Varis, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Baş redaktoru

“Ədəbiyyat və incəsənət”də bu günə təsadüf edən əlamətdar hadisələri diqqətinizə bu dəfə mən çatdırıram.

Ümumdünya futbol günü

Uşaqlıqdan futbol dəlisi olan, müxtəlif futbol bölmələrinə yazılan, “Sevinc” respublika və “Dəri top” ümumittifaq futbol yarışmalarında iştirak edən, oyunlarda iki dəfə qolunu, qabırğasını sındıran, dizindən menisk zədəsi alan, günü bu gün də azarkeşliyini davam etdirən və futbol oynayan biri kimi özümü və milonlarla futbol azarkeşini təbrik edirəm. Bu bayramı təqvimlərə BMT daxil edib, futbolun kütləviliyinə, adi oyun deyil, bir həyat tərzinə çevrilməsinə dəyər verib.

Yeri gəlmişkən, “ayaqla top qovmaq oyunu” barədə ilk məlumat Çin mənbələrindədir, eradan əvvəlin ikinci minilliyinə aiddir. Qədim Roma və Yunanıstanda da 2500 il bundan əvvəl futbolabənzər oyun oynayırmışlar. Yunanlarda bu oyun “top uğrunda döyüş” adlanırmış. Növbəti xatırlatma 8-ci əsrdə İngiltərədə yaşayan saksonlarla bağlıdır, onlar döyüş zamanı öldürdükləri düşmənlərin başlarını kəsib vəhşi bir “top-top” oyunu oynayırmışlar.

Bu gün bütün dünya futbol oynayır, dünya futbolu inkişaf edir, çiçəklənir, daha sürətli, daha baxımlı, daha möcüzəvi xarakter alır. Nə yazıq ki, bu inkişafa biz azərbaycanlılar millimizin öz evində Allahın qələbəyəhəsrət cırtdan, əbədi autsayder yığmalarına belə yenilmə statusu ilə tamaşa edirik. Güclülər dəstəsində hətta Bakının bir yarımrayonu olan Farer kimi multicırtdan ölkələrdəkindən də az sayda komandası olan, uşaq, əyalət və məhəllə futbolu tamamilə darmadağın edilən, kimlərinsə koppupsiya və talama mənbəyinə, milyonlarla futbolsevər üçünsə gözdağına çevrilən, tək “Qarabağ!a ümidlənən  futbolumuz, günün mübarək!

Nobel günü

Nobel Prizes Day – 1,1 milyon ABŞ dollarına bərabər olan Nobel mükafatının Stokholm şəhərində təqdimedilməsi mərasiminin şərəfinədir. Fizika, kimya, fiziologiya, tibb, ədəbiyyat, iqtisadiyyat və sülh üzrə verilən bu mükafatları İsveç Kralı rəsmi təntənəli mərasimdə şəxsən təqdim edir. 10 dekabr tarixi Alfred Nobelin 1896-cı ilin həmin günündə San-Remoda dünyadan köçməsi münasibəti ilə seçilib. İlk dəfə bu mükafat 1901-ci ilin 10 dekabrında təqdim olunub. Unutmayaq, Alfred Nobel böyük varidatını Bakı neftinin hesabına qazanıb, amma azərbaycanlılar bu mükafata həsrətdirlər.

İnsan haqları günü

Bu haqda danışmağa sözüm yoxdur deyə keçirəm növbəti mövzuya.

Şairlərimizin doğum günü

Bu gün iki Azərbaycan şairinin də doğum günüdür. Biri 1924-cü ildə Xırdalanda, əslən xızılı Ələkbər kişinin ailəsində dünyaya gəlmiş Azərbaycan SSR Xalq şairi, SSRİ Dövlət mükafatı laureatı, xüsusən həmyerliləri olan xızılıların, habelə “Canlanır hər qarış çöl Sumqayıtda” şeiri ilə sumqayıtlıların sevimlisinə çevrilmiş Nəbi Xəzridir, digəri isə müasirimiz, AYB katibi, orijinal şeirləri ilə yanaşı dünya ədəbiyyatından dəyərli tərcümələri ilə də seçilən, 1972-ci ildə dünyaya göz açmış Səlim Babullaoğludur. Nəbi Xəzriyə Allahdan rəhmət, Səlim Babullaoğluya isə uzun ömür və cansağlığı arzulayırıq.

Bu gün doğulmuş Nelli Saçs və digər əcnəbi yazarlar

10 dekabr günündə dünyaya gəlmiş əcnəbi yazarlara gəlincə, onlardan ən məşhurlarının adlarını niyə də sadalamayım?

Georq MakDonald (1824) şotland əsilli yazıçı, şair və xristian din xadimidir. O, əsasən uşaq ədəbiyyatı və fantaziya janrında yazırdı, əsərlərindən ən məşhuru “Qobilin və Şahzadədir” ki, hələ də Britaniyada uşaqülar sevə-sevə oxuyurlar.

Emili Dikinson (1830) amerikalı qadın şairdir. XIX əsrin ən orijinal və təsiredici şairlərindən sayılır. Onun şeirləri introspektiv, cəsarətli və bəzən enigmativ olaraq Qərb şeir ədəbiyyatına böyük təsir göstərib.

Nelli Saçs (1891) alman-isveç mənşəli qadın şair və dramaturq insan ruhunun cərrahı hesab edilir, sərt, kəskin, amansız yazıları ilə oxucunu qorxuda, həyəcanlandıra, hətta sarsıda bilir. Onun əsərlərində Holokost, məzlumluq, qaçqınlıq, insan dramı və ümumi insanlıq mövzuları dərin və təsirli şəkildə əks olunur. Ən məşhur əssərləri – “Ölüm evlərində”, “Qaçış və transformasiya” və “Tozsuzuğa səyahət”dir.

Yeri gəlmişkən, bu yazar 1966-cı ildə ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatına layiq görülmüşdür. Nobel Komitəsi ona bu sözlərlə mükafat vermişdi: "Yəhudi xalqının taleyinə şərik olan və onun faciəsini yüksək poetik güclə ifadə edən lirik və dramatik əsərlərinə görə."

Nəhayət, 10 dekabr günü doğulmuş növbəti qadın yazar - Klaris Lispektor (1920) –Ukraynada dünyaya gəlmiş, Braziliyada yaşamış yazıçı - roman və qısa hekayələr müəllifidir. Onun əsərləri daxili monoloq, psixoloji dərinlik və varlıq introspektivliyi baxımından modernist ədəbiyyatda önəmli yer tutur.

10 dekabrda dünyaya gəlmiş və bu gün anadan olmasının 204-cü ili qeyd ediləcək rus yazarı Belinski barədə isə Könül xanımın ayrıca yazısı olacaqdır.

Banişevski rüzgarı

Və bu gün Azərbaycan futbolunun əfsanəsi Anatoli Banişevskinin anım günüdür həm də. 1946-ci ilin 23 fevralında Bakıda dünyaya gələn, 1997-ci ilin 10 dekabrında Bakıda vəfat edən Banişevski futbol tariximizdə Ələkbər Məmmədovla birgə ən şərəfli səhifənin müəllifidir. Bilirsinizmi nəyi xatırladım? Mən balaca idim, Sumqayıtda yaşayırdıq, Banişevskini hansısa səbəbdən “Nefçi”dən kənarlaşdırmışdılar, o, futbolsuz qalıb xeyli çəki yığmışdı, bir gün atam məni özü ilə Mehdi Hüseynzadə stadionuna apardı ki, Banişevski və Bruxti Sumqayıtın “Xəzər” klubunda oynayacaqlar. Mən sonralar “Santyaqo Bernabeu”da, “Lujniki”də, “Ali Sami Yen”də, daha haralarda derbilər, finallar izləmişəm, amma ogünkü izdihamı bir də heç yerdə görə bilməmişəm. Stadionda insanlar bir-birinin içinə girmişdilər, ətraf binaların evləri, damları, stadionun hasarları, ağacların üstü – hər yer tamaşaçılarla dolu idi, bəlkə də yüz min insan var idi.

Həmin mövsüm Banişevski Sumqayıtda bir dövrə oynadı, ona baxmağa bütün Azərbaycan axışırdı, üstəlik, Dağıstandan, Krasnodar və Rostov vilayətlərindən, Gürcüstandan azarkeşlər onun oyunundan həzz almağa gələrdilər. O bir futbol sehirbazı idi, formasını itirmişdisə də yenə də möcüzələr törədir, əlinə top keçdimi, qol vururdu. Autsayder olan “Xəzər” ənənəvi olaraq 2-3 top yeyirdi hər oyunda. Banişevski isə hər oyunda 3-4 top vurub “Xəzər”i təkbaşına qələbələrə aparırdı. Bax belə bir xatirə.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.12.2025)

9 dekabr, 2025-ci il tarixində ICESCO-nun Baş direktoru Salim bin Məhəmməd əl-Malik Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun mənzil-qərargahını ziyarət edərək Təşkilatın Prezidenti Aktotı Raimkulova ilə görüşüb.

Ziyarət çərçivəsində ICESCO nümayəndə heyətinə Fondun mədəni irsin tədqiqi, qorunması və təbliği istiqamətində həyata keçirdiyi layihələr təqdim edilib, elmi əməkdaşlığın genişləndirilməsi və institusional tərəfdaşlığın möhkəmləndirilməsi istiqamətində vacib məsələlər müzakirə olunub.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı xəbər verir ki, görüş zamanı 2026-cı il üçün nəzərdə tutulan planlar, qarşılıqlı maraq doğuran istiqamətlər və yeni əməkdaşlıq perspektivləri bölüşülüb. 

Ziyarətin əsas məqamı Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə ICESCO arasında tarixi əməkdaşlığın yeni mərhələsini başlanğıc verən Əməkdaşlıq Memorandumunun imzalanması olub.

Sənəd Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun prezidenti Aktotı Raimkulova və ICESCO-nun Baş direktoru Salim bin Məhəmməd əl-Malik tərəfindən imzalanıb.

Memorandum Türk-İslam mədəni irsinin beynəlxalq səviyyədə təbliğini, mədəni irs obyektlərinin öyrənilməsi, rəqəmsallaşdırılması və qorunması üzrə yeni elmi yanaşmaların tətbiqini, eləcə də mütəxəssislər arasında təcrübə mübadiləsinin gücləndirilməsini nəzərdə tutur. 

Bu mühüm sənəd mədəni irsin qorunması sahəsində yeni mərhələnin başlanğıcı kimi qiymətləndirilir və tərəflər arasında səmərəli əməkdaşlığın daha da gücləndirilməsinə xidmət edəcəkdir.

Görüşün yekununda ICESCO-nun Baş direktoru Salim bin Məhəmməd əl-Malik Fondun xatirə kitabına öz ürək sözləriniqeyd edib.

Vurğulamaq lazımdır ki, görüşdə həmçinin ICESCO-nun nümayəndə heyəti: ICESCO-nun Tərəfdaşlıq və Beynəlxalq Əməkdaşlıq Şöbəsinin rəhbəri Anar Kərimov, ICESCO-nun Bakı regional ofisinin direktoru Əbdülhakim Əl-Sənan, ICESCO-nun Bakı Regional Ofisinin direktor müavini Məryəm Qafar-zadə, ICESCO üzrə Azərbaycan Respublikası Milli Komissiyasının katibi Ələkbər Xıdırov iştirak ediblər.

Bu gün baş tutan yüksək səviyyəli görüş, mədəni irsin beynəlxalq müstəvidə qorunması və inkişafı baxımından Fond ilə ICESCO arasında əməkdaşlığın daha da dərinləşməsinə yeni impuls verib.

Səfər bədii hissə ilə müşayiət olunub.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.12.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portal Xarici Ədəbiyyat rubrikasında bu gün sizlərə Roksana İlienin şeirlərini təqdim edir.

Roksana İlie Rumınyanın tanınmış gənc şair və esseistidir. Buxarest Universitetinin Xarici Dillər və Ədəbiyyat Fakültəsinin doktorantura tələbəsidir.

Alman, ingilis, ispan, portuqal, rus, italyan dillərinin tərcüməçisi və “Mozaicul” mədəniyyət jurnalının redaktorudur. Şeirləri ingilis, italyan, türkcə, ispan, alban dilinə tərcümə edilib. O, şeir və tərcümələrinə görə, önəmli milli mükafatlar qazanıb. Roksana İlie “Mihai Eminesku” Ümumdünya Poeziya Festivalının üç dəfə iştirakçısı olub və bu beynəlxalq festivalın antologiyasına daxil olan bir neçə şeirin tərcüməçisi olub.

Şeirləri dilimizə Səlim Babullaoğlu tərcümə edib.

***

BÜTÜN QADINLAR

Oğruların quyusunda,

əcdadların bədənləri Günəşin yanında fırlanırlar.

Quyunun qumları saçlarımı çəkib yoldu,

məni geri çəkdi,

kərpiclər arasından…

Hər üç kərpicdən bir göyə çırpılırdım

Təkrar-təkrar

qan laylası kimi…

orada ola bilərdim

orada, Raçila haqqında yazılmışdır.

sinəsi bir pəncərə kimi quyunun dibinə açıldı.

At kirpiklərinin uzandığı yerdir burası

At susuzluqdan əziyyət çəkən yer.

Onu burada dəfn etmişdilər,

quyunun qısır nəfəsi altında

iyirmi il,

öz kənarında

sümükləri dərisinin altında cücərir.

kimin ağlına gələrdi ki, onun qara saçları

atlara yem olacaq.

Dilsiz gecələr

uşaqlarına yemək yedizdirirdi.

Kim səni Raçila səsləyərdi?

Öz bulağından

ayrılmış bir su ilə,

ayaqlarını necə yapışdırırsan

quyunun dibinə.

Bütün sözlərin dayanacağı yerdə

nəfəs alma.

Sənin xoş dadın var Raçila,

acı albalı kimi

sükut dadında…

Quyunun kənarını qucaqlayır

qanadsız quş kimi.

İşığın batdığı yerdə

bütün qadınlar basdırılacaq.

Sənin qara saçların quyunun dibində

sönük bir dua kimi yer üzünə…

sənin qara saçların Raçila

oğrular quyusunda…

***

KÖLGƏLƏRİ OXUYUN RAÇİLA

Bu köhnə daxmada,

Biz bütün kölgələri yığa bilərik Raçila.

Çürük və ağarmış paltarlar

yer üzündən asılır,

ayaqları başlarının altına sıxılmış halda

Hər gün qaranlığın açılmasına icazə vermək,

kölgələr getdikcə ağarır Raçila…

Onların qara südü susuzluğunuzu qaldırmaz

onların qara südü sənin bütün uşaqlarına içizdiriləcək,

evin altından əsən küləyin qəzəbi ilə,

onların qaralığı damarlarınızdan keçəcək,

onların turş qoxusu dərinizi dəyişəcək.

Bu köhnə daxmada Raçila,

kölgələrin incəliyi bizi isidəcək.

Onların zərif barmaqları səngərlər qazacaq

evin ortasında…

Bu köhnə daxmada Raçila,

evin damı zirzəmidədir,

tör-töküntü…

kölgələrin altında…

Keçmişinin kölgələrini oxu, Raçıla!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.12.2025)

Sərtyel, “Ədəbiyyat və incəsənət”

“Gülüş klubu”nda çalışmışıq ki, bu gün də “Dodağınızın yüngülcə qaçması bizim böyük uğurumuzdur” şüarımıza sadiq qalaq.

Aydınlıq

Universitetə bu və ya digər şəkildə aidiyyatı olan “Möhtəşəm” şadlıq sarayı kupçada şadlıq sarayı kimi yox, “Şadlıq mərasimlərində xalqın ruh halını və psixoloji durumunu müəyyənləşdirmək üçün universitet laboratoriyası” kimi qeyd olunub.

Olmuş hadisə

Qızla oğlan skamyada otururlar. Oğlan qızı qucaqlayır, saçını oxşayır və s. və i. Qız birdən soruşur ki, sənin xarici pasportun var ? 

Oğlan:

- Yox nə olub ki?

Qız:

- Artıq sərhədi keçirsən.

Frazalar

*Düşünməyi qadağan etmək çətindir. Amma daha çətini – düşünməyə məcbur etməkdir.

*İnsanın hər şeyə gözünü yumduran bir nəsnə var – böyük pul bankomatları.

*Ər və arvad uzun illər birgə yaşayıb da sonda bircə saata boşandılar.

*Eh, indi heç bilirsiniz, çirklənmiş mundirlərin yuyulmasına neçə tonlarla yuyucu vasitələr işlədilir?

*Gördün ki, bir şeyini zorla əlindən alırlar, de ki, bağışlayıram.

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.12.2025)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu günə təsadüf edən əlamətdar hadisələri diqqətinizə çatdırırıq:

Beynəlxalq Korrupsiya ilə mübarizə günü

Bilirsiniz, elə mövzular var ki, onlar barədə ya tam təfsilatla danışmalısan, ya da susmalısan. Mən bu mövzu barədə sadəcə susmağa üstünlük verirəm.

Sadəcə onu deyim ki, BMT-nin təşəbbüsü ilə qeyd edilir bu gün.

Beynəlxalq genosid cinayətləri qurbanlarının xatirəsi günü

Genosid cinayətləri barədə xəbərdarlıq Konvensiyasının 2-ci bəndində qeyd edilir ki, hansısa xalqı tam, yaxud qismən məhv etməyə yönəlmiş genosid cinayəti bəşəriyyətin ən qatı cinayəti hesab olunur. Gəlin xalq olaraq xatırlayaq, başımız nə qədər bəlalar çəkib. 1918-ci ildə Bakıda, Şamaxıda və Qubada, 1980-ci illərin sonlarında Qərbi Azərbaycanda, 1992-ci ildə Xocalıda ermənilər tərəfindən, 1937-ci ildə repressiya, 1920-ci ildə 20 yanvar təcavüzü şəklində sovet imperiyası tərəfindən, 20-ci əsrin 70-ci illərindən başlayaraq Cənubi Azərbaycanda soydaşlarımızın amansız təqibi şəklində fars rejimi tərəfindən genosid cinayətinə məruz qalan Azərbaycan xalqı bu gün milyonlarla qurbanını yad etməlidir, öz faciələri barədə dünyaya mesajlar ötürməlidir. Beynəlxalq təqvimləri izləmək, onların təyinatlarından faydalanmaq vacibdir.

Unudulan açıqcalar

Beynəlxalq texno günüdür, bu bir musiqi janrıdır. Skandinaviya ölkələrində Anna günüdür, Milad bayramı ərəfəsi bütün evlərdə lütifeks adlanan balıq yeməyi hazırlanacaq; Milad açıqcası günüdür. Hələ də dünyada bu nəsnə insanlar üçün bir-birini təbrik etməyə yetərlidir. Bir vaxtlar bizdə də 8 martda oğlanlar qızlara, 23 fevralda qızlar oğlanlara, Yeni ildə, eləcə də 1 may və 7 noyabr paradları günlərində isə hamı bir-birini açıqca yazaraq təbrik edirdi, üstəlik, ad günlərinin də bir təbrik vasitəsiydi açıqca. Ancaq hazırda açıqca adlı nəsnəni unutmuşuq, arxivin uzaq küncünə atmışıq; Fransada milli miryan günüdür, bu bir məşvərət komitəsidir, Fransa hökumətinin sekulyarizm (dövlətin dindən asılılığına yol verməmək) prinsiplərinə riayət etməsini izləyir, ona dəstək verir; Ruslar 9 dekabrı opera günü kimi qeyd edirlər, belə ki, 1842-ci ildə Peterburqda Qlinkanın “Ruslan və Lyudmila”, 1836-cı ildə isə “İvan Susanın” operalarının premyerası olub. O ki qaldı ABŞ-a, bu gün onlarda Milli qənnadı məmulatları günüdür.

Korefey sənətkarımız, Krım tatarları, Van Deyk

1973-cü ilin bu günündə SSRİ xalq artisti, adı çəkiləndə insanların üzünə təbəssüm qonan Lütvəli Abdullayev dünyadan köçüb. Şəkidə dünyaya göz açan, cəmi 59 il ömür sürən bu korifey aktyor çoxsaylı kino və teatr rolları ilə komediyanın və yumorun əsl mahiyyətini ortaya qoyurdu, çox təəssüf ki, yağışdan sonra göbələk kimi artan bugünkü şit və dayaz komediya aktyorları bu mahiyyətdən çox-çox uzaqdırlar.

Bu gün “siçan günü”dür həm də. Amma söhbət zəhlətökən boz siçandan getmir, kompüter siçanından gedir, belə ki, ilk dəfə o 1968-ci ilin bu günündə üzə çıxıb. Onu kəşf edən isə amerikalı Karl Enqelbartdır; 1917-ci ilin bu günündə qan qardaşlarımız olan və indi repressiyalar məngənəsində boğulan Krım tatarları qurultay keçirərək Krım xalq respublikasını yaradıblar; 1909-cu ildə dünya futbolunun top klublarından biri – Dortmundun “Borrusiya” klubu yaranıb. Ölkəmizdə “Borrusiya”sevənlər heç də az deyildi, Mxitaryanın transferi onların sayını sıfıra çatdırdı vaxtında; 1717-ci ildə alman incəsənətşünası, antik incəsənətin ilk tədqiqatçısı İoxim Vinkelman dünyaya gəlib. 1641-ci ildə dahi flamand rəssamı, zadəgan və intim portretlərin nömrə bir ustası Antonis Van Deyk, 1048-ci ildə isə Orta Asiyanın dünyaşöhrətli ensiklopediyaçı alimi Əl Biruni dünyadan köçüblər.

Yükdaşıyanlar günü

Bu günün daha bir təyinatı var, yükdaşıyanlar günü. İlk baxışdan ağlınıza Məşədi İbaddan bir abbası istəyən hambal gəldi, düzdürmü? Amma günün anlamı daha böyükdür. Sözün hərfi mənasında çiyinlərini ağır yüklərin altına verib ruzi qazanan insanların günüdür bu gün. Tikintidə daş daşıyanlar var, anbarlarda un kisələri daşıyanlar var, onlar gündüzlər işləyirlər, axşamlar da dinclərini alırlar. Amma həm də daha ağır yüklər var, “problem”, “dərd” adlı. Bu yüklərin daşınma müddəti gecəli-gündüzlüdür özü də. Bugünkü Yükdaşıyanlar günündə həmin bu məcazi mənada yükdaşıyanları da gəlin yad edək, hamısına bir ağızdan “yükünüz yüngülləşsin” deyək.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.12.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi yazıçı Təbrizdə  yaşayan Hüseyn Səlahlıdır.

Hüseyn Səlahlı

Təbriz

III

Cır-cır edir taxtalar

Püflənməyəcək qədər toz var üstümdə. 

Dizlərimdə ola bilər

Bir qrup uşaq mənə sarı qaçırdı.

Səhnəyə çıxmağıma dözə bilmirdilər.

Hoqqa qutuma göz tikmişdilər və mənsə kilidsiz.

Bir xırda pul,

Gözlərini bağla, aç.

İki xırda pul,

Hansını qulaqlarının dalında gizlədim?

Hansını atım göylərə?!

Quş işarətlini qara saçlarının arxasında gizlətdim.

Nə parlaq sırğadır?

Elə bir dovşanı çıxartmalıyam.

Saçları qədər ağzı da qaradır.

Dörd dənə dişi yox idi

Quş işarətlini göyə atıram.

Hansı başmağımı ilk bağlamalıyam?

Bir fırlanır,

Gözlər ona dönür və mən əyilirəm.

Bir əlim sərbəst,

Bir gözüm qızda.

Gülüşləri, dişləri olmayan ağız

İçdən gələn tüpürcəklərinin içi də saçları kimi qara idi.

Əlimin qabarlarına dolur (Bir şeylər becərir)

İki fırlanır.

Balcığımı palçığa basıb, palçığı balcığıma atıram.

Bağcığıma balcığımın palçığı bulaşır.

Dərinliklərinə yendikdən biri təmiz olmayan əllərim ilə bağlayıram.

Örnəyin mən və mən.

Örnəyin sən.

Bağcığmı palçıqdan keçirirəm,

Saymazcasına üstümə silirəm.  

Bağlayıram boğazıma yaraşan düyünü saqqallarım ilə,

Palçığı silmək üçün (Silirəm).

Və üç də yerə düşür, saf.

Tələm-tələsik, qutumu aça bilmirəm.

Bir dəstə bibisiz kart,

Yoxdur, heç nə yoxdur.

Ayağımı bəndə qoyub düşürəm.

Önümdə o,

Əli qulağında,

Əlində dovşanım.

Və mən barmaqlarımda sırğa

Məndən gedənsə dörd diş,

Qolumdan qaçan dovşan və

Məndən qalansa onun önündə dörd diş.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.12.2025)

Xalq yazıçısı, akademik Kamal Abdullanın əsərlərindən seçilmiş bir sıra qranula – cövhər sayıla biləcək məqamları “Ədəbiyyat və incəsənət” oxucularına təqdim edir.

Kamal Abdulla özü seçilmiş bu cövhərlər barədə yazır: “İllərdən bəri yazdığım müxtəlif şeirlərin, esselərin, pyeslərin, hekayə və romanların, publisistik məqalələrin və elmi əsərlərin, verdiyim intervülərin hər birinin içində yer almış və bu gün də öz məzmunu, tutumu, forması ilə diqqətimi çəkən misralar, cümlələr günlərin bir günü sanki dil açıb mənə dedilər ki, bizim bir-birimizdən zaman və məkanca ayrılığımıza son qoy və bizi bir-birimizin yanında yerləşdir. Sən görəcəksən ki, bu zaman biz tamamilə yeni bir cazibədə zühur etmişik. Onlar qeyri-səlis məntiq dili ilə desək, içində olduqları mətnin qranulaları (ilkin vacib hissəcikləri) idi. Qranula, başqa cür ifadə etsək, cümlədən (mətndən) bütün artıq hissələri siləndən sonra yerdə qalan cövhərdir.”

Beləliklə, hər gün Kamal Abdulladan 7 qranula:

1.

Mətn hər bir halda iddialıdır, çünki onun oxunmaq və bəyənilmək kimi gizli niyyəti var.

2.

Sonsuz lüğət! Mətnin gizləndiyi yer, yəni, mətnin əndərunu. Mətn sonsuz lüğətin içində “həbs”dədir.

3.

- Yenə o bağ olaydı...

- Bu nisgilin ölçüsü yox, çəkisi yox...

- Yenə o bağ olaydı...

- Nə üçün o bağ, başqası deyil?

- Yenə o bağ olaydı...

- Zamanı geri qaytarmaq qədər imkansız!

- Yenə o bağ olaydı...

- Ola bilməz! Qətiyyən mümkün deyil!

- Yenə o bağ olaydı...

- Yenə o bağ olacaq...

4.

Sufilik, əslində, müsəlmanlığın sərhədlərini vurub aşmaq, xristianlığa aparan körpüyə yaxınlaşmaqdır.

İsa deyir: “Mən və Ata vəhdət dəyik.”

Daha sonra Mənsur Həllac və Nəsimi deyirlər: “Ənəlhəq!”

5.

Xoşbəxtlik insanın ətrafı ilə daxili arasında yaranan harmoniyadır.

6.

Qədim teatrda söz tamaşaçını daha dəqiq qəbuletmə mövqeyinə həmişə uğurla gətirə bilmirdi. Buna görə də oyunçuya niqab taxmaq ehtiyacı yaranırdı. Tamaşaçının xəbisi xəbis kimi, yaxşını yaxşı kimi tanımasında uyğun niqablar sözə bu cür kömək edirdi. Yavaş-yavaş niqaba ehtiyac qalmadı. Mətn dərinləşdi. Niqabın funksiyası sözə keçdi.

7.

“ Səndən uzaqlarda günəş çıxacaq,

Səndən uzaqlarda yağış yağacaq,

 Səndən uzaqlarda Qadın doğacaq

Ağrılı-əzablı yenə də səni.”

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.12.2025)

Kübra Quliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 “Kimyagər” Paulo Coelyonun ən məşhur əsərlərindən biridir və insanın daxili səyahətini, arzularını və taleyini tapma yolunda keçdiyi mərhələləri təsvir edir. Santyaqo bir çoban olaraq başlayır, amma qəlbinin dərinliyində fərqli bir arzunun – öz xəzinəsini tapmaq istəyinin olduğunu hiss edir. Bu arzu onu İspaniyadan Misir piramidalarına qədər uzun və çətin bir səyahətə çıxarır.

Santyaqo obrazı vasitəsilə müəllif bu əsas məqamları vurğulayır:

1. Arzular və xəyalların dəyəri: Santyaqo öz "şəxsi əfsanəsi"ni izləmək üçün hər şeyi tərk edir. Bu, öz arzularının dalınca getməyin vacibliyini göstərir.

2. Səbir və möhkəmlik: Yolda Santyaqo çətinliklər və sınaqlarla üzləşir. Amma hər çətinlik onu daha güclü edir.

3. Daxili səyahət: Santyaqonun əsas xəzinəsi xaricdə deyil, öz daxilindədir. O, səyahət edərək özünü kəşf edir və həyatın dərin mənasını anlayır.

4. İnam və qorxu ilə mübarizə: Santyaqo öz qorxularını aşaraq inanır ki, kainat onun arzularını reallaşdırmağa kömək edəcək.

Santyaqo ilə mən:

1. Xəyallara sadiqlik:

Santyaqo öz xəzinəsinin arxasınca gedir, mən də öz arzularımın. O, piramidaları xəyal edir, mən isə gələcəyimi: yazıçı olmaq, özümə müstəqil bir həyat qurmaq. Hər ikimiz arzularımıza çatmaq üçün mövcud olan rahatlığımızdan imtina etmişik.

2. Çətinliklərlə mübarizə:

Santyaqo səyahətində çətinliklər görür: soyğunçular, səhra fırtınaları, təklik. Mən də həyatımda çox sınaqlar keçmişəm – ailəm tərəfindən qəbul edilməmək, liseydə qarşılaşdığım təzyiqlər, öz daxilimdəki qorxular. Amma onun kimi mən də irəli getməyi seçdim.

3. Daxili səyahət:

Santyaqonun səyahəti xaricdən daxilədir, mənimki isə daxildən başlayır və gələcəyimə yönəlir. Mən özümü başa düşməyə, keçmişimi qəbul etməyə çalışıram. Mənim üçün ən böyük xəzinə özümü kəşf etməkdir və bu yolda yolçu olduğumu bilirəm.

4. Sevgi və harmoniya:

Santyaqonun sevgisi – Fatima onun həyatına mənalı bir istiqamət gətirir. Mən də sevgimdən ilham alıram. Mənəvi dəstək aldığım, məni həmişə başa düşən və qoruyan bir insanın yanında olmaq məni daha da gücləndirir.

5. Taleyə inam:

Santyaqo inanırdı ki, kainat ona yardım edəcək. Mən də bilirəm ki, hər çətinlik, hər maneə məni daha irəli aparır. Həyatda heç nə boşuna olmur, bunu çox yaxşı dərk edirəm.

Mən öz həyatımın Santyaqosuyam. Onun tapdığı xəzinə piramidaların yanında idi, mənim xəzinəm isə öz içimdədir. O, yolunu sonda tapdı, mən isə yolun özünü tapmağın ən böyük zəfər olduğunu anlayıram.

Mən də taleyimə inanır və bilirəm ki, arzularım məni heç vaxt yanıldan bir işarə deyil.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.12.2025)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Yazıçı Varisin “Gecə reysinə bilet” adlanan yeni romanı Moskvada, İSP nəşriyyatında 5000 tirajla işıq üzü görüb. “Müasirlər və klassiklər” adlanan ən nüfuzlu vintaj seriyadan nəşr edilən roman dərhal böyük ajiotaj yaradıb.

Hazırda dünyada ən çox tələb olunan non-fikşn janrında yazılan romana Rusiyanın tanınmış ədəbiyyat xadimləri yüksək qiymət verməkdədirlər. Maksim Burdin Nəşriyyat Evinin kreativ direktoru Yelena Burdinanın fikirləri bu cəhətdən səciyyəvidir: “Əsərlə tanış oldum. İncədir. Valehedicidir. Dərindir”.

Təsadüfi deyil ki, roman 2024-2025-ci il Moskva Ədəbiyyat Mükafatı-biennalesinin lonq listinə daxil edilib.

Kitabın rəyçisi Beynəlxalq Slavyan Maarifçiliyi Kiril-Mefodiy Akademiyasının vitse-prezidenti, Rusiya Elmlər Akademiyasının akademiki Aleksandr Momontovdur. Baş redaktoru Marina Şunina, buraxılış redaktoru Darina Nikonovna, redaktoru Olqa Orlovadır. Layihənin prodüsseri Yelena Kuvşinovadır. Romanı rus dilinə Sabina Samidxan çevirib.

Cild yazısı “Uğura gedən yolda ən yaxşı bələdçi uğurlu insanların ömür yoludur” olan “Gecə reysinə bilet” romanı həyatın dibinə düşmüş bir gəncə sonradan örnək olan və onun xilasına çevrilən bir ömür yolundan – XX əsr SSRİ-nin və Azərbaycanın görkəmli dövlət xadimi Musa Əliyevin həyat və fəaliyyətindən bəhs edir. Bu fəaliyyətdə həm Azərbaycanda neft daşları epopeyasının banisi olmaq, ilk dəfə respublikanın zəngin faydalı qazıntı yataqlarının xəritəsini hazırlamaq, Səməd Vurğun və Mirzə İbrahimov kimi şöhrətli yazarları Stalin repressiyasından xilas etmək, həm İkinci dünya müharibəsində Moskvanın müdafiəsinin, neft üzrə kadrların yetişməsinin əsas fiqurlarından birinə çevrilməklə faşizm üzərində qələbəyə misilsiz töhfələr vermək, həm Əlcəzairdə Saxara neft yataqlarını kəşf etməklə Əlcəzair xalqına rifah, sərvət bəxş etmək və daha nələr, daha nələr dayanır. Həqiqətən, milyhonların örnək götürəcəyi bir ömür yoludur Musa Əliyevin ömür yolu.

Kitabı Rusiyanın ən böyük kitab satışı şəbəkələrindən (ozon, litress, wildberries, stroki.mts, ntv.plyus, moscowbooks, onlinelit, litprichal və s.) əldə etmək mümkündür.

Kitabın ölkəmizdə nəşri 2026-cı ildə planlaşdırılır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.12.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Hekayə saatı runrikasında sizlərə Furqanın “Yeni dünya düzəni” hekayəsi təqdim edilir.

1.

          İsti iyul günü, günorta saat üçdə imtahan zalında tər tökən Maqsud müəllim fikirləşdi ki, görəsən, yaponlar, çinlilər nə əcəb bu günə qədər cib kondisioneri icad eləməyiblər?! Cib telefonu olur, cib kondisioneri olmur?! Kibrit qutusu boyda, ya da kibrit qutusundan bir az böyük. Qoyursan cibinə, isti oldu, çıxarıb düyməsini basırsan, sərinləyirsən.

          Həmin imtahandan səkkiz ay sonra xəyal etdiyi cib kondisionerini Maqsud müəllim özü icad etdi.

          Kənd məktəbinin fizika müəllimindən yeni icad. Halal olsun, Maqsud müəllim, dünyada məşhur olacaqsan, hər kəs səndən danışacaq.

          Maqsud müəllim bir türk serialından ilhamlanıb düşünürdü ki, icadı dünyaya sevinc və xoşbəxtlik gətirəcək. Hər kəs mehriban yaşayacaq, müharibələr bitəcək, uşaqlar ölməyəcək, aclıq və səfalət sona çatacaq, kasıblar da ağ günə çıxacaq, hətta Afrika qitəsində belə acından ölən olmayacaq.

2.

          Yeni icadı haqda ilk dəfə direktora məlumat verən Maqsud müəllim az qala pıçıltıyla danışırdı ki, birdən eşidən olar. Direktor Maqsud müəllimin öz düzəltdiyi cib kondisioneri haqda danışdığını görəndə ona yazığı gəldi. Elə bildi, dəli olub. Sonra gördü, yox, dəlilik edənə oxşamır, deyəsən, doğrudan da, o, nəsə icad edib.

          – Hanı bəs icad?! – direktor da Maqsud müəllim kimi pıçıltıyla danışırdı.

          – Cibimdə.

          – Baxım.

          Maqsud müəllim öncə durub direktor otağının pəncərəsindəki pərdəni çəkdi. Direktor onu maraqla izləyirdi və dəqiqləşdirə bilmirdi ki, o, ağlını itirib, yoxsa yox?!

          Sonra Maqsud müəllimin cibindən çıxardığı balaca cihazı əlinə aldı, o üzünə – bu üzünə baxıb soruşdu:

          – Bə bunun düymələri hanı?

          – Yoxdu düymələri. Düyməsiz işləyir.

          Direktorun gözləri kəlləsinə çıxmışdı. Ağzı açıq qalmışdı.

          – Göstər görüm, necə işləyir! – handan-hana dedi.

          Maqsud müəllim düzəltdiyi cihazı əlinə götürdü, üzünü direktora tutdu:

          – Bu aparat düyməsizdi. Bununku ancaq xoş sözdü.

          Direktor az qala qətiləşdirəcəkdi ki, qarşısında oturan bu illərin fizika müəllimi artıq başdan o söz! Amma Maqsud müəllim əlindəki cihaza üç cümlə deyəndən sonra cihazın deşiklərindən sərin hava axını direktorun üzünü yaladı.

          Məəttəl qalmalı iş idi: necə ola bilərdi ki, cansız bir əşya söz qana?! Üç cümləylə işə düşən aparat “təşəkkür edirəm!” deyəndə beş dəqiqə fasilə verirdi, “çox sağ ol!” deyəndə isə növbəti üç cümləyə qədər işləməyini dayandırırdı.

                                                          3.

          Maqsud müəllim bu cihazı icad etmək üçün yeddi ay gecəsini gündüzünə qatıb baş işlətmişdi, cəmi yeddi saata bütün kənd xəbər tutdu ki, məsələ nə yerdədi?! Axşamüstü kənd camaatı Maqsud müəllimgilin həyətinə axışdı. O, əslində, hələ istəmirdi ki, icadından hamı xəbər tutsun. Çünki bir az da təkmilləşdirəcəkdi. Amma daha gec idi, direktor kəndə car çəkib hər kəsi hali eləmişdi ki, Maqsud müəllim cib kondisioneri düzəldib.

          İcadın müəllifi həyətinə toplaşan həmkəndlilərinə düzəltdiyi cib kondisionerini göstərdi və onun haqqında məlumat verməyə başladı:

          – Əziz dostlar, qonşular, qohumlar, həmkəndlilər! İnanmaq çətin olsa da, mən belə bir aparat düzəltmişəm. Bəli. Bu əlimdə tutduğum cib kondisioneridi. İsti havalarda cibində gəzdirirsən, lazım olanda cibindən çıxarıb sərinlənirsən. Zaman keçdikcə bu aparatı daha da təkmilləşdirəcəm. İşləmə mexanizmi isə qeyri-adidi. Gördüyünüz kimi, üstündə heç bir düyməsi yoxdu. Soruşa bilərsiz ki, bəs necə xoda düşür, necə sönür?! Çox sadə. Bir-birinin ardınca üç müxtəlif kompliment deyirsən, başlayır işləməyə.

          Söhbətin bu yerində bir neçə nəfər pıçıltı ilə danışmağa başladı. Deyəsən, “kompliment” sözünün mənasını bilmirdilər.

          Maqsud müəllim davam edirdi:

          – Üç dənə kompliment, vəssalam. İndi isə gəlin yoxlayaq, siz də öz gözlərinizlə görün.

          Sonra Maqsud müəllim düzəltdiyi cihazı ağzına yaxınlaşdırıb dedi:

          – Bu gün çox gözəlsən! Necə də ağıllısan! Əllərinə sağlıq!

          Adamlar gecdən gec başa düşdülər ki, Maqsud müəllimin bir-birinin ardınca sıraladığı əlaqəsiz cümlələr bu aparatı işlək vəziyyətə gətirmək üçündü. Sonra Maqsud müəllim özü bir-bir həyətinə toplaşan hər kəsə aparatın sərin hava buraxdığını nümayiş etdirdi. Hər kəs aparatı gördü, razı qalıb gülümsədilər və Maqsud müəllim aparatı təzədən ağzına yaxınlaşdırdı:

          – Çox sağ ol! – deyən kimi cib kondisioneri söndü.

          – Maqsud müəllim, bayaq deyirdin ki, bu icad dünyanı gözəlləşdirəcək, – bunu deyən məktəb direktoru idi, – heç kim acından ölməyəcək, müharibələr olmayacaq. Necə olacaq bu?

          – Bəli, – dedi Maqsud müəllim, – çünki hər kəs cib kondisionerindən istifadə etsə, xoş sözlər deməyə vərdiş edəcək. Təsəvvür edin ki, bütün dünya komplimentlə danışır. Onda müharibələr olarmı heç?

          “Olmaz, əlbəttə, olmaz” dedi bir neçə nəfər.

          Hər kəs xoşbəxt görünürdü.

                                                          4.

          İki gün bəs elədi ki, yeni icadın xəbəri ölkəyə yayılsın.

          Maqsud müəllim məşhur olmuşdu. Telefonuna tanımadığı nömrələrdən zənglər gəlirdi. Müxtəlif saytlardan, qəzetlərdən jurnalistlər zəng edirdilər.

          Zəng edən jurnalistlərdən biri dedi ki, televiziyadandı və çəkiliş komandası ilə kəndə gəlib reportaj hazırlamaq istəyir.

          Maqsud müəllim iki-üç saniyə düşünəndən sonra:

          – Gəlin, – dedi, – gözüm üstə yeriniz var!

                                                          5.

          Əlində mikrofon tutmuş müxbir qız soruşdu:

          – Maqsud müəllim, bəs bu cihaz necə işləyir? Zəhmət olmasa, izləyicilərimizi məlumatlandırın.

          Maqsud müəllim aparatı ağzına tərəf apardı, müxbir qıza baxa-baxa dedi:

          – Bu gün çox gözəl görünürsən! Gözlərin də çox gözəldi! Səni sevirəm!

          Müxbir qız belə tərbiyəsizlik gözləmirdi. Az qalmışdı əlindəki mikrofonu Maqsud müəllimin başına çırpsın. Maqsud müəllim də qızın mimikalarının necə dəyişdiyini görüb açıqlama verməli oldu:

          – Bu cihaz ancaq komplimentlə işləyir. Ard-arda üç kompliment demək lazımdı ki, işləməyə başlasın.

          Müxbir qız sakitləşdi və gülümsəməyə başladı. Həqiqətən də, cib kondisioneri işləməyə başlamışdı. Sən demə, Maqsud müəllim bu sözləri ona yox, icad etdiyi cihaza deyirmiş.

                                                          6.

          Çəkiliş qrupu gedəndən sonra evdə mərəkə qopdu. Maqsud müəllimin yoldaşı Bəyim özündən çıxmışdı:

          – O nə sözlər idi deyirdin qıza?

          – Nə söz?

          – “Səni sevirəm” deyirdin. Şəhərli qız görən kimi özünü itirirsən.

          – Kəs, aaz!

          – Nə “kəs” e, “kəs” nədi? Ömürboyu mənə demədiyin sözləri deyirdin o qıza.

          – Qıza demirdim, aparata deyirdim.

          – Mən koram? Görmürəm ki, qıza deyirdin?

          Maqsud müəllim gördü ki, Bəyim sözlə başa düşən deyil, keçdi hədələməyə:

          – Bu dəqiqə durub başını əzəcəm haa! Sarsaqlama!

          – Hə də, şəhərdən gələnə “səni sevirəm” de, mənə də “başını əzəcəm!”

          – Lənət şeytana da, lənət şeytana!

          Sonra Bəyim Maqsud müəllimi yamsıladı:

          – Bu gün çox gözəlsən. Gözlərin də çox gözəldi.

          – Bəsdi, aaz! Bəsdi! Camaatı bizə güldürmə!

          – Gözlərin də çox gözəldi! Səni sevirəm.

          Mübahisə bir xeyli davam elədi. Axırda Maqsud müəllim əsəbiləşib necə özündən çıxdısa, cib kondisionerini Bəyimə tərəf tolazladı. Bəyim başını tutub yerə sərildi. Maqsud müəllimin icadı Bəyimin başına dəymişdi.

                                                          7.

          Bayaqdan Maqsud müəllimin demədiyi kompliment qalmamışdı, amma onun icadı işləmirdi ki işləmirdi. Bəyim də dilxor olub Maqsud müəllimin yanında əyləşmişdi. Hirsi soyumuşdu.

          İkisi də susub icada baxa-baxa oturmuşdular. Qınayan olmasaydı, Maqsud müəllim hönkürərdi. Düşünürdü ki, camaata nə deyəcək?! Ölkəyə səs düşmüşdü, bütün mətbu orqanlar icad haqqında yazmışdı, bəs indi onlara nə cavab verəcəkdi?! Deməzlərmi adama, məzələnirsən, Maqsud müəllim?! Adın-sanın var, harana yaraşır camaatla məzələnmək?!

          Bunları düşünə-düşünə cin vurdu təpəsinə. Yanında oturan Bəyimə tərəf çevrilib gül ağzını açdı:

          – Tünbətünün qızı, tünbətün, – dedi, – sənə demədimmi, mənim əsəblərimlə oynama?! Səni görüm ağa bələnəsən! Müxbir qız girsin sənin gözünə!

          Bəyimin bu dəfə cavab qaytarmaq niyyəti yox idi. Maqsud müəllim isə sakitləşmək bilmirdi:

          – Demədimmi, zəhləmi tökmə?! Niyə ömrümü burnumdan gətirirsən, ay zəhlətökən?!

          Maqsud müəllim elə bunu demişdi ki, gözlənilməz bir hadisə baş verdi: cib kondisioneri işləməyə başladı.

          Maqsud müəllimin əsəbi təəccübə çevrildi. Nə oldu bu aparata?! Niyə bayaq işləmədi, indi işlədi?!

          Aman Allah! Yoxsa mexanizm tərsinə işləyirdi?!

          Maqsud müəllim bir neçə dəfə yoxladı. Doğrudan da, əvvəl üç komplimentlə işləməyə başlayan icad indi üç qarğışla işə düşürdü. Əvvəl “Çox sağ ol!” deyəndə sönən cib kondisioneri indi “Kəs səsini!” deyəndə sönürdü. Qəribə idi.

          Və Maqsud müəllimi indi bir sual düşündürürdü: bu icad müharibələrin qarşısını necə alacaq?!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.12.2025)