“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı QƏRBİ AZƏRBAYCANA QAYIDIŞA TÖHFƏ layihəsində sizlər üçün Qərbi Azərbaycanla bağlı maraqlı faktları təqdim edir.

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.08.2025)

 

Səbinə Yusif, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

  

Azərbaycan Respublikasının xalq rəssamı, Azərbaycan Rəssamlıq Akademiyasının rektoru, professor Natiq Əliyevin  67 yaşı tamam oldu. Natiq Əliyev dünya şöhrətli heykəltaraşdır. Ümummilli lider Heydər Əliyevin Kiyevdəki abidəsinin, Şəkinin Kiş kəndində yerləşən məşhur Norveç səyyahı Tur Heyerdalın tunc heykəlinin, Bakı şəhərindəki Motsart, Zivərbəy Əhmədbəyovun heykəllərinin və “Bakı–Həştərxan dostluq abidəsi”nin müəllifidir.

 

Natiq Əliyev həmçinin, Mexikoda Xocalı, Belqrad şəhərində Heydər Əliyev, serbiyalı yazıçı Milorad Paviçin, Serbiyanin Novi-Sad şəhərində yerləşən görkəmli bəstəkar Üzeyir Hacıbəylinin, Həştərxandakı Knyaz Vladimirin, Çernoqoriyanın paytaxtı Podqoritsa şəhərinin Kral parkındakı Hüseyn Cavid abidəsinin, Ankaranın Kızılcahamam rayonunda ucaldılan Xocalı soyqırımı heykəllərinin müəllifidir.

Monumental heykəltəraşlıqla yanaşı, memorial heykəltəraşlıq da Natiq Əliyevin yaradıcılığında geniş yer tutur. Bu səpkili əsərləri arasında Məmməd Səid Ordubadi, Abdulla Şaiq, Xurşudbanu Natəvan, Cəlil Məmmədquluzadə, Şövkət Ələkbərova, İlyas Əfəndiyev Mirvarid Dilbazinin xatirə lövhələri, eləcə də Fəxri Xiyabanda yerləşən İlyas Əfəndiyev, Həqiqət Rzayeva, Cabir Novruz , Bəşir Səfəroğlu və Osman Mirzəyevin, Bəxtiyar Vahabzadənin, doktor Cavad Heyətin, Habil Əliyevin, Zəlimxan Yaqubun, akademik Cəlal Əliyevin və akademik Rəfiqə Əliyevanın məzarüstü abidələrini qeyd etmək olar. 

Xalq yazıçısı İsmayıl Şıxlının Qazax rayonu İsmayıl Şıxlı adına Kosalar kənd tam orta məktəbinin qarşısında ucalan büstünün müəllifi də Natiq Əliyevdir (2021-ci il)

O, Azərbaycan aşıq yaradıcılığının görkəmli nümayəndəsi, böyük el sənətkarı Aşıq Ələsgərin Bakı şəhərində ucaldılan abidəsinin müəllifidir. (2024-cü il) 

Qeyd edək ki, professor Natiq Əliyev “Qazax” Xeyriyyə İctimai Birliyinin fəaliyyətində də yaxından iştirak edir.  Həmçinin türk dünyasının böyük ozanı, aşıq sənətinin azman sənətkarı Dədə Ədalətin (Aşıq Ədalət Nəsibov) də qəbirüstü abidəsinin müəllifidir. Həyata keçirdiyi böyük və möhtəşəm işlərə görə “Qazax” Xeyriyyə İctimai Birliyi İdarə Heyətinin qərarı ilə heykəltəraş Natiq Əliyev 12 iyul 2018-ci il tarixdə İctimai Birliyin “Fəxri Fərmanı” ilə təltif olunmuşdur.

 

TƏrcümeyi-halına nəzər salsaq, Natiq Kamal oğlu Əliyev 10 avqust 1958-ci ildə Bakı şəhərində anadan olmuşdur.

1974-1978-ci illərdə Ə.Əzimzadə adına Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Məktəbini, 1978-1983-cü illərdə V.Muxina adına Leninqrad (Sankt-Peterburq) Ali Rəssamlıq Məktəbini Fərqlənmə diplomları ilə bitirmişdir. Oxuduğu 1980-1983-cü illərdə Leninqrad Ali Rəssamlıq Məktəbinin Lenin təqaüdçüsü olmuşdur.

Onlarca monumental heykəltəraşlıq nümunələri ilə yanaşı, memorial heykəltəraşlıq əsərlərinin müəllifi olmuş Natiq Əliyev bir sıra beynəlxalq və dövlət mükafatları, fəxri adlarla də təltif olunmuşdur.

– Respublika Gənclər Mükafatının laureatı (1989).

– Rəssamlar İttifaqının “Sultan Məhəmməd” mükafatı (2000) .

– Azərbaycan Respublikasının Əməkdar rəssamı (2002).

– Azərbaycan Respublikasının Xalq rəssamı (2005).

– Rusiya rəssamlıq akademiyasının fəxri üzvü (2008).

– Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin təsis etdiyi “Zirvə” mükafatı (2008).

– Avstriyanın I-dərəcəli “Cəngavər Ordeni.” (2015).

– “Şöhrət” ordeni (2018).

 

Natiq müəllimin ad gününə ilk təbrik də “Qazax” Xeyriyyə İctimai Birliyindən gəldi. Birliyin İdarə Heyətinin sədri, riyaziyyat elmləri doktoru, professor İlham Pirməmmədov, İctimai Birliyin bütün üzvləri, o cümlədən Qazax mahalının ziyalıları Natiq Əliyevi ad günü münasibətilə təbrik etdilər ona uzun ömür, can sağlığı, bütün işlərində uğurlar arzuladılar.

Natiq müəllim, biz sizinlə fəxr edirik!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.08.2025)

 

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

“Mənim doğum günlərindən zəhləm gedir. Bilirsiniz, ömür boyu yollarda olmuşam, müxtəlif ölkələri gəzmişəm. Kollektivimizdə də çox adam olub. Bir insana da doğum günümü bildirməmişəm və bu günü də qeyd etməmişəm. Ona görə də öz payıma danışıram, bu gündən zəhləm gedir”.

Bu gün bu sözləri söyləyən birvaxtların məşhur müğənnisi, Azərbaycan Respublikasının xalq artisti Elmira Rəhimovanın doğum günüdür

 

ElmiraRəhimova 13 avqust 1941-ciildə Bakı şəhərində anadanolub. Azərbaycan Dövlət Dillər İnstitutunu, Azərbaycan Dövlət Musiqi Texnikumunu bitirib. 1956-cı ildən Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasının və Azərbaycan Teleradio Verilişləri Şirkətinin solistidir. 

Hindistanın Baş naziri C. Nehrunun dəvəti ilə iki dəfə Hindistanda olub, hind mahnı və rəqslərini öyrənib.

Azərbaycan bəstəkarlarının mahnılarını özünəməxsus ustalıqla ifa edib. 1982-ci ildə Hindistanda keçirilən festivalın laureatı olub. Dünyanın 60-dan çox ölkəsində konsert proqramları ilə çıxış edib. Anand adında bir oğlu və iki nəvəsi vardır.

 

Mükafatları

- "Əməkdə fərqlənməyə görə" medalı

- "Azərbaycan SSR əməkdar artisti" fəxri adı

- Azərbaycan SSR Ali Sovetinin Fəxri fərmanı

- "Azərbaycan Respublikasının xalq artisti" fəxri adı

- Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdü.

 

Elmira xanımı publikaya sevdirən təkcə vaxtkı Hindistan filmlərinə alüdəçilikdən doğan hind mahnıları oxuması deyil, həm də “Tələbəlik illəri” mahnısını misilsiz tərzdə ifa etməsidir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.08.2025)

 

 

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

 

Məşhur fransalı rəssam Pablo Pikassonun Lump adında taksa cinsli sevimli bir iti var idi. Pikasso  öz emalatxanasında işləyəndə, o zaman yalnız Lumpın onun yanında  olmaq hüququ var idi. Üstəlik, Pikassonun sevimli iti onun emalatxanasında  istədiyi hər şeyi edə bilərdi. Onlar hətta bir yerdə - bir çarpayıda yatırdılar.

 

Rəssam öz sevimli itini dəfələrlə  rəsmlərdə, hətta çini boşqabda da  təsvir edib. Lump öz portreti ilə bəzədilmiş şəxsi boşqablarda ev sahibi ilə eyni masada yemək yeməyi çox sevirdi.

Bir gün Lump xəstələnir – onun boğazı şişir və irinləməyə başlayır. Nədənsə veterinara etibar etməyən Pikasso larinqoloqu, yəni qulaq, boğaz, burun xəstəlikləri mütəxəssisi olan məşhur bir professoru yanına dəvət edir. Həkim iti müayinə etdikdən sonra dərman yazır və müalicə kursu təyin edir. Pikasso professora səmimi təşəkkürünü bildirir və sağollaşarkən deyir:

 - Bilirsiniz, mən bu sahə üzrə görkəmli mütəxəssisə müraciət etmək istəyirdim. Mənim itim buna dəyər!

Bir neçə gündən sonra həmin professor Pikassonu yanına dəvət edir. Professor  gələn qonağa  deyir:

- Mən kabinetimi rəngləmək və bəzəmək istəyirəm. Siz mənim sifarişimi yerinə yetirə bilərsinizmi?

Pikasso professorun belə bir həyasız təklifindən heyrətə gəlir: bu necə ola bilər!?... Ondan – məşhur bir rəssamdan divarı bəzəmək üçün cızmaqaraçı sadə bir rəssamın  işini görməyi tələb edirlər!?... Zəmanəmizin ən böyük rəssamı Pablo Pikasso professorun bu  cəsarətli təklifindən sonra təəccübünü gizlədə bilmir və  bir qədər duruxub qalır.  Professor isə sözünə davam edərək deyir:

 - Bilirsiniz, mən bu sahə üzrə ən bilgili mütəxəssisə müraciət etmək istəyirdim. İnanın, kabinetim buna dəyər!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.08.2025)

 

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

 

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

 

 

VAQİF SƏMƏDOĞLU,

      SON GECƏDİR BU GÜN YENƏ...

 

      Son gecədir bu gün yenə,

Sabah yenə son səhər.

Son yel dolur son yelkənə,

Qayıq üzür birtəhər...

 

Axırıncı ağacdır bu,

Əsir sonuncu külək.

Bağlayıb sonuncu yolu

Yenə sonuncu fələk...

 

İndi son küçə üstünə

Yağacaq son addımlar.

Yenə dönəcəklər tinə

Sapsarı son adamlar...

 

Doğulur sonuncu insan,

Sonuncu insan ölür.

Yenə son dəfə ağlayan

Son dəfə gülən olur...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.08.2025)

 

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

AzərbaycanınxalqartistiElçin Əzizovunəlavə təqdimata ehtiyacı yoxdur. Ən azı ona görə ki, dünyanın opera Məkkələrindən sayılan Moskva Böyük Tetarında misilsiz çıxışlarla rüzgarlar əsdirir.

 

Elçin Əzizov 1975-ci ilin 13 avqustunda Bakıda anadan olub. İlk dəfə 4 aprel 1992-ci ildə məktəblərarası ŞHK (KVN) yarışında çıxış edib.Bununla o, "Parni iz Baku" komandası ilə tanış olub və onlara qoşulub. Həmin il "Bakılı oğlanlar" KVN çempionu olub və 1993-cü ildə finala yüksəlib. 1993-cü ildə Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti-nin rejissorluq fakültəsinə daxil olub. 2000-ci ildə Elçin Əzizov "Parni iz Baku" ilə Kuboku və "XX əsrin ən yaxşı komandası" ünvanını qazanıb.

2005-ci ildə ona Filarmoniyadan oxumaq təklif gəlir və o, konsert proqramı ilə çıxış ediB. Filarmoniyada Murad Adıgözəlzadə ilə təqdimat keçirib. Həmin ilin yayında Türkiyəyə dəvət olunub. 2005-ci ildə Avstriyada Motsareum Universitetinin yay akademiyasında təhsil alıb. 2005-2007-ci ildə isə Azad Əliyevin rəhbərliyi altında Bakı Musiqi Akademiyasının vokal şöbəsində təhsilini davam etdirib.

2007-ci ildən Qalina Vişnevskayanın opera studiyasında çalışıb. İlk dəfə Jorj Bizenin Karmen operasında Eskamilyo rolunda çıxış edib. Müxtəlif opera tamaşalarında iştirak edib, filmlərə çəkilib. Rusiya istehsalı olan "Turistlər" serialında (Lean-M, Ren TV, 2005, Rusiya) Jan rolunu ifa edib. Bülbül adına 3-cü Beynəlxalq Müsabiqənin (2005) laureatı, Motsart 9-cu Beynəlxalq Müsabiqənin finalçısı (2006, Zaltsburq), Beynəlxalq Musiqi Xadimləri İttifaqının müfatakçısıdır (2006, Moskva).

2008-ci ildə Moskvada Böyük Teatrda Modest Musorqskinin "Boris Qodunov" operası ilə debüt edib. 27 may 2018-ci ildə Azərbaycanın xalq artisti fəxri adına layiq görülüb.

 

Filmoqrafiya

- Bir dəfə Qafqazda

- Qafqaz

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.08.2025)

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində bu gün sizlərə Şeir vaxtında Rəbiqə Nazimqızının şeirləri təqdim ediləcək.

 

 

ŞEİR VAXTI

 

Rəbiqə NAZİMQIZI

 

 

***

 

Mənəm o pişiyin gözləri ilə

Səni qarşılayan hər səhər yolda.

Mənəm küləyindən titrəyib əsən,

Üşüyən yarpağam saralmış kolda.

 

Başını qaldırsan, məni görərsən,

Mənəm pəncərədən boylanan o qız.

Mənəm naqil üstə oturmuş sərçə,

Dua oxuyuram sənə bir ağız.

 

Bax o işıq mənəm yol kənarında,

Yanıram sağının-solunun üstə.

Mənəm, kəpənəyin qanadlarında

Qonub dayanıram qolunun üstə.

 

Başının üstündə ağ bulud mənəm,

Görməsən üzümü, qaralır qanım.

O dan yeri mənəm, o qürub mənəm,

Ağarır, qızarır, saralır canım.

 

Mənim nəfəsimdi alışqanında,

Əlində sönəcək son kibrit mənəm.

Sübhədək qalıram sənin yanında,

Səhərlə açılan ilk ümid mənəm.

 

Mənəm gözündəki həyəcan, təlaş,

Könlündə uçunan sarı siməm mən.

Sənin şairinəm – şairlərə baş,

Sən yaxşı bilirsən, axı kiməm mən.

 

 

İBRAHİM PEYĞƏMBƏRƏ

 

Nə qolları övlad həsrətiylə göynəyən Sara,

nə oğlu qucağında səhralara duşmüş Həcər anlar məni.

Yalnız sən, İbrahim,

təkcə sən bilərsən...

Mən torpağa bənzəyirəm,

yetirə də bilərəm,

gəzdirə də,

içimdə basdıra da bilərəm hər şeyi.

 

Dənizdən çox,

qarmaqdakı yemə gələn balıqların sevincinə kövrəlirəm,

balıqçının torunda inci tapmaq ümidinə ağrıyıram.

Hərdən təlxək kimi güldürürəm,

hərdən timsah kimi ağlayıram.

Saman çöpünü

çöplüyündə boğulanlara saxlayıram.

 

Mən göylərdən yox,

göylərin özünü istəyirəm,

uçmaq yox,

qucaqlamaq istəyirəm göy üzünü –

qollarım boş qalmasın deyə.

Heç nə istəmirəm,

nə borc, nə hədiyyə...

 

Mən o kişini sevirəm –

həyatı arxasınca sürüyən adamı.

Hərdən ürəyimi kükrədən,

Hərdən qollarımda kiriyən adamı...

Günahımdan qalxan düzəldirəm,

dəbilqə kimi başımda gəzdirirəm onu,

silah kimi tuşlayıram yad ünvanlara.

Mən hara, məsumluq hara...

 

Mən iki dəfə qadın oluram –

sevəndə –

dünyanı soyunub

əllərini geyinəndə sevgilimin

gizli-gizli.

Qulağımdan silinəndə başqa səslər,

təmizlənəndə...

Bir də hər ay sonu,

intizarla gözləyəndə qadınlığın haray çəkib

məni dağa-daşa salan ağrısını.

Ayıbımdan qızaranda üstüm-başım,

kirlənəndə... sevinirəm...

Bax o anda, İbrahim,

içimdən bir hiss keçir –

mən qatiləm –

bətnimdəcə doğulmamış

arzuları

parça-parça öldürürəm...

 

 

KAHİN ÜÇÜN

 

Məni nə gətirib bu dağ başına,

Kimlərdən, nələrdən keçib gəlmişəm.

Bəlkə, məhəbbətin girib yuxuma,

Sənin eşq camını içib gəlmişəm.

 

Soruşma, soruşma, kədərli kahin,

Mən də bir qurbanam, öz qurbanımam.

Qapına gəlmişəm, bir qab su gətir,

Əziyyətimi çək, döz qurbanına.

 

Bəlkə də, yanına göndərib Allah

Məni bu görkəmdə, belə biçimdə.

Qaldır gözlərini, ürəyimə bax,

Bəlkə, şeytan da var işin içində.

 

Nə məscid çağırır, nə kilsə çəkir,

Açığı, könlümdə məbəd də yoxdu.

Daha inanmağa başqa Tanrıya,

Başqa din seçməyə taqət də yoxdu.

 

Sən məni də öyrət, ay dəli kahin,

Bir parça çörəyə, bir ovuc suya.

Sən öz Tanrını sev, Tanrından çəkin,

Mən də səni sevim, dağılsın dünya.

 

Yox, yox, kirlətmərəm səni özümlə,

İtinin başını oxşasam, bəsdi.

Bu tənha komanın həndəvərində

Bircə gün, bir saat yaşasam, bəsdi.

 

Düşmək istəyərdim ayaqlarına,

Sən qoymazsan axı, bir az da... qürur.

Əlbəttə, əlbəttə, mən də adamam,

Nəyi itirsəm də, qürurum durur.

 

Bəlkə, bir az qalım, cəzamı alım,

Bu evin, həyətin işinə baxım.

Sənə su gətirim bulaq başından,

İtə yal düzəldim, pişiyə baxım.

 

Tələsmə, vaxtı var ayrılıqların,

Məni adamların yanına atma.

O qan içənlərin, söz yeyənlərin,

Ürək udanların yanına atma.

 

Saçımı, üzümü bəyənən olub,

Mənə adam kimi baxan olmayıb.

Ömrümdə şah olub, dilənçi olub,

Könlümdə nədənsə kahin olmayıb.

 

Ovcumu açmışam, Tanrı yolunda

Uzanan əlimi geri qaytarma.

İndi ki qovursan, qurbanın olum,

Mənim ölümü ver, diri qaytarma.

 

 

VUDİ ALLEN FİLMİ

 

Süd rəngli bir gecəydi,

Ya da gecəyarı.

Sönmüşdü şəhərin lampaları.

Öpüşün öldürmüşdü

Ermitajda bütün xatirələri.

Bütün xəritələr

Ayağımıza sərilmişdi.

İsti nəfəsindən gərilmişdi

Yerin oxu.

"Şeir oxu", – pıçıldamışdın mənə,

Şeir oxu...

 

Ya Venesiya idi, ya Paris,

Ya da Nyu-Yorkun mərkəzi parkında

Uzaqdan bir polis

Gülümsəyirdi bizə

bığının altında.

Medalyon düzəldirdin

Balıqqulağından.

 

İçərişəhərin bütün tinlərində

Şəkil çəkdirirdik.

Üçuq-sökük sərdabədə

Adsız bir məzar tapıb

And içirdik sözsüz-filansız,

Tanrını şahid,

Mələkləri vəkil gətirirdik.

 

Nə milad ərəfəsiydi,

Nə də Novruza yaxın.

Yuxunun yeddinci mərtəbəsiydi,

Tanrının buta paylayan çağı…

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.08.2025)

 

Dünən vəd etdiyimiz kimi, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı tanınmış ədəbiyyatşünas Məti Osmanoğlunun Gənc yazarlar üçün nəzəriyyə dərsində dünyaşöhrətli argentinalı yazar Xorxe Borxesin “Dörd dövrə” essesini təqdim edir.

 

 

Xorxe BORXES

 

DÖRD DÖVRƏ

 

Cəmi dörd əhvalat var.

Biri, ən qədimi, hücuma məruz qalan və qəhrəmanların müdafiə elədikləri qalalı şəhər haqqındadır.

Müdafiəçilər şəhərin qılınc zərbələrinə və atəşə tutulmağa məhkum olduğunu, əbəs yerə müqavimət göstərdiklərini bilirlər. Fatehlərin ən məşhuru Axilles qələbəni görməmiş ölməyə məhkum olduğundan xəbərdardır. Aradan keçən əsrlər süjetə sehr elementləri gətirdi. Yəni inandılar ki, uğrunda ordular bada gedən Helen gözəl bir bulud, gözə görünən bir xəyal imiş; Axeyləri gizlədən nəhəng at isə içərisi boş ruh imiş. Bu əfsanəni ilk söyləyən Homer olmayacaqdı; XIV əsr şairinin bir misrası ağlıma gəlir: “The borgh brittened and brent to brondes and askes”*; Dante Qabriel Rossetti, yəqin ki, Troyanın taleyinin Parisin Helenə olan ehtiraslı eşqinin alovlandığı anda həll olunduğunu təsəvvür edəcəkdi; Yets, Ledanın qu quşu şəklini almış Tanrıya qovuşduğu ana üstünlük verəcəkdi.

İkinci əhvalat da birinci ilə əlaqəlidir, qayıdış haqqındadır. Qorxunc dənizlərin üzündə on il dolaşandan və sehrli adalarda məskən salandan sonra üzüb vətəni İtakaya gələn Odisseydən, eləcə də şimal tanrılarından bəhs edir, həmin tanrılar yer məhv olandan sonra onun yenidən yaşıllaşdığını və parlayaraq dənizdən necə yüksəldiyini görmüş, o ərəfədə döyüşdükləri yerdəki otlar arasından şahmat fiqurlarını tapmışdılar.

Üçüncü əhavalat axtarış haqqındadır. Bunu əvvəlkinin bir variantı da hesab eləmək olar. Bu, qızıl yun tapmaq üçün dənizlərdə üzən Yasonun əhvalatıdır, bir də otuz fars quşunun əhvalatıdır, onların hər biri və hamısı öz tanrısının – Simurqun üzünü görmək üçün bir anda dağlardan, dənizlərdən keçir. Keçmişdə hər cəhd xoşbəxt sonluqla bitərdi. Sonda qəhrəmanlardan biri qızıl almaları oğurlayar, o biri də müqəddəs kasanı əldə etməyi bacarardı. İndi axtarışlar uğursuzluğa məhkumdur. Kapitan Ahab balinanı vurur, lakin balina sonda onu məhv edir; Ceymsin və Kafkanın qəhrəmanları da ancaq məğlubiyyət gözləyə bilərlər. Biz cəsarət və inanc baxımından o qədər yoxsuluq ki, xoşbəxt sonluqda yalnız kütləvi zövqlərin kobud şəkildə uydurduğu rəğbəti görürük. Cənnətə inanmaq iqtidarında deyilik, cəhənnəmə isə ondan da az inanırıq.

Son əhvalat Tanrının intiharı haqqındadır. Friqiyada Atis özünü çıxdaş edir və öldürür; Odin özünü özünə – Odinə qurban verir, nizə ilə sancıldığı ağacdan doqquz gün asılı qalır; İsa Məsih romalı legionerlər tərəfindən çarmıxa çəkilir.

Cəmi dörd əhvalat var. Nə qədər zamanımız olsa da, onları bu və ya digər şəkildə yenidən nağıl edəcəyik.

 

Qeyd

*Bu misra Orta əsrlərin ingilis dilində təxminən aşağıdakı mənanı verir: “Alınmış, ocaq yerinə və külə dönmüş qala”. Misra "Ser Qaveyn və yaşıl cəngavər" adlı möhtəşəm alliterasiyalı poemadandır, əsər Haramzadə Vilyamın rəhbərliyi altında İngiltərənin fəthindən bir neçə əsr sonra yaradılmış olsa da, Sakson dilinin ilkin musiqisini qoruyub saxlayır.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.08.2025)

 

 

 

Rəqsanə Babayeva, rejissor, yazıçı, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün 

 

Azərbaycan ədəbiyyatında torpaq anlayışı uzun illər Vətən, doğma yurd, milli kimlik mənaları ilə yüklənib. Lakin bu torpağın özünün canı, nəfəsi, dili və haqqı olduğu çox zaman ya unudulub, ya da simvolik mətnlərə sıxışdırılıb. Bu gün isə vəziyyət dəyişir: Təbiət sadəcə metafora deyil – yardım çağıran canlı orqanizmdir.

 

İqlim böhranı, su qıtlığı, meşələrin məhvi, çayların quruması, şəhərlərin havasızlığı... – bu problemlər artıq təkcə elm adamlarını deyil, ədəbiyyatçıları da cavabdeh edir. Bu mənzərədə ekoloji düşüncənin ədəbiyyata daxil edilməsi, oxucuda təbiətə münasibətin yenidən qurulması məsələsi yeni nəsil yazarların üzərinə düşən mühüm vəzifəyə çevrilib.

 

Ədəbiyyatın ekoloji rolu varmı?

 

Ədəbiyyat sadəcə hissləri ifadə etmir, dəyərləri formalaşdırır. Əgər gənc bir oxucu poeziyada ağacın ağrısını, suyun yorğunluğunu, torpağın gücsüzlüyünü hiss edirsə – onda onun ekoloji davranışı da dəyişəcək. Bu səbəbdən ədəbiyyatın təbiətə yanaşması sadəcə dekorativ yox, fəlsəfi və sosial məsuliyyətli olmalıdır.

Azərbaycan poeziyasında təbiət çox zaman fon elementi kimi çıxış edib – bülbül, çinar, dağlar, çaylar. Amma bu simvolların öz real ekoloji dəyəri çox zaman yazılmayıb. Halbuki dünya ədəbiyyatında artıq “ekofeminizm”, “eko-roman”, “post-ekoloji şeir” kimi anlayışlar formalaşıb.

 

Yeni dövr, yeni məsuliyyət

 

Bu gün yazıçı təkcə insanı yox, təbiəti də düşünməlidir. Çünki insanla təbiətin münasibəti artıq pozulub. Bunu görmək üçün ədəbiyyat real həyatı müşahidə etməlidir:

Ağaclar niyə qırılır?

Meşələr hansı məqsədlə yandırılır?

Balıqların sayı niyə azalır?

Çayların qoxusu niyə dəyişib?

 

 

Əgər bu suallar ədəbiyyatın maraq dairəsinə daxil olmursa, onda ədəbiyyat cəmiyyətlə təbiət arasında körpü rolunu itirəcək.

 

Ekoloji şeir və proza varmı?

 

Bugün ədəbiyyatda təbiətə həssas yanaşma nümunələri tək-tük də olsa, mövcuddur. Xüsusilə gənc yazarlar bəzən öz şeirlərində “torpağın yuxusu”, “yağışın ahı”, “kəsilmiş ağacın son nəfəsi” kimi təsvirlərlə çıxış edirlər. Lakin bu cəhdlər sistemli ədəbi hərəkat formasını almayıb.

Əgər biz ədəbiyyatda bir “eko-oyanış” dalğası yaratmaq istəyiriksə, bu təkcə fərdi təşəbbüslərlə yox, dərgilərin, nəşriyyatların, ədəbi təşkilatların ekoloji mövzulara açıq yanaşması ilə mümkün olacaq.

 

Ədəbiyyat, sənət və dövlət: birlikdə mümkün olan xilas

 

Təbiətə yönələn ədəbiyyat dövlət siyasətindən ayrı deyil. Çünki milli təhlükəsizlik artıq təkcə sərhədlərlə yox, iqlimlə, su ilə, torpaqla da ölçülür. Əgər bir ölkənin ağacları yoxdursa, suyu çirklidirsə, havanı nəfəs almaq mümkün deyilsə – vətəndaşın rifahı da, dövlətin gücü də azalır.

Bu baxımdan, ədəbiyyatın ekoloji dövlətçilik düşüncəsini formalaşdırmaqda rolu əvəzsizdir. Yəni yazıçı, şair, publisist, ssenarist – hamısı təbiətə laqeyd deyilsə, xalq da laqeyd olmayacaq.

Uşaq ədəbiyyatında ekoloji şüur

Ən mühüm məsələ budur ki, uşaqlar hələ kiçik yaşdan təbiəti hiss etməyi öyrənsinlər. Bunun üçün isə ekoloji nağıllar, şeirlər, oyunlar yaradılmalıdır. Məsələn:

“Ağlayan su” adlı bir uşaq kitabı

“Kəsilməyən ağaclar ölkəsi” adlı nağıl seriyası

“Qorxmuş külək” mövzusunda teatr tamaşası

Bu vasitələr uşaq düşüncəsində təbiəti qorumaq istəyini stimullaşdıracaq.

 

Təbiət danışa bilsəydi...

 

Əgər təbiət danışa bilsəydi, bizə nələri deyərdi?

Yoxsa elə bizə danışır da – quraqlıqla, istilərlə, sellə, ağacların susması ilə... Sadəcə biz onu dinləmək istəmirik.

İndi bu səssiz nitqi ədəbiyyat eşitməlidir. Çünki yazılan hər bir şeir, hekayə, tamaşa, roman – ya qurtuluş, ya da susqun ölüm seçiminə çevrilə bilər.

 

Əgər bu gün təbiəti qoruyan ədəbiyyat yaranarsa – sabah təbiət bizi qoruyacaq.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.08.2025)