İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Əslində, məmurlar barədə cəmiyyət çox az bilgili olur. Onların yaşı, harada doğulması, hansı ali məktəbi bitirməsi əksərən sirr olaraq qalır. Niyə onlar barədə bilgili olmayaq ki? Məsələn, niyə xəbərimiz olmasın ki, bu gün bizim elm və təhsil nazirinin doğum günüdür?

Emin Əmrullayev 1982-ci il dekabrın 30-da Bakı şəhərində anadan olub. 1999–2003-cü illərdə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyasının İnzibati idarəetmə fakültəsində təhsil alaraq təhsil müəssisəni fərqlənmə diplomu ilə bitirib. 2003–2004-cü illərdə Mərkəzi Avropa Universitetində (Budapeşt) siyasi elmlər üzrə magistr pilləsində təhsilini davam etdirib.

2010–2012-ci illərdə "2007–2015-ci illərdə Azərbaycan gənclərinin xarici ölkələrdə təhsili üzrə Dövlət Proqramı" və "Fulbright" proqramının birgə dəstəyi ilə Kolumbiya Universitetində ictimai (inzibati) idarəetmə ixtisası üzrə magistr pilləsində təhsil alıb. Emin Əmrullayev 2005–2009-cu illərdə Qafqaz Universitetinin Beynəlxalq münasibətlər fakültəsində müəllim kimi çalışıb.

 2009–2010-cu illərdə "Kaspi Education" MMC-də Beynəlxalq əlaqələr şöbəsinin müdiri vəzifəsində işləyib. 2011-ci ildə Cenevrə şəhərində BMT-nin Avropa üzrə İqtisadi Komissiyasında (UNECE) təcrübə keçib. 2012-ci ildə Azərbaycan Diplomatik Akademiyasında (indiki ADA Universiteti) Enerji və Ətraf Mühit Mərkəzinin icraçı direktoru vəzifəsində çalışıb. 2013-cü ildə isə "Kaspi Education" MMC-də Təhsilin keyfiyyətinə nəzarət üzrə direktor müavini vəzifəsində çalışıb.

2013-cü ilin iyun ayından etibarən Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyində baş məsləhətçi vəzifəsində işə başlayıb, 2013–2014-cü illərdə sektor müdiri, 2014–2015-ci illərdə şöbə müdirinin müavini, 2015–2020-ci illərdə isə şöbə müdiri vəzifələrində işləyib. 2020-ci ilin yanvar ayından iyul ayına qədər Azərbaycan Respublikası Təhsil İnstitutunun direktoru olub.

Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin 27 iyul 2020-ci il tarixli Sərəncamı ilə Emin Əmrullayev Azərbaycan Respublikasının təhsil naziri təyin edilib. 28 iyul 2022-ci ildən — Təhsil Nazirliyinin Elm və Təhsil Nazirliyi adlandırılmasından bu günədək Azərbaycan Respublikasının elm və təhsil naziri kimi əmək fəaliyyətini davam etdirir.

14 dekabr 2021-ci ildə Azərbaycan Basketbol Federasiyasının prezidenti seçilib. 30 noyabr 2022-ci ildən Neftçi PFK Müşahidə Şurasının üzvüdür.

Basketbolda və futbolda elə də uğurumuz yoxdur, təki təhsildə olsun!

Doğum gününüz mübarək, cənab nazir!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.12.2025)

Aynur İsmayılova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

İllərin qovuşuğu təkcə təqvim yox, eyni zamanda insanın içində baş verən bir keçiddir. Bu ifadə nə səhifələrə sığacaq qədər qısa, nə də bir cümləyə həbs olunacaq qədər sadədir. O, illərlə yığılan susqunluqların, yarım qalan arzuların, heç zaman unudulmayan yaraların, bəlkə də ən son xoşbəxt olduğu anların görüş nöqtəsidir.

İllərin qovuşuğu bəzən bitməsini istədiyimiz, bəzən isə əksini arzuladığımız zamanların birikimidir.Çünki insan dəyişir, zaman yox. Zaman keçdikcə rəqəmlər bir-birini əvəz edir. İnsan isə bu dəyişən rəqəmlərin içində arafda qalır — köhnə ilə yeninin arasında. Heç vaxt bir tərəfə aid ola bilmir. Çünki keçmiş gələcəkdən xəbər verir, gələcək isə hələ yaşanmamış duyğuların səssizliyində dayanır.

İllərin qovuşuğu mənim üçün nədir deyə soruşsaz, həyat təcrübəsidir deyərəm. Hər il ötən ilə nisbətən daha çox gördüm, öyrəndim, kəşf etdim. Yarım qalan şeylərə, gerçəkləşməyən arzulara üzülməməyi öyrəndim. Özümü daha çox sevməyi, daha az üzülməyi öyrəndim. Az ilə xoşbəxt olmağı, yetinməyi öyrəndim. Bu dünyada insan üçün həyatda ən önəmli olan şeyləri illərin dəyişməsi ilə daha yaxşı anladım.

Və illərin qovuşuğu mənə görə zamanın bizə verdiyi ən uzun sınaqdır. Artıq yeni ilin astanasındayıq. Dönüb ötən ilə baxanda nə çox şeyin fərqinə vardım. Dəyişən, dəyişməyən bir çox hadisələrin mərkəzində özümün dayandığını gördüm. Və hər iki halda mən dəyişdim, bir az daha böyüdüm.

Önəmli olan da budur deyə düşünürəm: öyrənməyi, mübarizə aparmağı, yaşamağı bacarmaq. Qoy 2026 bizi qorxmadan dəyişən bir il olsun.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.12.2025)

İmran Verdiyev,

Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

Calud kəndi Oğuz rayonunun mərkəzindən 6 km qərbdə, Oğuz–Şəki şose yolunun sağında, Baş Qafqazın ətəyindədir. Bu adda  kəndin Azərbaycanda ancaq Oğuz rayonunda mövcud olduğunu görürük. Rayonunun ən qədim yaşayış məskənlərindən biridir. Qafqaz Albaniyası dövlətinin (E.ə. IV əsr – E. VII əsri) ən gur yaşayış məskənlərindən biri olmuşdur.

Burada hazırda qədim və orta əsrlərə aid arxeololi və memarlıq abidələrindən Alban kilsəsinin, Alban pirinin, qədim yaşayış yerinin, Alban nekropolunun qalıqları durur ki, bunlar da Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin xüsusi qərarı ilə ölkə və yerli əhəmiyyətli abidələr siyahısına daxil edilmişdir.

Kəndin ən azından Albaniyada xristianlığın qəbul edildiyi dövrdən var olduğunu deyə bilərik. Buradakı kilsə çox uzun illər (rus işğalınadək) Alban xristianlarının əsas dini mərkəzlərindən biri olub.

Çar Rusiyasının Qafqaz komandanı A.Yermolovun göstərişi ilə general-mayor Haqverdiyev tərəfindən tərtib olunmuş (rusca) “Şəki vilayətinin təsviri (1819-cu il)” adlı sənəddə Caludun Nuxa qəzasının Nuxa mahalına aid edildiyi məlum olur. Burada yaşayanların çoxu tatar (türk) olduğuna görə kənd tatar (türk) kəndi kimi təqdim olunur.   Kameral təsvirlərə görə, 1824-cü ildə Şəki mahalına aid olan bu kənddə 232 həyətdə əksəriyyəti türklər olan 1048 nəfər (524 nəfər kişi, 506 nəfər qadın olmaqla) nəfər yaşamışdır. Lakin tarixi faktlar göstərir ki, burada türklərlə yanaşı vaxtı ilə udilər (udlar) də yaşayıb. 1815-ci ildə nuxalı İ.Muradxanov və Q.Tarasanov tərəfindən Bütün Rusiya ermənilərinin arxiyepiskopuna gəndərilmiş məktubda udilərin (udların) Vartaşen və Niclə yanaşı, Caludda da bir məhəllədə kompakt şəkildə yaşadıqları qeyd olunmuşdur. Tarix elmləri doktoru M.Paşayevanın “XIX əsrdə udilərin etnokonfessional vəziyyəti” adlı məqaləsində də Caludda udi (ud) etnoniminin izlərinin göründüyü göstərilmişdir.

Ermənilərin isə bu kəndə zorla yerləşdirilməsi XIX əsrin 20-ci illərinin sonundan başlayıb. Bəzilərinin düşündüyü kimi, kəndin adı heç də ermənicə deyil. Bu adamlar başa düşmürlər ki, haylar bura gətirilməmişdən əsrlərlə əvvəl bu kəndin özü də vardı, adı da vardı.

Mənbələrdə Calud toponiminin formalaşması əsasən iki cür təqdim olunur.   Hər iki halda söz “cal” və “ud” hissələrindən (Cal+ud=Calud) ibarət hesab edilir. Oykonimin izahı tərkibindəki “çal”ın “çul” adlı tayfa adından və “ud” cəmlik bildirən şəkilçidən yaranıb “ucada duranlar, ulular” kimi təqdim olunur. Və yaxud “sucaq yer”, “otlu bataqlıq”, “çay qollarının birləşdiyi yer” olduğu və coğrafi obyektin landşaftı haqqında məlumat verdiyi qeyd edilir.   

Bizim isə Calud toponiminin formalaşması barədə fərqli fikrimiz var. Biz də Calud oykoniminin iki hissədən formalaşdığını deyirik: cal +ud=Calud. Amma sözün tərkibindəki hissəciklərin tamamilə fərqli mənada olduğunu fikirləşirik. Həmin hissəcikləri ayrı-ayrı izah etməyə çalışaq.

İcazənizlə, toponimin ikinci hissəsindən (“ud”dan) başlayaq. “Ud” nədir?

Tarixçilər hələ Miladdan əvvəlki dövrlərdə Albaniya ərazisində türk etnoslarla bərabər  ud adlı etnosun olduğunu da söyləyirlər. Herodot, Arrian, Plini müxtəlif tayfaların, o cümlədən udi və uti tayfalarının adlarını çəkirlər. Ptolemey isə ud tayfasının da adını onların siyahisina əlavə edir. 

Alimlərin bir qismi uti, udi və ud tayfalarının eyni tayfalar olduqlarını bildirirlər. Məsələn, S.T.Yeremyan, K.V.Trever, F.M.Məmmədova, V.L.Qukasyan udi və uti tayfalarının eyni etnosu bildirməklə qafqazdilli olduqlarını qeyd edirlər. A.A.Bakıxanov isə VIII-IX əsr ərəb tarixçilərinə istinadən yazır ki, utilərin ilk adı Ud olmuşdur. 

Tədqiqatçıların bir qismi isə “ud”ların fərqli tayfa olduqları qənaətindədirlər. Z.Bünyadov və Y.Yusifovun fikrincə, antik müəlliflərin məlumatlarına uyğun udi və ud tayfaları  Albaniyanın  şimal-şərqində Xəzər dənizi sahilində yaşayırdılar. Utilər isə həm Atropatenanın, həm də Albaniyanın ərazisində yaşayıblar.  (V.Ömərov:“Azərbaycanda Albaniya dövləti: əhalisi və adı” məqaləsi, “Səs” qəzeti, 29 avqust 2012-ci il)

V.Qasanovi də özünün “Azərbaycanda m.ö.4.yüzyıl ilə m.s.3.yüzyıl arasında alban gömü adetleri” (Ankara-2018, səh:8-10) adlı əsərində Albaniyada vaxtı ilə “ud” adlı etnosun da olduğunu təsdiq edir.

Bir haşiyə. Biz ancaq türk mənşəli etnosları Albaniyanın ilk sakinləri hesab edirik. Udi, uti və ud tayfaları sonralar bura (hunların təzyiqi ilə Xəzərin şərqindən) gələrək 26 tayfa ittifaqına daxil olan etnoslardan olublar. (Əlbəttə, digər tayfaların üzvləri kimi onların da ölkənin müdafiəsində, iqtisadiyyat və mədəniyyətinin inkişafında iştirakları olub.) Lakin Qafqaz Albaniyasının şəriksiz varisləri sayılmaları ədalətsizlikdir. Albaniyanın həqiqi varisləri türklərdir. Bunu həmin dövlətin süquta uğradığı dövrdən formalaşmağa başlayan “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanı da sübut edir. Dastanda ölkənin baş sərkərdəsi Qazan xanın “alpanlar başı” adlanması, ərazidə dastan qəhrəmanlarının adları ilə bağlı movcud olan çoxsaylı toponimlər, ancaq türklərə xas olan kurqanlar, daş və qutu qəbirlər, hələ də xalq arasında “uğuz qəbirləri” adlanan nəhəng məzarlar, dillərdə indi də dolaşan əfsanə və rəvayətlər və ia. buna ən yaxşı nümunədir.   

Bir şey də var, son üç əsrdən çoxdur ki, Albaniyanın əhalisi ancaq  qafqazdilli udinlər kimi qələmə verilmişdir. Lakin udi adının müasir udilərə məhz XVII əsrdə şamil edildiyi qeydə alınmışdır. Eyni zamanda, həmin əsrdə Krasnoyarsk vilayətində türk mənşəli udi adı daşıyan etnik qrupun yaşadığı göstərilir. Deməli, udu adı  həm    Qafqaz-iberdilli, həm də türkdilli etnoslara şamil edilirdi. (V.Ömərov:“Azərbaycanda Albaniya dövləti: əhalisi və adı” məqaləsi, “Səs” qəzeti, 29 avqust 2012-ci il).

İndi ud etnosunun adı coğrafi nomenlərdə, xüsusən də  yaşadıqları ərazilərdəki yer adlarında (toponimlərdə) öz əksini tapmaqdadır. Faktlar göstərir ki, türk ölkələrində, o cümlədən Azərbaycanda “ud” komponenti ilə yaranan toponimlər və s. adlar çox olubdur. Məsələn, hələ çox qədimdə uyğurlarda “ud” ilə yaranan oronim (Udarğan), kosmonim (bürc) (Ud-öküz), şəxs adı (Zaryud) və s. olmuşdur. Utilər (udlar) qədimdə Albaniyada saldıqları bir şəhəri Ud və Od adlandırıblar. Yaqut Həməvi yazırdı ki, Salman ibn-Rabiə əl Baxili Aran vilayətindəki Ud şəhərini tutdu. Deməli, Ud şəhəri Qəbələ yaxınlığında III əsrdən ərəb işğalına qədər mövcud olmuşdur. (İ.Cəfərsoy: “İber və Hay folkloruna türk mifik təfəkkürünün izləri”, Bakı-2014). Əminik ki Ud adlı etnosun adını yaşadan oykonimlərdən biri də haqqında söhbət etdiyimiz Calud kəndinin adıdır.

Azərbaycan Respublikasi Milli Məclisinin Toponimiya Komissiyasının üzvü olmuş, şair-publisist M.Urudun “Zəngəzur toponimləri” əsərində (Bakı-2013) oxuyuruq ki, uti, ud, sod, mar, qarqar, leq, qel, uz ve s. tayfaların yerli saklarla, kimmerlərlə  qaynayib qarışmasından e.e. IV əsrde Alban dóvləti yarandi...Kəndlərin adında "ud" topoformantının olmasi, çox güman ki, hələ eranın əvvələrində  bu yerlərdə məskunlamış ud tayfalarının adları ilə baglıdir”. Mərhum akademik Z.Bünyadov deyirdi ki, Zəngəzurun qədim tarixinin açarını  Agud-Vagud-Urud üçbucagında axtarmaq lazımdir” (səh:15-16, 41). Gördüyünüz kimi, burada ud tayfası ayrıca qeyd olunub. 

Qaldı “ud” sözünün mənasına, Uti (ud) dilinin tədqiqatçıları yazırlar ki, utilər (udlar) özləri də özlərini Od və Ud adlandırırlar. Digər tədqiqatçılar da “ud” sözünün “od” anlamı daşıdığını söyləyirlər. O.Süleymenov "Az-Ya" əsərində şumer və türk dillərində "ud" sözünün müqayisəsini vermişdir. Müqayisədən məlum olur ki, “ud” hər üç (ud, türk və şumer) dildə də od, atəş deməkdir. Maraq üçün deyək ki, udilər (udlar) həm iber-Qafqaz, həm də türkdilli qruplara bölünürlər (“Azərbaycanda m.ö.4.yüzyıl ilə m.s.3.yüzyıl arasında alban gömü adetleri” (Ankara-2018, səh:10). Qədim monqol və türk dillərində müqəddəs sayılan qarağac, söyüd ağaclarının da adı, od-alov bildirən “ut” sözünün cingiltili variasiyası olan “ud” sözü ilə ifadə olunurmuş. (A.Hacılı: “Mifopoetik təfəkkür fəlsəfəsi”, Bakı 2002). Yəqin bizdə də bəzi yaşlı insanların və udlar (udulər) kimi Qafqaz dilləri ailəsinin ləzgi yarımqrupuna  aid olanların “od yandır” ifadəsini “ud yandır” kimi dediklərini eşitmisiniz. (Maraq üçün deyək ki ud musiqi alətinin adı da od sözündən yaranıb).

Deməli, Calud sözünün ikinci hissəsi olan “ud” odlu, alovlu, qızğın, mübariz, döyüşkən mənasında anlaşılmalıdır.

Qayıdaq toponimin birinci – “cal” hissəsinə. Bəziləri “cal” sözünün Zaqataladakı Car və Ağdaşdakı Cardam kəndlərinin adı, ləzgi dilindəki “car” (söz) kəlməsi və yuxarıda yazdığımız kimi coğrafi obyektin landşaftı ilə əlaqələndirirlər.

Bizcə isə, sözün birinci hissəsi (“cal”) “Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti”ində (I cild, səh:392) “cərəyan etmək, axmaq, tökülmək” mənasında olduğu göstərilən “car” sözünün təhrif olunmuş şəklidir. İkinci sözün (“ud”un) birləşməsi ilə fonetik hadisə baş vermiş, uyuşma olmuş, “car” sözü “cal” şəklində (evfemizm məsələsi) işlənməyə başlamışdır. “Cərəyan etmək, axmaq, tökülmək” mənaları verilən “car” sözünə tərəddüdsüz “tikmək, inşa etmək, qurmaq və yaratmaq” mənalarını da vermək mümkündür. Biz həm də türkdilli qrupa bölünən udların türk sözü olan “car”ı (“cal”ı)   seçmələrini təsadüf saymırıq. Calud sözündəki “cal”ın “timək, qurmaq, inşa etmək” mənasında olduğunu bildiririk.

Beləliklə, Calud toponiminin mənasını “odlu, alovlu, qızğın, mübariz, döyüşkən udlar tərəfindən yaradılmış, tikilmiş, qurulmuş yaşayış məntəqəsi” və bu məntəqənin (kəndin) adı kimi anlamağı təklif edirik.

“Vətənşüvanlıq” salmaq fikrində olanlara isə deyirik ki, Vətənin tarixini düz yazmağa çalışmaq da elə vətənpərvərlikdir. Bir də, necə olur, Udlar III əsrdə Qəbələ yaxınlığında ərəb işğalına qədər mövcud olmuş Ud (Od) adlı şəhər sala bilirlər (İ.Cəfərsoy), oradan 40-50 km. qərbdə kiçik bir kənd sala bilmirlər?! Türklərlə birlikdə onların bu ərazilərdə çox qədimdən yaşadıqlarını da az qala bütün dünya bilir.  

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.12.2025)

Fatimə Məmmədova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Süni intellekt artıq təkcə texnologiya mütəxəssislərinin deyil, incəsənət adamlarının, jurnalistlərin və cəmiyyətin bütün təbəqələrinin diqqət mərkəzindədir. Bir vaxtlar fantaziya kimi görünən imkanlar – insan səsinin, üz mimikasının, hətta konkret sənətçilərin üslubunun süni intellekt vasitəsilə təkrar yaradılması – bu gün real və əlçatan texnologiyaya çevrilib.

Lakin bu sürətli inkişaf yaradıcılıqla yanaşı, ciddi etik və hüquqi suallar da doğurur.

Bu barədə “Ədəbiyyat və İncəsənət” portalına açıqlama verən Süni İntellekt mütəxəssisi Ümid Salay (şəkildə) da bu gün süni intellekt vasitəsilə mahnıların, musiqilərin, hətta konkret insanların səsinin vəgörüntüsü əsasında videoların yaradılnasının texniki olaraq artıq çox asan olduğunu təsdiqləyib:

“Süni intellekt birinsanın səs tonunu, danışıq tərzini, üz mimikasını analiz edib demək olar ki, eyni formadatəkrar yarada bilir. Texnologiya baxımından bu, böyük bir irəliləyişdir. Amma etik baxımdançox ciddi suallar ortaya çıxarır.

Ən böyük problem razılıq məsələsidir. Bir insanın səsindən, üzündən və ya imicindən onunxəbəri və icazəsi olmadan istifadə edilməsi açıq şəkildə etik pozuntudur".

Mütəxəssis qeyd edib ki, xüsusilə tanınmışşəxslərin səsi ilə mahnı hazırlanması, ya da adi insanların görüntülərinin manipulyasiyaolunaraq başqa kontekstdə təqdim edilməsi həm şəxsi hüquqların, həm də etibarınpozulmasına səbəb olur:

"İkinci ciddi risk dezinformasiya və reputasiya zədələnməsidir. Süni intellektlə hazırlanmışbir video və ya audio real kimi təqdim edildikdə, insanlar bunun saxta olduğunu ayırd etməkdə çətinlik çəkə bilər. Bu isə yanlış məlumatın sürətlə yayılmasına, insanların nüfuzuna xələl gəlməsinə və cəmiyyətdə etimadsızlıq mühitinin yaranmasına yol aça bilər.

Musiqi və incəsənət sahəsində də etik suallar yaranır. AI tərəfindən yaradılan mahnılarkonkret sənətçilərin səsinə və üslubuna bənzədikdə, müəlliflik hüquqları, yaradıcılıq haqqı və əməyin dəyəri sual altına düşür. Əgər bu proseslər nəzarətsiz qalarsa, yaradıcı insanların zəhmətinin kommersiya məqsədilə icazəsiz istifadəsi genişlənə bilər".

Ümid Salayın sözlərinə görə, gələcəkdə bu sahədə əsas problem texnologiyanın özü yox, ondan necə istifadə olunacağı olacaq. Belə ki, süni intellekti tam qadağan etmək real və mümkün deyil. Amma onun istifadəsi üçün aydın etik çərçivələr, hüquqi qaydalar və şəffaflıq mexanizmləri formalaşdırılmalıdır:

"Məsələn, Aİ ilə yaradılan səs və ya videonun açıq şəkildə işarətlənməsi,

istifadə olunan şəxsin razılığının sənədləşdirilməsi və kommersiya istifadəsində hüquqi məsuliyyətin müəyyən edilməsi vacibdir.

Mənim fikrimcə, süni intellekt yaradıcılığı məhv edən yox, onu gücləndirən alət olmalıdır. Amma bu, yalnız o zaman mümkündür ki, insan faktoru, etik dəyərlər və məsuliyyət texnologiyanın önündə getsin. Əks halda, texnologiyanın sürəti cəmiyyətin ona olan etimadını ciddi şəkildə sarsıda bilər".

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.12.2025)

Fatimə Məmmədova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bəzən insan birdən-birə dəyişmir. Sadəcə içində nəsə qırılır. Kənardan baxanda hər şey yerindədir: gülüş var, söz var, gündəlik həyat var. Amma içəridə bir boşluq açılır, ele bir boşluq ki, nə sözlə doldurmaq olur, nə də susmaqla.

Dünənə qədər güvənilən bir səs bu gün susursa, artıq çiçəklərin haray salmasının mənası qalmır. İnsanı yandıran söz deyil, eşidilməyən sükutdur. Hər şey olduğu kimi qalır, amma dünya artıq əvvəlki dünya deyil.

Eşidəndə dəyişmişəm dünyamı,

Çiçəklər də haray salsa, incimə…

Kənardan güclü görünən insanın içində can yavaş-yavaş çökür. Danışır, amma dedikləri havada qalır. Gözləyir, amma gələn yoxdur. Sevir, amma o sevginin içində tək qalır. Bir ürəklə çox dərdi daşımaq məcburiyyətindədir.

Demirdinmi: “Alacaqsan canımı?”

Ruhum getsə, canım qalsa, incimə…

Heç kim bilmir bir ürəyin nə qədər parçalandığını, hələ də necə döyünə bildiyini. Susmaq güc kimi görünür, amma içində qanayan yerlər var. Bir dənə olan ürəyi çox bilirlər, dərdini isə az görürlər. Vicdanlarda qalan yalnız səssizlik olur.

Bir dənəydi, elə bildin çoxdu can,

Vicdanında qanım qalsa, incimə…

Bu insan istəməzdi ömrü solmuş bağa dönsün. İstəməzdi yoxluğu kiməsə dağ olsun. Sadəcə anlaşılmaq istəyirdi. Amma bəzən elə yaralar açılır ki, heç bir ağlıq qalmır. Günlər keçir, amma günlər ona qənim kəsilir. Vaxt ötür, amma o, yerində qalır.

Qoymadın ki, bircəciyi ağ olsun,

Günlər sənə qənim qalsa, incimə…

İndi soruşsan: yurdu hardadır? Cavab yoxdur. İnsanların yurdu bir ürək idi. Ora sığındı, ora inandı. Amma ev bildiyi yer onu çöldə qoyanda bütün yollar yadlaşır. Qırılan qəlbə heç kim əvvəlki kimi yaxın dura bilmir.

Məzarıma yaxın dura bilməzsən,

Məni cahan yola salsa, incimə…

Kar qəlbi səsləmək mümkün deyil. Nə sevgi ilə, nə də nifrətlə. Daşlaşmış ürəyi nə göz yaşı oyadır, nə də yalvarış. Sadəcə bir gün gəlir və insan insandan alınır. Vaxtsız. Sakitcə. Heç nə olmamış kimi.

Daş ürəklim, can çürüdən tərsliyin,

Məni sənnən vaxtsız alsa, incimə…

Bu misralar bir insanın yaşadıqlarını deyilmiş kimi oxunur, amma oxuyan hər kəs içində bir yerin sızladığını hiss edir. Bəzən insan danışmır.  Şeirlə susur. Vahid Əzizin misraları elə o susqunluğun səssiz səsidir.

Eşidəndə dəyişmişəm dünyamı,

Çiçəklər də haray salsa, incimə,

Demirdinmi: "Alacaqsan canımı"

Ruhum getsə,canım qalsa, incimə.

Heç bildinmi, sənnən nələr çəkdi can?

Dərdlərinnən bildin necə çökdü can?

Bir dənəydi, elə bildin çoxdu can?

Vicdanında qanım qalsa, incimə.

İstəməzdim ömrüm solan bağ olsun,

Mənsizliyin bir dözülməz dağ olsun,

Qoymadın ki, bircəciyi ağ olsun

Günlər sənə qənim qalsa, incimə.

Yurdum-yuvam oldu hara?-Bilməzsən,

Ürəyimi bir də qıra bilməzsən,

Məzarıma yaxın dura bilməzsən

Məni cahan yola salsa, incimə.

Mən də öz misramı artırsam deyərəm ki…

Amma o gecə gələndə, artıq nə üzr istənəcək bir ürək qalır

 nə də “kaş ki” deyə çağırılacaq bir səs

 Çünki bəzi insanlar gedəndə yox, unudulanda yox olurlar

Və bunu anlayanda, həmişə gec olur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.12.2025)

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

“Qəhrəmanlarımızı tanıyaq” layihəsində növbəti təqdimatımı edirəm. Əminəm ki, müsahibimi dinləmək sizin üçün maraqlı olacaq.

-Özünüzü təqdim edin.

-Mən Hacıyev Məmməd Asif oğlu 3 mart 1993-cü ildə Ağdam rayonunun Çəmənli kəndində anadan olmuşam. 1999-cu ildə Şəhid Ziyəddin İsgəndərov adına Çəmənli kənd tam orta məktəbinin 1-ci sinfinə getmişəm. 2010-cu ildə həmin məktəbin 11-ci sinfini bitirmişəm. 2011-ci il aprel ayı Ağdam rayon hərbi komissarlığı tərəfindən müddətli həqiqi hərbi xidmətə çağırılmışam. Müddətli həqiqi hərbi xidmətimi Müdafiə Nazirliyinin Təlim Tədris Mərkəzində, mühafizə bölüyündə keçmişəm. 2012-ci il oktyabr ayı müddətli həqiqi hərbi xidmətimi bitirmişəm. 2013-cü ilin yanvar ayından öz istəyim ilə Daxili İşlər Nazirliyinin Daxili Qoşunlarının sıralarında müddətdən artıq həqiqi hərbi xidmətə qəbul olunmuşam. xidmətə qəbul edildikdən sona, uşaqlıq arzumu həyata keçirmək, Xalqıma, Dövlətimə daha səmərəli xidmət edə bilmək məqsədi ilə Daxili qoşunların xüsusi təyinatlı dəstəsində xidmət etmək üçün müraciət etmişəm. Müraciətim əsasında müvafiq kursa qəbul edilmək üçün imtahana cəlb edilib yüksək nəticə verdikdən sonra kursa qəbul edilmişəm. Çox sayda şəxsi heyətlə başlayan kursu, müvəffəqiyyətlə bitirən az saylı şəxslərdən birə də mən oldum. Kursu bitirdikdən sonra Daxili Qoşunların N-saylı hərbi hissəsinin Qartal xüsusi təyinatlı dəstəsində xidmətimi davam etdirdim. Hazırda isə ehtiyatda olan hərbi qulluqçuyam.

-Döyüş yolunuz haqqında məlumat verin.

-Uzun müddət gözlədiyimiz döyüş əmri nəhayət 27 sentyabr 2020-ci il tarixində verildi. Bu döyüş əmrinin icrası üçün mən də, xidmət yoldaşlarım ilə birlikdə Xüsusi Təyinatlı Qüvvələrin tərkibində Murov-dağ silsiləsinin Gamış-dağ  yüksəkliyi istiqamətindən döyüş və xüsusi döyüş əməliyyatlarının icrasına cəlb edildik. Daha sonra 2 oktyabr tarixindən etibarən Cəbrayıl rayonu ərazisində, Füzuli rayonu ərazisində, Xocavənd rayonu ərazisində, Xocalı rayonu ərazisində və Şuşa istiqamətində müxtəlif təyinatlı döyüş tapşırıqlarının icrasında iştirak etmişəm. 44 günlük Vətən müharibəsinin 35 günə ərzində döyüşmək qismətim olub. Bu günlərin hər anının öz hökmü var idi və hər biri ayrılıqda bir xatirədir. Bu xatirələrin hər birini danışıb bitirmək üçün 35 günə ehtiyacımız var, amma qısa olaraq bu döyüş xatirələrindən bir neçəsini sizinlə bölüşmək mənim üçün xoş olardı.

Düşmənlə ilk təmaslarımız Gamış-dağ istiqamətindən, Kəlbəcər rayonunun Susuzluq kəndi istiqamətində icra etdiyimiz xüsusi əməliyyatda oldu. Bu əməliyyat bizə müharibənin kədərli, sevincli, qürurlu və qarşına qoyulmuş vəzifənin öhdəsindən layiqincə gələ bilmək hissinin verdiyi o qəribə hisləri yaşatdı. Kəlbəcər istiqamətində ilk Şəhidimizi verdik. Qardaş itkisinin acısını, ölümün nəfəsini burda hiss etdik.

1 oktyabrda növbəti tapşırıqların icrası üçün Cocuq Mərcanlı kəndi istiqamətinə avtomobillə hərəkət edirdik. Bu zaman müxtəlif rayonlarımızın ərazisindən keçirdik. Bu rayonlardan keçəndə Xalqımızı küçədə, sevinc içində bizi qarşılayıb, yola salmağı bizi çox qürurlandırırdı. Xalqımızın bizə olan inamı, bizdən olan istəyi-tələbi onların hərəkətlərindən, baxışlarından aydın oxunurdu. Bu mənzərəni görüb gözləri dolan yoldaşlarım çox yaxşı yadımdadır. Hələ Müdürxan adlı yoldaşımız belə bir cümlə işlətdi “ Biz gedib torpaqları azad etməliyik, ya da ölüb orada qalmalıyıq. Biz bu camahatın qarşısına ancaq qələbə ilə çıxmalıyıq.” Hər kəs öz susqunluğu ilə bu cümlə ilə razılaşırdı. Çünki hər birimiz eyni hisləri keçirirdik. Qürur və məsuliyyət. Bu hislər bizə yad deyildi, amma bu gördüklərimiz ilə bunu daha çox hiss edirdik.

Cəbrayıl rayonu ərazisində, düşmənlə ilk geniş miqyaslı təmasımız Horovlu kəndi ərazisində oldu. Kənardan kəndin müşahidəsini apardıqdan sonra kənd ərazisinə daxil olmuşduq. Düşmən arxasında olduğumuz üçün çox diqqətli hərəkət edirdik. Horovluda ilk olaraq düşmənin bir Ural markalı avtomobilini daşıdığı şəxsi heyətlə birgə məhv etdik. Daha sonra eyni ərazidə düşmənin çox sayda şəxsi heyətini və iki ədəd PDM-2 zirehli döyüş avtomobilinin hərəkətini müşahidə etdik. Dərhal ərazinin yaratdığı taktiki və strateji imkanlardan istifadə edərək düşmənə hücum etdik. Hücumumuz o qədər ani oldu ki, düşmən nə baş verdiyini başa düşmədi. Bunu onların hərəkətlərindən aydın başa düşmək olurdu. Nəhayət düşmənin bu canlı qüvvəsinin müəyyən qismini məhv etdik, döyüş maşınlarını ələ keçirdik. Qalan düşmən qüvvəsi isə döyüş meydanından qaçdı. Horovlunun qərb istiqamətində düşmənin böyük müdafiə mövqeyi var idi. Bunlar bizim bu hücumumuzu gördükdən sonra onlar da bizim ilə döyüşə girdi. Düşmənin bu mövqeyini də müxtəlif taktiki üsullar istifadə edərk məhv etdik. Bu əməliyyatdan sonra hədəfimiz Cəbrayıl şəhəri idi. Cəbrayıl şəhəri bir necə xüsusi təyinatlı taborun birgə fəaliyyəti nəticəsində düşməndən azad edildi. Bu əməliyyat zamanı düşmənlə bir neçə yaxın məsafəli təmaslarımız oldu. Düşmənin sonuna qədər inad etdiyi, təzyiq göstərdiyi əməliyyatlar oldu. Amma biz bu yola çıxanda “öldü var, döndü yoxdur” şüarını özümüzə amal edib çıxmışdıq. Buna görə də taborun son fərdi Şəhid olana qədər düşmən qarşısında bir addım olsun belə geri addım atmamağa and içmişdik. Buna görə də düşmən nə qədər təzyiq göstərsə də heç bir nailiyyət əldə edə bilmirdi.

Haqqında danışmaq istədiyim növbəti döyüş əməliyyatı, Füzuli rayonunun, Cuvarlı kəndi ərazisində olub. Bu ərazidə düşmənin bir artilleriya batareyasını aşkara çıxarıb, məhv etmişik. Bu artilleriya batareyasının məhv edilməsi düşmən içərisində böyük çaxnaşmaya səbəb olub. Bunu bu gün düşmənin sözdə böyük komandirlərindən biri Cəlal Harutiniyanın cinayət məsuliyyətinə cəlb edilməsindən, məhkəmə araşdırmasının nəticələrində görmək olur. Bu məlumatlardan aydın olur ki, düşmənin bu artilleriya batareyası 12 oktyabr 2020-ci il tarixində gecə boyunca cəbhə xəttinin Füzuli rayonu istiqamətini artilleriya atışı altında saxlamalı idi. Amma bizim tabor buna imkan vermədi. Bu batareyanı aşkar edib tamamilə məhv etdi. Bu əməliyyatdan geniş danışmaq istəyərdim, amma bunun üçün müsahibə vaxtımız azdı.

Növbəti əməliyyatımız yenə Füzuli rayonu ərazisində oldu. Bu ərazidə Füzuli-Şuşa avtomobil yolunda (Zəfər yolu) pusqu əməliyyatımız və Məngələnata yüksəkliyinin tutulması oldu. Füzuli-Şuşa avtomobil yolundan düşmən aktiv istifadə edirdi. Bizim pusqu əməliyyatımız ilə bu yol tam nəzarətimizə keçdi. Düşmən isə bu yolda 30-a yaxın canlı qüvvə itirdi. Məngələnata yüksəkliyi isə Füzulinin işğaldan azad edilməsi üçün xüsusi strateji əhəmiyyət daşıyırdı. Kapitan Yunusov Dövlətbəyin rəhbərlik etdiyi qrup Məngələnata yüksəkliyin tutduqdan sonra düşmən dəfələrlə o yüksəkliyə şiddətli artilleriya atışları icra etdi. Quru hücumları təşkil etdi. Bu hücumlar zamanı kapitan Yunusovun, rəhbərlik ilə bir rabitə əlaqəsi dünən olmuş kimi yadımdadır – “Düşmən tank, müxtəlif döyüş maşınları və 200-ə yaxın canlı qüvvə ilə hücuma keçib. Artıq bizə çatırlar. Bu döyüşdə heç bir şansımız yoxdur.  Amma, Yunusov, yüksəklik bizim üçün həyatı əhəmiyyət daşıyır. Öldü var, döndü yoxdur.”

Bu rabitə əlaqəsinin sonunda Kapitan Yunusov “oldu” deyib öz koordinatlarını bizim artilleriyaya verdi və dedi ki “rabitə əlaqəsi kəsildiyi an bura artilleriya atışı istəyirəm”.  Bu hərəkət “öldü var, döndü yoxdur” amalımıza sadiqliyimizin bariz nümunəsi idi. Artilleriyamız isə müxtəlif müşahidə vasitələrinin köməyi ilə qrupun 20-30 metrliyində olan  düşməni dəqiq atışlar ilə vurmuşdu. Qrupun qəti müdaxiləsi, artilleriyamızın dəqiq atışları düşməni geri çəkilməyə vadar etmişdi.

Bu kimi döyüş əməliyyatları onlarla olub. Onların hamısı haqqında qısa vaxtda danışmaq mümkün deyil. Əsas olan odur ki, biz Xalqımız, Dövlətimiz qarşısında üzərimizə götürdüyümüz vəzifəni layiqincə icra edə bildik.

-Uzun illərdir ki, xidmət edirsiniz, yaddan qalan, hərbi sirr sayılmayan əməliyyatlardan mümkünsə, bir neçəsini danışın.

-Xidmət illərimdə ölkənin daxili sabitliyinin, vətəndaşların konstitusiya ilə qorunan hüquqlarının və daxili təhlükəsizliyin qorunması üçün müxtəlif tapşırıqların icrasında olmuşam. Amma əsas vəzifəmiz hər daim, işğal altında olan Müqəddəs Vətən torpağının işğaldan azad edilməsinə hazır olmaq olub. Bunun üçün hər daim fiziki, psixoloji dözümlülüyümüzü artıran, peşəkarlıq səviyyəmizi yüksəldən ağır təlimlərdən keçmişik. Hər daim döyüş əmrini səbirsizliklə gözləmişik.

-Təltifləriniz haqqında məlumat verin.

-Vətən müharibəsində fəaliyyətimə görə Cənab Ali Baş Komandan tərəfindən “Kəlbəcərin azad edilməsinə görə” “Cəbrayılın azad edilməsinə görə” “Füzulinin azad edilməsinə görə” və “Şuşanın azad edilməsinə görə” medalları ilə təltif edilmişəm. Cənab Baş Nazir tərəfindən isə “Vətən müharibəsi İştirakçısı” medalı ilə təltif edilmişəm.

-Bugünkü gəncliyə hansı məsləhətləri verərsiniz?

-Gənclərimizə məsləhətim gəncliyi dərk etməkdir.

Gənclik böyük səs-küy deyil, düzgün seçimdir. Gənclikdə edilənlər gələcəyə yatırımdır. Gənclik təkcə enerji yox, imkan deməkdir. Bu gün gənclərimizin  sahib olduğu şanslar, dünən başqaları üçün əlçatmaz idi. Gənclərimiz bəlkə də bunun fərqində deyil, amma zaman gənclərdən yanadır. Bu şansların başında təhsil durur. Təhsil diplom üçün deyil. Təhsil səni aldanmaqdan qoruyur, qərar verməyi öyrədir, haqlı ilə haqsızı ayırd etməyə kömək edir. Təhsilsiz insan güclü ola bilər, amma istiqamətsiz olar. İstiqamətsiz güc isə gec-tez insanın özünü məhv edir.

Bir hərbiçi kimi deyim ki, döyüşmək üçün də təhsilə, savada ehtiyac var. Sənin olana sahib çıxa bilmək üçün, onun uğurunda mübarizə apara bilmək üçün təhsilli olmaq lazımdır. Yoxsa nə sənindir, nə sənin deyil heç vaxt bilməyəcəksən.

Unutmayın ki, bu gün oxumağa tənbəllik etdiyiniz bir kitab, bu gün təxirə saldığınız bir qərar sabah peşmanlıq ola bilər. Amma bu gün verdiyiniz doğru qərar – sizi illərlə xilas edər.

Özünüzü kiçik görməyin. Siz düşündüyünüzdən daha böyük məsuliyyət daşıyırsınız. Siz canlar, tökülən qanlar bahasına qazanılmış Zəfərin daşıyıcılarısınız. Siz bir ailənin yox, bir nəslin yox, siz hər biriniz bir Xalqın ümidisiniz.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.12.2025)

Şəmil Sadiq, təhsil texnoloqu, dosent,

“Ədəbiyyat və incəsənət”

Noyabrın 3-də Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının 80 illik yubileyinə həsr olunmuş tədbirdə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev tərəfindən səsləndirilən fikirlər təkcə yubiley nitqi deyil, eyni zamanda dil siyasəti ilə bağlı ciddi bir strateji mesaj idi. Prezidentin “Azərbaycan dili xalqımızın milli kimliyinin, dövlət müstəqilliyimizin və mənəvi bütövlüyümüzün rəmzidir” fikri dil məsələsinin mədəni yox, milli təhlükəsizlik müstəvisində dəyərləndirilməsinin vacibliyini bir daha ortaya qoydu.

Daha mühüm məqam isə dövlət başçısının Azərbaycan dilinin saflığı ilə bağlı narahatlığını açıq şəkildə ifadə etməsi oldu:“Azərbaycan dilinin saflığının qorunması milli məsələdir. Bu, təkcə dilçi alimlərin və müəllimlərin deyil, hər bir vətəndaşın mənəvi borcudur.”

Bu çağırışdan sonra müxtəlif qurumlarda müzakirələrin başlanması təqdirəlayiqdir. Bu məsələdə istərdim ki, təhsil sistemimizdə kök salmış yanaşmaların dəyişdirilməsinin vacibliyini qeyd edim.

Bu gün Elm və Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilən proqram və dərsliklərdə Azərbaycan dili iki fərqli ad altında təqdim olunur: Tədris dili və Dövlət dili. Halbuki hər iki anlayış eyni dili – Azərbaycan dilini ifadə edir. Sadəcə, tədris başqa dillərdə aparılan bölmələrdə bu fənn “Dövlət dili” adlandırılır.

Bu yanaşma zahirən texniki görünə bilər, lakin mahiyyət etibarilə psixoloji və ideoloji mesaj daşıyır: dil sanki “əsas” və “ikinci” statuslara bölünür. “Dövlət dili” ifadəsi dərslik prizmasından baxıldıqda Azərbaycan dilini faktiki olaraq ikinci dil mövqeyinə salır. Bu isə Azərbaycan dilinə verdiyimiz strateji statusla ziddiyyət təşkil edir.

Təklifim isə sadə dillə budur: “Tədris dili” və “Dövlət dili” bölgüsü ləğv edilməli, bütün bölmələrdə fənnin adı yalnız “Azərbaycan dili” (dövlət dili) kimi olmalıdır.

Saat fərqi - bərabərsizliyin institusionallaşması da vacib məqamlardandır.

Məsələnin daha ciddi tərəfi isə tədris saatları ilə bağlıdır. Azərbaycan bölmələrində ibtidai siniflərdə Azərbaycan dili həftədə 8-10 saat tədris olunduğu halda, rus və ingilis bölmələrində bu göstərici 2 saatla məhdudlaşır. Bu, sadəcə metodiki fərq deyil, dilin funksional imkanlarının şagirdlər arasında qeyri-bərabər bölüşdürülməsidir. Düzdür, burda hökmən qeyd etməliyik ki, son zamanlar Elm və Təhsil Nazirliyi bu sahədə çox ciddi addımlar atıb, yuxarı siniflərdə Azərbaycan tarixi, Hərbi hazırlıq, Zəfər tarixi kimi fənlərin bütün bölmələrdə Azərbaycan dilində tədris edilməsi qərarını verib və hər birimiz tərəfindən də alqışlanıb.

Təsəvvür edin: eyni ailədə böyüyən iki uşaqdan biri Azərbaycan bölməsində oxuduğu üçün dili bütün üslubları ilə öyrənir, digəri isə ingilis bölməsində oxuduğuna görə Azərbaycan dilini yalnız elementar səviyyədə mənimsəyir. Bu, artıq fərdi seçim deyil, dövlət dili ilə bağlı sistemli boşluqdur.

Müəllimlər yaxşı bilirlər ki, 2–3 saatla dili nə akademik, nə rəsmi-işgüzar, nə də bədii üslubda öyrətmək mümkündür. Evdə danışılan dil isə ən yaxşı halda məişət üslubu ilə məhdudlaşır. Halbuki dilin elmi, hüquqi, publisistik və estetik qatları yalnız məktəb mühitində formalaşır.

Son vaxtlar xarici təcrübədən misal çəkəndə cəmiyyətimizdə xoş qarşılanmasa da, nə edək ki, biz bir dünyada yaşayırıq, bəzən beynəlxalq təcrübə ilə də tanış olmalıyıq.

Bir az araşdıranda görürük ki, bu məsələdə bir çox ölkələr açıq və prinsipial mövqe ortaya qoyur:

• Fransa: Hansı dildə təhsil almasına baxmayaraq, bütün şagirdlər üçün fransız dili eyni həcmdə və eyni proqramla tədris olunur. Fransız dili yalnız “dövlət dili” deyil, respublika dəyəri kimi qorunur.
• Finlandiya: İsveç və fin dillərində təhsil alan məktəblərdə dövlət dilləri bərabər saatla və yüksək akademik səviyyədə tədris edilir.
• İsrail: Tədris dili ivrit olmayan məktəblərdə belə ivrit dili əsas və genişhəcmli fənn kimi qorunur, çünki dil milli birliyin əsas sütunu hesab olunur.
• Türkiyə: Tədris dilinin hansı dil olmasından asılı olmayaraq, MEB qərarı ilə təsdiqlənmiş bütün proqram türkcə tədris edilməldir, nəinki sadəcə türk dili.

Bu ölkələrdə dil məsələsi seçim azadlığı ilə deyil, milli konsensusla tənzimlənir.

Azərbaycanda bu fərqləndirmə sovet dövrünün rus bölməsi praktikasından miras qalıb. Bu gün isə həmin boşluğu sürətlə ingilis bölmələri doldurur. Problem ingilis dilinin öyrədilməsində deyil - problem Azərbaycan dilinin zəiflədilməsi bahasına çoxdillilik yaratmaq cəhdindədir. Bu isə uzunmüddətli perspektivdə milli dil şüuruna ciddi zərbə vurur.

Dil siyasətində yarımçıq qərarların zamanı bitib. Bunu isə bizə Böyük Zəfərimizin memarı Cənab Ali baş komandan deyir, ona görə də düşünürəm ki, gecikmədən qərar almalıyıq.

1.     Bütün bölmələrdə fənnin adının qarşısında yalnız “Azərbaycan dili” yazılmalı, tədris və ya dövlət dili ifadələri sadəcə Dövlət dili ilə əvəz edilməldir;

2.     Tədris dili fərq qoyulmadan Azərbaycan dili bütün məktəblərdə eyni saatla, tədris edilməlidir;

3.     Birinci siniflərdən başlayaraq vahid Azərbaycan dili proqramı və dərsliyi tətbiq olunmalıdır;

4.     Digər xalqların ana dillərində təhsil hüququ əvvəlki kimi qorunmalı, lakin bu, dövlət dilinin zəiflədilməsi hesabına olmamalıdır.

Bu addım həm də dövlət büdcəsinə xeyli miqdarda qənaət etmiş olar. Çünki iki ayrı dərslik yazılıb, nəşr edilməz. Azərbaycan dili müəllimləri də iki bölmənin müəllimi kimi bölgüləndirilməz.

Azərbaycan dili bizim hamımızın ortaq evidir. O evin divarlarını bölmələrə görə nazik və ya qalın etmək isə gələcəyimizi riskə atmaq deməkdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.12.2025)

Turan İbrahimli, Xalq yazıçısı Əzizə Çəfərzadənin oğlu. “Ədəbiyyat və incəsənət”ə

Hörmətli redaksiya. Anam Əzizə Cəfərzadənin doğum gününün 104-cü ildönümü tamam oldu. Çox sağ olun. Var olun ki, bu barədə yazı dərc etdiniz. Heyif ki, bu yazıda, ümumən, ölkə mediasında gedən yazılarda yalnız azizajafarzade.com saytında qızımın 2004-cü ildə yazdığı məlumatlardan istifadə edilir, sonrakı 21 il ərzindəki yeniliklərdən, 100-dən çox dərc olunmuş kitabdan bir söz belə yazılmayıbdır.

Əzizə Cəfərzadənin vəfatından sonra da onu kitablarının nəşri davam etdirilmiş, demək olar ki, bütün bədii əsərləri latın qrafikasına çevrilərək yenidən 70 kitab şəklində ölkəmizdə və xaricdə müxtəlif dillərdə nəşr edilmişdir. Bunlar içərisində Ev Arxivndən saxlanan materiallar əsasında xeyli yeni kitab da işıq üzü görmüşdür; yazıçının “Səyahətnamələri” (2 cild), “Pyesləri” (2 cild), Televiziya-radio verilişləri və kinofilm ssenariləri, “Folklor araşdırmaları”, “Aşıq yaradıcılığının tədqiqi”, “Nəcəf bəy Vəzirovun dramaturgiyasının xüsusiyyətləri”, “XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatında maarifçi-ziyalı gənc surətləri”, “XIX əsrdə Molla Pənah Vaqif ədəbi məktəbi”, “Məmməd Səid Ordubadi arxivinin izahlı təsviri”, 40 hekayəsi, 8 povest, 1 romanı və s. yer alır.  Əzizə xanımın tərtib etdiyi 4 kitab da yenidən nəşr edilmişdir. Onun 7 kitabı səsli kitab  formasında da təqdim olunmuşdur.

Əzizə Cəfərzadə haqqında Azərbaycanda və xarici ölkələrdə bir neçə dissertasiya işi də yazılmışdır və onun haqqında müxtəlif müəlliflərin 12 kitabı nəşr edilmişdir

Əzizə Cəfərzadə vəfatından sonra ilk nəşr edilən kitablar  Prezident fərmanı ilə “Aləmdə səsim var mənim”, “Eldən-elə” (2006) romanları və “Azərbaycan qadın şairləri antologiyası” (2005) olmuşdur.

Mənim təşəbbüsüm ilə 2021-ci ildən nəşrinə başlanan 17 cild “Seçilmiş əsərləri”, 2025-ci ildən nəşrinə başlanan “Elmi əsərləri”nin 3 cildi çap edilmişdir. 2016-ci ildən “XAN”nəşriyyatı 6 kitabını nəşr edir və bəzi kitabların artıq 4-cü nəşri çap olunub. MİMTA Yayılmları da 2020-ci ildən başlayaraq Xalq yazıçısının 8 kitabını nəşr etmişdir. Ölkəmizdəki digər  nəşriyyatlar da Əzizə Cəfərzadəni  kitablarını nəşr edirlər. Yazıçının kitabları Türkiyə, İran, Özbəkistan, İsveç, İngiltərədə də nəşr edilmişdir.

Azərbaycan Milli kitabxanası 2022-ci ildə yazıçının geniş biblioqrafiyasını hazırlamış və dərc etmişdir.

Qızım, yazçının nəvəsi Nəsrin İbrahimova tərəfindən yaradılmış 3 dilli “azizajafarzade.com” saytı  da 2004-cü ildən fəaliyyətdədir.

Qeyd etdim, dünən Əzizə Cəfərzadənin anadan olmasının 104-cü ildönümü idi. Adətən bu ildönümlərində mən özüm-özümə illik hesabat verməyə çalışıram. Bu il Əzizə ananın hansı əsərləri dərc edilib, yeni ilə hansı işlər və əsərlərin nəşri planlaşdırılıb? Özüm nələr etmişəm?

Bu il prof. Pərvanə Bayram, dos. Tacir Səmimi ilə birgə Əzizə Cəfərzadənin “Elmi əsərləri”nin nəşrinə başlamışıq. Bu 12-15 cild həcmində olacaq bir topludur. Bu il 3 cildi nəşr etməyə müvəffəq olmuşuq:

I cild “Aşıq yaradıcılığının tədqiqi” (496 səh.)

II cild “Nəcəf bəy Vəzirovun dramaturgiyasının xüsusiyyətləri” və “XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatında maarifçi-ziyalı gənc surətləri” (272 səh.)

III cild “XIX əsrdə Molla Pənah Vaqif ədəbi məktəbi” (654 səh).

Daha 4-5 cild hazırdır və ikinci dəfə redaktə mərhələsindədir. Bu cildlər “Klassik ədəbiyyatın tədqiqinə dair məqalələr”, “Folklorşünaslıq axtarışları”, “Xəlqiyyat dəftərləri”dir. Bu əsərlər ilk dəfə kitab şəklində nəşr edildiyindən, əlbəttə ki, çapa hazırlanması daha çox vaxt alır.

MİMTA yayımları Əzizə Cəfərzadənin “Vətənə qayıt” romanını da bu il tam  (senzura kəsdiklərini geri qaytararaq) və nəfis şəkildə nəşr edib. Bununla bu nəşriyyatda çap olunmuş kitabların sayı 8-ə çatıb. 9-cü kitab “Yad et məni” də yaxın vaxtlarda çap ediləcək. “Səyyah” romanının da ilk nəşri satılıb bitdiyindən onun da ikinci nəşri planlaşdırılır.

Təqdimatı bu il keçirilən, lakin keçən ilin sonunda BP şirkətinin sponsorluğu ilə çap edilmiş “Məhəmməd Füzuli” 2 cildlik topluya Əzizə ananın son romanı “Eşq sultanı” daxil edilmişdir. Qeyd edim ki, bu romanı MİMTA yayımları 2023-cü ildə nəşr edib və bu nəşrləri yaxın 3 ildə də davam etdirmək niyyətindədir.

Bu günlərdə İsveçdə həmyerlimiz Səadət Kəriminin tərcüməsi və fədakarlığı ilə “Bakı 1501” kitabı çapdan çıxıb.

Dünən "Rübabə sultanım" yarı bioqrafik romanı əski əlifba ilə Azərbaycan türkcəsində Təbrizdə "Toğrul"-"Dənizçin" nəşriyyatlarında nəşr edilmişdir. Onu qeyd edim ki, nəşriyyat bundan öncə Əzizə Cəfərzadənin "Bakı-1501", "Eşq Sultanı", "Anamın nağılları", "Bir səsin faciəsi", "Qızımın hekayələri" kitablarını da nəşr etmişdir. Bir neçə il öncə İranda başqa bir nəşriyyat da "Bakı-1501", "Eşq Sultanı" və “Aləmdə səsim var mənim” romanlarını çap etmişdir. Yeni ildə də İran nəşriyyatları ilə olan əməkdaşlığımız davam ediləcək və artıq çapa hazırlanmış bir neçə kitabda, inşallah, nəşr ediləcək.

“Kritika” nəşriyyatı ilə imzaladığımız müqaviləyə əsasən Əzizə ananın 2 və dayılarımın hərəsinin 1 kitabı da yeni ildə işıq üzü görəcək.

Əzizə ananın yaradıcılığına, şəxsiyyətinə hələ də xalqımızın və digər ölkə oxucularının bu marağı məni çox sevindirir və yeni-yeni kitablarını nəşr etməyə sövq edir.

Bu il özümün də tərtib etdiyim iki böyük kitab nəşr edilib:

“Muğam kimi ömür” (Gülhüseyn Kazımlı -75) (400 səh. +96 səh. rəngli şəkil). Rəhmətlik Gülhüseyn müəllimin 75 lillik yubileyində 4 fevralda Beynəlxalq Muğam mərkəzində bu kitabın təqdimatını etdik.

“Azərbaycan muğamının Zabiti” (Zabit Nəbizadə -60) (384 səh. + 96 səh. rəngli şəkil). Xalq artisti, xanəndə Zabit Nəbizadə haqqında bu kitabı Zabit bəyin doğum günündə təqdim etdik.

“Babamın papağı, nənəmin kəlağayısı” (tərtib edəni Güllü Tomarlı) kitabında “Əzizə Cəfərzadənin əsərlərində papaq – kişilik və qeyrət rəmzi kimi” məqaləm çap olundu. Məqalədə göstərildi ki, Əzizə ana bədii əsərlərində 313 dəfə papaq haqqında yazıb, 42 müxtəlif papaq növündən bəhs edib.

15 yaşlı Nəvəm Tuncay Əkbərlinin ingilis dilində yazdığı “The Codira Programming language” / (by Tunjay Akbarli, Maryna Rybalko) (608 səh.) kitabına da ön sözü yazıb, naşiri olmuşam.

Professor Pərvanə Bayramla səmərəli əməkdaşlığımız davam edib və onun Seyid Mir Həmzə Nigari haqqında yazdığı monoqrafiya və məqalələri “Eşqindəndir, ey Nigari, hər nə var” (448 səh.) adlı kitabı nəşr edilib.

Folklorçu alim, dosent Tacir Səmimi ilə əməkdaşlığımız davam edib və nəticədə bir neçə kitab ərsəyə gəlib və mən onları nəşr etdirmişəm:

“Şirəkli Həsən” (96 səh +16 şəkil) Dayım Əhməd Cəfərzadənin arxivindən tapılmış bu kitabda XVIII əsr Qərbi Azərbaycanın görkəmli şairlərindən olan, Ağbabanın el sənətkarı Şirəkli Həsənini şeirləri, onun haqqında məqalələr daxil edilmişdir.

Tacir Səmiminin “Aşıq İsgəndər Ağbabalı” (126 səh.) və “Yurdum, yuvam – Ağbabam” (678 səh. +16 səh. rəngli şəkil), Ağbabanın Seyidliləri” (136 səh.+24 səh. rəngli şəkil)  kitabları nəşr edilib.

Əzizə ananın keçmiş aspirantı, Əlyazmalar institutununda şöbə müdiri, professor, filologiya elmləri doktoru Raqub Kərimovun tərtib etdiyi Qasım bəy Zakir “Əsərləri” (648 səh.) və Baba bəy Şakir “Əsərləri”nə də naşirlik etmək mənə nəsib olub.

İki gənc şairini də ilk kitablarını nəşrə hazırlayıb, nəşr etdirmək mənə nəsib olub:

Nofəl Arazi “Sevgimiz bir cümlədir...” (96 səh) kitabının redaktoru və ön söz müəllifi Türkiyəli dosent Ömər Bayramdır.

Aygül Cəfərzadə “Ürəyimin qəm notları...” (148 səh.) kitabının redaktoru və ön söz müəllifi Türkiyədə yaşayan və çalışan həmyerlimiz professor Pərvanə Bayramdır.

Əlbəttə ki, bu işlərlə yanaşı ölkəmizin gələcək neft-qaz potensialını yüksəltməyə hədəflənmiş bir çox kəşfiyyat layihələrində də öz verdiyim hasilat proqnozları ilə yer almışam. SPE (Neftçi alimlər çəmiyyəti) çərivəsində unverisitet tələbələrinə neft-qaz yataqlarının işlənilməsi haqqında 6 mühazirə oxumuşam. 17-28 noyabr 2025-ci il tarixləri arasında Vyetnamda Vunq Tau şəhərində “Qabaqcıl rezervuar və neft mühəndisliyi metod və təcrübələri” mövzusunda məşğələlər aparmışam.

Üzeyir  Hacıbəylinin anadan olmasının 100 illiyinə həsr olunmuş “Aşıq Ələsgərdən Üzeyir Hacıbəyliyə: Türk dünyasının mədəni kodları” simpoziumuda  professor Abbasqulu Nəcəfzadə ilə “Ü.Hacıbəylinin 100 il öncə tədris üçün tərtib etdiyi ilk muğam proqramı (nəzəri və təcrübi kontekstdə)” adlı çıxışımız olub. Yenə Abbasqulu müəllimlə birgə  Naxçıvan Dövlət Universitetində keçirilən “İnnovasiya və davamlı inkişaf yeni ideyalar və həllər” adlı I Beynəlxalq elmi konfransında “Erqoloq İxtiyar Seyidovun Səfiəddin Urməvinin icad etdiyi müğni alətinin bərpası (nəzəri və təcrübi araşdırma)” adlı məruzə etmişik.

Qarşıdan gələn Dünya Azərbaycanlıların Həmrəylik Günü və Yeni təqvim iliniz mübarək olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.12.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində bu gün sizlərə Şəbnəm Məmmədovanın atası, bütün həyatını ədəbi-nəzəri məsələlərə həsr etmiş elm fədaisi olan Nizami Tağısoyun 75 illik ömür yolu barədə yazdığı essesi təqdim edilir.

TRİBUNA

Şəbnəm MƏMMƏDOVA

dosent

ÖMRÜNÜ ELMƏ VƏ NƏZƏRİ

TƏNQİDƏ HƏSR ETMİŞ ATAM

Həyatda əsl səadət qələm sahibinin xalqına, millətinə xidmət etməsidir. Bu sözlər təkcə böyük bir həqiqəti ifadə etmir, həm də həyatını, elmi-nəzəri, ədəbi-publisistik yaradıcılığını uzun onilliklər boyunca gənc nəslin inkişafına, etnik-milli düşüncənin formalaşmasına həsr etmiş, türk dünyasının ədəbi-mədəni irsini bütün coğrafiyalara yorulmadan yayan filologiya elmləri doktoru, professor Nizami Tağısoyun fəlsəfi, estetik, etik, psixoloji və mənəvi-mədəni mövqeyini səciyyələndirir. Bu gün bütün həyatını ədəbi-nəzəri məsələlərə həsr etmiş elm fədaisi olan atam Nizami Tağısoyun 75 illik ömür yolu, sadəcə, rəqəmlərin arxasında duran əzab-əziyyətli illərlə deyil, həm də dəyərlərlə, sözünün və elmi yaradıcılığının gücü ilə ölçülür. 75 illik bir ömür heç də yalnız hər hansı bir yaşın tamamı deyil, milli məfkurə və türkçülüyü həyat amalı seçən bir ziyalının, elm və düşüncə insanının uzun illərə söykənən göz nurunun, zəhmət yolunun, parlaq mənəviyyatının və ədəbi-estetik baxışlarının əlamətdar bayramıdır. Zamanın axarında elə insanlar olur ki, bu, yalnız onların yaşadıqları ömürlə ölçülür. Lakin elələri də olur ki, bu, onların  heç də öz ömür illəri ilə ölçülmür. Onların yaşadığı, yaratdığı, düşündüyü, yazdığı hər şey xalqının və millətinin yaddaşında daşlaşır. Elmin sərt məntiqi ilə bədii təfəkkürün incəliyini və itiliyini özündə birləşdirən atamın həyat yolu ibrətamizdir. Nizami Tağısoy  yüksək mənəviyyat sahibi, səmimi və sadə insan kimi tanınır, parlaq intellekti ilə fərqlənir. Atamın həm ailə, həm də ömrünün çox hissəsini keçirdiyi ali məktəb auditoriyalarında və AMEA-nın Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunda qazandığı nüfuz, nəsillər arasında qurduğu körpü onun əsl ziyalı obrazını tamamlayan cizgilərdəndir.

Uşaq yaddaşımda atam. Atamın gənc yaşlarından başlayan elmi və yaradıcılıq fəaliyyəti illər keçdikcə onu türk xalqları ədəbiyyatının tədqiqatçıları arasında tanınmış simalardan birinə çevirdi. Amma mənim üçün o, öncə evimizdəki sükutun içində kitab vərəqləyən, ağ vərəqlər üzərinə fikirlər səpən, qələmə sonsuz ehtiram göstərən bir ata olaraq yaşayır. Sözün əsl mənasında, mən atamı yazı masası arxasında daha yaxından tanıdım. Hər səhəri əlində qələmlə oyanması, gecələri kitabxanası ilə baş-başa qalması sübut edir ki, alimlik peşə deyil, həm də hər şeydən öncə, zəngin erudisiyalıların həyat və yaşam tərzidir.

Mən hər zaman fəxr etmişəm ki, atam ən ali adın – müəllim adının daşıyıcısı, professordur. Amma o, sadəcə, müəllim deyil, elmdə doğru yol göstərən, elmi sözə böyük dəyər verən, düşünməyi öyrədən, məntiqli təfəkkürə yol açan, zamanı bütün tərəfləri ilə anlamlı edən bir yol bələdçisidir. Atamın tələbələri bu gün ölkənin müxtəlif yerlərində, müxtəlif vəzifələrdə çalışır. Onun ömür yolu elmi düşüncənin sonsuz gücünə söykənən çoxşaxəli elmi fəaliyyəti ilə bərabər, həm ailəsinə, həm cəmiyyətə, həm də türk dünyasına xidmət edən bir insanın ömür yoludur.

Elmin və sözün cəfakeşi. Atam 40 ildən çoxdur ki, Bakı Slavyan Universitetində çalışır. Bu müddət ərzində o, yüzlərlə, minlərlə gəncə, sözün həqiqi mənasında, elmin sirlərini açmış, onlarla magistr və doktorantın elmi rəhbəri olmuş, həm pedaqoji, həm də elmi fəaliyyətində nəzərəçarpacaq ardıcıl uğurlar əldə etmişdir. O, tələbələrinə yalnız nəzəri biliklər deyil, həm də şəxsiyyət, türkçü, millətçi və beynəlmiləlçi olaraq formalaşmağı öyrədir. Elə buna görə də onun elmi fəaliyyəti həm milli, həm də türkoloji ədəbiyyatın, ədəbiyyatşünaslığın inkişafında silinməz izlər qoymuşdur. O, türkoloji ədəbi fikrin dinamikasında, ədəbiyyat nəzəriyyəsi, tənqid tarixi, klassik və müasir ədəbiyyat, bədii mətnlərin fəlsəfi-estetik təhlili istiqamətində dəyərli və nəzərəçarpacaq rol oynamışdır. Onun əsərlərində yalnız faktların sadalanması deyil, həm də fikrin analitik dərki, ideyanın kökündə dayanan mənəvi qatların açılması dayanır.

Əsərlərində dil və üslub məsələlərinə xüsusi həssaslıqla yanaşma, şair və yazıçıların fərdi üslubunu sistemli və konseptual şəkildə təhlil etmə qabiliyyəti atamın təqdir olunacaq tədqiqatçı obrazını və özünəməxsus dəst-xəttini formalaşdırmışdır. Onun qələmindən çıxmış monoqrafik araşdırmalar, dərs vəsaitləri, elmi məqalə və materiallar onu təkcə Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığı üçün deyil, türkoloji ədəbiyyatşünaslıq məkanında, tərcümə nəzəriyyəsi sahəsində çalışan mütəxəssislər üçün də dəyərli  tədqiqatçılar sırasına qoymuşdur.

Elm və sənəti özündə birləşdirən ömür. Müasir Azərbaycan  ədəbiyyatı məkanında öz dəst-xətti, dərin elmi yanaşmaları və yaradıcı enerjisi ilə seçilən ədəbiyyatşünas-alim, professor Nizami Tağısoy zəngin elmi və bədii irsi ilə türkoloji ədəbiyyatşünaslıq tariximizdə də mühüm yer tutur. Onun çoxşaxəli fəaliyyəti Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığının inkişafına, eləcə də türk dünyasının ədəbi-mədəni irsinin tədqiqinə dəyərli töhfələr vermişdir. Atamın qələmindən çıxmış əsərlər həm elmi-nəzəri, həm də bədii-estetik baxımdan diqqətəlayiqliyi və tədqiqat yönümlülüyü ilə seçilir, poetik tərcümə nəzəriyyəsi, türk xalqları folkloru və ədəbiyyatı, ədəbi şəxsiyyətlərin yaradıcılığı, müasir ədəbiyyatımızın, həmçinin  türkoloji ədəbiyyatşünaslığın aktual problemləri onun elmi maraq dairəsində daha öncül mövqedə dayanmaqdadır.

Atamın bədii yaradıcılığı ilə poetik duyum tərzində poetikadakı lirizmlə fəlsəfi düşüncə ustalıqla birləşdirilir. Bu baxımdan onun qələmə aldığı “Axtaracaqsan məni” (2000), “Bəlkə, dünya öz yolunu çaşıbdı” (2004), “Moy Azerbaydjan” (2018) kimi lirik-nostalji ovqatlı əsərlərində oxucunun mənəvi dünyasına nüfuz etməni hədəfləyib onları düşündürən məqamlar daha maraqlı təqdim olunur. Onun təfəkküründən süzülüb gələn şeirlər yalnız lirizm ilə deyil, həm də müəllifin ictimai mövqeyini əks etdirən fəlsəfi baxışlarla zəngindir.

Etnopoetika və etnik mədəniyyət məsələlərinə həsr etdiyi “Etnos və epos: keçmişdən bu günə” (2010) və “Şilyan özü, sözü – çeşmənin gözü” (2009) kimi əsərlərində müəllif folklorun dərin qatlarına nüfuz edərək xalqın etnomədəni keçmişini canlandırıb.

Nizami Tağısoyun oçerk janrında qələmə aldığı “Səftər Həsənzadə. Vətən həsrətli, barıt qoxulu sətirlər” (2009) kitabıyla Böyük Vətən müharibəsində iştirak edib yaralanmış doğma dayısının əsərlərini ilk dəfə olaraq ədəbiyyat tariximizin yaddaşına ötürməsi də gərəkli ədəbi-estetik hadisədir. Kitabda Səftər Həsənzadənin yurd, vətən sevgisi ilə süslənmiş humanist poetik düşüncəsinin və həssas duyğularının oxuculara üzgün notlarla çatdırması da insan hisslərinə təsir edən keyfiyyət kimi diqqətçəkəndir.  

Atamın ədəbiyyat nəzəriyyəsi və tərcüməşünaslıq sahəsində “Poetik tərcümə” (2001), “Nəsrin axarı: zaman və məkan konteksti” (2008), “Meyxanənin poetikası” (2011), “Elçinin “Baş” romanı struktur-funksional təhlil müstəvisində” (2017), “Nəsimi dini-fəlsəfi təlimində Haqqın və insanın dərki” (2020) və s. kimi analitik üslublu və nəzəri-estetik səciyyəli əsərləri müasir ədəbiyyatşünaslığımızda yeni yanaşmalara rəvac vermək missiyasını daşıya biləcək mühüm tədqiqatlardandır. Bu əsərlərdə müəllif yalnız tarixi hadisə və faktları sadalamaqla kifayətlənmir, həm də ədəbi-tarixi hərəkətin və dinamikanın dərinliklərinə enməklə öz nəzəri baxışlarını konseptual təhlillər müstəvisinə çıxır.

         Atamın tədqiqatçı-alim kimi fərdi keyfiyyətlərindən bəhs etdikdə onun türkoloji ədəbiyyatşünaslıq və ədəbiyyat tarixçiliyi sahəsindəki araşdırmalarından da yan keçmək mümkün deyildir. Onun “Qaraqalpaq xalq nağılları” (2006), “Qaraqalpaq ədəbiyyatı” (2007 – rus dilində, 2015 – Azərbaycan dilində), “Qaraçay ədəbiyyatı” (2016), “Qazax xalq qəhrəmanlıq dastanı “Koblandı-batır” (2017), “Alaş-Orda: qazax dövlətçiliyinin tarixində əhəmiyyəti” (2018), “Muxtar Auezovun yaradıcılığı: ənənədən novatorluğa” (2019) və başqa bu kimi tədqiqatları türkoloji elmə bəxş etdiyi əzəmətli örnəklərdir. Bizim onunla birlikdə hazırlayıb təqdim etdiyimiz qaraqalpaq ədəbiyyatının klassiki “Hacıniyaz. Şeirlər” (2020) adlı kitabda şairin poeziyasından təqdim etdiyimiz tərcümələr orijinal mətndən çevrilmiş ovxarlı və naxışlı poetik mətnlərə kamil mütərcim və nəzəriyyəçi-praktik kimi yanaşmanı sübut etməkdədir.

2022-ci ildə öz təşəbbüsümlə tərtib etdiyim atamın elmi irsinin sistemləşdirilmiş güzgüsü “Biobiblioqrafik göstərici” (2022) kitabında professor Nizami Tağısoyun zəngin çoxcəhətli elmi və yaradıcılıq irsinin mənzərəsi təqdim edilmişdir. Göstəricidə atamın çoxillik elmi-pedaqoji fəaliyyəti, elmi rəhbərlik etdiyi dissertasiya işləri, opponentliyi, müəllifi olduğu monoqrafiyalar, məqalələr, iştirak etdiyi beynəlxalq və respublika miqyaslı konfrans, simpozium və tədbirlər, aldığı mükafatlar, fəxri adlar ardıcıllıqla təqdim edilmişdir. Bu göstərici yalnız bir alimin elmi irsinin mənzərəsi yox, həm də yaradıcılığının monumentallığını və əhatəliliyini  nümayiş etdirməkdədir.

Böyük məsuliyyətlə deyə bilərəm ki, professor Nizami Tağısoyun yaradıcılığı nəinki Azərbaycan elminin və mədəniyyətinin, həm də türk xalqları folkloru, eposu və ədəbiyyatının zəngin mənəvi xəzinəsidir. Onun qələmindən süzülən hər bir əsər elmi dəyər ilə yanaşı, həm də əvəzsiz estetik və ictimai mahiyyət daşıyır. Elmi-nəzəri irsi gənc tədqiqatçılar üçün yol göstəricisi, istiqamətverici mənbədir. Bu zəngin irsə nəzər saldıqda görürük ki, Nizami Tağısoy müəllim və alim olmaqla Azərbaycan elminin və türkoloji ədəbiyyat tarixçiliyinin şərəfli salnaməsinə adını böyük hərəflərlə yazdırmış şəxsiyyətdir.

Atamın daxili aləmi və ziyalı kimliyi. Nədənsə mən daim düşünürəm ki, atamın mənəvi-estetik xarakteri ilə onun söylədiyi fikirlər və yazdığı əsərlər arasında maraqlı bir harmoniya var. O, düşüncəsində olduğu qədər davranışında da aydın, sözündə olduğu qədər həyatında da məsuliyyətlidir. Onun sadəliyi, saflığı, dürüstlüyü, emosionallığı, həqiqətə söykənməsi, bütövlüyü ilə danışığı həmişə bir-birini tamamlayıb. Bu, onun düşüncəsinə hopmuş mənəviyyatının  təzahürüdür. O, insanlara təkcə öz elmi ilə deyil, həm də haqqa-ədalətə söykənməsi ilə örnək olmaqdadır. Ailədə qayğıkeş, sevən bir həyat yoldaşı, sadiq bir dost, etibarlı həmkarlığı ilə seçiləndir. O, elmin ziqzaqlı zirvəsinə yetərincə yüksəlsə də, heç bir halda insanlara yaxın olmaqdan, onlarla ünsiyyətdən kənarda qalmamışdır.

         Bütün pedaqoji və elmi həyatını Bakı Slavyan Universitetində xərcləsə də, o, həm də  Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun baş elmi işçisidir. Burada apardığı araşdırmalar klassik, eləcə də müasir ədəbiyyatın elmi-nəzəri əsaslarının öyrənilməsi, müasir ədəbi prosesin təhlili və ədəbi tənqid problemlərinin inkişafı baxımından böyük əhəmiyyət daşıyır. Çünki o, bütün elmi fəaliyyəti ilə instituta nüfuz gətirən tədqiqat əsərləri yazmış ədəbi-nəzəri fikir tariximizdə özünəməxsus yer tuta biləcək fərdi təfəkkür sahiblərindəndir.

Atam Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, "Qızıl Qələm" mükafatı laureatı, Əməkar müəllim və digər çoxsaylı mükafatlara layiq görülməsi ilə yanaşı, həm də çoxcəhətli publisistik fəaliyyəti ilə tanınır. Onun qələmindən çıxmış yazılar dövri mətbuatda, ədəbi jurnal və qəzetlərdə ardıcıl olaraq işıq üzü görür. Qələm sahibi kimi milli-mənəvi dəyərlərə, ictimai-sosial problemlərə həssaslıqla yanaşması, dərin müşahidə və özəl yanaşma qabiliyyəti ona geniş oxucu auditoriyası qazandırmışdır. 

Ailəmizdəki professor. Əksər insanlar alimləri uzaq, bir qədər soyuq, ciddi insanlar kimi təsəvvür edirlər. Atam ailəsinə və milli-mənəvi ənənələrə sadiq bir insandır. Onun ailəsindəki münasibətlər, övladlarına verdiyi tərbiyə və insani keyfiyyətlər də həyat yolunun, şəxsiyyətinin ayrılmaz bir hissəsidir. O həm bir ata, həm bir müəllim, həm də bir vətəndaş kimi hər zaman ətrafındakılara nümunə olmuşdur. Atamın zarafatları, incə müşahidələri ailəmizin sükutuna hər zaman sevinc və xoşbəxtlik qatmışdır. Mən onun səsi ilə sakitləşmiş, sözü ilə yön tapmış, varlığı ilə özümü hər zaman təhlükəsiz və qürurlu hiss etmişəm. Atam bizim evin ən səssiz, amma ən möhtəşəm səsidir…

Atamın yazı masası mənim üçün, sadəcə, mebel deyil, orada doğulan fikirlər, səssiz gecələrin sabaha açılan ümidləri, bəhrəsi olan cümlələr bizim evin ruhuna çevrilib. Bəzən onun masasının üstündəki qeydlərə baxanda sanki bir ömrün ədəbiyyat və ədəbiyyatşünaslıq istiqamətində xərclənən izlərini görürəm. O izlərdə zəhmət, sədaqət, əzmkarlıq, əlbəttə ki, elmə sonsuz sevgi  görünməkdədir. Onun ömrünün təqvimi çap etdirdiyi məqalələrlə, oxuduğu  mühazirələrlə, yazmış olduğu elmi əsərlərdə formalaşıb. Odur ki, mən atama uzun və sağlam ömür, könül rahatlığı və həmişə olduğu kimi, nəzəri-fəlsəfi düşüncələrini ifadə etmək üçün ləyaqətli və parlaq, könlümüzü xoş edən urvatlı ömür arzu edirəm. Ata, sənin düşüncən, dərin təfəkkürün, ədəbi-fəlsəfi sözün, fikrin, müdrikliyin, aliliyin səni layiqincə dərk edən insanlara daim ziya bəxş edəcək! Yubileyin mübarək!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.12.2025)

Əkbər Qoşalı, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının redaktoru

Azərbaycan ədəbiyyatı tarixən qəhrəmanlıq vəsfi ilə yanaşı, həm də toplumun dərin yaralarını, insan taleyindəki iztirabları əks etdirməyi özünə borc bilib. Klassik və çağdaş roman gələnəyimizdə müxtəlif sosial problemlər, kasıblıq, yetimlik, köçkünlük kimi mövzular dönə-dönə işlənib. Bu anlamda İlkin Əbəlfəzin “Atasız uşaqlar” əsəri həmin xəttin yeni bir bədii həlqəsi olmaqla yanaşı, çağdaş sosial roman anlayışımıza özəl çalar qatır.

Əsərin əsas fəlsəfi qayəsi “valideynlərin sağkən yetim qalmaq” ideyası üzərində qurulub. Bu ifadə təkcə poetik bir aforizm olmayıb, həm də sosial-pedaqoji bir gerçəklikdir. Valideyn sorumluluğunun yoxluğu, ailə institutunun dağılması, uşaqların himayəsiz qalması – əsərdə həm fərdi obrazların taleyində, həm də bütöv bir sosial mühitin panoramında təqdim edilir.

Romanın gözəl adlar seçilmiş qəhrəmanları – Boran, Gülər, Təbriz, Azər, Uğur – əslində, müxtəlif həyat hekayələrinin daşıyıcıları olsa da, bir yerdə bütöv bir “uşaqlıq simfoniyası”nı təşkil edir. Bu simfoniya həm kədərin, nisgilin, həm də ümidin özgü ahəngidir. Obrazların dilindəki təbiilik, məişət detallarındakı sadəlik və sosial mühitin incələnməsindəki publisistik vurğu əsərin təsir gücünü artırır.

Əsərdə təkcə sosial problemlərin təsviri deyil, həm də psixoloji dərinlik vardır. Qəhrəmanların içsəl monoloqları, onların kiçik sevincləri və böyük ağrıları oxucunu düşünməyə vadar edir: yetimlik bioloji yoxluq olmaqla birgə, həm də mənəvi boşluqdur. Və bu boşluğu heç bir kənar mərhəmət tam əvəz edə bilmir.

Bu bədii mətni qələmə alan İlkin Əbəlfəz, həm də ictimai məsuliyyət daşıyan aydınımız kimi çıxış edir. Onun yaradıcılığında sosial mövzuların üstünlüyü təsadüfi sayılmaz. “Atasız uşaqlar” romanı isə bu yöndə özünəgörə bir zirvə xarakteri daşıyır. Burada müəllif həm publisistik düşüncəsini, həm də bədii qələmini birləşdirərək oxucuya emosional və də intellektual təsir göstərməyi bacarır.

 Azərbaycan roman ənənəsində – Nərimanovun “Bahadır və Sona”sından tutmuş Mehdi Hüseynin “Abşeron”, Mirzə İbrahimovun “Gələcək gün”ünə, Anarın “Ağ qoç, qara qoç”una qədər – sosial ədəbiyyat xətti həmişə önəmli yer tutub. İlkin Əbəlfəzin “Atasız uşaqlar” əsəri isə bu gələnəyin çağsaş davamıdır. O, XXI yüzilin şəhər mühitində yetişən kimsəsiz uşaqların taleyini yazaraq sosial roman janrına güncəl mövzunu təqdim edir.

İlkin Əbəlfəz bu romanla oxucunun qarşısına bir ədib olmanın yanında, həm də insanlıq borcunu ifadə edən bir vətəndaş kimi çıxır. Onun qələmindəki səmimiyyət, həyat həqiqətlərinə yanaşmasındakı dürüstlük göstərir ki, bu əsər sadəcə yazıçı fantaziyası deyil – gerçək həyat müşahidələrinin, ictimai məsuliyyətin və yazıçı ürəyinin məhsuludur. İlkin Əbəlfəzin əsərlərində insanın ləyaqəti, uşağın haqqı, toplumun sorumluluğu daim ön plandadır.

Beləliklə, “Atasız uşaqlar” romanı bir ədəbiyyat faktı olmaqla bərabər, həm də toplumun vicdanına ünvanlanmış çağırışdır. Müəllif bizə xatırladır ki, yetimlik – sadəcə fərdi alınyazısı deyil, ictimai sorumluluğa dair bir olaydır. Bu kitabı oxuyarkən oxucu həm də həyatın özünü, küçələrin səsini, kimsəsizlərin fəryadını duya biləcək deyə ümid edirəm.

Əziz oxucu, “Atasız uşaqlar”ı vərəqlədikcə siz həm ədəbiyyatın estetik zövqünü, həm də insanlıq sorumluluğunu birgə yaşaya biləcəksiniz. Çünki bu roman, bizim sosial yaddaşımızın bədii salnaməsidir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.12.2025)