sizlərə çağdaş türk dünyasının gənc şairlərinin şeirləri təqdim edilir.
Cəmil CƏMİLBƏYLİ
(Azərbaycan)
GÖRÜŞ
Görüşüb söhbətləşdik,
O ondan danışdı,
Mən səndən.
Çox sevdiyini dedi,
Necə qucaqladığını başa saldı,
Əlini necə tutduğunu.
Necə unutduğumu söylədim,
Daha doğrusu, unutmadığımı.
Görüşdükləri bütün yerləri
göstərdi mənə,
Sənə yazdığım şeiri göstərdim ona,
Hansı ki, göstərməmişdim sənə.
Ən sevdiyim şokoladdan danışdım ona,
Şokoladı onun dodaqları imiş,
Belə dedi onda.
Sevdiyi yeməklərin adını çəkdi,
Göz yaşı tökdü.
Mən də kövrəldim,
Sənin çox gözəl olduğunu
söylədim.
O mənə onun yaraşığından,
Duruşundan, baxışından danışdı.
Gözlərin düşdü yadıma,
Yenə könlüm yandı, alışdı.
Birgə izlədikləri filmlərin adlarını
not dəftərimə yazdım.
Vərəqlərin arasından şəklin
sürüşüb düşdü,
Baxsın deyə, ona uzatdım.
Gözəl imiş dedi,
Bütün rəfiqələrindən gözəl imiş...
Sonra çayımızı içib qurtardıq,
İki sevgi nağılını bizə verilən
bir saata sığdırdıq.
Qulaq asdıq bir-birimizə,
İkimiz də kövrəldik.
Bir-birimizə sual verdik,
Biz bura niyə gəlmişdik?!
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(18.11.2025)
Milli poetik kodların çağdaş təzahürü – ƏDƏBİ TƏNQİD
(Elroman Əlizadənin “Bayatınamə” şeirində bayatı janrının interpretasiyası)
Sərvanə Dağtumas, ədəbiyyatşünas, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün
Bayatı janrı poeziyamızın ən qədim, sadə və anlaşıqlı janrlarından biri hesab olunur. Müasir Azərbaycan ədəbiyyatında bayatı janrına müraciət milli ənənələrin davamı olmaqla yanaşı, bu janrın xalqın yaddaşında və mədəni kodlarındakı xüsusi yerinin ifadəsidir.Müasir poeziyamızın gənc nümayəndələrindən biri hesab olunan şair Elroman Əlizadə bayatılar silsiləsindən ibarət “Bayatınamə” şeirində bayatıların yalnız strukturuna deyil, eyni zamanda semantik kodlarına müraciət edir. Şeir milli poetik kodların, bayatı janrının müasir interpretasiyası kimi çıxış edir. Tədqiqat zamanı məqalədə əsas diqqət Elroman Əlizadənin “Bayatınamə” şeirinə yönəlib.
Bayatı məhəbbət və ayrılıq mövzularını, dərin duyğuları, emosional yaşantıları daha aydın ifadə edə bilən poetik janrdır, xalqın ruhuna yaxınlığı ilə fərqlənir. Bayatının qafiyə quruluşu aaba şəklindədir, şeir dörd misralı, yeddi hecalıdır. Bu janrda yazılmış nümunələrdə zaman və məkan şərti xarakter daşıyır, eyni zamanda mətnin daxili aləmi keçmişə yönəlik olur, tarixiliklə fövqəlzamanlıq birləşdirilir. Bədii təfəkkürün məhsulu olan bayatılarda reallığın olması əsas şərtdir. Belə ki, şüuraltında kodlaşdırılan ənənələr cəmiyyətə nüfuz edir və mühit daxilində yaşadılır. Bu səbəbdən bayatılar sosial davranışların tənzimlənməsində və psixoloji gərginliyin minimuma endirilməsində mühüm rol oynayır. Zahirən monoloji, daxilən dialoji formada olan bayatılarda lirik qəhrəman daxili ikiləşmə prosesindən keçir, ikinci “mən”i ilə ünsiyyət qurur və ruhani aləminə yönəlir. Filologiya elmləri doktoru, professor Asif Hacılı “Bayatı poetikası: struktur, semantika, praqmatika” adlı monoqrafiyasında yazır: “Lirik qəhrəman kənarı daxildə, dünyanı özündə, həyatın qanunlarını öz ani yaşantılarında görür. Bayatının belə eqosentrik mahiyyəti nitq subyektini əsas qüvvə kimi ortaya çıxarır (eposda isə aparıcı qüvvə – müstəqil epik personaj və nəql edilən kənar hadisələrdir) və bayatı sintaksisi mətndəki subyekt tipi ilə təyin olunur”.
Qapalı və ənənəvi janr hesab edilən bayatılarda fərdi hisslər real səhnələrlə yenidən mənalandırılır. Lirik qəhrəman (əsas subyekt-söyləyici şəxs) ümumiləşdirilmiş obraz və konkretliyini itirmiş fövqəlsubyektdir. O, özünü oxucuya üçüncü şəxs kimi təqdim edir, yəni “müəllif” ikiləşir, həm söyləyici, həm də lirik qəhrəman cildində çıxış edir. Asif Hacılının fikrincə, “Bu obraz formal olaraq mətn “müəllif”i ilə eyniləşir (təbii ki, şifahi sənətdə müəllif özünəməxsusluğu nəzərə alınmaqla). Lakin lirik “mən”lə müəllifin qovuşuqluğu mütləq deyil və bəzən bayatı mətninə “kənar” sözlər, başqa şəxslərin nitqi də daxil edilir. Ancaq bu “kənar” şəxslər də əslində “müəllif” obrazının – lirik qəhrəmanın fərqli psixoloji transformasiyalarının (metampsixoz), daxilən ikiləşməsinin nəticəsidir.Belə hallarda söyləyici özündən təcridlənir, özü haqqında başqa şəxs kimi danışır (ikinci və ya üçüncü şəxs kimi)”.
Bayatılarda lirik qəhrəman ətraf aləmi antropoloji cəhətdən dəyərləndirərək, hər şeyi şəxsləndirir. (təşxis) Bu poetik nümunələrin daxili aləmi ənənəvi formullar (modellər) – ana, bacı, ata, qardaş, dost, düşmən, çay, dərə və s. əsasında qurulur. A. Hacılıya görə, “Formul konkret əsərdən üstün və əslində bədii mətni yaradan semantik amildir. Belə demək mümkünsə, bayatını elə bayatı (formul) yaradır, daha doğrusu, bayatı elə bayatı haqqında olur, formulun ifadəsi kimi gerçəkləşir”.
Müasir poeziyamızın gənc nümayəndələrindən biri olan Elroman Əlizadənin yaradıcılığında xalq ruhuna yaxınlıq, milli ənənələrə, keçmişə bağlılıq hissi, xalq mahnılarına (“Sarı gəlin”, “Pəncərədən daş gəlir”, “Küçələrə su səpmişəm”) və atalar sözlərinə müraciət motivləri (“Axır qəmin olsun”, “Güvəndiyim dağlara qar yağdı”, “Atsan atılmaz, satsan satılmaz”, “Od olmayan yerdən tüstü çıxmaz”, “Cücəni payızda sayarlar”, “İnanan daşa dönsün”, “Ölənlə ölmək olmaz”) aydın şəkildə hiss olunur. Şair ritmik musiqi təsiri bağışlayan, paralellizm və təkrarlardan ibarət, sevgi, ayrılıq, yaddaş itkisi, tənhalıq kimi bir sıra mövzularla zəngin şeirlərin müəllifidir. Məsələn, “Altıncı hiss”, (və ya “Sevgi elegiyası”. Bədii dillə riyazi dilin sintezi, rəqəmlərlə poetik oyun, xalq mahnısının (“Sarı gəlin”) şeirə gətirilməsi, dəyər-dəyərsizlik qarşılaşması. (səni ucaldıb kitab edən, müqəddəs bilən, qoruyan birini səni kiçildərək, səninlə sıradan biri kimi davranıb sənə xitab edən birinə dəyişmisən) Şair şeirdə sevgidən sonluğa doğru geriyə saymağa başlayır, melodik və ritmik musiqi atmosferi yaradır, sevginin tədricən azalıb yox olmasına işarə edir. (dekreşendo-səsin tədricən azalması) Şairin həyatından gündüz, yəni işıq, nur getdiyi üçün gündüz, işıq onun üçün mənasını itirib, işığı da qaranlıq kimi qəbul edir) “Sənsizliyin baş hərfi”, (xatırlamaq və unutmaq dilemması, xatirələrdə yaşayan, (“kitabın arasında”) amma daha canlılığını, saflığını itirmiş (“qurudulmuş”) sevginin poetik təsviri, tənha qalan bədənin və duyğuların metaforik ifadəsi. Şair ayrılıq və boşluq hisslərini bir nöqtədə, yəni ilk hərfdə cəmləyir, yalnız fiziki deyil, həm də emosional tənhalığa işarə edir. Həmçinin, ayrılığı başlanğıc nöqtəsi kimi verməklə hər ayrılığın bir başlanğıc olduğunu da ifadə etmiş ola bilər. Şeirdə sanki “S” hərfinin səsi eşidilir və bu hərf leqato (fasiləsiz, axıcı və rabitəli ifa üsulu) səs effektini yaradır, “S” səsi səssiz, uzanan, ardıcıl bir melodik xətt kimi “yataqda tək qıvrılan bədən”lə paralel gedir və bu təsvir tənha ton və zərif toxunuş (“subtile”) yaradır. “S” hərfinin səs tembri incə və xışıltılı olduğu üçün oxucu şeirin hər misrasında bu səsi həm vizual, həm də akustik olaraq, duya bilir) “Axır qəmim”, “O qədər uzağıq ki”, “Məktub”, (burada ev metaforası daxili evə-ruha, ürəyə işarədir) “Ağac”, (“O qədər ağlamışdım, kirpiyim oruc olsa, cəhənnəmlik olardım”) “İki Tanrı”, (“İki tanrım var mənim, biri səndən üstündü,biri sənin büstündü”) “Tanrının gözü”, “Arzu”, (“Kim deyir ki, tabutu sevgililər daşımır? çiynimdə aparmışam. O gün tabut boş idi, səni geyib əynimə əynimdə aparmışam”) “Pəncərədən daş gəlir”, “Sənsizliyə riayət et”, “Bağışla”, “Qadınsan”, “Gedənlərin tanrısı”, “Unutqan”, (“Mənim dalğalarımda mənsiz niyə üzmüsən?”) “Bu bazar”, “Səhv sevgi”, “Bayatınamə”.
Elroman Əlizadənin yaradıcılığı bugünə qədər akademik səviyyədə tədqiq olunmayıb. Tədqiqat zamanı əsas diqqət Elroman Əlizadənin “Bayatınamə” şeirinə yönəlib.
Folklorun qəlbində müasir aşiqin səsi – ayrılığın laylası
Bayatı janrına müraciət edən şair Elroman Əlizadə “Bayatınamə” şeirində duyğularını, fərdi görüşlərini, milli poeziya ənənələrinə bağlılığını daha təbii və təsirli dillə ifadə edə bilir, sevgini və ayrılığı bayatının misralarına, poetik cövhərinə hopdurur, janrın çoxqatlı struktur imkanlarından istifadə edərək, ənənə ilə müasirliyi vəhdətdə təqdim edir.
Onun yaradıcılığında bayatı sevgi və ayrılıq mövzularının poetik təqdimatı, təkrarlar və paralel strukturlar kimi ifadə olunur, folklor element və motivləri fərqli şəkildə işlənir.
“Bayatınamə” şeiri bayatı formasında yazılıb, monoloq üzərində qurulub, nakam məhəbbət, hicran və ayrılıq duyğuları ön plandadır. Şeirin lirik qəhrəmanı aşiq obrazıdır. O həsrət çəkir, çarəsizdir, ümidlə ümidsizlik arasında çırpınır, daxilən tənhadır və bu vəziyyətlə barışmaq üçün mübarizə aparır, itki ilə barışmağa çalışır. Lirik qəhrəman daxili “mən”i ilə söhbətləşir, hisslərini ruhunun süzgəcindən keçirərək, yaşadığı duyğulara anlam verməyə və baş verənləri dərk etməyə çalışır. Bayatının klassik strukturu qorunub saxlanılır, lakin ona psixoloji və fəlsəfi qatlar əlavə edilir. Şeir poetik məktub təsiri bağışlayır, bədii dili axıcı, çağdaş və orijinaldır. Bayatı nümunələri arasında emosional bağlılıq və bütövlük mövcuddur. Bayatıları postmodernist kontekstdə işləyən müəllif janrı fərdi poetikasına və eksperimental axtarışlarına uyğunlaşdırır. Hər bayatı bir fikrin davamıdır. Heca vəzninin elementləri nəzərə çarpsa da şeir sərbəst vəzndə yazılıb, bayatı silsiləsindən çox kompozisiyalı şeiri xatırladır.
“Bayatınamə” şeirinin ilk bəndində aşiqlə məşuqə həm cismən, həm də mənəvi olaraq, ayrılığın astanasında qalıblar. Lirik qəhrəmanın həyatının mərkəzində sevgi dayanır və sevgisizlik onun heçliyidir. O, sevgini o qədər müqəddəs və dərin duyğu kimi qəbul edir ki, onu “göy” ilə eyniləşdirir. (kosmik transpozisiya – insan sevgisinin kainata köçürülməsi, kainatla eyniləşdirilməsi) Şeirdə “göy” metaforik mənada ucalıq, sonsuzluq və müqəddəsliyin simvoludur. “Göy” məfhumu ilahiləşmiş sevgilidir, yəni İlahi güc “sən”də cəmlənib. “Göy” kişi (Tanrı) arxetipidir, yəni sevgi Tanrı ilə eyniləşdirilir. Lirik qəhrəmana görə, həyatın səsi də, ürəyin ritmi də, küyü də “sənsən”. (Nəsiminin “İnsanpərvərlik konsepsiyası”) O, başqasının toyunda öz ölümünü yaşayan bir “mən” olur. (“buxarlanmış” subyekt) Deməli, toy mərasimi məna yükünü itirir, çünki yalnız bir varlıq qalıb – O. Subyekt öz “mən”ini sevdiyi şəxsin varlığında əridir, özünü fəda edir. Bayatı nümunəsində sevginin məhvedici gücü, məşuqənin ilahiləşməsi və aşiqin metafizik ölümü ifadə olunub. (fədakarlığın semiotikası) Onun dünyasında sevgi “göy” kimi uca və toxunulmazdır, adi bir hissdən daha artıq – kainatı anlamağın açarıdır. (metafizik səviyyə) Sevgi varlığın mərkəzində dayanır: sevdiyi şəxs olmasa, nə “göy”ün, nə də yerin mənası qalar. Burada fantaziya ilə reallıq bir-birinə qarışıb, gerçəkliklə bağlantı qopur. Şeirin lirik qəhrəmanı tərk edilib və ruhən parçalanıb, özünü ölmüş biri kimi hiss edir, hətta öz ruhunu “dəfn edib”. Nəticədə “duasını oxumaq” da oxucuya qalar:
Göylərdə yaşayan qız, yerdə mən, göydə sənsən.
Sən indi göydəsənsə, deməli, göy də sənsən.
Əzizim, göy də sənsən,
Ən gözəl küy də sənsən.
Mən ölmüşəm, toyunda
Gəlin də, bəy də sənsən.
Lirik qəhrəmanın qəlbi həm yaralı, həm üsyankar, həm də həssasdır, dərin sevginin təsiri altında öz keçmiş “mən”indən uzaqlaşaraq hisslərini ifadə edir. Sevgi onun üçün həm ilham, həm də təlaş mənbəyidir. Bayatılarda ayrılıq ağrısı və insan psixikasındakı mürəkkəblik ustalıqla qələmə alınıb. Şeirdə işlənmiş “daş”, “yaş”və “baş” kimi elementlər göydən gələn əzabı, emosional ağırlığı və duyğuların fırtınasını simvollaşdırır. Şeirdə “meydan” ictimai həyatın və mövcud sistemin simvoludur. Belə ki, subyekt öz fərdiliyini itirir, ictimai qaydalara və gözləntilərə boyun əyməyə məcbur qalır:
Gedişinlə özünü öyə-öyə haqlısan
Göydən yerə daş yağsa, yerdən göyə haqlısan.
Əziziyəm, yaş yağar,
Meydanlara baş yağar.
Üzümü göyə tutsam,
Göydən yerə daş yağar.
Lirik qəhrəman həyatının mənasını və ekzistensial varlığını belə sorğulayır, çünki sevdiyi insan ondan uzaqdadır. (coğrafi deyil, duyğusal məsafə baxımından) Sevgi hissi insanı yaşada da bilər, yox edə də bilər. Qəhrəmanın həyatının mərkəzinə qoyduğu sevgi hissi itdikcə, tədricən öz “mən”ini də itirir. İnsan ruhunun kövrəkliyi ilə bərabər, sevgi hissinin dağıdıcı tərəfi də şeirə güclü dramatik təsir qatır. O, sevgisiz özünü natamam və yarımçıq hiss edir, özgə ilə “bütövləşmək” istəyir, əsl sevgini tamamlanmaqda görür. Bayatıda sevgi anlayışı sərhədləri aşmayan, eyni zamanda bu sərhədlər olmadan da yaşaya bilməyən mürəkkəb bir sistem kimi təqdim olunur:
Həddi qədər sevmədi, həddini də yar aşdı,
Sənə gülmək yaraşdı, mənə ölmək yaraşdı.
Əziziyəm, yar aşmır,
Sərhərdləri yar aşmır.
Sənə mənsiz yaraşan
Mənə sənsiz yaraşmır.
“Daşlaşmış” dualar – “yaşlanmış” hisslər
Elroman Əlizadənin “Bayatınamə” şeirində bayatılar insanın daxili mübarizəsini və təkrar dönüşlərini ifadə edir. Şeirin hər bəndində lirik qəhrəmanın dünyasında tərk edilmənin yaratdığı psixoloji dağınıqlıq və sarsıntı aydın şəkildə hiss olunur. O, sevdiyi şəxsi həyatının mərkəzinə qoyur, sevgi onu bu həyata bağlayan tək səbəbdir və bu səbəb də ortadan qalxanda qəhrəman depressiyaya düşür, “əyyaş”a çevrilir, həyatında psixoloji çöküş başlayır. Burada “əyyaş” mənəvi sərsəmliyin simvoludur. Şeirin əvvəlində sevgili göylə eyniləşdirilir, orta bəndlərdə əzablarını çəkinmədən dilə gətirən qəhrəmanımız sonuncu bəndlərdə bütün inamını itirir, sanki ümidi, hətta sevgisi, ruhu “daşlaşır”:
Dedin səni unudub ta ən başa dönmüşəm,
Sən unudan yol üstə mən əyyaşa dönmüşəm.
Əzizim, yaşa dönsün,
Baharım qışa dönsün.
Dedin başa dönmüşəm,
İnanan daşa dönsün...
Gənc şair Elroman Əlizadə “Bayatınamə” adlı bayatılar silsiləsindən ibarət şeirində folklorun bədii-estetik yükünü şəxsi hisslər kontekstində dəyərləndirərək, bədii müstəviyə daşıyır və oxucunu həm yaddaşın, həm də duyğunun dərin qatlarına endirməyi bacarır. Şeirdə folklor elementləri müasir lirika ilə birləşərək, şəxsi duyğuların ictimai yaddaşla vəhdətini yaradır. Müəllif xalqın poetik yaddaşına, milli şüuruna söykənərək, həm bayatı janrının strukturunu qoruyur, həm də bayatıya lirik monoloq səviyyəsində fərdi, psixoloji və fəlsəfi məna yükləyir. Şeirdə ritmik musiqinin təsiri aydın sezilir, səs effektləri emosional kontrastları ustalıqla ifadə edir. (leqato, kreşendo – səsin tədricən artması). “Bayatınamə” şeirində “əziziyəm” ifadəsi konotativ mənada “başqasına görə mövcud olan, amma tanımadığımız və inkar etdiyimiz daxili “mən”imizdir. Semioloji kontekstdə “əziziyəm” ifadəsi ilə lirik qəhrəman özünü ifadə edir, başqasının dünyasında yerini müəyyən edir. “Əziziyəm” həm də mövcudluğun inkarı, özünütəsdiqin ifadəsi, emosional və ontoloji üsyanın assosiasiyasıdır. (“Mən sənə görə varam”) Lirik qəhrəman yalnız o vaxt özünü “əziz” biri kimi qəbul edir ki, o sevilir, əks halda o, ontolojj tənhadır.
“Əziziyəm” həm də varlığın ikiləşməsi və kodlanmış arzuların ifadəsidir.
“Bayatınamə” şeirində bayatı janrı poetik təfəkkürün fəlsəfi dərinliyi ilə birləşir, zaman faktoru kosmik-məcazi mənada işlənir, kosmik metaforlara (göy, daş, yağış) yer verilir. Bayatının formal çərçivəsinə uyğun yeni lirika nümunələri yaradılır. Şeirdə göy-yer qarşılaşması, toy mərasiminin ölüm mərasimi ilə əvəzlənməsi, (dualizm prinsipi) lirik qəhrəmanın “əyyaş”a çevrilməsi sevginin əzablı və metafizik qatlarını ifadə edir. (emosional fırtına)
Lirik qəhrəman yalnız fərdi eksperimentlərini deyil, eyni zamanda xalqın emosional yaddaşına çağırış edir, milli poeziya ruhunu müasir formada yaşadır.
Şeirdə folklor motivləri yenidən canlandırılır, folklor həm struktur, həm semantik baza kimi ifadə olunur, müasir poeziyamıza transformasiya edilir və nəticədə yeni poetik dil formalaşır. Bu baxımdan Elroman Əlizadənin “Bayatınamə” şeirini çağdaş poeziyamız üçün ciddi nümunə hesab edirik.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(18.11.2025)
Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu Avropa gündəmində
15 noyabr 2025-ci il tarixində Polşaya rəsmi səfəri çərçivəsində Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun prezidenti Aktotı Raimkulova Radio Wnet-ə geniş müsahibə verib. Müsahibə zamanı o, Fondun əsas fəaliyyət istiqamətləri, Türk dünyasının mədəni irsinin beynəlxalq səviyyədə təbliği və Polşa ilə humanitar əməkdaşlığın inkişafı barədə danışıb.
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına Fonddan verilən məlumata görə, xanım A.Raimkulova xatırladıb ki, Fond 2012-ci ildə Azərbaycanın Prezidentinin təşəbbüsü və Qazaxıstan, Qırğızıstan və Türkiyə dövlət başçılarının dəstəyi ilə yaradılıb. O, mədəni diplomatiyanın əhəmiyyətini vurğulayaraq bildirib ki, Fond Polşa, Litva və Rumıniya kimi ölkələrdə yaşayan Türk icmaların irsinin araşdırılması və qorunmasına xüsusi önəm verir. Səfəri çərçivəsində Fond rəhbəri məhsuldar görüşlərin keçirildiyi Belostok şəhərini də ziyarət edib.
O, Varşava Universiteti ilə “Türk Mədəni İrs Mərkəzi”nin yaradılması barədə əldə edilmiş razılığın elmi və mədəni əməkdaşlığın gücləndirilməsi istiqamətində mühüm addım olduğunu qeyd edib.
Xanım A. Raimkulova Polşada akkreditə olunmuş Türk dövlətlərinin səfirliklərinə, xüsusilə Azərbaycan Respublikasının Səfirliyinə göstərilən davamlı dəstəyə görə təşəkkürünü bildirib. Həmçinin Avropalı türkoloqların və görkəmli alimlərin dünya elminə verdiyi töhfələri diqqətə çatdırıb.
Qeyd olunub ki, 2025-ci ildə Fond mədəniyyət, təhsil və tədqiqat sahələrini əhatə edən ümumilikdə 65 layihəni uğurla həyata keçirib. Bu layihələrə restavrasiya və muzeyləşdirmə təşəbbüsləri, maddi və qeyri-maddi irsin qorunması, eləcə də Türk Dünyasının mədəni irsinin rəqəmsallaşdırılmasına yönəlmiş proqramlar daxildir.
Sonda xanım Aktotı Raimkulova Fondun fəaliyyətinin Avropanın geniş ictimaiyyətinə təqdim olunmasına şərait yaratdığı üçün Radio Wnet komandasına təşəkkürünü bildirib və Türk dünyasında birliyin və mədəni həmrəyliyin daha da gücləndirilməsinə sadiqliyini vurğulayıb.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(18.11.2025)
“Maraqlı söhbətlər”də Xruşşovun ABŞ tərcüməçisi
Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi
1959-cu ilin sentyabrında SSRİ-nin dövlət başçısı Nikita Xruşşov ABŞ-a rəsmi səfər gedir. Amerikaya səfəri zamanı Xruşşov televiziyaya müsahibə verməyə dəvət olunur. Müsahibə zamanı Xruşşov ABŞ-ı yeni müharibəni qızışdırmaqda ittiham etməyə başlayır.
Amerikalı televiziya aparıcısı bu ifadənin məntiqsizliyinə diqqət çəkir və ümumi ingilis deyimində istifadə edilən bir idiom (sözlərin həqiqi mənasından fərqli, məcazi və sabit məna ifadə edən söz birləşməsidir) işlədir: "You are barking up the wrong tree". Bu çox çətin tərcümə olunan bir ifadədir. Mənası, bir ov itinin ovunu ağaca qovub ona hürdüyü zaman etdiyi səhvə işarə edir. Bu zaman hiyləgər və çevik ov isə artıq xəlvətcə ya ağacdan sürüşür qaçır, ya da başqa ağaca tullanaraq xilas olur. Bundan xəbəri olmayan it isə “boş yerə” hirslə hürməyə davam edir...
Beləliklə, bu ifadənin tərcüməsi "Siz səhv yolla gedirsiniz", və ya "Siz nəyisə səhv başa düşmüsünüz” və ya da “Siz tamamilə səhv edirsiniz" kimi başa düşülür. Ancaq Xruşşovun tərcüməçisi bu zərbi-məsəllə tanış deyildi və cümləni olduğu kimi Xruşşova tərcümə edir: “Siz it kimi yalnış ağaca hürürsünüz”. İndi Xruşşovun buna reaksiyasını təsəvvür edə bilərsinizmi? Bu da başa düşülən idi: deməli, bunlar bütün dünyada müharibələri qızışdırmaqları azmış kimi, hələ nüvə fövqəldövlətin başçısını hürən it də adlandırırlar! Üstəlik “boş ağaca” hürən it!...
Bu, az qala beynəlxalq qalmaqala səbəb olacaqdı. Təbii ki, Xruşşov bundan çox qəzəblənir və o, SSRİ-nin nə qədər raketlərinin olduğunu açıqlamaqla, onları hədələməyə başlayır. Bundan sonra hər iki dövlətin diplomatları işə qarışmalı olur. Münaqişənin həlli uzun izahatlar və diplomatik üzr istəməklə yoluna qoyurlar.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(18.11.2025)
Qərbi Azərbaycan təbii sərvətləri və onların xalq mədəniyyətində əks olunuşu
Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və İncəsənət”
Qərbi Azərbaycan bölgəsinin təbii mühiti – dağlar, göllər, çaylar, otlaqlar və bitki‑heyvan aləmi həmin coğrafiyanın həm fiziki şəraitini, həm də orada yaşayan insan icmalarının mədəni‑şifahi irsini formalaşdırmışdır. Mühit və insan qarşılıqlı əlaqə içində olmuş, təbiət‑mədəniyyət sintezi yaratmışdır. Məsələn, bölgəyə aid araşdırmalarda vurğulanır ki, göl‑dağ və otlaq imkanları mədəni‑tarixi resurs kimi qəbul olunmalı, yalnız geoloji və ekologiya baxımından deyil.
Təbii sərvətlərin xalq mədəniyyətində görünməsi müxtəlif formalarda mümkündür. Bir tərəfdən, bölgənin göl və dağlıq zonaları, məsələn, Göyçə gölü ətrafı folklor nümunələrində, şifahi ədəbiyyatda, bayatı və dastanlarda yer alır. Məsələn, “Bayatı formasında Qərbi Azərbaycan folklorunda vətən, həsrət və doğma torpağa çağırış” başlıqlı məqalədə qeyd olunur ki, bu bölgənin bayatı şeirində təbiət‑landşaft motivləri, göl, dağ, çöl, odaq kimi və doğma yurda bağlılıq hissi ön plandadır. Digər tərəfdən, təbii mühitdə formalaşan həyat tərzi – kənd təsərrüfatı, mal‑çobançılıq, köçəri otlaq fəaliyyəti bu insanların dilində, adlandırma sistemində (toponimlər, antroponimlər), mətbəxində və gündəlik mədəniyyətində əks olunmuşdur. Bu da göstərir ki, təbiət‑mədəniyyət əlaqəsi yalnız rəmzi deyil, həm də funksionaldır.
Məsələn, axtarışlar göstərir ki, bölgədəki təbii‑coğrafi şərait (dağ‑otlaq sistemləri) turizm potensialı kimi də araşdırılmışdır; “The Study of the Tourism Potential of Western Azerbaijan” adlı məqalədə bildirilir ki, bu rahatlardan biri bölgənin zəngin təbii və mədəni irsinin birgə istifadəsidir: “The region, rich in a diverse range of historical monuments, cultural heritage, and natural landscapes, offers great promise for tourism development.” Bu isə göstərir ki, təbii sərvətlər mədəni irislə birləşərək iqtisadi və sosial həyatların dinamikası üçün vacib elementlərdən biridir.
Digər tərəfdən, şifahi folklorda təbii sərvətlərə yönəlik konkret simvolik istifadə halları mövcuddur. Misal üçün, folklor‑mətnlərdə göl, su və dağ motivləri “əzab, həsrət, köç” kimi emosional yük daşıyır; “The Ideological and Artistic Features of Bayati in Western Azerbaijan” məqaləsində qeyd edilir ki, “bayatı of Western Azerbaijan revolve around themes of longing for the homeland, nostalgia for one’s native land, and feelings of exile.” Belə çıxır ki, təbii mühit yalnız fiziki arxa‑plan deyil, həm də emosional‑mədəni kodlar sistemidir.
Təbii sərvətlərə dair xalq adətləri və mərasimləri də mövcuddur. Məsələn, folk‑mətnlərin toplanmasında İrəvan bölgəsində yaşayan türk etnoslarının təbiətlə bağlı mərasimlərində su və od elementlərinin rolu, dağ‑otlaq dövrləri, el‑oba sisteminin keçmiş köçəri təbiəti tədqiq edilmişdir. Bu cür mənbələr göstərir ki, kənd‑otlaq həyatının strukturunda təbiət resursları mədəni norma və ritual sistemə çevrilmişdir.
Son illərdə təbii və mədəni irsin qorunması ilə bağlı problemlər də araşdırılmaqdadır. “Historical and Geographical Review of Western Azerbaijan” adlı məqalədə qeyd olunur ki, bölgənin təbii‑coğrafi şəraiti və mədəni‑tarixi şəraiti bir‑biri ilə sıx bağlı olsa da, sosial‑mədəni proseslər və geo‑siyasi dəyişmələr bu əlaqəni zəiflətmişdir. Beləliklə, təbii sərvətlərin mədəni kontekstdə saxlanılması mədəni davamlılıq baxımından əhəmiyyətlidir.
Nəticə olaraq, Qərbi Azərbaycan bölgəsinin təbii sərvətləri (göllər, dağlar, otlaqlar, su hövzələri) xalq mədəniyyətində mühüm rol oynamışdır: onlar folklor mətnlərinin motivologiyasında, adlandırma sistemində, həyat tərzi və mədəni mərasimlərdə yer almışdır. Bu təbiət‑mədəniyyət bağları bölgənin türk etno‑kultural köklərini, mədəni yaddaşını və identifikasiyasını gücləndirmişdir. Gələcək tədqiqatlar üçün tövsiyə edilə bilər ki, konkret yer‑adları, folklor nümunələri və etnoqrafik sahə‑mərkəzli araşdırmalar sistemli şəkildə toplanaraq tədqiq edilsin.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(18.11.2025)
Türk dünyası məşhurları - FÜZULİ
Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Ədəbiyyat və incəsənət” portalında yayımlanan Türk dünyası məşhurları layihəsində bügünkü təqdimat Füzuli barədədir.
Füzuli poeziyasında sevgi, ağıl və iman münasibəti türk-islam düşüncəsinin ən incə fəlsəfi qatlarını özündə birləşdirən bədii-fəlsəfi sistem kimi çıxış edir. XVI əsrin bu böyük mütəfəkkiri, yalnız Azərbaycan ədəbiyyatının deyil, həm də bütün Şərq poeziyasının zirvələrindən biri olan Məhəmməd Füzuli (təxminən 1494–1556) sevgi ideyasını sadəcə emosional duyğu kimi deyil, ilahi mahiyyətə yüksələn mənəvi kamillik mərhələsi kimi təqdim etmişdir.
Füzuli üçün eşq kainatın varlıq səbəbidir. Onun fikrincə, Tanrı aləmi eşq vasitəsilə yaratmış, insan da həmin ilahi eşqin daşıyıcısı olaraq dünyaya gəlmişdir. Bu baxımdan, Füzuli poeziyasında eşq həm ontoloji (varlıqla bağlı), həm də etik (əxlaqla bağlı) dəyər daşıyır. Şairin məşhur “Leyli və Məcnun” əsərində bu ideya aydın görünür: Məcnunun sevgi yolunda keçdiyi ağrı, ayrılıq və iztirablar insan ruhunun Tanrıya qovuşmaq üçün keçdiyi mənəvi mərhələləri simvolizə edir.
Füzuli eşqi iki səviyyədə təqdim edir; məcazi (insani) vəhəqiqi (ilahi). Məcazi eşq, insanın gözəlliyə, zövqə və duyğuya yönələn təbii meylidir; lakin bu eşq, insanı maddi aləmdən mənəvi aləmə yüksəltmək üçün vasitədir. Həqiqi eşq isə Tanrıya olan təslimiyyət və mənəvi kamillik yoludur. Şairin bu anlayışı, sufi fəlsəfəsinin, xüsusən İbn Ərəbi və Rumi ənənəsinin poetik təzahürüdür.
Füzuli üçün ağıl (əql) və iman (etqad) bir-birini tamamlayan, lakin fərqli funksiyalara malik iki mənəvi gücdür. Ağıl insana dünyanı anlamaq və dərk etmək imkanı verir, lakin bu dərk yalnız rasional çərçivədə qalarsa, insanı kamilliyə çatdırmır. İman isə ağlın sərhədini aşaraq ilahi həqiqətə yönəlir. Füzuli üçün ağıl, insanın dərk qapısını açan açardır; lakin o qapının arxasında iman və eşq dayanır.
Füzulinin fəlsəfi poetikasında ağıl bəzən məhdudiyyət simvoludur. Onun fikrincə, Tanrıya çatmaq üçün bəzən ağılın sərhədlərini aşmaq gərəkdir. Bu, onun rasionalizmi inkar etməsi deyil, rasional bilginin mənəvi biliklə tamamlanmasını göstərir.
İman isə Füzuli poeziyasında həm sevginin mənbəyi, həm də onun son məqsədidir. İmanlı eşq insanın Tanrı qarşısında təslimiyyəti və Onun iradəsində əriməsidir. “Məni candan usandırdı” qəzəlində Füzuli sevgini əzab, səbr və təslimiyyətin birləşdiyi mənəvi sınaq kimi göstərir:
“Məni candan usandırdı, cefadan yar usanmazmı?”
Burada eşq, ağlın izah edə bilmədiyi, imanla dərk olunan bir haldır.
Füzuli üçün bu üç anlayış – eşq, ağıl və iman, bir-birini tamamlayan mənəvi sistemin elementləridir. Eşq insanı Tanrıya aparan qüvvədir, ağıl bu yolun istiqamətini göstərir, iman isə həmin yolda səbr və inamı təmin edir. Onun poeziyası bu triadanın harmoniyasına əsaslanır və insanın mənəvi kamilliyə çatmaq üçün keçməli olduğu mərhələləri təsvir edir.
Bu baxımdan Füzuli, Nizami və Ruminin ideyalarını birləşdirərək, türk sufi estetikasını rasional fəlsəfi sistemlə birləşdirən bir düşüncə modeli yaratmışdır. Onun poeziyasında hiss və ağıl, iman və şübhə, dünya və axirət arasında daim dialektik əlaqə mövcuddur.
Füzuli həm də eşqi sosial və humanist müstəviyə daşıyır. O, sevginin insanı mənəvi cəhətdən yüksəldən, cəmiyyətə mərhəmət və ədalət gətirən bir qüvvə olduğuna inanır. Bu səbəbdən Füzuli eşqi yalnız Tanrıya deyil, həm də insana və insanlığa yönəlmiş mənəvi dəyər kimi təqdim edir.
Füzuli poeziyası bu gün də həm fəlsəfə, həm estetika, həm də mənəviyyat elmləri üçün aktualdır. O, insanın daxili dünyasının ən incə qatlarını açaraq, ağıl və iman arasında körpü yaradır və eşqi həmin körpünün ruhu kimi təqdim edir.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(18.11.2025)
Azərbaycan dilinin aktual problemləri Neftçalada müzakirə olunmuşdur
Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Neftçala rayonu Heydər Əliyev Mərkəzində ənənəvi AZLİNG2025:Azərbaycan dili və müasir dilçilik problemlər, perspektivlər və çağırışlar beynəlxalq elmi konfransı keçirilmişdir. Adıgedən kofrans neftçalalı dilçi alimlərin təşəbbüsü, Heydər Əliyev Fondunun dəstəyi, “Regional İnkişaf” İctimai Birliyi və Neftçala rayon Heydər Əliyev Mərkəzinin təşkilatçılığı ilə həyata keçirilir.
AZLİNG silsilə konfransları Azərbaycan Respublikasının Prezidenti “İlham Əliyevin Azərbaycan dilinin saflığının qorunması və dövlət dilindən istifadənin daha da təkmilləşdiirilməsi ilə bağlı tədbirlər haqqında“ 1 noyabr 2018-ci il tarixli Fərmanının ruhuna uyğun olaraq keçirilir. Builki konfrans “Konstitusiya və Suverenlik İli“ nə həsr olunmuşdur. Konfransda yüzə yaxın alim və gənc tədqiqatçı iştirak etmişdir. AZLİNG2025 konfransında müasir dünya dilçilik elminin inkişafı fonunda Azərbaycan dilinin aktual problemləri müzakirə olunmuşdur. Konfransda Azərbaycanın tanınmış dilçi alimləri iləbərabər gənc tədqiqatçılar də iştirak ediblər.
Konfransdan öncə iştirakçılar Neftçala Heydər Əliyev Mərkəzinin önündə ucalan Ümumilli Lider Heydər Əliyevin abidəsini ziyarət etmiş tər güllər düzmüşlər. Daha sonra konfrans iştirakçıları konfrans çərçivəsində təşkil olunmuş Azərbaycan Dilçilik Nailiyyətləri Sərgisiylə tanış olmuşlar. Sərgidə Azərbaycan dilçiliyinin son nailiyyətlərini əks etdirən kitablar nümyış olunmuşdur. Sərgi bir həftə boyunca davam edəcəkdir.
Konfransı giriş sözü ilə açan Neftçala rayon Heydər Əliyev Mərkəzinin direktoru Könül Məmmədova Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin AMEA-nın 80 illik yubileyi zamanı Azərbaycan dilinin saflığının qorunmasının vacibliyini sitat gətirərərk dil və xalqın taleyinin , onun mənliyi və mənəviyyatıyla sıx bağlı olduğunu bildirmişdir. Kofransın açılış hissəsində fəxri qonaq qismində iştirak edən Neftçala rayon İcra Hakimyyətinin başçısı Mirhəsən Seyidov, “Regional İnkişaf” İctimai Birliyinin Beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlıq şöbəsinin müdiri Gülbağda Leysanova, Bakı Dövlət Universitetinin rektoru Elçin Babayev, AMEA-nın Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun baş elmi işçisi, əməkdar elm xadimi Qəzənfər Paşayev, Xəzər Universitetinin rektoru Raziyə İsayeva, Şirvan-Salyan Regional Mədəniyyət İdarəsinin rəisi Araz Əlizadə çıxış edərək bugünkü konfransın əhəmiyyətindən söz açıb vurğulayıblar ki, qloballaşan dünyamızda doğma dilimizin qorunub saxlanması qarşımızda dayanan ən vacib vəzifələrdən biridir. Azərbaycan xalqının Ümummilli Lideri Heydər Əliyevin həyata keçirdiyi Azərbaycan dili siyasətini bu gün Azərbaycan Respublikası Prezidenti İlham Əliyev uğurla davam etdirir. Doğma dilimizlə bağlı qəbul olunan müvafiq qərarlar və irəli sürülən tezislər natiqlər tərəfindən bir daha vurğulanmışdır.
Sonra konfransın təşəbbüskarları AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun dosenti, filologiya elmləri doktoru Qüdsiyyə Qəmbərova “AZLİNG2024-Azərbaycan dili və müasir dilçilik: problemlər, perspektivlər və çağırışlar” adlı elmi konfransın materialları əsasında nəşr olunmuş linqvistik toplunun təqdimatını edərək kitabın uğurlu elmi araşdırmaların davamı kimi Azərbaycan dilçiliyinə dəyərli töhfəsi kimi dəyərləndirib.
Daha sonra tədbir Heydər Əliyev Fondunun Çin üzrə nümayəndəsi, Pekin Xarici Dillər Universiteti Azərbaycan dili kafedrasının müdiri, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Aqşin Əliyevin moderatorluğu ilə davam etdirilib. Aqşin Əliyev AZLİNG konfranslarının beş illik hesabatını təqdim etdikdən sonra konfransın “Gənc dilçilər“ forumuna başlayıb. “Gənc dilçilər“ forumunda AMEA-nın Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun aparıcı elmi işçisi, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Elnarə Əliyeva, Azərbaycan Dillər Universitetini baş müəllimi, Bakı Dövlət Universitetinin baş müəllimi, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Ramil Bayramov, Bakı Dövlət Universitetinin doktorantı Simnar Əlizadə çıxış edərək Ümummilli Lider Heydər Əliyevin dil siyasətinin müasir Azərbaycan dilinə təsiri, Azərbaycan dilçiliyinin son nailiyyətləri, dilimizin saflığının qorunması yönündə həyata keçirilən islahatlar haqqında fikirlərini auditoriya ilə bölüşmüşlər. Daha sonra forum müzakirə formatında işini davam etdirmişdir.
Konfrans bölmə iclaslarla davam edib. Azərbaycanın müxtəlif ali təhsil və elm ocaqlarını, eləcə də dünyanın müxtəlif universitetlərini təmsil edən 100-ə yaxın alim və gənc tədqiqatçı aktual dilçilik mövzuları ilə bağlı ən son tədqiqatlarını təqdim etmişlər.
Sonda iştirakçılara sertifikatlar təqdim edilib, konfransın materiallarından ibarət xatirə jurnalının tərtib olunması və “AZLİNG2025” konfransının növbəti ildə keçirilməsi qərara alınıb. Qeyd edək ki, konfrans materialları toplu halında nəşr olunacaqdır.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(18.11.2025)
Mən nəyi niyə oxuyuram? – ESSE
Kübra Quliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Mən oxuyuram, çünki bilik insanın həm özünə, həm də dünyaya baxışını formalaşdıran ən fundamental dəyərlərdən biridir. Oxumaq mənim üçün sadəcə zaman keçirmək deyil; bu, özümü anlamağın, dünyanı dərk etməyin və mənəvi təkamülün əsas yoludur.
Hər dəfə oxuduqda, mən insanın özündən qaçdığı reallıqlarla üz-üzə gəlirəm. Çünki kitablar həqiqəti olduğu kimi göstərən aynadır. İstər psixologiya, istər fəlsəfə, istərsə də bədii ədəbiyyat olsun — hər biri mənə öz beynimdə susmayan suallara cavab axtarmaq imkanı verir. İnsan bəzən özünün ən yaxın dostu, bəzən də ən sərt düşməni ola bilir. Oxumaq isə bu daxili dialoqa nizam gətirir. Bu, həm introspeksiya, həm də özünüdərk prosesidir.
Oxuduqca bir insanın dünyasına daxil oluram. Bir müəllifin xəyallarına, düşüncə sisteminə, yaşam təcrübəsinə şahidlik edirəm. Onun hisslərini hiss edir, onun gördüyü kimi görməyi öyrənirəm. Bu, həm empatiyanı gücləndirir, həm də idrak çevikliyini artırır. Akademik baxımdan desək, oxumaq kognitiv strukturun genişlənməsi, abstrakt düşüncənin inkişafı və idrak çevikliyinin artması deməkdir.
Oxumağın mənə verdiyi ən böyük güc isə təsəvvürdür. Şüurun altında gizlənmiş, bəlkə də illərlə toxunulmamış görüntülər oxuduqca dirçəlir. Beyin tənbəlliyi öz yerini fəallığa, rənglənməyə, yaradıcılığa verir. Nevroloji olaraq oxuma prosesi beynin müxtəlif mərkəzlərini aktivləşdirir: diqqət, yaddaş, təxəyyül, empatiya və məntiq bir anda işləməyə başlayır.
Oxumağın mənə verdiyi ən fundamental dəyərlərdən biri də “pərdəni aralamaq”dır. İnsan dünyanı olduğu kimi görə bilmir — qərəzlər, yanlış inanclar, qorxular və sosial təsirlər onun görmə qabiliyyətinə pərdə çəkir. Oxuduqca həmin pərdə incəlir, şəffaflaşır, nəhayət aralanır. Mən həqiqətə bir az da yaxınlaşıram. Estetik düşüncə formalaşır, zövq incəlir, yaxşı ilə pisi ayırma qabiliyyəti güclənir.
Dini baxımdan isə oxumağın mənim üçün daha dərin mənası var. Quranda ilk əmr “İqra”, yəni “Oxu”dur. Bu əmrin seçilməsi təsadüfi deyil. İslamda bilik insanın kamilliyə çatmasının, nəfsini tanımasının, xeyirlə şəri ayırmasının, dünyanı düzgün anlamasının əsas yoludur. Peyğəmbər (s) buyurur ki, “Elm öyrənmək hər bir müsəlmana vacibdir.” Bu, oxumağın sadəcə dünyəvi yox, həm də mənəvi bir məsuliyyət olduğunu göstərir. Oxuduqca təkcə zəkanı yox, həm də qəlbi işıqlandırırsan.
Oxumayanların dünyasının niyə kasıb göründüyünü isə anlamaq çətin deyil. Oxumayan insan tək bir pəncərədən baxır, oxuyan isə min müxtəlif pəncərədən. Oxumayanın dünyası tək rənglidir; oxuyan isə dünyanın bütün rənglərini görməyi bacarır.
Ona görə mən oxuyuram. Çünki oxumadığım gün mən həm özümü, həm həqiqəti, həm də Rəbbimin mənə verdiyi dərk nemətini itirmiş olaram. Oxuyaraq mən öz dünyamı genişləndirirəm, özümü dərk edirəm və ruhumu qidalandırıram.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(18.11.2025)
Bilal Əliyev və bir milyon
İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Hər müğənni bir şeylə yadda qalır. Biri repertuarı, biri dava-daıaşı, biri qalmaqalı ilə. Bilal Əliyev “mən toylara bir milyona gedirəm” aşıqlaması ilə gündəmə gəldi. Əlbət ki, həmin məbləği ən yaxşı halda Beyonsa, Ledi Qaqaya vermək olar, Bilal Əliyevsə sonradan bu açıqlamasına “yəni mən toylara getmirəm” kimi don geydirdi.
Bu gün Xalq artistinin doğum günüdür.
Bilal Əliyev 18 noyabr 1959-cu ildə Salyan rayonunun Kür Qaraqaşlı kəndində anadan olub.
Bilal Əliyev 1982-ci ildə Asəf Zeynallı adına Musiqi Texnikumunun xanəndə fakültəsinə daxil olub, 1986-cı ildə texnikumu müvəffəqiyyətlə bitirib. Əmək fəaliyyətinə həmin ildən R. Behbudov adına Azərbaycan Dövlət Mahnı Teatrında vokalçı vəzifəsi ilə başlayıb.
1990-cı ildən 1993-cü ilədək "Tərəqqi" mühəndis-kompüter mərkəzində, "İlkin" studiyasında vokalçı vəzifəsində çalışıb. 1993-cü ildən R. Behbudov adına Azərbaycan Dövlət Mahnı Teatrında vokalçı kimi fəaliyyət göstərib. Son illərdə B. Əliyev Almaniyanın Mayns şəhərində və Moskvada "Azərbaycan Mədəniyyəti günləri"ndə, Yekaterinburqda Novruz Bayramı ilə əlaqədar keçirilən tədbirlərdə iştirak edib, Azərbaycan musiqisini tərənnüm edib.
Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetini bitirib. 2000-ci ilin oktyabr ayından Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanı ilə "Əməkdar Artist" fəxri adına layiq görülüb. Bilal Əliyevə Azərbaycan prezidentinin 28 oktyabr 2000-ci il tarixli Fərmanı ilə Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafındakı xidmətlərinə görə "Əməkdar artist", Azərbaycan prezidentinin 2 iyul 2009-cu il tarixli Sərəncamı ilə Azərbaycan musiqisinin inkişafındakı xidmətlərinə görə "Azərbaycan Respublikasının xalq artisti" fəxri adları verilib.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(18.11.2025)
Dəzgah və monumental heykəltəraşlığın tanınmış nümayəndəsi
İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Bu gün daha bir tanınmış sənətkarımızın anım günüdür. Söhbət rəssam Akif Əsgərovdan gedir.
Akif Əsgərov 1 may 1940-cı ildə Naxçıvan şəhərində anadan olub. O, 1958–1963-cü illərdə Əzim Əzimzadə adına Rəssamlıq Məktəbində, 1963–1969-cu illərdə indiki Leninqrad indiki Sankt-Peterburq şəhərində M. K. Anikuşinin emalatxanasında təhsil alıb. Onun 1978-ci ildə tuncdan tökülən "Su içərkən" adlı heykəl kompozisiyası Rəssamlıq Akademiyasının diplomuna layiq görülüb.
Akif Əsgərovun yaradıcılığının əsasını dəzgah və monumental heykəltəraşlıq təşkil edib.
Akif Əsgərov "İblis", "Topal Teymur", "Şeyx Sənan", "Su içərkən", "Rəfiqələr"(1986), "Oturan qız"(1992), "Qız fikir dünyasında", "Oğlan uşaqları xalça üstündə"(1994), "Ayaq üstündə duran çılpaq qız" və s. dəzgah heykəllərinin yaradıcısı olub. Heykəltəraş "General şəhidlərə abidə" (1996, Urmiya), Yusif Məmmədəliyevin abidəsi (1998, Bakı), Bülbülün abidəsi(2012, Bakı), Nizami Gəncəvinin büstü (2001, Kişnyov), Əli Mərdan bəy Topçubaşovun Qəbirüstü abidəsi(2002, Paris) və.s heykəllərin müəllifi, "Xocalı"(2011, Berlin), "Dostluq" (2012, Qnezno) abidələrinin həmmüəllifidir.
Akif Əsgərov 1970–1972-ci illərdən SSRİ Rəssamlar İttifaqının üzvü, 2016-cı ildən Rusiya Rəssamlıq Akademiyasının fəxri üzvü olub. 1986-cı ildə Zaqafqaziya Respublikaları Biennalisində qızıl medala layiq görülüb. Heykəltaraşın işləri nəinki Azərbaycan muzeylərində, həmçinin müxtəlif ölkələrin muzeylərinin daimi ekspozisiyalarını bəzəyib. Əsərlərləri Fransa, Almaniya, ABŞ da, Türkiyədə, İngiltərədə şəxsi kolleksiyalarda saxlanılıb.
Bunlardan Volqoqrad İncəsənət muzeyində saxlanılan "Mənim qızım" və Moskvada Tretyakov qalereyasında saxlanılan "Hüseyn Cavid" heykəllərinin adını çəkmək olar. Bakı şəhərində yerləşən akademik Yusif Məmmədəliyevin abidəsinin müəllifi olan Akif Əskərovun heykəlləri İranda və Türkiyədə də (Balerina, Səhnə) yerləşir.
Müxtəlif sərgilərdə iştirak edən heykəltaraşın şəxsi sərgisi 1997-ci ildə Bakıda keçirilib. Ekspozisiyada rəssamın "Balerina", "Bahar" əsərləri nümayiş etdirilib. Akif Əsgərov 18 noyabr 2023-cü ildə 83 yaşında vəfat edib.
Mükafatları
- Azərbaycan Respublikasının əməkdar incəsənət xadimi
- Azərbaycan Respublikasının xalq rəssamı
- Azərbaycan Respublikasının 2-ci dərəcəli Əmək ordeni
Allah rəhmət eləsin!
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(18.11.2025)
