Redaksiyamızın poçtundakı növbəti yazı Ağstafa rayonundan göndərilib, müəllifi Ramiz Qarayazıdır. Tarixi mövzuda qələmə alınan hekayət yəqin ki marağınızı cəlb edə biləcəkdir.

RAMİZ QARAYAZI

İLAHİ ODUN HAMİSİ

Gözəl və heyrətli binaların divar və sütunlarında göyün, ulduzların və abad yerlərin, bitki və heyvanat aləminin surətləri aydın görünürdü.

Yüzillərdən bəri əzəmətlə şəhərin mərkəzində ucalan məbəd bütün ölkədə hərbçi silkinə məxsus yeganə “Atəş Aduran”[1] idi. Zərdüştiliyin silklərə məxsus cəmi 3 belə məbədi vardı ki, bunlar hərbçilər, kahinlər və əkinçilərin adı ilə bağlı idi. Sakar[2] məbədin sütunları arasında son bir neçə ildə baş verənləri xəyalından sürətlə keçirirdi. Şahlar şahından gələn qasid, ölkənin müharibəyə hazırlaşması, ordugahda, şahlar şahının çadırında qızğın mübahisə şəraitində keçən döyüşqabağı müşavirə, onun döyüşə müdafiyədə deyil, hücumda başlama təklifinin rədd edilməsi, atlı qüvvələrin ehtiyatda saxlanılması, döyüşün ağır məğlubiyyətlə yekunlaşması, şahlar şahının ölkənin şərqinə qaçması və şəxsi müdafiə dəstəsinin başçısı Bess tərəfindən öldürülməsi, ölkədəki xaos, məbədlərin qarət edilməsi, özünün həbsi, sürgünü, daha sonra yenidən Kiçik Madaya satrap təyin edilməsi, Keriftoda ellin məbədini inşa etdirməsi, Böyük İsgərdərin ordu başçısı Perdikka ilə qohum olması, yunanların Şərqə yürüşü davam etdirməsi və ölkənin tədricən özünə gəlməsini xəyalından keçirdi. Sakar ölkənin firavanlığına fikir verən şəxslərdən idi və onun qənaəti belə idi ki, əgər ölkədə torpaq əkilirsə, örüşə heyvan çıxarılırsa, emalatxanalardan metal cingiltisi gəlirsə, onda hər şey sürətlə düzələcəkdir.

Təxminən 3 ay əvvəl Böyük İsgəndər Şərqə yürüşə davam edəndə ölkədə təsərrüfatı bərpa etmək üçün şərait yarandı. İlk öncə Sakar Çiçest[3] gölündən ölkənin dörd tərəfinə uzanan bütün suvarma kanallarını təmir etməyi, eyni zamanda emalatxanasındakı ocağı qalamağa hazır bütün sənətkarlara bir aylıq kömür paylanmasını əmr etdi. İlk məhsuldan vergi yığılmayacağını bildirdi. Bu, insanlarda sabaha inamı və yaşam ümidini artırdı. Hər şey yolunda getdiyi vaxtda Böyük Madanın satrapı Beriaksdan gələn qasidin təklikdə ona dedikləri Sakarı dərin düşüncələrə qərq etmişdi. Bütün gecəni düşünmüş, səhər olunca qasidi Beriaksın yanına geri gördərərək qərarını bir qədər sonra bildirəcəyini söyləmişdi. Beriaksın qasidini yolladıqdan sonra ən etibar etdiyi şəxsləri bir-bir yanına çağırmış, onlarla təklikdə danışaraq müxtəlif istiqamətlərdə göndərmişdi. Sakarın nəzərdə tutduğu plan düşüncəsində qəti formalaşmışdı, amma həyata keçməsi bu gün dəqiqləşməli idi. Bunun üçün axşama qədər gəlməsini gözlədiyi şəxslərin ona kömək etməsi lazım idi. Onları isə razı salmaq üçün Sakar maqlar maqının köməyinə müraciət etməliydi. Elə möhtəşəm Azərgüsnasp məbədinə gəlişinin də səbəbi bu idi.

Sakarı düşüncələrdən aramla atılan addım səsləri ayırdı. Addım səsləri gələn tərəfə boylandıqda maqlar maqı Maqupatın[4] yaxınlaşdığını gördü, ehtiramla ona təzim etdi. Maqupat Sakarla görüşdü və onu öz otağına dəvət etdi. Otağa keçən Sakar ləngimədən sözə başladı:

— Məbədim, ölkəmizi yenə şər hədələyir. Böyük Madanın satrapı Beriaks Böyük İsgəndərə qarşı qiyam qaldırıb və məni də öz yanında dayanmağa dəvət edir. Mən sənin bu məsələ ilə bağlı hökmünü eşitməyə gəlmişəm.

Maqupat qısa düşüncədən sonra dedi:

— Sakar, Beriaksa bütün qəbilə və tayfalar rəfaqət etsə belə qalibiyyət kölgəli görünür, mən hələ dirçəlməyə çalışan ölkəmizin viranətini hesaba almıram.

Sakar başı ilə təsdiq işarəsi edərək davam etdi:

— Məbədim, günlərdir mən də bunu düşünürəm, Böyük İsgəndər geri qayıtsa ölkəmiz viran qalacaq, biz hətta üstün gəlsək belə ölkəmizin viranəti hələ çox çəkəcək. Amma mən başqa bir çıxış bilirəm. Mən, azad tayfaları dəvət etmişəm və onlar axşam burada olacaqlar, mən onlardan mənə kömək etməsini diləyəcəm və mən... Və mən Böyük İsgəndər qayıtmadan Beriaksı zərərsizləşdirməyə çalışacam. Əks halda bizim ölkəmiz viran olacaqdır.

Maqupat təlaşla Sakarın sözünü kəsdi:

— Sakar, sən nə danışırsan? Beriaks Böyük Madanın satrapıdır və sən ona qarşı yürüsən bütün dindaşlar səni lənətləyəcəklər, zira Böyük Mada hər zaman Kiçik Madanın Məbədi sayılıb. Səni təkcə dəsturlar və hirbadlar[5] deyil, bütün camaat lənətləyəcəkdir.

Sakar Baş Maqın sözlərini yarı təbəssüm, yarı intizarla dinlədikdən sonra dedi:

—Məbədim, mən elə bu barədə Sizinlə danışmağa gəlmişəm. Düşünürəm ki, Sizin rəhbərliyiniz ilə Azərgüşnasp məbədinin Şah Atəş Varahram olma zamanı artıq gəlmişdir. Eyni ayin ilə məni də “Ratu”[6] elan etsəniz onda mənim hər bir addımımı heç bir maq lənətləməyəcək, əksinə...

Baş Maq Sakarın sözünü yenə kəsdi:

— Mən görürəm ki sən hər şeyi düşünmüsən. Amma hər halda hər şeyi deyil! Bu ayin həyata keçirilsə Böyük İsgəndər səni bir zərdüşti olduğun üçün yaşatmaz.

Sakar gülümsədi:

— Məbədim, sözlərini inkar etmirəm, amma əvəzində viranət bu ölkəni cənginə almaz, mən hələ Şahlar Şahı qətl ediləndə hazır idim ölümə, Sakarlar gələr-gedər, vacib ölkənin dirçəlməsidir.

Baş Maq fikrə getdi. Sakar da sükutu pozmağa lüzum görmürdü. O, hər şeyi düşünmüşdü. Ratu elan ediləcəyi tədqirdə onun hökmü müzakirə edilməyəcək və Böyük Mada üzərinə getsə nə maqlar, nə əsgərlər, nə də xalq onu qınamayacaq, bunu vacib və gərəkli bilərək Sakara kömək edəcəkdilər. Əgər azad tayfalar da ona kömək edərsə, onda O, mütləq Beriaksı zərərsizləşdirə bilər və beləliklə Böyük İsgəndərin cəza dəstələri gəlmədən məsələ həll olunar. Baş Maq Sakarı düşüncələrdən ayırdı:

— Mən sənə kömək edəcəyəm, amma sənin nə iş görəcəyini bilmək istərəm.

— Məbədim, mən Ratu olaraq Beriaksı zərərsizləşdirməyə çalışacam, Həmişə Kiçik Mada hərbi, Böyük Mada isə mənəvi mərkəz olub, mən ratu elan olunacağım halda Böyük Mada bu üstünlüyü itirəcək, azad tayfalar da mənə kömək etsələr onda biz lap rahat öz vəzifəmizi yerinə yetirə biləcəyik.

— Hansı tayfalara müraciət etməyi düşünürsən?

— Məbədim, mən artıq bir neçə gün əvvəldən Kaduslara, Siraklara, Qarqarlara və Keravnlılara xəbər göndərmişəm. Onların başçıları bu gün axşam burada olacaqlar.

— Ümid edirəm ki, hər şey istədiyin kimi olacaq, amma Keravnlılar sənə kömək etməyəcəklər, onlar ulu Zərdüştdən sonra heç kimə nə etibar etmirlər, nə də tabe olmurlar.

— Mən isə ümid edirəm ki, Siz mənə yardım edəcəksiniz...

Həmin günün axşamı Azərgüsnasp yaxınlığında yerləşən evində Sakar qonaq qəbul edirdi. İlk gələn Çursin oldu. Çursin Hirkan dənizi[7] sahilindəki dağ yamaclarında yaşayan döyüşkən Kadusların başçısı idi. Orta boylu, enli sifətli, gur saqqallı Çursin Sakarla çox səmimi görüşdü. Onların tanışlıq tarixçəsi illər əvvələ gedirdi. Erkən gənclikdə bir yerdə dəfələrlə döyüşlərdə iştirak etmiş, qan qardaşı olmuşdular. Qavqameldə Çursin Kaduslardan ibarət hərbi dəstənin tərkibində Sakarın tabeliyində olmuş, sonralar Sakar sürgün olunarkən onu öz evinə dəvət etmişdi.

Köhnə dostların səmimiyyəti başa çatmamış Sakara Abakın və Sabarın gəlişi barədə məlumat verdilər. Sakar onları səmimi qarşılayaraq əyləşməyə yer göstərdi. Daha sonra bir nəfəri baş maq Maqupatı çağırmaq üçün göndərdi. Qonaqlar Baş maq gələnə qədər sərin meylər içərək yerlərini rahatladılar. Maqupat özünü çox gözlətmədi. Onun gəlişini görən Sakar və qonaqları ayağa qalxaraq ehtiramla təzim etdilər. Maqupat ona göstərilən yerdə əyləşərək qonaqların əhvalını sordu. Ümumi mehribanlıqdan sonra Sakara müraciət etdi:

—  Dəvət etdiyin hər kəs buradadırmı?

Sakar Keravnalıların gəlmədiyini bildirdi. Maqupat çox gözləmədən məsələnin mahiyyəti barədə danışmağa başladı. Beriaksın qiyam qaldırdığını və bunun ölkəyə səadət deyil, viranət gətirəcəyini bildirdi. Başçılara Novzudi mərasiminin keçirilməsinin zəruriliyini izah etdi. Bu vaxt həyətdə səs-küy qopdu. Səslərdən əsəblərin gərildiyi anlaşılırdı. Sakar üzr istəyərək çölə çıxdı və az sonra geri qayıtdı. Qapının yanında dayanaraq dedi:

—Məbədim, icazə verin Sizə keravnlıların başçısı Aşanı təqdim edim.

Qapıdan içəri ucaboylu, sarı-qəhvəyi saçları sıx hörülü, sinəsində zirehli döşlük, qollarında qolçaq, belindəki kəmərində qısa qılınc və xəncər asılı olan bir qadın daxil oldu. Bütün bu döyüş sursatı, sol gözünün altından dodağına qədər uzanan və ehtimal ki, vəhşi heyvan caynağının izi olan üç çapıq nəzərə alınsa, bu çox yaraşıqlı qadın hesab edilə bilərdi. Aşa otaqdakıları yüngül salamlayaraq ona göstərilən yerdə əyləşdi. Maqupat sözünə davam etdi. Sakarın planını bütün incəliyinə qədər anlatdıqdan sonra Sakara danışması üçün işarə etdi. Sakar qısa, lakin məntiqli danışdı:

—Mənim tabeliyimdə 8 min piyada və 2 min atlı var. Siz mənə yardım etsəniz mən Beriaksın 15 min piyada və 5 min atlıdan ibarət qüvvələrini zərərsizləşdirməkdə çətinlik çəkmərəm. Buna Şah Atəş Varahram tərəfindən mənim Ratu elan edilməyim də kömək edəcəkdir.

Sakar dediklərinin necə qarşılanmasını bilmək üçün dəvət etdiyi şəxsləri süzməyə başladı. Kadusların başçısı olan Çursin sakit görünürdü. Yalnızca gözlərinin içindəki parıltı və əli ilə saqqalını sığallaması qarşıdakı savaşa qatılacağına işarə edirdi. Kaduslar çox döyüşkən tayfa idilər. Hələ Kir hakimiyyət üçün babası Astiaqa qarşı qiyam qaldıranda kaduslar Kiri dəstəkləmişdilər. Məhz kadusların yardımı ilə Kir hakimiyyəti ələ almağa müvəffəq olmuşdu. Bu hadisədən sonra kaduslar ən yüksək mövqe sahibinə çevrilmişdilər. İllər boyu dövlətin ən yüksək dairələrində kaduslar hər vaxt sayılıb-seçilmiş, onların sözünə etibar edilmişdi. Amma zaman keçdikcə bu bəzi fars əyanlarını narahat etməyə başlamışdı və onlar bu birliyi pozmaq üçün hər vasitədən istifadə etməyə çalışırdılar. Kserksin Yunanıstana yürüşü zamanı kaduslar Kserksin bir çox addımlarına qarşı çıxdılar ki, bu narazı əyanlara əla bəhanələr verdi. II Daranın hakimiyyət dövründə Kaduslar qanundan kənar elan edildilər və onlar üzərinə dəfələrlə nizami ordunun dağıdıcı yürüşləri oldu. Bu yürüşlərin nəticəsində Kaduslar Hirkan dənizinin sahilində yerləşən öz doğma yurdlarından dağlara çəkilmək məcburiyyətində qaldılar. Uzun illər onlar sakit və təcrid olunmuş həyat sürdülər və yalnız III Daranın hakimiyyəti vaxtı Sakarın vasitəçiliyi ilə Kadus döyüşçüləri yenidən Şahlar Şahının qoşununda yer aldı. Böyük İsgəndərin yürüşü zamanı Kaduslar III Daraya ən sona qədər etibarlı qalan yeganə tayfa oldular ki, Şahın öldürülməsindən sonra camaatı qırğına verməmək üçün onlar yenidən keçilməz dağlara üz tutmuşdular. Lakin Sakar Çursinlə daimi əlaqə saxlayır və ölkənin qüdrətinin Kaduslarla ittifaqda olduğunu düşünürdü.

Abakın üz ifadəsindən heç nə anlamaq olmurdu. Qarayanız olmasına rəğmən sarı-qırmızı saqqalı üzünə qəribə görkəm verirdi. Abak Araz çayı ilə Arpaçayı arasındakı ərazidə yaşayan Şirak tayfasının başçısı idi. Bu vaxta qədər nə onların ərazisi, nə də əhalisi heç bir dövlətə tabe olmamış, azad və mümkün olduqca sakit yaşam sürmüşdülər. Sakar Böyük İsgəndərlə müharibədə Şiraklarla ittifaqda olmuş,  həmin vaxt hələ tayfa başçısının oğlu olan Abakla tanış olmuşdur. Döyüşlərin birində tayfa başçısı Quşar öldükdən sonra onun böyük oğlu Abak tayfa başçısı seçilmişdi. Şiraklar piyada döyüşürdülər, silahları qısa nizə, qılınc və kamandan ibarət olurdu. Döyüş zamanı zireh və qalxan istifadə etmir, bunu əlavə yük hesab edirdilər. Əvəzində hər bir Şirak döyüşçüsünün yanında ona çox etibarlı iti olurdu. Bu itlər xüsusi olaraq döyüş üçün yetirilirdilər və döyüşlərdə sahibi ilə birlikdə düşmənə qarşı mübarizə aparırdılar.

Seyrək saqqallı, sarışın və çox yaraşıqlı olan Sabar Qarqarların başçısı idi. Qarqarlar dağ əhli idilər və müharibə olmadığı dövrlərdə çox təsərrüfatcıl və zəhmətsevən olurdular. Lakin ehtiyac yarananda onlar kotan və çomağı asanlıqla nizə və qılıncla əvəz edirdilər. Simalarında daima bir təbəssüm sezilirdi, hətta döyüşdükləri zaman belə bu təbəssümün simalarında olması, onların düşmənlərini çılğına döndərirdi. Qarqarlar Keravna ilə qonşu idilər və onları aradakı dağ bir-birindən ayırırdı. Sakar, Qarqarların bu ittifaqda olmasına çox böyük üstünlük verirdi.

Gəldikdən bəri Aşanın simasındakı ifadə dəyişmədən qalmışdı. O, tayı-bərabəri olmayan və yalnız qadınlardan ibarət olan döyüşkən Keravnlıların başçısı idi. Əfsanəyə görə onlar bu vaxta qədər heç vaxt yenilməmişdilər. Keravnlılar xırda əkinçilik və xırda maldarlıqla məşğul olur, ov edir, geyinəcəkləri isə vəhşi heyvan dərisi ilə təmin edirdilər. Qədim ənənəyə görə hər il Novruz mərasimləri zamanı onlar qurbanları ilə birlikdə Qarqarlarla onları ayıran dağa qalxır, orada müxtəlif ayinləri keçirir, qaranlıq düşdükdə isə eyni məqsədlə oraya gələn qarqarlarla yatırdılar. Mərasim bitdikdən sonra yurdlarına qayıdan Keravnlılar, oğlan doğduqda onu Qarqarlara verər, hər bir Qarqar onlara gətirilən körpəni oğlu bilib böyüdərdi,  qız doğduqda isə özlərində saxlayardılar. Yeni doğulan qız uşaqlarının sağ döşünü yandırırdılar ki, iş görəndə, xüsusi ilə nizə atanda rahat olsun.

İlk olaraq Çursin danışdı. O, Sakarla birlikdə olacağını və tabeliyindəki min atlı ilə 3 min piyadanın Sakarın tabeliyində vuruşacağına söz verdi. Abakla Sabar da qısa danışdılar. Abak bildirdi ki, Sakarla birlikdə vuruşmaq ona xoşdur və döyüş üçün iki min piyada sadəcə əmr gözləyir. Sabar yalnızca üç yüz atlısının və mindən bir az artıq piyadasının olduğunu bildirdi. Sakar cavab üçün Aşaya baxdı. Aşa üzündəki donuq ifadəni dəyişmədən sözə başladı:

—Satrap Sakar, səni şəxsən tanımasam da haqqında çox eşitmişəm, sənin əvəzolunmaz döyüşçü və ağıllı başçı olduğun barədə çox danışıblar. Sizlər yəqin bilirsiniz ki, çox illər əvvəl ulu Zərdüşt bizim böyük Anamıza xeyir-dua və Aşa adını mükafat edib ki, hər bir başçı bunu miras olaraq qəbul edir. Mən sənin evində, səni təhqir etmək istəmirəm, lakin pis ağızlar sənin Zərdüştdən üz döndərdiyini və Keriftoda İsgəndərin tanrılarına məbəd tikdiyini deyirlər. Əgər bu belədirsə, böyük Maqupat səni Ratu elan etmək üçün mərasim keçirməzdi, ona görə də bu məsələyə aydınlıq gətirməyini istəyirəm.

Sakar cavab vermək istədikdə Maqupat onu qabaqladı:

—Başçı Aşa, mən düşünürəm ki, sizə cavab verə bilməyəcəyik, çünki, sizin şübhələrə aydınlıq gətirəcək cavablar başqaları üçün zülmət gətirər.

Sakar Maqupata baxaraq dedi:

—Məbədim, mən məqsədlərimizin həyata keçməsi üçün bu vaxta qədər heç nəyi əsirgəməmişəm, məni bu yolda heç nə qorxutmayıb, indi də mənimlə birlikdə olanların mənim haqqımda aydın təsəvvürə malik olmasını istəyirəm. Bu vaxta qədər ikimizə aid olan sirrin azad başçıların da bilmə vaxtı gəlmişdir. Bəli, mən Keriftoda İsgəndərin tanrıları üçün məbəd tikdirmişəm. Lakin bu, nə mənim inancımın dəyişməsinə, nə də belə bir inşaatla İsgəndərin gözünə girmək kimi alçaq bir məqsədə xidmət etmir. O məbəd, bizə daha ali məqsəd üçün lazım idi. Siz hər biriniz İsgəndərin Persopolda məbəd və kitabxananı yandırma əmri verdiyini eşitmisiniz. Əlavə olaraq İsgəndərin əmri ilə müqəddəs kitabımızın bütün nüsxələri də məhv edilməli idi. Mən ulu Zərdüştün davamçısı olan Qaumatdan qalan nüsxəni qorumaq üçün yunan məbədindən etibarlı yer düşünə bilmədim, zira onlar hər yeri axtararaq onu məhv etmək istəyirdilər. Keriftodakı məbəd bu məqsədlə inşa edilib. Əgər bu kitabəni görmək istəsəniz, biz istənilən vaxt Keriftoya gedə bilərik.

Sakar sözünü bitirdikdə Aşa üç min atlı ilə onun əmrində olacaqlarını bildirdi.

Bir neçə gün sonra Azərgüsnaspda Novzudi mərasimi keçirilirdi. Məbədin 9 sütunu altında dayanmış 9 dəsturun hər birinin əlindəki qabdan od dilimləri yüksəlirdi. Məbədin mərkəzində isə Maqupat və Sakar dayanmışdı. Maqupat mərkəzdəki atəşgah qarşısında dayanmışdı, asta və aram səslə dua oxuyurdu, sağ əli dizi üstə dayanan Sakarın başında idi. Dua başa çatdıqdan sonra Maqupat Sakara dedi:

—Odlar odunu zəfər oduna çevirmək məqamıdır.

Sakar qalxaraq birinci dəstura yaxınlaşdı. Birinci dəstur:

—Şərafətli yaradan və müdrik ağa olan Ahura Mazdaya inanırsan?

—Bəli!

Sakar dəsturdan aldığı odu Maqupata verdi, o isə öz növbəsində qabdakı alovu atəşgaha atdı. İkinci dəstur:

—İnsanlara doğru və pak yol göstərən Zərdüştə Ahura Mazdanın yeganə elçisi olaraq inanırsan?

—Bəli!

Üçüncü dəstur:

—Mənəvi aləmə və insan taleyinin bu aləmdə necə olacağına təsir edən Xeyir və Şər ruhun varlığına inanırsan?

—Bəli!

Dördüncü dəstur:

—Ahura Mazda tərəfindən təyin edilən həqiqət və harmoniya qanunu olan Aşaya inanırsan?

—Bəli!

Beşinci dəstur:

—Hər bir insana xeyiri şərdən ayırmaq imkanı verən, əsasında inam və şüur olan insan mahiyyətinə inanırsan?

—Bəli!

Altıncı dəstur:

—İnsan şəxsiyyətinin açılması və inkişafı pillələri olan yeddi Ameşaspendə inanırsan?

—Bəli!

Yeddinci dəstur:

—İnsanların bir-birinə qarşılıqlı dəstəyi, ehtiyacı olanlara yardım və kömək olan Dadodaheş və Aşudada inanırsan?

—Bəli!

Səkkizinci dəstur:

—Ahura Mazdanın yaratmış olduğu təbiət ünsürləri olan od, su, külək, torpaq və canlı təbiət olan bitki və heyvanatın müqəddəsliyinə və onları himayənin mütləqiliyinə inanırsan?

—Bəli!

Doqquzuncu dəstur:

—Savşiantın başçılığı və bütün düzgün insanların əməyi ilə Ahura Mazdanın mütləq qələbəsinə və şərin tamamilə məhv ediləcəyinə inanırsan?

—Bəli!

Sonuncu-doqquzuncu od da atəşgaha əlavə edildikdən sonra Maqupat uca səslə dedi:

-Sakar! Bu gündən sən İLAHİ ODUN HAMİSİSƏN! Şah Atəş Varahramın mənə verdiyi səlahiyyətlə səni Atropat adlandırıram...

Bu sözlə Maqupat əlində tutduğu Farohar nişanlı tacı Atropatın başına qoydu.

***

Novzudi ayinindən təxminən 3 həftə sonra toz-torpağa bulaşmış, küləyin və günəşin təsirindən siması yanmış bir atlı Qazakanın qala qapılarına doğru sürətlə at çapırdı. Qapıya yaxınlaşdıqda uca səslə Ratudan xəbər gətirdiyini bildirdi. Atını şəhərin mərkəzi meydanına tərəf sürən çapar meydanın gündoğan tərəfində ucalan Azərgüsnasp məbədinə yaxınlaşdı. Qarşısına çıxan ilk dəsturdan Maqupatı sordu. Maqupat atəşgahın yanında idi və çapar qoynundan çıxardığı naməni ona uzatdı. Baş Maqın işarəsi ilə çapar atəşgahı tərk etdikdən sonra tez naməyə baxdı. Sətirdən sətirə keçdikcə simasında təbəssüm izləri görünürdü. Döyüş, Böyük Mada əsgərlərinin Ratuya qarşı vuruşmaq istəməməsi ilə başa çatmış, Beriaks əsir düşmüşdü. Atropat zəfərlə geri qayıdırdı!

Maqupat məbəddən çıxaraq meydana doğru baxdı. Meydan insanla qaynayırdı, maldar və əkinçilər məhsullarını təklif edir, sənətkarlar dayanmadan sifariş yerinə yetirir, ovçu və balıqçılar qənimətlərini tərifləyirdilər. Hər kəsdə bir huzur hiss olunurdu. Bu huzur, ilahi od kahini olan Maqupat və ilahi od hamisi olan Atropatın əməkləri ilə daha da möhkəmlənmişdi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.11.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Şeir saatı rubrikasında bu gün növbə gənc şair Nizami Bayramlınındır.

MƏHKƏMƏ

Mən də insanam, möhtərəm hakim,

mən də insanam,

sizin məni təsəvvür etdiyiniz qədər yaradılmışam,

bəlkə də, elə qarşınızdakı, kağızda göstərilən cinayəti

etmək üçün doğulmuşam.

İndi sizə möhtərəm deyəcək qədər acizəm,

Acizliyimi sübut edəcək qədər çarəsiz…

bilmirəm ki, nədən başlayım…

atamın üç oğlu,

mənim isə cəmi üç günahım var.

Yəni mən atamın kiçik,

özümün böyük günahıyam,

oğurluğumu üzərimə götürüb,

doğruluğumu sübut edirəm deyə,

bu gün cəza kürsüsündəyəm.

Möhtərəm hakim,

dünya bir körpənin üzündəki təbəssüm boyda kədərdən ibarətdir,

kədər isə nələrdən ibarətdir, onu nə qanun,

nə də siz bilirsiz.

Cəza kürsüsündə olanlar, Tanrının belə sevindiklərinə kədərlənirlər!

Təəssüf hissi keçirmirəm, ona görə ki,

cinayətimin cəzasını özüm çəkirəm,

cəzam qədər cinayətim olmadığı üçün

təəssüf hissi keçirirəm, möhtərəm hakim!

Əgər sizin yerinizdə olsaydım,

susardım, hakim…

susardım…

TUT AĞACI

Yadımdadı uşaqlığım,

bir ağac vardı həyətimizdə

atamın nifrət etdiyi,

mənim kölgəsinə oynadığım,

anamın özünü asdığı,

qardaşımın baxıb ağladığı.

Kiminin qəzəbi,

kiminin sevinci,

kiminin ölümü,

kiminin göz yaşı idi bu ağac.

Atam sevgisini

mən oyuncağımı,

anam həyatını,

qardaşım anasını itirmişdi…

Bir gün evimiz o qədər soyuq idi ki,

atam o ağacı kəsib odun elədi.

Mən onda anladım,

atamın anamı unutmadığını.

O gün atam anamı

biryolluq qaytardı evimizə,

silib həyətimizin xatirəsindən.

YARIMFİNAL

Fikirli olarsan,

Gəlib ayağının yanından keçər başına dəyməyən daş.

Deyirəm ki, kaş Edison lampanın yerinə başqa bir şey icad eləyərdi.

Onun dövründəki insanların dərdi

İşıq deyildi.

Fikirli olarsan,

Sənə fikir verməzlər-əlifbanın sonuncu hərfi kimi yavaş səslənərsən.

Həvəslənərsən-dünyanın qurduğu oyunların tələsinə düşmək üçün.

Bir də görərsən ki, yarımfinaldasan.

Fikirli olarsan,

Fikrində olanların qurbanına çevrilərsən.

Sol çiynindəki mələklə başın söhbətə qarışar.

Sağ çiynindəki mələk danışar öz-özünə.

Qulağına səs gələr-kaş ki, toplananların yerini

dəyişəydim.

BU EVDƏ 10 NƏFƏR YAŞAYIRDI

Kəndimizin mərkəzində yerləşir bu ev.

Bir vaxt insanların,

İndi isə sükutun daha çox danışdığı otaqları var.

Saat əqrəbinin çıqqıltısının eşidilmədiyi,

Səs-küyün otel bilib yaşadığı bu evdə

10 nəfər yaşayırdı!

Əvvəl bir müəllimim gəlin köçdü,

Sonra bir müəllimim öldü bu evdə.

saatın əqrəbinə fürsət yaratmaq üçün

Dəridən-qabıqdan çıxdı bu evin adamları.

Pəncərələri belə tənhalıqdan bezib,

Bar-bar bağırır küləyə.

Adamsızlığın soyuqluğundan zəlzələni bəhanə edir,

Tir-tir əsir şüşələri.

Sobası üşüyür, qapısı darıxır,

Diqqət mərkəzindən nə qədər uzaqda olsa da,

Kəndimizin mərkəzində yerləşir bu ev.

Müəllimimin ölümündən dərs götürmüşdü özünə,

Kərpic-kərpic tikilmişdi,

Misra-misra sökülür.

MONİKA, PƏLƏNGİN BAŞINI ÇEVİR

Unutmaq fərziyədir, unudulmaq qorxudur,

Reallıq yaşamaqdır, istəməklə düzəlir.

Düşünmək ehtirası həqiqətdən yaranan

Ümid bataqlığıdır.

Dünya, günəşi söndür, yandır qaranlığını,

Görək kim tez unudur, görək kim kimi sevir…

Monika, pələngin başını çevir!

Gələn də bir daş atır, gedən də bir daş atır,

Otağın mənzərəsi səssizlikdən pozulur.

Yaşayanlar öldürür, öldürənlər yaşadır,

Kim yadına salar ki?

Ziyarətdən yetimdir, yüz ildir bir ölümdən

Tanrı da qoruyammır xaraba qalmış evi…

Monika, pələngin başını çevir!

Bizim həyatımızı iki yerə bölüblər,

Görünən tərəfində biri var, biri yoxdur.

Ömür başlamamışdan almalar çürüyüblər,

Nuş olsun yeyənlərə!

Tök daşı ətəyindən, çıxma daha quyudan,

Get, öldürmək istəsən, balaca şüşədədir.

Bəlkə, milyon nağıldan xilas edəsən divi…

Monika, pələngin başını çevir!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.11.2025)

Şəfa Vəli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

(“Düşüncə döngələri” silsiləsindən IX yazı)

            -Mən bütün dünyadan küsəndə, yadıma sən düşürsən...

            -Mənsə, dünyanı  sevəndə, hələ yaşamaq istəyəndə adını pıçıldayıram...

            -Hansımız haqlıyıq?-dedi oğlan.

            -İkimiz də...-gülümsədi qız.

            ...Və onlar ikisi də bilirdilər ki,  dünya fani, insan gəldi-gedər, ömür yolu üzü bircə yana, özü də, gedər-gəlməzdir...

            ***

            Tanış gəldimi bu rəsm?  Bilirəm, hamımız bu rəsmin qəhrəmanı, rəssamı, baxıb heyran olanıyıq. İncəsənət bir ana olsaydı, bütün balalarını başına yığıb onlara rəsmdən danışsaydı, mahnı oxusaydı, onlara bayatı çəkə-çəkə yaxası butalı nimtənələr, çiyni çinli arxalıqlar tiksəydi, nə olardı? Hə, yenə söz qalib gələrdi! Dolayısı ilə, incəsənətin bütün balaları ondan söz əmir!  Ədəbiyyat budur!

            ***

            Təranə Vahidin röyalarında söz elə eynidir - tanıdığımız. Hərdən Təranə Vahid yaradıcılığının qapısını döyür,  qonaqpərvərliyini bildiyimizdən ərk eləyir,  fəlsəfəsindən nuş edirik. Sonra da günlərlə düşürük düşüncə döngələrinin canına. Yüyürhayüyür, qaçhaqaç ki, özünə çatasan... Ay çatdın ha!   Siz elə bilirsiniz ki, nağıllarda bizi aldadıblar “fikir hər şeydən yüyrəkdir” deyəndə? Yox... Biz özümüz özümüzü aldatmağa meyilliyik. Bizdən öndə gedən bizdir fikrimiz.

            ***

            Bu noyabrda Təranə Vahidin yaradıcılıq qapısından içəridə qısa hekayələr tapdım. “Sarı ovqat”a büründüm, Telli arvadla birgə ömür boxçamı açdım, içindəkilərə baxıb o ki var ağladım.  Anamın  saçlarına təzə-təzə dən düşəndə şeirlərindən birində yazmışdı: “Saçımda ağ kağızın boz kölgəsi...”    Mən də şeirimdə arzu tutmuşdum: “...O kölgə heç canlanmasın!”  Ömür boxçamda  bu payız nə axtarsam, əlimə bu iki misra gəldi. Ağladım.  Sonra kiridim, elə Telli arvad kimi qıvraqlaşdım, durub eşiyə çıxdım, Şəkinin nəm havasından doyunca çəkdim ciyərlərimə, baxdım zəfəranların çiçək açmağı unudan yaşıllığına, onların başını sığallayan sapsarı zoğal yarpaqlarına və Telli arvadın dediyini dedim: “Adam da bu gözəllikdə dünyanı qoyuf ölərmi?!”

            ***

            “Sevginin şəkli” qoyub qısa hekayələrindən birinin adını Təranə Vahid.  “Fırça toxunmamış ağ kətan sevginin şəkli idi...”-yazıb.  Bundan sonrasını xatırlamaq istəməyib. Yoxsa o da bilirdi ki, həmin kətan ünvanına çatmamış rəssam peşmanlayıb. Əl dəyməmiş, bəmbəyaz sevgi şəkli olmaz ki! Bu bütövlükdə, bu mübhəmlikdə sevginin özü olar. İnsansa sevgini öz bildiyi kimi “düzəltməyə”, “rəngləməyə” qadir olduğunu sanır. İnsan  nəfsi sevgini olduğu kimi qəbul etməz ki!

            Sevməyin peyğəmbərlik olduğunu hayqıran səslə razıyam amma... (“Səs” hekayəsi).   O boyda Eynşteyn  soyadını verməkdən imtina etdiyi, sevmədiyi, böyüməsi üçün qohumlarının üstünə atdığı qızına ünvanladığı məktubunda  yazırdı: “Kainatda ən böyük güc sevgidir!”  Məncə, Dino Bussati Eynşteynə ironiya etdiyi hekayəsini yazanda özünü Lieserl`in yerinə qoymuş, yazıçı hünəriylə  dahidən qisasını belə almışdı. Nə isə... Eynşteyn Vestministrdəki saata baxaraq nisbiliyi anlayanda düşünən insan olmağın  zirvəsinə qalxmış, qızına yazdığı məktubda üzrxahlıq  etmək əvəzinə sevgini öyəndə peyğəmbərliyə umsunmuşdu...

            ***

            “Təbəssüm” hekayəsində Təranə Vahid itirilən insanlığın harada gizlədilməsi haqqında ipucular verib.  Və mən yenə Tolstoy babanın öz obrazı olaraq yaratdığı Levin`i xatırladım. O Levin ki,  həyatı hər rəngiylə görməyi bacarırdı. Həyatın hər künc-bucağı haqqında düşüncələrə dalırdı. Problemləri tanıyır, onları həll etməyə çalışır, bacarmayanda da geri durmur, başqa üsulları sınaqdan çıxarırdı.   “Anna sevimli obrazımdır” deyənləri anlamadığım bundandır.  Düzdür, Tolstoy babaya Anna kimi mükəmməl ədəbi obraz yaratdığına görə təşəkkür düşür, amma Levin daha gözəl, işlənməsi üçün daha çox vaxt və düşüncə tələb edən obrazdır axı. Buna görə Tolstoy babaya təşəkkür etmək azdır. Ayrı nəsə etməliyik onun üçün. Adı çəkiləndə ehtiramla gülümsəmək... Hə, bu, təşəkkürdən daha uca mükafatdır!

            Təranə xanım bizə bu ipucuları verir: Anna`nı tanıyın, Levin`i anlayın. Yoxsa hər şey tərsinə dönəcək, xüsusən, gənc qızlarımız Anna`nı anladığını düşünəcək, Levin`i tanımayacaq. İnsanlıq uçuruma doğru bir addım daha yaxınlaşacaq...

            ***

            Hamımızın bildiyi nağıldır “Həqiqətlə yalan haqqındakı ən gerçək nağıl”. Bilirik, amma hər gün unuduruq. Bu nağılı hər gün yenidən xatırlamağa ehtiyacımız var. Təranə Vahid yazıçı missiyasına sadiq qalaraq bizə bunu xatırlatmağa tələsib.

            “Adam əlçatmazları arzulayanda yaxınlığındakı reallığı qəbul edə bilmir”. Narıngül Nadirin “Çilli qız” povestindədir bu cümlə.   Yəni bəzən özümüz həqiqətlə yalanın yerini dəyişirik ki, guya xoşbəxtlik uyduraq özümüzdən.  Bir anlamda xoşbəxtlik yalanın ən böyüyü deyilmi? Həqiqət olaraq qəbul etsək, bu iki sözü əzbərləməliyik: “Xoşbəxtlik individualdır!”   Xoşbəxtlik zövq məsələsidir və “zövqlər müzakirə olunmaz”. Belə də deyə bilərik. Gördünüzmü, xoşbəxtlik haqqında belə, uydura-uydura söhbəti “n” qədər uzatmaq mümkündür.  Qısa yazaq, oxucular xoşbəxt olsun!

            ***

            Təranə Vahidin “Ovcumdakı güzgü” qısa hekayəsi analara həsr olunub.  Gəncəçayın sahilində, Abbas Səhhətin məzarı olan adsız parka darvazası açılan bir köhnə məhlədə kirayədə qalırdıq. Ev sahibəmizin yaşı səksəni ötmüşdü. Sonra başqa evə köçdük. Günlərin bir günü ev sahibəmizin qızı anama zəng edib ki, “anam ölüm ayağındadır, səni arzulayır”. Anam gedib.  Yaşlı qadın gözlərini aça bilmirmiş. Deyiblər: “Gəldi arzuladığın...” Qadın  əlini irəli uzadıb. Anam əlini qadının ovcuna qoyub. Qadın anamın əlini barmaqlarıyla yoxlayıb, sonra  dərindən nəfəs dərib, deyib: “Hə, odur... Onun əlidir. Qabarından tanıdım”.  O axşam qadın son nəfəsini verib...

            Hekayədir, hətta romandır qabar əllər...  Harada onlardan danışılsa, bilin ki, söhbət analardan gedir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.11.2025)

)

Heyran Zöhrabova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

1991-ci il noyabrın 20-də Xocavənd rayonunun Qarakənd kəndinin yaxınlığında, Ağdam rayonunun Mərzili kəndi ərazisində Azərbaycana məxsus və göyərtəsində yüksək rütbəli dövlət xadimlərinin, millət vəkili və jurnalistlərin olduğu "Mi-8" hərbi helikopteri erməni hərbi dəstələri tərəfindən vuruldu. 

Terror aktı nəticəsində aralarında Azərbaycan Respublikasının dövlət katibi Tofiq İsmayılov, baş prokuror İsmət Qayıbov, dövlət müşaviri, sabiq daxili işlər naziri Məhəmməd Əsədov, millət vəkilləri Vaqif Cəfərov və Vəli Məmmədov, baş nazirin müavini Zülfü Hacıyev, Prezident Aparatının şöbə müdiri və jurnalist Osman Mirzəyev, dövlət katibinin köməkçisi Rafiq Məmmədov, nazir müavini Qurban Namazəliyev Azərbaycan Dövlət Televiziyasının jurnalisti Alı Mustafayevin də olduğu ümumilikdə 22 nəfərdən ibarət olan sərnişin və şəxsi heyyətin hamısı həlak olub. 

İlkin rəsmi məlumatlarda vertolyotun dumana düşərək qayaya 

çırpılması ehtimalı irəli sürülsə də, sonradan onun vurulması faktı təsdiqlənib. 

Helikopter saat 14:42- radələrində Qarakənd kəndi yaxınlığında 300 metr yüksəklikdə vurulur. Baş vermiş faciə barədə İrəvan radiosu saat 16:15, Tehran radiosu 16:40-da Moskva radiosu 17:00 da xəbər yaysa da, faciə barədə xəbərin Azərbaycanın Prezident Aparatına saat 19:55 -də  çatdığı bildirilir. 

Terror aktının baş vermə səbəblərini araşdırmaq üçün Xankəndində yerləşən rus hərbi qarnizonunun hərbi prokrurona qarşı uçuşun düzgün idarə olunmaması və insan tələfatı maddəsi ilə cinayət işi açılır.  

Bu günə qədər cavabsız qalan suallardan biri də odur ki, niyə onları hərbi vertalyot müşayiət etmirdi, münaqişə bölgəsi olduğu halda niyə ehtiyyat tədbirləri görülməmişdi? 

Helikopterin qara qutusunu araşdırmaq üçün azərbaycanlı mütəxəssisləri yaxına buraxmırlar.  Hadisədən bir neçə gün sonra hadisənin baş vermə səbəblərini öyrənmək üçün qara qutunu Rusiyaya göndərirlər. Halbuki qara qutunu Gəncədəki helikopter zavodunda da açmaq olardı. Sonralar isə Rusiyaya göndərilən qara qutudan heç bir səs sorağ çıxmır. 

Bu gün həm də Ağdam rayonunun erməni işğalından azad edildiyi gündür.

Belə ki, Qarakənd terorunun 29-cu il dönümündə, yəni 2020-ci il (44 günlük müharibə dövründə) noyabrın 20-də Ağdam rayonu erməni işğalından azad edilmişdir.

Ağdam rayonu 23:07:1993- cü il tarixində ermənilər tərəfindən işğal olunmuşdu.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.11.2025)

Xalq yazıçısı, akademik Kamal Abdullanın əsərlərindən seçilmiş bir sıra qranula – cövhər sayıla biləcək məqamları “Ədəbiyyat və incəsənət” oxucularına təqdim edir.

Kamal Abdulla özü seçilmiş bu cövhərlər barədə yazır: “İllərdən bəri yazdığım müxtəlif şeirlərin, esselərin, pyeslərin, hekayə və romanların, publisistik məqalələrin və elmi əsərlərin, verdiyim intervülərin hər birinin içində yer almış və bu gün də öz məzmunu, tutumu, forması ilə diqqətimi çəkən misralar, cümlələr günlərin bir günü sanki dil açıb mənə dedilər ki, bizim bir-birimizdən zaman və məkanca ayrılığımıza son qoy və bizi bir-birimizin yanında yerləşdir. Sən görəcəksən ki, bu zaman biz tamamilə yeni bir cazibədə zühur etmişik. Onlar qeyri-səlis məntiq dili ilə desək, içində olduqları mətnin qranulaları (ilkin vacib hissəcikləri) idi. Qranula, başqa cür ifadə etsək, cümlədən (mətndən) bütün artıq hissələri siləndən sonra yerdə qalan cövhərdir.”

Bu günlərdə “Everest” nəşriyyatında müəllifin “Seçmələrin seçməsi-qranulalar” adlı kitabı da işıq üzü görmüşdür.

Beləliklə, hər gün Kamal Abdulladan 7 qranula:

1.

Eniş olmasa, zirvə də olmaz.

2.

“İlkin qardaşlığı duman içində

Qaralan yol kimi xatırlayaq biz.

Elə sarılaq ki, bir-birimizə

Bir ürək, bir beyin, bir adam olaq. …

Uzaqdan Allah da baxıb kövrələ,

Cənnətdə mələklər “Amin!” deyələr…”

3.

Əsl söz yazıya daxil edilmək üçün tapılan söz deyil. Əsl söz sonsuz lüğətin içində axtarılan və tapılmayan sözdür.

4.

Allah özü günahımızdan keçsin. Yəni, cəzamızı versin.

5.

Eynşteyn: “Nisbilik nəzəriyyəsinə görə qatar Cenevrə vağzalına yaxınlaşmır, Cenevrə vağzalı qatara yaxınlaşır.” Dahi alim bunu nisbilik nəzəriyyəsindən bayılan, amma onu anlamayan qadınlar üçün demişdi.

6.

İngilis dilində “sən” əvəzliyi yoxdur deyənlər bəlkə də yanılırlar. Bəlkə də bu dildə “siz” əvəzliyi yoxdur.

7.

K.Şennonun informasiya kanalında “küylər” adlandırdığı maneələr, əslində, “təmiz” mətnin içinə daraşan üslubi məqamlardır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.11.2025)

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

ANAR, ŞEİRLƏR

“TƏHMİNƏ” FİLMİNDƏN

MAHNI

Görüşdük nə çətin,

Ayrıldıq nə asan.

Hardasan, həyatım,

Varmısan, yoxmusan?

Əlvida, o günlər,

Ulduzlu gecələr, əlvida.

Ömrümdən nə qaldı, nə qaldı,

Vəfasız dünyada...

Mən səni izlədim,

Günahtək gizlədim,

Hər səhər, hər axşam,

Hər gecə, hər günduz

Gözlədim.

Əlvida, o günlər,

Ulduzlu gecələr, əlvida,

Ömrümdən nə qaldı, nə qaldı,

Vəfasız dünyada.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.11.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində bu gün Şeir vaxtıdır, sizlərə çağdaş türk dünyasının gənc şairlərinin  şeirləri təqdim edilir.

Əli ÇAĞ­LA

(Cənubi Azərbaycan)  

16 iyun 2002-ci il­də, Təb­riz şə­hə­rin­də do­ğul­muş­dur. O, WOW Ya­zar­lar Bir­li­yi­nin Gü­ney Azər­bay­can təm­sil­çi­si­dir. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının da həmçinin.

LAMPADA YANAN QARANLIQ

Buzun üstünə basa-basa rezin dabanlı ayaqqabımı

Evə girirəm...

Silkələyirəm başıma yağan xatirələri,

Qarderobdan asıram “MƏN”-i

Neçə “MƏN”-lərin kənarından...

Otağın lampalarını yandırıram,

Yandırıram qaranlıqları...

Lampaları yandırardım

Gecələr gözlüyünü tapa bilməyəndə anam,

“İşıqlığa çıxasan” deyərdi...

Anam illərcə gözlüyünü

İşıqlıqda tapmışdı

Mən isə işıqlığı gələcəyin

Qaranlıq vadilərində axtarıram hələ də...

Baxın!

Dünyanı gözlüyü ilə işıqlandıranın oğlu,

Otağını bir lampa ilə işıqlandıra bilmir...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.11.2025)

Heyran Zöhrabova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bəzən qarşımıza iş elanları çıxır. Məsələn, menecer vəzifəsi üzrə vakansiya! Amma tələblərə baxanda görürsən ki, tələb olunan yalnız menecerlik deyil. Həm mühasib, həm xadimə, həm resepsionist, həm də tərcüməçi vəzifələrinin öhdəliyini birdən üzərinə yıxmaq istədikləri birini axtarırlar. Günümüzdə Təhsil Nazirliyinin də müəllimlərdən gözləntisi eyni cürdür.

Əvvəlki dövrlərdə təhsil sistemi daha stabil idi. Bu günkü kimi tez-tez dəyişmirdi və texnologiya da bu cür inkişaf etməmişdi. Müəllimlərin iş yükü də daha az idi.

Normalda yeniliklər və texnologiya insanların işini asanlaşdırmalı və işi daha sürətli yerinə yetirməyə xidmət etməlidir. Amma bu gün müəllimlərin iş yükünə baxdıqda bunun tam əksini görürük. Texnologiya inkişaf etdikcə və sistem yeniləndikcə, paralel olaraq müəllimlərin iş yükü də artır. Ölkəmizdə isə bunun təməl daşı kurikulumla birlikdə qoyuldu.

Əvvəllər müəllim məlumat verən, dərsi tədris edən və şagirdi qiymətləndirən şəxs idi Amma bu gün kurikulumla birlikdə müəllimin öhdəliyinə qoyulan bir çox əlavə işlər -  sənədləşmələr, hesabatlar, monitorinqlər,  elektron jurnallar və s.-  onu əsas işdən, yəni tədrisdən uzaqlaşdırır. Müəllim bütün enerjisini öhdəliyindəki əlavə işlərə sərf etdiyi üçün dərsi izah etməyə enerjisi qalmır və nəticədə şagirdlərə lazımi diqqəti və qayğını göstərə bilmir.

Və məsələ burasındadır ki, bu prosesin tək zərərçəkəni müəllimlər deyil, sadaladıqlarım şagirdlər üçün də keçərlidir.

Müəllimlərlə birlikdə şagirdlər də sistemdəki dəyişikliklərdən təsirlənir.

Bitməyən summativ və formativ qiymətləndirmələr uşaqları yorur, davamlı stres və narahatlıq yaşamalarına səbəb olur.

Layihələr və təqdimatlar uşaqların vaxtını alır, onları yorur; onlayn platformalar və onlayn testlər isə göz yorğunluğuna və diqqət dağınıqlığına səbəb olur. Hələ bəzi fənnlərdə dərslərin məzmununun yaş səviyyəsi ilə uyğun gəlməməsindən və ağırlığından danışmıram.

Uşaq həyatında oyun çox mühümdür, amma bu günkü təhsil sistemi uşağın oyun və istirahət vaxtını demək olar ki, tamamilə azaldır.

Müəllimlər gərgin və yorğun olduqda dərsləri yüksək enerji ilə tədris edə bilmirlər; bu isə uşaqların öyrənmə istəyinə və dərs müddətində sərgilədikləri performansa birbaşa təsir edir.

Qısacası, müəllimin çiyninə düşən yükün ağırlığı və nəticələri şagirdlərdən də yan keçmir.

Dərs kitablarından əlavə  dərs resurslarının çoxluğu və onların doğurduğu problemlər haqqında  ümumiyətlə danışmaq istəmirəm.

Amma düşünmək lazımdır bu resurslar dərs kitablarının yetərsiz olmasından başqa nəyi göstərir?  Yoxsa yalnız uşağın dərs çantasını ağırlaşdırmaqdan, əlavə kitab bazarına xidmət etməkdən və valideyndə "ala bilməsəm uşağım geri qalacaq" düşüncəsini formalaşdırmaq üçünmü yaradılıb?

Sonda onu da qeyd etmək istərdim ki, məsələyə yalnız məktəb müəllimləri nöqteyi-nəzərindən deyil baxçalarda çalışan tərbiyəçi- müəllimlər nöqteyi-nəzərindən də yanaşmaq lazımdır.

Çünki artan iş yükü sənədləşmələr, hesabatlar və s tərbiyəçi-müəllimlər üçün də keçərlidir.  Və nəzərə alaq ki, tərbiyəçi müəllimlərin həm fiziki, həm də psixoloji iş yükü çox ağırdır və baxçalardakı fiziki risklər də daha yüksəkdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.11.2025)