İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Örtülü sübhan qapılar

Qoçaq, nə dilər, bildinmi?

Bu çağından bezən naçaq,

O çağ nə dilər, bildinmi?

Könlümə haqq nuru saçıq,

Can öyümə o SÖZ açıq...

Yurdun yolu üzə açıq-

Ocaq nə dilər, bildinmi?

Son libasdan alma göynək,

Vədəsində gəlsin, geyək.

A yaxasız, qolsuz köynək,

Qucaq nə dilər, bildinmi?

Bu gün Azərbaycan Yazıçılar Birliyi və Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü, klassik şeirimizi yaşadan azsaylı şairlərdən olan Rəfail İncəyurdun doğum günüdür. Ötən il 70-ini qeyd edən şair kirimişcə 71-ə adlayır.

O, 4 iyul 1954-cü ildə Qazax rayonunun Kəmərli kəndində anadan olub. 1977-ci ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinin Fizika-Riyaziyyat fakültəsini bitirib. Ədəbi həyata yeniyetmə yaşlarından başlayıb. Universiteti bitirdikdən sonra bir müddət müəllimlik fəaliyyəti ilə məşğul olub.

Kim deyir ki, şairlik humanitar peşə sahiblərinə məxsusdur? Rəfail İncəyurd fizika-riyaziyyatı poetikləşdirməyibmi, lirik çalarlara bürüməyibmi?

1981–1998-ci illərdə şair Azərbaycan Dövlət Universiteti Hesablama Mərkəzində proqramçı, redaktor müavini, redaktor, Müəllim nəşriyyatında redaktor, Bakı Dövlət Universiteti nəşriyyatında kompüter proqramçısı, Odlar Yurdu və Diplomat nəşriyyatlarında baş redaktor və s. vəzifələrdə çalışıb.

Şairin şeirləri səni mütləqdir ki, keçmişə, suların hələ duru olduğu əqdəmlərə aparır. Orada gül gülü, bülbül bülbülü çağırır. Orada insanı münasibətlər sırf maddiyyata köklənməyib. Orda əsl sevgi, əsl dostluq bərqərardır...

Nə deyirsən, dolan könlüm,

Fələk verən bəs olarmı?

Giryanım ilə boşalsan,

Fələyimnən bəhs olarmı?

Demədimha söz elə, bax,

Tor gözündən köz ələ, bax!

Evlər yıxan gözələ bax- 

Belə də həvəs olarmı?

İncəyurdtək haraylının,

Qətli-fərman...  hər aylının,

Bu sevdalı gəraylının

“Sarıtel”i pəs olarmı?

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.07.2025)

Mina Pəşid, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Şəki-Zaqatala Regional Mədəniyyət İdarəsinin, Azərbaycan Teatr Xadimləri İttifaqının təşkilatçılığı və Mədəniyyət İşçiləri Həmkarlar İttifaqı Şəki rayon Komitəsinin dəstəyi ilə Şəki -Zaqatala regionunda fəaliyyət göstərən teatr kollektivləri ilə görüş - Azərbaycan Teatr Xadimləri İttifaqı İdarə heyətinin səyyar iclası keçirilib.

İclasın keçirilməsində məqsəd regionda fəaliyyət göstərən dövlət və xalq teatrlarının bu günü və gələcək fəaliyyəti barədə fikir mübadiləsinin aparılmasıdır.

Şəki şəhər Heydər Əliyev Mərkəzində keçirlən tədbirdə İttifaqın sədri Hacı İsmayılov, sədr müavinləri İlham Namiq Kamal, Azad Şükürov, İdarə heyətinin üzvləri - İlham Əsgərov, Mərahim Fərzəlibəyov, məsul katib Aidə Qafarova, hüquqşünas Könül Ələkbərova, Akademik Milli Dram Teatrının ədəbi hissə müdiri Cavid Zeynallı, Şəki-Zaqatala Regional Mədəniyyət İdarəsinin rəisi vəzifəsini icra edən Emil Bədəlov, Şəki Dövlət Dram Teatrının direktoru və baş rejissoru Mirbala Səlimli, Qax Gürcü Teatrının direktoru Zita Xəlilova və Şəki-Zaqatala regionunda fəaliyyət göstərən teatrların nümayəndələri iştirak ediblər.

İclasdan əvvəl iştirakçılar Ümummilli Lider Heydər Əliyevin heykəli qarşısına gül dəstələri qoyub, Ulu Öndərin xatirəsini dərin ehtiramla yad ediblər.

Giriş sözü ilə tədbiri açan Emil Bədəlov  iştirakçıları salamladıqdan sonra sözü Hacı İsmayılova verib. İttifaq sədri sənətçiləri salamlayıb, onlara milli teatrın inkişafı naminə çalışmalarında uğurlar arzulayıb. Sonra teatr sahəsində uğurlu fəaliyyət göstərənlərə mükafatlar təqdim olunub.

Mükafatlandırma mərasimindən sonra regionda fəaliyyət göstərən teatr nümayəndələrinin çıxışları dinlənilib, onları maraqlandıran suallar cavablandırılıb, gələcək fəaliyyətləri barədə tövsiyələr olunub.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.07.2025)

Ölkə daxilində istehsal olunan, eləcə də respublikaya gətirilən hər bir film kütləvi nümayişə çıxarılırsa, kinoteatrlarda nümayiş etdirilirsə, dövlət reyestrində qeydiyyatdan keçirilməlidir. Əks halda həmin filmlərin nümayişi “Kinematoqrafiya haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 7-ci maddəsinə əsasən qadağan edilir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı AzərTAC-a istinadən  xəbər verir ki, bu ilin ilk 6 ayında dövlət reyestrində 29 yerli film qeydiyyatdan keçib. Bunların 12-si sənədli, 11-i tammetrajlı bədii, 6-sı isə qısametrajlı bədii filmdir. Ötən ilin müvafiq dövründə bu rəqəm 28 olub.

Qeyd edək ki, filmlərin dövlət reyestri bu mənada həm də statistik informasiya mənbəyi kimi dəyərlidir. Reyestrdəki siyahı ilə tanış olduqda ölkə ərazisində həmin dövrdə istehsal olunmuş filmlərlə bağlı məlumat əldə etmək mümkündür.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.06.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı PORTAL AKADEMİYASInda növbəti, üçüncü abituriyent kurslarına davam edir. Həyatda necə uğur qazanmalı, hədəfi necə seçməli, hədəfə doğru necə irəliləməli, necə lider olmalı – bu sayaq suallar hər birinizi düşündürür, bilirik. Onlara PORTAL AKADEMİYASI məşğələlərinə qatılmaqla çavab tapacaqsınız.

Rubrikanı millət vəkili, motivasiya spikeri, yazıçı Əlibala Məhərrəmzadə aparır.   

Hersey və Blanşardın şərait liderliyi modeli

Qısaca olaraq söyləyim ki, bu model, şəraitin ən həlledici faktoru olaraq liderin qarşıya qoyduğu öhtəlikləri yerinə yetirəcək bacarıqlı və həvəsli, bir sözlə, kamil ardıcıllarının mövcud olmasını özündə ehtiva edir.

Modeldə yetişkənlik iki tərkib hissəsinə bölünür:

a) Peşəkar kamillik;

b) Psixoloji kamillik.

Peşəkar kamillik – bura bilik, bacarıq və vərdişlər, təcrübə və qabiliyyətlər aid edilir və ardıcılların direktivlərə, göstərişlərə ehtiyac duymadığını şərtləndirir.

Psixoloji kamillik ardıcılın tapşırığı yerinə yetirməsinə olan böyük həvəsini və motivasiyasını nəzərdə tutur.

Modelin müəllifləri eyni zamanda kamilliyin 4 mərhələsini də müəyyənləşdiriblər:

a) insanlar həm bacarmırlar, həm də işləmək istəmirlər; onlar ya diletantdırlar, ya da onların özlərinə güvənləri yoxdur;

b) insanlar bacarmırlar, amma işləmək istəyirlər; onların motivasiyası var, ancaq bacarıq və vərdişləri yoxdur;

c) insanlar bacarırlar, amma işləmək istəmirlər; onların bacarıq və vərdişləri var, amma motivasiya olunmadıqlarından iş onları cəlb etmir;

d) insanlar həm bacarırlar, həm də işləmək istəyirlər; onlar həm bacarıqlı, vərdişlidirlər, həm də liderin təklif etdiyi işi görməyə motivasiyalıdırlar, həvəslidirlər.

Ardıcılların işləmək arzusunun 4 halı (adətən, tez-tez, hərdən, çox az) və işləmək qabiliyyətlərinin 4 halı (lazımı həddə, kifayət qədər həddə, müəyyən həddə, aşağı həddə) nəticəsində formalaşan kamilliyinə uyğun olaraq 4 lider stilinin (iştirakçı, inandırıcı, əmrverici, nümayəndəlik) kvalifikasiyası Hersey-Blanşard modelinin əsasını təşkil eləyir.

Ardıcılların aşağı kamilliyi həddində əmrverici stil ən effektli hesab olunur. Bu stildə lider yüksək direktivlik nümayiş etdirməklə, tam nəzarət tətbiq etməklə öz üzərilərinə məsuliyyət götürmək həvəsində olmayan və buna qadir də olmayan işçilərindən məhsuldar iş ala bilir.

Ardıcılların müəyyən kamilliyi həddində inandırıcı stil daha effektiv hesab olunur. Burada lider həm direktivlik, həm də təbliğat, dilətutma, başasalma hesabına nəticə almağa müvəffəq olur.

Ardıcılların kamilliyinin lazımi həddə olması bu dəfə liderdən iştirakçı stilini tələb edir. İşləmək arzusu və işləmək qabiliyyəti lazımi həddə olan, amma işin nəticəsinə tam maraqlı olmayan ardıcıllar daha çox motivasiya almaqçün liderin timsalında özlərinə həmkar arzulayırlar, lider də bu arzuları reallaşdırmaq zorunda qalır.

Ardıcılların kamilliyinin kifayət qədər həddə olması isə, nəhayət, liderdən nümayəndəlik stilini tələb edir ki, bu da idarəetmə və rəhbərlikçün ən ali stil hesab olunur. Bu stildə çox az direktivlik və ardıcılların tam dəstəklənməsi əsas amildir. Və yeri gəlmişkən, məhz bu stil işə yaradıcı yanaşmanın inkişafına dəlalət edir.

Və son olaraq onu da söyləyim ki, olduqca çevik və sadə olduğuna görə bu model menecment işində böyük maraq doğurur və geniş tətbiq olunur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.07.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 Bozbash Pictures-in tez parlayan, tez də solan Ağsaqqalından danışacağam sizə. Şəminin, Şöşününü, Fəlakətin tərəf müqabili olan Ağsaqqaldan. Bu gün onun doğum günüdür.

 Azər Baxşəliyev 3 iyul 1985-ci ildə anadan olub. Qeyd etdiyim kimi, aktyor Bozbash Pictures-in Ağsaqqal və Əzəmət obrazları ilə tanınmağa başlamışdır. ATV telekanalında çalışıb. Beynəlxalq Universitetinin Ərəb ölkələri üzrə regionşünaslıq fakültəsini bitirib.

Filmoqrafiya

1. Bozbash Pictures

2. 3 bacı

3. Ay brilliant

4. Axırıncı yol

5. Stalinin başı

6. Palata 106

7. Bir xalanın sirri

8. Zarafat Bir Yana

O, böyrək çatışmazlığından əziyyət çəkirdi və uzun müddətdir ki, böyrəkköçürmə əməliyyatı üçün donor axtarırdı.

2025-ci il yanvarın 2-də koma vəziyyətində ATU-nun Tədris Cərrahiyyə Klinikasının Reanimasiya şöbəsinə yerləşdirilib. Yanvarın 5-də uzun sürən xəstəlikdən sonra vəfat edib. O, yanvarın 5-də "Qurd qapısı" qəbiristanlığında dəfn olunub.

Allah rəhmət eləsin.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.07.2025)

Nigar Xanəliyevi, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun “Ədəbiyyat və incəsənət” portal ilə birgə layihəsində mövzumuz ortaq türk dili və əlifbasıdır.

Türk dünyası dedikdə biz tək bir coğrafiyadan deyil, tarix, qan, ruh və dil birliyindən bəhs edirik. Azərbaycan, Türkiyə, Qazaxıstan, Özbəkistan, Türkmənistan, Qırğızıstan və onlarla başqa türk topluluğu eyni kökdən, eyni yaddaşdan qidalanır. Lakin bu “bir millət”in dilləri zamanla fərqli səslərə çevrilmiş, hər biri öz coğrafiyasının, tarixinin və siyasi gerçəkliklərinin təsirinə məruz qalmışdır.

 Bu gerçəklik bizə bir sualı gündəmə gətirir: doğrudanmı bir millət beş (və daha çox) səslə danışmaq məcburiyyətindədir? Ortaq bir türkcə mümkünmü? Yoxsa bu yalnız romantik bir arzu, milli romantizmin içində qalmağa məhkum bir ideyadır?

 Türk dilləri zaman-zaman ortaq bir kökdən danışsa da, VI əsrdən bu yana siyasi parçalanmalar, köçlər və mədəni təcridlər nəticəsində fərqli dialekt və dillərə çevrilmişdir. Ərəb əlifbasının, sonra latın və kiril qrafikalarının tətbiqi də bu fərqliliyi daha da dərinləşdirmişdir. Hər bir türk dövləti öz milli dil siyasətini yürüdərkən, ortaq anlayış ehtiyacı arxa plana keçmişdir.

 XX əsrdə Sovet İttifaqının türk xalqlarına tətbiq etdiyi dillə bağlı təcrid siyasəti bu prosesi sistemləşdirdi. Məsələn, Azərbaycan türkcəsi ilə türkmən türkcəsi arasında qohumluq nə qədər güclü olsa da, kiril qrafikasının tətbiqi ilə bir-birini anlamaz hala gəldi. Türkiyə isə öz müstəqil yolunu seçdi və latın qrafikasına keçdi. Nəticədə bir millətin dilləri qardaşlığa baxmayaraq bir-birinə yadlaşmağa başladı.

 Türk dövlətləri arasında münasibətlərin istiləşməsi, ortaq təşkilatların yaranması və xüsusilə Türk Dövlətləri Təşkilatının aktiv fəaliyyəti bu sahədə müsbət addımlar atmağa imkan yaradıb. Ortaq əlifba təşəbbüsü, ortaq dil lüğətlərinin hazırlanması və tərcümə sistemlərinin qurulması bunun nümunəsidir.

 Lakin ortaq dil anlayışı təkcə texniki məsələ deyil. Bu, mədəniyyətlərin bir araya gəlməsi, siyasi iradənin uzlaşması və ictimai şüurun buna hazırlanması ilə bağlıdır. İnsanların gündəlik həyatında işlədəcəyi dil sadəcə qrammatika və leksika deyil — o, həm də yaddaşdır, hissdir, şəxsiyyətin bir hissəsidir.

 Ortaq türkcənin yaradılması mümkündür. Amma bu, bir neçə günün işi deyil. Hər şeydən əvvəl, bu dilin necə olacağı sualı cavablandırılmalıdır. Türkiyə türkcəsi əsas götürüləcəkmi? Yoxsa sintetik, yeni bir normativ türkcəmi formalaşdırılacaq? Hər iki yanaşma həm texniki, həm də siyasi suallar doğurur.

 Türk dilləri arasında qarşılıqlı anlaşıqlıq müəyyən qədər var. Məsələn, Azərbaycan türkcəsi danışan biri Türkiyə türkcəsini çox qısa zamanda mənimsəyə bilir. Amma eyni asanlıqla qazax və ya qırğız türkcəsinə keçid etmək daha çətindir. Burada həm fonetik, həm də leksik fərqlər ciddi rol oynayır. Bu səbəbdən bəzi tədqiqatçılar ortaq dil əvəzinə qarşılıqlı anlaşma platformalarının qurulmasını daha real addım hesab edirlər.

 Əgər ortaq bir türkcə hədəflənirsə, bu, mərhələli şəkildə həyata keçirilməlidir:

1.     Türk dövlətlərinin ortaq terminoloji bazaları hazırlanmalı;

2.     Ortaq sözlük və dil texnologiyaları (avtomatik tərcümə sistemləri, nitq tanıma proqramları və s.) inkişaf etdirilməlidir;

3.     Təhsil sistemində qarşılıqlı tədris proqramları tətbiq olunmalı (məsələn, Azərbaycan məktəblərində qazax və ya türkmən türkcəsi seçmə fənn kimi);

4.     Ortaq media məkanları formalaşdırılmalı (TV, radio, internet platformaları vasitəsilə şivə fərqləri ilə zənginləşdirilmiş ümumi türkcə yayımı təmin edilməlidir).

 Bunlar reallaşarsa, türk dilləri arasında “beş səsli” bir harmoniya yaranar. Bir musiqidəki müxtəlif alətlər kimi, hər biri öz rəngi ilə, amma eyni melodiyanın içində səslənər.

  “Bir millət, beş səs” ifadəsi həm gerçəkliyi, həm də idealı özündə birləşdirir. Biz bu gün fərqli dillərdə danışırıq, amma eyni tarixi daşıyırıq. Ortada tək bir “türk dili” yaratmaq bəlkə də çətindir, amma ortaq türkcə məkan yaratmaq mümkündür. Bu, siyasi iradə, mədəni əməkdaşlıq və milli kimliyə bağlı şüurlu bir yanaşma tələb edir.

 Ortaq türkcə — bu gün mümkün olmasa da, sabah üçün hazırlanmalı bir yol xəritəsidir. Bu yolda atılan hər bir addım bir millətin öz səsini yenidən tapması deməkdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.07.2025)

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

NİGAR RƏFİBƏYLİ             

TOY

Deyirlər ki, qısqanırsan, anasan, əlbət,

Oğlun bu gün toy eləyib səndən ayrılır.

Mən nə deyim, bu sözlərdə var bir həqiqət,

Elə bil ki, ruhum təndən ayrılır.

Ürəyimdə fərəh də var, qısqanclıq da var;

Körpəlikdən sinəm üstə böyütdüm onu.

O böyüdü, böyüdükcə coşdu arzular,

Kaş görəydim, dedim, bircə oğul toyunu.

İndi bizə gəlin gəlir, toy-düyün gəlir,

Daha da gur yanacaqdır evin çırağı.

İstədiyim, gözlədiyim gözəl gün gəlir,

Kim istəməz belə qəşəng, əziz qonağı.

Qoy cəbhələr ayırmasın bizi övladdan,

Qoy aparsın oğulları gözəl gəlinlər.

Qara bulud asılmasın göydən heç zaman,

Yurdumuzun üzərində parlasın səhər.

Müharibə, qan olmasın, tufan olmasın,

Qısqanclığın atəşini söndürər ürək.

Kaş toy olsun, bayram olsun, hicran olmasın,

Kama yetsin ürəklərdə bəslənən dilək.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.07.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Azərbaycan SSR xalq artisti, professor Zöhrab Adıgözəlzadənin adı musiqimizə silinməz yazı ilə yazılıbdır. Bu gün onu xatırlamağa borcluyuq. Axı bu gün onun doğum günü – anadan olmasının 85-ci ildönümüdür.

Zöhrab Adıgözəlzadə1940-cı il iyulun 3-də Bakı şəhərində anadan olub. 1962-ci ildə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasını bitirdikdən sonra orada müəllim, dosent, professor kimi fəaliyyət göstərib. O həm də konsert fəaliyyəti ilə məşğul olub, Azərbaycan, rus, Avropa bəstəkarlarının əsərlərini ifa edib.

1990-cı ildən ömrünün sonuna qədər Əskişəhər Anadolu Universitetinin Dövlət Konservatoriyasında kafedra müdiri vəzifəsində çalışıb.

Mükafatları

- Milli musiqi mədəniyyəti sahəsindəki xidmətlərinə görə 1967-ci ildə Azərbaycanın əməkdar artisti, 1982-ci ildə isə xalq artisti fəxri adlarına layiq görülüb.

- Azərbaycan SSR Ali Sovetinin Fəxri fərmanı — 24.02.1979

Uzun sürən xəstəlikdən sonra bəstəkar 24 may 2012-ci ildə vəfat edib. Mayın 25-də Bakı Musiqi Akademiyasında onunla vida mərasimi keçirilib.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.07.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Pərvanə Əliqızının “Sözsüz musiqi” adlı hekayəsini təqdim edir.

Evində ilk dəfəydi  özünü yad hiss edirdi.  Hər gün yüz dəfə gördüyü əşyalar indi başqa cür görünürdü gözünə. Bu pianonu bura kim qoymuşdu? 25 il idi qonaq otağının qapısı ilə üz-üzə qoyulmuş pianonu elə bil indi görürdü. Niyə özünə bu sualı indi verirdi? Pianonun qoyulduğu divardan asılmış çoxdan dəbi keçmiş, içərisi sarı-qırmızı güllərlə bəzədilmiş, qəhvəyi çərçivəli saat yeni təmirdən çıxmış evin interyer dizaynı ilə uyğunlaşmırdı. Otağa müasir dəbə uyğun ağ rəngli mebellər, vitrin servant, masa, stullar, divan və kreslo qoyulmuşdu. Nə qədər qəribə görünsə də jurnal stolunun üstündə hər zaman köhnə not dəftərləri toxunulmaz olaraq qalırdı.

İndi onun fikrini məşğul edən piano divanın yanına zorla yerləşdirilmişdi. Əşyaların bir-birinə zidd düzülüşü, evin dizaynerinin bu gündən qopub, çox uzaq keçmişə düşdüyü hissini yaradırdı. Təmirdən sonra hər iki qızı israr edirdi ki, bu köhnə pianonu ya satsınlar, ya da kiməsə bağışlasınlar. Qızlardan biri deyirdi ki, piano divar kağızlarının rənginə uyğunlaşmır, otağın bütün yaraşığını pozur. O  biri də köhnə not dəftərlərinin heç kimə lazım olmadığını deyirdi. O, isə onlarla razılaşmırdı. Mən öz evimdə nəyi haraya qoyacağımı yaxşı bilirəm – cavabını verirdi. Hətta atasından boşandığı üçün hər zaman onu qınayan qızları bu dəfə, baltanı lap kökündən vurmuşdular.

-Atamızı bu piano qədər evdə görmək istəsəydin indi yanımızda olardı - demişdilər

-Atanız sizi istəsəydi, getməzdi – cavabı acı olmuşdu. Öz dediyinə özü də inanmamışdı. Hər iki əşyanı yerindən tərpətmək, onun öz inadından dönməsi demək idi . O, bunu heç vaxt bacarmamışdı. Üzdə hiss etdirmək istəməsə də, ürəyində qızlarına haqq verirdi. Həyat yoldaşıyla ayrılandan sonra bütün hirsini, hikkəsini bu cansız əşyalara tökmüşdü.  Evi yır-yığış edəndə mebel yağında islatdığı əskini elə əsəbi vəziyyətdə pianonun üstünə çəkirdi ki , elə bil əlinin altında kiminsə qabırğalarını xıncımlayırdı . Elə vaxt olurdu onu qarşısına qoyub, ittiham  edirdi. Sahibinin barmağı toxunmayalı, lal olmuş alət yazıq-yazıq susur, köhnə saat əqrəbini çıqqıldadıb gördüklərini, eşitdiklərini yaddaşına yazırdı. Böyük qızı Nilay ayrılıqlarını tez qəbullanmışdı, atası ilə həftəsonu görüşləri,  istədiyi hədiyyələrin alınması onu sakitləşdirirdi. Kiçik qızı Şəbnəm isə atasının gedişiylə barışa bilmirdi. 18 yaşında ailə qurub evdən köçəndə  anasına– Atamın baş alıb, getdiyi bu evdə çox qalmaq istəmirəm, - demişdi. Ərinin ikinci dəfə ailə qurmağından xəbər tutanda ittihamlarını təsdiqləmək üçün əlinə fürsət düşmüşdü . Qızlarının yanında təzədən coşub; - Öyündüyünüz atanız bunu da etdi. İkinci dəfə evləndi- demişdi.

Anasının qəzəbinin qabağında Nilay səssiz qalmış, Şəbnəm isə heç vaxt tərəfini vermədiyi atasını müdafiə etmişdi;- Hər kəs kimi atamın da rahat evə, ailəyə ehtiyacı var. Mən bunu özüm ailə qurandan sonra başa düşmüşəm.

Hirsini cilovlaya bilməyib, - onda get atanın bəzək - düzəkli arvadı sənə analıq eləsin!  - dedi. Eşitdiklərindən sonra Şəbnəm bir söz deməyib, balaca qızının əlindən tutub, öz evinə getdi.

 O, da öz otağına çəkilib, niyə ağladığını bilmədən səhərə qədər ağladı .

Bu gün 40-cı gün idi, həyat yoldaşı dünyada yox idi. Ərinin  qəfil ölüm xəbərini eşidəndə belə sarsılacağını bilmirdi. Eşitdiyi xəbərdən ürəyində nəsə cingiltiylə qopub düşmüş, sonra isə sinəsindən çiyinlərinə, boynuna, sifətinə, saçlarının dibinə qədər göynərti dolu bir istilik qalxmışdı, elə bil bədəninə xardal çəkilmişdi. Bir-birinə sarılıb, hönkürən qızlarını görəndə   ağlamaq istəmişdi, amma bacarmamışdı. Qızlar illər uzunu atalarının kölgəsini qılınclayan ananın birdən-birə ürəyinin yumşalmasına inanmazdılar. Əvvəl yas məclisinə  getmək istəməmişdi;- Onsuz da orada kimsə məni görmək istəmir -deyib, geri çəkilməyi fikrindən keçirmişdi. Ancaq övladlarını belə ağır gündə tək qoymaq istəməmişdi. Məclisdə bütün fikri, diqqəti  onun ikinci həyat yoldaşındaydı. Qadın aram bilmədən ağlayır, ürəyi sıxılanda başını Şəbnəmin sinəsinə söykəyib, -“Atandan sonra məni tək qoyma, körpə qardaşının sənə çox ehtiyacı var. “-deyirdi.  Ürəyində qəribə bir qısqanclıq baş qaldırmışdı, ərini “əlindən alan” bu qadın deyəsən qızını da ondan almaq istəyirdi. Görəsən doğurdanmı, ərini əlindən o qadın almışdı? Onun ölümü sanki amonyak turşusu kimi kindən, qəzəbdən pas tutmuş beyninin  pasını parçalayır və yavaş-yavaş özünə etiraf edə bilmədiklərini dilinə gətirməyə məcbur edirdi. Gənclik illərində  yazdığı  mahnıları eşitdikcə, orada özünə aid duyğuları hiss etdikcə, az qala qanadlanıb, uçurdu. Xəyalları ona məşhur bəstəkarın həyat yoldaşı olmağın şöhrətini yaşadırdı. Hərdən bu cür şöhrətpərəst xəyallarından söz açanda,  həyat yoldaşı gülür;- şöhrət asan qazanılmır - deyirdi. Ailə quranda, əri musiqi məktəbində fortepiano müəllimi işləyirdi. Onunla birlikdə çalışan müəllimlərin çoxusu Şaiqin onlardan qat-qat istedadlı olduğunu deyirdilər.  Bu sözləri eşitdikcə, həvəslənib ərini toylara musiqiçi kimi getməyə, tanınan müğənnilərlə tanış olmağa, yazdığı mahnıları onlara baha qiymətə satmağa məcbur edirdi.

Bu sözləri eşidəndə  təəssüf hissiylə ona baxır, toy bizim ən gözəl adətimizdir, ancaq mən toylarda müştəri axtaran bəstəkar deyiləm. Zamanı gələndə sənətim öz qiymətini tapacaq – deyirdi.

İstədiyini ala bilməyəndə, qiyamət qoparan uşaqlar kimi dava – dalaş salır , nə zaman olacaq bu xeyir iş deyirdi. Bu gedişlə sənin mahnıların heç kimə gərək olmayacaq. Mən  düşünürdüm sənətkarla evlənirəm, gözəl həyatım olacaq. Qəpik-quruş qazanan müəllimlikdən o yana keçə bilmədin. Hər dəfə belə qınaqlardan sonra  onunla  az danışmağa çalışdığını gördükcə,  qəzəbi şiddətlənirdi .  Özünün yanındaca not dəftərlərini gərəksiz əşya kimi bir kənara tullayırdı. Axır vaxtlarda  bəstələrini evdə yazmır, məktəbin direktorundan icazə alıb, hər kəs gedəndən sonra məktəbdə qalıb işləyirdi. Hətta otağının şkafında saxladığı bəstələrinin bir neçəsini  itirmişdi . Son zamanlarda  evə gec gəlməsi münasibətlərinin daha çox soyumasına səbəb olmuşdu.  O, mübahisədən qaçmağa çalışdıqca, Həcər” fitili çəkilmiş qumbaraya “çevrilirdi. Hər gün səbəbli - səbəbsiz dava-dalaşlardan , uşaqlarının yanında cılızlaşıb, kiçilməkdən bezərək, dözməyib ayrılmağa qərar vermişdi.  Evdən gedəndə bir neçə not dəftəri ilə geyimlərindən başqa heç nə aparmamışdı. Üzdə onun kölgəsini qılınclasa da, ürəyində geri dönməsini istəyir, zəhərtuluğuna dönmüş dilini lənətləyirdi. Nədənsə, evdə qalan piano qəlbin qırdığı adamın nə zamansa, bu evə dönəcəyi ümidini onun ürəyində sönməyə qoymurdu .  Bu ümidin bir hissəsi onun  ikinci dəfə  evləndiyini eşidəndə qırılmışdı.  Yenə də özünü sındırmamış, onun övladları mənim yanımdadır dönər deyib, ümidini tam ölməyə qoymamışdı. Yeni təmirə başlayanda not dəftərlərinin arasından tapdığı, keçmiş ərinin öz xəttiylə yazılmış bu sözləri  ona ümid verirdi.

“Ümid sıldırım qayada bitən çiçək kimidir. Onu yaşatmaq üçün bəzən susuzluğa, bəzən daşları qızdırıb, ləçəklərini yandıran günəşə, bəzən də saçlarını yolan dəli küləklərə sinə gərməlisən...Bəzən ümidini yaşadan elə ümidin özüdür.. “

Ayrılandan sonra ilk dəfə məşhur bir müğənninin ifasında eşitdiyi “Qayıdaram “ adlı mahnı ona yaman təsir etmişdi,oturub axıra qədər dinlədikdən sonra müğənni müəlliflərin, şairin və bəstəkarın adını deyəndə qulaqlarına inanmamışdı.  Sevinsinmi, yoxsa qəzəblənsinmi, bilmirdi.  “Bunu edəcəkdinsə, niyə vaxtında, zamanında etmədin, elə bil fürsət gəzirmişsən ayrılmağa!” – deyib  günahı yenə  onun üstünə atmışdı. Təzə mahnı çox böyük uğur qazanmışdı. Hisslərini sözlə deyə bilməyən, təsəllini lirik mahnıların xəfifliyində tapan gənclər, onun mahnılarını telefon zəng melodiyası kimi istifadə edirdilər. Elə gün olmurdu ki,  küçədə yanından keçən gənclərin zəngində bu musiqini eşitməsin. Atalarının uğuruna sevinən övladları bütün gün evdə eyni mahnıları zümzümə edib, dururdular. Hər ikisinin  arzuları çın olmuşdu, amma hər şeyi itirəndən sonra. Qəzəbi, təkəbbürü və şöhrət arzusu onu məğlub etmişdi. Məğlubiyyətdən geriyə qalan isə peşmanlıq və tənhalıq olmuşdu. Ərinin kövrək, qəmli notlara köklənmiş bəstələrini dinlədikcə, onun  qınayıcı baxışları təkrar gözlərində canlanırdı . Hər an ona peşmançılığını xatırladan bu mahnıları heç sevmirdi, əlacı olsaydı qulaqlarını bağlayıb gəzərdi.

Qırx gün onsuz yaşadığı iyirmi beş ildən uzun gəlmişdi. Əvvəllər heç olmasa ona qəzəblənir, danışır-deyinir ürəyini boşaldırdı. İndi nə deyərdi? Daha deməyə sözu qalmamışdı. Keçmiş ərinin ölümündən sonra elə bil cansız piano “bəraət almışdı “. Evdə tək- tənha gəzinə - gəzinə arada əlləri ilə köhnə pianonu tumarlayır, qəhərdən böyümüş gözlərini divardakı saatın əqrəblərinə zilləyir, o da öz növbəsində çıqqıldaya – çıqqıldaya həsrət dolu , sözsüz musiqisini çalırdı. Bəlkə də qızlarının sözlərinə qulaq asmamaqda düz eləmişdi, bu köhnə dostları olmasaydı, evdəki təzə əşyalar nə bilirdi onun yaşadığı peşmanlığın səbəbi nədir.  Aralarında   beş il yaş fərqi vardı. Əri əlli beş yaşın tamamında dünyadan köçmüşdü. O, artıq qocalmayacaqdı.Tənha qoyub getdiyi qadın isə özünü bu gündən yüz ilin qarısı kimi hiss edirdi. 5 – 10 dəqiqədən sonra qızları gələcəkdi birlikdə mərasim evinə gedəcəkdilər və beləcə onunla bağlı ömür dəftərinin bütün səhifələri qapanacaqdı. O, getmiş qadın isə peşmanlığı ilə baş-başa qalmışdı. Mərasim evinin qapısından girəndə  ilk gördüyü ərinin şəkli oldu. Yana meyillənmiş çənəsini baş barmağı ilə şəhadət barmağının arasına almış, gənc yaşlarından ağarıb, çallaşmağa başlamış gur saçları yana daranmışdı. Gözlərindəki kədər üzünün sakit, mülayim ifadəsinə bir az da kövrəklik qatmışdı . Bir anlıq ona elə gəldi ki,  gecikməsi  ərini belə “kövrəldib”,sonra məclisə nəzər saldı. Şəklin lap qarşısında  böyük masa qoyulmuşdu.  Tən ortada üzunə baxmaq istəmədiyi qadın, yanında məclisin mərsiyyəxanı  və keçmiş baldızları oturmuşdu. Onların yanındakı boş stullar isə qızları üçün nəzərdə tutulmuşdu. Qızlar  sakitcə keçib öz yerlərində oturduqdan sonra  çaşqınlıqla ətrafa baxdı, deyəsən onun gəlməyinin heç kəs üçün əhəmiyyəti qalmamışdı. Bir vaxtlar  bu ailənin üzvü idi . İndi isə kimsəsiz, əyilmiş  qəddini  heç kim görmürdü, ya da görmək istəmirdi.  Keçirdiyi hisslərin təsirindən kiçildikcə, kiçilmək  gözə görünməz olmaq istəyirdi.  Yavaş-yavaş anlayırdı  hər kəsin qarşısında kiçilmək alçalmaq nə imiş.  Məclisdə kimsə  ona toxunan söz deməmişdi, sadəcə hər kəs susmuşdu. Hər kəs özünü görməməzliyə vurmuşdu. İnsanlardan mərhəmət umduğu vaxtda laqeyidliklə üzləşmişdi . Ərinin öldüyü gün danışmağa taqəti olmayan qadın   bu gün dərddən dil açmışdı:- Elə hey ərinin həssas insan olmağından, ona və oğluna necə qayğı göstərməyindən,  bir yerdə yaşadıqlar illərin ömrünün ən gözəl, əvəzedilməz illəri olduğundan  yana-yana danışırdı . Onun sənətinə həyat yoldaşı kimi yox,  sənətini sevən biri kimi hörmət etdiyindən , gözəl əsərlər yaratmaq üçün ruhlandırdığından söhbət açırdı. Bir vaxtlar özünün  gördüyü bu qayğıdan, diqqətdən başqa qadının danışmağına dözə bilmədi. Onu ən çox incidən   başqa bir qadının ərini ondan yaxşı anlaması idi . Axı  niyə bunları görə bilməmişdi, niyə öz əliylə onu yad bir qadına vermişdi? Niyə bu qırx gündə :- Ağlasam riyakarlıq etdiyimi düşünərlər deyib, susmuşdu.. Niyə? Artıq susa bilmədi məclisi bürüyən hıçqırtıları hər kəsin səsini batırmışdı. Susmaq niyyəti yox idi. Çünki  ayrı düşdükləri ayrılığın, artıq heç bir ümid yeri qalmamışdı. Sonuncu ümidinin öldüyü günün qırxıncı günüydü bu gün..  Hər ikisi  sevdikləri insanı ömürlük itirmişdilər, ortada yeganə fərq vardı:  həmin qadın onu ömürlük sevgiylə, o, isə ömürlük peşmanlıqla xatırlayacaqdı.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.07.2025)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Allahın izni yoxdursa, taleyinə uzunömürlü olacağını yazmayıbsa, lap belə hər gün süd gölündə üzsə, dünyanın ən saf ərzaqlarını təam etsə də, o kəs çox yaşaya bilməz. Necə deyərlər, ya vəlvələdən, ya da ki zəlzələdən- axır ki, hansısa səbəbdən cavan öləcək. Bəli, hər şey Allahın iradəsindən asılı olduğu kimi, insan ömrünün qədəri də Ondan asılıdır. Xülasə, səksən beş yaş hər adama nəsib olmur. Bu dəfə sizə iyunun 25-də 85 yaşını qeyd etmiş Ziyad Səmədzadədən danışmaq istəyirəm. Amma, gəlin öncə onun ömür yoluna işıq tutaq. Haradan gəlib bu məqama yetişdiyinə nəzər yetirək...

O, 1940-cı ilin iyun ayının 25-də Bakı şəhərinin Buzovna kəndində Əliabbas kişinin ailəsində dünyaya gəlib. Orta məktəbi bitirdikdən sonra indiki Bakı Dövlət Universitetinin iqtisad fakültəsinə qəbul olunub və oranı fərqlənmə diplomu ilə bitirib. 1962-1965-ci illərdə SSRİ Elmlər Akademiyası İqtisadiyyat İnstitutunun aspiranturasında təhsil alaraq, namizədlik dissertasiyası müdafiə edib. 31 yaşında olarkən təkrar dissertasiya müdafiə edərək iqtisad elmləri doktoru alimlik dərəcəsinə yüksəlib. Və 37 yaşında olarkən ona professor elmi adı verilib. 1976-1978-ci illərdə Azərbaycan SSR Dövlət Plan Komitəsi Elmi-Tədqiqat İqtisadiyyat İnstitutu direktorunun birinci müavini olub. 1978-1982-ci illərdə isə indiki Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin elmi işlər üzrə prorektoru vəzifəsində işləyib. 1980-ci ildə indiki Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü, 1989-cu ildə isə Akademiyanın həqiqi üzvü seçilib. 1983–1993-cü illərdə Azərbaycan KP Mərkəzi Komitəsi iqtisadiyyat şöbəsinin müdiri, Azərbaycan Respublikası Ali Sovet sədrinin birinci müavini, Baş nazirin birinci müavini, Dövlət Plan–İqtisad Komitəsinin sədri olub. Sonra o, Azərbaycan Respublikası Ali Soveti sədrinin birinci müavini vəzifəsində çalışıb. 1991-ci il oktyabrın 18-də məhz onun sədrliyi ilə keçirilən Ali Sovetin sessiyasında müstəqillik haqqında Konstitusiya aktı qəbul edilib. O vaxtdan bu günədək parlamentdə deputat kimi fəaliyyətini davam etdirir. Hazırda Azərbaycan-Belarus parlamentlərarası əlaqələr üzrə işçi qrupunun rəhbəridir...

Kitab həvəskarıdır, mütliə etməyi xoşlayır. Bağ evindəki kitabxanasında yalan olmasın, bəlkə də 25 minə qədər kitab var. Doğrudur, bu kitabların əksəriyyəti iqtisadiyyatla bağlı kitablardır, amma yetərincə bədii ədəbiyyat da var...

Deyir ki:- “Hər bir evdə kitabın olması çox vacibdir. Düzdür, zəmanə dəyişib, indi internet kitabxanaları yaranıb. Amma yenə də dünyanın ən nüfuzlu alimləri düşünür ki, şəxsi kitabxana mütləq olmalıdır. Kitab millət üçün, ailə üçün, ən böyük sərvətdir. Kitab, bir nəslin digər nəslə ötürə biləcəyi ən böyük xəzinədir. Belə bir deyim var: yaxşı kitab müəllifin bəşəriyyətə hədiyyəsidir. Öləndən sonra xatırlanmaq istəyirsinizsə ya nümunəvi oxucu olun, ya da oxunaqlı kitablar yazın,” deyiblər.”

Milli musiqimizin, muğamın vurğunudur. Həm də yaxşı tar ifaçısıdır. Uşaqlıqdan bu sənətə maraq göstərsə də, sonradan tale onu incəsənət sahəsindən uzaqlaşdıraraq başqa səmtə istiqamətləndirib...

“7-8 yaşımdan qardaşımın sayəsində tarı sevdim. Buzovnanın musiqi dərnəyində tar müəllimi Mustafa var idi, onun yanına gedirdim. Tar ifaçılığı mürəkkəb sənətdir. Amma bu sənəti də öyrənə bildim. Uşaq vaxtı məni Xalid deyə çağırırdılar. O zaman hər kəs deyirdi ki, Xalid çox yaxşı tar ifa edir və məni həvəsləndirirdilər. Bəzən özümü tara çox bağlı hiss edirəm. Ən xoş dəqiqələr məhz musiqi ilə keçəndir. Həyatımın hər çətin anında təsəllini musiqidə tapmışam. Musiqi adamı çox dərinliklərə aparır və musiqi duyumu olmayan insanı mən bədbəxt adlandırıram.”- söyləyir.

Xidmətləri bir sıra mükafatlara layiq görülüb. Təltif olunduğu ordenlərin arasında “Şöhrət” və “Şərəf” ordenlərini xüsusi vurğulamaq istəyirəm...

Deyir ki:- “Yaradıcılığımın və istirahətim ən xoş günləri məhz payız vaxtlarına təsadüf edir. Payızda istirahət etmək üçün vaxt çox olur və bu fəsildə Xəzərin sahildə gəzmək də gözəllikdir. Şəxsən mənim üçün ən gözəl istirahət piyada gəzmək və xəyala dalmaqdır. Piyada gəzəndə sanki dünyanı mənə verirlər. Məni tanıyan hər kəs bilir ki, hər gün bir neçə saat piyada gəzirəm. Əgər bu ənənəmdən kənara çıxdımsa, həmin an zərərini hiss edirəm. Hərəkət varsa, həyat var. Yoxdursa deməli həyat dayanıb. İdman bizim sağlamlığımız, yaxşı bir insan kimi formalaşmağımız üçün ən ideal vasitədir. Sağlam idmançılar heç vaxt pislik etməzlər. Çünki, sağlam bədəndə sağlam ruh olur. İdman da sağlamlıq üçün çox vacibdir. Bir azərbaycanlı kimi sevinirəm ki, ölkəmizdə idmana diqqət çox böyükdür.”

Gənclik illərində futbola böyük marağı olub. Hətta bu gün də top görəndə həvəslənir. İstəyir ki, topla oynayıb cavanlığını yadına salsın. Ən çox sevdiyi futbol komandası isə Barsilonadır...

“Düzdür, indi artıq mənim o vaxtım deyil ki, topla oynayım. Amma hərdən adam istəyir ki, cavanlıq illərinə qayıtsın. Hətta uşaqları bağda oynayan görəndə mən də topa biganə qala bilmirəm. O vaxt Buzovnada idman kompleksləri yox idi. Məktəbdə olan idman zalları çox kiçik olurdu. Amma açıq havada idmanla məşğul olurduq. Kimisi güləşirdi, kimisi qaçırdı, mən isə futbol oynayırdım. Demək olar ki, hər gün küçələrdə, məhəllə-məhəllə futbol oynamışıq. 1964-1965-ci illərdə mənim ləqəbim olub, Moskvada mənə Eyselbio deyirdilər. O vaxt Portuqaliyanın məşhur futbolçusunun adı idi. Mən həqiqətən futbolu yaxşı oyanırdım."

Bağda tez-tez olduğu üçün bura dostlarını başına yığmağı, maraqlı məclislər təşkil etməyi də unutmur. Bağda nar ağacları yetişdirməyindən, meyvələri şəxsən özü yığmasından zövq aldığını bildirir...

“Bu torpaqlar dənizə yaxın olduğu üçün o qədər də məhsuldar deyil. Biz bu bağda məskunlaşanda burada bir dənə də olsun ağac yox idi. Yalnız tikanlıq idi. Desəm ki, mən gözəl bağbanam, bu yalan olar. Ancaq yaşa dolduqca istəyirsən ki, bağın gözəl olsun.”- söyləyir.

Zəhmli görünsə də, ürəyi ipək kimi yumşaqdır. Heç kimin xətrinə dəymir, bacardığı qədər ehtiyacı olanlara əl tutur, yardım edir. Qapısına pənah gətirən hər bir kəsdən qayğısını əsirgəmir. Müdrik, əsl ağsaqqal təfəkkürlü insandır...

...Bəli, Allahın izni yoxdursa, taleyinə uzunömürlü olacağını yazmayıbsa, lap belə hər gün süd gölündə üzsən, dünyanın ən saf ərzaqlarını təam etsən də, bu sənin uzunömürlü olacağına dəlalət etmir. Necə deyərlər, uzun ömür özünü Allaha sevdirməyi bacaran bəndələrinə nəsib olur. Bu nəsibdən onun da payına düşüb. Xülasə, iyunun 25-i iqtisad elmləri doktoru, professor, AMEA-nın həqiqi üzvü, Milli Məclisin III, IV, V, VI və VII çağırış deputatı Ziyad Səmədzadənin 85 yaşı tamam oldu. Ona can sağlığı, ağrı-acısız günlər arzulayır və xalq şairi Osman Sarıvəllinin məşhur şeirindəki bu midralarla söhbətimi başa vururam:

“Heç əlinə alma əsa,

Yetmişində batma yasa,

Hər kim yüz il yaşamasa,

Günah onun özündədir...”

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.07.2025)