Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının birgə layihəsində bugünkü mövzumuz Qacarlar dövründə Azərbaycan türklərinin roludur. Qacarlar dövrü əlbəttə ki, türk qövmününü inkişafında və türkçülüyün təntənəsində böyük əhəmiyyət kəsb edir, bu səbəbdən də mövzu maraq doğurur.

Qacarlar dövrü (1796–1925) Azərbaycan tarixində mühüm bir mərhələ təşkil edir. Bu dövrdə həm siyasi, həm də mədəni baxımdan Azərbaycan türklərinin bölgədəki rolu və təsiri xüsusi əhəmiyyət kəsb etmişdir. Qacarlar sülaləsinin mənşəcə türk olması, Azərbaycanın tarixi torpaqlarının Qacar imperiyasının tərkibində olması və azərbaycanlıların dövlət idarəçiliyində, hərbi sahədə, ədəbiyyat və elm mühitində fəal iştirak etməsi bu dövrü daha əhəmiyyətli edir. Bu araşdırmada Qacarlar dövründə Azərbaycan türklərinin müxtəlif sahələrdəki fəaliyyəti təhlil olunur.

Qacarlar, Qızılbaş tayfa ittifaqının tərkibinə daxil olan və əsasən qacar adlı türk tayfasından çıxmış bir nəslə aiddirlər. Bu tayfa XVII əsrdə Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində məskunlaşmış və sonralar İran siyasi səhnəsində nüfuz qazanaraq hakimiyyətə gəlmişdir. Qacar sülaləsinin qurucusu Ağa Məhəmməd şah Qacar Şuşada böyümüş, burada siyasi və hərbi təcrübə qazanmışdır. Bu fakt Azərbaycanın Qacarlar üçün mərkəzi ərazi olduğunu təsdiqləyir.

 Qacar imperiyası dövründə Azərbaycan türkləri müxtəlif səviyyələrdə siyasi hakimiyyətdə təmsil olunmuşdur. Təhmasib mirzə, Abbas mirzə və digər şahzadələr Azərbaycan türklərindən ibarət ordu ilə idarəetmədə mühüm rol oynamışlar. Bir çox hallarda Qacar sarayında Azərbaycan türkcəsi əsas ünsiyyət dili olmuşdur. Diplomatik yazışmalarda və dövlət sənədlərində də bu dilin istifadəsinə rast gəlinir.

Qacar ordusunun əsas hissəsi Cənubi Azərbaycanın və ətraf bölgələrin türk tayfalarından təşkil olunmuşdu. Azərbaycan türkləri peşəkar süvari dəstələri, xüsusilə də Qızılbaş və Şahsevən tayfaları vasitəsilə Qacar dövlətinin hərbi gücünün əsas dayağı olmuşdur. 1804–1813 və 1826–1828-ci illər Rusiya-İran müharibələrində azərbaycanlılar əsas döyüşçü qüvvə kimi iştirak etmişdir.

 Qacar dövründə Azərbaycan türkcəsində ədəbiyyat geniş inkişaf etmişdir. Abbasqulu ağa Bakıxanov, Səbuhi, Zərdabi, Mirzə Fətəli Axundzadə kimi mütəfəkkirlər bu dövrdə maarifçilik ideyalarını yayaraq milli şüurun yüksəlməsinə töhfə vermişlər. Həmçinin Güney Azərbaycanda Məhəmməd Tağı Sidqi, Şəhriyar kimi şəxsiyyətlər azərbaycanlıların ədəbi-mədəni həyatında dərin iz buraxmışlar.

 XIX əsrin sonlarında və XX əsrin əvvəllərində Cənubi Azərbaycanda milli oyanış prosesi güclənmiş, azərbaycanlı ziyalılar arasında konstitusiyalılıq, milli dil və mədəniyyətin qorunması ideyaları yayılmışdır. 1905–1911-ci illər İran inqilabında azərbaycanlılar fəal iştirak etmiş, Təbriz bu hərəkatın mərkəzlərindən birinə çevrilmişdir. Səttarxan və Bağırxan kimi milli qəhrəmanlar bu mübarizənin əsas simaları olmuşdur.

 Qacarlar dövrü Azərbaycan türklərinin həm siyasi, hərbi, həm də mədəni cəhətdən bölgədə böyük rol oynadığı bir dövrdür. Onlar dövlətin idarə olunmasında mühüm vəzifələr daşıyır, ordunun əsas sütununu təşkil edir və milli mədəniyyətin inkişafında fəal iştirak edirdilər. Azərbaycan türkləri bu dövrdə təkcə İranın deyil, bütövlükdə türkdilli xalqların tarixində iz qoymuş, milli kimliklərinin formalaşması və qorunmasında müstəsna rol oynamışlar.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.06.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Naxçıvan eli bir çox məşhur ədiblər, elm xadimləri yetişdirib. Bu sırada incəsənət xadimləri də az deyil. Və əlbəttə ki, Naxçıvan dahi rəssam Bəhruz Kəngərlinin vətənidir.

Zaman-zaman Naxçıvandan digər tanınmış rəssamlar da çıxıb. Onlardan biri də Azərbaycanın xalq rəssamı Rafiq Mehdiyevdir.

Rafiq Mehdiyev 1933-cü ilin bugünkü günündə - 10 iyununda Muxtar Respublikanın Şahbuz rayonunda anadan olub.  Ə. Əzimzadə adına rəssamlıq texnikumunu, Surikov adına Moskva Dövlət Rəssamlıq İnstitutunun qrafika fakültəsini bitirib.

Onun yaradıcılığında dəzgah qrafikası mühüm yer tutur. Rafiq Mehdiyevin "Axşam" və "Səhər" adlı ofortlarında lirik kənd mənzərəsi əks olunur. Monotipiya texnikasında bir sıra əsərlər də yaradıb. Onların içərisində "Kənd", "Uşaqlar", "Qadın uşaqla birlikdə", "Bazarda", "Bir cərgə", "Son gün", "Güllələnmə", "Bir cərgə", "Yağışdan sonra" tablolarının adlarını qeyd etmək olar.

Rəssamın dəzgah qrafikası ilə yanaşı, bir-birindən gözəl və maraqlı rəngkarlıq nümunələrinin də olduğunu söyləyən sənətşünaslar diqqətə çatdırıblar ki, Rafiq Mehdiyevin respublika bədii sərgilərində  "Üzümyığanlar", "Təzə xəbər", "İstirahət", "Natürmort" tabloları uğurla təqdim edilib.

Rəssam pedaqoji fəaliyyətini də uzun illər davam etdirmişdir, müdafiə etmiş, professor fəxri adınadək yüksəlmişdir.

O, 1980-ci ildə əməkdar rəssam, 1992-ci ildə isə xalq rəssamı fəxri adına layiq görülmüşdür. 

2003-cü ildən isə prezident təqaüdçüsü olmuşdur. 

Rafiq Mehdiyev bir neçə dəfə Azərbaycan SSR Ali Sovetinin deputatı seçilmişdir.

28 noyabr 2009-cu ildə isə o, Bakıda vəfat etmişdir.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.06.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində bu gün debütdür, sizlərə İlkin Əhmədoğlunun şeirləri təqdim edilir.

ŞƏKLİNİ ÇƏKMİŞƏM

Dənizdə çəkmişəm şəklini.

Çəkmişəm dupduru

dənizin ləpələrinə...

Ətrini səpmişəm

Bakının bəyaz gecələrinə.

Gözlərinin rəngini

Xəzərdə axtarmışam.

Ürəyimdə sevda çiçəyi,

Aydan, gündən nur alıb.

Palitra yaratmışam

Ürəyimin içi boyda.

Şəklini çəkmişəm

Bu dənizin özü boyda...

MƏN SUSDUM

Mən susdum,

susmaz ürək.

Qasırğa sovurar, inləyər ruzigar,

içimdə bir hiss, bir şeir qaynar

                              bu gecə...

Kimsə bilməz, kimsə

               duymaz, susaram.

Susar mənimlə həsrət,

Susar mənimlə səbir.

susar həyat, susar zaman...

Acılarım dinər, danışar,

                          kimsə duymaz.

Dörd divardan başqa...

QARAYLA AĞ ARASINDA QALMIŞAM

Bir təpədən boylanıram dörd yana,

Aranla dağ arasında qalmışam.

Keçidlərim dumanlandı gözümdə,

Bağçayla bağ arasında qalmışam.

Arzularım saçlarını yolubdu,

Tale yolum o tay, bu tay olubdu,

Ümidlərim Araz-Araz solubdu,

Sol ilə sağ arasında qalmışam.

Açılmayır fikirlərdən gül üzüm,

Qərarsızdı aylı gecəm, gündüzüm,

Hərdən məni zilə çəkir öz sözüm,

Qarayla ağ arasında qalmışam.

SƏNİ GÖZLƏRİMƏ ÇƏKDİM

Mən səni gözlərimə çəkdim,

Xəbərin olsun.

Gəl, artıq qalma uzaqlarda...

Tut əllərimi,

Dözmürəm yoxluğuna.

Rəsmini ürəyimə çəkdim,

Gəl sən də çək məni

Gözlərinə, ürəyinə....

Səni yağışlara, buludlara –

Lap uzaqlara çəkdim...

Səni kitablara,

divarlara çəkdim.

Gəl sən də məni

həsrətinə çək..

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.06.2025)

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

Yaz təzəcə öz taxtına oturmuşdu. Günəş Kəlbəcərin qarlı zirvələrini də qızdırmağa başlamışdı. Dağ çaynın dəli nərəsi qulaq batırır, min bir rəng çalan, qoxusu adamı bihuş edən çiçəklərin, otların qoxusu ciyərlərimə dolurdu. Səhərin erkən saatları idi. Sakitliyin içində qoyun mələşmələri, cobanların səsi eşidilirdi. Babamla birlikdə sürünü yaylağa aparırdıq.

Hər daşın, hər kolun adını bilən babam bu dağların sirrini oxuya bilirdi, buludun rəngindən yağış, yoxsa dolu olacağını, selin haradan gələcəyini, qoyun arxacının hada olsa, təhlükəsiz olacağını ovcunun içi kimi bilirdi. Bir dinşəməklə qurdun sürüyə hansı məsafədə olduğunu, itin hürüşündən, atın kişnəməyindən, qoyunların hürkməyindən təhlükənin nə həddə olduğunu duyurdu. Mən babamın bu bacarıqlarına heyran qalmışdım. Mən də ana təbiətlə öz dili ilə danışmağı öyrənməyə çalışırdım.

Yolumuz Kəlbəcərin bir dağlıq ərazisindən keçirdi. Qaya döşləri günəşin altında elə bil közərirdi. Birdən babam ayaq saxladı. Əlini gözünün üstünə kölgəlik edib dağın ətəyindəki qayalığa baxdı. Baxışları bir nöqtədə donub qaldı.

— Bala, bax o qayanın başına... Çəpişləri görürsən?

Baxdım. Bəli, qayanın üstündə iki çəpiş dayanmışdı. Sakitcə itburnu kolunun yarpaqlarını dodaqları ilə dartıb yeyir və tez-tez qulaqlarını şəkləyib ətrafa baxırdılar. İncə bədənləri günəşin altında qızıl kimi parıldayırdı. Onlara baxanda elə bil təbiətin bir sirri açılırdı: nə gözəl idi azadlıq! Amma babamın baxışlarında qəribə bir tanışlıq vardı. Bu itirdiyini uzun müddət sonra tapan uşağın sevincinə bənzəyirdi.

O, çobanlara səsləndi:

— Ayə, payızda bizim sürüdən qaçan keçinin balalarıdı! Biz burdan arana qayıdanda doğmaq üçün qaçmışdı, xatırladınız?

Çobanlar təlaşla sağa-sola səpələndilər. Hərəsi bir tərəfdən qayanı dövrəyə aldı. İtlər də onlara kömək edirdi. Bu dağlarda çoban itləri çobanın ən yaxın silahdaşı idi. Mən isə baxırdım. Əllərim tərləmişdi, qəlbim sürətlə döyünürdü. Həyəcandan boğulmaq üzərə idim. Həmin an o çəpişlər mənim üçün azadlığın simvoluna çevrilmişdilər. Ürəyimdə Allah yalvarırdım ki, kaş çobanların əlindən qurtula bilsinlər.

Qovalaqaç başladı. Çəpişlər qaydan-qayaya dırmaşır, tullanır, ayaqları sürüşür, yüksək səslə mələyir, sanki ana təbiəti köməyə çağırırdılar. Ancaq, deəyəsən, Tanrı  öz hökmünü vermişdi, insan oğlu qalib gəlməli idi. Çobanlar çəpişlərin yönünü sürüyə sarı yönəldəndə ana keçi də göründü. Balalarının köməyinə tələsən ana keçinin gözlərində bir həyəcan, bir qorxu vardı. O, balalarına sarı qaçdı, lakin insan səddi onu saxladı.

Babam çobanlara işarə edib növbəti əmrini verdi. Sanki komandir öz əsgərlərini hansısa əməliyyata göndərmişdi və növbəti tapşığını verirdi:

— Ana keçini sürüyə qatın. Amma bu çəpişlər axşam qaçacaq, sürüdə qalmazlar. Onları tutub kəsmək lazımdı...

Bu sözlər məni sarsıtdı, oxa dönüb sinəmə sancıldı. Başımı aşağı saldım. Susdum. Gözlərim yaşardı. Valideynlərimdən də çox sevdiyim babama qarşı içimdə sanki nifrəti yarandı. Yavaş səslə xahiş etdim:

-Baba, nə olar, çəpişləri kəsməyək, hər ikisi dişidir, bala verərlər, saxlayaq.

O, üzümə baxdı, ürəyimdən keçənləri gözlərimdən oxudu:

-Yaxşı, sən deyən olsun, amma onlar dayanmayacaq, qaçacaqlar.

Bütün günü gözümün qabağında o ana keçi dayanmışdı. Təsəvvürüm məni heyrətə gətirmişdi: o keçi bu dağlarda təkbaşına doğub, balalarını böyüdüb. Ayılar, canavarlar, soyuq gecələr, ac-susuz günlər — bunların heç biri onun əzmini sındıra bilməmişdi. Amma insan... insanın bir qərarı onun və balalarının azadlığını əlindən aldı.

Axşam düşəndə babamın dediyi oldu, çəpişlər qaçmağa çalışdılar. Babam haqlı idi. Onların canı hələ də dağa bağlıydı. Və o can azadlıq üçün çırpınırdı. Amma bu çırpınışın sonu yox imiş...

Səhəri gün o çəpişləri görmədim. Onların səsi, nəfəsi, baxışları o dağlarda qaldı. Sanki dağın sinəsində bir ana fəryadı, hıçqırtısı əbədi səsləndi. Keçi isə sürüdə idi. Sakit, boynu bükük, lal. Onun susqunluğu hər şeydən çox danışırdı.

O gündən sonra mən dağlara daha fərqli baxmağa başladım. Artıq əminəm ki, ana təbiət insandan daha mərhəmətlidir. Təbiət səni dəyişməyə çalışmaz, sənə olduğun kimi yer verər. Amma insan əvvəlcə səni azad qoyar, sonra azadlığını əlindən alar, sonra da sənin yerinə qərar verər.

O keçi öz balalarını təbiətin qılıncından qoruya bilmişdi, amma insanın hökmündən qoruya bilmədi. Çünki insan qərarı ilə təkcə cismi yox, ruhu da öldürə bilər.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.06.2025)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Atası Zakir kişi musiqiçi olduğundan, övladlarının da bu sənətdə olmasına pis baxmayıb. Qızları hər dəfə müsabiqədən qalib gələndə, çox sevinib. Və bu yolda qızlarına özü cığır açıb. Hətta böyük qızı Gülyazı istəyi ilə Bakıya gətirib, Asəf Zeynallı adına musiqi məktəbinə qəbul olunmasına şərait də yaradıb...

 Deyir ki:- “Atamız daha çox bizim ali təhsil almağımağımızı düşünürdü. Valideyn kimi adımızın təmiz olmasını istəyirdi. Bəzən tərəddüd içərisində olurdu ki, qız uşaqları Bakıya gedib təkbaşına nə edəcəklər? Ailə qurub sonra oxumaq dalınca getməyimizi istəyirdi. Amma o da mümkün deyildi. Mən bu işə gəlib yiyələnmədən ailə qursaydım, hər şey bir kənarda qalacaqdı. Ona görə də mən inadkarlığımla öz karyeramı qurdum. Otuz ildən çoxdur ki, səhnədəyəm. Doğrudur, kənddə böyümüşəm, təbii ki, hər kəs kimi mənim də arzularım olub və bu arzularla sənətə qədəm atmışam.Çox şükür, arzuma nail oldum. Hardan hara gəldiyini, hansı çətinliklərdən keçdiyini unudan adam gələcəyini görə bilməz.”

 Uşaqlığı kənddə, zəhmətkeş insanların arasında keçib, həm dərslərini oxuyub, və həm də mədəni kütləvi tədbirlərdə iştirak edib. Təsərrüfat işlərini, dərslərini, bir də sənəti sevib. Və onu bu sənətə öz istəyi, sevgisi gətirib...

 “Kənddən gələndə Allaha əl açdım ki, qəbul olunum, oxuyum, arzuma çatım. Heç vaxt təkəbbürlü, eqolu olmadım. Tələbəlik illərini başa vurdum, Bakıda yaşadım, sənətdə gələndən 5 il sonra Ulu öndər tərəfindən Əməkdar artist adına layiq görüldüm.”- söyləyir.

 Bəli, bu dəfə sizə xalq artisti Gülyanaq Məmmədovadan söhbət açmaq istəyirəm. O, 10 iyun 1973-cü ildə Şəki rayonunun Böyük Dəhnə kəndində anadan olub. 1980-1990-cı illərdə Böyük Dəhnə 1 saylı orta məktəbdə, 1992–1996-cı illərdə indiki Azərbaycan Milli Konservatoriyasının nəzdində Musiqi Kollecinin muğam şöbəsində, 1996–2000-ci illərdə isə Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin "musiqili teatr və kino aktyoru" fakültəsində aktyor ixtisası üzrə təhsil alıb. Sonra, 2002-ci ildə universiteti magistr dərəcəsi ilə başa vurub...

 Deyir ki:- “Koronovirus zamanı məndə panik atak yarandı, düz altı ay xəstə yatdım. Öz canımdan qorxmurdum, uşaqlar, yoldaşım, bacı-qardaş, hamının dərdini çəkə-çəkə özüm xəstələndim. Sağ olsun psixoloqum, bir dərmanla sağaltdı məni. Amma həyəcanlananda, qorxanda, stress yaşayanda yenidən qayıda bilər. Yoldaşımda polipdən çevrilmə adenokarsinoma aşkarlanmışdı. Bunu öyrəndiyimdə panik atak yenidən qayıtdı. Üç gün əlim-ayağım əsdi. Özümə dedim ki, mən güclü olmalıyam ki, onu qoruya bilim. Çöldə ağlayıb, yanında gülümsünürdüm ki, heç nə anlamasın. Səkkiz aya yaxın Türkiyədə müalicə olundu. Əməliyyatla ondan iki kilo şiş çıxardılar. O qədər qorxu yaşadım ki, onu əməliyyatdan çıxarıb, məni əməliyyat otağına saldılar. Böyrəyimdən əməliyyat olundum. Stressdən bütün orqanlarımın iş prinsipi pozulmuşdu.”

 Zəhmətkeşdir. İradəli və inadkar xanımdır. Çətinliklərə sinə gərməyi bacarır. Arzularını həyata keçirməkdə əzmkardır. Yeniyetmə yaşlarında bağda-bostanda işləyəndə arzu etdiyi müğənni peşəsinə də, onu elə əzmkarlığı gətirib. Təkəbbürdən uzaq, səmimi birisidir. Uşaqlıq dövründə tütünlə, ipəkqurdu yetişdirməklə məşğul olduğunu danmır...

 “Çox çətin idi tütünlə məşğul olmaq, ipəkqurdunu yetişdirmək. İnsan nə qədər inamlı olarsa, Allah ona mükafat verər. Zəhmətinlə nə isə əldə edəndə onun qədir-qiymətini də bilirsən. Bəli, unutmamışam ki, bir vaxtlar əkinlə məşğul olmuşam, tütün əkmişəm, becərmişəm. Nə olsun ki, əsas odur ki, bu gün sənətkar kimi xalq məhəbbəti qazanmışam, gözəl ailəm var.”- söyləyir.

 Allaha gecə-gündüz yalvarır ki, eqoizmdən uzaq olsun. Sadə həyatı çox xoşlayır, özünü cəmiyyətin bir üzvü hesab edir və insanları çox sevir. “Məni mən edən insanların sevgisidir. Bu sevgiyə qarşı necə eqolu olmaq olar?”- deyə, sual verir...

 Deyir ki:- “Sizə bir şey danışım, indiki evimdən öncəki ev “Xruşşovka” idi, beşinci mərtəbədə yaşayırdıq. Tanınırdım, Əməkdar artist idim. Arabir səhər saat beşdə yuxudan durub, beşinci mərtəbədən birinci mərtəbəyə qədər pilləkənləri süpürüb yuyurdum. İstəyirdim ki, təmizlik olsun. Heç kəs də bilmirdi ki, bunu mən edirəm. Süpürgə əlimə yapışmayacaqdı ki. Kənddə doqqazdan evə qədər meydan boyda yer idi, hər gün süpürmürdükmü? Tütün düz, su daşı, həyət-baca təmizlə. Kənd uşaqları hamısı görür bu işləri...”

 O, 1990-1992-ci illərdə Şəki rayon Mədəniyyət evində fəaliyyət göstərib.1993-cü ildən Rəşid Behbudov adına Mahnı Teatrında vokalist kimi çalışır...

  Bəli, xalq artisti, yüksək dərəcəli vokalist Gülyanaq Məmmədova belə xanımdır. Bu gün o növbəti yaşına qədəm basacaq. Ona möhkəm can sağlığı, işlərində uğurlar arzulayırıq...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.06.2025)

Cahangir Namazov,

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Özbəkistan təmsilçisi

Müsahibimiz, tanınmış koreyalı şair, yazıçı, tərcüməçi və jurnalist, bir çox beynəlxalq ədəbi mükafatların laureatı, Koreya Sülh və Əməkdaşlıq İnstitutunun vitse-prezidenti və siyasi elmlər üzrə fəlsəfə doktoru (PhD) Byeong Cheol Kangdır. 

— Söhbətimizi Koreya ədəbiyyatı ilə başlayaq... Sizin fikrinizcə, Koreya ədəbiyyatının unikal xüsusiyyətləri hansılardır?

— Koreya ədəbiyyatının ruhu tarix, emosiyalar və kollektiv təcrübə ilə dərin şəkildə bağlıdır.  Əsas anlayışlardan biri "han"dır — Koreyalılara xas olan kədər və dözüm hissi, millətin mübarizələrini və ümidlərini əks etdirir.  

Bu emosional dərinlik Koreya ədəbiyyatına güclü bir rezonans verir. 

Ümumi ədəbi ənənələrdən təsirlənsə də, Koreya ədəbiyyatı xüsusilə tarixi travmalar — Yapon işğalı, Koreya müharibəsi və milli bölünmə kimi hadisələrin əks olunması ilə fərqlənir və tez-tez fərdlərin daha böyük tarixi qüvvələrin təsiri altında necə təsirləndiyini təsvir edir.  Ənənə və yeniliyin qarışığı onun əsas güclərindən biridir.  

Klassik formalardan tutmuş bir sətirlik şeirlər kimi müasir eksperimentlərə qədər, Koreya ədəbiyyatı dəyişiklikləri qəbul edir, eyni zamanda köklərinə hörmət edir.  

Müasir Koreya yazıçıları getdikcə daha çox gender, sinif və şəxsiyyət məsələlərinə toxunur, müxtəlif və şəxsi səslərin yaranmasına səbəb olur.  İnternetin köməyi ilə Koreya ədəbiyyatı indi qlobal auditoriyaya daha sürətlə çatır, təsirini və mədəni mübadiləni genişləndirir. 

 — Hansı ədəbi janrlarla daha çox əlaqə hiss edirsiniz, bu janrlara sizi xüsusilə cəlb edən nədir?

— Ən çox əlaqə hiss etdiyim ədəbi janrlar poeziya və qısa hekayələrdir.  

Poeziya məni, emosional gücü və lirik gözəlliyi ilə cəlb edir.  

Bir sətirlik bir şeir bütöv bir emosiyalar, xatirələr və mənalar dünyasını əhatə edə bilər.  

Qısa hekayələr də məni güclü şəkildə cəlb edir.  Xüsusilə bir fərdin həyatının gözlənilməz yollarla necə şərh oluna biləcəyini göstərən dönüşlər və dəyişikliklərdən zövq alıram.  Bu kəşf və anlayış hissi məni davamlı olaraq ədəbiyyat dünyasına daha dərindən cəlb edir. 

— Sizcə, bir yazıçının öz həqiqi "mən"ini kəşf etməsi və ifadə etməsi vacibdirmi, kimlik axtarışı sizin əsərlərinizdə necə əks olunur?

— Bəli, düşünürəm ki, bir yazıçının öz həqiqi "mən"ini kəşf etməsi və ifadə etməsi çox vacibdir.  Yazmaq sadəcə gözəl cümlələr qurmaq deyil: dürüstlük, orijinallıq və daxili dialoqdur.  Yazıçı xatirələri, emosiyaları, dəyərləri və bəzən ziddiyyətləri ilə səmimi şəkildə üzləşdikdə, əsərləri dərinlik, aydınlıq və güclü rezonans qazanır. Oxucular səmimi bir səsi təbii olaraq hiss edirlər. 

Mənim əsərlərimdə kimlik axtarışı təkrarlanan bir mövzudur.  

İstər poeziya, istərsə də nəsr yazımda, daim bu suallara cəlb olunuram: —İnsan hansı növ kimliyə malikdir?  Mənim fərdi kimliyim insanlığın ümumi kimliyi ilə necə əlaqəlidir?  Mən dilə və başqalarına necə bağlıyam?  Bəzən bu sualları şəxsi refleksiya ilə araşdırıram,  bəzən isə aidiyyət, dəyişiklik və yaddaşın qarışıqlığı ilə mübarizə aparan personajlar vasitəsilə.  Xüsusilə Koreya ədəbiyyatında, kollektiv tarix və şəxsi təcrübə dərindən birləşdiyi üçün, özünü kəşf etmək ənənə və müasirlik, şəxsi və siyasi arasında bir səyahətdir.

 Mənim üçün yazmaq özünü tanıma və yenidən tərif etmə prosesidir və inanıram ki, bu səyahət ədəbiyyata davamlı əhəmiyyət verir. 

— Yazıçı olaraq, hansı fəlsəfi dünya görüşünə sahibsiniz, bu dünya görüşü ədəbi yaradıcılığınıza necə təsir edir?

— Şair və yazıçı olaraq, insanın mürəkkəbliyini, Buddizmin keçicilik və qarşılıqlı əlaqəlilik anlayışlarını əhatə edən fəlsəfi bir dünya görüşünə cəlb olunuram.  

Həyatı sabit absolyutlar silsiləsi kimi deyil, ziddiyyətlərin bir arada mövcud olduğu, daim dəyişən bir axın kimi görürəm:  —Sevinc və kədər, əminlik və şübhə, fərdilik və cəmiyyət. Sadə cavablar axtarmaqdansa, bu perspektiv məni mövzuları və personajları incəlik və empati ilə araşdırmağa təşviq edir.

Bu dünya görüşü ədəbi işimə dərin təsir göstərir.  

Tez-tez kimliyin axıcılığına və insanların tarix, yaddaş və münasibətlər arasında necə naviqasiya etdiklərinə diqqət yetirirəm.  

Xüsusilə, insanlar qeyri-müəyyənlik və dəyişiklik arasında necə mənalar tapırlar və şəxsi hekayələr daha geniş sosial və tarixi qüvvələrlə necə kəsişir?  

Ayrıca, tam əminliklə hərəkət edən insanların kütləvi vəhşiliklər törətdiklərini müşahidə edirəm.  Onların şəxsiyyətlərinə baxdıqda, çoxlu pis insanları cəzalandırmaq inancıyla mütləq yaxşılığa can atma meyli var. 

 Yazılarım, aydın həllərdən çox ,bu mürəkkəbliyi təbəqələnmiş hekayələri poetik dil və açıq suallar vasitəsilə əks etdirməyə çalışır. Nəticədə inanıram ki, ədəbiyyatın rolu insan təcrübəsinin zənginliyini əks etdirməkdir. Həm gözəlliyini, həm də qeyri-müəyyənliyini əhatə edərək, oxucuları varlıq haqqında dərin bir dialoqa dəvət etməkdir. 

—Yazıçı olaraq azadlıq və məsuliyyət arasında necə tarazlıq saxlayırsınız?

—Məncə, yazıçı üçün azadlıq və məsuliyyət arasında tarazlıq saxlamaq olduqca önəmlidir. Yazıçılıq yaradıcı azadlıq tələb edir: —Fikirləri, hissləri və formalı sərbəst şəkildə ifadə etmək bacarığını. Lakin bu ifadə azadlığı eyni zamanda məsuliyyət də gətirir: —Gerçəyə qarşı, təsvir olunan mövzulardan tutmuş oxucular qarşısında olan məsuliyyəti. Xüsusilə, həssas mövzulara və ya real təcrübələrə toxunduqda, sözlərimin etik təsirini dərindən düşünür və diqqətlə yanaşıram.

—Yaradıcı prosesə başlamazdan əvvəl hansı zehni və emosional hazırlıq görürsünüz, yazı prosesi sizə hansı duyğuları yaşadır?

—Yaradıcı prosesə başlamazdan əvvəl zehni sakitlik və emosional hazır vəziyyət əldə etməyə çalışıram. Adətən səssiz meditasiya və ya daxili düşüncələr vasitəsilə zehnimi arındırır, özümü ilham üçün açıq hala gətirirəm. 

Qəlbimi məşğul edən hissləri, xatirələri və ya sualları yazı vasitəsilə araşdırmağa yönəlirəm. Bəzən şəxsi təcrübələr üzərində düşünür, bəzən isə əsərimin mövzusuna uyğun mühitə qərq oluram. Səyahətlər zamanı seyr etdiyim mənzərələrdə keçirdiyim hissləri qeyd etmək və yadda saxlamaq da mənim yaradıcılığımı gücləndirir.

—Bir şairin daxilindəki ağrını ifadə etməsi nə dərəcədə vacibdir?

—Daxili ağrını ifadə etmək bir şair üçün çox önəmlidir. Şeir elə bir vasitədir ki, insani hissləri, xüsusən də dərdləri incə sənətə çevirə bilir. İçəridə yığılan ağrı insanı narahat və bədbəxt edir. Səmimi ifadə olunan şeirlər vasitəsilə şair bu ağrını gözəlliyə çevirir, oxucularla güclü empatiya və bağ qurur. Bu proses həm şairin özünə şəfa verir, həm də oxucuların öz yaralarına təsəlli tapmasına kömək edir. Şeir vasitəsilə daxili ağrı insanın kövrəkliyi, davamlılığı və ümid haqqında ümumbəşəri həqiqətləri üzə çıxara bilər.

—Yaradıcılıqla məşğul olan biri kimi hansı çətinliklərlə qarşılaşırsınız?

—Yaradıcılıqla məşğul olan biri kimi, qarşılaşdığım ən böyük çətinliklərdən biri ilhamla davamlı zəhmət arasındakı tarazlığı qorumaqdır. İlham gözlənilmədən gəlir, lakin ilham olmadıqda belə mütəmadi oxumaq və yazmaqla məşğul oluram. Digər bir çətinlik isə iqtisadi ehtiyaclar ilə yaradıcılıq arasında balans yaratmaqdır. Gündəlik qazanc üçün işləməli olduğum zaman yazmaq daha çətin və məhdud olur. Həyatın qayğılarından qurtulmaq, daxilimdəki səsi qorumaq və ona inanmaq ciddi sınaqdır.

 Vaxt məhdudiyyəti, maddi sıxıntılar və oxucu gözləntiləri də yaradıcılıq prosesinə mənəvi yük salır.

—Ədəbiyyat və siyasət arasında qarşılıqlı əlaqəyə münasibətiniz necədir, onlar bir-birini necə təsir edir?

—Ədəbiyyat və siyasət bir-biri ilə dərin və mürəkkəb əlaqələr içindədir. 

Ədəbiyyat çox zaman cəmiyyətin aynası olur, siyasi reallıqları, ictimai çarpışmaları və ideoloji mübarizələri əks etdirir. Romanlar, şeirlər və esse yazıları vasitəsilə yazıçılar güc strukturlarını tənqid edə, kənarda qalanların səsini çatdıra və alternativ gələcəklər təsəvvür edə bilərlər. Beləliklə, ədəbiyyat siyasi müdaxilə və müqavimətin forması olur. 

Avtoritar rejimlər çox vaxt tənqidi fikirlər söyləyən yazıçıları susdurmağa çalışırlar. Siyasət də ədəbiyyatın yaranma və qəbul edilmə şəraitini formalaşdırır. 

Siyasi sistemlər, senzura və ictimai siyasətlər nəyin sərbəst ifadə ediləcəyini, nəyin isə basdırılacağını müəyyən edir. Tarixi hadisələr və siyasi mühitlər də ədəbi əsərlərin mövzularına, üslubuna və təciliyyətinə təsir edir. Məsələn, zülm və ya ixtilal dövrlərində çox güclü ədəbi hərəkatlar yaranır ki, bunlar hakimiyyətə meydan oxuyur və dəyişiklik çağırışı edir. Koreyada da bir zamanlar ifadə azadlığı məhdud olsa da, bu gün geniş şəkildə qorunur və tətbiq olunur.

Nəticə etibarilə, ədəbiyyat və siyasət daim dialoq içindədir. Onların qarşılıqlı təsiri kimliyimiz, ədalət, azadlıq və cəmiyyət haqqında anlayışımızı dərinləşdirir. Bu dinamik əlaqə hər iki sahəni zənginləşdirir və dünyanı daha geniş mənada qavramağımıza yardım edir.

—Koreya ədəbiyyatının gələcəyi haqqında fikirləriniz necədir, müasir yazıçılar gələcəyə necə töhfə verə bilər?

—Məncə, Koreya ədəbiyyatının gələcəyi böyük imkanlar və ümidlərlə doludur.

 Koreya cəmiyyəti qloballaşdıqca və daha çoxçeşidli hala gəldikcə, ədəbiyyat da inkişaf edir: --mövzular, üslublar və səslər baxımından daha geniş və zəngin olur. 

Koreya ədəbiyyatının tarixi köklərindəki emosional dərinlik və mədəni zənginlik bu gün də öz təsirini saxlayır və artıq daha müasir və müxtəlif formalarda ifadə olunur. Koreya ədəbiyyatı dünyaya açıqdır və başqa mədəniyyətlərlə qarşılıqlı əlaqəyə hazırdır. Ən önəmlisi isə, yazıçılar fərdiliklərini və orijinallıqlarını qoruyaraq, açıq dialoqlarda fəal iştirak etməlidirlər. 

Şəxsi təcrübənin həqiqəti ədəbiyyat vasitəsilə dünyaya çatdırıldıqda, bu empatiya, anlayış və mədəni mübadilənin güclü bir vasitəsinə çevrilir. 

Müasir yazıçılar həm milli, həm də bədii sərhədləri aşaraq dünyagörüşlərini genişləndirdikcə, Koreya ədəbiyyatının gələcəyi daha canlı, əhatəli və qlobal dəyərli bir məcraya yönələcəkdir.

Koreyada baş vermiş mühüm tarixi və siyasi hadisələr mənə həm dərin emosional, həm də intellektual ilham verib. Yaponiya işğalı, Koreya müharibəsi, Koreya yarımadasının bölünməsi və demokratikləşmə hərəkatları kimi hadisələr yalnız koreyalı xalqın kollektif yaddaşında iz buraxmaqla qalmayıb, həm də mənim yazıçı kimliyimi və həyatdakı məqsədimi formalaşdırmaqda mühüm rol oynayıb. Mən bu dövrlərdə koreyalıların yaşadıqlarını digər dünya vətəndaşlarının hissləri ilə müqayisə edərək empatiya nöqtələri axtarmağa çalışıram. Bu tarixdən doğan ümumi emosiyalar əsərlərimdə zaman-zaman görünür: -Bəzən birbaşa olaraq həmin dövrlərdə yaşamış qəhrəmanların hekayələri vasitəsilə, bəzən də simvolik olaraq, köç, həsrət və ümid kimi ümumbəşəri duyğularla. Mən xüsusilə tarixin axınına səssizcə qapılan insanların həyatına diqqət yetirirəm. Unudulmuş səslər, danışılmamış hekayələr və zülm və dəyişikliklər fonunda yaranan mənəvi suallar məni heyran edir. Şeirlərimdə və bədii əsərlərimdə göstərməyə çalışıram ki, tarix sadəcə bir arxa fon deyil, o, bu gün də hisslərimizi, münasibətlərimizi və seçimlərimizi formalaşdırmağa davam edən canlı qüvvədir. Ədəbiyyat vasitəsilə yaddaşı yaşatmağa, şəfa və dialoq üçün məkan yaratmağa və insanın həm tarixin içində yaşadığını, həm də onu aşma gücünə malik olduğunu dərk etməyə çalışıram. Məsələn, bir dəfə Polşadakı gözəl bir ağcaqayın meşəsində gəzərkən heyranlıq içində donub qaldım. Həmin an doğma vətənimin günəşini necə darıxdığımı hiss etdim. O an başa düşdüm ki, dünyanın müxtəlif ölkələrində yaşayan mühacirlər də öz doğma yurdlarını necə dərin həsrətlə xatırlayırlar. Təhlükəsiz və gözəl ölkələrdə yaşayan insanların da qəlbində müharibə və ya yoxsulluq içindəki vətənlərinə qarşı sonsuz bir həsrət var. Qaçqınların bu acı həyatı yalnız bu günün qlobal vətəndaşlarına deyil, həm də bizim öz əcdadlarımızın həyatlarına da güzgü tutur.

— Koreya mədəni irsinin hansı aspektlərini araşdırmağa çalışırsınız, bu araşdırma yaradıcılığınıza necə təsir edib?

— Koreya mədəni irsinin araşdırmağa çalışdığım cəhətləri arasında ənənəvi dəyərlər, tarixi yaddaş, xalq nağılları, dil və xüsusilə də yalnız koreya xalqına xas olan dərin “han” duyğusu var. Mən həmçinin nəsillərarası hekayə ötürülməsi, Konfutsi dəyərləri ilə müasir fərdiyyətçilik arasındakı gərginlik, rituallar və ailə quruluşları, həmçinin şifahi ənənələrin şəxsiyyətin formalaşmasına təsiri ilə də maraqlanıram. Lakin mənim ən böyük diqqət mərkəzim buddist mədəni irsinin təsiridir. Buddist mədəni elementlərin araşdırılması mənim yaradıcılığıma dərindən təsir göstərmişdir. Zaman və məkan anlayışını aşan buddist dünyagörüşü, insan təbiətinin əsas, varoluşsal suallarını izah etmək və anlamaqda böyük kömək edir. Bu araşdırmalar nəticəsində mən anladım ki, yerli kimliklə qlobal empatiya arasında ziddiyyət yoxdur.

Əksinə, mədəni dərinliyə endikcə, dinlərdən və sərhədlərdən asılı olmayaraq, insanları birləşdirən ortaq təcrübələr daha aydın şəkildə üzə çıxır. Bu düşüncə mənim yazıçı səsimi gücləndirir və həm milli kimliyə, həm də ümumbəşəri duyğulara toxunan əsərlər yaratmağıma imkan verir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.06.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Qırğız yazıçısı Çingiz Aytmatov dünya ədəbiyyatının bənzərsiz örnəklərini yaradan, əsərlərinin dünyada tərcüməsi və nəşr edilməsinə görə çox nadir yazıçılara xas miqyasa sahib olan yazıçıdır. O tək qırğız xalqının deyil, bütün türk dünyasının dahi yazıçısıdır. O təkcə türk dünyasının da deyil, bütün dünya ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsidir.

“Əsrə bərabər bir gün”. Hələ uşaqkən oxuduğum bu roman məndə o qədər silinməz təəssürat oyadıb ki. Ardınca “Əlvida, Gülsarı”nı oxudum. Tam başqa mövzu, amma yenə cilalanmış sözlər, ipə-sapa düzülmüş kimi sıralanana cümlələr, sonsuz heyrət... Sonra “Cəmilə”ni oxudum və həqiqətən də onun yaradıcılığına aşiq oldum.

Onun ömür-gün yoluna diqqət edək. 1928-ci il dekabrın 12-də Qırğızıstan Muxtar Sovet Sosialist Respublikasının Talas Kantonunun (indiki Qırğızıstanın Talas vilayəti) Şəkər kəndində anadan olub. Ali təhsil aldıqdan sonra o, 3 il ərzində Qırğızıstan SSR-in Maldarlıq Elmi-Tədqiqat İnstitutunda işləyib. 

Çingiz Aytmatovun Moskvadakı Ali ədəbiyyat kursuna yazılması yalnız 1956-cı ildə, atasının bəraət almasından sonra mümkün oldu. Kursu bitirdiyi ildə "Oktyabr" jurnalında onun qırğız dilindəki "Üz-üzə" hekayəsinin rus dilinə tərcüməsi dərc olunub.

 Həmin il "Yeni dünya" jurnalında Aytmatovun bir sıra hekayələri və yazıçıya dünya şöhrəti qazandıran "Cəmilə" povesti işıq üzü görüb.

Hekayə janrı Çingiz Aytmatov yaradıcılığının bütün inkişaf mərhələlərini, ideya-məzmun istiqamətlərini müəyyən etməyə imkan verir. "Qəzetçi Dzyuyo", "Aşim", "Biz irəli gedirik", "Dəhnəçi", "Ağ yağış", "Quraqlıqda", "Qızıl alma", "Oğulla görüş", "Baxiana", "Əbədi gəlin" və s. göstərmək mümkündür.

Çingiz Aytmatovun yaradıcılığında povestləri xüsusi yer tutur. "Üz-üzə", "Cəmilə", "Ana tarla", "Erkən gələn durnalar", "Köşək gözü", "İlk müəllim" və "Qırmızı yaylıqlı qovağım mənim", "Əlvida, Gülsarı", "Ağ gəmi", "Dəniz kənarıyla qaçan alabaş" və s. maraqlı povest nümunələridir.

XX əsrin yetmişinci illəri Çingiz Aytmatovun yaradıcılığında povestdən roman janrına doğru keçid mərhələsidir, lirik-psixoloji nəsrdən ictimai məzmunu daha qabarıq olan əsərlərə üstünlük verilməsi baxımından da həmin mərhələ keçid dövrüdür. "Gün var əsrə bərabər", "Qiyamət", "Kassandra damğası", "Əbədi gəlin" roman janrının əsrarəngiz növləridir.

Dramaturji yaradıcılığı ictimai məzmunun dərinliyi ilə seçilir. Yazıçının dram kimi yazdığı iki əsəri: "Fuji – Yama" və "Sokratı anma gecəsi" məlumdur. ÇingizAytmatovun şeirlərionunyaradıcılığında özünəməxsusyertutmaqdadır. "Əkinçininnəğməsi", "İssıkgölə həsrət", "Fırtınayasəsləniş", "Dağ keçidində", "Ulduza" şeirlərimüasirpoetiknümunələrdir.

Dünya şöhrətliyazıçı və ictimaixadimAytmatov 2008-ciiliyunun 10-daAlmaniyanınNürnberqxəstəxanasındadünyasını dəyişibvə Bişkekyaxınlığındakı Ata-Beytmemorialkompleksində dəfnolunub. Bir sözlə, bu gün dahi yazıçının anım günüdür. Allah rəhmət eləsin!

Mükafatları 

- Sosialist ƏməyiQəhrəmanı (1978)

- Leninmükafatı (1963)

- SSRİ dövlətmükafatı

- Qırğızıstanxalqyazıçısı

- Dostluqordeni

“Ədəbiyyatvə incəsənət”

(10.06.2025)

Kübra Quliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 Bəzən susuram. Bəzən də üsyankar, deyingən oluram. Amma bir şey var ki, dəyişmir: mən yaşamağı sevirəm. Həyatı duyaraq, içimdə hiss edərək yaşamağı...

Günəş gözümün içinə düşəndə, o işığın içimdə yaratdığı istini sevirəm. Kitab vərəqlərinin və torpağın qoxusunu, yağış yağanda saçlarımın islanmasını...

Sakit, uzun yürüyüşlərdə özümü tapıram. Həmişə deyil, amma bəzən bir limonlu çayın buxarında ruhumu isidirəm.

Mən çox dost axtarmıram. Az dost, tək-tük sirdaş bəs edir. Çünki bu həyatda mənim üçün səmimiyyət miqdardan önəmlidir. Pişiklərlə oynamaq, gülüşümü bir qız uşağına vermək, insanlara müsbət bir aura ötürmək mənə yaşadığımı xatırladır.

Təbiət mənzərələrində nəfəs alıram. Günəşin və dənizin şəklini çəkərkən, bir anı əbədiləşdirirəm. Anamın darçınlı keksləri uşaq qəlbimə yol tapır, mandarin qoxulu ətirlər isə xatirələrin qapısını aralayır.

Bəzən sadəcə bir KFC-də oturub tək başıma yemək yeyirəm. Bu, tək qalmaq deyil – özümü dinləməkdir. Yaşlılarla söhbətləşmək və onların sükutundakı təcrübəni anlamaq məni dəyişdirir. Hər oxuduğum kitabda, hər baxdığım filmdə içimdə bir obraz yaranır – onların psixologiyasını yaşayıram.

Və ən çox sevdiyim şeylərdən biri də – başıboş sətirlərimdir. Onlar bəlkə də başıboş deyil. İçimdən çıxan, amma hər kəsin ürəyinə yol tapa biləcək qədər səmimi və azad olan sətirlərdir...

Çünki mən insanam. Hiss edən, sevən, darıxan, gülən, düşünən bir varlığam. Bəlkə də həyat budur – bütün bu sadə anları böyük sevgi ilə yaşamaq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.06.2025)

 “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Tələbə yaradıcılığı rubrikasında Ağdam Dövlət Sosial İqtisad Kollecinin tələbəsi Nuray Fərzəliyevadır.

Kitabxananın köhnə taxta döşəməsi ayağımın altında cırıldadı. Həraddımım sanki illərin yorğunluğunu xatırladırdı.İllərin, həyatın, içimdəki səssiz savaşın… Rəflərin arasında, tozun, sükutun və xatirələrin içində itmiş kimi gəzirdim. Əlimin titrəyərək toxunduğu kitab Cəlil Məmmədquluzadənin “Ölülər” əsəri sanki məni çağırırdı.

 Kitabın qabığı soyulmuşdu, kağızları saralmışdı, amma elə bir ruh var idi içində, sanki orada zaman ilişib qalmışdı. Əsəri vərəqləyəndə, içindən bir vərəq sürüşüb yerə düşdü. Kağız saralmış, küncləri cırılmışdı. Üzərində qarışıq və solğun əlyazması vardı, bəlkə də birisinin son yazdığı cümlələrdi. Yanında isə kiçik, köhnə bir foto.

Fotodakı qadın gülümsəmirdi, amma baxışı isti idi. O gözlərdə elə bir işıq vardı ki, mənə bir şeydemək istəyirdi,“dayan, hələ bitməyib…” deyə…

 Oan ürəyimdəki səssiz qaranlıq bir az titrədi. Bəlkə də, dedim, ölmək istəyən insan, sadəcə içində ölmüş bir hissi axtarır.

 Axşam şəhərin küçələrinə düşdüm. Foto əlimdə, gözlərim yerdə, amma qəlbim sanki onu izləyirdi. Yolum bilmədiyim bir küçəyə çıxdı. Gecənin sakitliyində, sarımtıl işıqlar altında bir kitab dükanı gördüm. Vitrindəki şəkil… Eyni qadın. Eyni baxış.

 İçəri girdim. Hər şeyköhnə idi sanki zaman buraya girməyi unutmuşdu. Taxta pillələr, köhnə masalar, amma içini isidən bir qoxu – kağız, mürəkkəb, keçmiş… Qarşıma çıxan qadın, yaşlı bir qadın, bir nənə qiyafəsində gözlərini mənə dikdi. Onun baxışlarında min il danışmamış hekayələr vardı.

 “Əlyazmanı oxuya bilməyəcəksən, balam,” dedi. Səsi asta, amma ürəyə toxunan idi. “Çünki o yazı hələ sən yazmamışdan əvvəl sənin içində doğulmuşdu. Sənin hekayəndi o. Hələ başlamamış bir sonluq…”

 Nə dediyini o an tam anlamadım. Amma sakitcə oturduq. Söhbət etdik. Susduq. Dinlədik. O danışdıqca mənim içimdə qırıq-qırıq səslər birləşdi. Gözlərim doldu, çünki o dedikcə, mən unudulmuş parçalarımı xatırlayırdım. 

Bəzən insan bir sözdə tapır özünü. Bəzən isə bir baxışda.

Səhər açılmağa yaxın, nənə mənə köhnə bir dəftər uzatdı. Üzərində yazı yox idi. Amma sanki mənim adımı pıçıldayırdı.

 “İndi sənin növbəndir,” dedi. “Hər kəsin hekayəsi bir başqasının ümididir. Yaz… amma yalnız sözlə yox. Ruhunla yaz.”

 O gündən sonra yazmağa başladım. İlk səhifəni yazanda əllərim əsdi. Çünki bu, sadəcə bir yazı deyildi. Bu, mən idim. Qırılmış, sükutla tikilmiş, amma hələ də nəfəs alan mən.

 Bəzən ağlayaraq yazıram… Kağız göz yaşlarımla islanır. Bəzən gülərək… Gülüşlərim vərəqlərə hopur. Amma bilirəm ki, mənim son səhifəm hələ yazılmayıb.

 Çünki həyat heç birimizin son səhifəsini əvvəlcədən yazmaz. Biz yazdıqca, yaşadıqca, düşsək də qalxsaq da, o səhifə boylanar gələcəkdən.

 Bu gün də yazıram. Yazıram ki, bir gün kiminsə əlinə mənim yazdığım bir vərəq düşsün. Və o insan da desin: “Həyat bitməyib. Hələ də yazılası səhifələr var…”

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.06.2025)