İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Mən ona belə qiymət verərdim:

Sovet dönəmi ədəbiyyatımızın ən parlaq nümayəndələrindən biri, görkəmli yazıçı, ictimai xadim, böyük azərbaycançı!

Bu gün Xalq yazıçısı Mirzə İbrahimovun anım günüdür.

Mirzə İbrahimov 1911-ci il oktyabrın 28-də İranın Sərab şəhəri yaxınlığındakı Eyvəq kəndində (indiki İran İslam Respublikası, Şərqi Azərbaycan ostanı, Sərab şəhristanı, Şərəbiyan dehistanı, Eyvəq kəndi) anadan olub. 1918-ci ildə atası və böyük qardaşı ilə Bakıya gəlib. Əvvəlcə anası, sonra isə atası vəfat edəndən sonra kiçik yaşlarından Balaxanı və Zabrat kəndlərində muzdurluq edib çörək pulu qazanıb. Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra 1926–1930-cu illərdə Balaxanı fabrik-zavod məktəbində oxuyub və işləyib. Bədii yaradıcılığa da Zabrat fəhlə ədəbiyyat dərnəyinin üzvlüyündən başlayıb.

Mirzə İbrahimovun "Qazılan buruq" adlı ilk şeiri 1930-cu ildə "Aprel alovları" məcmuəsində dərc olunub. Bundan sonra dövri mətbuatda şeirləri nəşr olunub. O, ilk tənqidi, publisist məqalələrini, hekayə və oçerklərini də 30-cu illərdə yazıb. 1932-ci ildə beşilliklərin nəhəng tikintilərini və sosialist sənayesinin inkişaf sürətini öyrənmək üçün Ukraynaya — Donbas şaxtalarına, Dnepropetrovsk sənaye müəssisələrinə səfərdə olub, "Giqantlar ölkəsində" adlı oçerklər kitabını qələmə alıb. Azərbaycan Dövlət Elmi-Tədqiqat İnstitutunun ikiillik hazırlıq şöbəsində təhsil aldıqdan sonra partiya onu Naxçıvan MTS siyasi şöbəsinə — "Sürət" qəzetinin redaktoru vəzifəsinə göndərib. "Həyat" (1935) pyesi bu dövrün bəhrəsi olub

İkinci dünya müharibəsinin ağır sınaq illərində əsərləri, istərsə də fabrik-zavodlarda, kəndlərdə əsgəri hissələrdə odlu-alovlu çıxışları ilə düşmənə nifrət və qəzəb aşılayıb. 941-ci ildə Cənubi Azərbaycanda olarkən "Vətən yolunda" qəzetinin məsul redaktoru vəzifəsində işləyib. 1942-ci ildə Uzaq Şərqdə Xabarovsk, Vladivostok və s. hərbi dairələrdə 416-cı diviziyanın döyüşçüləri ilə görüşlərdə iştirak edib.

O, milli filoloji elmi kadrların hazırlanması sahəsində böyük işlər görüb. 20 avqust 1956-cı ildə Azərbaycan SSR Ali Sovetinin "Azərbaycan SSR-in dövlət dili haqqında Azərbaycan SSR-in Konstitusiyasına maddə əlavə edilməsi haqqında qanunu qəbul etməsi bu yüksək dövlət təşkilatının rəhbəri Mirzə İbrahimovun böyük səyləri nəticəsində mümkün olub. Onun sayəsində Azərbaycan SSR-də fəaliyyət göstərən rus, erməni və gürcü dilli məktəblərdə Azərbaycan dilinin tədrisi qanunlarda rəsmiləşdirilib. Həmçinin onun "Azərbaycan dili dövlət idarələrində" adlı məqaləsində (1956) milli məsələ ilə bağlı tale yüklü problemlər ön mövqeyə çəkilib.

Əsərləri

1. Giqantlar ölkəsi

2. Həyat üçün

3. Həyat (pyes)

4. Böyük demokrat

5. Azad

6. Gələcək üçün.

7. Böyük dayaq (Roman)

8. Mədinənin ürəyi (Hekayələr)

9. Xəlqilik və realizm cəbhəsindən

10. Murovdağın ətəyində

Mirzə İbrahimov 1993-cü il dekabrın 17-də Bakıda vəfat edib, Fəxri Xiyabanda dəfn olunub.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.12.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

İxtisaslaşmış aktyor və aktrisa...

Günümüzdə xüsusən bizim kinoda və teatrda beləsini heç əli çıraqla da axtarsan tapa bilmərsən. Ancaq mən birini tanıyıram. Bu gün 70 illik yubileyi qeyd edilən Rəhilə Məmmədovadır o. Möminə Xatunu da yaradıbdır, Nüşabəni də... Üstəlik, Məhsətini də. Hamısı Azərbaycanın lider xanımları – dövlətçilikdə və mədəniyyətdə.

Rəhilə Məmmədova 17 dekabr 1955-ci ildə anadan olub. 1982-ci ildə Azərbaycan Dövlət İncəsənət Univertsitetini bitirib, həmin ildən də Şəki Dövlət Dram Teatrında işləyib. 1986-cı ildən Gəncə Dövlət Dram Teatrında və eyni zamanda 2001-ci ildən Gəncə Dövlət Nizami Poeziya teatrında fəliyyət göstərib

İşlədiyi müddətdə aşağıdakı rolları oynayıb:

- “Şair və Hökmüdar” (Məhsəti)

- “Memarın məhəbbəti” (Möminə xatın)

- “İsgəndərnamə” (Nüşabə)

- “ Qapı” (Ana)

Rəna Temurqızının “Dərd yükü” tamaşasının həm quruluşçu rejissoru həm də Ana obrazının ifaçısı olub. B. Vahabzadə və Z. Yaqubun şerləri əsasında Pərvanə Qurbanovanın səhnələşdirdiyi “Yaddan çıxmaz Qarabağ” tamaşasənən aparıcı olub.

Volterin “Sadiq və ya Tale” povestinin motivləri əsasında Fərman Rzayevin səhnələşdirdiyi “ Əlmanə” tamaşasında – Cahan məleykəsi obrazı üzərində işləyib. 27 may 2018-ci ildə Azərbaycanın əməkdar artisti fəxri adına layiq görülüb.

Gəlin aktrisanı yubileyi münasibətilə ürəkdən təbrik edək.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.12.2025)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu günə təsadüf edən əsas əlamətdar hadisələri diqqətinizə çatdırırıq:

Ekzotik Butan Krallığında Kralın taxta çıxmasının ildönümü bayramı

Butan sözü Odlu Əjdahanın torpağı kimi tərcümə olunur. Ölkə bu adı ona görə alıb ki, Himalaydan tez-tez şiddətli çovğunlar gəlib yerlə-göyü bir edir. Bütpərəstliyin ən möhkəm dayaqları olan bir ölkədir Butan. Bu bayram 1907-ci ildən qeyd edilir, onda ki, Vançkuq Butan kralı kimi ilk dəfə taxta əyləşib. Vançkuq müstəqil dövlət qurub, butanlıları birləşdirib, beləcə də tarixə düşüb.

Tximpu Asiyada ikinci paytaxt şəhəridir ki (digəri Pxenyandır) orada işıqfor yoxdur. Və Butan dünyada yeganə ölkədir ki, örda tütün satışı rəsmən qadağan edilib. Butan həm də dünyada yeganə ölkədir ki, öz əhalisinin üzərinə Konstitusiya ilə öhtəlik qoyub ki, ətraf mühiti mühafizə etsinlər. Butanın bir özəlliyi də odur ki, öz adət-ənənəsini, buddizmi, mental dəyərlərini qorumaq üçün uzun illər televiziya və radionun, sonrakı dönəmlərdə də internetin istifadəsinə rəsmən qadağa qoyulmuşdu, yalnız 2001-ci ildən bu izolyasiya aradan qaldırıldı. Burada ilk seçki isə yalnız 2008-ci ildə baş tutub, butanlılar özlərinə deputatlar seçiblər. Özü də karuselsiz, filansız.

Butanda çoxlu Budda məbədləri var, Himalayın əbədi qarla örtülü landşaftının misilsiz gözəlliyi var, buna görə də ölkənin əsas gəlir mənbəyi turizmdir. Qəribədir ki, gəlir üzrə ikinci sırada poçt markaları durur, Butan markalarını dünyada həvəslə alırlar.

Butan əhalisi varlı deyil, amma xöşbəxtdir. Çünki iqliminin dağlıq olması, sərt şaxtalar, əkin torpaqlarının azlığı, təbii sərvətlərin minimum olması səbəbindən ölkə özü kasıb ölkədir, hamının güzəranı oxşardır. Biri də var, elə bir ölkədə yaşayasan ki, ölkə varlı ola, bir ovuc insan milyonlara sahib çıxa, xalq özü isə yoxsulluqdan inləyə.

17 dekabr. “İsgəndər” raketi və Kürd bayrağı

Bu gün Beynəlxalq seks xidmətçilərinin zorakılıqdan qorunması günüdür. Lətifəsi bizdən uzaq, sonrakına keçək. Ruslar Raket qoşunları gününü qeyd edirlər (“İsgəndər”lər də bu qeydetmənin tərkib hissəsidir), ukrainlər Dövlət icra qulluqçuları gününü. Beloruslarda bu gün kino günüdür. Azərbaycanda məskunlaşan, xoş güzəran, gözəl rifah içində yaşayan kürdlər də bu gün bayram edəcəklər, belə ki, bu gün tüm kürdlərin bayramıdır, Kürd bayrağı günüdür; Amerikalılar isə Milli ağcaqayın şirəsi gününü qeyd edirlər.

17 dekabr. Tarixi hadisələrlə zəngin gün

2003-cü ilin bu günündə dünya prokatına “Üzüklərin hökmdarı” filmi daxil olub, sonra da bolluca Oskarlar yığıb. 1992-ci ildə Çexoslovakiya parlamenti ölkənin ləğvi və yerində Çexiya və Slovakiya kimi iki dövlətin yaradılması barədə qanun imzalayıb. 1990-cı ildə Moskvada SSRİ deputatları dördüncü qurultayda Qorbaçovun istefasını tələb ediblər. 1989-cu ildə ABŞ-ın Fox telekanalında “Simpsonlar” multserialının premyerası baş tutub. 1986-cı ildə Kembric hospitalında tarixdə ilk dəfə eyni zamanda bir insana ürək, qaraciyər və ağciyər köçürülməsi edilib. 1962-ci ildə Granada TV-də əfsanəvi Beatles qrupunun ilk teleçıxışı baş tutub. Onlar Love Me Do mahnısını oxuyublar.

Bu gün həm də aviasiya işçiləri üçün önəmli gündür. 1903-cü ilin bu günündə Orvill Rayt özü düzəltdiyi təyyarə ilə tarixdə ilk təyyarə uçuşunu həyata keçirib, bu uçuş 12 saniyəlik olub. 1790-cı ildə Meksikada üzərinə asteklərin təqvimi çizilmiş daş tapılıb. 1777-ci ildə isə amerikalılar üçün çox əhəmiyyətli bir hadisə baş verib: Fransa Şimalı Amerikadakı Britan koloniyalarının müstəqilliyini tanıyıb. Britan koloniyaları da gələcək ABŞ dövlətinini təşkil edib.

17 dekabr. Kimlər gəldi, kimlər getdi...

2011-ci ilin bu günündə Şimali Koreyanın lideri, tarixin ən məşhur diktatorlarından biri Kim Çen İr vəfat edib. 1999-cu ilin 17 dekabrında müstəqil Azərbaycan mətbuatının qurucularından biri, “Azadlıq” qəzetinin yaradıcısı, unudulmaz jurnalist Nəcəf Nəcəfov cəmi 44 yaşında dünyadan köçüb. Allah rəhmət eləsin. 1993-cü ilin bu günündə tanınmış Azərbaycan yazıçısı, Azərbaycan SSR xalq yazıçısı Mirzə İbrahimov, 1987-ci ilin bu günündə isə milyonlarla sovet adamını gözləri yaşarıncaya qədər güldürən komediya aktyoru Arkadiy Raykin dünyadan köçüblər. Milyonlarla kişini əfsunlamış aktrisa Mila Yovoviçinsə bu gün doğum günüdür, 36 yaşı tamam olacaq. 1924-cü ilin bu günündə Nuxada Şirməmməd Hüseynov dünyaya gəlib, Azərbaycanın görkəmli və unudulmaz alimini gəlin yad eləyək, ruhu şad olsun deyək. 1930-cu ildə məşhur Penthouse jurnalının yaradıcısı Bob Quççione doğulub. 1908-ci ildə kimya üzrə Nobel mükafatçısı, Amerika alimi Uillard Libbi dünyaya gəlib. 1905-ci ildə Qazaxın İkinci Şıxlı kəndində Azərbaycan SSR-in xalq yazıçısı Osman Sarıvəlli anadan olub. 1881-ci ildə Amerika etnoqrafı, elmi antropologiyanın banisi Lyuis Henri Morqan dünyasını dəyişib. 1830-cu ildə isə Cənubi Amerikada ispan müstəmləkəçiliyi ilə mübarizə aparan dünyaca məşhur şəxs – Simon Bolivar vəfat edib, yeri gəlmişkən, Boliviya dövləti onun adı ilə adlandırılıb.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.12.2024)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Yazıçılardan kimin yolu Gəncəyə düşürsə, mütləq Xəzangül xanımı arayır. O, axı Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Gəncə bölməsinin sədridir. Vəzifəsini, işini, ədədbiyyatımızı, Gəncəni, bir də ata yurdu Borçalını çox sevir bu xanım. Yaradıcılığı da torpağa, yurda, insanlara sevgi təlqin eləyir.

Xəzangül Hüseynova 1947-ci il dekabr ayının 17-də Gürcüstanın Borçalı qəzasının Qirixlı kəndində doğulub. Orta məktəbi qızıl medalla, Gəncə Dövlət Pedaqoji İnstitunun Kimya-biologiya fakültəsinin kimya şöbəsini fərqlənmə diplomu ilə bitirib. Yazıçı-filoloq, əməkdar müəllim, professor Bağır Bağırov "Xəzangül" adlı kitabını onun yaradıcılığına həsr edib. Şair İmir Məmmədlinin tərcüməsində "Ekvebi" adlı kitabı gürcü dilində nəşr olunub.

"Məhəbbətin qənimi" adlı mənzum pyesi Gəncədəki C. Cabbarlı adına dram teatrında müvəffəqiyyətlə tamaşaya qoyulub. Gəncə şəhəri, N. Rəfibəyli adına 43 nömrəli orta məktəbin direktorudur. 1988-ci ildən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvüdür. 2014-cü il sentyabrın 10-dan Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Gəncə bölməsinin sədridir.

2008-ci ildən Türkiyə Avrasiya Yazarlar Birliyinin üzvüdür.  2014-cü ilin Prezident təqaüdçüsüdür. Beynəlxalq Rəsul Rza mükafatçısı və həmçinin Mikayıl Müşfiq mükafatçısıdır. 27 noyabr 2017-ci ildə "Əməkdar mədəniyyət işçisi" fəxri adına layiq görülüb.

Kitabları

- Qaya üstə bitən çiçək

- Yeddinci göylə söhbət

- Ömür şikəstəsi

- Ekvebi (gürcü dilində)

- Günəş məni aldadır

- Könlümdən baxan günəş

- Özümü axtarıram.

Xəzangül xanımı doğum günü münasibətilə səmimi qəlbdən təbrik edirik. Ömür bağçasının güllərini heç zaman xəzan vurmaması diləyi ilə.

“Ədəbiyyat və incəsənət”
(17.12.2025)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Ədəbiyyat və incəsənət” portalında yayımlanan Türk dünyası məşhurları haqqında olan layihəsində bügünkü söhbətimiz Azad Mirzəcanzadə barədədir.

Azad Xəlil oğlu Mirzəcanzadə (29 sentyabr 1928 – 17 iyul 2006) — Azərbaycanlı alim, akademik, texnika və neft-mədən elmləri sahəsində görkəmli tədqiqatçı və pedaqoq idi. O, Azərbaycan elminə, neft-qaz sənayesinin nəzəri əsaslarının yaradılmasına və təhsil sisteminə əhəmiyyətli töhfələr vermişdir.

Azad Mirzəcanzadə 1928-ci il sentyabrın 29-da Bakı şəhərində anadan olmuşdur. Ali təhsilini Azərbaycan Sənaye İnstitutunda (indiki Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti) dağ mühəndisi ixtisası üzrə 1944–1949-cu illərdə almış, daha sonra elmi fəaliyyətə başlamışdır.

Elmi karyerası sürətlə inkişaf etmişdir: 1951-ci ildə fəlsəfə doktoru (texnika elmləri üzrə namizədlik), 1957-ci ildə elmlər doktoru elmi dərəcəsi almış, 1959-cu ildə isə professor elmi adını qazanmışdır. 1969-cu ildə Azərbaycan Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü seçilmişdir.

Mirzəcanzadə elmi-pedaqoji fəaliyyətini həm Azərbaycan Dövlət Universiteti Nəzəri Mexanika kafedrasında, həm də Azərbaycan Sənaye İnstitutunda davam etdirmişdir. O, SSRİ EA Mexanika Problemləri İnstitutunun şöbə müdiri, Ufa Neft İnstitutunun kafedra müdiri kimi fəaliyyət göstərmiş, 1992–2003-cü illərdə isə Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Ali Attestasiya Komissiyasının sədri, 1993–2003-cü illərdə Elm və Texnika Komitəsinin sədri olmuşdur. Bu dövrdə o, Azərbaycan Patent Agentliyinin əsasını qoymuşdur.

Akademik Mirzəcanzadə neft-qaz sahəsində ciddi elmi nailiyyətlərə imza atmışdır. O, ilk dəfə qaz-kondensat və qeyri-Nyuton neftli yataqların nəzəri əsaslarını yaratmış və qazkondensat sistemlərin süzülməsi üçün əsas differensial tənliklər işləyib hazırlamışdır. Onun tədqiqatları neft-qazçıxarma sənayesində mürəkkəb proseslərin sistemli təhlilinə, hidrodinamik modellərin və reotexnologiya yanaşmalarının tətbiqinə gətirib çıxarmışdır.

Mirzəcanzadənin elmi fəaliyyəti yalnız neft mühəndisliyi ilə məhdudlaşmayıb — o, fiziki-kimyəvi mexanika, riyazi modelləşdirmə, oyunlar nəzəriyyəsi, qərar qəbuletmə metodları və avtomatik idarəetmə üzrə də əhəmiyyətli işlər görmüşdür. Onun rəhbərliyi altında 250-dən çox fəlsəfə doktoru və 100-dən çox elmlər doktoru hazırlanmışdır.

Azad Mirzəcanzadə 500-dən çox elmi məqalənin və 50-dən artıq ixtiranın müəllifidir. O, Rusiya Təbiət Elmləri Akademiyasının, Başqırdıstan Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü seçilmiş, Onun tədqiqatları Azərbaycanda və xaricdə geniş tanınmışdır.

Əlavə olaraq, Azərbaycan dövləti tərəfindən bir çox yüksək mükafatlarla, o cümlədən “İstiqlal” ordeni ilə təltif olunmuşdur. Onun əsərləri və töhfələri Azərbaycan elminin inkişafına mühüm təsir göstərmişdir.

Azad Mirzəcanzadə 2006-cı il iyulun 17-də Bakı şəhərində vəfat etmişdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.12.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Onda 2004-cü il idi. Azərbaycan Dövlət Opera və Balet teatırında Puççininin "Boqema" operası nümayiş olunurdu.  Gənc solistin ifa etdiyi Mimi partiyası müğənnin simasında milli opera səhnəmizdə yeni bir ulduzun parladığından xəbər verdi. O ulduz Dinarə Əliyeva idi…

Dinarə Əliyeva 17 dekabr 1980-ci ildə Bakı şəhərində anadan olub. Bülbül adına orta ixtisas musiqi məktəbini 1998-ci ildə bitirib. 2004-cü ildə isə Bakı Musiqi Akademiyasını magistr pilləsi üzrə bitirib. Musiqi Akademiyasının aspiranturasında təhsil alıb.

Hələ 1998-ci ildə Bülbül adına məktəbin şagirdi ikən D. Əliyeva Vokalçıların orta ixtisas musiqi məktəbləri üzrə keçirilən VII Respublika müsabiqəsində iştirak edib və müsabiqənin laureatı olub. 2002 – 2005 illərdə Azərbaycan Dövlət Opera və Balet teatırın solistı olub. 2004-cü ilin əvvəllərində, Puççininin "Boqema" operasındakı parlaq ifasını artıq qeyd etdim.

2005-ci ildə C. Verdinin "Trubadur" operasının tamaşasında Leonora partiyası ilə Dinarə öz sənət bioqrafiyasına daha bir uğur yazıb.  Dinarə Əliyeva "Traviata" operasında əsas partiyalardan biri Violetta partiyası üzərində çalışıb.

Yüksək istedadı ilə fərqlənən və BMA-nı fərqlənmə diplomu ilə bitirən D. Əliyeva 2004-cü ildə dünya şöhrətli müğənni Monserrat Kabalyenin Bakıya səfəri zamanı onun keçirdiyi ustad dərsində çıxış edib və gənc vokalçının ifası M. Kabalye tərəfindən yüksək qiymətləndirilib

2005-ci ildə D. Əliyeva Vokalçıların Bülbül adına III Beynəlxalq müsabiqəsində iştirak edib, nüfuzlu münsiflər heyəti onun ifasını çox bəyənib və D. Əliyeva üçüncü yerin sahibi kimi laureat adına layiq görülüb.

2007-ci ildə Dinara Əliyeva Maria Kallas festivalında laureatı olub, 2009-cu ildə Yelena Obraztsova beynəlxalq mahnı müsabigəsinin laureatı olub. 2010-cu ildə Əliyeva Plasido Dominganın mahnı müsabigəsinin laureatı olub. Gənc olmasına baxmayaraq D. Əliyeva artıq milli vokal sənətimizi Azərbaycanın hüdudlarından kənarda ləyaqətlə təmsil edib.

Misir və Rusiyada keçirilən Azərbaycan mədəniyyəti günlərində D. Əliyevanın parlaq ifasına tamaşaçılar tərəfindən yüksək qiymət verilib. Dinarə Əliyeva eyni zamanda bir çox hökumət və yubiley tədbirlərində çıxış edib. 27 may 2018-ci ildə Azərbaycanın xalq artisti fəxri adına layiq görülüb. Rusiya Böyük teatrının solistidir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.12.2025)

Fatimə Məmmədova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Yazıçı-publisist, əməkdar jurnalist Zemfira Məhərrəmlinin 70 illiyi münasibətilə BDU-da “Ötür durna qatarı” mövzusunda görüş keçirilib. Zemfira Məhərrəmli tələblər ilə görüş zamanı universitet və tələbəlik illəri ilə bağlı xatirələrini bölüşüb. O, tanınmış jurnalistlərdən dərs aldığını qeyd edib, tələbələrə məsləhətlər verib, jurnalist peşəsinin üstünlüklərindən danışıb və I Qarabağ müharibəsi ilə bağlı xatirələrini paylaşıb.

Biz də fürsətdən yararlanaraq Zenfira xanıma sullarımızı ünvanladıq.

-“Ömür bitər, yol bitməz” əsəri əsasında insanın həyat yolu onun öz iradəsinin nəticəsidir, yoxsa zaman bu yolu formalaşdırır?

– Bu, yaradıcılığımın ilk dövrünə aid kitabdır. Özündən razı olan, özünü formalaşmış və yetkin hesab edən jurnalistlərin ömür boyu bir “yol kitabı” olmalıdır. Mən də o zaman öz yol kitabımı yazdım, xarici səfərlərimlə bağlı qeydlərimi qələmə aldım. Ömür bitir, amma yol bitmir. Düşünürəm ki, insan özü öz ömür yolunu seçir, yol insanı seçmir. Kənar amillər də olur. Məsələn, bizimlə birgə 13 qız oxuyurdu, onlardan cəmi 2-3 nəfər jurnalistikaya gəldi, digərlərinə isə kənar amillər imkan vermədi.

– Hüquqi mövzuda yazılar jurnalist üslubunuza təsir göstərdimi?

– Bu mövzuda əsasən xəbər üslubunda yazırdım. Press-relizlər hazırlayarkən hüquqşünaslarla məsləhətləşirdim. Amma jurnalistika üslubum dəyişməyib.

– Cəbhə bölgəsindən yazdığınız yazılar hansı janra aid idi?

– Cəbhə bölgəsindən yazdığım materiallar publisistik yazılar idi. Publisistika çağıran, sövq edən, insanı arxasınca aparan və mübarizəyə səsləyən bir yaradıcılıq növüdür. Əsl publisist oxucunu arxasınca apara bilməlidir. Mən də bəzi əsərlərimdə fikrimi publisist kimi çatdırmasam, bunun dəyəri olmazdı. Özümü həm publisist, həm də yazıçı hesab edirəm.

– Müharibəni görmək və müharibədən yazmaq sizcə nə deməkdir?

– Müharibəni görmək, onu yaşamaq və o hisslərlə yazmaq böyük məsuliyyətdir. Yazılar həyəcanla, qələbə hissi ilə yazılmalıdır.

– Birinci Qarabağ müharibəsində şəhid olan jurnalistlərə nəsə demək imkanınız olsaydı, nə deyərdiniz?

– Şəhid jurnalistlərimizdən Salatın Əsgərovanı xüsusilə xatırlayıram. Şəhidlər xiyabanına gedəndə ilk onun məzarına çiçək qoyuram. 8 Martda belə qadın döyüşçülərimiz üçün bayram etmirik, çünki orada uyuyan şəhidlərimiz var. Salatına demək istərdim ki, sən ürəkağrısıyla informasiya ötürməyə getdin. Kaş sənə güllə dəyməyəydi, kaş yaşayardın və canlı əfsanə kimi qalardın.

– Əsərlərinizdən yalnız birini seçməli olsaydınız, hansını seçərdiniz?

– Bu, övlad sevgisi kimidir. Bu əsərləri mən yaratmışam, onları bir-birindən ayıra bilmərəm. Hamısı mənim üçün eyni dərəcədə doğmadır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.12.2025)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Deyir ki: - “İçimdə yaşamaq, yaratmaq həvəsi, sabaha inam hələ sönməyib. Odur ki, həyatım eyni ritmdə davam edir. Yəni, həmişəki kimi, səhər erkən oyanıb işə, axşamlar da evə tələsirəm. Asudə vaxtlarımda isə nəvələrimlə gəzintiyə çıxmağı unutmuram. Geriyə baxmağı xoşlamıram, irəlidə ola biləcəklər barədə düşünməyə üstünlük verirəm, keçmişdə olanlara təəssüflənməyə adət etməmişəm. Bu hiss insanı bədbinləşdirir, bədguman edir. Əslinə baxsan, geridə qalan illərdə təəssüflənəsi elə bir ciddi şey yoxdur. Həyatda olanlar olur, amma izsiz-tozsuz keçmir. Ötən günləri hərdən yada salmaq lazımdır, yenidən yaşamaqsa mümkün deyil...”

...Daim problem və çətinliklərlə qarşılaşmasına baxmayaraq, ömürboyu həyatından zövq alan birisidir. Ehtiraslı bir enerjiyə sahibdir. Onun həyata sevgisi yoluxucu və ruhlandırıcıdır. Mərd, cəsarətli, cəsur və qətiyyətlidir. Elə bu xüsusiyyətlərinə görə də, bəzən təhlükəyə məruz qalır. Həmişə aktivdir və həmişə ağlında bir şey var. O, üstün cazibəsi ilə ətrafındakı insanlara təsir edə və onların arasında söz sahibi ola bilir. Qürurludur və xarici görünüşünə çox diqqət yetirir...

Əlbəttə ki, söhbət Əməkdar jurnalist, pedaqoq, Bakı Slavyan Universitetinin professoru Etibar Babayevdən gedir. O, 1950-ci il dekabrın 15-də Bakı şəhərində, şair-dramaturq Adil Babayevin ailəsində dünyaya gəlib. 1968-ci ildə Hüseyn Cavid adına 132 nömrəli orta məktəbi, 1973-cü ildə isə indiki Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin teatrşünaslıq fakültəsini bitirib. Sonradan politoloq ixtisası üzrə ikinci ali təhsilə indiki Dövlət İdarəçilik Akademiyasında yiyələnib. Etibar Babayev əmək fəaliyyətinə 1971-ci ildən Azərbaycan Teleradio verilişləri redaksiyaları ilə əməkdaşlıqla başlayıb. "Tələbə klubu", "Yeddinci qitə", "Sözlü-nəğməli İstanbul", "Kanal-6 təqdim edir" kimi populyar verilişlərin müəllifi və aparıcısı olaraq tamaşaçıların rəğbətini qazanıb...

...Dostlarını seçərkən irq və ya dini təbəqəyə görə ayrı-seçkilik etmir. Kimisə işə götürəndə o işi görüb-görə bilməyəcəyini nəzərə alır. Açıq danışmağı xoşlayır, lakin emosiyalarını göstərməkdən çəkinir. Kiminsə ona yazığı gəlməsinə nifrət edir. Daxil olduğu istənilən mühitdə insanların diqqətini asanlıqla özünə cəlb etməyi bacarır. Müstəqilliyini çox sevdiyi üçün sərbəst və azad davranır. İnsanlarla söhbət etməyi və onlarla yaxın münasibət qurmağı sevir. Fikirlərini bölüşməkdən heç vaxt qorxmur və son dərəcə cəsarətlidir. Mürəkkəb və demək olar ki, qeyri-mümkün problemləri necə həll edəcəyini yaxşı bilir...

Köhnə kişilərdəndir. Bir vaxtlar SSRİ-nin vətəndaşı olub. Necə deyərlər, Xuruşovu, Brejnevi, Andropovu və bir sıra sovet liderlərini yola salıb. 1975-1979-cu illərdə Azərbaycan SSR-nin Komsomolu Mərkəzi Komitəsində təlimatçı, daha sonra təbliğat və mədəni kütləvi işlər şöbəsinin müdiri, 1979-1981-ci illərdə Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin mədəniyyət şöbəsində təlimatçı, 1981-1988-ci illərdə Bakı şəhər Partiya Komitəsinin təbliğat-təşviqat şöbəsinin müdiri kimi məsul vəzifələrdə çalışıb. 1989-1992-ci illərdə "Azərbaycantelefilm"in direktoru, AzTv-nin sədr müavini vəzifələrində çalışıb. 1993-2001-ci illərdə Bakı şəhər İcra Hakimiyyətində müxtəlif məsul vəzifələr daşıyıb. 2001–2006-cı illərdə "Space" müstəqil teleradio şirkətinin prezidenti olub. 2013-cü ildən "Azad Azərbaycan" müstəqil teleradio şirkətinin Bədii Şurasının sədridir...

...Adətən bütün ictimai fəaliyyətini planlamağı xoşlayır. Rəngarəng və maraqlı şəxsiyyəti ilə ətrafdakıları tərəfindən tez sevilir. Arzuolunmaz, lazımsız yaxınlığı sevmir. Ancaq sevdiyi insana təsir etmək üçün əlindən gələni əsirgəmir. İnsanların xarici görkəminə aldanmır. Onun üçün daxili gözəllik həmişə vacibdir...

“Bakı Slavyan Universitetində jurnalistika fakültəsinin professoruyam. Tələbələrlə görüşmək, bilik və təşrübəmi onlarla bölüşmək mənim üçün çox maraqlı, gərəkli və əhəmiyyətlidir. Pedaqoji fəaliyyətimi həyatımın əhəmiyyətli mərhələsi hesab edirəm. Düşünürək ki, mən auditoriyada təkcə dərs demirəm, həm də zamanın nəbzini doğru tuta bilməyi gənclərdən öyrənirəm. Auditoriya ilə əlaqə qarşılıqlı qurulmalıdır. Xoşbətlikdən tələbələ-rimlə birlikdə buna nail ola bilmişik.”- söyləyir.

2001-ci ildən Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetində, daha sonra Bakı Slavyan Universitetində dərs deyir. 2009-cu ildən jurnalistika kafedrasının müdiri seçilib. 2010-2013-cü illərdə AzTv-də yaradılan Teleradio Akademiyasında rektor olub. On kitabın, ona yaxın sənədli filmin müəllifidir...

...Bir sözlə, Etibar Babayev həyatın çətinliklərinə baxmayaraq, həmişə işıq və ümid axtarışında olub. Onun pozitivliyi ətrafdakılara da təsir edir və insanları ruhlandırır. Dostluqda və münasibətlərdə çox dürüstdür. Verdiyi sözün arxasında durmağı bacarır. Yalan və hiyləgərliyi sevmir. Əsas xüsusiyyətlərindən biri də azadlığa olan ehtiyacdır. O, öz ideyalarını sərbəst ifadə etmək və həyatını öz seçimilə yaşamağa üstünlük verir...

Dekabrın 15-i Etibar Babayevin 75 yaşı tamam oldu. Onu təbrik edir, ağrı-acısız günlər, xoş ovqat, uzun ömür arzulayırıq...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.12.2025)

(Tarixin ən ədalətsiz Bonni və Klayd əhvalatına interpretasiya)

Harun Soltanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

(əvvəli dünən yayınlanıb)

İnsanlar onları "əfsanə" adlandırırdı, amma onlar hələ də qalan çörəklər, köhnə maşınlar və gecə yarısı panikası ilə yaşayan iki nəfər idilər.  Onların bandası bir cinayətkar maşını deyildi, bir kollektiv çarəsizliy idi. Hamı onların yanına gəlirdi.. Birinin pulu yox idi, digəri evini itirmişdi, üçüncüsü qaçmağa yer tapmırdı.  Beləcə "Barrou bandası"  adlanan şey yarandı.  Amma bu, təşkilat deyildi.  Bu, bir qaranlıq içində toplaşmış insanların "birlikdə yox olmaq"  cəmiyyəti idi.

 Hər gün ölmədən keçən gün, onların gündəlik bayramı idi.

 Hətta mətbuat da onları sevirdi.

Hər şəkil, hər xəbər, hər qaçış, xalqı daha da heyrətləndirirdi. Amma mif böyüdükcə gerçəklik çürüyürdü. Çünki həqiqətdə onlar nə qəhrəman idilər, nə də tamamilə cani.  Onlar sadəcə iki insan idi, sevgi ilə yox, ehtiyacla,  cəsarətlə yox, çaresizliklə hərəkət edən.  Onların hekayəsi dünya ilə bağlı idi. Dünya insanları küncə sıxanda, küncdən çıxanların adını "cinayətkar"  qoyur.  Amma bəzən onlar sadəcə nəfəs almağa çalışırlar.  Onların ilk illəri yol kimiydi, uzun, tozlu, təhlükəli.. Amma nə qədər uzun olsa da, yolun sonu həmişə mövcuddur. İnsan bir ömür qaça bilər, amma ömür heç vaxt qaçmır.  Və onların üzərinə qara buludlar yavaş-yavaş deyil, qəfildən çökməyə başladı.  Həyat bəzən belə edir. Əvvəl illərlə gözləyir, sonra birdən bütün qəzəbini boşaldır. 

 Hər qarətdən sonra mətbuat onları daha da yaraşıqlı, daha da poetik, daha da əfsanə kimi göstərirdi. Bu, onları öldürən şey idi.  Çünki polis romantika ilə məşğul olmur, polis yalnız koordinat görür. Hər yeni xəbər, hər yeni foto, hər yeni mif polis üçün bir növ xəritə idi.  Onların izləri çoxalırdı. Hər cinayət romantikləşdikcə, onların gerçək həyatda gizlənmək imkanı daha da azaldı. Qaranlıq böyüdükcə, onların içindəki "azadlıq" adlı ideal kiçilməyə başlamışdı. 

 Klaydın bir adəti vardı. Qarətdən sonra yerdə heç vaxt sakitcə yox olmurdu.  Bəzən masanın üstünə bir çürüməyən gül qoyurdu. Bəzən pəncərənin üstünə qısa bir misra yazırdı. Bəzən də sadəcə kassanın yanında tənhalığı xatırladan bir kağız buraxırdı.  Bu, onun içindəki qaranlığın qəribə yumoru idi, elə bil deyirdi:

"Mən sizdən oğurlamadım. Mən sadəcə taleyimdən bir az vaxt oğurladım."

Polis üçün bu izlər təkcə dəlil idi.  Amma Bonni üçün bu, Klaydın içindəki qırığın poetik boğulması idi.  O, hər dəfə o misraları oxuyanda qəribə bir hüzün hiss edirdi, sanki qaranlıq özünü etiraf edirdi.

 Sevgi bir vaxtlar onları özünə bağlamışdı.  İndi isə qaçış və panika həmin bağı başqaydı. Bonni daha çox yazırdı.  Klayd daha çox susurdu. Banda üzvləri daha çox qorxurdu.  Hər səhər oyananda bir sual vardı. "Bu gün sona yaxınlaşdıq?" Onlar bilirədilər ki, hər qarət sonuncu ola bilər. Hər gecə son gecə ola bilər. Hər səhər onların son nəfəsi ola bilər.

Və bu qorxu sevgi yaratmırdı, bu qorxu sevginin içini boşaldırdı.

  Onların komandasında hamı sədaqətli deyildi.  Çünki insan aclıq və qorxu içində uzun müddət sədaqətli qala bilmir.  Bəzi üzvlər polisə "kiçik detallar ötürürdü. Bəziləri sadəcə öz canını qurtarmaq üçün onları satırdı.  Bir neçəsi də yaxşı pul və az cəza üçün onları tələyə verirdi.  Bu xəyanətlər haqqında çox nadir hallarda danışırlar çünki mifin içində xəyanət yerinə düşmür.  Amma gerçək həyat poetikliyi sevmir. Onların ilk ciddi pusqusunda güllə səsi çox idi, həyat isə az.  Onlar qaçdılar, yaralandılar, iz itirdilər, amma o gündən sonra Bonni və Klayd artıq yalnız " qaçan cinayətkarlar" deyildi. Onlar övladını tez itirəcəyini bilən dünyanın yetimləri idi. İnsanın sonu yaxınlaşanda dünya dəyişmir, insan dəyişir. Bonni daha çox susurdu.  Klayd daha çox gülümsəyirdi, ölümə yaxın insanlar çox vaxt qəribə şəkildə rahat olur. Onlar artıq bilirdilər ki, son qaçış “qaçış” deyil, sonun özü olacaq.

Hər dəfə maşına minəndə elə bil son dəfə minirlər kimi hiss edirdilər.  Hər dəfə benzin dolduranda, elə bil axırıncı dəfə mühərrikin gurultusunu eşidirlər kimi. Həyat bir ömür boyu qəfəsdə saxladığı quşu azad edir.. amma yalnız uçub yox olmaq üçün.

 Və nəhayət yol onların üzərinə bağlandı.

 Səhər...Luizyanın səssiz bir yolunda bir çuxur. Pusqu qurulmuş, səkkiz nəfər silahlı.. Klayd sükan arxasında, Bonni yanında. Bonni qolundan vurulur. Və Klaydın ona son sözü "səni heçvaxt yarı yolda buraxmayacam" olur. Onların son anları romantik deyildi, hekayələrdəki kimi əl-ələ, gülə-gülə yox..Amma aralarında susqun bir razılaşma vardı. Hər ikisi bilirdi ki, bu, elə bu cür olmalı idi. Maşın döngəni keçəndə, taleyin tətikləri çəkildi.

Bir neçə saniyə...

167 güllə...

Deşik deşik bir 8 silindirlik Ford..

Və sükut..

Bitmiş yol.

 Hər nə idisə, sevgi, qaranlıq, qürur, inadcıl ümid, səhv qərarlar, hamısı həmin yolda sönüb getdi. Bonni və Klaydın son izi. Polis maşına yaxınlaşanda bir detalı unutmadılar:

 Bonni torbasında bir kağız var idi.  Üstündə Klaydın qarətdən sonra yazdığı misralardan birinin davamı..

 "Bizi öldürəcəklər.  Amma heç kim bizim kim olduğumuzu anlaya bilməyəcək."

 Həqiqətən də.. Onların kim olduğunu heç kim tam anlamadı. Kimisi onları qəhrəman, kimisi cani, kimisi isə sadəcə axmaq gənclər adlandırdı.  Amma onlar hər şeydən əvvəl iki yaralı ruh idi..dünyanın qaranlığında bir-birlərini tapan, sonra o qaranlıqda birlikdə əriyən.  Hekayələri ölüm ilə bitdi, amma əfsanələri boşluqdan doğuldu. Onlar hər qarətdən sonra sanki dünyaya bir "əlvida məktubu"  göndərirdilər. Klayd bəzən kassanın üstünə bir gül qoyurdu, elə bil, zorakılığı bir az estetika ilə yüngülləşdirsən, günah da özünü daha az ciddi hiss edər. Bəzən də qısa bir şeir, bəlkə də özlərinə həsr olunmuş elegiyanın yarısı, bəlkə də onun heç özü də bilmirdi kimə yazır. Hər sətrində bir cür dolğun bir həqiqət dayanırdı: "Biz sizdən deyilik, siz də bizdən deyilsiniz." İroniya ondadır ki, qanun da onları həmişə belə oxuyurdu. İki gənc romantik yox, cəmiyyətin səliqəylə gizlətdiyi qaranlığın sızan damcısı. İnsanlar isə onları həm sevirdi, həm nifrət edirdi. Çünki hər kəs gizlində bilirdi. Əgər həyat bir az daha acı olsaydı, bir az daha sıxsa idi, bəlkə hər kəsin içində gizlənmiş bir Bonni ya da Klayd oyanardı. Heç kim etiraf etməzdi, amma bu ikisi insanlara çox təhlükəli bir şeyi xatırladırdı, azadlığın sərxoşluğunu.  Onların son günlərində dünya qəribə dərəcədə sakit idi. Hava belə qərar vermişdi ki, artıq çox danışılıb. Pusqu isə sadə idi, xəyanət, qorxu, və bir az da adicə insan yorğunluğu. Həyat kimə nə vaxt satılacağını özü seçmir, kim ucuz alırsa, ona gedir.

  Bonni həmin gün Klayda bir şey demişdi, çox sadə bir söz, "Hava sanki bizə baxır."  Çünki bəzən dünya elə qəribə dayanır ki, sanki sonsuzluq bir anlıq nəfəs alır, sonra yenidən susur. Onlar maşında irəliləyəndə də belə idi, hər şey tutqun, amma aydın, elə bil ölüm özü işığa çıxmışdı ki, daha gizlənməyə ehtiyacı qalmasın. Sonra güllələr yağdı. Qanun onlara çox danışmağa imkan vermədi, heç vaxt verməmişdi, amma axırda daha çox tələskən idi. Ən dəhşətlisi isə odur ki, güllələrin səsi bütün dünyaya yayılsa da, onların susqunluğu daha yüksək idi.  Bəziləri dedi ki, Bonni son anda əlini uzadıb Klaydın qoluna toxundu. Bəziləri dedi ki, Klayd son nəfəsində gülümsədi, gülüş sanki belə deyirdi, "Biz heç vaxt sizin olmamalı idik." Tarix dəqiq bilmir. Amma tarix heç nəyi dəqiq bilmir, sadəcə o qədər də maraqlanmır. Sonra dünya yenə işinə qayıtdı. İnsanlar bir az danışdı, sonra bir az unutdu. Çünki həyat belədir, ən yandırıcı alov da bir gün tüstüyə dönür. Amma hərdən kül üfürüləndə, bir qoxu qalır, yanmış azadlığın qoxusu. Bonni və Klayd, iki adamın hekayəsi deyildi. İki ümidin, iki qaranlığın, iki inadın hekayəsi idi. Çünki bəzən bütün sistemə qarşı çıxmaq üçün böyük planlara ehtiyac yoxdur. Bəzən yetərlidir ki, sevgini özündən qoparıb dünyaya doğru atasan, qoy o öz-özünə  yansın.

 Onlar öldü, bəli. Amma öldükləri gün bir şey dəyişdi, dünya bir anlıq güzgüyə baxdı və öz qaranlığını gördü. Gözlərini tez yumdu, amma gec idi, iz qalmışdı.  Və o iz təkcə güllə deşiklərində yox, təkcə onların maşınında yox, təkcə bir neçə fotoda yox, o şeirlərdə, o güllərdə, və ən çox da insanların gizli arzularında qaldı.

Çünki hər birimizin içində bir nöqtə var ki, fısıldayır:

"Kimsə bizi görsün, kimsə bizi duysun, kimsə bizi anlasın."

Bonni və Klayd isə gördü, duydu, anladı, sadəcə dünyanın bunu qəbul etməyə gücü çatmadı...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.12.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı “Ədəbiyyat qəzeti”nin baş redaktoru, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Azər Turanın məqaləsini təqdim edir.

HEYDƏR ƏLİYEV BARƏDƏ YAZILMIŞ İLK POETİK MƏTN –

Cənubi Azərbaycanın böyük şairi Bulud Qaraçorlu Səhəndin “Elimin dayağı, yurdumun fəxri” şeiri

Şəhriyarın “O da şeirin, ədəbin Şah dağıdır, şanlı Səhəndi, / O da səntək atar ulduzlara şeir ilə kəməndi, / O da Simurqdan almaqdadı fəndi. / ...Yaşasın şair əfəndi” – deyə vəsf etdiyi o taylı-bu taylı Azərbaycanımızın böyük şairi Bulud Qaraçorlu Səhənd “Elimin dayağı, yurdumun fəxri” şeirini 28 iyul 1974-cü ildə Sov. İKP MK Siyasi Bürosu üzvlüyünə namizəd, Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi Heydər Əliyevə xitabən yazmışdı və cənublu bir şairimizin qələmə aldığı bu şeir Azərbaycan ədəbiyyatında Heydər Əliyevə həsr olunmuş ilk şeirdir.

Səhənd isə, böyük türk alimi Ahmed Kabaklının dediyi kimi, “coşqun və həssas yapıda bir şairdir. Özəlliklə gənclik ilərində Türkçü-İslamçı  hərəkatlara, demokrasi mitinqlərə felən qatılmış, ömrü boyunca da türk-islam davasının səmimi bir istəklisi olmuşdur. Əsarətin, zillətin kəndisinə ağır gəldiyini ən fazla bağıran Güney Azərbaycan şairlərindəndir...”.

Xəlil Rza Ulutürk də Səhəndin vətəndaşlıq qayəsindəki səmimiyyətə diqqəti cəlb edərək yazırdı: “Səhəndin vətəndaşlığında nə qədər paklıq, nə qədər yanğı, nə qədər ülviyyət var. Böyük vətəndaşlığı Səhəndin şair varlığında oda, alova, yeni bir istedad qaynağına çevrilib”.

Səhənd həm də, yuxarıda qeyd etdiyim kimi, Şəhriyarın ən yaxın dostlarından biriydi və Şəhriyar Azərbaycan poeziyasının incilərindən və bütöv Azərbaycan məfkurəsinin şah əsərlərindən biri olan “Səhəndim” poemasını Bulud Qaraçorlu Səhəndə ithaf etmişdi.

Nə baş verirdi ki, hələ panfarsist ideyaların tüğyan etdiyi, Rza şahın Azərbaycan türklərini ən adi milli hüquqlardan məhrum etdiyi dövrdə, yaxud Xəlil Rza Ulutürkün təbirincə “qocalmış, əprimiş fars millətini gəncləşdirmək, diriltmək üçün əlac axtaran paniranistlər yeganə çarəni Azərbaycan türklərini farslaşdırmaqda gördükləri” 1970-ci illərdə Səhənd Heydər Əliyevə şeir yazırdı və şeirində Əliyevi təkcə Bakının deyil, Təbrizin də, yəni bütöv Azərbaycanın dayağı adlandırırdı?!

“Elimin dayağı, yurdumun fəxri” şeirinin özəllikləri çoxdur. Ən başlıcası isə budur ki, bu şeir, dediyim kimi, ümumiyyətlə, Heydər Əliyevə həsr olunmuş ilk şeirdir. Digər tərəfdən, şeirin müəllifi Cənubi Azərbaycanın böyük şairi Bulud Qaraçorlu Səhənddir. Üçüncüsü, Ümumazərbaycan kontekstində bu şeir Heydər Əliyevlə bağlı Ümummilli lider anlayışını irəli sürən ilk ədəbi mətndir: “Bu gün millətimin dayağı Sənsən, / Elimin çörəyi halalın olsun! / Dünyalar durduqca əsən dur, əsən! / Sənə göz dikmişdir bütün Vətənin!”.

Azərbaycan ədəbiyyatşünasları tərəfindən sətirbəsətir tədqiq olunmasına böyük ehtiyac duyulan bu şeir 1974-cü ildə yazılıb. Yəni o illərdə ki, hələ bizdə Cənubi Azərbaycan probleminin aktuallığı yalnız Bakıda iqamət etmiş mühacirlərlə, eyni zamanda Azərbaycan Demokrat Firqəsi ilə bağlıydı və belə bir dövrdə, yəni 1974-cü ildə Cənubi Azərbaycandan, tutaq ki, Bakıya sığınmış Qulam Yahya ilə heç bir siyasi əlaqəsi olmayan Səhənd Heydər Əliyevə xitabən “Sənə göz dikmişdir bütün Vətənin!” deyə səslənirdi.

Şeirin başqa bir özəlliyi. Səhənd onu tərənnüm, vəsf şeiri olaraq deyil, ağrı, həsrət, ayrılıq, nisgil şeiri olaraq yazır. Hətta şeirdən anlaşılan budur ki, Bulud Qaraçorlu Səhənd Heydər Əliyevi görmək üçün Təbrizdən Bakıya gəlsə də, məqsədinə çata bilməyib, yəni Heydər Əliyevlə görüşə bilməyib. Çünki həmin günlərdə Heydər Əliyev Bakıda deyilmiş: “İstərdim Bakıda Sən də olaydın”. 

Cənubi Azərbaycanın öndə olan aydınlarından, şairlərindən biri kimi, Səhənd Şimali Azərbaycanın liderinə  bütün vətənin göz dikdiyini iqrar edir, Bakıya elin dayağı, yurdun fəxri adlandırdığı Heydər Əliyevlə görüşmək üçün gəldiyini səmimi şəkildə etiraf edirdi:

Mən istərdim doğma bir qardaş kimi

Oturub, əyləşib danışım Sənnən.

Bir məsləkdaş kimi, bir yoldaş kimi

Söz-söhbət açaydım ana Vətəndən.

Səhənd Heydər Əliyevlə ana Vətən barədə nə danışacaqdı? Məsələnin sirr pərdəsi də bu nöqtədədir. Şeirdə belə bir fraza var: “Dağlar boyda ağır dərdi özümnən, Təbrizdən Bakıya daşıdım ancaq”. Səhəndin Təbrizdən Bakıya daşıdığı dağlar boyda ağır dərdi nə ola bilərdi, bu, indi hər kəsə bəllidir. Amma 1974-cü ildə yazdığı şeirdə Səhənd Bakıda Heydər Əliyevdən başqa, dərdlərini deyəcəyi bir adamın olmadığına da işarət edir: “Kimsəyə açmadım, ağır dözümnən / Hələlik lazımdır geri qaytarmaq”.

Yetərincə araşdırılmasa da, bəllidir ki, bütöv Azərbaycan problemi Heydər Əliyevin siyasi fəaliyyətinin aparıcı istiqaməti olub. O, 1990-cı ildə 20 Yanvar faciəsindən az sonra verdiyi bir müsahibədə Azərbaycana rəhbərlik etdiyi yetmişinci illər barədə danışarkən xatırladırdı: “son illərdə bir arzum vardı: Cənubi və Şimali Azərbaycanın əlaqələri güclənsin, onlar yaxşınlaşsınlar və gələcəkdə birləşsinlər”.

1970-ci illərdə Axundov adına kitabxanadan İran kitabxanalarına göndərilən kitablar, yaxud digər tədbirlər, Sovet-İran dostluğu səviyyəsində reallaşdırılırdı, bu, başqa. Lakin Cənubi Azərbaycan amilini Heydər Əliyev açıq siyasi mətnlə Səhəndin 1974-cü ildə yazdığı bu şeirdən təxminən 7 il sonra Azərbaycan Yazıçılarının 1981-ci il iyunun 12-də keçirilən VII qurultayındakı çıxışında ifadə edir: “Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının son qurultayında (deyəsən, VII qurultayı idi) çıxış etdim, ilk dəfə olaraq Cənubi Azərbaycan sözünün üstündən yasaq götürüldü... O vaxta qədər mətbuatda Cənubi Azərbaycan sözü qadağan idi. Guya bu, SSRİ ilə İranın əlaqələrinə zərbə toxundura bilərdi. Cənubi Azərbaycan şairləri ilə ünsiyyət saxlayırdım. Balaş Azəroğluna Azərbaycanın Xalq şairi adını verdik, qurultayda Yazıçılar İttifaqının katibi seçildi. O vaxta qədər onlar çox sıxılırdılar. Onlara mənəvi arxa, dayaq lazım idi”.

Bütün bunları o, 1990-cı ildəki müsahibəsində deyirdi. Bu isə 1981-ci ildə keçirilmiş qurultaydakı çıxışındadır: “Cənubi Azərbaycanla ədəbi əlaqələri möhkəmləndirmək, mədəniyyətin və mənəvi yaradıcılığın bütün sahələrində geniş əlaqələri inkişaf etdirmək, bizdə toplanmış zəngin bədii-estetik təcrübəni qələm yoldaşlarına vermək barədə düşünmək lazımdır”.

Dediyim kimi, məsələ açıq siyasi müstəviyə 1981-ci ildə Heydər Əliyevin bu sözləri ilə keçdi. Doğrudur, Balaş Azəroğludan da əvvəl Yazıçılar İttifaqının rəhbərliyində əslən cənublu Mirzə İbrahimov təmsil olunmuşdu. Lakin 1981-ci ildə Balaş Azəroğlunun katib seçilməsinə, şahlıq üsul-idarəsinin devrildiyi, hakimiyyətə ruhani elitanın gəldiyi, tarixin yeni məcraya adladığı bir mərhələnin kontekstində baxmaq lazımdır. Məhz belə bir dönəmdə, İran-SSRİ münasibətlərinin həssas bir məqamında əslən cənubdan olan Balaş Azəroğlu Yazıçılar İttifaqının katibi seçilmiş və hələ üstəlik, ona Azərbaycanın Xalq şairi fəxri adı verilmişdi.

Film kimi bir həyat yaşamış, nazirdən mürdəşirə qədər ömür yolu keçib sonunda Təbrizdə kimsəsizlər evində dünyasını dəyişən cənublu şair Məhəmməd Biriya barədə yazılan tədqiqatlarda onun taleyi ilə bağlı mühüm bir məqam hər dəfə pərdə arxasında qalır. Məhəmməd Biriya ilə bağlı Heydər Əliyevin fəaliyyətini nəzərdə tuturam: “Cənubi Azərbaycanın böyük bir şairi var idi – Məhəmməd Biriya. Cənubi Azərbaycan hərəkatı zamanı nazir olmuşdu. Sonra Azərbaycana gəlmişdi. Təəssüf ki, 1949-50-ci illərdə Rusiyanın Saransk şəhərində düşərgədə cəza çəkirdi, onu həbs etmişdilər. Mən Respublika Dövlət Təhlükəsizliyi Komitəsində işləyərkən 1958-ci ildə şəxsən Saranska getdim, Biriya ilə görüşdüm, onu Bakıya gətirdim. Çox böyük şair idi”. Heydər Əliyev Dövlət Təhlükəsizliyi Komitəsində işləyərkən Rusiyadan – Saransk həbsxanasından “Arama qəbrimi, axtarma mənim başdaşımı, / Rəsimdə Həzrəti Nuh, ismdə xatəm də mənəm” deyən yazıq Biriyanı vətənə gətirmişdi.

Heydər Əliyev Rza şah hakimiyyətinin son illərində ölkəmizdə cənub mövzusuna təkan vermişdi. İslam inqilabından sonra – 1981-ci ildə Bakıda Şəhriyarın “Aman ayrılıq” kitabının nəşri isə bu prosesin yeni mərhələdə ideoloji başlanğıcı oldu: “Bizi yandırır yaman ayrılıq, bu darıxdıran duman ayrılıq, aman ayrılıq, aman ayrılıq”.

Yenə də Səhəndə və Səhəndin həmin şeirinə qayıdıram. Şeir ilk dəfə Ulutürkün təbirincə, “bizim ədəbiyyat institutunun əməkdaşı Ruqiyyə Qənbərqızının tərtibi və ayıq milli şüur işığına qərq olmuş ön sözü ilə” buraxılmış “Sazımın sözü” (1984) kitabında çap olunub. “Elimin dayağı, yurdumun fəxri” şeiri Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığının elmi dövriyyəsinə ilk dəfə tənqidçi Elnarə Akimovanın “Poeziyada Heydər Əliyev idealı” məqaləsi ilə daxil olub...

Şəhriyarın təbirincə, “ulduzlara şeir ilə kəmənd atan”, şeir yazanda “qələmindən ulduzlar ələnən” Səhənd Pəhləvi rejimi tərəfindən dəfələrlə həbs olunmuşdu, Azərbaycanın birliyi, bütövlüyü, ana dilimiz uğrunda mücadilə etmişdi. Tehran Universiteti professorlarının “zəbani Azərbaycan” deyib dilimizlə bağlı lağlağı kitablar yazdıqları dövrdə necə ki Şəhriyar “Heydərbabaya salam”ı yazmışdı, Səhənd də eləcə, fars millətçilərinin qarşısına Dədə Qorqud dastanlarının poetik versiyası ilə çıxmışdı: “Mənim də əlimdən bu gəlir ancaq, / Səni keçmişinlə eyləyim tanış. / Başuca yaşamaq istəsən əgər, / Bax, gör babaların necə yaşamış”.

Burda həssas bir nöqtəyə də toxunmaq istəyirəm. 1978-ci ildə SSRİ-nin İrandakı səfirliyinin birinci katibi Baranov Kremlə Cənubi Azərbaycan şairləri, o cümlədən Səhənd barədə ilk məlumatları ötürəndə artıq Səhənd “Yolumu kəsəmməz qara zülumat” deyib iki dəfə (1971 və 1974-cü illərdə) Azərbaycana gəlib-getmiş və hətta Azərbaycan poeziyasının Heydər Əliyev səhifəsinin ilk misralarını – Vətən havalı ilk şeiri də yazmışdı.

23 yanvar 2022

SƏHƏND

ELİMİN DAYAĞIı, YURDUMUN FƏXRİ

Ustadım Vurğundan söz dilənərək

Qoy belə başlayım, şeirimi noolar,

O dahi sənətkar söylədiyitək

“Mən çocuq deyiləm, xeyli yaşım var”.

Ömrümdə çox isti-soyuqlar görüb,

Başımda bostanlar əkərkən həyat

Çətinliklər mənnən bacarammayıb,

Yolumu kəsəmməz qara zülumat.

Hər ağır dəhşətə mən dözə-dözə

Məsləkdaş, vətəndaş deyibən gəldim.

Ürək sandığını açmaqçün Sizə

Səfər yarağını geyibən gəldim.

Dağlar boyda ağır dərdi özümnən,

Təbrizdən Bakıya daşıdım ancaq.

Kimsəyə açmadım, ağır dözümnən

Hələlik lazımdır geri qaytarmaq.

Taledən gileyli olmayam gərək,

Ellərimi gördüm, gözlərim aydın!

Nəsibim olmadı, ancaq nə etmək?!

İstərdim Bakıda Sən də olaydın.

Hamıdan dinlərkən vəsfini Sənin,

Heyif ki, görüşmək qismət olmadı.

Bisütunlar çapdım mən Fərhad təkin,

Ancaq ki su gəlib arxa dolmadı.

Mən istərdim doğma bir qardaş kimi

Oturub, əyləşib danışım Sənnən.

Bir məsləkdaş kimi, bir yoldaş kimi

Söz-söhbət açaydım ana Vətəndən.

Sənin həvəsinlə doğma Bakıda

Dayana bilmədim, qaçdım da gəldim.

Yaman mənsiz qaldı o əziz yuva.

Qol-qanad açıban uçdum da gəldim.

Demişlər, qara bəxt dağa çıxarsa,

Günəş də gizlənər, dağ duman olar.

Məsəlçün, çağlayan dənizə varsa,

Yay üçün isti su buzlayıb donar.

Qardaşım, görüşmək olmadı qismət,

Nə qədər çırpındı ürəklərimiz.

Nə bilim, nəsibim beləymiş, əlbət,

Qəribə taledə yaranmışıq biz.

Sənə can sağlığı arzulayaraq,

Əminəm ki, bir gün görüşəcəyik.

İnsan istədiyin tapacaq ancaq,

Ürəklər görüşsün qoyaq hələlik.

Ancaq vaxtın olsa, Səhəndi dinlə,

Elinin səsidir Səhəndin səsi.

Bacarsan bu solğun gülləri iylə,

Vətən nəfəsidir, Vətən nəfəsi.

Bu gün millətimin dayağı Sənsən,

Elimin çörəyi halalın olsun!

Dünyalar durduqca əsən dur, əsən!

Sənə göz dikmişdir bütün Vətənin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.12.2025)