Super User

Super User

Nigar Həsənzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

1895-ci ilin sərt fevral günlərindən biri idi. Bakı küləkləri Xəzərin üzərində vurnuxur, qədim İçərişəhərin daş divarları arasında bir körpə dünyaya göz açırdı. O, adi bir uşaq deyildi. Zaman göstərəcəkdi ki, bu körpə gələcəkdə Azərbaycan poeziyasının sonuncu qəzəlxanı, böyük sənətkar Əliağa Vahid olacaq.

 

Əliağa Məmmədqulu oğlu İsgəndərov 17 fevral 1895-ci ildə Bakı şəhərində dünyaya gəldi. O, hələ uşaqlıq illərində ədəbiyyata maraq göstərir, klassik şeirləri sevə-sevə oxuyurdu. Atası onu əvvəlcə mollaxanaya qoydu, sonra isə o, dövrün tanınmış müəllimlərindən Mirzə Əbdülqasimin məktəbində təhsil almağa başladı. Lakin ailənin maddi durumu çətin olduğundan Vahid erkən yaşlarında işləməyə məcbur oldu. O, bir müddət dəmirçi və daşyonan kimi çalışdı, lakin ruhu sözə bağlı olduğundan ədəbiyyatdan ayrılmadı.

 

 Sözün Sehrinə Qapılan Gənc

 

Gənc yaşlarında "Məcməüş-şüəra" ədəbi məclisində iştirak edən Vahid burada öz qəzəllərini oxumağa başladı. Ədəbi mühit onu sürətlə qəbul etdi. O, ilk şeirini "Cüvəllağı" təxəllüsü ilə "Molla Nəsrəddin" jurnalında dərc etdirdi. Lakin sonradan şair Əbdül Xaliqin tövsiyəsi ilə "Vahid" təxəllüsünü seçdi.

Əliağa Vahid qəzəl janrına yeni ruh gətirdi. O, bu janrı sadəcə klassik ənənənin davamı kimi yox, həm də müasir dövrün ruhuna uyğun şəkildə inkişaf etdirdi. Onun poeziyasında xalqın dili, hissləri, həyatı yer alırdı. Vahid qəzəllərində sevgi, hicran, vətən sevgisi və həyatın acı reallıqları bir-birinə qarışırdı.

Əliağa Vahid qəzəllərində yalnız klassik eşq motivlərini deyil, həm də dövrün sosial problemlərini əks etdirirdi. Onun əsərlərində xalqın dərdləri, kasıbların iztirabları, həyatın çətinlikləri öz əksini tapırdı. Bu, onu sadəcə bir şair deyil, həm də xalqın nümayəndəsinə çevirdi.

1920-ci illərdə sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra Azərbaycan ədəbiyyatında ciddi dəyişikliklər baş verdi. Ənənəvi klassik poeziyaya qarşı basqılar artdı. Əruz vəznində yazan şairlər təzyiqlərə məruz qaldılar. Vahid də bu təzyiqlərdən yan keçmədi. Ona sərbəst vəzndə yazmaq tövsiyə olunsa da, o, qəzəldən imtina etmədi. Lakin rejimin sərt münasibətini hiss etdiyindən, qəzəllərində bəzən yumoristik çalarlar əlavə edərək, satirik üsluba daha çox yer verdi.

Onun satirik qəzəlləri xalq arasında məşhur idi. O, gündəlik həyatdakı absurdları, yaltaqlığı, riyakarlığı ustalıqla tənqid edirdi. Vahidin şeirləri yalnız poeziya deyil, həm də həyatın güzgüsü idi.

 

 Muğamla Bütünləşən Poeziya

 

Əliağa Vahidin qəzəlləri yalnız kağız üzərində qalmadı. Onun sözləri muğamla qoşalaşdı, böyük xanəndələrin dilində ölümsüzləşdi. Məşhur muğam ustaları, xüsusən də Xan Şuşinski, Rübabə Muradova, Yaqub Məmmədov, Arif Babayev və digər sənətkarlar onun qəzəllərini ifa etdilər.

"Şükufələr açıldı, bağ oldu cənnət,

Gülzarə gəldi bir mələk surət"

Bu kimi misralar muğam sədaları altında səslənəndə, sanki poeziya ilə musiqinin müqəddəs vəhdəti yaranırdı.

 

Zamanın Sınaqları və Əbədi İzlər

 

Sovet hakimiyyəti dövründə Əliağa Vahid yaradıcılığına maneələr olsa da, o, yazmaqdan və xalqın sevgisini qazanmaqdan əl çəkmədi. 1950-ci illərin əvvəllərində ona qarşı təzyiqlər daha da artdı. Onu "köhnə poeziyanın daşıyıcısı" adlandıraraq tənqid edirdilər. Lakin Vahid öz yolundan dönmədi.

O, ömrünün son illərində ciddi xəstəliklərlə mübarizə aparırdı. 1965-ci ilin sentyabr ayında Əliağa Vahid dünyasını dəyişdi. Şair Bakıda Fəxri Xiyabanda dəfn edildi.

Lakin ölüm onun misralarını susdura bilmədi. Bugün də Vahidin qəzəlləri dillər əzbəridir, muğamın sədaları altında səslənir, sevən ürəklərdə yaşayır.

 

Yubileyin Çağırışı

 

2025-ci il Əliağa Vahidin 130 illik yubileyi ilidir. Bu əlamətdar il çərçivəsində şairin irsinin öyrənilməsi, onun qəzəllərinin yenidən nəşr olunması, sənədli filmlərin çəkilməsi və müxtəlif ədəbi-bədii gecələrin keçirilməsi planlaşdırılır.

Azərbaycan ədəbiyyatında Əliağa Vahid fenomeni yalnız qəzəllə məhdudlaşmır. O, həm də sözün gücünü qoruyub saxlamaq üçün göstərilən mübarizənin simvoludur. Bu yubiley təkcə Vahidin deyil, Azərbaycan poeziyasının təntənəsidir. Çünki söz ölməzdir, və əgər o söz Vahidə məxsusdursa, əbədi olaraq səslənəcək...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.02.2025)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Teatr qarderobdan başlayır deyirlər. Niyə demirlər ki, repertuardan başlayır? Bütün teatrlarımız, xüsusən, Akademik Milli Dram Teatrı repertuar seçiminə həssaslıqla yanaşır, premyeralarla əvvəlki illərdə nümayiş olunan tamaşaların təkrar nümayişi arasında özünəməxsus bir silsilələnmə təşkil edir. 

 

Fevralın 15-də Akademik Milli Dram Teatrında Xalq yazıçısı Kamal Abdullanın “Sehrbazlar dərəsi” əsəri əsasında hazırlanan eyniadlı tamaşanın premyerası keçirildi. Növbəti gün - fevralın 16-da isə tamaşa təkrar nümayiş etdirildi. Tamaşaya iki gün ərzində Mədəniyyət naziri Adil Kərimli, Milli Elmlər Akademiyasının prezidenti İsa Həbibbəyli, ADA universitetinin rektoru Hafiz Paşayev, Prezident Administrasiyasının məsulları Fərəh Əliyeva və Ədalət Vəliyev, eləcə də digər tanınmış və nüfuzlu şəxslər tamaşa etdi. 

Sözügedən tamaşaya baxmaq xoşbəxtliyi bəndənizə də qismət oldu. 

Tamaşanın quruluşçu rejissoru Əməkdar incəsənət xadimi Bəhram Osmanov, rəssamı Gennadi Skomoroxov, bəstəkarı Xalq artisti Siyavuş Kərimi, səhnə hərəkəti və plastika üzrə mütəxəssisi Əməkdar artist Bəhruz Əhmədli, işıq üzrə rəssamı Rafael Həsənov, rejissor assistenti Könül Kərimovadır. 

Tamaşada Elnur Qədirov (Karvanbaşı), Elçin Əfəndi (Səyyah Sehrbaz), Əməkdar artist Rövşən Kərimduxt (Cəllad Məmmədqulu), aktrisa İlahə Həsənova (Pərnisə), Əməkdar artist Mətanət Atakişiyeva (Qarı), Xalq artisti Əli Nur (Seyid Sarı), Xalq artisti Kazım Abdullayev (İbrahim Ağa), Əməkdar artist Kazım Həsənquliyev (Ağ dərviş) çıxış ediblər. 

 

Əlbəttə ki, Xalq yazıçımızın trilogiyasını - həm “Yarımçıq əlyazması”, həm “Sehirbazlar 

dərəsi”, həm də “Unutmağa kimsə yoxdur” romanlarını oxuyan və oxuyub da sevən hər bir kəs bu ədəbi şedevrlərin səhnə təcəssümünün necə olacağı barədə düşünürdü. Bəri başdan qeyd edim ki, tamaşa alındı, hər iki gün anşlaq oldu, gur alqışlar səngimək bilmədi. 

Tamaşa həqiqətə çatmağa can atan insanın sonda faciəli aqibəti haqqındadır - Mistik əhvalatların baş verdiyi səhnə əsəri paralel dünyalar arasındakı ahəngdən, atası Cəlladbaşını axtaran Karvanbaşının taleyin hökmü ilə Sehrbazlar dərəsinə gəlib çıxmasından, burada ömür edən Ağ dərvişin və hər iki dünyada yaşayan Səyyah sehrbazın çağırdığı ruhla Karvanbaşının sonu faciə ilə bitən sirli görüşündən bəhs edir. 

İnsan həqiqəti öyrənməyi çox arzulayır, buna çox tələsir, amma unudur ki, bu yolun sonunda, mənzil başında onu fəlakət və bədbəxtlik də gözləyə bilər. Ona görə də yaşam qaydası özünü hər bir şeyə hazırlamaq, ən böyük sürprizlər qarşısında belə döyüküb qalmamaq, həyatın atdığı badalaqlardan yıxılıb yerdə qalmamaqdır. Bir də ki, bütün həqiqətləri bilməkdən yan keçmək.

Tamaşa səhnəsindəki duman effekti, çox canlı görünən daş qaya dekorasiyaları və əsrarəngiz fon musiqisi tamaşaya xüsusi bir magizm və məzmun qatırdı. Təbiət hadisələri effektləri - göy çaxması, yağış yağması, göydən daş və ulduz yağması da uğurlu idi. 

Tamaşanın növbəti nümayişi fevralın 27-də olacaq. Və mən bütün teatrsevənləri, Kamal Abdullasevənləri məmnuniyyətlə tamaşaya baxmağa dəvət edirəm. 

“Sehirbazlar dərəsi”nə siz də ayaq qoyun. Çox şeylər əxz edəcəksiniz.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.02.2025)

Ağalar İdrisoğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

 

Şahmar Qəriblinin  2018-ci ilin fevral ayının 16-da dünyasını dəyişməsini qardaşı Elman mənə xəbər verəndə çox sarsıldım. Əlim heç yana çata bilmədi və heç onun dəfninə də gedə bilmədim. Çünki özüm də həmin vaxtı Sumqayıtdakı 1 Nömrəli Xəstəxanada idim, infarkt  olmaq dərəcəsinə gətirmişdilər məni yüksək rütbəli məmurlar və ciddi müalicə olunurdum. Şahmar da  Bakıda xəstəxanada yatdığına görə fevral ayının 13-də qardaşı Elmana zəng vurub demişdim ki, mənim adımdan onun ad gününü təbrik eləsin. Üç gün sonra isə bu ağır xəbəri eşitmək mənə çox pis təsir elədi... Yaman sarsıldım...

 

Cəmi 66 il, 3 gün ömür sürən  tanınmış aktyor-rejissor, maraqlı yazıçı, tamaşaçıların sevimlisi, adını Azərbaycan teatr və kino sənətinə yazmış Şahmar Qəriblinin keşməkeşli həyat yolunun düz 47 ili mənim gözlərim qarşısından keçib. Xəstəxanada olduğum müddətdə bütün bu ağlı-qaralı, acılı-şirinli, keşməkeşli illər kino lenti kimi yenidən gözlərim qarşısından keçdi...

Yadıma saldım 1971-ci ilin iyun ayını. O vaxt biz Mirzə ağa Əliyev adına  Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutunun ( indiki Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti) dram və kino aktyorluğu fakültəsinə imtahan verirdik. Şahmar orta məktəbdən sonra sənədələrini bu ali məktəbə vermişdi, mən isə ordu sıralarından yenicə qayıtmışdım. Həmin il aktyorluq fakültəsinə cəmi  30 nəfər tələbə qəbul olunacaqdı, amma bir  yerə 50 nəfərdən çox adam sənət vermişdi. İlk sənət imtahanları çox çətin keçirdi. Çünki imtahan götürən tanınmış sənətkarlar,  Azərbaycan teatr və kino sənətinin korifeyləri Rza Təhmasib, Adil İsgəndərov, Mehdi Məmmədov, Tofiq Kazımov, Fikrət Sultanov  və başqaları hər bir müdavimi çox  ciddi formada sorğu-suala tutur, ondan daha çox şeylər soruşurdular. Həm də o ilki qəbul böyük eksperiment idi. Belə ki, institutun tarixində ilk dəfə idi ki, dram və kino aktyoru kursları yığılırdı. Yəni qəbul olanlar həm teatr və həm də kino sahəsində çalışa biləcəkdilər. Onlara həm teatr və həm də kino sənətinin bütün sirrləri birlikdə öyrədiləcəkdi. Ona görə də həmin il bu ali məktəbə qəbul olmaqçün daha çox adam sənət vermişdi. Yuxarıda dediyim kimi imtahanlar da çox ciddi keçirdi. Burada yalnız və yalnız istedada, biliyə qiymət verilirdi. Tanışlıq, qohumbazluq, pul rol oynamırdı.

Biz, Şahmarla elə imtahanların gedişi vaxtı tanış olduq. Məlum oldu ki, o, Kürdəmir rayonunda 1952-ci ilin fevral ayının 13-də anadan olub. Şahmarda teatr və kino sənətinə maraq hələ orta məktəbdə oxuduğu zaman olub. Məktəbin və rayonun dram dərnəyində bir neçə səhnəciklərdə, tamaşalarda da oynayıb. Elə ilk tanışlığımızdan da onun daxilində böyük yumor hissinin və hazırcavablığının şahidi oldum. Belə ki, o, danışdığı ən kiçik bir məsələni, söhbəti elə maraqlı lövhələrlə, obrazlı ifadələrlə deyirdi ki, ətrafında olanlar istər-istəməz ona maraqla qulaq asırdılar. Bu da əlbəttə, onda olan Allah vergisindən irəli gəlirdi. Şahmar sənət imtahanlarının hamısından “5” qiymətlər aldı. O biri imtahanları da uğurla verdi.

Həmin il hər kimiz ali məktəbə qəbul olduq. Şahmar Adil İsgəndərovun, mən isə Mehdi Məmmədovun sinifinə. Bizim sənət dərslərimiz ayrı keçsə də qalan bütün dərslərimiz bir yerdə keçirdi. Sənət imtahanları vaxtı isə bir-birimizin hazırladığı sözsüz, sözlü etüdlərə, tamaşalardan parçalara, tamaşalara baxırdıq və bir-birimizin işlərinə, oynadığı rollara obyektiv qiymət verirdik. Rəhmətlik Adil İsgəndərov da Şahmarın gələcəkdə maraqlı aktyor ola biləcəyini elə kurs yoldaşlarının yanında deyir və onun öz üzərində daha ciddi işləməsini dönə-dönə tapşırırdı. Aktyor sənətinin sirrlərini də ona dərindən öyrədirdi. Şahmar Qəribli artıq ikinci kursada oxuyandan Azərbaycan Dövlət Televiziyası ilə əməkdaşlıq eləyirdi. Orada həm ədəbi-dram verlişlərində və həm də estrada verilişlərində maraqlı rollara çəklirdi və həm də bəzi verilişlərin aparıcısı da olurdu. Beləcə o, hələ tələbə olan vaxt artıq aktyor kimi tanınmağa başladı. Hətta artıq tamaşaçılar onu küçədə görəndə maraqla sorğu-suala tuturdular. Ondan  aftoqraf alırdılar. Biz də tələbə yoldaşımızın bu uğuruna, papulyarlığına sevinirdik.

Beləcə dörd illik təhsilimizi başa vurandan sonra ali təhsilli aktyorlar kimi biz, təyinatla Şəki Dövlət Dram Teatrını yaratmağa getdik. Amma altı aydan sonra Sumqayıt Dövlət Dram Teatrının dəvəti ilə hər ikimiz Sumqayıta işləməyə gəldik. 1976-cı ilin yanvar ayının sonundan burada işə başladıq. Mərkəzi Domna Peçlərinin Təmiri müəssisəsinin yataqxanasında bizə bir otaq verdilər və bizi Sumqayıta daimi qeydiyyata götürdülər. Biz, artıq  Şahmarla həmin otaqda bir yerdə qaldıq. Bir qazandan çörək yedik. Aramızda heç vaxt umu-küsü olmadı. Bir-birimizi yarım sözdən başa düşürdük. Mən ondan iki yaş böyük olduğuma görə, mənə həmişə böyük qardaş kimi hörmət eləyirdi. Verdiyim məsləhətlərə də qulaq asırdı. Artıq mən onun, o isə mənim valideynlərim, qardaşlarım ilə tanış olmuşdu. Yataqxanada bir yerdə qalmağımız bizim dostluğumuzu daha da möhkəmlətdi.

Şahmarın Sumqayıt Dövlət Dram Teatrında aktyor kimi ilk işi İsgəndər Coşqunun “Komsomol poeması” pyesində ( Səməd Vurğunun eyni adlı poeması əsasında) və  Xalq artisti Vaqif Şərifovun quruluşunda bu tamaşadakı Şahsuvar rolu oldu. O, bu rolu çox maraqla oynadı və teatr rəhbərliyinin, kollektivin, tamaşaçıların rəğbətini qazandı.

1976-cı ilin dekabr ayında Şahmar Qəribli ordu sıralarına çağrıldı. Əsgərlik elədiyi ilk ayda, andişmə mərasiminə bir neçə gün qalmış dediyinə görə hərbi hissədə qəzaya düşüb. İş zamanı üztünə böyük dəmir-beton pilitə düşdüyünə görə onu ağır vəziyyətdə xəsətəxanaya çatdırıblar. Orada həkimlərin böyük səyi nəticəsində onu həyata qaytarıblar. Üç il o,  Hərbi Hospitalda müalicə almışdı. Onu tam sağaltsalar da, hətta dünya səviyyəli həmyerlimiz, məşhur həkim-travmatoloq Yelizarov onun müalicəsi ilə özü məşğul olsa da amma ayağının birini tam sağalda bilməmişdilər...

1980-ci ildə Azərbaycana qayıdan Şahmarı, Sumqayıt teatrının  rəhbərliyi yenidən  aktyor ştatına işə götürdü. Üç il teatrdan ayrı düşməsinə görə səhnə üçün çox darıxdığından o, daha böyük ciddiliklə, cavabdehliklə tamaşalarda bir-birindən maraqlı rollar oynadı. Oynadığı bu rollar da təkcə tamaşaçılar tərəfindən yox, həm də teatr mütəxəssisləri tərəfindən böyük əks-səda yaratdı. Bu rollardan- “Dost əli”də Həmid, “Adamın adamı”nda Fağır Bağır, “Bütün Şərq bilsin”də Jandarm, “Dəyirman”da Temir müəllim, “Bayramın birinci günü”ndə Rüstəm, “İtirilmiş məktub”da Sərxoş vətəndaş, “Müfəttişdə”də  Qumarbaz, “Diribaş adamlar”da Aristarx onun ifasında daha maraqla qarşılanırdı. Həmin vaxtı mən də Moskvada  A. V. Lunaçarski adına Dövlət Teatr Sənəti İnstitutunda ( indiki Beynəlxalq Teatr Sənəti Akademiyası)  rejissorluq təhsili aldığıma görə teatrda rejissor kimi tamaşalar hazırlayırdım. İlk işlərimdən biri olan Camal Yusifzadənin “Səhər qatarı” tamaşasında baş qəhərəman rolu olan Kərim rolunu Şahmara vermişdim. Şahmar Qəribli çox xarakterik olan bu rolu obraz səviyyəsinə qaldırdı və tamaşaçıların, mütəxəssislərin böyük hörmətini qazandı. Həyatda bir-birimizi yarım sözdən başa düşdüyümüzə görə bu tamaşanın məşqlərində də Şahmar mənim ondan bu rol üçün nə istədiyimiz tez başa düşür və aktyor kimi mən istədiyimdən də çox iş göstərirdi. Bu rolu uğurlu oynaması  Şahmara qarşı teatrda rejissorların marağını daha da artırdı...

Mən, Moskvada təhsil aldığım axırıncı kursda Mədəniyyət Nazirliyinin təyinatı ilə Ağdam Dövlət Dram Teatrına quruluşçu rejissor vəzifəsinə göndərildim. Və bir ildən sonra həmin teatrın baş rejissoru, direktoru vəzifələrinə təyin olundum. Amma arzum Sumqayıta qayıtmaq idi...

Beləliklə, 1989-cu ilin yanvar ayından Sumqayıta qayıdıb,  Hüseyn Ərəblinski adına Sumqayıt Dövlət Dram Teatrına rəhbərlik eləməyə başladım. Həmin vaxtı Şahmar Qəriblinin də rejissorluğa həvəsi olduğunu görüb, bir neçə tamaşaya quruluş verməsinə şərait yaratdım. Tələbəlik illərindən bilirdim ki, Şahmar həm də maraqlı şeirlər, səhnəciklər, ssenarilər, pyeslər yazır. Onun səhnəcikləri və ssenariləri həmin vaxtı Azərbaycan Dövlət Televiziyasında hazırlanırdı və şeirləri qəzetlərdə çap olunurdu. Ona görə də şərait yaratdım ki, onun özünün yazdığı “Gəlin açıq danışaq” və “Sehirli açar” pyeslərinə  teatrda quruluş versin. Hər iki tamaşa da maraqlı alındı. Tamaşaçıların bu tamaşalara marağı çox oldu.

1991-ci ildə mənim ideyam və təşkilatçılığımla Sumqayıt Dövlət Dram Teatrının janrı dəyişdirilib, Musiqili-Dram Teatrı oldu. Teatra əlavə 80 ştat verildi. Bu teatrda musiqili  tamaşalar hazırlamaqda Şahmar da mənə yaxından köməklik elədi. Bundan sonra Şahmarın istedadı daha da parladı. Çünki onun yaxşı musiqi duyumu və çox lirik, ürəyə yatımlı səs tembri vardı. Hər bir mahnını da peşəkar müğənnilər səviyyəsində ifa eləyirdi.

Hazırladığı tamaşalara peşəkar quruluş verdiyini görüb, 1992-ci ildə Şahmar Qəriblini teatrın öz hesabına iki illik rejissorluq kursunda təhsil almaq üçün Moskvaya göndərdim. O, iki il məşhur rejissor və ustad pedaqoq Leonid Yefimoviç Xeyfitsin kursunda təhsil aldı. Xeyfitsin sevimli tələbələrindən biri oldu. Şahmar diplom tamaşası kimi Sumqayıt Dövlət Musiqili-Dram Teatrında Cəlil Məmmədquluzadənin “Ölülər” tamaşasına çox maraqlı quruluş verdi. Tamaşanı qəbul eləməkçün Moskvadan gələn mütəxəssislərin də bu tamaşa xoşlarına gəldi. Azərbaycan mətbuatı bu tamaşa haqqında maraqlı ressenziyalar yazdı.

Bu tamaşanın ardınca Şahmar teatrımızda Akif Həsənoğlunun “Dəfn”, Feyruz Məmmədovun “Anasının gül balası”, Əvəz Mahmud Lələdağın “Qorxaq” və eləcə də özünün yazdığı “Gülməyəsən neynəyəsən”, “Dünyanın qurtaracağındakı ev” tamaşalarına da quruluş verdi. Bu tamaşaların da hamısı bir-birindən maraqlı idi. Sonra biz onunla birlikdə Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevin “Ağa Məhəmməd Şah Qacar” pyesi və Jan Keverin “Xacə Şah” romanı əsasında  Çingiz  Ələsgərovun səhnələşdirdiyi  “Ağa Məhəmməd Şah Qacar” adlı tamaşa hazırladıq. Bu tamaşa da çox yüskək qarşılandı.

Mən istəyirdim ki, Şahmarla birlikdə Sumqayıt teatrının nəzdində Estrada Teatrı açım. Çünki onda estrada janrına maraq çox böyük idi. Özü də bu janrda çoxlu səhnəciklər və monoloqlar yazmışdı. Mənim  1997-ci ilin sentyabr ayından Sumqayıt Dövlət Musiqili-Dram Teatrının bədii rəhbəri və direktoru vəziflərindən işdən çıxıb Dağıstana işləməyə getməyim bizim planlarımızı yarımçıq qoydu... Sonra Şahmar Qəribli  də teatrdan çıxıb, taleyini Lider Televiziyası ilə bağladı. O, səkkiz il orada işlədi. Bu müddətdə 19 bədii və sənədli filmlər çəkdi. Bu filmlərin də hamısı respublika istimaiyyəti tərəfindən maraqla qarşılandı. Hətta o, unudulan, yaddan çıxan sənətkarları belə ekran həyatına gətirib, əbədi yaşatdı. Çəkdiyi filmlər isə özünün peşəkarlığı ilə seçildi. Bunlardan- “Ağ dünya”, “Özümüz”, “Pirlər”, “Ötən əsrdən gələn adam”, “Öxu tar”, “Yastı balaban”, “Udun nağılı”, “Həsrətli gözlərin rəngi”, “Mirzə Cəlil-ömrün qürub çağı”, “Həmidə xanım Cavanşir” və başqaları təkcə Lider Televiziyasının yox, Azərbaycan televiziyasının tarixinə  yazıldı. Şahmar televiziyada rejissor işlədiyi müddətdə aktyorluq sənətini də davam etdirdi. Quruluş verdiyi həmin filmlərin çoxunda özü də çəkildi. Eləcə də başqa bədii filmlərdə də rol aldı. Həmin vaxtı on üç bədii filmdə maraqlı rollar oynadı Şahmar. Bunlardan- “Fəryad”da Boris, “Yay gününün xəzan yarpaqları”nda Müavin, “Qəzəlxan”da Şair, “Fatehlərin divanı”nda Şaman, “Hökmdarın taleyi”ndə İrəvan vəziri, “Seçim”də Professor, “Qraf Kistovski”də Yunan, “Hüseyn Cavid”də Abdulla Şaiq, “Dolu”da Mühasib və başqaları onun ifasında bir-birindən maraqlı rollar, obrazlar idi.

Şahmar Qəribli yenidən taleyini Sumqayıt Dövlət  Musiqili-Dram Teatrı ilə bağladı. Burada quruluşçu rejissor kimi Marat Haqverdiyevin “Məhəbbət yaşa baxmır” tamaşasına özünə məxsus maraqlı quruluş verdi.Yenə də Şahmar tamaşaçıların, teatr mütəxəssislərinin sevimlisi oldu...

Ömrünün 47 ilini aktyor və rejissor kimi teatr və kino sənətinə  bağlayan Şahmar Qəribli bu sahələrdə gözəl mütəxəssis olduğunu sübut eləmişdi. O, teatr və kino sənətində tarixə düşən işlər gördü. Amma onun bu sənəti yüksək rütbəli məmurlar tərəfindən əfsus ki, layiqincə qiymətləndirilmədı. Xalqın sevimli aktyoru və rejissoru olan Şahmar Qəribliyə nə Əməkdar artist, nə də Xalq artisti fəxri adları verlimədi. Baxmayaraq ki, hər dəfə respublikanın sənətkarlarına ad veriləndə biz siyahıda Şahmarın adını da görmək istəsək də əfsus ki, bunu görmürdük. Ona qarşı haqsızlıq və biganəlik də çox kövrək insan olan Şahmar Qəribliyə pis təsir eləyirdi. O, özünü tox tutsa da mən onun yaxın dostu kimi bu incikliyi duyurdum və görürdüm. Hətta onunla bağlı yazdığım və 2010-cu ilin  26 may tarixində  “Azad Azərbaycan” qəzetində çap olunan “Fitri istedadlı sənətkar” portret cizgiləri yazımdan sonra fikirləşirdim ki, yaddan çıxan Şahmar Qəribli hökmən yada düşəcək və ona fəxri ad veriləcək. Amma  əfsus ki,  o, yenə də yaddan çıxdı... Bəli. Gəlin açıq danışaq ki, bu məmləkətdə ölünün də, dirinin də yiyəsi olmalıdır. Əgər yoxsa sən, heç bir uğur əldə eləyə bilməzsən. Lap böyük istedadlı insan olsan belə...

Son vaxtlar Şahmar Qəribli öz tərcüməsində Qulgerrme Fiqeyredonun “Ezop” faciəsi üzərində işləyirdi. Bu əsərə quruluş verməyi planlaşdırıdı. Ezop rolunu da özü oynamaq istəyirdi. Bu tamaşa ilə elə bil ki, o, illərlə özünə qarşı olan haqsızlıqları səhnədə göstərmək istəyirdi...

Ona qarşı uzun illər olan haqsızlığa mərdanəliklə sinə gərən Şahmar Qəribli ömrünün axırıncı illərində yazıçı kimi özünü bədii yaradıcılığa daha çox həsr elədi. O, bir-birindən maraqlı pyeslər, hekayələr, şeirlər  yazdı. Onun yazdığı “Kəfən pulu”, “Biri var idi, biri yox idi”, “Allah xeyir versin” hekayələri, “Xoşbəxt adamlar və yaxud əvvəla salam”, “Dünyanın qurtaracağındakı evimiz”, “Gəlin açıq danışaq” pyesləri,  “Yuxun çin olsun” kino-ssenarisi, Yusif  Vəzir Çəmənzəminlinin “Bir qəpik”, “Polis patronu” və “Ağsaqqal” hekayərəli əsasında yazdığı “Bir gün” kino-ssenarisi, yenə də Yusif Vəzir Çəmənzəminlinin “Sərhəd məsələsi” hekayəsi əsasında yazdığı “Hikkə” kino-ssenarisi mənim daha çox xoşuma gəlir. İnanıram ki, bu pyeslər əsasında nə vaxtsa tamaşalar hazırlansa və ssenarilər əsasında kinofilmlər çəkilsə,  Azərbaycan incəsənəti bununla çox şeylər qazanar. Onu da vurğulayım ki, Şahmar, Yusif  Vəzir Çəmənzəminli yaradıcılığını çox sevirdi və belə böyük yazıçının Azərbaycanda niyə təbliğ olunmamasına  həmişə təəssüflənirdi. Elə bil ki, Yusif Vəzir Çəmənzəminli ilə Şahmar Qəriblinin taleyində də bir oxşarlıq vardı. Biri dünyasını dəyişəndən sonra, o birisi isə hələ sağ ikən yaddan çıxmışdı. Yəqin elə buna görə də Şahmar, Cabir Novruzun “Sağlığında qiymət verin insanlara” şeirini tez-tez deyiridi. Şeirdə olan bu sətirləri isə bir neçə dəfə təkrar eləyirdi:

 

Ay adamlar, bir arzum var, qoyun deyim,
Sağlığında qiymət verin insanlara...
Yaxşılara sağlığında yaxşı deyin,
Sağlığında yaman deyin yamanlara...

 

Sonra susub, uzaqlara baxır və yəqin ki, həyatı boyu ona olan haqsızlıqlar, onun əməyini unudan, vaxtında qiymət verməyən mədəniyyət sahəsinə rəhbərlik eləyən ürəyi daş, laqeyid məmurlar yadına düşürdü... O, istəsə də, istəməsə də bu taleyi ilə barışırdı... Çünki dünyanı bürüyən bu haqsızlığın, hegemonluğun qarşısında bizim gücsüz olduğumuzu tam başa düşürdü... Dərk eləyirdi.

Əziz qardaşım!

Sənə  on il bundan qabaq həsr elədiyim “Fitri istedadlı sənətkar” portret cizgiləri  yazımda belə sətirlər yazmışdım: “Dostum, mən bilirəm ki, sən heç vaxt fəxri ad ardınca qaçan sənətkar olmayıbsan. Hətta bu gün çoxlu fəxri ad alanlar var ki, sənin sənətkarlığının yanında deletantdır. Hətta özləri bəzən utanıb fəxri adları olduğunu sənin yanında dilinə gətirmirlər. Onu da bil ki, tarixdə fəxri ad yox, sənət və sənətkar yaşayır.  Bu, əsrlər boyu təsdiq olunmuş bir həqiqətdir. Sən də özünün bənzərsiz sənətinlə, Allah vergisi olan istedadınla adını Azərbaycan teatr və kino sənətinə layiqincə yazıbsan. Buna görə də qəm eləməyə dəyməz”.

Bəli, əziz qardaşım! Zaman gələcək ki, sən bir sənətkar kimi tez-tez yada düşəcəksən. Televizorda, kino teatrlarda sən oynadığın kino filmlər göstəriləndə. Teatrla bağlı söhbətlər olanda...

Necə ki, mart ayının 10-da Azərbaycan peşəkar teatrının yaranması qeyd olunan gün,  bütün dostlar, tanışlar həmin gün xoş xatirələrlə səni yad edirlər. Mart ayının 14-də isə sənin uzun illər işlədiyin Sumqayıt Dövlət Dram Teatrının yarandığı gündür. Belə ki, 1969-cu ildə bu teatrın ilk tamaşası olan Mirzə Fətəli Axundzadənin yazdığı “Müsyo Jordan və Dərvişi Məstəli şah” tamaşasını oynadığı tarixi gün. Həmin gün də həmkarların tərəfindən yad olunursan. Biz, Sumqayıt teatrında işləyən vaxt uzun illər həmin günü teatrın bayramı kimi yüksək səviyyədə qeyd eləmişik.

Taleyin hökmünə bax ki, sənin dünyanı dəyişməyinin 40-cı günü, yəni mart ayının 27-də beynəlxalq teatr günüdür. Bax bu da yəqin ki, alın yazısıdır, əziz qardaşım.

Əzizim Şahmar!

Sən, bir ata kimi qızın Nərgizin toyunda böyük fəxarət hissi keçirib, çox sevinirdin. Əfsus ki, atanın adını qoyduğun və həmişə “dədə” deyib çağırdığın oğlun Qəribin  ( Kənanın)  toy günü görmək sənə qismət olmadı. Nə deyim taleyin yazısına... Amma həmişə ona sevinirdin ki, qızın Nərgiz bu gün Türkiyədə öz istedadı ilə tanınan cavan şairələrdən, jurnalistlərindən  biridir. Oğlun Qərib ( Kənan) Qəribli isə çox istedadlı portret rəssamıdır və bu gün Türkiyədə onun çəkdiyi rəsm əsərləri yaxşı qəbul olunur. Onun gələcəyinə də böyük ümidlə baxılır. O, Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının üzvüdür.

Bu yazını işləyib çapa verdiyim ərəfədə dostumuz, ağsaqqalımız, maraqlı və yüksək təfəkkürlü şair, Əməkdar mədəniyyət işçisi, “Tərəqqi” medallı  Əşrəf  Veysəlli mənə zəng vurub dedi ki, sənə bir şeir həsr eləyib. O, səni bir aktyor- rejissor kimi çox sevirdi. Hətta sən onu təqlid eləyəndə uşaq təbəssümü ilə ucadan gülür və sənə deyirdi: “ Şahmar, sən hökmən bir aktyorun teatrını yaratmalısan. Bu sahədə sən, daha məşhur olarsan”. Sən də istəyirdin ki, öz teatrını yaradasan. Əfsus ki, bu da sənə qismət olmadı...

Mən, bu elegiyanı Əşrəf  Veysəllinin maraqlı şeiri ilə tamamlayıram.

 

Eşitdim ki, ürəyi susub Şahmar Qəribin,

Gəlib durdu qarşımda gülüşü, zarafatı.

Gözləri bu dünyadan küsüb Şahmar Qəribin,

Necə də solğunlaşıb mənası bu həyatın.

 

Zarafatla doluydu, hər günü hər saatı,

Yolu sənət yoluydu, gülüş idi həyatı.

Heç bilən də olmadı nəydi dərdi-azarı,

Gül kimi solanların, gül bitirər məzarı.

 

Eşitdim bu ölümü...

İnanmadım, a Şahmar.

Açan vaxtı olmurmu solub gedən güllərin?

Nə qədər ki, dünyada təbəssüm var, gülüş var,

Ən əziz qonağısan duyğulu könüllərin.

 

Qəbrin nurla dolsun əziz dostum, qardaşım Şahmar Qəribli. Bəli. Sən duyğulu insan idin. Elə belə də yaddaşımızda qalıbsan.

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.02.2025)

 

Əkbər Qoşalı, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün 

 

 

Mədəniyyət ağacı

 

Mədəniyyətin formalaşması və ötürülməsi zamana bağlıdır. Mədəniyyətin əsas dəyərləri ən erkən dönəmlərdə, ən azı toplumların ilk addımlarında qoyulub. Zamanında inkişaf etdirilməyən və ya təhrif olunan mədəniyyət sonradan bərpa edilə bilmir. Bu səbəbdən mədəniyyətin qorunması və öyrənilməsi vaxtında aparılmalıdır. Mədəniyyət ilə ağacı - insanın və Tanrının yaratdıqlarını bir araya gətirib, bir qavram olaraq bizdən öncə də işlədiblər, bizimlə eyni vaxtda da işlədirlər, yəqin gələcəkdə də işlədəcəklər. Bir-birinə ən yaxşı yaraşan qavramlardan olsa gərək… Hərdən elə sanarsan, ikisini də  Tanrı yaradıb, yenə Tanrının yaratdığı bizlərsə onları haldan hala salmışıq yaxud kimimiz qorumuş, kimisi qurutmuş, kimisi də “sapı özümüzdən olan balta” ilə çıxış edib…

 

Eynən ağac kimi - yıxılan mədəniyyətə hücum edən çox olur…

Mədəniyyət zəiflədi və ya dəyərdən düşdü deyə düşünüləndə, ona qarşı dış müdaxilələr artmağa başlayır. Güclü mədəniyyətlər öz varlıqlarını, dəyərlərini müdafiə edə bildikləri üçün təsir alanlarını genişləndirir. Zəifləmiş mədəniyyətlər isə başqa mədəniyyətlərin təsiri - kölgəsi altına düşür.

 

Mədəniyyətə qarşı (da) ən böyük təhdid içəridən gəlir. - Qurd ağacı içindən yeyər… 

Mədəniyyətlərin çöküşündə dış amillərdən çox iç çatışmazlıqlar rol oynaya bilər. Mədəniyyətin içində yaranan sabitsizlik, təfriqə və mədəniyyəti danan yanaşmalar onun dağılmasına səbəb ola bilər. Bayaq yada saldığımız “sapı özümüzdən olan balta” anlayışı burada mədəniyyətin öz içindən zərbə almasını simvolizə edir...

 

Ulu mədəniyyətlər çətin dönəmlərdə yetişir.

Mədəniyyətin dərinləşməsi və böyüməsi çətinliklərdən, mübarizələrdən keçir. Hər böyük mədəniyyət, onun tarixində keçdiyi ağır sınaqlar sonucunda formalaşır və güclənir. Çətinliklərdən çıxan mədəniyyətlər daha dayanıqlı və universal olur.

 

Mədəniyyət öz dərin kökləri ilə var olur, ucalır. Ağac kimi ağavları - bizim “ayağı torpaqda, başı Günəşdə” olan qoca palıdları yada salın. Yaxud Tovuzdakı “Beşbarmaq çinar”, Şəki Xan Sarayı önündəki qoca çinarlar, qardaş Türkiyənin Bursa şəhərindəki İnkaya çinarı, ABŞ-ın “General Şerman”ı, “Sekvoyya”sı, “Qiperion”u, habelə mamont ağacları yaxud “Adəm ağacı” bu yerdə örnək gətirilə bilər… Ağaclar kimi, təbiət kimi mədəniyyətlərin, “ikinci təbiət”in də öz taleyi, kökü-köməci, budağı, yarpağı və nəhayət, məhsulu, meyvəsi vardır…

Hər bir mədəniyyət öz tarixindən, gələnəklərindən bəslənir. Tarixi və kökləri ilə bağlarını itirən mədəniyyət (necə deyərlər) özünü itirir və inkişaf edə bilmir. Bu səbəbdən, mədəniyyətin köklərini tanımaq və ona bağlı qalmaq inkişafın əsas şərtlərindən biri sayılır.

 

Mədəniyyət öz fərqliliyini əsasən nəyin əsasında yaxud necə göstərir? - Əlbəttə, öz zənginlikləri ilə.

Bir toplumun mədəniyyəti onun sənəti, ədəbiyyatı, gələnəkləri və dilində əks olunur. Necə ki ağac yarpaqları ilə gur görünür, mədəniyyət də öz komponentləri ilə bütövlükdə bir gözəllik təqdim edir. Mədəniyyətin inkişafı onun müxtəlif sahələrinin harmoniyası ilə mümkündür.

 

Mədəniyyətlərin inkişafı uzunmüddətli və sabit bir sürəcdir. Onlar hər hansı ani təsirlərdən yox, zamanla formalaşan sabit dəyərlər və irs əsasında böyüyür. Mədəniyyət ağacının da yaz fəslini gözləmək üçün toxtaqlıq və öz işini layiqincə görmək vacibdir.

 

Meyvəli mədəniyyəti daşlayarlar... - Eynən, “bar verən ağaca daş atarlar” örnəyində olduğu kimi…

Uğurlu və məhsuldar mədəniyyətlər həsəd obyektinə çevrilir. Başqa toplumlar və ya güclər belə mədəniyyətlərə qarşı təzyiq göstərə yaxud özününküləşdirmə istəyində buluna bilər. Lakin bu, həmin mədəniyyətin dəyərini azaltmır, əksinə, onun təsir dairəsinin genişliyini sübut etmiş olur.

 

Hər mədəniyyət öz mühitində inkişaf edir. - Daş öz yerində ağardır… Elə ağır ki, vaxt keçər, zaman ötər, bir də görərsən, üstündə ağac budaqlanır…

Mədəniyyət öz coğrafi, sosial və tarixi mühitindən asılı olaraq formalaşır. Uyğun mühitdə inkişaf etməyən mədəniyyət çökər və ya başqa təsirlər altına düşə bilər. Bu səbəbdən mədəniyyətin qorunması üçün onu doğuran ortamı dəstəkləmək alternativlərin ən yaxşısıdır.

 

İnsan yaşamının hər anında mədəniyyətə möhtacdır.

İnsan 7-dən 77-yə, daha doğrusu, beşikdən məzara qədər mədəniyyətlə iç-içədir. Uşağın ilk oyuncağından tutmuş, son mənzilə qədər hər şey mədəniyyətin hissələridir. Mədəniyyət yalnız əyləncə deyil, həm də yaşamımızı yönləndirən dəyərlər sistemidir. İnsanların mədəniyyətə (necə deyərlər) yalnız tükətim obyekti kimi deyil, həm də irsi və gələcəyi qurmaq vasitəsi kimi baxması önəmlidir.

 

Beləliklə, 

Mədəniyyət ağacı dərin köklərə, zəngin şaxələrə və uzunömürlü sabitliyə malik bir varlıq kimi təsəvvür edilə bilər. İnsanların mədəniyyətlə bağları yalnız tükətimdən ibarət olmamalıdır; onlar Mədəniyyət ağacının böyüməsinə töhfə vermək və onun himayəsində özlərini tərbiyə etmək durumundadlr.

MƏDƏNİYYƏT AĞACIMIZ YAŞIL, 

MƏDƏNİYYƏT BAYRAĞIMIZ UCA OLSUN!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.02.2025)

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Səbail rayon Mərkəzləşmiş Kitabxana Sisteminin Mərkəzi Kitabxanasında  Fikrət Sadıq yadigarı yazıçı, publisist Aysel Fikrətin "Qəmin tərifi" adlı kitabının təqdimat mərasimi keçirildi və biz də bu mərasimdə böyük həvəslə qatıldıq. 

 

Tədbirdə Xalq artisti Xalidə Quliyeva, rejissor Sədaqət Maarif, şairlər Qabil Nəbi, Yadigar Təvəkkül, qəzəlxan şair Mahcamal Babayeva, Qəhrəman Kamiloğlu, jurnalist Salihə Əliyeva, eyni zamanda digər ziyalılar və oxucular iştirak edirdilər. 

Tədbiri Kitabxananın əməkdaşı açıq elan etdi və sonra tədbirdə iştirak edən qonaqlar ardıcılıqla Aysel Fikrətə təbriklərini bildirdilər. Çıxışlar zamanı Azərbaycan ədəbiyyatında silinməz izi olan şair Fikrət Sadıqla bağlı xatirələr də yada salındı və Aysel Fikrətin bu ailənin layiqli davamçısı olduğu vurğulandı.

Qonaqlar Aysel Fikrətin poeziyasından bir neçə şeir səsləndirdilər və nəsr yaradıcılığından bəzi məqamları müzakirə etdilər.

Tədbirin sonunda isə Aysel Fikrət qonaqlara təşəkkürünü bildirdi, ədəbiyyata ilk nəsrlə gəldiyini söylədi və atasının yadigar qalmış kitabxanasına həsr etdiyi şeirini söylədi.

Kitabın təqdimatının Beynəlxalq Kitab Bağışlanma Gününə təsadüf etməsi Aysel Fikrətin oxucularına gözəl hədiyyəsi idi. 

Biz də "Ədəbiyyat və İncəsənət" portalı adından Aysel Fikrətə uğurlar arzu  edib bol nailiyyətlər dilədik.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.02.2025)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

İnsan sadə olduğu qədər də mürəkkəb varlıqdır. Necə deyərlər, onun haqqında yazmaq, olduğu kimi tanıtmağı bacarmaq adamdan səriştə və məharət tələb edir. Xüsusən də elm camiyyəsinə məxsus olan adamları tərənnüm etmək olduqca çətindir.

 

Bəli, haqqında söhbət açmaq istədiyim şəxs də elm adamıdır. Parlaq zəkası, savadı və mükəmməl araşdırmaları ilə tanınır. Təmsil olunduğu mühitdə həm ideyaları, həm də görünüşü ilə diqqət çəkməyi bacarır. Fikirlərində çox sabitdir. Bacarığına, biliyinə arxayın olduğu üçün gündəlik çətinliklər onu maraqlandırmır. Yalnız bəşəriyyətə fayda vermək uğrunda mübarizə aparır. Yerində saymağı xoşlamır, daim müasir dövrlə ayaqlaşmağa can atır. Yeniliklərə həmişə açıqdır. Azadlığa olan həvəsi isə, onu məhdudlşdırılmaqdan uzaq saxlayır...

 

1954-cü ildə Ağcabədi rayonunun Qiyaməddinli kəndində anadan olub. Uşaqlıq illərində qoyun-quzu da otarıb, ot da çalıb, su da daşıyıb. Orta təhsilini başa vurduqdan sonra Bakıya üz tutub. Azərbaycan Dövlət Univeristetinə qəbul olunub və 1982-ci ildə oranı bitirərək, ali təhsilə yiyələnib. Sonra müsabiqə yolu ilə Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutuna daxil olub. Baş laborantlıqdan baş elmi işçi, şöbə müdiri vəzifələrinədək yüksələ bilib. Bir müddət "Folklor Sarayı" Elmi-Mədəni Mərkəzinin direktoru, Elmi nəşrlər bölməsinin və Mətbuat tarixi və publisistika şöbəsinin müdiri vəzifələrində işləyib. 2018-ci ildən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Ali Attestasiya Komissiyası Humanitar, İctimai elmlər və Sənətşünaslıq, 2020-ci ildən isə Akkreditasiya şöbəsinin müdiri, AAK Kollegiyasının üzvüdür.

Onun elmi fəaliyyətinin əsas istiqamətini cabbarlışünaslıq təşkil edir. O, Cəfər Cabbarlının kitablarına salınmamış 6 pyesini, 4 hekayəsini, 30-dək lirik və satirik şeirini, 60 ədəbi-tənqidi məqaləsini toplayaraq, ilk dəfə ərəb qrafikasından transliterasiya və tərtib edib. Ön söz, qeydlər və şərhlər yazaraq "Ədirnə fəthi" adı ilə 1996-cı ildə "Elm" nəşriyyatında çap etdirib.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin 12 yanvar 2004-cü il tarixli sərəncamı ilə nəşr olunan C.Cabbarlının dörd cildlik "Əsərləri"nin də tərtibi, ön sözü və şərhləri ona məxsusdur. O, bu nəşrə "Bədii həqiqətlər ustası" sərlövhəli, yeni faktlar əsasında 39 səhifəlik ətraflı giriş yazıb və sovet senzurasının yersiz redaktələrinə məruz qalmış əsərləri müəllif əlyazmaları əsasında bərpa edib. Təhsil Nazirliyinin qərarı ilə "Azərbaycan ədəbiyyatı" seriyasından buraxılan Cəfər Cabbarlının "Seçilmiş əsərləri"ni də o, ərsəyə gətirib. Son illər böyük ədibin həyat və yaradıcılığının naməlum məqamlarından bəhs edən sanballı məqalələri ilə mətbuatda və elmi məcmuələrdə mütəmadi çap olunur. "Molla Nəsrəddin" Ensiklopediyası"na onun 33 məqaləsi daxil edilib. Ona yaxın elmi əsərin, iyirmiyə yaxın kitabın müəllifidir. Hazırda AMEA-nın Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunda çalışır....

 

Həmyerlisi, sabiq Xarici İşlər naziri Vilayət Quliyev onun haqqında yazır: “Cəfər Cabbarlı haqqındakı ilk məqaləsini 1985-ci ildə çap etdirəndə otuz bir yaşı vardı. O, böyük müasirinin avtoriteti qarşısında qorxub geri çəkilmədi. Hətta eyni mövzuda doktorluq dissertasiyası yazmaq cəsarətini də göstərdi. Bir şərtlə ki, Cabbarlı yaradıcılığını, dövrünü və mühitini sadəcə təsvir və təhlil yox, dərindən tədqiq edib araşdırmaq yolunu tutdu. Ədibin arxivini, dövrü mətbuatı, həmkar və müasirlərini diqqətlə öyrəndi. Qadağa altındakı sənəd və materialları üzə çıxardı. Ailəsi və yaxınları ilə sıx əlaqə yaratdı. Nəticədə çox da uzaq keçmişdə yaşamayan dramaturqun xeyli sayda naməlum əsərini, tənqidi məqaləsini aşkara çıxardı, ərəb əlifbasından transliterasiya edib çapa hazırladı. Böyük zəhmət bahasına başa gələn bu iş təkcə Cabbarlının ədəbi-bədii irsində və ictimai-siyasi fəaliyyətindəki "ağ ləkələrin" aradan qaldırılması deyildi, həm də XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı xəzinəsinə qiymətli töhfə idi. Yeni əsərlərinin aşkara çıxarılıb nəşr edilməsi Cabbarlını dramaturq, şair, nasir, tənqidçi, siyasi xadim, milli mücahid kimi yeni baxış bucağından görməyə imkan yaratdı.

Onun yaradıcılığındakı ikinci mühüm xətt Azərbaycan Cümhuriyyətinin ədəbi-mədəni siyasəti, daha geniş mənada istiqlal ədəbiyyatıdır. Tarixçilər inciməsinlər, milli dövlətimiz - Cümhuriyyətlə bağlı ilk elmi araşdırmalar məhz Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunda başlayıb. 1990-cı ilin mayında EA-nın digər profil institutlarının iştirakı ilə "Azərbaycan Demokratik Respublikası: tarix, siyasət, mədəniyyət" adlı ümumrespublika konfransı keçirdik. Növbəti il isə həmin konfransın materialları mənim tərtib və redaktəmlə kitab şəklində "Azərnəşr"də çap olundu. Elə həmin dövrdən başlayaraq istiqlal irsimizin bütün yönləri ilə ilk fəal tədqiqatçı və təbliğatçılarından birinin o, olduğunu desəm, mübaliğəyə yol vermiş olmaram. 1990-cı ildə o, M.Ə.Rəsulzadənin məşhur "Azərbaycan Cümhuriyyəti" kitabını (1923-cü il İstanbul nəşri əsasında) hazırlayıb nəşr etdirdi. Bu, milli dövlət ideoloqunun 1920-ci ildən sonra tarixi Vətənində işıq üzü görən ilk əsəri idi. İki il sonra başqa bir Cümhuriyyət xadiminin - xarici işlər nazirinin müavini, İranda ilk səfirimiz Adil xan Ziyadxanın "Azərbaycan" kitabını çapa hazırladı. Həmin kitab 1992-ci ildə mənim "Yoxdan bayraq yaradanlardan biri" adlı geniş müqəddiməmlə nəşr olundu və tezliklə biblioqrafik nadirəyə çevrildi...”

 

Onun da həyatda öz prinsipləri var- ətrafında yalnız ağıllı, savadlı, təfəkkürlü insanlar olmalıdır. Dediklərini başa düşməyən və ya həyatda məqsədi olmayan insanlardan həmişə uzaq gəzib. Poeziyanı çox sevir. Parlaq istedada, kamil yaradıcılığa qiymət verməyi bacarır. Duyumu, hissləri mükəmməldir. Bir yaxşı misradan kövrələ bilir...

Deyir ki:- “Bədii sözün ülviyyəti, səmimiyyəti, lətafəti, isməti mənim fikrimcə, ədəbi növlərdən ən çox poeziyada özünü qabarıq büruzə verir. Poetik nümunələr polifonikliyi - musiqili təbiəti, yığcam biçimi, lakonikliyi, oynaqlığı, axıcılığı, çevikliyi, ovqatı kökləmək məziyyəti, kütləvilik brendi ilə seçilir. Həyatda seçdiyin elm, sənət, peşə sahəsindən asılı olmayaraq gənclik illərində hər kəs daha çox şeir oxuyur və ya yazır. Yaradıcılığa şeirlə başlayan şəxslərin bir qismi sonralar şair ola bilməsələr də, ədəbiyyatsevərlər arasında yüksək zövqə, geniş erudisiyaya malik mütəxəssis, düşüncə adamı kimi tanınırlar. İnsanların söz ehtiyatının zənginləşməsində, nitqin rəvanlığında, cilalanmasında, mənəvi dəyərlərin, milli tarixi zəfərlərin tanıdılmasında, təbliğində, dünyagörüşün və həyata baxışın formalaşmasında, vətənə, təbiətə, Tanrıya sevgi, məhəbbət hissinin ovxarlanmasında poeziyanın təsir imkanları, ecazkar qüdrəti danılmazdır...”

 

Gözəl xasiyyəti var, ünsiyyət qurmağı, diqqət göstərməyi xoşlayır. Uzun illər ayrı düşsə də canı qədər sevdiyi Qarabağa çox bağlıdır. O gün zarafat edərək söyləyir ki: “Müşahidələrimə əsasən “dayna” kəlməsi yalnız ağdamlıların leksikonunda yaşayırdı: ən azı kütləvi köçkün həyatına qədər. Sonralar ünsiyyətdə olduğum ağdamlıların ləhcəsində elə bil bu söz qəhətə çıxdı. Hətta şair dostum, əmək fəaliyyətinə ilk dəfə bizim Qiyaməddinli kəndində başalayan Nazim Muğanlının poeziyasında da, tütyəyə çevrilmiş bu kəlməyə rast gələ bilmədim. Görəsən Ağdama qayıtmağa hazırlaşan ağdamlılar necə, bu kəlmə üçün qəribsəyiblərmi?!.

Babalardan yadigar qalan kəlmələrimiz – işğaldan azad edilmiş torpaqlarımız qədər hər birimiz üçün əzizdir. Ululardan bizə gəlib çatan sərvətlərimizdən: torpaq - xalqımızın igidliyindən, qəhrəmanlığından, söz, kəlmə isə zəkasından, təfəkküründən miras qalıb...”

 

 İctimai siyasi quruluşlar dəyişdikcə, bir vaxtlar insanlara verilən ödüllər növbəti qruluşda öz mahiyyətini itirir. Təkcə dəyərdən düşməyən və bütün zamanlarda adama başucalığı gətirən, özündən sonra rəhmət oxutduran bir qiymət var- YAXŞI ADAM! 

Dünən - fevralın 16-sı haqqında söhbət açdığım YAXŞI ADAMın - Asif Rüstəmlinin 71 yaşı tamam oldu. Ona möhkəm can sağlığı, firəvan həyat arzulayıram.

Çox yaşasın!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.02.2025)

 

 

 

Görkəmli Azərbaycan şairi və dramaturqu, türk ədəbiyyatının böyük nümayəndəsi Bəxtiyar Vahabzadənin 100 illik yubileyi ilə bağlı təkcə Azərbaycanda deyil, bütün Türk dünyasında çoxsaylı tədbirlər keçirilir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı xəbər verir ki, Azərbaycanın Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti Təşkilatındakı (TÜRKSOY) nümayəndəsi Elçin Qafarlının AzərTAC-a verdiyi məlumata görə, fevralın 21-də TÜRKSOY-un Ankaradakı baş ofisində “Bəxtiyar Vahabzadənin Anım İli”nin açılışı münasibətilə təntənəli tədbir keçiriləcək.

Tədbirin təşkilati dəstəyi TÜRKSOY ilə yanaşı, Türkiyənin Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi, Azərbaycan Mədəniyyət Nazirliyi, ölkəmizin Ankaradakı səfirliyi və Azərbaycan Milli Kitabxanası tərəfindən həyata keçiriləcək.

“Bəxtiyar Vahabzadənin Anım İli”nin keçirilməsi haqqında qərar 2023-cü ilin oktyabrında TÜRKSOY-un Mədəniyyət Nazirləri Daimi Komitəsinin Şuşada keçirilən 40-cı iclasında qəbul edilib”, - deyə E.Qafarlı xatırladıb.

Onun sözlərinə görə, TÜRKSOY-un Baş katibliyində bu əlamətdar hadisə münasibətlə tədbirlərin ən yüksək səviyyədə təşkili üçün müvafiq plan hazırlanır.

Qeyd edək ki, TÜRKSOY türkdilli ölkələrin oxucularını görkəmli Azərbaycan şairinin yaradıcılığı ilə geniş şəkildə tanış etmək məqsədilə müxtəlif illərdə konfranslar təşkil edib, Bəxtiyar Vahabzadənin əsərlərinin xarici dillərə tərcüməsinə şərait yaradıb.

Xalq şairi, Əməkdar incəsənət xadimi, filologiya elmləri doktoru, professor Bəxtiyar Vahabzadə 1925-ci il avqustun 16-da Şəkidə anadan olub. O, respublikamızın hüdudlarından kənarda da ölkəmizi layiqincə təmsil edib, milli mədəniyyətin təbliği və Azərbaycanın ədəbi irsinin populyarlaşdırılması üçün səylərini əsirgəməyib.

Ədəbi və elmi yaradıcılığını pedaqoji fəaliyyəti ilə uğurla birləşdirən B.Vahabzadə Bakı Dövlət Universitetinin professoru kimi uzun illər Azərbaycanda yüksəkixtisaslı kadrların hazırlanmasına öz töhfəsini verib.

Xalq şairi bir sıra orden və medallarla, o cümlədən Azərbaycan Respublikasının ali dövlət mükafatı - “İstiqlal” ordeni ilə təltif edilib.

Şair 2009-cu il fevralın 13-də ömrünün 84-cü ilində dünyasını dəyişib.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.02.2025)

Nizami Kino Mərkəzində “7-ci ANİMAFİLM Festivalı: Böyük Britaniyadan sevgilərlə” adlı xüsusi tədbir keçirilib.

 

AzərTAC xəbər verir ki, festival çərçivəsində BAFTA və “Oscar” mükafatlı Böyük Britaniya filmləri nümayiş olunub.

Həmçinin britaniyalı tanınmış animasiya prodüseri Aaron Wood “Animasiya istehsalı”, “Layihənin inkişaf etdirilməsi” və “Pitçinq” mövzularında mühazirələr oxuyub.

Festival “Peri Film” MMC və Azərbaycan Animasiya Assosiasiyası tərəfindən təşkil olunub, “British Council” tərəfindən dəstəklənib. Festivalın media tərəfdaşı isə məşhur animasiya jurnalı “Skwigly”dir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.02.2025)

14 fevral 2025-ci il tarixində Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin Sosial Xidmətlər Agentliyinin nəzdində fəaliyyət göstərən Nərimanov Sosial Xidmət Mərkəzinin, 1 saylı Uşaq evi sosial xidmət müəssisəsinin və Hövsan qəsəbəsi 172 saylı orta məktəbin şagirdləri “14 Fevral - Beynəlxalq Kitab Bağışlama Günü” münasibəti ilə F.Köçərli adına Respublika Uşaq Kitabxanasını ziyarət ediblər.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına kitabxanadan verilən məlumata görə, uşaqların iştirakı ilə “14 Fevral - Beynəlxalq Kitab Bağışlama Günü (International Book Giving Day)”nə həsr olunmuş tədbir və uşaq yazarları Zahirə Cabir və Nailə Həsənzadə ilə görüş keçirilib.

Tədbir zamanı müxtəlif mövzularda maraqlı oyunlar və interaktiv sual-cavab sessiyası təşkil olunub, uşaqlar üçün müxtəlif kitablarla bağlı cizgi filmləri nümayiş olunub. Həmçinin Nailə Həsənzadənin tərtib etidiyi “Mustafanın lupası” adlı autizm spektr pozuntulu uşaqlar üçün adaptiv mütaliə vəsaiti haqqında məlumat verilib. Qeyd olunub ki, vəsait inklüziv təhsilə cəlb olunan şagirdlər üçün bir növ dərslik kimi tərtib edilib. Onların təşviş keçirməməsi üçün vəsaitdə sadə cümlələrdən istifadə edilib. Vəsait qavramaya mane olan müxtəlif ləngimə, autizm spektr pozuntusu olan, öyrənməkdə çətinlik çəkən uşaqlar üçün nəzərdə tutulub.

Həmçinin kitabxana əməkdaşlarının təqdimatında “Cırtdan” və “Alma” adlı nağıl-tamaşalar təqdim edilib. Uşaqlar bu fəaliyyətlər vasitəsilə kitablarla daha yaxından tanış olmaq, öz yaradıcılıqlarını ifadə etmək, təxəyyüllərini genişləndirmək və yeni biliklər əldə etmək imkanı qazanıblar.

Sonda kitabxana tərəfindən hər bir iştirakçıya maraqlı və faydalı kitablar hədiyyə edilib. Kitablar uşaqların empati və anlayış qabiliyyətlərini inkişaf etdirir. Fiziki məhdudiyyətli uşaqların və sağlam uşaqların bir arada oxuması, sosial inklüzivlik və həmrəylik üçün gözəl bir addımdır.

Tədbirin məqsədi fiziki məhdudiyyətli uşaqlara kitablar vasitəsilə müsbət təsir göstərmək, onların təhsil və sosial inteqrasiyasına dəstək olmaq, uşaqların yaradıcılıq potensialını inkişaf etdirmək, onlarda oxumağa qarşı daha böyük bir maraq oyatmaqır.

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.02.2025)

 

 

 

 

“Azərbaycan Qərblə yaxşı əlaqələrə malik, İsrail və ABŞ-nin etibarlı müttəfiqi olan ölkədir. Ermənistan isə İranla sıx əməkdaşlıq edir, ABŞ və Qərbin düşməni Rusiyaya köməklik göstərir. Belə olan halda, ABŞ kimi dəstəkləməlidir? Təbii ki, Azərbaycanı.”

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsindən verilən məlumata görə, bu barədə siyasi şərhçi və jurnalist, Dona Qrasiya Diplomatiya Mərkəzinin təsisçisi və baş direktoru Reyçel Avraham ABŞ-nin Qeytstoun İnstitutunun (Gatestone Institute) “Azərbaycan erməni girovları qanunsuz olaraq saxlamaqda və onlara işgəncə verməkdə davam edir” adlı məqaləsinə etiraz olaraq yazıb.

“Jewish Press”də yayımlanmış “Vardanyan və digər erməni məhbuslar niyə girov sayılmamalıdır” başlıqlı məqalədə qeyd olunub ki, Azərbaycanın “müharibə cinayətləri törətməkdə” və “günahsız erməniləri girov saxlamaqda” ittiham edilməsi həqiqətlərin təhrifi tendensiyasının davamıdır. Bunu edənlər hələ də ermənilərin Azərbaycan xalqına qarşı törətdiyi cinayətləri açıqlamır.

Bildirilib ki, Ruben Vardanyan ən geniş miqyasda “çirkli” pulların yuyulmasını həyata keçirib və onun Rusiyada qalan biznes əlaqələri hazırda Qərbin sanksiyalarından əziyyət çəkir. Üstəlik, Vardanyan Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh danışıqlarını sabotaj etməkdə, sərhədləri qanunsuz keçməkdə, terrorçuluğu maliyyələşdirməkdə və Azərbaycana qarşı erməni terrorizmində şəxsən iştirakda ittiham olunur.

Məqalədə o da vurğulanıb ki, erməni separatçılarının Vardanyandan aldıqları böyük miqdarda silahların gizlədildiyi anbarlar bugünədək aşkarlanmaqdadır. Vardanyan bu məlumatları heç vaxt təkzib etməyib, hətta “Azərbaycanın başına hər şey gələ bilər” deyərək Azərbaycan hökumətini hədələməkdən də çəkinməyib.

Həmçinin Rusiyanın qabaqcıl silahlar üçün önəmli çipləri Qərbin təsirindən qoruyaraq öz ərazisinə daşınması üçün Vardanyanı Ermənistana göndərdiyi qeyd edilib. İran Rusiyanı pilotsuz uçan aparatları ilə, Ermənistan isə həmin çiplərlə təmin edir. Habelə Ermənistan öz ərazisindən İran silahlarının Rusiyaya ötürülməsinə şərait yaradır.

Müəllifin fikrincə, Vardanyan olmasaydı, Rusiya-İran-Ermənistan logistik şəbəkəsi də mövcud olmazdı.

Sonda qeyd edilir ki, Ruben Vardanyan və ermənipərəst tərəfdarları onu günahsız göstərməyə çalışsalar da, o, belə bir şəxs deyil. Bütün bu faktları nəzərə alaraq, Azərbaycan onu və digər cinayətlərə qarışan şəxsləri mühakimə etmək hüququna malikdir: “Terrorçular girov deyil və olmayacaq da”.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.02.2025)

 

Page 5 of 2011

Sayt Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərəfdaşı olaraq yenilənmiş, yeni bölmələr əlavə ediımiş, layihənin təbliği üzrə funksional fəaliyyət aparılmışdır.