Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Kitab nədir?

Təkcə bilik mənbəyi? Əsla yox. Kitab bu gündən gələcəyə körpüdür, salnamədir, tarixdir. Kitab maarifləndirir, öyrədir, tərbiyələndirir. Bu səbəblərdən də günümüzdə nəşr edilən hər bir qiymətli kitab gələcəyimiz üçün bir ərməğan hesab edilə bilər.

Ötən gün “Azərbaycan Respublikası Müharibə, Əmək və Silahlı Qüvvələr Veteranları Təşkilatı” İctimai Birliyi qonaq-qaralı idi, veteranlar, ziyalılar, müdavimlər, tələbələr – hər bir kəs kitabın işığına yığışmışdı. Özü də olduqca dəyərli bir kitabın – təşkilatın sədri, polkovnik Cəlil Xəlilovun müəllifi olduğu “İlham Əliyev: Müharibənin qalibi, sülhün müəllifi” kitabının.

Tədbirdən öncə Dövlət Himni səsləndiridi, şəhidlərin xatirəsi anıldı. Sonra tədbirin moderatoru - Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin İdarə Heyətinin üzvü, Ədəbiyyat Fondunun baş direktoru, Əməkdar jurnalist Varis kitabın dünənimiz, bu günümüz və gələcəyimiz baxımından önəmini şərh etdi, 3 fəsildən ibarət bu kitabın 5 illik zəfər tariximizə əsl töhfə olduğunu vurğuladı.

Tədbirdə çıxış edən AMEA-nın müxbir üzvü Sudeif İmamverdiyev bildirdi ki, Prezident İlham Əliyevin müharibə və postmüharibə dönəmindəki fəaliyyətindən bəhs edən kitabda dövlətçiliyimizin tarixi baxımından çoxsaylı faktlar yer alıb. Bu faktların gənc nəsil tərəfindən mənimsənilməsi vacibdir. Südeif müəllim həm də ata vəsiyyətini yerinə yetirən Ali Baş komandanın hansı zəminlər üzərində fəaliyyət göstərməsinə, rastlaşdığı çətinliklərə necə sinə gərməsinə işqı saldı, eləcə də doxsanlarda Ümummilli lider Heydərf Əliyevin sayəsində separatizm meyillərindən qurtulan Azərbaycanımızın İlham Əliyevin sayəsində Zəfərə çatmasını tarixi qanunauyğunluq hesab etdi.

Vəkillər Kollegiyası Tədris Mərkəzinin direktoru Əmir Əliyev, yazıçı-publisist Şərəf Cəlilli, Prezident yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyasının dekanı Elnur Əliyev, Modern İnkişaf və Ailə İctimai Birliyinin sədri Zərifə Quliyeva və “Tarixi şəxsiyyətlər” jurnalının baş redaktoru Xəlil Qarəhmədov çıxışlarında qeyd etdilər ki, gənc nəsil müasir biliklərə yiyələnməklə yanaşı milli tarixi dərindən bilməli, Vətənin maraqlarını qətiyyətlə müdafiə etməyi bacarmalıdır. Natiqlər kitabın tarixi-siyasi önəminə diqqət çəkib, nəşrin cəmiyyətdə maraqla qarşılanacağını əminliyini vurğuladılar.

Kitabda qeyd edilir ki, Azərbaycanın Zəfərinin bir müəllifi Prezident İlham Əliyev, bir müəllifi də xalqdır.

Kitabın ayrı-ayrı fəsillərində Azərbaycan Prezidentinin həm müharibə, həm post-müharibə dövründəki yorulmaz fəaliyyəti, işğaldan azad edilmiş torpaqlardakı quruculuq işlərinin vüsəti, Veteranlar Təşkilatının Zəfərə verdiyi töhfə, Heydər Əliyevin ordu quruculuğu, Birinci vitse-prezident Mehriban xanım Əliyevanın mədəniyyətin inkişafına töhfəsi kimi olduqca maraq doğuran təhlillər yer alıbdır.

Sonda çıxış edən müəllif - polkovnik Cəlil Xəlilov tədbir iştirakçılarına təşəkkür edib, Prezident İlham Əliyevin Azərbaycan dövləti və xalqı qarşısındakı tarix xidmətlərinin heç zaman unudulmayacağını, hər zaman böyük sevgi və minnətdarlıq hissi ilə xatırlanacağını bildirdi.

Tədbirdə iştirak edən gənclər məmnuniyyətlə kitab hədiyyələrini götürdülər, dərhal ayaq üstündəcə bu maraqlı kitabı vərəqləməyə başladılar.

Əlbəttə ki, gələcəyimiz gəncliyimizindir və ağsaqqalların onlara bu cür töhfələr verməsi gözəl haldır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.11.2025)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Nənəm deyərdi, qaranquş yuvalarını dağıtmaq olmaz. Qaranquş yeganə quşdur ki qarğış edə bilir. Bəli. Həqiqətən, bu quşların ahı insanı tutur deyə onları incitmək olmaz. Amma tək bumu? Xeyir. Bu quşlar barədə o qədər maraqlı faktlar var ki…

1.Məsələn, onlar uçuş ustalarıdır – Qaranquşlar çox sürətli və çevik uça bilirlər.

2.Onlar uça-uça ov da ovlaya bilirlər. Onlar havada böcəkləri tutmaqda ustadırlar.

3. İnsanlarla yaxın yaşamağı xoşlayırlar – tez-tez evlərin damaltında və ya tövlələrdə yuva qururlar. İnsanların yaxınlığında yaşamağa öyrəşiblər, çünki bu yerlərdə yem tapmaq və təhlükədən qorunmaq daha asandır.

4. Qışda çox uzun məsafələrə köç edirlər – yaz və yay aylarında Avropada və Asiyada yaşayır, payızda isə daha isti ölkələrə, xüsusilə Afrikaya köç edirlər. Bəzi qaranquşlar ildə 10,000 kilometrə qədər məsafə qət edə bilirlər!

5.Qaranquşlar həm də bənnadırlar, yuva tikməkdə ustadırlar – palçıq və saman parçalarından öz yuvalarını düzəldirlər. Yuva düzəltmək üçün palçığı dimdikləri ilə daşıyırlar və onu divara yapışdıraraq formalaşdırırlar.

6. Qrup halında uçurlar – Qaranquşlar bəzən böyük qruplar şəklində toplanırlar. Axşam saatlarında belə toplu uçuşları müşahidə etmək olur – bu həm sosial davranış, həm də təhlükəsizlik məqsədilə olur.

7. Mədəniyyətlərdə müsbət simvoldur – Bir çox mədəniyyətdə qaranquş xoşbəxtlik, baharın gəlişi və yaxşı xəbər simvolu sayılır. Azərbaycanda da "qaranquş gəldisə, bahar gəldi" deyilir, bizimçün bahar müjdəçisidir bu quşlar.

Qaranquşlarla bağlı bəzi əfsanələr və ya xalq nağılları da vardır:

1. Qaranquş və ana duaları

Bir əfsanəyə görə, bir ana oğlunu döyüşə yola salarkən deyir: "Əgər sağ-salamat qayıtsan, bir qaranquş sənə bələdçilik edəcək." Oğul illərlə qayıtmır, amma bir gün uzaq diyarlarda bir qaranquş onu izləməyə başlayır. Oğlan bu quşu izləyir və yolu ilə anasının evinə dönür. Bu əfsanə, qaranquşun bələdçi və qoruyucu bir quş olduğuna işarədir.

2. Qaranquşun sinəsindəki qara ləkə nədəndir?

Başqa bir xalq rəvayətinə görə, qaranquş əvvəlcə tamamilə ağ imiş. Hz. İbrahim tonqalda yandırılarkən, ocağın üstünə su daşıyan quş qaranquş olur. Tonqalın alovu ona toxunur və sinəsində bir qara ləkə yaranır. O gündən bu yana, qaranquşun sinəsi qaralıdır və o, cəsarət və sədaqət rəmzidir.

Nyabrın sonuna yetirik. Qarşıdan bizi qış gözləyir. Noyabr mülayim keçdisə, qışın da sərt keçəcəyi inandırıcı deyil. Amma hər halda qış qışdır. Bahar üçün çox darıxmışıq.

Payız gəldi, uçdu getdi quşlar,

Sən də getdin, bax yağdı yağışlar…

Tez qayıdıb gəlin, qaranquşlar…

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.11.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Aslan Salmansoyun “Heydər Əliyev və Səməd Vurğun ocağı” məqaləsini təqdim edir. Burada Ümummilli liderin Səməd Vurğunun ailəsinə göstərdiyi diqqət və qayğı barədə söz açılır.

 Görkəmli dövlət xadimi Heydər Əliyevin ustad şair Səməd Vurğun şəxsiyyəti və yaradıcılığına olan ehtiramı, məlum olduğu kimi, onun ocağından nur alanlara-övladlarına münasibətdə da davam etmişdir. Bunu Yusif Səmədoğlunun 60 illik yubileyindəki çıxışında ulu öndər özü də təsdiq edirdi:  Səməd Vurğunun bütün ailəsinə mən həmişə böyük hörmət-ehtiramla münasibət göstərmişəm. Gənc vaxtlarımdan Səməd Vurğunun şeirlərini, əsərlərini sevərək onların təsiri altında həm təhsil almışam, həm formalaşmışam. Ona görə də onun ədəbi irsinə Azərbaycanda həmişə böyük hörmət edilməsi və ondan istifadə olunması üçün bütün imkanlardan istifadə edib lazımi tədbirlərin görülməsinə çalışmışam".

H.Əliyev çıxışında Yusif Səmədoğlunun  ədəbiyyatımız və mədəniyyətimiz qarşısındakı xidmətlərini, bir yazıçı kimi özünəməxsusluğunu yüksək dəyərləndirməklə yanaşı, onun Vurğun ocağına mənsubluğunu da xüsusi vurğulayır, deyirdi: "Yusif Səmədoğlu bizim millətimizin xoşbəxt insanlarından biridir. Çünki o, böyük şair, böyük insan, böyük alim Səməd Vurğunun oğludur. Səməd Vurğunun övladı olmaq, onun tərbiyəsini almaq, onun ailəsində böyümək özü  böyük bir nemətdir, böyük bir xoşbəxtlikdir. Bəlkə, elə bu bəs olardı. Ancaq, bununla yanaşı, bu kökün üstündə, bu ailə ab-havasının içində böyüyüb, ərsəyə gəlib atasının yolunu davam etdirmək və cəmiyyətdə özünəməxsus, məhz özünəməxsus yer tutmaq, bu, böyük xoşbəxtlikdir, cəmiyyətimizin içində insan üçün, şübhəsiz ki, nemətdir".

H.Əliyev çıxışının davamında yenə də ata ilə oğul arasında paralellər aparır: S.Vurğuna Azərbaycan xalqının hədsiz məhəbbəti, hörmət və ehtiramınıı xatırladır. XX əsrdə mədəniyyətimizdə, ədəbiyyatımızda, ictimai-siyasi həyatımızda Səməd Vurğunun xidmətlərinin böyüklüyü səbəbindən xalqın onu sağlığında da sevib ona sitayiş etdiyinə şahidlik edir. Əlavə edir: "İndi artıq 40 ildir ki, o, dünyasını dəyişib, ancaq xalq nəinki onu unutmur, daim onun yaradıcılığından bəhrələnir, onun əsərlərini sevə-sevə oxuyur, onun əsərlərinin təsiri altında tərbiyələnir. Bu gün müstəqil Azərbaycanda milli azadlıq şəraitində, müstəqillik şəraitində Səməd Vurğunun əsərləri bizim hamımız üçün və xüsusən gələcək nəsil üçün, bu günün gənc nəsli üçün böyük bir sərvətdir. Ona görə də bu gün biz Yusifin yubileyini qeyd edərkən bütün Səməd Vurğun ailəsinin hamısına öz ehtiramımızı, öz hörmətimizi bildiririk. Mən Yusifi doğmuş, dünyaya gətirmiş, bəsləmiş, böyütmüş, onu tərbiyə etmiş Xavər xanımı təbrik edirəm. Səməd Vurğunun bütün ailəsini təbrik edirəm. Şükürlər olsun ki, Səməd Vurğunun ailəsi artıq bir neçə nəsildən ibarətdir... Bu ailə mühitində, Səməd Vurğun ab-havasında yaşamış, böyümüş övladlar Səməd Vurğuna layiqdirlər və bu gün Yusifin yubileyini qeyd edəndə, güman edirəm, onun üçün ən yüksək qiymət odur ki, atasının adına layiqdir. Həm yaradıcılığı ilə, yaratdığı əsərlərlə, həm ictimai-siyasi fəaliyyəti ilə, həm də ziyalılığı ilə, davranışı ilə, insanlara münasibəti ilə atasının adına layiqdir. Güman edirəm, bu, ən yüksək qiymətdir".

Göründüyü kimi, H.Əliyev Y.Səmədoğlunun ən böyük  xüsusiyyəti və dəyərini onun "həm yaradıcılığı, həm  ictimai-siyasi fəaliyyəti, həm də ziyalılığı ilə atasının adına layiq övlad" olmasında görür və  onun  atasının yolunu davam etdirməsini-ədəbi xələfi olmasını,  hətta, qəhrəmanlıq sayır, deyir ki, atasının yolu ilə gedib, atasının ədəbi xələfi olaraq, onun işini davam etdirərək, özünü ədəbiyyata, mədəniyyətə həsr etmək böyük bir şərtdir, deyə bilərəm ki, böyük bir qəhrəmanlıqdır.

Bu yanaşma ulu öndərin, bir tərəfdən ustad şairin şəxsiyyəti və yaradıcılığına sevgisindən qaynaqlanırdısa, digər tərəfdən şairin övladlarının özlərinin yaradıcılığı, xalqa xidməti və şəxsiyyətləri ilə bağlı olmuşdur.

Ulu öndər paralelləri davam etdirir: Y.Səmədoğlunun çox istedadlı yazıçı olmasından əlavə, atası kimi, "böyük   ictimai-siyasi  xadim" olduğunu da xatırladır və əlavə edir ki, Səməd Vurğunu da biz, təkcə şair kimi, alim kimi, yazıçı kimi yox, eyni zamanda, böyük bir ictimai-siyasi xadim kimi həmişə xatırlayırıq və o, tariximizə belə daxil olubdur. Ən gənc yaşlarından Azərbaycanın o dövrdəki ictimai-siyasi həyatında çox böyük fəaliyyət göstərmişdir.

1980-1990-cı illərin Xalq hərəkatında Y.Səmədoğlunun fəaliyyətini xüsusi vurğulayan H.Əliyev deyirdi: "Azərbaycanın həyatı üçün və xüsusən son illərdə Azərbaycanda milli azadlıq hərəkatının inkişafı üçün, xalqımızda milli dirçəliş, milli oyanış hisslərinin yaranması və inkişafı üçün, Azərbaycanın müstəqilliyi uğrunda mübarizə üçün onun fəaliyyəti çox əhəmiyyətli, çox gərəkli olmuşdur. Əgər 80-ci illərin sonunda – 90-cı illərin əvvəllərində Azərbaycanda coşub qalxmış xalq hərəkatından danışırıqsa, burada biz Yusif Səmədoğlunun fəaliyyətini xüsusi qeyd etməliyik. Bir hörmətli insan kimi, ziyalı kimi o, həmin illərdə böyük rol oynadı və onun öz adı da, atasının adı da o vaxt bizim milli azadlıq hərəkatımıza çox böyük kömək etdi".

H.Əliyev ardınca Moskvada təcrid olunmuş şəraitdə yaşadığı vaxt 1990-cı ilin qanlı yanvar gecəsini – Y.Səmədoğlunun "Azadlıq" radiosu ilə bağlı məlum çıxışını xatırladır. Əlavə edir ki, Azərbaycanın o ağır dövründə, 20 Yanvar faciəsi ərəfəsində və 20 Yanvar faciəsi zamanı o aylarda, o illərdə Yusif Azərbaycanın milli mənliyini qorumaq sahəsində çox fədakar şəxslərdən biri idi və onun siyasi fəaliyyəti, ictimai fəaliyyəti çox olub. Onun böyük siyasi fəaliyyəti də ancaq elə o illərdə, o dövrlərdə başladı və bu da məhz Azərbaycanda milli azadlıq hərəkatına təkan verməkdən, Azərbaycanı müstəqillik yolu ilə aparmağa səy göstərməkdən ibarət olmuşdur. Bunların hamısına görə də, bir daha deyirəm, Yusif atasının adına layiqdir. Eyni zamanda onun özünün yüksək adı var. Bütün bunlara görə də bizim ictimaiyyətdə, xalq içində Yusif böyük hörmət qazanıbdır və şəxsən mənim də ona bir yazıçı kimi, ictimai-siyasi xadim kimi, insan kimi böyük hörmət və ehtiramım var"...

H.Əliyev çıxışının davamında S.Vurğunun  şəxsiyyəti və yaradıcılığına, eləcə də  ailəsinə olan hörmətinə görə onun ailəsindən də özünə qarşı həmişə hörmət və ehtiram gördüyünü diqqətə çatdırır, şairin ailəsi ilə görüşlərini özü üçün "ən əziz xatirələrdən" hesab edir və belə əziz xatirələrdən birini, eyni zamanda ibrətamiz bir  hadisəni –1990-cı ildə Moskvadan qayıtdıqdan sonra Naxçıvanda təcrid olunmuş çox ağır şəraitdə yaşadığı vaxt yanına,  gözləmədiyi halda Aybəniz Vurğunqızının gəldiyini xatırladır. Əvvəlcə Aybəniz xanımın kiminləsə işi olduğundan Naxçıvana gəldiyini güman edən Ümummilli liderə sonradan məlum olur ki, o, yalnız  Ulu öndəri "görüb, salam vermək üçün" gəlib. H.Əliyevin yanına o vaxt çoxları getsə də, bu görüş onun üçün, özünün də etiraf etdiyi kimi,  çox qiymətli olub: "Ona görə ki, o, Səməd Vurğun ailəsinin nümayəndəsidir. Bir də ona görə ki, Naxçıvan ağır şəraitdə idi, təyyarələrin gediş-gəlişi çox çətin idi. Görün, qadın yalnız mənə salam vermək, mənimlə görüşmək  üçün gəlmişdir. Bu, məni həm sevindirdi, həm də bir daha təsdiq etdi ki, yaxşı insanlar, saf ürəkli insanlar bizim cəmiyyətimizdə çoxluq təşkil edir...

Mən bu faktı yüksək qiymətləndirməyimə görə xatırlayıram. Ona görə xatırlayıram ki, bu, Səməd Vurğun ailəsidir. Həmin görüşdə mən Səməd Vurğunu bir daha yaxından hiss etdim. Bunların hamısı bizi bir-birimizə mehriban, sadiq olmağa dəvət edir".

H.Əliyev Aybəniz Vurğunqızının "yüksək keyfiyyətə malik bu nəcib hərəkəti"ndən digər insanların ibrət götürməsini də tövsiyə edir. O, şairin övladlarının ədəbiyyatımızın və mədəniyyətimizin inkişafında, eləcə də müstəqilliyimizin qazanılması sahəsində öz fəaliyyətlərini yüksək dəyərləndirməklə yanaşı, onların atalarından gələn genetik kodların (istedadın, cəsarətin, xeyirxahlığın, nəcibliyin) daşıyıcıları olduqlarını  xatırlatmağı da lazım bilir...

Yeri gəlmişkən, xatırladaq ki, H.Əliyev S.Vurğunun ədəbi irsinə hörmətlə yanaşmaqla yanaşı, şairin ailə üzvlərini də daim diqqətində saxlamış, onların ağır günlərində yardımçısı olmuşdur. H.Əliyevin Respublikaya rəhbərlik etdiyi dövrlərdə şairin ailəsinin onun qayğı və diqqətini hiss etdiyini təsdiqləyən S.Vurğunun həyat yoldaşı Xavər xanım  şairin ev-muzeyinin məhz H.Əliyevin təşəbbüsü ilə yaradıldığını, onun açılışdan qabaq muzeyə gəlib təmirlə maraqlandığını, şairin ailə üzvləri ilə görüşdüyünü, hər bir eksponatı diqqətlə nəzərdən keçirdiyini, muzeyin açılışına çox məşhur simaları dəvət etdiyini, şairin 70 illik yubileyini Bakıda və Moskvada təmtəraqla keçirdiyini, eləcə də 1996-cı ildə onun 90 illik yubileyi ilə bağlı xüsusi sərəncam imzaladığını, sərəncamdan sonra bütün bölgələrdə "Səməd Vurğun günləri" keçirildiyini, 1997-ci il martın 6-da, 1975-ci ildə olduğu kimi, muzeyə gəldiyini, o böyük şəxsiyyətin özünün də "Vurğun şeirlərinin vurğunu" olduğunu  diqqətə çatdırır.

Yusif Səmədoğlunun ağır xəstəliyə düçar olduğu vaxtlarda H.Əliyevin əlindən gələni əsirgəmədiyi də Xavər xanımın xatirəsində yer alıb: "Mənim möhtərəm prezidentim Yusifi Bakıya qayıdandan sonra da (Almaniyada müayinədən qayıtdıqdan sonra-A.S.) nəzarəti altında saxlayırdı. Hətta xəstəxanada yatanda da ona baş çəkməyə getmişdi. Ona deyirdi ki, səninçün hər şey edəcəyəm. Moskvadan Yusifə baxmağa xüsusi həkim də gətirtmişdi. Mən hiss edirdim ki, o, mənim qayğıma bir qardaş kimi qalır. Yusifə həmin vaxt "Xalq yazıçısı" fəxri adı və "Şöhrət" ordeni də verdi. Vəfatından sonra da onun yaşadığı binaya xatirə lövhəsinin vurulması və məzarüstü abidəsinin düzəldilməsi barədə sərəncam verdi. Yusifə əsl ata qayğısı göstərdi. Heydər Əliyevin fərmanı ilə oğlum Vaqif Azərbaycanın "Xalq şairi", mən və qızım Aybəniz "Əməkdar mədəniyyət işçisi" fəxri adına və prezident təqaüdünə layiq görülmüşük. Mən belə bir dahini, belə bir qayğıkeş insanı necə unuda bilərəm"...

Şairlər özlərindən sonra bir "iz qoymaq" istəyi ilə yazıb yaradar-ömür xərcləyərlər... və "iz" adı altında da, təbii ki, əsərlərini ("əsər" sözünün mənası da elə "iz" deməkdir) nəzərdə tutarlar. Ustad şair və böyük şəxsiyyət Səməd Vurğun isə "iz qoymaq" seçiminə bir qədər fərqli yanaşıb: o, istiqbala (özündən sonraya-gələcəyə) əsərləri ilə yanaşı, övladlarını da (öz ifadəsi ilə desək, şöhrətini, heykəlini, adını yox) yadigar qoymaq istəyində olub. Bəlkə, şair övladlarının ədəbiyyat adamı olacaqlarını heç xəyalına da gətirməyib, onların sənətindən-peşəsindən asılı olmayaraq, zamanın sınağından üzüağ çıxmalarını, şərəfli ömür sürmələrini, vətənə layiqli övlad kimi yetişmələrini arzulayıb. Lakin, zaman şairin arzusunu "korrektə edib". Tale elə gətirib ki, övladları (Yusif və Vaqif Səmədoğlular) atalarının həm "ədəbi xələfi"nə, həm də ictimai-siyasi sahədə davamçısına çevrilib. Başqa sözlə, şairin həm öz əsərləri zamanın sınağından üzüağ çıxıb-poetik düsturunu verdiyi azərbaycançılıq ideologiyası milli dövlətçiliyimizin təməl prinsiplərindən birinə çevrilmiş, həm də övladları atalarının yolunu (həm sənət, həm də ictimai-siyasi baxımdan) şərəflə davam etdirmişlər. Azərbaycanda ilk olaraq özünün layiq görüldüyü "Xalq şairi" fəxri adını (təbii ki, "Xalq yazıçısı" adı da eyni statusun daşıyıcısıdır) oğulları da ləyaqətlə daşımaqla yanaşı, müstəqilliyimizin qazanılmasında da yaxından iştirak etmişlər.

Beləliklə də ustad şairin arzusu çin olmuş – o, istiqbala, milli ədəbiyyatımıza və dövlətçiliyimizə "əsərləri və övladları ilə birlikdə" əvəzsiz xidmət göstərmişdir. Bu əvəzolunmaz xidmət isə məhz "bir insan kimi formalaşmasında, təhsilində, əxlaqında, mənəviyyatında çox böyük rol oynamış, əsərlərindən bəhrələnmiş, onlardan mənəvi qida almış, ədəbi irsinə Azərbaycanda hörmətlə yanaşılması  və ondan istifadə edilməsi üçün lazımi tədbirlər görmüş" Heydər Əliyevin uzaqgörən və müdrik siyasəti nəticəsində əsl qiymətini almışdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.11.2025)

Nemət Tahir,

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

Ata bu gecə də yata bilmədi. Artıq neçə müddətdir ki, gözünə yuxu getmirdi. Bir yandan oğul həsrəti, bir yandan qəlbindəki nisgil və bitib-tükənməyən dərd, kədər gecə olanda onu boğurdu.

Üzünü tavana tutub pıçıldamağa başladı:

-İlahi, bu nə zülmdür? Hanı mənim balam? İki ildir ki, onun yolunu gözləyirəm. Nə olar, heç olmasa, balamın nəşi tapılsın. And olsun ki, onun toyu üçün saxladığım dananı qurban kəsəcəm. Ay oğul, hardasan? Heç olmasa yuxuma gəl, səsimə səs ver, sənin izini harada axtarım?

 Otağın dərin, lal sükutu sanki onu qulaqlarını kar eləmişdi. Həyat əlaməti olmayan bu səssizliyin içində ürəyinin çırpıntılarını belə eşidilirdi.

Nəhayət, qərarını verdi: bu gecə neçə vaxtdır ki, beynində dolaşan o planı həyata keçirəcəkdi. Ağır-ağır yataqdan qalxdı, gözləri həyat yoldaşında ilişib qaldı, dərindən ah çəkdi və sakitcə dəhlizə çıxdı. Oğlunun otağına yaxınlaşdı, qapını asta açdı. İçəri daxil olan kimi oğlunun şəkilləri gözlərinə sataşdı, sanki ilk dəfə idi görürdü bu şəkilləri. Şəkillər divarlardan ona sevgi və iftixarla gülümsəyirdilər. Ata o şəkillərin qarşısında dayandı, hər birini sığallayaraq, öpə-öpə, həsrətlə için-için ağladı, göz yaşları sükutun içində səssizcə axdı. Bir müddət sonra dəhlizə qayıtdı, aralı qalmış qapıdan yenə həyat yoldaşına baxdı. Qəlbini bürüyən ağır yükü bir cümləyə sığdırdı: “Bağışla məni, Güləş, artıq dözə bilmirəm, suallarına cavab tapa bilmirəm…”

Evin qapısını asta açdı. Təəccübləndi, hər dəfə səs-küy salan, cırıldayan qapı bu dəfə sanki yağlanmışdı – qətiyyən səs çıxmadı.

Soyuq noyabr axşamı idi, payız olsa da, havadan qışın nəfəsi duyulurdu. 2 il əvvəl, məhz bu gecə oğlunun son döyüşü olmuşdu. O gündən bu yana oğlundan bir xəbər yox idi…

Səmadakı aypara soyuq və kədərli baxışlarla atanı tövləyə kimi ötürdü. Tövləyə girdi. İnəklər qapının səsinə qulaqlarını şəkləyib ona baxdılar. Yetim buzov onu görən kimi mələməyə başladı. Ata tövlənin məhəccərinə bağladığı çatılardan birini götürüb həyəcanla özünü asmaq üçün hazırladı. Əl-ayağı əsirdi, çox həyəcanlı idi, sanki öz tövləsinə oğurluğa girmişdi.

Gördü ki, ayaqları əsir, qapının ağzına qoyduğu ot bağlamasının üstündə əyləşdi, kürəyini divara söykəyib dərindən nəfəs aldı, amma ciyərində sanki hava qalmamışdı, ağzından od çıxırdı.

Bir müddət belə qaldı. Handan-hana özünə gəldi. Kəndiri bir ucunu halqa düzəldərək, düyünlədi, digər tərəfini halqadan keçirib başına keçirmək üçün hazırlayıb çıxış edirmiş kimi son sözlərini dedi:

-Bu əzablardan qurtulmaq, sənə qovuşmaq üçün başqa yol qalmadı, ay oğul…

Üzünü əlləri arasına alıb hönkürtü ilə ağladı. Bu zaman qəfildən  tövlənin qapısı açıldı. Ata hövlnak əlindəki kəndiri axasında gizlədib qapıya baxdı, gözləri bərələ qaldı. Qapını açan əsgər:

- Ata, nə edirsən burda?

Ata tərpənmirdi, donub qalmışdı. Heç nəfəsi də gəlmirdi, gözünü də qırpmırdı. Əsgər atasının çiynindən tutub sirkələdi:

-Ata!Ata! Qadan alım, özünə gəl. Bax gəlmişəm

Atasının əlini özünün üz-gözünə sürtdü:

-Bax, yuxu görmürsən, bu mənəm, oğlun.

 Ata bir anda özünə gəldi. Oğlunun boynuna sarılıb onu duz kimi yalamağa başladı. Hər ikisi bir-birindən ayrıla bilmirdi. Bir müddət bu cür qaldılar, bir-birinin üzünə baxıb bir daha bir-birinə sarıldılar. Sonra ata oğlunun əlində tutdu, hər ikisi ot bağlmasının üstündə əyləşdilər.

-Bəs hardaydın, ay oğul? Niyə iki ildir ki, səndən bir xəbər yoxdur? Niyə bizə bir xəbər vermirdin? Axı biz bu iki ildə hər gün ölüb-dirilmişik. Mən cəhənnəm, anan yazıq deyil?

Ata bunları deyib oğlunu bərk sinəsinə sıxıb yenə öpdü, qoxusunu içinə çəkdi.

-Ata, imkan olmadı, xüsusi tapşırıq yerinə yetirirdik, ona görə heç kim bilməməli idi, 2 ildir ki, qarlı bir yerdə idim, heç çölə də çıxmırdım, tapışırıq belə idi.

-Ay oğul, axı dedilər ki, sən yaralanmısan, qanın axa-axa düşmənə hücum etmisən, sonra isə səndən bir xəbər çıxmadı. Ermənilər təslim oldu, müharibə qurtardı, şəhid olanlar dəfn edildi. Yaralılar xəstəxanaya yerləşdirildi. Amma səni gördüm deyən olmadı. Gəzmədiyimiz xəstəxana, hərbi hissə, morq qalamadı. Səni axtarmaqdan taqətdən düşdük, məhv olduq. Şəhid məzarlarına gedən ana və atalara həsədlə baxırıq, ay oğul…Nəsə çox şükür gəldin. Qoy anana xəbər verim, amma qorxuram, sevincdən ürəyi dayana.

- Səbr elə, ata. Gecədir, yatıb, narahat eləmə. Səbirli ol, hər şey yaxşı olacaq. Mənim iki günlük işim qalıb, həmişəlik gələcəm. Ona kimi anama heç nə demə.

-Nə? Yenə hara gedirsən? Yox qoymaram gedəsən, məni ödür, sonra get…

-Ata, əlindəki o kəndir nədir? Gecə vaxtı bura niyə gəlmisən?

Ata əlindəki çatıya baxıb ilan görmüş adam kimi diksindi.
-Heç nə, buzovu bağlayacaqdım, boş şeydir.

 Oğlu qətiyyətlə söylədi:
-Ata, özünə nəsə etsən, bir də görüşə bilməyəcəyik ha, bunu unutma!

Və atasının gözlərinin içinə sevgi və şəfqətlə baxdı.

Ata bu baxışları hardasa, görmüşdü. Axı hərbçi olan övladı ilə neçə dəfə bu cür göz-gözə gəlməyə vaxtları olmuşdu ki? Çox qarışıq hisslər keçirirdi. Xatırlamaq istəyirdi bu baxışları harda gördüyünü…Birdən otaqdakı şəkilləri xatırladı, bəli, bayaq evdən çıxanda divardakı şəkillər ona eynən bu cür baxmışdı.

 Oğlunun səsi yenə onu ayıltdı:

- Ata, anam səni çağırır, get evə, mənim barəmdə danışma, iki günə özüm birdəfəlik gələcəyəm, oldu? Narahat olma. Özünüzdən muğayət olun!

Bunu deyib oğul əvvəlcə atasının əllərindən, sonra başını əllərinə alıb alınından öpdü…

Yoldaşının səsi yavaş-yavaş yaxınlaşdırdı, o, tövləyə sarı gəlirdi.

-Kamil, ay Kamil, hardasan?

Gülşən tövlənin qapısını açıb Kamili ot bağlamasının üstündə divara söykənib bayılmış, əlində kəndir görəndə çox qorxdu, onu tutub silkələdi:

-Ay Kamil, qadan alım yox, yox…!!!

Ata yuxudan dəli kimi ayıldı.

-Nə olub, ay Güləş, niyə belə edirsən, sakitləş, de, görüm nə olub?

Ata yoldaşını sakitləşdirmək istəsə də, özü ondan da betər təlaş içində idi. Axı oğlu gəlmişdi, burda idi. Göz qırpımında hara getdi?

Gah qapıya, gah da tövlənin o baş-bu başına baxdı. Bir azdan yuxu gördüyünü anlayıb özünə gəldi, yoldaşını sakitləşdirdi:

-Narahat olma, yaxşıyam, niyə belə təlaş keçirdin, ay Güləş? 

-Niyə olacaq, gecə vaxtı yerində yoxsan, neçə gündür ki narahatsan, gəlib səni tövlədə əlində kəndir görürəm, nətər olum, ay evi tikilmiş? -dedi yoldaşı.

Bu zaman Ata əlndəki kəndirə baxdı, bir anlıq fikirə getdi. Hər şey aydın idi…

-Narahat olma, Gülşən, mən heç vaxt intihar etmərəm. Allah öz kitabında necə deyir?

Yoldaşı onun əlindən tutub söylədi:

 - Nisa surəsi, iyirmi doqquzuncu ayə. ”Özünüzü ölüdürməyin.” Özünü öldürmək  haramdır.

Ata yoldaşının əllərini bərk-bərk sıxdı: -Bəli, mən cənnətdə oğlumla görüşəcəm, özümü öldürsəm, görüşə bilmərik, -deyib onu sinəsinə sıxdı, iki ildə ilk dəfə idi ki bu cür ümid və inamla bir-birinə təsəlli verdilər.

-Gülşən, dur gedək evə, artıq saat altıya qalıbdır, sən nə yaxşı oyandın?

-Kamil, sənin telefonuna zəng gəlirdi, səni görüb unutdum deməyi. Gör kimdir?

Ata zəng gələn nömrəni yığa-yığa: -Xeyir ola, gecə vaxtı, bilmədin kimdir? -deyə soruşdu.

-Yox, açmadım, tanmadığım nömrə idi.

Bu vaxt zəng edilən adam telefona cavab verdi:

 -Alo, Kamil qardaş, sizsiniz?

-Bəli, kimdir?

-Əsir və itkin düşmüş, girov götürülmüş vətəndaşlarla əlaqədar Dövlət KomissiyasındanməsləhətçiKamranovdur.

-Bəli,buyurun.

-Bilmirəm, necə deyim. Oğlunuz şəhid olub, Kəlbəcər istiqamətində qar altından tapılıb…

Telefonda olan şəxs başqa sözlər də dedi, amma ata artır heç nə eşitmirdi. Telefonu keçirib, əlinin əsməsini yoldaşından gizlətdi. Oğlunun bayaq yuxusunda dediyi ”İki  günə birdəfəlik evə gələcəm, intihat etsən, bir də görüşə bilməyəcəyik” sözləri qulağında səsləndi. Qəhər onu boğdu. Gözlərindən yaş gəldi.

-Gözün aydın, Gülşən, oğlumuzun nəşi tapılıbdır, oğlumuz gəlir, -deyə yavaşca söylədi.

Bir-birnini qucaqlayıb dizi üstə çökdülər.

Səmadakı ay isə göz yaşlarını gizlətmək üçün dağların arxasına keçirdi…

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.11.2025)

Aida Eyvazlı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

“Şimal təbiəti çox mürəkkəb və zərifdir. Lap elə qar dənəcikləri qədər zərif. Bir  isti nəfəsdən əriyə bilər.

“Biz Şimal adamı, qar adamıyıq...” - Böyük şairlərimizdən biri Semyon Danilov da özünün “Qar” şeirində belə yazırdı. Bizim təbiətimiz özünə bənzəyən insanları yaradıb. Diqqətlə baxsanız, görərsiniz ki, bizim antropoloji quruluşumuz da xarakterimizə uyğundur. Bizim insanların oturaq həyat tərzi keçirən insanlara məxsus bədən quruluşaları vardır: sümükləri incə, bədənləri lətik, sifətləri normal ölçüdə, enlikürəkdirlər. Elə iqlimimizin özü kimi səssiz müdriklik, səbirlilik və dözümlülük, çalışqanlıq, bütün çətin vəziyyətlərdən ləyaqətlə çıxş yolu tapmaq - bütün bunlar bizim insanlara məxsus əsil insani keyfiyyətlərdir.

 Bu xüsusiyyətlərimizlə biz öz Vətənimizə bənzəyirik. Bilirsiniz, mən sərt qış günlərində yola çıxanda səssizlik içərisində uzanan qarlı və buz tutmuş yollarda qatı dumanın içərisindən göy üzündə bədirlənmiş ayın bəyazlığa büründüyünü görürəm. Bir də uzanan bəmbəyaz yolların kənarında yakut atlarının qaraltısı bu mənzərəyə başqa bir harmoniya qatır. 50 dərəcəlik mənfi şaxta temperaturda bu atların dözümlülüyünə, dırnaqları ilə buz tutmuş biçənəklərdən özlərinə yem axtarmaqlarına heyran qalmamaq olmur. Məgər bütün bu görünənlər qədim yurdumun fəlsəfəsi deyilmi?!  Gör bir milyon illər ərzində təbiətimiz bizim Buzlu cənnətimizdə hansı möcüzələri yaradıb. Biz istidən soyuğa sığınanlarıq. Qlobal istiləşmə təkcə təbii aləmdə baş vermir, insanların fikrinə də təzahür edir. Bu, bizim ana təbiətimiz üçün  qorxulu simptomdur. Biz əgər soyuğu əldən versək, yer kürəsini təbii fəlakətlər bürüyüəcək.”

Gözəl fikirlərdir, deyilmi? Bunlar yakutların milli iftixarı olan Platon Oyunskinin nəticəsi, yakut yazıçısı Yelena Sleptsova-Kuorsunnaxın olduqca maraqlı “Buzlu cənnət”  kitabındandır.

Bu zərif və gözəl xanımı təqdim etməzdən əvvəl, öz yazdığı əsərindən  kiçik bir abzası təqdim etdim. İstədim ki, Yelena Kuorsunnaxın hansı ruhun daşıyıcısı olduğunu biləsiniz.

Mən onun babasının - Platon Oyunskinin “Qırmızı şaman” kitabını dilimizə  tərcümə etmişəm.  Kitabı tərcümə etməyə başlayanda bilmirdim ki, bir tərcümə olunmuş əsər bir xalqın bayramına çevrilə bilər. İkinci dəfə Saxa Yakut Respublikasına səfərimdə Yelena xanım və həyat yoldaşı Andrian məni evlərinə qonaq dəvət etdilər. Bundan əvvəl isə Platon Oyunskinin ev muzeyində görüşmüşdük. Yelena xanım mənim onun üçün göndərdiyim yasəmən rəngli kəlağayını atmışdı çiyinlərinə. Bu, Yelena xanımın bizim ümumi mədəniyyətimizə olan sayğısının təzühürü idi.

Onların evinə Yakutiyanın xalq yazıçısı, Yazıçılar Birliyin sədri Natalya Xarlampyeva ilə birlikdə getdik. Blokun giriş qapısını açdıqda doğma yemək ətri vurdu məni. Elə bil ki, nəyi isə özüm bişirmişdim.

Yelenanın mənzilində əsrarəngiz bir bəyazlıq və saf qar havası var idi.  Hər tərəfdən işıq və təmizlik axırdı. Elə bil ki, çöldəki qarın rəngini evinə gətirmişdi. Bizi dolu bir süfrə ətrafında əyləşdirdi. Sonra digər qonaqları da gəldi.

Məşhur xomus ifaçıları German və Klavdiya Xatılayevlər idi gələnlər. Mənim Yakutiyada olduğum görüşlərin əksəriyyətində bu tanınmış incəsənət ustaları mahnı və xomus ifa etmişdilər.

Yelena xanımın mənim şərəfimə açdığı süfrədə Azərbaycan üzümü, narı və şərabı var idi. Sonra isti bir yemək də gətirdi. Qapıdan içəriyə girəndə məni vuran gözəl yemək ətri elə bu imiş.  O, bibər dolması bişiribmiş. Süfrə arxasında dedik, güldük, danışdıq, oxuyub, oynadıq da.  Elə bil ki, bu insanları 100 il idi ki, tanıyırdım.

Arada bir Yelena xanım  saxsı buxarıda  ocaq qaladı. Buxarılar  şaman ailələrində, yakut mədəniyyətində xüsusi yer tutur. Bütün kənd evlərində buxarı olur. Bu buxarılara atılan odunla, təzəklə evi isidirlər. Həm də evə çağırılan şaman ancaq buxarısı olan evdə ayin keçirə bilir. (Buxarılar, yeri gəlmişkən, Azərbaycan məişət və mədəniyyətində də xüsus yer tutur. Mənim babamın Xeybəri kəndidəki evindəki  qədim buxarı bu gün də qalmaqdadır.) Sonra nənəsindən qalma bir bıçağı başımın üstündə fırlatdı, kürəklərimə vurub üstümdəki ağırlığı götürdü. Yanan ocağın üstünə dualar, alqışlar oxudu.

Soruşdum:

-Bunlar nə deməkdir?

Dedi:

-Bu bıçağın üstündəki dəmir düymələr, ucundakı oyuq - hamısı şaman ayinini keçirmək üçündür. Nənəm bu bıçaqla baxanda uzaq yolları görürdü. Bıçağın 100-dən çox yaşı vardır. Şamanlıq bizim şəcərədə olub. Nəslin ən güclü şamanlarından bir də babam Platon olub. Və genetik bağlılıq və kodlarla bu şamanlıq mənə  nənəmdən ötürülüb. Özümü şaman saymasam da, ancaq ki, ruhları qonaq çağırmaq üçün  şaman ayinlərini bəzən icra edirəm. 

Sualları bir-bir ona ünvanlamağa başladım.

-Siz Yakutiyanın hansı bölgəsində dünyaya gəlmisiniz?

-Tatta Ulusunun Çerkex kəndində. Sizə deyim ki,  Saxa Yakutiyanın ən tanınmış və istedadlı insanlarının əksəriyyəti bu Tatta Ulusunda dünyaya gəliblər.

-Mənim üçün ən maraqlı məqam, indi yakutların sayılıb-şeçilən və istedadlı yazıçısı Yelena Kuorsunnaxın sirkdə 25 il müddətində təlimçi işləməsini eşitməyim oldu. Sirkə necə gəlib çıxdığınızı xatırladarsınızmı?

-Sirk artisti olmaq mənim uşaqlıq arzum idi. Doğulduğum kəndə sirk tamaşalarından ibarət qastrol səfərləri demək olar ki, çox nadir hallarda gəlirdi. Bizim uşaqlığımız bu sevinclərdən və həyəcanlardan demək olar ki, kənar olub. Bunun əvəzinə kəndimizdən hər ailədə ancaq oxumağa meyilli, istedadlı adamlar yetişirdi. Onların əksəriyyətində ədəbi yaradıcılıq üstünlük təşkil edirdi. Tatta Ulusunun hər bir ailəsində ya yazıçı, ya da ki, şair olması mütləqdir. Mənim sirkə meylliliyim ailəmizdə çoxunun xoşuna gəlmirdi. Onlar məni ədəbiyyatçı görmək istəyirdilər. Mədəniyyət məktəbini bitirən ili Sverdlovsk şəhəri yaradıcılıq kollektivinin truppası bizim məktəbə gəlmişdi. Onlar Yakutiyanın özündə sirk truppası yaratmaq üçün  aktyorlar seçirdilər. Mən o seçilənlərin arasına düşdüm. Sverdlovsk sirkində təlimlərə və məşqlərə qatıldıq. Mən arzuların xəyallarına uçan gənc bir qız haradan biləydim ki, sirk ustası olmaq üçün bütün ağırlıqları insanın əzaları və sümükləri çəkəcək. Lakin yavaş-yavaş alışmağa başladım. Mütəmadi keçirilən məşqlər məni döndərib bir sirk aktyoru edə bildi. Hiss edirdim ki,  seçimimdə yanılmamışam. Çünki bu sənət inadı, çətinliyi, dəqiqliyi və rasionallığı, qarşılıqlı zəhməti, dözümü, ədalətli və dürüst olmağı, riyaziyyatı sevir. Çünki burada dəqiq hesablanmış rəqəmlərə güvənərək hərəkət etməlisən. Əks halda, qəza və fəlakət qaçılmazdır. Artıq bütün sirk sənəti aktyorluğunun sirrlərini öyrənəndən sonra qarşımda seçim yarandı, mən heyvanların təlimini seçdim. Düşünürdüm ki, əgər gələcəkdə Vətənim Yakutiyada sirk binası tikiləcəksə, orada yəqin ki, heyvanları əhlilləşdirən bir təlimçi də olmalıdır. O da elə özüm olum. Mən Sovet İttifaqının ən məşhur təlimçiləri, şirləri və aslanları əhlilləşdirən sirk dinastiyasının nümayəndələri Lyudmila Alekseyevna və Vladimir Dmitriyeviç Şevçenkonun, onların anası Aleksandra Aleksandrovanın dərslərini öyrənməyə başladım. Sonralar öz vətənimdə heyvanların və quşların atraksionunu yaratdım. Yəni ki, indi həm quşların, həm də heyvanların dilini bilirəm.

-Çox maraqlıdır.

-Öz işimə çox bağlı idim. Lakin valideynlərimin tənəsindən qurtara bilmirdim. Onlar hər dəfə mənə ədəbiyyatın dalısınca getməyi məsləhət görürdülər. Babam və nənəm hələ kiçik yaşlarımdan mənə şerlər, nağıllar öyrədir, həmin parçaları əzbərdən  söylədirdilər. Özü də ki, elə belə yox. Hər bir nitqimi xüsusi deklamasiya ilə deməliydim. Babamın 100 yaşı var idi. O daima deyirdi ki, sən bizim ədəbiyyat dinastiyamızı, yolumuzu, davam etdirməlisən. Onlar uşaq vaxtı mənə şeirlər yazmağı da öyrədirdilər. Bilmirəm necə alınırdı. Bilmirəm bu necə baş verirdi. Elə bilirdim ki, elə bütün uşaqlar mənim kimi şeir yazırlar. Lakin sirk ustası olmaq arzum məni ədəbiyyatdan bir az aralı salmışdı. Belə fikirləşirdim ki, ədəbiyyatı onsuz da bilirəm. Ancaq sirk ustalığını isə öyrənməli və davam etdirməliyəm. Günlərin bir günü valideyinlərimin təkidi ilə imtahan verib filologiya fakultəsinə  qəbul olundum.  6 il filologiya fakultəsində təhsil aldım. Lakin bu təhsilimi başa vursam da, öz sevdiyim sirk ustalığı sənətimdən ayrılmaq fikrim yox idi. Deyir, sən saydığını say, gör fələk nə sayacaq. Günlərin bir günündə, mənim sağlamlığımda baş verən dəyişiklik üzündən sevdiyim sənətimdən ayrılmalı oldum. Düz 25 ilimi bu sənətə verdim. Bu sənət də mənə ad-san verdi, xasiyyətimi möhkəmləndirdi. Elə həmin ili ədəbiyyat öz qapılarını mənim üçün açdı. İndi fikirləşirəm ki, sən demə, ədəbiyyatın qapıları mənim üçün elə həmişə açıq olub. Sadəcə mənim dönüb o qapıdan keçməyim gərək imiş. Çünki o qapının arxasında bizim Tatta Ulusunun ədəbiyyatçılarının ruhu keşik çəkir. Artıq bizim ədəbiyyatla, vətən mücadiləsi aparan şəxsiyyətlərimizlə tanış olduğunuzdan siz də bunu bilirsiniz. Ustad yazarlardan A.E.Kulakovski-Eksekyulex Aleksey, A.İ.Safronov-Alampa, N.D.Neustroyev, yakut xalqının dahisi Platon Alekseyeviç Sleptsov, “Yakut lüğəti”nin müəllifi E.K.Pekarski,  ilk həkim P.N.Sokolnikov, ilk rəssam İ.İpopov, ilk hüquqşünas  M.M. Fyodorov,  Su Donanmasının ilk kapitanı A.D. Boqatırev, ilk universitet rektoru A.E. Mordinov, pedoqoji universitetin əsasını qoyan P. İjequsov, ilk jurnalist P.İ. Orosin-Xayıkı, ilk qadın ədəbiyyatçılar V.D. Davıdova və A.D. Neustroyeva, ilk opera sənətçisi Anna Yeqorova... və başqaları... Bunlar hamısı bizim millətin var olması, yaşaması, onun ədəbiyyatının, mədəniyyətinin yüksəlməsi üçün çalışıblar. Onlar bizim xalqın işıqlarıdır. Bu gün Vətənimin hər yerində onların adına küçələr, meydanlar, teatrlar, təhsil müəssisələri vardır. Bizim nəsil şəcərəmiz hər zaman birinci olmağa öyrəşib. Kəndimizdən məhz mənim ilk sirk ustası olmağım da səbəbsiz deyil. Bizim ailəmizdən də bir çox ziyalı yakut ailələri kimi siyasi təqiblər yan keçməyib. Platon Sleptsov Oyunski atam Vasiliy Vasilyeviçin doğma əmisidir. Bilirsiniz ki, babam Platon Oyunski Yakutiya Muxtariyyətinin əsasını qoyub. 1939-cu ildə isə siyasi baxışlarına görə  həbsxanada dünyasını dəyişib. Ölüb, ya öldürülüb, bu haqda bizdə dəqiq məlumat yoxdur. Ana nənəm Anna Sofronova  məşhur Orosin tayfasının qızı idi. Zadəgan ailəsindən olduğuna görə onun və yaxın qohumlarının  ömrü repressiyalarda keçmişdi. Nənəm repressiya təqibərindən gizlənərək babam Sofronun olduğu kəndə gəlib çıxır. Onun qalmağa yeri olmur. Ana babam  Sofron Fyodroviç Boppoenov – Boppoen Uus (Dəmirçi) onu evinə qəbul edir. Həmin vaxt babamın 50, Annanın isə 22 yaşı olur. Ağır günlər onları bir-birinə dostlaşdırır, evlənirlər. Nəsil şəcərəmizin əksəriyyəti həm ata tərəfim, həm də ana tərəfdən olan doğmalarım  ölüm düşərgələrində işgəncələrə məruz qalıblar, sürgünlərdə həlak olublar. Sonralar mən ailəmizin və doğmalarımızın həyatından bəhs edən,  arxivlərdə saxlanılan 100-dən artıq cinayət işlərini oxuyub araşdırmışam. Bir daha əmin olmuşam ki, o günahsız insanların hamısı yakut zadəganları və ziyalıları oluqları üçün Stalinin, sovet rejiminin qurbanına çevriliblər. Bütün bu hadisələri xatırlamaqla onu demək istəyirəm ki, bizim ulusumuzun insanları çox tərəqqipərvər və işıqlı olduqlarına görə sovet repressiyası o işığı boğub. Lakin buna baxmayaraq bizim yurdun adamlarının, elə mənim də öz yurduma, elimə -obama olan sevgim heç zaman tükənməyib. Çəkdiyimiz əzablar bizi vətənə daha çox bağlayıb. Tatta  yurdum - ölkəm,  vətənim  üçün canından keçənləri yetişdirib. Mənim də damarlarımda o qohumların, o doğmaların qanı axır.

-Sizin həm də gözəl səsiniz, yakutlara məxsus səs tembriniz, oyukunuz vardır.  Bu səs haradan gəlir?  Bayaq süfrə başında mənim üçün gözəl mahnılar oxudunuz. Siz oxuyanda mən bizim gözəl avazı olan Fatma Mehraliyevanın, Rubabə Muradovanın səsini eşitdim elə bil. Həm də bir azca da həsrət, hicran var səsinizdə... Nədir bu həsrət, bu  müəmmalar?

-Mən bayaq sizə babamdan danışdım axı... Anam Anastasiya babamın kiçik qızı olub. Atam Vasiliy ilə anam evləndikdən sonra babam onların yanına köçür. Mənim 10-12 yaşım olanda onun 100 yaşı var idi. Gözlərinin işığı sönənə qədər  bizim aymakda (oymaqda) o həm zərgər, həm də dəmirçi kimi məşhur olub. Qızıl, gümüş, hər növ dəmir onun əlində min cür gözəlliyə dönürdü. Özündən naxışlar icad edirdi. Mən bunları lap böyüyəndən sonra anladım. Babam Sofron da, atam Vasiliy də olonxoust idilər. Bizim kəndin adamları Osuoxaya yığışırdı tez-tez. (osuoxay - elliklə rəqs etmək deməkdir. Bu rəqsi ifa edərkən 100 nəfərdən 1000 nəfərə qədər əl-ələ verib, dövrələmə gedirlər.  Əsas oxuyan adam olonxoustdir. O, bənd-bənd, sətir-sətir mahnılar deyir, ətrafdakılar da təkrar edirlər. Bizdə bəzi bölgələrdə oxunan haxıştalar kimi – red.). Mən özümdə olan hər şeyə görə babam Safrona borcluyam. O bütün vaxtını mənimlə əylənməyə sərf edirdi. Gah mahnı oxutdurur, gah da hansısa Olonxodan (dastandan) parçaları əzbər söylətdirirdi. Evimizə qonaq gələndə mən mütləq onlar üçün ya şer söyləməli, ya hansısa əsərdən parça ifa etməli, ya da oyuku oxumalıydım. Mənim atam Xalq və el mahnılarının, toyukuların  mötəbər ifaçısı idi. Bildiyiniz kimi belə mahnıları ancaq kılısı - boğaz səsi olan adamlar oxuyur. O, səsi ilə insanları sehrləyirdi, mən də onun mahnılarını dinləməyi elə sevirdim ki, elə bil ana laylası idi. Mən mahnı oxuyanda atamı yamsılayırdım. Bir də görürdün ki, aymakdakı qonşularımız bizə gəliblər. Əsil ədəbiyyat və incəsənət məclisi yaranırdı. Bəzən də kəndin balaca uşaqlarını babam və atam evə toplayar, bizə səhnəciklər qurardılar. Babamın əlində həmişə tənbəki ilə dolu müştük olardı. Onun çəkdiyi tənbəkinin tüstüsü heç gözümün qabağından getmir. Bir də monoton səsi var idi. Nənəm də bizim üçün şirniyyatlar bişirərdi. Tüstünün və şirniyyatların ətri evimizə yayılardı. Anamın da gözəl əl qabiliyyəti var idi. O da bir tərəfdə oturub bəzəkli  tikmələr tikərdi. Elə bil ki, şaxtanın pəncərələrimizə çəkdiyi naxışları anam da ağ qar rəngli parçaların üzərinə köçürərdi. Biz uşaqların səhnəcikləri hazır olanda böyüklərin qarşısında çıxış edərdik. Uşaqlığımın hər günü yadda qalan olub. Böyüdüyüm bu yaradıcı mühit məni yaratdı, desəm, səhv etmərəm. Mənim ata babam Platon Oyunskinin əsərləri 60-cı illərə qədər qadağan olunmuşdu. Bibim Sardana Oyunskaya babama bəraət alandan sonra, onun əsərlərini üzə çıxardılar. Ana babam Safron isə onun əsərlərinin çoxunu əzbər bilirdi. Gözləri görmədiyinə görə həmin kitabları yenidən mənə oxudurdu. O əsərlərin içərisində Platon Oyunskinin qələmə aldığı “Olonxo” var idi. Və mən hələ uşaq ikən anlamağa başladım ki, əgər insan kiçik yaşlarından Olonxo aləmini bilmirsə, böyüdkdən sonra Olonxonu, xalq ədəbiyyatını ona sevdirmək çətin olacaq. Bu ədəbiyyat da öz qapılarını hər istəyənə açan deyil. İllər keçəndən sonra bibim Sardana Platonova Oyunskaya mənə dedi ki, “Rəşadətli Nurgün Batır” əsərini yeni tərtibatla, uşaqlar üçün çap etməliyik. Mən bu əsərin üzərində 6 il əmək sərf etdim. 201 hekayə və 60 illüstrasiyadan ibarət kitabı tərtib elədim. Mən bu kitabla yaşadım. Oradan su içdim, şirə çəkdim. Özüm də bilmədən, bir də gördüm ki, ədəbiyyat artıq ömrümün bir parçasına çevrildi.

-Ədəbiyyata ilk gəlişiniz necə olub?        

-Mən ilk dəfə ədəbiyyata şeirlə gəldim. Sonra isə doğmalarımın ruhu məni ədəbi əsərlər yaratmağa yönəltdilər. 2004-cü ildə çıxan ilk kitabımın adı “Annanın taleyi” idi. Nənəmin həyatından yazmışdım.  Gimnaziyada təhsil alan gözəl və gənc bir qızın qardaşlarını həbs edirlər, bundan sonra onu gimnaziyadan qovurlar. O, peşiman, arzuları darmadağın olmuş halda kəndinə qayıdır. Burada da onu heç kim gözləmir. Çünki Anna artıq xalq düşmənlərinin ailəsini təmsil edirdi. Oktyabr inqilabı Annanın xoşbəxt həyatını, gəncliyini, yurdunu əlindən alır. Povestim elə ilk günlərdə mənə uğur gətirdi. Oxucular əsərin davamını istəyirdilər. Çünki məndən əvvəl repressiya qurbanlarının adını çox az yazıçı çəkmişdi. Eləcə də  mənim sələflərim, mənə yazıçılıq yolumda cığır açan Natalya Xarlampyeva,  Nikolay Yeqoroviç Vinokurov məsləhətlər verdi, dramaturq Vasiliy Yeqoroviç Vasilyev-Xarısxal “Annanın taleyi” povestimi Saxa Akademik Teatrında  səhnələşdirdi. Mən atrtıq əmin idim ki, öz nəslimin, şəcərəmin taleyi xalqım üçün çox lazımdır. Ona görə də axtarışlarıma davam etdim.

-Bir əsəri yazmağa nə qədər vaxt sərf edirsiniz?

-Bəzən bir romanı 10 ilə yazıram. Məsələn, “ Аан Тала” –“ Göylərin tufanı”  tarixi romanım vətənimin azadlığı, varlığı, quruculuğu üçün canından keçən fədakar insanlarımızdan bəhs edir. Bu kitabı yazmaqla mən həm qan qohumlarımın, həm də repressiyaya uğrayanların qarşısındakı borcumu vermiş oldum. Tarixin qırılmış səhifələrini mən muncuq-muncuq topladım, hadisələri, sənədləri bir-birinə uyğunlaşdırmaq üçün nə qədər axtarış apardım. XIX-XX əsrin yakut dövlətini yaradan ziyalılarının həyatını kitabxanalarda, arxivlərdə ələk-vələk elədim. Gizlinlərin üzərinə işıq salmağa çalışdım. Bu işi sona çatdırmağa mənə ömür-gün yoldaşım Andrian Vasilyeviç Lukin ən yaxın sirdaş və köməkçi oldu. O bu romanın doğulmasını 10 il gözlədi. Mən evdə ancaq yazdığım kitabın qəhrəmanları ilə yaşadım. Onlarla süfrə başında çay içdim, onlarla danışdım, onlardan bəhs edən kitablarla yatıb-durdum. Məhkəmə proseslərini öz evimdə qurub bəzən hakim oldum, bəzən müqəssir, bəzən də qalib.  O qəhrəmanlarımın içərisində elələri var idi ki, onlara vuruldum, dəli kimi sevdim, başlarına  gətirilən hadisələrə ağladım, sızladım, yandım, əzablar çəkdim. Məhkəmələrində səsim gəldikcə vəkil kimi bağırdım ki, ay hakim, niyə belə qərar verdin, niyə onların ömrünü yarımçıq qoydun... Mən 19-cu əsrin sonlarında, 20-ci əsrin əvəllərində yaşadım. Bəzən aylarla evdən çıxmadım. Qorxdum ki, evdən çıxsam hər hansı süjet xəttini itirə bilərəm. Sonuncu nöqtəni qoyandan sonra isə içərimdə bir boşluq var idi. Bir səhər çağı 10 il mənimlə olan bütün dostlarım məni tərk etmişdilər. Özümü qınadım ki, axı mən onları başıma niyə yığırdım ki, onlar da məni belə tərk edirdilər... Sonra anladım ki, belə yaşamaq çətin olacaq. Yenə Andrianın köməkliyi ilə adi həyata qayıtdım. Axı mən və digər dəyərli yazıçılarımız bunu etməsəydilər, bugünkü nəsil  onların adını sovet rejiminin vurduğu “qara ləklə”lərlə tanıyacaqdı. Bəlkə də heç tanımaq istəməyəcəkdilər. Lakin bu gün bizim dövlətimizdə, cəmiyyətimizdə, hamı bu dövləti - Saxa Yakutiya Muxtar Respublikasını quranları tanıyır. Və onların başında mənim və türk dünyasının fəxr etdiyi Platon Alekseyeviç Sleptsov-  Oyunski dayanır.

- 27 aprel 1922-ci ildə  Yakutiya Muxtar Respublikasının yaranması ilə bağlı fərman qüvvəyə minib. Və bu Respublikanın yaranmasının Manifestinə  imza atan ilk dövlət xadimi sizin babanız Platon Alekseyeviç Sleptsov-Oyunski olub.

- Mənim üçün həmin gün şərəfli tarixdir. Bu gün qoynunda gəzdiyim torpağın, Vətənin bizim əlimizdən getməməsinin səbəbkarı babam və onun silahdaşları olublar. Mücadilələr, zindanlar olub nəsibləri. Babamın məzarı yoxdur, adı var, heykəlləri var, həbsdən xilas olmuş kitabları var. Babamın və silahdaşlarının  qurduqları dövlətin təməli o qədər möhkəm idi ki, 1991-ci ilə qədər yaşadı. 1991-ci ilin 24 dekabrından etibarən isə Saxa Yakutiya Respublikası adlandırıldı.  Mən çox xoşbəxətəm ki, indi Vətənimin dövlət kimi var olmasının 100 illiyini qeyd edirik. Bizim arzularımız çoxdur, onların hamısına çatacağıq. Bir də ki, müsahibəmizin sonunda Aida xanım, sizə xüsusi minnətdarlığım var. Mənim babam, yakut xalqının möhtəşəm oğlu Platon Oyunskini türk dilinə ilk dəfə siz tərcümə etdiniz. Azərbaycan və türk dillərində babamın əsərləri danışdı. Bu bizim üçün böyük xidmətdir. Platon Oyunskinin əsərləri türk dünyasında yeni üfüqlər, yeni cığırlar açacaq. Bütün türkdilli xalqlar Saxa Yakut yurdunu quranları, yaradanları tanımalıdır. Bizim ədəbiyyatımız çox zəngindir. Çünki kökümüzü, indentikliyimizi unutmamışıq.

Əziz oxucularımız, söhbətimizin sonunda Elena Sleptsova Vasilyevna–Kuorsunnax haqqında bu qısa arayışı da yazıram:  Elena Sleptsova 14 iyun 1964-cü ildə Yakutiyanın Tattı Ulusunun Çerkex kəndində doğulub.  M.K.Ammosov adına Yakutiya Dövlət Universitetini bitirib. 19 şer və nəsrdən ibarət kitabın müəllifidir.  Saxa Yakutiya Respublikasının əməkdar artisti, P.A.Oyunski adına  Dövlət Mükafatının  və  N.E.Mordinova adına “Uşaq ədəbiyyatı” mükafatının laureatıdır. Böyük Vətən Müharibəsinin 75 illiyinə həsr olunmuş  ədəbiyyat müsabiqəsinin Qran Pri laureatı, Yakutiya və Rusiya Yazıçılar Birliyinin Namjila Numbuyeva  Beynəlxalq  şer turnirinin Qran Prisinin sahibidir. Onun  şerlərindən ikisi ilə oxucularımızı tanış edəcəyəm. Bu şeirləri də mən- Aida Eyvazlı tərcümə etmişəm.

Qara paltar

Ah,  bu qara paltar nəyimə gərək?

Onu ki, bayramda geyməyəcəyəm.

Rəngi qaradır...

O mənim rəngimi boğur,

O məni dərdli göstərir

O məni dərdə bürüyür...

Rəngi qaradır...

O tarixdən bir qərinə keçibdir,

Uçulubdur dirəklərim,

Evimizin qapıları,

evimizin divarları uçulubdur...

Hər uçqunda bir balta səsi var,

Bir də qara paltar rəngi...

O paltarın rəngi qaradır...

Lakin biliriəm ki,

Bir gün gələcək

Mən də bəyazdan tikilən

ağ paltarımı geyinəcəyəm...

Sonra da

bütün paltarlarımın ətəklərindən

Qara kaymaları götürəcəyəm  ...

Şairlər sevəndə...

Şairlər sevəndə başqa cür sevir,

Onların sevgisi tanrıdan gəlir.

Tayqa da oxuyur, çaylar da daşır,

Təbiət danışır şeir dilində,

Təbiət danışır şair dilində.

Şairin ilhamı qovur başından

Bütün qovğaları, çətinlikləri.

Şairlər sevəndə qayğısız olur,

Yaşıl ormanlarda, Göy Səmalarda

Ruhu pərvaz edir dərinlikləri.

Şair ağlayanda başqa cür ağlar,

Onun göz yaşları torpağı yuyar.

Şair ağlayarsa, göylər qaralar,

Dolu buludlardan yağmurlar yağar.

Şairlər ağlasa tufanlar qopar,

Şairlər nicatı sevgidə tapar.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.11.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Dünya ədəbiyyatı” rubrikasında sizlərə Hans Kristian Andersenin “Mələk” nağıl-hekayəsini təqdim edirik. Hekayəni dilimizə Dünyaxanım Mehdiyeva-Qəribli tərcümə edibdir.

Hər dəfə yaxşı, xeyirxah, gözəl çöhrəli uşaq öləndə, dünyasını dəyişəndə göydən yerə Mələk enib kőrpənin əlindən tutub, qucağına götürür və iri qanadları ilə onun ən sevdiyi yerlərin üstündən uçur. Yol üstü onlar cürbəcür güllərdən yekə gül dəstəsi toplayıb, özləri ilə səmaya gotürürlər. Hardakı onlar yerdən fərqli olaraq daha da gözəl çiçəklənib, daha ətirli rayihə saçırlar. Ulu Tanrı da bütün o çicəkləri köksünə sıxır, amma ona ən çox gözəl görünənin yalnız bircəsini öpür: həmin gül Tanrıdan səs payı alır və mübarək ruhların xoruna qatılır.

Bunların hamısını ölmüş uşağı qucağında səmaya doğru aparan Mələk danışırdı. Uşaqsa Mələyi elə bil yuxudaymış kimi eşidirdi. Onlar, uşağın həyatda ikən gəzdiyi, olduğu yerlərin, gozəl çicəklər açan yaşıl bağların, bağçaların üstündən uçurdular.

-Bu güllərdən hansılarını səmaya götürək,- deyə Mələk mehribanlıqla uşaqdan soruşdu.

Bağçada gözəl, yarı cəhrayi rəngli qızıl gül kolu vardı. Lakin kiminsə pis, kobud əli onun budaqlarını elə sındırmışdı ki, yarı açmış qöncələrlə dolu olan kol, demək olar qurumuş və kədər içində sallanıb qalmışdı.

- Yazıq kol,- deyə uşaq sarsıntı ilə dedi. Əgər mümkünsə gəl onu da özümüzlə səmaya götürək ki, orada bu gül, yenə də açsın.

Mələk, kolu götürüb və uşağı elə bərk öpdü ki, körpənin gözləri azca açıldı. Daha sonra onlar çoxlu tər güllər, həmçinin təvazökar bənövşələr və sadə xrizantemlər də dərdilər.

- Bax indi tamamlandı. Biz, mənim sevdiyim gülləri götürdük,- deyə uşaq sevinclə dilləndi.

Mələk razılıqla başını silkələdi və onlar uçmağa davam etdilər.

Gecə sakit və işıqlı idi; bütün şəhər yatmış və dərin yuxuya getmişdi. Onlar dar bir küçənin üstündən uçurdular. Səkidə, yol qırağında saman, kül qırıqları, cürbəcür zir-zibil; alebastr qırıntıları, kirəmit qırıqları, cırım- cındır, geyinilmiş şlyapalar… Bir sözlə sanki bir əsrə yaxın işlənmiş və formasını itirmiş əşyalar tökülüb qalmışdı : elə bil bir gün əvvəl buradan köç olmuşdu.

Mələk, bütün bu lazımsız zir-zibilin içindəki köklərilə bir ovuc torpağa sarılmış, sınmış gül dibçəyindən tökülən çöl gülünə işarə elədi. Gül, artıq solmuş və yararsız hala düşdüyündən, onu atmışdılar.

- Gəl bunu da özümüzlə götürək,- deyə Mələk bildirdi. Mən sənə uçduğumuz müddətdə bu gül haqqında danışacağam.

Mələk yerə enib, gülü götürdü və uçduqca danışmağa başladı.

- Bu dar küçədə, alçaq zirzəmidə bir kasıb və xəstə oğlan yaşayırdı. O, lap körpə yaşlarından həmişə yataqda xəstə yatırdı. Özünü yaxsı hiss etdikdə isə qoltuq dəyənəyi ilə bu balaca hinə bənzər otağında iki dəfə irəliyə və geriyə gəzirdi. Vəssalam. Yay vaxtı hərdən günəş yarım saatlıq bu zirzəmiyə də boylanırdı. O zaman oğlan, günəşin şəfəqləri altında əyləşib, əllərini günün işığına uzadıb, barmaqlarından axan al qana tamaşa eləyirdi. Belə günəş altında oturmalar ona gəzintini əvəzləyirdi. Meşələrin zəngin yaz örtüyünə bürünməsini isə o, qonşu oğlunun ona yenicə yarpaqlamış fıstıq budağını gətirməsindən bilirdi. Oğlan, həmin budağı başının üzərində tutub fikrən yaşıl fıstıq ağacının altına uçurdu. Hardakı günəş parlayır və quşlar cəh-cəh vururdu. Bir dəfə qonşu oğlan ona çöl-çəmən çiçəkləri gətirmişdi. Onların arasında olanlardan birinin üstündə kökü də vardı. Oğlan, həmin gülü dibçəkdə əkib, çarpayısına yaxın bir yerdə qoydu. Görünür əli çox yüngül oldu. Çünki gül tez özünü tutdu və böyüməyə başladı. Özündən yeni çıxıntılar, köklər verdi. O artıq hər il açırdı və oğlan üçün bu gül, bütöv bir bağçaya bərabər idi. Həmin çöl gülü oğlanın torpaqdakı balaca, gözəl xəzinəsi idi. Oğlan ona su verir, qulluq eləyir və balaca hinə düşən hər günəş şəfəqinin ondan yan keçməməsinə fikir verirdi. Oğlan, balaca sevimlisi ilə yaşayıb, nəfəs alırdı. Axı o gül məhz onunçün açıb və rayihə saçırdı. Hətta

Ulu Tanrı oğlanı yanına səslədiyi, çağırdığı anda belə oğlan, üzünü gülə tərəf çevirdi... Son dəfə ona həsrətlə baxdı…

Budur artıq bir ildir ki, oğlan Tanrının yanındadır və bir il idi ki, həmin gül hamı tərəfindən unudulmuş, pəncərədə qalmış, solmuş, qurumuş və digər lazımsız əşyalarla bir yerdə küçəyə atılmışdı. Bax biz, indi həmin solmuş, zavallı gülü özümüzlə götürdük. Çünki o kral bağ-bağçalarındakı gur açan güllərdən daha çox sevinc bəxş etmişdi həmin oğlana.

- Sən bütün bunları hardan bilirsən, -deyə körpə maraqla Mələkdən soruşdu.

- Bilirəm, - deyə Mələk dedi. Axı o kasıb, şikəst, qoltuq dəyənəkləri ilə gəzən oğlan  mən özüm olmuşam. Mən, öz gülümü tanıdım!

Bu zaman körpə gözlərini  daha da iri açıb, Mələyin gözəl və sevinclə dolu simasına maraqla baxdı.

Elə həmin andaca onlar Uca Yaradanın yanında, səmada peyda oldular. Harda ki, əbədi sevinc və şadlıq hökm sürür. Ulu Tanrı bütün gülləri köksünə basdı, lakin təkcə o zavallı, solmuş çöl çiçəyini öpdü və həmin gül də Ulu Tanrını əhatə eləyən mələklərin xoşuna gəldi…

Mələklərin bəziləri Ulu Tanrının lap yanında, o biriləri bir az aralıda, digərləri isə lap aralıda, əksəriyyəti isə çox-çox uzaqda uçurdu, amma buna baxmayaraq onlar hamısı sevinc dolu, bəxtiyar və xoşbəxt idilər…

Hamı oxuyurdu. Böyüklər də, yenicə dünyasını dəyişmiş körpə də və səkiyə, küçəyə lazımsız əşyalarla birgə atılmış, solmuş, qurumuş həmin çöl çiçəyi də… Çünki artıq o da dirçəlmiş, yarpaqlar və gözəl çiçəklər açmışdı…

Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.11.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Türk ədəbiyyatı rubikasında bu gün sizlərə Kırımtatar şairi Dilavər Osmanın şeirləri təqdim edilir. Şeirləri tatarcadan və ruscadan çevirən Dr. Həyat Şəmidir.

Canını əzabdan qoruyan şair olmaz!

Canını əzabdan qoruyan

Şair olmaz.

Özünü xalqdan ayıran

Yaşıyammaz.

Adını, dilini unudan -

Müğənni heç olmaz.

Dünyanı kitabdan tanıyan –

Bunu anlamaz. 

Dilavər Osman Kırım tatarıdır. Özbəkistanın Bekabad şəhərində anadan olub. Təhsilini və musiqi kolecini Özbəkistanda tamamlayıb. Kazan şəhərində Musiqi Konservatoriyasını bitirib. Şeirləri Kırımtatar dilində və Kazan şivəsində “İdil”, “Kazan atəşləri”, “Tatar eli”ndə, “Yıldız” kırımtatar dərgisində, Qazaxıstan, Özbəkistan, Rumıniya və Türkiyədə çap olunub.

“Kırım gülləri”, “Kırım – qanayan yaram” şeir kitablarının müəllifidir. Eyni zamanda Kazanda kırımtatar şairlərinin şeirlərindən ibarət “Kırım mənim ürəyimdə” adlı tərcümə kitabını nəşr etdirmişdir.

Tatarıstan və Ukrayna Yazarlar Birliyinin üzvüdür.

Dilavər Osman 1998-ci ildə Kırımtatar Milli Məclisinin başkanı Mustafa Əbdülcəmil Kırımoğlunun mətbuat katibliyinə təyin olunmuşdur. Akməsciddə Kırım Dövlət Mühəndislik Universitetində müəllim olaraq çalışmışdır. 

2009-cu ildən “Yıldız” kırımtatar ədəbiyyat dərgisinin baş redaktorudur. Kırımtatar Yazarlar Birliyinin katibidir. Tatarıstan və Kırım Cümhuriyyətində bir çox mükafatlara layiq görülmüşdür. 2007-ci ildə Musa Cəlil ödülü ilə mükafatlandırılmışdır.

AZAD MİLLƏT YOLUNDA

(Qurultayın 100 illiyinə)

And içirəm, söz verirəm millət üçün ölməyə,

Bilib-görüb millətimin göz yaşını silməyə.

Bilsəm, görsəm, min yaşasam, qurultaylı xan olsam,

Ölsəm bir gün məzarçılar gələr məni gömməyə.

Noman Çelebicihan, 1916

 (Kırımtatar xalqı qurultay vəkillərinin 1917-ci ilin dekabr ayında Bağçasarayda elan etdikləri Krım (Qırım) Hökumətinin başçısı. O, 1918-ci ilin fevral ayının 23-də bolşeviklər tərəfindən vəhşicəsinə qətlə yetirilmiş və meyiti Qara dənizə atılmışdır.  Şair kırımtatar xalqının “And içirəm” himninin müəllifidir)

Dalğalandı göy bayrağın, Qurultaylı xalq oldun,

Hayqırışla “Haqqım” dedin, xalqla birgə var oldun,

“Ey, gidi tatar gəncləri”[1] “And içirəm” sizinlə,

Bilib, görüb millətini çağırdın haqq sözünlə.

Böylə gündə basıb gəldi ağlar, qırmızılar, almanlar,

Nehirlərdən sular deyil, axan bizim al qanlar.

Tatarlar asıb-kəsildi, dağıdıldı saraylar,

Nomanların andı üçün qurban getdi babalar.

Qurultayı devirdilər, gənc tatarlar tutuldu,

Neçə canlar fəda oldu, həbslərə atıldı.

Basqın oldu - kəskin oldu, öldü igid ərənlər,

Həlak oldu millət üçün canından can verənlər.

Yüz il keçdi, yenə endi Xansaraya kölgələr,

Tatarların başı üstdən əsdi qapqara yellər...

“Bastırıq[2]”dan eşidirəm, çıxammadı Nomanlar,

Göz yaşını Göy Bayrağa tökdü bizim analar.

Eşidirəm yenə fəryad, qalmaqallı Krımdan...

Gənc tatarlar qurban getdi azad millət yolunda,

Daha neçə yüz il keçər, xalqın ulduzu sönməz,

Nomanları doğuran xalq heç bir zaman yenilməz.

SƏNSİZ

Mən səni gözlədim ümid sönəndə,

Inancım tükənib, zülmət enəndə.

Mən səni aradım, gəzdim yuxuda,

Bulmadım, tapmadım, yoxsan orada.

Sən mənə gərəksən, qoruyanımsan,

İstidən, soyuqdan, yaxşı-yamandan

Sənsiz boş dünyanın küncü-bucağı,

Zülmətə qərq olar günün hər çağı.

Sənsiz açılmaz ki, bağımda güllər,

Boynunu bükərlər məxmər qönçələr…

Soluxan güllərin göynər yarası,

Çiçəklər ağlayar, olmaz çarəsi.

QARĞALAR

Krıma qarğa basqını başladı,

Sürü-sürü gəlib Krımı daşladı…

Yenə əsib coşur qara dalğalar,

Qarğalar tək qapqaradır buludlar.

Ötməz oldu Krımda bülbüllər,

Susdu torağaylar, büküldü güllər,

Susdu azan səsi, susdu səlalar,

Talandı camilər və mədrəsələr.

Krımı dərd sardı və yadlar aldı,

İnlədi içindən daşı-torpağı.

Sular durdu, saf bulaqlar ağladı,

Yasa batdı Krım xiyabanları.

Çatırdağın[3] uca zirvəsinə,

Qonub toplandılar bu qara quşlar.

Ağ Qayanın[4] ağappaq üzündən,

Axar gözüdolusu qan yaşlar…

Qarğalar qarıldayır, dolaşırlar,

Hər yerdə ac itlər ulaşırlar,

Dünya gördükcə heyrətə gəlir,

Kimin yurdunu görün kim paylaşır?

Ah Krımda susdu huzur səsləri,

Qarğalar yanında sərçələr gəzir,

Ana yurdum, səni kim qoruyacaq,

“And içirəm” deyibən qurtaracaq?

Uzandı Krıma yenə yad əllər,

Qarğalarla doldu… ümid Allaha.

Yurdumda duyulur əcnəbi səslər,

“Ey tatar, necəsən?” deyən yox daha.

Qarğalar padişahı, eyvah dost!

Yaşıl yurda ayaq basammırıq biz.

Ağ günümüz qara oldu, eyvah dost!

Yol-izdəki qarğalara verək son.

Qopar bir gün yenə də fırtına,

Qarğalar sürülər öz yurduna.

Dağılar qara buludlar bir gün,

Qılınar şükür namazı hər gün.

VƏTƏN

Ağ qağayılar uçar,

Dənizlərin üzündə.

Duyular çiçək qoxusu…

Görüşənədək, cəsur Kırım!

Dağlar, dənizlər,

“Getmə” deyə pıçıldaşan sahillər…

Doğma yurdum mənim: ormanlar, çaylar,

Sönməsin ocağın, isti qucağın…

Şəlalələr uçar, uçar xəyallar.

Əcdadımdan qalıb hər daşında izlər.

Yox, mən səndə deyil,

səhralarda doğuldum,

böyümədim

büllur sularından içərək.

Fəqət,

taleyimin əvvəli-sonu sənsən.

Mən dan yeri söküləndə gəldim,

Sənə “Vətənim” dedim,

Krım!

Vətənim sənsən…

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.11.2025)

İmran Verdiyev,

Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

Çinar — çinarkimiklər fəsiləsindən olan bitkidir. Latınca "Platanaus", rus dilində "Platan”, bizim dilimizdə "Çinar” adlanır. O, çiçəkli bitkilərin ən qədim növlərindən biridir. Gözəlliyinə, görkəminə və nadir bioekoloji əlamətlərinə görə onu şərqin ağac florasının mirvarisi, möhtəşəm gövdəsi, əzəmətli, yaraşıqlı çətirinə görə isə cənubun nəhəng ağacı adlandırırlar. Nadir və nəsli kəsilməkdə olan bitki kimi Azərbaycanın "Qırmızı Kitab"na daxil edilmişdir.

Çinar bitdiyi yerin havasını ionlaşdıraraq təbii kondisioner rolunu oynayır, havanı təravətləndirir. Xalq təbabətində çinarın yarpağından və qabığından istifadə geniş yayılıb. Antiseptik xüsusiyyətlərə malik çinarın yarpağından və gövdəsinin qabığından hazırlanan dəmləmələr və məhlullar əsasən qızdırmanın salınmasında, saçdakı kəpəyin təmizlənməsində, baş dərisindəki qaşınmanın qarşısının alınmasında, ilan sancmasında, həmçinin sulu və açıq yaralar zamanı istifadə olunur.

Çinarlar 2000-2300 ilə qədər yaşaya bilir. Ölkəmizdə belə yaşlı çinar ağaçları çoxdur. Bu cür çinar ağacları təbii abidələr kimi təbii-mədəni irsimizin qiymətli nümunələri sırasındadır.

Onlardan biri də Oğuz şəhərinin şimalında mövcud olan çinar ağacıdır. Bu ağaç haqqında müxtəlif miflər uydurulmuşdur, hazırda da xeyli əfsanə və rəvayətlər söylənilir.

Nədənsə hər dəfə bu çinarı gördükcə yadıma böyük S.Vurğunun aşağıdaki misraları düşür:

Bu qoca dünyanın şahidiyəm mən... 
Kölgəmdə dincəlir hər gəlib-gedən. 
Bağçalar gül açır yaş torpağımda. 
Quşların adı var hər yarpağımda. 
Mən bu yer üzünə gələndən bəri 
Olmuş budaqlarım hava səngəri. 
Kötüyüm dünyanın sirrilə dolu,
Bax ayrılmamışam öz kötüyümdən!..   

Həqiqətən, “qoca dünyanın şahidi olan” bu ağacın “kötüyü dünyanın sirri ilə doludur”. Ağac haqqında hələlik ilkin yazılı mənbə 1885-ci ildə “Ağbyur” adlı uşaq jurnalının 12-ci sayında çap olunmuş məqalədir. Məqalənin müəllifi yazır: “Vartaşen (Oğuzun əvvəlki adı – red.) camaatı bu böyük Çinara müqəddəs kimi yanaşır, deyirlər ki, pirdir. Vartaşen pirində, Çinarda basdırılan müqəddəs yoxdur. O müqəddəs olmaq üçün insana ehtiyac duymur. Əvəzində ənənəyə görə inanılır ki, bu pirin altında bir ilan yaşayır. Heç kim onu görməyib və Allah eləməsin ki, o öz yuvasını nə vaxtsa tərk etsin.

Mən bir daha yarpaqların arasına daxil olaraq gövdəyə baxdım. Çox da hündür deyil, bir yarım, iki insan boyunda olar. Kökdə isə digər balaca ağaclar bir hasar yaradır, 30 arşın olar. Ağaclarla gövdə arasında elə məsafə var ki, baxan elə bilər sanki bir altlığa heykəl yerləşdirilib. Lakin yuxarı doğru baxdıqca ləkəsiz ağ qabıq mənzərəsi hər şeyi daha da mistikləşdirilir. "Ay Allah!" mən dedim, "sən necə yaxşısan, necə böyük və ucasan ki, belə bir alicənab canlının doğulmasına şərait yaratmısan." Mən Luvr muzeyindəki antik Venera heykəlini görəndə heç Vartaşen çinarını görəndə yaşadığım kimi şiddətli hisslər yaşamamışdım”. (Tərcümə Cavid Ağaya aiddir)

Udi əsilli M.Bejanov da 1892-ci ildə Tiflisdə çap etdirdiyi  “Vartaşen kəndi və onun sakinləri haqqında qısa məlumat” adlı məqaləsində bu çinar ağacından bəhs edir. M.Bejanovun yazdığına görə, belə bir rəvayət var ki, qədim zamanda düşmədən qorumaq üçün torpağa İncil kitabı basdırılıb və üzərindən çinar toxumu səpilib. Nəticədə belə bir böyük ağac bitib.

Ağacı kəsmədən, illik böyümə ölçüsünə əsasən bəzi düsturlar var ki, həmin düsturlarla onun yaşını təyin etmək mümkündür. Bunlardan biri də ağacın gövdəsinin enini (sm ilə) 2,5-ə bölməklə alınan düsturdu.

M.Bejanov 1892 ci ildə sözü gedən ağacın eninin 32 arşın, yəni 22,4 metr olduğunu yazır. (1arşın=0.70sm). Bu zaman hesablama etdikdə, 2240sm/ 2,5 = 896 alınır. Yəni bu ağacın 1892 ci ildə 896 yaşı olub hal hazırda isə 1028 yaşı var.

Təəsüf ki, ildırım ağacın gövdəsini parçaladığı üçün hazırda dəqiq ölçmə aparmaq mümkün deyl. 

M.Bejanovdan yuxarıda göstəriyimiz iqtibasdakı “…qədim zamanda düşməndən qorumaq üçün torpağa İncil kitabı basdırılıb” ifadələrinə təkrar diqqəti cəlb etmək istərdim. Maraqlıdır, görəsən, “düşmənlər” kim imiş və İncili kimdən qoruyurmuşlar? Adamın ağlına bir başqa fikir gəlir. Güman ki, söhbət xristianlığı qəbul etmiş udilərdən gedir, İncili islamı yaymaq üçün gələn ərəblərdən qoruyurmuşlar. Əgər elədirsə, onda ağacın yaşını ən azı 150-200 il artırmaq lazımdır. Nə isə, mütəxəssislərin ciddi araçdırmalarına ehtiyac duyulur.

İndi bu çinar və onun ətrafı muqəddəs sayılır, pir və ziyarət hesab olunur.   Ümumiyyətlə, ölkəmizin bütün bölgələrində xeyli ağaç pirləri mövcuddur. Çinara isə Azərbaycanın, demək olar ki, bütün bölgələrində ehtiramla yanaşılır.

Ümumiyyətlə, ağaca stayiş etmək müxtəlif xalqlarda bir ənənə olmuşdur. Hələ vaxtı ilə Musa Kalankatlı "Alban tarixi" əsərində qeyd edirdi ki, hunlar hündür və bol yarpaqlı palıd ağaclarına sitayiş edirdilər, ağacın tökülmüş yarpaqlarını və ya qurumuş budaqlarını öz ehtiyacları üçün yığanların belə ağac tərəfindən dəhşətli yaralarla, dəliliklə və hətta ölümlə cəzalandırıldığına inanırdılar. XIX əsrdə yaşamış udi mənşəli M.Bejanovun Oğuz çinarı haqqındakı qeydlərində də bu fikir təsdiq olunur.

Bu gün də insanlar (daha çox regionun köklü sakinlərindən olan udilər) müxtəlif münasibətlərlə Oğuz çinarının altında şamlar yandırır, arzular tuturlar. Onu da qeyd edək ki, müsəlman xalqların nümayəndələri də buranı müqəddəs yer hesab edirlər. Təsadüfi deyil ki, M.Paşayeva tarix üzrə elmlər doktoru alimlik dərəcəsi almaq üçün təqdim olunan dissertasiyanın avtoreferatında yazır:  “…inancından asılı olmayaraq istər xristian, istərsə də müsəlman əhali eyni dərəcədə inanaraq buranı ziyarət edir, birgə ayinlər icra edirlər. Bu da yerli əhalinin ortaq mənəvi dəyərlərə sahib olduğunu göstərir”.

Vaxtı ilə akademik V.Tutayuq xanım ölkəmizin digər bölgələrində olduğu kimi Oğuz rayonundakı yaşlı ağcaqayınla yanaşı, haqqında söhbət açılan çinarı da  təbiət abidəsi kimi qeydə almış, onların qorunması ilə bağlı müvafiq orqanlar qarşısında məsələ qaldırmışdır.

Sözügedən ağac hazırda qorunur və bölgəyə səfər edən yerli və xarici turistlərin ciddi marağına səbəb olur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.11.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində bu gün Şeir vaxtıdır, sizlərə çağdaş türk dünyasının gənc şairlərinin  şeirləri təqdim edilir.

Rızkul İZA­TO­VA

(Qırğız)

13 may 1994-cü il­də Qır­ğız Res­pub­li­ka­sı­nın Na­rın böl­gə­si­nin Koç­kor eli­nin Ten­dik kən­din­də ana­dan olub. Dün­ya Gənc Türk Ya­zar­lar Bir­li­yi­nin üz­vü­dür.

YENƏ MƏNİ GÖZLƏRMİSƏN...

Könül əgər qırılarsa, düzəlməz,
Görməz olar... Bütün yollar qarışar.
Gül üzündən vaz keçməyi bacarmaz,
Başqasıyla ağıl necə barışar?

Qaş çatılı, ürək üzgün, həvəs yox,
Bu hal ilən, deyin, necə yaşaram?
Çox adamın eşqinə mən susqunam,
Qayğıların ağuşunda çaşaram.

Əsil adam, dinlə mənim sözümü,
Xoşbəxtliyin üçün əngəl olamam.
Yaraşıqlım, bu eşqin yox çözümü,
Özgəninəm, gəlib səndə qalamam.
Yenə məni gözlərmisən hələ sən...

Uyğunlaşdırdı: İbrahim İlyaslı

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.11.2025)

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

ANAR. “BALACA” VAQİFİN BÖYÜK SƏNƏTİ

Vaqif Səmədoğlunun 75 yaşı tamam olur. Vaqif haqqında Azərbaycanda, Türkiyədə və Moskvada dərc edilmiş bir neçə məqaləm var. O yazılarımda yaradıcılığını anladığım, duyduğum və bacardığım şəkildə araşdırmağa çalışdım. Bu yazım isə bir az başqa səpkidədir.

 Əvvəlcə başlıqda dırnaq arasında “balaca” sözünü izah edim. “Balaca” sözü Rəsul Rzanın misralarından gəlir. Bu yazını Türkiyədə yazmağa başlayıram. Əlimin altında atamın kitabı yoxdur. Odur ki, Rəsul Rzanın misralarını sitat kimi deyil, orda ifadə olunmuş fikir kimi verirəm. Fikir isə dəqiq yadımdadır:

Sevirəm Füzulini, Sabiri,

Bir də “balaca” Vaqifi.

Vaqif Səmədoğlunun nə boyu balacadır, nə şəxsiyyəti, nə də bu şeir yazılan vaxt yaşı...

“Balaca” sözü Vaqifi böyük Molla Pənahdan fərqləndirmək üçün işlənib. Əlbəttə, Rəsul Rza Molla Pənah Vaqifi də sevirdi, “Sən elə gözəlsən binədən, Pəri” misraları dilinin əzbəri idi. Amma “balaca” Vaqifin adının Füzuliylə, Sabirlə bir sırada çəkilməsi gənc şairin istedadına verilən yüksək qiymət idi.

Vaqifin ilk şeirlərini atama mən oxumuşdum. Və elə ilk tanışlıqdan onu şair kimi qəbul etmişdi. Sonrakı, daha mükəmməl şeirləriylə tanış olduqca onun haqqında “Geniş yollara çıx” adlı məqalə yazdı və Vaqifin bir neçə şeiriylə birlikdə “Azərbaycan” jurnalında çap etdirdi.

Hər şeydə bir başqa niyyət axtaranlar, hər şeyi tərs yozanlar, hər hərəkətdən pis nəticələr çıxaran bəzi ağzıgöyçəklər haray-həşir qaldırdılar: “Rəsul Rza Səməd Vurğunun oğlunu öz tərəfinə çəkir, öz üslubuna uyğun yazmağa çağırır” və s. və bu kimi ax-vaylı çərənləmələr. Halbuki elə həmin məqalədə Rəsul Rza Vaqifə müraciətlə deyirdi: “Həm adınla, həm mənsub olduğun ocaqla bağlı şair adını şərəflə daşı, usanma, yorulma, yaz, yarat”.

Vaqifin “mənsub olduğu ocaqla”, yəni Səməd Vurğun ocağıyla nə qədər bağlı olduğunu zaman özü sübut etdi. Zaman onu da sübut etdi ki, məqsəd Vaqifi kimdənsə ayırmaq, kiminsə tərəfinə çəkmək deyildi. Məqsəd ilk addımlarından böyük istedadı bəlli olan gənc qələm sahibini vaxtında lazımınca dəyərləndirmək, ona yol açmaq, onu yersiz hücumlardan qorumaq idi. Elə ilk şeirlərindən top-tüfənglə qarşılanan gənclərin isə qorunmağa ciddi ehtiyacı vardı. Ədəbi mühitimizin bir qəribə şakəri var: ilk oxunuşdan qəribə, qeyri-adi görünən hər şeyi dərhal amansız tənələrlə qarşılamaq. Özü də ən yaramaz üsullara əl ataraq: sərt, ölçüsüz-biçisiz tənqidlərdən tutmuş hərzə replikalaracan, “şeir, ya tapmaca” səpkili nadan yazılarından tutmuş qəzəbi təşkil olunmuş “oxucu məktublarınacan”.

Mühafizəkar ədəbi mühitdə ən çox nifrəti məhz ən çox heyrətləndirən şairlər qazanır. İllər keçdikcə o vaxtlar Vaqifə və bir neçə başqa istedadlı və bənsərsiz şairə hücumlar normal şüura istehza kimi, bədii məntiqə karikatura kimi səslənir indi. Şübhə yoxdur ki, o dövrdəki nadanların müasir mənəvi xələfləri istedadlı adamlara cahilcəsinə atmacalar atarkən bunlar da haçansa inanılmaz karikatura kimi, ağıl sapıntısı kimi qavranılacaqdır.

 Amma ən qəribə paradoks odur ki, bir vaxtlar yeni poeziyanın ilk örnəklərinə ağız büzənlər ədəbiyyatda həmin təmayüllər təsdiq olunandan sonra əvvəl dediklərini unudaraq, dünən inkar etdiklərini bu gün tərifləməyə başladılar. Vaqif poeziyasına münasibətdə də belə sifət və mövqe dəyişənlər az olmadı, Vaqifin poeziyasında sərbəst və heca vəznində şeirlərin haqq-hesabını çəkib, onu məhz ənənəvi şeirin təmsilçisi kimi təqdim etməyə çalışdılar.

 Vaqifin ilk şeirlərinin birində belə misralar vardı:

Yazıram şeirin neçə dilində

Yazıram bəzən.

Qorxuram deməyə də

Rəsul Rza stilində.

Şeiri çapa verərkən Vaqif mənim xahişimlə bu misraları çıxartdı – dedi-qodulara qida verməmək üçün.

Amma mən bu gün tam məsuliyyətlə deyə bilərəm ki,Vaqifin poeziyası nə Rəsul Rza stilində,nə Səməd Vurğun səpkisində yazılmış şeirlərlə səciyyələnir. Vaqif sənətinin böyüklüyü onun təkrarsızlığında, bənzərsizliyində və yalnız onun özünə məxsus stilində, səpkisindədir…

Əlbəttə, hər bir böyük şair sələflərinin yaradıcılığından da bəhrələnir. Böyük şair müxtəlif vasitələri, bədii səpkiləri yalnız özünəməxsus şəkildə mənimsəyərək, öz orijinal üslubunu yaradır. Bu barədə ən dürüst və dəqiq fikri Vaqif Səmədoğlu Rəsul Rzanın 90 illiyi qeyd edilərkən yubiley gecəsində çıxışında dedi:

“Həyat sübut etdi ki, Səməd Vurğunun ənənəvi formalardakı poeziyası nə qədər novator poeziya idisə, Rəsul Rzanın yeni formada yazdığı seirləri, əsərləri o qədər Azərbaycan poeziyasının ən gözəl, ən qabaqcıl ənənələrinə söykənir”.

Bu sözləri bütünlüklə Vaqif Səmədoğlu poeziyasına da şamil etmək olar. Onun şeirlərində ənənəvi şeirimizdən gələn axıcılıq, qulağayatımlılıq yeni şeirə məxsus gözlənilməz, qeyri-adi obrazların və təşbehlərin vəhdətində canlanır.

Vaqifin daha sonrakı mərhələlərdə yazdığı şeirlərlə tanış olarkən atamın dediyi sözlər yaxşı yadımda qalıb: “Vaqif çox irəli gedib. Gərək özümü yığışdırım”.

Yəni təcrübəli, tanınmış şair gənc qələm sahibinin uğurlarıyla bağlı yaradıcılıq yarışına girməyə həvəslənirdi. Atamın dilindən heç bir başqa şair haqqında – istər öz nəslinə mənsub olanlar, istər daha sonrakı nəsillərin nümayəndələri – heç biri haqqında belə söz deməyini eşitməmişdim.

Məncə, Vaqifin ən parlaq özəlliyi, ən böyük uğuru heç kəsin demədiyini heç kəsin ağlına gəlməyən şəkildə deməsindədir. Bu poeziya bizə bildiyimizi bir daha izah etməyə çalışmır, bizi hər şeyə tamam başqa bucaqdan baxmağa çağırır.

İki dəfə iki dörddür. Bu, həqiqətdir. Bunu və buna bənzər həqiqətləri şeirlə ifadə etsən, heç bir etiraz doğurmaz. Amma bu, arifmetik həqiqətdir, reallığın həqiqətidir, bədii həqiqət deyil. Bədii həqiqət isə çox vaxt reallığın məntiqi dışındadır. Vaqifin belə misraları var:

İndi özündən küs,

Mənim min inamım var dünyada.

Adi şeirdə bu misralardan sonra nə gələ bilərdi? İnamın sadalanması – dünyaya inam,insanlara inam,ədalətə inam və s.

 Amma Vaqif bu misraları belə davam edir:

Uzaqda bir külək var,

Küləyin üstdə bayraq.

Şəxsən mənimçün poeziyanın gözlənilməzlik gücü məhz bundadır. Yəni ayrıldığın insana “indi özündən küs” deyəndən sonra nəyə arxalandığını, nəyə dayandığını ifadə etmək üçün belə gözlənilməz, oxşarsız və ona görə də qəlbin ən gizli qatlarına varan bir obraz tapılıb.

Uzaqla, çox uzaqda, çox-çox uzaqda bir külək var və bu uzaq küləyin (“uzaq külək” özü nə qədər qeyri-adi ifadədir) üstündə də bayraq. Yəqin ki, heç bir şərhlə, izahla bu obrazın cazibəsini sübut etmək mümkün deyil, bunu yalnız duymaq olar.

Vaqif poeziyası onlarla, yüzlərlə belə örnəklərlə zəngindir.

Yaxud ictimai təhlükələrin xofunu, nigaran qəlblərdə oyanan səksəkəsini bu misralardan yaxşı necə ifadə etmək olardı:

 Bilirsənmi, artıq kəsib

 Ümid keçən yolları

 Tikilməmiş türmələrin

 Hörülməmiş hasarı.

Emin Sabitoğlunun yazdığı gözəl mahnının sözləri – Vaqifin sözləri yadıma düşür:

Bir axşam taksidən düşüb payıza,

Bilmədik hayana, haraya gedək.

Bahar həsrətiylə payız axşamı

Yenə həzin-həzin titrədi ürək.

Payızın əlindən qaçıb bir küncə

Dayandıq üzümüz dənizə sarı

Yenə tapılmadı payız gəlincə

O uzaq günlərin itmiş açarı.

İlk variantda əslində şeirin bəzi misraları başqa cür idi:

Bir axşam taksidən düşüb payıza,

Bilmədik hayana, haraya gedək.

Dərin sularını qatıb dayaza

Dəniz də bağlandı yay kinosu tək.

 Payızın əlindən qaçıb bir küncə

 Dayandıq üzümüz qibləyə sarı.

 Yenə tapılmadı payız gəlincə

 O uzaq günlərin itmiş açarı.

Kinomuzun ovaxtkı rəhbərliyi bu misraları bu şəkildə buraxmadı. Yaxşı, hələ onu başa düşmək olar ki, sovet adamları üzü qibləyə sarı dayana bilməz, bəs payızda yay kinosunun bağlanması niyə etiraz doğururdu? Demə, bu da kinoteatrların planı yerinə yetirə bilməməsinə işarə kimi yozula bilərdi.

 Adil Bəbirovun bəstələdiyi başqa bir gözəl mahnı – Vaqifin sözlərinədir:

Gördüyümüz şəhərləri,

Sevdiyimiz şeirləri,

Ah çəkdiyin gecələri,

Yox dediyin küçələri,

Payız rəngli baharları,

Kölgən düşən divarları

Ürəyimdən qopar, qopar,

Özünlə apar.

Eşq bitəndə ağrılı xatirələrdən qurtulmaq üçün bitən sevgini andıran hər şeydən xilas olmaq istəyirsən: haçansa sevgilinin kölgəsi düşmüş divarları da özüylə aparmasını xahiş edirsən.

Vaqif hansı janrda yazır-yazsın, şeir, mahnı mətni, pyes, kinossenari – hər an istedadı görünür. Vaxtilə qəzetdə çap etdirdiyi qısa, yığcam fikirlərini “Müdriklərlə üz-üzə” adlı kitabında topladı. Vaqifin qısa, yığcam, siqlətli kəlamları dünya ədəbiyyatında bu janrın ustaları sayılan XVII əsrin fransız mütəfəkkiri Laroşfukonun, XX əsrin polyak müdriki E.S.Letsin məşhur aforizmlərindən geri qalmır.

Kitabın hansı səhifəsini açsan, dərindən-dərin fikirlərlə rastlaşacaqsan. Təəssüf ki, onların hamısını bura köçürmək mümkün deyil.

Vaqif Səmədoğlunun teatr, kino və televiziya əsərlərinin üstündən sükutla keçmək olmaz, çünki onlar da sənətin bu növlərində tamamilə unikal hadisələrdir. “Bəxt üzüyü”nün iştirakçılarını – ağacları sulamaq üçün çırpınan Tanrı bəyi, “detdom uşaqlarının atasının adı olmaz” deyən yetimi, Hacı Qara, Məşədi İbad, Kərəmov kimi folklor personajına çevrilmiş Moşu Göyəzənlini unutmaqmı olar? Ramiz Əzizbəylinin çəkdiyi film kinomuzun əsl milli koloritə malik olan nadir örnəklərindən, ən gülməli və ən kədərli ekran əsərlərindəndir.

Ramiz Həsənoğlunun tamaşaya qoyduğu “Yaşıl eynəkli adam” telefilmləri haqqında da eyni sözləri söyləmək olar. “Yayda qartopu oyunu” pyesində can verən, amma ölüm ayağında belə hamını incidən cəmiyyətin rəmzi obrazı yaradılmışdır.

Vaqifin ən maraqlı səhnə əsərlərindən biri “Generalın son əmri”dir. Vaxtilə Gənclər Teatrında rəhmətlik Hüseynağa Atakişiyev bu pyesi uğurla tamaşaya qoymuşdu. İndi həmin pyesi Ramiz Həsənoğlu Milli Dram Teatrında qurur. Ramizin rejissor yozumuyla tanışam, məşqlərinə baxmışam. Bu quruluşun teatrımızın tarixində orijinal bir hadisə olacağına əminəm, çünki əsərin dramaturgiyası buna geniş imkan yaradır. “Sabun operaları” estetikasında yaranan səhnə əsərləri arasında “Generalın son əmri” polifonik zənginliyiylə seçilir. Bu pyes həm güclü sarkazma malik olan, həm absurd, həm sürrealist teatrın ünsürlərini daşıyan, həm də sırf realist personajlarla xəyalı iştirakçıların ünsiyyətini əks etdirən, diriykən ölənləri və ölüykən diriləri səhnəyə gətirən unikal əsərdir.

Vaqifin son zamanlar xəstələndiyi məlumdur. Mən də bu haqda ona görə yazıram ki, mətbuat bu barədə dəfələrlə məlumat verib. Amma mən xüsusi qeyd etmək istərdim ki, Vaqif bu çətin sınaqdan da heyrətamiz bir kişiliklə, mərdlik və qoçaqlıqla keçir. Vaqifin güclü yumoru əsərlərindən də bəllidir, onu tanıyanlarla ünsiyyətindən də. Amma bu yumor, demə, həm də çox cəsur yumor imiş və bu cəsarət belə anlarda tam dolğunluğuyla açıldı. Vaqif xəstəliyini də zarafata sala bilən hünər sahibidir. Onunla mütəmadi əlaqə saxlayan adam kimi bunu daima müşahidə edirəm.

Bir neçə vaxt qabaq mənə telefon etdi:

– Məni qınayırsan ki, çoxdan şeir yazmıram, – dedi. – Təzə şeir yazmışam, tapşır internetdən çıxarsınlar, oxu.

Tapşırdım, çıxarıb gətirdilər. Şeirdə Allaha müraciət edirdi ki, onu nə vaxt çağıracaq, gündüzmü, gecəmi?!

Allah, nə var, nə yox?

Məndən nə xəbər var?

Gecələri özüm sayaram,

Üzümə açılacaq neçə səhər var?

Bəyənəcəksənmi məni,

Bəndəni hansı gözlə görəcəksən?

Allah,

Özüm gəlim,

Ya kimisə göndərəcəksən?

Oxuyub dərhal Vaqifə zəng elədim.

– Şeirini oxudum, – dedim, – amma orda başqa bir yazı da var, görmüsən?

– Nə yazı?

– Allahın sənə cavabı. Allah sənə deyir ki, indi başım yaman qarışıqdır, işim-gücüm çoxdur, məni belə yersiz suallarla narahat eləmə. Bir on-on beş ildən sonra müraciət edərsən,onda baxarıq.

Allahla zarafat olmaz, Vaqif. Allaha dua etmək olar. Mən də hər gün Allaha dua edirəm ki, sənin ömrünü uzatsın. Vaxtilə mənə bağışladığın ilk kitabında “dünya bir yana,sən bir yana” yazmışdın.

 Mən də bu gün eyni sözləri sənə deyirəm:dünya bir yana,sən bir yana, Vaqulya. Mümkün qədər çox yaşa. Hamımıza lazımsan. Yaradıcılığını toplayan, layiqincə dəyərləndirən, sənin yolunda hər fədakarlığa qatlanan Nüşabə xanıma lazımsan. Səni çox sevən dostlarına, yaxınlarına lazımsan. Milyonlarla oxucuna,tamaşaçına lazımsan.

Mənə lazımsan…

75 yaşın mübarək, qardaşım.

 İstanbul–Bakı,31 may–2 iyun,2014

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.11.2025)