Aida Eyvazlı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu il avqustun 11-dən 17- nə kimi  qardaş Qazaxıstan turizm, mədəniyyət, təhsil və gənclər siyasəti sahələrində bir sıra beynəlxalq tədbirlərin keçirildiyi məkana çevrilib.

Şimali Qazaxıstan vilayətinin Ayırtau rayonu və Petropavlovsk şəhəri bir həftə ərzində onlarla xarici nümayəndə heyətinin və minlərlə qonağın diqqət mərkəzindədir.

Qonaqlar arasında  Türkiyə, Azərbaycan, Türkmənistan, Qırğızıstan, Macarıstan, Monqolustan, Tatarıstan, Başqırdıstan, Yakutiya, Kabardin-Balkar və Rusiyanı təmsil edən alimlər, rəssamlar, arxeoloqlar, etnoloqlar, mədəniyyət xadimləri və gənclər təşkilatlarının liderləri Şimali Qazaxıstan vilayətinin humanitar və turizm gündəmində olan məsələləri birgə müzakirə edib, ortaq qərarlar qəbul etməkdədirlər.

Petropavlovsk vilayətində start götürən tədbirlərin ilk açılış mərasmində Qazaxıstan Respublikası Baş nazirinin müavini Ermek Kosherbayev, Turizm və İdman Nazirliyinin, Mədəniyyət və İnformasiya Nazirliyinin nümayəndələri və əlbəttə ki tədbirin təşkilatçılarından olan Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun rəhbərliyi iştirak ediblər.  

Həftənin əsas hadisəsi beynəlxalq aləmdə statusunu ildən-ilə möhkəmləndirən “Botai – Ulu Dala Madenieti” III Beynəlxalq Rəssamlar Simpoziumu oldu. Simpoziumda çıxış edən Qazaxıstanın baş nazirnin müavini Ermek Koşarbayev qeyd etdi ki, tarixi abidələr tariximizin sivilizasiya mənşəyi və Qazaxıstanın və bütün türk dünyasının əvəzsiz irsidir. Şimali Qazaxıstandakı Botay da  dünya tarixi abidələri içərisində xüsusi yer tutur. Çünki bu mədəniyyətlə tanış olduqda  bəşəriyyətin erkən tarixini anlamaq və atın əhliləşdirilməsinin açarını tapmaq olur. Bu gün Botay bütün dünya alimləri tərəfindən tanınır və bu cür obyektlərin tədqiqi insanların yaddaşını qoruyub saxlamağa, onların gələcəyini ruhlandırmağa və möhkəmləndirməyə kömək edir. Bu abidələri dəstəkləmək, inkişaf etdirmək, elmi tədqiqatlara, mədəni tədbirlərə, turizmə şərait yaratmaq lazımdır”.

Tədbirdə səsləndirildi ki, bu sirlərlə dolu məkanı ilk dəfə Ayırtau rayonunda 40 il əvvəl arxeoloq Viktor Zaybert aşkar edib  və dünyaya səs sala bilib. Bu sensasiyalı elmi hadisə Şimali Qazaxıstan bölgəsini dünya sivilizasiyası tarixinə yazdırdı və onu ölkənin mədəni-tarixinin brendinə çevirdi.

Beynəlxalq ekspozisiyada iştirak edən alimlər, eləcə də gənc arxeoloqlar da müzakirələrə qatılaraq öz fikirlərini bildiriblər. Qazaxıstanın tanınmış arxeoloqu, professor, Almaniya Arxeologiya İnstitutunun müxbir üzvü  Zeynolla Samaşev bildirib ki, Botay mədəniyyəti dünya tarixində xüsusi yer tutur. Botay dünyanın aparıcı elmi mərkəzlərində tanınır, məktəb və universitet dərsliklərinə salınıb. Qazaxlar haqlı laraq bununla fəxr edirlər.

Tədbirdə çıxış edən  Azərbaycanın əməkdar rəssamı, Yedditəpə Rəssamlıq İnstitutunun professoru Rafik Əziz  deyib ki, “Botay bütün dünyaya nümayiş etdirilməlidir - çox istərdim ki, bu yer haqqında mümkün qədər çox insan bilsin. Şimali Qazaxıstanın təbiəti mənim üçün çox doğmadır.  Mən bu yaxıpnlarda bir əsər çəkmişəm, indi görürəm ki, təsvir etdiklərim buradakı gördüklərimlə eynidir. Onu Petropavlovskda təqdim edəcəm”.  

Həftənin sonunda Petropavlovskda Botay mədəniyyətinin ortaq türk kimliyinin formalaşmasında rolunu müzakirə etmək üçün aparıcı alimləri bir araya gətirəcək “Botay – türk dünyasının əsasları” adlı beynəlxalq elmi-praktik konfrans keçiriləcək.

Ayrı –ayrı məkanlarda döyüş ayinləri, at yarışları, ustad dərsləri keçiriləcək, eləcə də türk dünyasında arxeoloji marşrutların yenidən qurulması məsələləri müzakirə ediləcək.

Və təbii ki, biz də türk dünyasındakı oxucularımızı məlumatlandıracağıq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.08.2025)

Aqşin Yeniseyin “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Naxçıvan təmsilçisi

Fariz Əhmədovla söhbətini təqdim edirik.

FARİZ ƏHMƏDOV:

Hələ lap uşaqlığımdan dilimin altında elə hey pıçıldayıb dururdum: Dil ünsiyyət vasitəsidir. Müəllimlərimiz o qədər bu cümləni istifadə edirdi ki, psixi olaraq şüuraltıma yerimişdi. Mahiyyətini və mənasını başa düşməyərək təkrarladığım bu cümlə sən demə bu gün üçün özünə elə o gündən təməl hazırlayırmış.

Alimlər deyir ki, bir neçə il sonra dillərin bir çoxu ölüb sıradan çıxacaq. Bəs bizim ana dilimiz necə? Görəsən o da öləcək?

Bu suallara cavab tapmaq üçün şair, publisist Aqşin Yeniseyin, dilin taleyi, ictimai, elmi və texnoloji məsuliyyəti ilə bağlı düşündürücü, həmçinin mübahisə doğuran müsahibəsini təqdim edirik.

Aqşin bəy, Azərbaycan dili bu gün çağımızın mövzularını ifadə etmək imkanlarından məhrumdur və texnoloji çağın “ölü dillərindən” birinə çevrilmək təhlükəsi ilə üz-üzədir. Amerikalı psixoloq Culian Ceyns dilin yaranmasından (dilin təxminən əlli min il yaşı olduğu güman edilir) çox sonralar, təxminən beş min il əvvəl icad edildiyi zaman yazı işarələrini oxumağın insan beynində emosional mətn qavrayışını yaratdığını, beləliklə, oxunan sözlərin maddi varlıqlar olaraq şüurumuza sızdığını irəli sürdü. Ceynsin fikrincə, “buna görə də eramızdan əvvəl III minillikdə oxuma aktı, qavrayışımızda hecaların oxunmasından ibarət olan vizual oxu deyil, şəkil-simvollara baxaraq, mixi yazıları eşitməklə nitqin hallüsinasiyası ola bilərdi".  Amerikalı psixoloqun bu sözlərinə dörd il gözləri görməyən Borxesə gecələr kitab oxuyan Argentinalı yazıçı Alberto Maquel özünün "Kəlmələrin şəhəri" kitabındakı "Kassandranın səsi" essesində öz əlavəsi ilə belə bir yekun vurur: "Dil təkcə adlandırmaqla kifayətlənmir, həm də reallığı yaradır: dil, kəlmələr və baş verənlərin hekayələri vasitəsilə gerçəkləşdirilən zehni bir canlandırma aktıdır.

Dil xalqın öz mədəniyyətinə depoladığı qaxac tarixini hər an bir üfürüklə canlandıra bilən bir fövqəlgücdür. Dili olmayan xalqın kitabı, kitabxanası; kitabı, kitabxanası olmayan xalqın yaddaşı; yaddaşı olmayan xalqın tarixi və nəhayət özü də olmaz.

AQŞİN YENİSEY:

Dilimizin zənginliyi və yoxsulluğu haqqında söz düşəndə dərhal filoloji elita ədəbiyyatı ön plana çıxarırlar. Bu dil Füzuli, Nəsimi, Seyid Əzim, Cəlil, Haqverdiyev və sair ədiblər yetişdiribsə, ona yoxsul demək olmaz. Dilin potensilını yalnız ədəbiyyat müstəvisində dəyərləndirmək doğru deyil, müasir bir dil özünü fəlsəfi, elmi, texnolji müstəvidə də doğrultmaldır. Azərbaycan dili fəlsəfi, elmi, texnoloji baxımdan da ədəbiyyatda sahib olduğu potensiala sahibdirmi? Ümumiyyətlə, dilimiz bu gün özündə fəlsəfi, elmi, texnoloji məsuliyyəti hiss edirmi? Dinin, siyasətin, incəsənətin özünəməxsus məsuliyyəti olduğu kimi, dilin də özünəməxsus məsuliyyəti var.

Sovet sistemində müstəmləkə siyasəti Azərbaycan dilinin elmi, fəlsəfi, texnoloji məsuliyyətini rus dilinin üzərinə qoyulmuşdu. Məqsəd rusdilli elita yaratmaq və xalqa stün rifahın rus dilində mümkünlüyünü göstərmək idi. Müstəmləkə illərində Azərbaycan (türk) dili xeyir-şər dili idi, folklorik məsuliyyət daşıyırdı. Onun heç bir ictimai məsuliyyəti yox idi. Fransızların əsarətində olan İngiltərədə ingilis dili də vəbadan öncə belə bir çağ yaşayıb.

Azərbaycan (türk) dili yenə ictimai məsuliyyəti olmayan bir dil statusundadır. Bu dil Azərbaycan vətəndaşına yenə də ancaq şeir yazmaq, meyxana demək, linç etmək üçün lazımdır. Azərbaycan dili Azərbaycan vətəndaşı qarşısında heç bir ictimai, elmi, fəlsəfi, texnoloji məsuliyyət daşımır. Ona gələcəyi ilə bağlı heç nə vəd etmir. Buna görə də valideynlər daha məsuliyyətli dillərə üz tuturlar; ya Anadolu türkcəsi, ya rus dili. Çox vaxt təhsil işçilərini qınayırlar ki, dilimizi uşaqlarımıza pis öyrədirlər, yanlış düşüncədir. Bu gün Azərbaycan xalqı özü öz dilini pis öyrənir. Çünki gələcəyini, rifahını ona etibar etmir.

Dilimizin bugünkü vəziyyəti eynən eramızdan əvvəl I əsrdəki latın dilinin vəziyyətidir. Eramızdan əvvəl I əsrdə latın dili şimaldan qall, etrusk, cənubdan yunan dilinin mühasirəsində can verdiyi kimi bu gün Azərbaycan dili də şimaldan rus, qərbdən Anadolu türkcəsinin və ingilis dilinin təhdidi altındadır. Latın dili mühasirəyə təxminən 200 il dözə bildi və bir gün tab gətirməyib hiss olunmadan canını tapşırdı. Lap başa qayıdaq. Abbasqulu Ağa Bakıxanov Azərbaycan tarixinin ilk, özünün son əsəri olan "Gülüstani-İrəm”i farsca yazıb ruscaya tərcümə etmişdi.

Azərbaycan aydınlarının öz dilinin gücünə münasibətini əks etdirən ümumiləşdirmə üçün acınacaqlı bir faktdır bu. Dilimizin yad dillər qarşısında keçirdiyi bu "balacaboy”luq kompleksi indinin məsələsi deyil.

XI əsrdə ərəb dilinin lüğəti 26 cild idi. Həmin dövrdə türk dilində 10 min, fars dilində 250 min söz vardı. Bədəvi ərəb dilini XI əsrdə 26 cild edən səbəb nə idi? Türk professor Şakir Gözütox "Peyğəmbər dönəmində təhsil və tədris" kitabında yazır ki, ilk ayə endirildikdə Məkkədə cəmi on yeddi adam yazıb-oxuya bilirdi. Mədinədə isə yalnız yəhudilər yazıb-oxumağı bacarırdı. Müsəlmanlar Bədr döyüşündə ələ keçirdikləri müşrik əsirlərə şərt kəsmişdilər ki, bizə yazıb-oxumaq öyrədin, sizi azad buraxaq. Çox güman peyğəmbər özü də ilk "şagirdlər" arasında idi.

Çünki mənbələr onun yazıb-oxumağı bacarmadığını desə də, peyğəmbərin ölüm yatağında kağız-qələm istədiyini yazan digər mənbələr də var.

Müsəlmanlar nə zaman əsl yazılı bilgiyə sahib oldular?

Ceyms Vestfoll Tompsonun "Ortaçağ Kitabxanaları" kitabının "Müsəlman kitabxanaları" bölümündə göstərilir ki, müsəlmanlar ilk dünyəvi kitablara İranın və Misirin fəthindən sonra sahib olublar.

Xüsusilə 651-ci ildə Sassaniləri yenən müsəlmanlar onların Hind və yunan mədəniyyətinin tərcümələrini ələ keçirdilər və bu kitabları sürətlə ərəb və suryani dillərinə tərcümə etdilər. Beləliklə, ərəb dili estetik (mistik) və elmi-fəlsəfi zənginliyə büründü.

Orta əsrlərdə ərəb dili müsəlman Şərqində elm, fəlsəfə, fars dili şeir dili idi. Günlərin birində biz dilimizi ərəb, fars sözlərindən təmizlədik, bəs yerinə nə qoyduq? Ərəb sözlərini öz dilimizdən təmizləməklə, biz həm də dilimizi elmi, fəlsəfi anlayışlardan təmizlədik axı. Dilimizdə elmi, fəlsəfə anlayışları ifadə edən sözlərin yeri boş qaldı. Dilimizi Şərqdən qoparanlar, onu heç olmasa, Qərbə yapışdırmalıydılar. Amma nə etdilər, o boşluğu folklorla, şifahi dilin elementləri ilə doldurdular. Yazılı dili xəlqiləşdirdilər. Bizim dərdimiz də məhz yazılı dilimizin düşdüyü bu vəziyyətdir. Dünyada nitqi olub, dili olmayan minlərlə xalq var. Azərbaycan yazılı dilinin ən böyük faciəsi budur - xəlqilik. Onun mühafizəkarlığı da xəlqiliyindən doğur. Bu gün ingilis dili elm, texnika dili olmaqla yanaşı, həm də dünya xalqlarının dillərinə açıq olduğu, başqa dillərdən ən çox söz alan dil olduğu üçün dünyəvidir.

Dilçilik elminin "atası" sayılan Sössür nitq fəaliyyətini iki yerə ayırır: Dil "langue” və Nitq "parole”. Nitq danışma aktıdır, fərdidir, xəttidir, mexanikidir. Dil nitqin daxili aləmidir, anlayışlar və işarələr sistemidir. Yəni nitq şifahi olandır, dil yazılı olan. Danışa bildiyin nitqindir, yaza bildiyin dilin.

Bir dilin "gəncliyi" onun şifahi mərhələsdir. Azərbaycan türkcəsi məhz bu mərhələdə ilişib qalıb. Nitq (söz) mərhələsindən, dil (anlayış) mərhələsinə keçə bilməyib. Çünki sovet ideoloqları Azərbaycan elmini deyil, ədəbiyyatını cəmiyyətin aparıcı xəttinə çevirdilər. Savadsız fəhlə-kəndli balaları da qalın-qalın poemalar, romanlar yazaraq elitarlaşıb folkloru diriltdilər. Funksionallığını itirmiş həqiqətlərlə funksionallığı olmayan bir dil yaratdılar. Yazılı ədəbiyyatımız belə şifahi nitqin hesabına yaradıldı. Necə ki, həmin işi bu gün meyxanaçılar davam etdirir. Bu gün hər evə soxulmaq imkanı olan Azərbaycan efirinin dili 200-300 sözdən ibarət nitqdir. Azərbaycan tamaşaçısı, oxucusu ona görə rus dilinə, Anadolu türkcəsinə şığıyır ki, orada nitq yox, dillə ünsiyyətə girir, sözlərlə deyil, anlayışlarla tanış olur.

Çağın ölçüləri ilə yanaşsaq, əslində, biz bu gün ölü bir dilə sahibik. Dünyada elə bir xalq yoxdur ki, şifahi nitqi olmasın, amma yazılı dili olan cəmi 78 xalq var.

Bu gün beynəlxaq ədəbi mühitdə artıq belə bir fikir hakimdir ki, əgər bir roman ingiliscə yazılmırsa, o bəri başdan roman deyil, ona vaxt ayırmaq olmaz. Çünki çağı ifadə edən əsas dil ingilis dilidir. Dilimiz "gənc" olduğu üçün çağı ifadə etmək imkanlarından məhrumdur. İnkişaf etmiş dünya çoxdan ideologiyalar dövrünü başa vurub, texnologiyalar çağına qədəm qoyub. Texnologiyalar çağında isə dili ədəbiyyatçılar deyil, mühəndislər, proqramistlər, nə bilim, kiber uzmanlar yaradır.

Azərbayacan dili artıq texnoloji çağın "ölü dili"dir. Bu dildə çağımızın heç bir fəlsəfi, elmi, texnoloji mövzusunu ifadə etmək mümkün deyil. İnsanımız gələcəyini öz dilində görmür. Qərar qəbul etməliyik: ya çağı ifadə edən əcnəbi sözlərə dilimizdə milli pasport verməliyik, ya da bu sözlərin milli vahidlərini yaratmalıyıq. Əlbəttə, bu dili çağımızın mövzuları üzrə və mətndə istifadə etməyən yaşlı nəsil problemi görmür. Onlara görə, dil bayatı çağıra bilirsə, deməli, hələ də yaşayır. Halbuki günümüzün yaşayan dilləri bayatı çağırmaq taqətləri ilə deyil, kompüter proqramı yaza bilmək imkanları ilə öyünür. Oksfordun hesablamalarına görə, cəmi 20-30 ildən sonra indiki ixtisasların üçdə ikisi olmayacaq. Həyatımıza kiber təhlükəsizlik, süni zəka proqramistləri, gen mehəndisliyi kimi yeni ixtisaslar daxil olacaq. Sual budur: Azərbaycan universitetləri ana dilimizdə bu ixtisas sahiblərini yetişdirə biləcəkmi?

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.08.2025)

Aysel Fikrət, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Elçin Əfəndiyevin vida mərasimində hamı, hər kəs susqun və hüznlü idi. Həmişə tədbir və məclislərdə gördüyüm gülərüzlər sanki solmuşdu. Salam vermək belə daş qaldırmaq kimi çətin və əzablı idi. Ehtiram əlaməti olaraq sadəcə göz işarəsi ilə hər kəslə salamlaşdım. İçimdə qəribə bir kədər məni kövrəltdi. Çox güman ki, atamın ruhu ən qədim dostunun vəfatını hiss etmişdi.

Gözümün önündə atam canlandı. Yadıma düşdü ki, bir dəfə oxumaq üçün yığdığım kitabları bir kənara qoyub demişdi:
“Madam ki, artıq 12 yaşın var və indiyə qədər oxuduqların, deyirsən ki, nağıllar olub, indi ciddi kitablar oxumaq istəyirsən, xarici ədəbiyyatdan başlama. Əvvəlcə özümüzküləri oxu. Anarın, Elçinin kitabları ilə başla. Sənə onların dili yaxın gələcək.”

Yazıçı Elçinin “On ildən sonra” hekayəsini bəlkə də bu yaşa qədər on dəfə oxumuşam. Yaş dövrünün böyük mənası var — baxır sən bu əsəri hansı yaşda oxumusan, yazıçı bu yazını yazanda hansı yaşda olub və hansı yaşı nəzərdə tutub. Ədəbi nümunə də canlıdır və ürəyə yol tapır. Onu bilirəm ki, ilk oxunuşda mən özümü baş qəhrəmanın yerinə qoyurdum. Sonrakı oxunuşda digər qəhrəmanın, son oxunuşda isə artıq obrazların valideyni kimi düşünürdüm. Bu o deməkdir ki, yazıçı düşüncəsi tam irəlini dərk edir və görərək yazır. Yazıçılar təkrarsız adamlardır, onlar öz son günlərinin də hekayəsini yazmaq bacarığına malikdirlər sadəcə demirlər və onlar yaşamaq üçün yox, hələ də diqtə edilənləri   yazmaq üçün yaşamalıdırlar. O baxımdan mənim üçün onların yaşı yoxdur, Mənim üçün onların ölümü də yoxdur.

Uşaq vaxtımdan teatrı sevdiyimdən pyeslər oxuyur və özüm də xəyalımda canlandırırdım. Anarın “Adamın adamı” kitabındakı bütün pyesləri əzbərləmişdim. Elçinin “Poçt şöbəsində xəyal” pyesini oxuyurdum. Orada atamın adını çəkmişdi. O hissəni dönə-dönə oxuyurdum. Səhv etmirəmsə, bir dialoqda yazıçılar müzakirə olunur, müzakirədə digər bir obraz deyirdi ki, “odure qonşumuz Fikrət Sadıq, heç səsi də çıxmır, mələk kimi adamdır...”

Düşünəndə ki, bu pyes yazıçının 26 yaşında yazılıb, o vaxt onlar qonşu idilər. Evimizdə anamın söhbətlərində də həmişə adı çəkilirdi. Atama doğma bir adam idi Elçin. Əli Kərim, Əlfi Qasımov və digərləri – onlar bir binada, hətta bir blokda yaşamışdılar — Vaqif 30 ünvanında. Bütün bu xatirələr yalnız ana və atamın bir-birilə danışdığı söhbətlərdən yaddaşıma həkk olunub.

Xəyallardan məni yazıçı Anarın səhnəyə çıxışı ayırdı. O sanki bu on addımlıq yolu mikrofona qədər illərlə gəldi. Gözümü ondan çəkmirdim. Mikrofona ağır səslə, hardasa çətin eşidilən şəkildə iki dəfə “ağırdı, ağırdı” deməklə başladı. O danışa bilmirdi. Amma buna məcbur idi: kövrək səsi bütün zalı dondurmuşdu.

“Xalqımız yazıçısını, ictimai xadimini itirdi, mən isə ən yaxın dostumu... Bu, Allahın bir cəzasıdır, mən dostlarımı yola salıram”, — dediyindən bunları eşidə bildim. Çünki kədərdən qulaqlarım sanki tutulurdu.

Sonra onların demək olar hər gün telefonda danışdıqlarını dilə gətirdi. Və bir kəlməsi ilə məni tamam kövrəltdi:
“Heç bilmirəm, mən bu gündən sonra kimə zəng edəcəm? Kiminlə öz məhrəm söhbətimi edəcəm?”

Və ağır-ağır yenidən yerinə tərəf addımladı.

Vida mərasimi bitdi. Hamı foyedə və Gənc Tamaşaçılar Teatrının önündə toplaşmışdı. Önə keçib tək-tənha əyləşən Anar müəllimə yaxınlaşdım. Amma ona çox söz deyə bilmədim. Həmişə olduğu kimi sadəcə salamlaşdım... amma bu dəfə ürəyimdə sözlərim düyünləndi. Ağır-ağır insan axını Elçinin doğmalarına başsağlığı verirdi. Mən də o axına qoşuldum.

Elçin Əfəndiyev Azərbaycan yazıçısıdır. Hər bir azərbaycanlı öz yazıçısını tanımalıdır. Çünki uzun illər ciddi bir postda olmaq belə insan ürəyində bir balaca hekayənin toxunuşunu yaratmaq qabiliyyətində deyil. Gəlin bununla razılaşaq. Məmur olub xalqına qulluq edirsən — doğrudur. Amma bir yazıçı daha çox şanslıdır. Bu baxışdan Elçin Əfəndiyev Azərbaycanın gözəl yazıçısıdır .

Onun əsərlərinə teatrlar daima, həmişə olduğu kimi müraciət edəcək. Hər cümləsində o yenidən dirilib tamaşaçısı, oxucusu ilə birgə canlanacaq, onun xəyalı, əzizi olacaq.

 O, bu ucalığa yetişə bilən yazıçılarımızdandır. Həftələrdir ürəyimdə düyünlənən sözlərimi yazmağı özümə borc bildim. Bu, bir oxucu sevgisidir. Mən də öz sevimli yazıçılarımdan biri olan Elçin Əfəndiyevi haqq dünyasına yola saldım. Onu unutmayacağıma söz verdim.

Onu sevən dostlarının fəryadının, qız övladlarının  kədərinin sözlə təsviri yoxdur. Bu, bir qəm təsviri idi sadəcə. Ruhu şad və rahat olsun.

Bir gün hamı bir-bir beləcə xəyal olacaq...

Elə mən də.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.08.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

“Bəxt üzüyü” filmi Azərbaycanda böyükdən kiçiyə hər kəsə Moşunu və Söylünü tanıtdı. Və bu rolları ifa edən Valeh Kərimli və Afaq Bəşirqızı yaddaşlara məhz Moşu və Sölü kimi yazıldılar.

Bu gün Azərbaycan Respublikasının xalq artisti Afaq Bəşirqızının doğum günü – 70 illik yubileyidir.

Afaq Bəşirqızı 1955-ci ildə Bakı şəhərində Azərbaycan aktyoru Bəşir Səfəroğlunun ailəsində anadan olub. Əslən Quba rayonundandır. 1962-ci ildə 31 saylı orta məktəbin 1-ci sinfinə gedib və 1972-ci ildə 20 saylı orta məktəbi bitirib. Sənədlərini BDU-nun Şərqşünaslıq fakültəsinə verib, lakin müsabiqədən keçməyib. Bir müddət Tibb işçiləri Mədəniyyət evinin dram dərnəyinə (rəhbəri Məhərrəm Bədirzadə) gedib. Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutu (indiki, Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti təhsil alıb. Aktrisalıq fəaliyyətinə 1973-cü ildə Lənkəran Dövlət Dram Teatrında başlayıb.

1975-ci ildə Sumqayıt Dövlət Dram Teatrına dəvət alan aktrisa 1989-cu ilə qədər burada çalışıb. Sumqayıt teatrında klassik və müasir dramaturqların əsərlərində baş rolları ifa edib. Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən Azərbaycan Dövlət Musiqili Komediya Teatrına (indiki Azərbaycan Dövlət Musiqili Teatrı) göndərilən Afaq Bəşirqızı bu günə kimi həmin teatrda çalışır. Afaq Bəşirqızı teatr yaradıcılığı ilə yanaşı bir sıra kino və televiziya tamaşalarında da çəkilib.

Azərbaycan Televiziyasında hazırlanmış Anarın "Evləri köndələn yar" (Darçınbəyim), Vaqif Səmədoğlu "Yaşıl eynəkli adam" (Zəhra), Əli Əmirlinin "Bala başa bəla" (Suğra), Məcnun Vahidov "Yarımştat" (Ayna), Aqşin Babayevin "Nekroloq"(Gülya) əsərlərinin teletamaşalarında müxtəlif xarakterli rollar və "Afaq gülür güldürür" şousunda müxtəlif obrazlar yaradıb. Azərbaycanfilmin istehsalı olan Bəxt üzüyü Söylü rolunda və Mozalan Satirik Kinojurnalıında "Uşaq bağçası", "Ət kombinatında", "Xaricdə belə deyil", "Belə də olur" nömrələrinin süjetlərində çıxış edib.

O, uzun illər Mədəniyyət və İncəsənət Universitetində pedaqoq kimi çalışıb və həmin Universitetin professor elmi adına layiq görülüb.

Afaq Bəşirqızının Azərbaycan teatr sənətinin və kinematoqrafiyasının inkişafındakı xidmətlərinə görə 17 may 1989-cu ildə Azərbaycan SSR əməkdar artisti, 1993-cü ildə Azərbaycan Respublikasının Xalq artisti fəxri adlarına, 1993-cü ildə və 2003-cü ildə "Qızıl Dərviş" mükafatına layiq görülüb. Uzun illər Prezident mükafatına layiq görülüb. 2013-cü ildə "Şöhrət" ordeni ilə təltif olunub, 2015-ci ildə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdü ilə təltif olunub.13 avqust 2015-ci ildə Azərbaycan teatr və kino sənətinin inkişafında xidmətlərinə görə "Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fəxri diplomu" ilə təltif edilib.

Teatr səhnəsindəki rolları

"Lənkəran Dövlət Dram Teatrı"

- Yaxşı adam

- Sən yanmasan

- Mahnı dağlarda qaldı

- Lənkəran xanının vəziri

- Bayramın birinci günü

"Sumqayıt Dövlət Dram Teatrı"

- Humay ("Komsomol poeması", S. Vurğun, İ. Çoşqun)

- Klava-("Poladəridənlər", G. Bokarev)

- Nənə ("Mən nənəyə evlənirəm", H. Muxtarov)

- Yoluq-("Xoruz və çalağan", F. Ağayev)

- Baronessa Ştral-("Maskrad", M. Lermontov)

"Dövlət Gənclər Teatrı"

- Dadaşbala əməliyyatı

- Dağ tikirik

- Sultanqulu körpüsü

"Azərbaycan Dövlət Musiqili Teatrı"

- Bəbirlinin kələkləri

- Sevgilimin anası

- Qarğa məndə qoz var

- Hicran

- O olmasın, bu olsun

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.08.2025)

Xankəndidə keçirilən Diaspor Gənclərinin VI Yay Düşərgəsi ziyalılar arasında böyük rəğbət qazanması barədə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalına Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsindən məlumat verilib.

Bu rəğbəti isbatlayan rəyləri təqdim edirik:

Akademik Misir Mərdanov

“Diaspor Gənclərinin VI Yay Düşərgəsində iştirak etmək 79 illik ömrümün ən yaddaqalan günlərindən biri oldu. Bu, Azərbaycan mədəniyyətini, həqiqətlərini dünyaya çatdırmaq istiqamətində çox ciddi görüş idi. Bu gün ABŞ, Fransa, Böyük Britaniya kimi böyük ölkələrlə əlaqələri daha da yaxşı qurmaq üçün imkanlarımız çoxdur. Bu düşərgədə bir daha əmin oldum ki, xaricdə faydalı və savadlı yeni nəsil formalaşır”.

Xalq artisti, professor, dirijor Yalçın Adıgözəlov

“Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsinin təşkil etdiyi və çox vacib olan bu düşərgələri millətimiz, dövlətimiz yüksək qiymətləndirir. Düşərgə çox yüksək səviyyədə təşkil olunmuşdu. Vaşinqtondakı tarixi anlara diaspor gəncləri ilə şahid olduq. Onlarla bir yerdə və böyük coşğu ilə həmin həyəcanı yaşamaq həmişə yaddaşımızda qalacaq”.

İrəvan xanının nəslindən olan, Almaniyada yaşayan Əmir Əli Sərdari İrəvani

 “Belə qərar verdim ki, mən bu mühüm tədbirdə - Diaspor Gənclərinin VI Yay Düşərgəsində ana dilində danışmalıyam. Gənclərimiz azərbaycanlı olduqları ilə qürur duymalıdırlar, tariximizi və mədəniyyətimizi yaşatmalıdırlar”.

Millət vəkili Sahib Alıyev

“Xankəndidə diaspor gəncləri qarşısında çıxış etmək əhəmiyyətli və qürurvericidir. Xankəndi Azərbaycanın gücünün göstəricisidir. Bu gənclər yaşadıqları ölkələrdə nə dərəcədə inteqrasiya olunacaqlarsa, o dərəcədə Azərbaycanın mövqeyini ifadə etməyə bacaracaqlar”.

Güləş üzrə ikiqat dünya və üçqat Avropa çempionu Rafiq Hüseynov

“Burada xüsusi seçilmiş gənclərimiz iştirak edir. Ümid edirəm ki, biz bu gənclərə baxıb sevinəcəyik. Çox auditoriyalarda çıxış etmişəm, amma təhsili, elmi ilə seçilmiş bu gənclərin qarşısında danışmaq tam fərqli idi. Onlar seçilmiş gənclərdir, səhv etmək olmazdı”.

Azərbaycan idman jurnalisti və televiziya aparıcısı Gündüz Abbaszadə

 “Bugünkü tədbir rastlaşdığım ən möhtəşəm tədbir idi. Verilən suallar məntiqli, dünyagörüşlü və faktlara əsaslanan idi. Çox sevinirəm ki, Azərbaycanın belə gəncləri var”.

Azərbaycan idman jurnalisti və televiziya aparıcısı İlkin Xəlilov

 “Qarabağa ilk səfərim belə gözəl və unudulmaz tədbirə təsadüf etdi. Gənclərin əyləşdiyi zala baxanda bütöv bir Azərbaycan gördüm”.

“Crowdstrike” regional sistem mühəndisi Orxan Həbibzadə

“Diaspor Gənclərinin VI Yay Düşərgəsinin Qarabağda keçirilməsi çox qürurvericidir. Gənclərə tövsiyəm odur ki, harada təhsil alsalar da geri dönüb vətənə qulluq etsinlər”.

Azərbaycanlı paraatlet, dördqat dünya çempionu Lamiyə Vəliyeva

“Başqa ölkədə yaşamaq böyük cəsarət tələb edir. Bu gənclərin çoxu bir neçə xarici dili bilir, azərbaycanlı gənclərin bu inkişafı qürurvericidir”.

Azərbaycan Kibertəhlükəsizlik Təşkilatları Assosiasiyasının şöbə müdiri Əli Məmmədzadə

“İnanıram ki, bu düşərgə gənclər üçün açar rolunu oynayacaq. Hazırda gənclərdən tələb olunan tək şey vətənpərvərlikdir. Bugünkü tədbirin keçirilməsi çox əhəmiyyətlidir və çox xoşbəxtəm ki, burada iştirak edirəm”.

Azərbaycan Robotexnika Mühəndisliyi Akademiyasının təsisçisi Rəhman Rəsulzadə

 “Çox maraqlı bir auditoriya idi və gənclər bizi çox sevindirdi. Verilən suallar və reaksiyalardan gördüm ki, gənclər nə qədər intellektdirlər. Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsi çox maraqlı bir layihə ortaya qoyub və bu layihənin davam etməsi lazımdır. Azərbaycanın intellektual gənclərinin şəbəkələşməsi, bir arada olması çox mühüm bir addımdır”.

Azərbaycan Kibertəhlükəsizlik Təşkilatları Assosiasiyasının icraçı direktoru Rauf Cabarov

“Bu gün çox maraqlı bir görüş oldu. Gənclərin sualları çox maraqlı idi. Baxmayaraq ki, müzakirə olunan məsələlər texniki sahəyə aid idi, amma çox maraqla qarşılandı”.

Təlimçi-ekspert Anar Həsənov

“Düşərgə iştirakçılarıçox potensiallı gənclərdir. Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsi düzgün formada onları istiqamətləndirib”.

Dünya şöhrətli fotojurnalist Reza Deqati

“Bu gəncləri görəndə elə bilirəm dünya ölkələri bir-biri ilə birləşib. Gənclər çox şeyləri ürəkdən öyrənmək istəyir, ürəkdən sual verirlər”.

Azərbaycan dilini tədris edən Dürdanə Əlizadə

“VI Yay Düşərgəsinin iştirakçılarında Azərbaycan dili dərslərinə çox böyük maraq vardı. Belə aktiv gənclərimizin olmağına sevinirəm”.

Konstitusiya Məhkəməsinin hakimi Rəşid Rzayev

 “Xankəndidə Azərbaycan gəncləri qarşısında çıxış etmək çox sevincli, şərəfli və qürurvericidir. Gənclərin verdikləri suallardan bəlli olur ki, onlar öz üzərində işləyirlər. Onlar maksimum bilik əldə etmək istəyirdilər”.

Qarabağ Universitetinin rektoru Şahin Bayramov

“61 ölkədən gələn gəncə Qarabağ Universitetini tanıtmaq fəxarət hissidir. Bir çox gəncimizin yaşadığı ölkədə məzun olduqdan sonra Qarabağ Universitetində işləmək arzusu çox sevindiricidir”.

Almaniyadakı “Xarı Bülbül” Azərbaycan Mədəniyyət Evinin sədri Sevda Badaliouri

“Diaspor gənclərinin qarşısında çıxış etmək tarixi, yadda qalan hadisədir. Bizim bu gənclərə hər zaman ehtiyacımız var”.

Xalq artisti, teatr və kino aktyoru Fəxrəddin Manafov

 “Diaspor Gənclərinin VI Yay Düşərgəsi Azərbaycan mədəniyyətini, həqiqətlərini dünyaya çatdırmaq istiqamətində çox ciddi bir layihədir. Gənclər burada sərbəst şəkildə müzakirələrə qoşuldu və bir-birindən gözəl suallarını bizə ünvanladılar. Xankəndidə belə bilikli gənclərlə görüşmək çox xoş oldu”.

Əməkdar incəsənət xadimi, Türkiyənin Çukurova Universitetinin professoru Cahangir Novruzov

 “Gənclərin Azərbaycan dilini bilmə səviyyəsinin xeyli yüksəldiyini aydın şəkildə gördüm. Bu, mənim üçün böyük sevincdir. Diasporumuzun bu təşəbbüsünü ürəkdən alqışlayıram. Hətta anaları azərbaycanlı, ataları xarici vətəndaş olan uşaqlarımız belə, dilimizi gözəl danışırlar. Əminəm ki, xaricdə doğulan uşaqlarımız öz kimliyini və mənliyini qoruyaraq Azərbaycan mədəniyyətini və dilini yaşadacaq, onu dünyada yayacaqlar”.

Əməkdar incəsənət xadimi, bəstəkar Cavanşir Quliyev

 ”Gənclər bu düşərgələrdə vətənə daha çox bağlanırlar, vətəni daha çox sevirlər. Əminəm ki, bu gənclər ölkəmizə faydalı nəsil olaraq yetişəcək. Diaspor Komitəsinin bu layihəsi çox faydalıdır. İnanıram ki, xaricdə güclü Azərbaycan diasporu formalaşır”.

Milli Qəhrəman Şirin Mirzəyevin xanımı, sabiq millət vəkili Flora Qasımova

“Doğulub-böyüdüyüm Xankəndidə 61 ölkədən gələn azərbaycanlı və xarici gənclə görüşmək məni çox xoşbəxt elədi, düşərgə peşəkarlıqla təşkil olunmuşdu. Bu möhtəşəm layihəyə görə Diaspor Komitəsinə minnətdaram. İştirak etdiyim “Xankəndi” paneli çox gözəl ideya kimi yadımda qaldı. Gənclərə hər zaman ayıq-sayıq olmağı, Azərbaycanın mənafelərini müdafiə etməyi tövsiyə etdim”.

Amerika Muğam Cəmiyyətinin sədri Cefri Verbok

”Mən Xankəndidə olduğuma inana bilmirdim. Çox xoşbəxtəm və şükür edirəm ki, məni Diaspor Komitəsi Diaspor Gənclərinin VI Yay Düşərgəsinə dəvət etdi. İştirakçılara müraciət edərək qürurla bu fikri ifadə etdim – “Mən çox fəxr edirəm ki, siz azərbaycanlısınız”.

Təlimçi-eksperti Vəli Əlibəyov

 “Gənclərlə işləmək zövqlü idi, çox hazırlıqlı idilər. Belə bir layihəyə görə, Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsinə təşəkkür edirəm. Çox təcrübəli gənclər ölkəmizə dəvət olunub”.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.08.2025)

Şərəf Cəlilli,

Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Taleyin sərt üzündən özü öz tarixi torpaqları ilə həmsərhəd olan Azərbaycan Borçalıya, Təbrizə, Dərbəndə, İrəvana bölündü. Səfəvilərin, Əfşarların, Qacarların qılıncını qına qoyması ilə sərhədləri İsfahandan Osmanlıya, Təbrizdən Dəmirqapı Dərbəndə, Şimali Qafqazdan çar Rusiyasına, Borçalıdan Tiflisə, Kartli-Kaxeti çarlığından Türküstana, Pakistandan Hindistana qədər uzanan, qılıncı dünyanın dörd bir yanına işləyən Azərbaycan imperiyaları Çar Rusiyasının Qafqaza gəlişi, Rusiya Türkiyə və Rusiya Qacar müharibələri ilə “Kürəkçay”, “Türkmənçay”, “Gülüstan” dəhşətlərini yaşatdı.

Qarabağ xanı İbrahimxəlil xanın üzünü Çar Rusiyasına tutması, “Kürəkçay” müqaviləsinə imza atması ilə parçalanması qısa müddətdə reallaşan, xanlıqlara bölünən Azərbaycanın acı taleyi onu öncə Qarabağda, sonra Gəncədə, sonra da İrəvanda yaxaladı. İstər Çar Rusiyası, istərsə də Şura hökuməti illərində gerçək tarixi qələmə almaq, işğalçı imperiyanın mahiyyətini rəsmi sənədlərə, kitablara köçürmək mümkün olmasa da, xalq yaddaşını tarixi faktlara, gerçək hadisələrə şahidlik etdi.

30-cu illərin dəhşətli repressiyaları zamanı millətin 38 min düşünən beyini, alim, müəllim, şair, yazıçı və dövlət xadimini Türküstana, Sibir çöllərinə sürgün edən, Nargin adasında güllələyib qurd-quşa yem edən çar cəlladları siyasi repressiyaları, mənəvi terroru özündə ehtiva edən şeirləri, sənət əsərlərini, xalq mahnılarını da yasaq etdi: Onlardan biri də son misrasındakı “Təbriz” sözü “Təbiblə” əvəz edilən, məşhur bayatı idi.

O yana döndər məni,

Bu yana döndər məni,

Ürəyim yaralıdır,

Təbrizə göndər məni.

38-ci ilin sürgünü tarixə reportasiya kimi daxil oldu

1937-ci ilin dəhşətli repressiyalarından öncə Şura hökuməti daha dəhşətli bir terrora imza atmışdı. Çar Rusiyası, “neft bumu” zamanı o taydan bu taya çörək dalıyca gələn on minlərlə azərbaycanlıya “İran casusu damğası vurmaqla ölkədən çıxarmışdı. Çıxarmaq azdı, onların bolşevik Azərbaycanını tərk etməsi üçün cəmi üç gün – 72 saat zaman vermişdi. Azərbaycan tarixinə reportasiya kimi daxil olunan bu qərarın icrası zamanı minlərlə güneyli Xəzər dənizində üst-üstə mindikləri gəmilərdə boğulmuş, böyük bir qismi isə sulara qərq olmuşdu. Bu azmış kimi o taydan bu taya gələn, burada ailə quran güneylilər vəziyyət düzələndən sonra dönmək ümidi ilə ailələrini, övladlarını Azərbaycanın quzeyində qoymuşdular. Bunun digər bir səbəbi də bu taydan olan ailə üzvlərinin sovet casusu kimi hədəfə alınıb zindanlara atılması qorxusu idi. Bu dəhşətli qorxular uzun sürdükcə o taydakı ərini, atasını, qardaşını gözü yaşlı gözləyənlər “Ürəyim yaralıdır, Təbrizə göndər” kədəri ilə bayatılar çağırır, onu laylaya, nəğməyə çevirir, “O taydan bu taya mühacirət edən, Şah rejimindən canını qurtarıb gələn Rübabə Muradovaya qoşulub

Sil, gözünün yaşını,

Ağlama bəsdir

Qaragilə

–        deyirdi. O taydakılar isə korun-korun yanır,

Mərəndə gəl,

Xar gülün dərəndə gəl,

Sağlığımda gəlmədin

Barı can verəndə gəl.

–        harayı ilə həsrətin bəstəsini yaradırdılar. Bu, Şura hökuməti idi. Onun sözdən söz çıxarmağı, ev yıxmağı, yurd-yuva dağıtmağı var idi.

30-cu illərin dəhşətli repressiyalarından öncə Cümhuriyyət zamanı təsbit olunan əlifba, ana dili, dini etiqad azadlığı ləğv olunur. Mətbuat üzərinə senzura qoyulur. “Qlavlit”, “Xodsovet”, “Pedsovet” yaradılır. Ağabəyim Ağanın məşhur:

Əzizinəm, Qarabağ,

Qara salxım, qara bağ,

Tehran cənnətə dönsə,

Yaddan çıxmaz Qarabağ.

–        bayatısının olduğu kimi ifası xanəndələrə yasaq edilir. Dillərə dastan bayatı bu şəkili alır:

Əzizinəm, Qarabağ,

Şəki, Şirvan, Qarabağ,

Aləm cənnətə dönsə,

Yaddan çıxmaz Qarabağ.

Quruluşun, zamanın diqtəsini, ağrı-acısını, xalq ruhunun kədərini özündə ehtiva edən əsərlərdən, xalq mahnılarından biri də “İrəvanda xal qalmadı” kimi təqdim olunan xalq mahnısı, daha doğrusu xalqın yaddaş ağrısı idi.

Bir mahnının tarixçəsi və ya sevginin kədər üzü

Ötən əsrin 80-ci illərinə qədər “Kərəmi”, “Ruhani”, “Mansarı”, “Dilqəmi” saz havaları kimi heç bir məclisdə qol qaldırılıb süzülməyən “İrəvanda xan qalmadı” xalq mahnısı “xan” sözünü “xal” ifadəsi ilə əvəz etsə də, düz bir əsr başqa biçimdə təqdim olunub. Əfsanəyə görə “İrəvanda xal qalmadı” mahnısı Azərbaycanın səsi vala ilk yazılan ustad sənətkarı, Şamaxılı mesenat Mahmud Ağanın malikanəsində – “Qızıl salonda” təşkil etdiyi Muğam müsabiqəsinin münsiflər heyətinin sədri, “Qırxpilləkan”ın yaxasında sevdiyi gözələ qırx otaqlı malikanə tikdirən, Müsabiqənin sonunda Mahmud Ağanın bağışladığı “Qızıl Qaval”ı Bakı milyonçusu, mesenat Şəmsi Əsədullayevlə qızının toyunda Seyid Şuşinskiyə bağışlayan Cabbar Qaryağdıoğlu İrəvanın məşhur milyonçularından biri, Məşədi Ələsgərin qardaşı oğlu Əkbər bəyin toyunu aparırmış, toy boyu bəyin tərifi gedir. Qızın atası Cabbar əmiyə yaxınlaşıb qızının – gəlinin də tərifini istəyir. O zamanlar bəy toyunda gəlin iştirak etməzmiş. Guya Cabbar əmi gəlinin atasından qızının “nəm-nişanını” soruşur. Gəlinin atası da, qızının üzündə qoşa xal olduğunu deyir.

Yüz illər bundan öncə Azərbaycanın mənəvi mühitini bilənlər bilir ki, istər gəlin, istərsə də bəy toyunda qızın ata-anası üzdə olmazdı. Bu vəzifəni nəslin ağsaqqal və ağbirçəkləri, gəlin və bəyin yengəsi, vəkili, soldış və sağdışı öz üzərinə alardı.

Qürur, qeyrət, ləyaqət – İrəvanın saray-siyasət dili

İrəvan kimi klassik saray ənənələrinə, Osmanlı, Səfəvi, Qacar və Əfşar müqəddəsliyinə bağlı olan bir diyarda, kəcavəsi bəzənən, gərdəyi biçilən, duvağı al-qumaşdan, ipəkdən seçilən, 40 gün toyu çalınan, 40 gün də gərdəkdə saxlanıb həya pərdəsi qorunan bir gəlinin atası bəy toyunda qızının tərifini istəməz, bunu qüruruna, qeyrətinə sığışdırmazdı.

İrəvanda xan qalmadı,

Daha məndə can qalmadı,

O xal nə xaldı, qoşa düzdürmüsən?

De, görüm nə xaldı qoşa düzdürmüsən?

Nə az, nə çox, düz yüz il “İrəvanda xal qalmadı” oxundu. Cabbar Qaryağdı oğlunun Qurban Pirimovun, Seyid Şuşinskinin, Sadıxcanın, Bülbülün, Xan Şuşinskinin, Yaqub Məmmədovun, Qədir Rüstəmovun, Baba Mahmudoğlunun, Elmira Rəhimovanın ifasında ruhun qida yeri olan, hətta Elmira Rəhimova və Baba Mahmudoğlunun ifasında duet olaraq Azərbaycan Radiosunda lentə alınan əsər əslində özündə daha kədərli faktı, milli dövlətçilik və milli mənəvi dəyərlər tariximizlə bağlı həqiqəti ehtiva edir.

Əməkdar elm xadimi, professor Məhərrəm Qasımlının tədqiqatlarından, Azərbaycan Folkloru Antologiyasından əldə olunan məlumatlara istinad edərək deyə bilərik ki, “yeddi bənddən və hər bəndi də yeddi misradan ibarət olan mahnı İrəvan kəlməsi ilə başlayır. Milli mənlik, milli kimlik uğrunda mücadiləni, Çar Rusiyasının “Qafqazı parçala, hökm sür!” siyasətini, irticanı əks etdirən əsərin ana xəttini başqa mətləb təşkil etsə də, misralar sevgi üzərində təqdim olunur:

İrəvanda xan qalmadı,

Gəncədə sultan qalmadı,

Daha məndə can qalmadı,

Ay qız, o xal nə xaldır?

Sən ora düzdürmüsən?

Ay qız o nə xaldır?

Sən üzə düzdürmüsən?

Professor Məhərrəm Qasımlının da qeyd etdiyi kimi “Misralardan da göründüyü kimi sanki təzad var: xanla, sultanla başlayan misralar sonradan bir gözəlin tərifinə, vəsfinə çevrilir”. Bir az öncə də qeyd etdiyimiz kimi mahnı Şuşalı Cabbar Qaryağdı oğlu tərəfindən İrəvan şəhərində imkanlı bir mülkədarın, Məşədi Ələsgərin qardaşı oğlu Əkbər bəyin toyunda yaranıb. Deyirlər, məşhur toya mahalda, üstəlik Qarabağda, Şirvanda, Tiflisdə məşhur olan xanəndələr sıra-sıra mahnılar, təsniflər oxuyur, məclisin abı-havasını təzələyirmiş. Bu dəmdə gəlinin atası qızının da tərifini istəyir. Gəlinin üzündəki nişanədən xəbər tutan Cabbar əmi onun tərifini dillərə dastan edir. İllərlə “İrəvanda xan qalmadı, Gəncədə sultan qalmadı” deyib tarixi həqiqətin girdabında əriyən xalq ötən əsrin 80-ci illərində milli müstəqilliyin, “Qarbaçov perestoykasının” imkanlarından istifadə edib, əsl həqiqəti, özü də tarixi həqiqəti yerinə qoyur. “İrəvanda qalmayan xanın, Gəncədə qalmayan sultanın xal yolunda, yar yolunda deyil, azadlıq yolunda Xala – Qara xala döndüyünü sübut edir.

Firudin Şuşinskinin üzə çıxardığı həqiqət

Milli-mənəvi dəyərlər tariximizdə Şuşinksi imzası, künyəsi ilə sənətin, səltənətin sultanı olan bir cüt qoşa qanadın, Seyid Şuşinski və Xan Şuşinskidən sonra Firudin Şuşinski boy verdi. Azərbaycan muğamlarının ustad bilicisi, milli muğam məktəblərinin və xalq mahnılarının məşhur tədqiqatçısı professor Firudin Şuşinski. Məhz bu mütəfəkkir alimin iradəsi, ciddi tədqiqatları sayəsində Şirvan, Abşeron, Qarabağ musiqi, muğam mühitləri, muğam ifaçıları, xalq mahnılarında ehtiva olunan əsas mətləblər üzə çıxarıldı. Məhz bu qüdrətli alim sübut etdi ki, Cabbar Əmiyə qədər lentə yazılan “İrəvanda xan qalmadı” xalq mahnısı məhz Çar Rusiyasının diqtəsi ilə ortadan götürülüb. Cabbar əmi hadisəni yaşatmaq, faktı qorumaq üçün onun sonuna “Bir gözəlin vəsfini” əlavə edib. “İrəvanda xanın, Gəncədə sultanın qalmadı”ğını, xalqın yaddaşında xala döndüyünü sənətin dili ilə aləmə yayıb.

Əsl həqiqət isə Gəncə xanlığının, İrəvan xanlığının işğalını, Cavad xanın və Hüseynqulu xanın övladları ilə birlikdə faciəli sonunu, general Sisianovun Gəncə qalasında, qraf Paskeviçin İrəvan qalasında tökdüyü qanı özündə ehtiva edir. Tarixi həqiqətlər, həm də mənbələr sübut edir ki, 1827-ci il oktyabr 6-da general Paskeviçin komandanlığı altında Çar ordusu gərgin mübarizədən, uzun sürən döyüşlərdən sonra İrəvan qalasını mühasirəyə alır və Qalanın müqavimətini qırır.

Qraf Paskeviç imperator tərəfindən "Qraf Erivanski" tituluna layiq görüldü

Qədim tarixə, zəngin mədəniyyətə, strateji əhəmiyyətə malik olan İrəvan xanlığını, Çuxur Sadd bəylərbəyliyini, "Osmanlı dövləti ilə Qacarlar dövləti arasında strateji mövqedə yerləşən İrəvan qalasını ələ keçirmək Rusiya üçün də böyük əhəmiyyət kəsb edirdi. Lakin rus qoşunlarının 1804 və 1808-ci illərdə İrəvan qalasını ələ keçirmək cəhdləri puç olmuşdu. 20 ildən artıq müddətdə rus qoşunlarının fasilələrlə hücumuna igidliklə tab gətirən İrəvan qalası, nəhayət 1827-ci il oktyabrın 1-də ermənilərin qala divarlarının zəif yerlərini rus komandanlığına nişan verməsi nəticəsində süqut etdi. Qaladan kənardakı düşərgəsində olan

Paskeviçə İrəvan qalasının alınması xəbəri çatanda artıq rus əsgərləri talana başlamışdılar. Qaladakı evlərin hamısı top mərmilərindən yerlə-yeksan olmuş, küçələr meyitlərlə dolmuşdu. Oktyabrın 2-də qalanın cənub darvazasının önündə qələbə paradı keçirilmişdi. Zəfər marşı çalınmış və toplardan yaylım atəşi açılmışdı. Bu zaman zədələnmiş qala divarlarının bir hissəsi uçmuş, çoxlu insan tələf olmuşdu. İrəvan qalasının alınmasına görə Paskeviç imperator tərəfindən "Qraf Erivanski" tituluna və II dərəcəli Müqəddəs Georgi ordeninə layiq görülmüşdü. Digər generallar da yüksək mükafatlar almışdılar. Bir müddət sonra "İrəvan qalasının alınması uğrunda" xüsusi medal da təsis edilmişdi. İmperatorun buyruğu ilə arxiyepiskop Nerses İrəvan xanlığının işğalı zamanı xidmətinə görə Müqəddəs Aleksandr Nevski ordeni ilə təltif edilmişdi. İrəvan qalasının alınması xəbəri Rusiya imperatoru I Nikolaya Riqada olarkən çatdırılmışdı. Həsən xanın qılıncını çara təqdim etmişdilər. Çar da öz növbəsində həmin qılıncı Riqada olmasının xatirəsi olaraq şəhər ratuşuna bağışlamışdı (Həmin qılınc hazırda Kremlin "Silahlar Palatası"nda saxlanılır). Peterburqa qayıtdıqdan sonra imperator noyabrın 8-də ailəsi ilə birlikdə Qış sarayındakı kilsəyə gedərək İrəvan qalasının alınması münasibəti ilə dualar etmişdilər. İrəvan qalasının işğalı zamanı götürülmüş açarları və dörd bayrağı paytaxt sakinlərinin alqış sədaları altında küçələrdə gəzdirilmişdi".

İrəvanda tökülən günahsız qanı, mücahid, şəhid xanın və xanlığın faciəsini isə xalq öz yaddaşında qəm dəftərinə, kədər nəğməsinə çevirdi.

İrəvanda xan qalmadı,

Gəncədə sultan qalmadı.

O xan, nə xandır ora düzdürmüsən?

De görüm nə xandır, ora düzdürmüsən?

Daha məndə can qalmadı,

O xan nə xandır qoşa düzdürmüsən?

Çar mənim, xan mənim,

İxtiyar mənim,

Xalqa nə borcdur?

Belə düzdürmüşəm.

Çarım deyibdir,

Qoşa düzdürmüşəm.

102 ilin həqiqəti Sərdərabad qalasından Zəfər paradına

Bu müdhiş, müdhiş olduğu qədər də quruluşun, zamanın aynası olan əsərdə mühafizə olunub qorunan həqiqətdən sonra 1828-ci ildə bölünüb parçalanan Azərbaycan ikiyə bölündü. “Kürəkçay”, “Türkmənçay”, “Gülüstan” dağını daşıyan xalq Şərqin ilk Demokratik Cümhuriyyətini qurana qədər Sərkərdə-xaqan ucalığı əlindən alındı. “İrəvanda xal qalmadı” deyib dinlədiyimiz xalq mahnısı, xalqın yaddaşı kimi taleyimiz oldu. Çar cəlladları düz 300 il Azərbaycanda meydan suladı. Müzəffər Ali Baş Komandan, Prezident İlham Əliyevin iradəsi ilə Şuşa qalasında, Xudafərin körpüsündə Bayrağa dönən xalq “Qarabağ Azərbaycandır!” nidası ilə tarix yaratdı. 1827-ci il oktyabrında Sərdərabad qalasını, qala qarışıq İrəvan xanlığını işğal edən general Paskeviç xalqın qəzəbindən çəkinib xanın və oğlunun cənazəsini ay-qaranlıq gecədə torpağa verdi. Öncə isə İrəvan Şeyxülislamını çağırıb onların dəfnini təşkil etməsini əmr etdi. “O xan nə xandır qoşa düzdürmüsən?” “Çarım deyibdir, qoşa düzdürmüşəm” misraları belə yarandı. “Xal mənim, yar mənim” deyil, “Çar mənim, ixtiyar mənim” deyənlərin dərsi, üstündən 102 il ötəndən sonra Azadlıq Meydanında – Zəfər-Qələbə Paradında, 44 günlük Vətən Müharibəsindən sonra Qarabağdan, Şərqi Zəngəzurdan, döyüş bölgəsindən girov kimi gətirilən hərbi texnikanın nümayişi zamanı verildi. İrəvan qalasının açarlarını, xanın Qılıncını Riqada görüb qürrələnən, 1828-ci il martın 20-də İrəvan xanlığının ərazisində Erməni vilayəti yaradan I Nikolayın, general Paskeviçin ruhunun yerindən oynadığı gün, dünya Həsən xanı  –  Sarı Aslanı Peterburq zindanından xilas etdirən Fətəli şah Qacarın simasında mənsub olduğu millətin, məmləkətin əzəmətini etirafda bulundu.

“İrəvanda xan qalmadı, Gəncədə sultan qalmadı” kədəri ilə yaşayan, repressiya, mənəvi terror və müharibə illərində belə varlığını qoruyan millətin üstünə 20 Yanvar, Xocalı dəhşətləri zamanı da gecə gəldilər.

Tanrının ad verib, ordum dediyi əsil olan Türk Şuşa qalasına dan yeri söküləndə, Gün doğanda “Ruh bədənə girən kimi girdi!” Məlik şahın “Biz türklərik, bir ölər, min dirilərik!” nidası gerçəyə çevirdi.

Türkülər türkün taleyidi. “İrəvanda xan qalmadı” , “Çırpınırdı Qara dəniz”, “Ya azad ol, ya tamam yan”, “Ey Vətən”, “Ölkəm”, “Azərbaycan” nəğmələri eyni ruhun havası, həm də davasıdı! Bunu “Türkün şanlı bayrağını Qarabağdan asan”, onu Şəhid qanı ilə sulayan, ürəyinin başından, gözünün nurundan cücərdən Millətdən savayı kim anlayar ki?!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.08.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Tələbə yaradıcılığı rubrikası öz əhatə dairəsini genişləndirir. Bu dəfə sizlərə Özbəkistan tələbəsi Qizlarxon İbrohimovanın “Yarışmadan sonra” adlı hekayəsini təqdim edirik.

Qızlarxon 2006-cı ildə Sırdərya vilayətinin Hovos bölgəsində doğulub. Cizzak Dövlət Pedaqoji Universiteti Özbək dili və Ədəbiyyatı Fakültəsinin 2-ci kurs tələbəsidir. Özbəkcə və türkcə cocuq düzyazıları yazır. Əsərləri ədəbiyyat dərgilərində, mətbuatda dərc edilir.

Təqdim etdiyimiz “Yarışmadan sonra” hekayəsi türk dilindədir.

QIZLARXON İBROHİMOVA

“YARIŞMADAN SONRA”

HEKAYƏ

Spor müsabakaları sona erdi. Öğrencilerin sevinçli sesleri ve zafer çığlıkları sürekli yankılanıyor. Okul yönetimi de ödül törenini başlattı. Ama nedense Galibcon'un yüzünde en ufak bir sevinç kırıntısı yok. Gergin ve memnuniyetsiz olduğu açıkça görülüyor.

Arkadaşlarına veda etmeyi istemeyen Galibcon, hızlı adımlarla evine yürüdü. Artık hiçbir şeyden memnun olmadığı belliydi, kendi kendine fısıldayıp duruyordu. "Olamaz. Hem koşuda hem de top atma yarışlarında sonuncu oldum." Yolda bulduğu tutkal şişesine sinirle tekme attı ve fısıldamaya devam etti. "Takım arkadaşlarım neden bana bağırıp duruyor? Sepeti çok yükseğe koymaları benim suçum mu? Basketbol turnuvasındaki yenilgimizden tek sorumlu ben değilim!" Yoldaki su birikintilerinin arasından umursamazca yürüdü. "Satrançtaki rakibim bir hile yaptı. Atımı göremedim. Bir hamle daha yapsam hiçbir şey değişmezdi. Ama o bunun kurallara aykırı olduğunu söylüyor. Her şey kurallara aykırı değildir. Sonuçta herkes hata yapar."

Golibcon, kendi kendine böyle tartışırken eve nasıl geldiğinin farkında bile değildi. Annesinin sonuçlarını merak ettiğini bilen Golibcon, sessizce kapıyı açıp içeri baktı. Kimsenin bakmadığından emin olur olmaz, spor çantasını rafın yanına koyup odasına koştu.

Mutfakta akşam yemeğini hazırlayan annesi, oğlunun geç kalmasından endişelenip onu aramaya başladı, ancak rafın yanındaki çantayı görünce rahatladı. Golibcan'un yarışma hakkında heyecanla konuşacağını tahmin etmişti. Ancak konuşmaması onu biraz düşündürdü. Yani yarışma Golibcan için iyi bitmemişti. Oğluna şimdi bundan bahsetmemek daha iyiydi.

Kapıyı hafifçe tıklatıp oğluna seslendi:

—   Oğlum burada mısın?

—   Evet, anne, geldım.

Galibcan sıkıntılı bir sesle cevap verdi.

—   Acıkmış olmalısın. Yemek hazırladım. Çık da ye.

—   Yemek istemiyorum. Biraz dinlenmek istiyorum. Çok yorgunum.

—   Oğlum, hazırladığım yemeği en son ne zaman yediğini hatırlamıyorum. Bir dene. Çok lezzetliydi, – dedi annesi yalvaran bir ses tonuyla.

—   Tamam anne. Başka zaman. Sana söyledim, yemek istemiyorum.

Oğlunun bu cevabı annesini çok üzdü. Galibcana bir daha bahsetmemek en iyisiydi. Dinlenirse aklı başına gelir. Annesi böyle bir umutla tek kelime etmedi.

Akşam çöktü. Şehrin hafif gürültüsü dışında etrafta hiçbir ses yoktu. Galibcan nedense huzursuzca uyandı ve acıktığini hisetti. Bir süre restorandan yemek sipariş etmeyi düşündü. Tam telefonunu alıp sipariş verecekken, annesinin sözleri aklına geldi: "Oğlum, hazırladığım yemeği en son ne zaman yediğini hatırlamıyorum." Ve yüreği biraz burkuldu.

Golibcan'un annesi haklıydı. Golibcan evde en son ne zaman yemek yediğini kendisi bile bilmiyordu. Acıkır acıkmaz hamburger veya pizza sipariş ediyordu. Çok lezzetliydiler. Özellikle de çok çabuk hazırlandıkları için. Golibjon, annesinin bu yiyeceklerin ne kadar zararlı olduğu ve çok miktarda tüketilmemesi gerektiği konusundaki sözlerini dinlemedi. Sokak büfelerinde fast food yemeyi ve gazoz içmeyi seviyordu. Annesinin hazırladığı yemekler de lezzetliydi. Ama nedense Golibcan bu yiyeceklerin tadını hatırlamakta zorlanıyordu.

Sanki Galibcan'un düşüncelerini okumuş gibi midesi guruldadı. Galibcan beceriksizce mutfağa doğru yürüdü.

Sokak lambalarının pencereden içeri vuran ışığı mutfağı loş bir şekilde aydınlatıyordu. Mutfaktaki tuhaf sessizlik, sanki yerde ve masada bir şey hareket ediyormuş gibi bir şey tarafından bozulmuş gibiydi. Galibcan'un bedeni korkuyla doldu ve hemen ışığı yaktı.

Hiçbir şey yok. Ama neden elmalar ve fındıklar dağılmış? Çok garip. Mutfağa fare mi girdi? Mümkün. Geçenlerde bir sınıf arkadaşı, sakladığı tüm şekerleri bir farenin yediğini söylemışti. Kardeşi bunu kendi gözleriyle görmuş. "Zararlılar bizim evimize de ulaştı mı," diye Golibcan endişeyle.

Elmalardan birini almak için uzanıyordu ama elma yuvarlanıp gitti. "Bu ne?" diye şaşkınlıkla sordu. Başka bir elmaya uzanıyordu ama o da yuvarlanıp gitti. Bunun üzerine şaşıran Golibjon, kaçan elmalardan birinin peşinden koşup sıkıca yakaladı. "Çok ilginç. Benden mi kaçıyorsun?" diye merakla elmayı iki yana baktı. Sıradan bir elmaydı. Golıbcan hiçbir şey anlayamadı.

Elmayı alamayınca sertçe sallamaya başladı. Sonra elmadan bir ses geldi: "Dur! Bırak!" Bunu duyan Galibcan korktu ve elmayı fırlattı. Elma yere düşüp kırıldı ve korkudan geri sıçrayıp taş gibi duvarın köşesine yığıldı. Ne nefes alabildi ne de gözünü kırpabildi.

—   Aman Tanrım! Ne yaptın? Sana ne yaptım? Aman Tanrım!

Yerdeki çatlak elma inliyordu.

—   Meyve yemeyi sevmiyorsun, aptal çocuk, hiç yemeye zahmet etmiyor musun?

 Masanın altına bir elma daha yuvarlandı. Diğer elmalar ve kuruyemişler de yuvarlanıp Golibcan'u sardı. Hepsi hoşnutsuz bir şekilde Golibcan'a bağırıyordu.

—   Ben... ben...

Galibjon bir şeyler söylemek isterdi ama ağzından hiçbir şey çıkmazdı, sanki dili tutulmuş gibiydi. Ne de olsa konuşabilen bir meyveyle hiç karşılaşmamıştı ve birinden duysa bile inanmazdı.

—   Onu rahat bırak!

"Çılgın," – dedi hüzünlü bir ses tonuyla, birdenbire ortaya çıktı.

—   Herkes hemen buzdolabına geri dönsün! Çatlak elmaya da yardım edin! –dedi, yerdeki suyu damlayan elmayı işaret ederek.

—   Ben... Ben... Ben bunu istememiştim. Özür dilerim!" –dedi Golibcan, suçluluğunun farkına vararak.

—   Özür dilemene gerek yok. Önünde akan suyun değersiz olduğunu söylerler. Bize değer vermediğini çok iyi biliyoruz.

Ceviz umursamazca yolculuğuna devam etti.

—   Neden değervermiyorum ki? Evet ediyorum. Hepınıze değer veriyorum. –diye söyledi Golibcan aceleyle.

—   Pek sayılmaz. Değer verseydın şatranç yarışmasını kaybeder miydin? Ceviz yediğini bile hatırlamıyorsun, ama yine de değer verdiğini söylüyorsun. Biliyor musun, ceviz hafızanı güçlendirir. Sağlığına iyi gelen ürünleri yemeyerek kaybettıkden sonra rakıbını  suçladın.

—   Bir elma yeseydi, basketbol maçında kesinlikle basket atardı. O zaman takım arkadaşları ona kızmazdı. Bir elma yemenin ona güç vereceğini bile düşünmemişti. Bu yüzden ne koşu yarışını ne de gülle atmayı kazanamadı. Bizi sağlıksız yiyeceklerle takas etti.

 Elma böylece İçini döktü.

—   O bana da değer vermiyor.

Ses bir yerden geliyordu.

—   Neden bahsediyorsun?

Köşede duran Galibcan, etrafına dikkatle baktı.

—   Bu annenin yaptığı yemek.

Kelime sıkıştı.

Golibcan sessizce tencereye yaklaştı. Tencerenin kapağını dikkatlice açıp yemeğe baktı. Mutfağı mis gibi bir koku kapladı. Yemeği gördüğünden beri aç olan Golibcan'un iştahı daha da açıldı.

—   Affet beni! –dedi utanan Golibcan.

—   Annenden af dile, benden değil. Keşke annenin senin için sevgiyle yemek hazırlamak için ne kadar çok çalıştığını bilsen. Ama sen bu yemekleri hep reddediyorsun. Anneni incitiyorsun. Bugün beni de reddettin. Annen buna çok üzülüyor. Kendin düşün! Hazır bir yemek, bir gazlı içecek bizden daha mı iyi olabilir?

—   Hayır... –dedi Ghalibcan, başını eğerek. Gözleri yaşlarla doldu.

—   Bir hata yaptım. Elbette hatamın kefaretini ödeyeceğim. Hepinize minnettarım. Göreceksiniz! –dedi kendinden emin bir şekilde.

Galibcan eline kaşıklardan birini alıp annesinin hazırladığı yemeğin tadına baktı. Ah, ne kadar lezzetliydi! Bir kaşık daha tattıktan sonra, istemeden, "Daha önce hiç bu kadar lezzetli yemek yememiştim," diye haykırdı.

Biri geliyor! Herkes acele etsin ve yerlerine dönsün! - dedi fındıklardan biri. Elmalar ve fındıklar hemen yerlerine döndüler. Buzdolabındaki bir elma, Golibcan'a "Gördüklerini kimseye anlatma!" diye bağırdı.

Mutfak kapısı yavaşça açıldı ve annesi endişeli bir ifadeyle içeri girdi.

—   Galibcan. Gece yarısı mutfakta ne yapıyorsun oğlum?

—   Acıktım.

—   Eğer acıktıysan muhtemelen bir şeyler ısmarlamışsınızdır.

Annesi sordu.

—   Hayır, bir şey sipariş etmedim. Anne, yaptığın yemeği yiyeceğim. Çok lezzetli. Uzun zamandır bu kadar lezzetli yemek yememiştim. . Şimdi hep senin hazırladığın yemekleri yiyeceğim. Sevgiyle hazırladığın yemekleri reddettiğim için beni affet. Bunu bir daha asla yapmayacağım! Asla abur cubur veya gazlı içecek tüketmeyeceğim. Hazırladığınız yemeklere, meyve ve sebzelere.değer vermiyor Kendim üzerinde çalışacağım, sağlıklı yiyeceklerden güç alacağım ve bir sonraki yarışmayı kesinlikle kazanacağım. Anneciğim, ilerde benimle çok gurur duyacaksın!

Galibcan annesinden her şey için özür diledi.

Annesi onu sıkıca kucdu ve ona inandığını söyledi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.08.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Onun adı Azərbaycanda birdən-birə dilə düşdü. Rus cəlladları Yekaterinburqda iki qardaşını öldürmüşdülər, o da medianın qarşısına çıxıb açıqlamalar verirdi. Ağır dərddir əlbəttə.

Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin "Dünya ədəbiyyatı" dərgisinin baş redaktoru Seyfəddin Hüseynli. İstedadlı naşir, tərcüməçi.

Bu gün onun doğum günüdür.

Seyfəddin Hüseynli 15 avqust 1976-cı ildə Ağdam rayonunun Mərzili kəndində doğulub. 1993–2002-ci illərdə Bakı Dövlət Universitetində və Milli Elmlər Akademiyasının Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunda ali təhsil alıb. Filologiya üzrə magistr dərəcəsi var. 1998-ci ildən dövri mətbuatda fəaliyyət göstərir. 1999-cu ildən 525-ci qəzetin əməkdaşıdır. 2001-ci ildən həmin qəzetin ədəbiyyat, mədəniyyət və təhsil sahələri üzrə baş redaktor müavinidir.

2007–2009-da Müdafiə Nazirliyinin "Azərbaycan Ordusu" qəzetində hərbi müxbir olub. 2009-cu ildən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvüdür. 2013–2015-ci illərdə "Kitabçı" jurnalının şef redaktoru olub. 2014-cü ildə "Dünya ədəbiyyatı" dərgisinin baş redaktoru təyin edilib. 2021-ci ildə Bədii Tərcümə və Ədəbi Əlaqələr Mərkəzi sədrinin müavini təyin edilib.

Ədəbiyyat və sənət məsələləri ilə bağlı tərcümələri, tənqidi-təhlili məqalələri, esseləri, çıxışları, müsahibələri "525-ci qəzet", "Kaspi", "Ədəbiyyat qəzeti", "Artkaspi.az", "Kulis.az", "Publika.az", "Sim-sim.az", "Avanqard.net", "Qafqazinfo.az", "Milli.az", "Manera.az" kimi nüfuzlu media orqanlarında, "Azərbaycan", "Ulduz", "Dünya ədəbiyyatı" kimi ədəbi dərgilərdə, həmçinin bir neçə antologiyada dərc edilib və vaxtaşırı dərc olunmaqdadır.

İngilis, rus, yapon, fransız, alman, ispan, ərəb, ukrayna dillərində, Türkiyə türkcəsində yaradılmış çox sayda ədəbi əsəri (roman, hekayə, esse, memuar) – klassik və çağdaş dövr ədiblərinin yaradıcılığından nümunələri Azərbaycan dilinə (orijinaldan və ya ikinci dil vasitəsilə) çevirib.

Görkəmli ingilis yazıçı Culian Barnsın "Man-Booker" mükafatına layiq görülən "The Sense of an Ending" romanını "Aqibət duyğusu" adı ilə Azərbaycan dilinə tərcümə edib. 2017-ci ildə "TEAS–Press" tərəfindən kitab halında nəşr olunan bu tərcümə əsəri son dövrün ən uğurlu bədii tərcümə işlərindən biri kimi dəyərləndirilib.

Nobel mükafatlı italyan yazıçı, XX əsrin ən parlaq ədəbi simalarından olan Luici Pirandellonun hekayələrinin Azərbaycan dilinə ilk tərcüməçilərindən biridir. 2021-ci ildə L. Pirandellodan tərcümə etdiyi seçmə hekayələr "Bəzi öhdəliklər" adı ilə kitab halında nəşr olunub.

Mükafatları

 2009-cu ildə ədəbi yaradıcılığına görə Prezident Təqaüdünə layiq görülüb. 2016-cı ildə Azərbaycanda media sahəsində ən nüfuzlu mükafat hesab edilən Ali Media Mükafatının laureatı olub. 2018-ci ildə Azərbaycan Yaradıcılıq Fondu tərəfindən "2018-ci ilin Ədəbiyyat Adamı" seçilib və Fondun xüsusi mükafatı ilə təltif olunub.

Yunus Əmrə irsinin Azərbaycanda nəşri və təbliğindəki roluna, həmçinin Azərbaycanın Xalq Yazıçısı Anarın 80 illiyi ilə bağlı Türkiyədə keçirilən tədbirlərdə fəal iştirakına görə Türk Ədəbiyyatı Vəqfi tərəfindən mükafatlandırılıb. 2019-cu ildə "Dünya ədəbiyyatı" dərgisinin hazırlanmasına və nəşrinə görə Əhməd bəy Ağaoğlu adına mükafata layiq görülüb.

2019-cu ildə "Aqibət duyğusu" tərcümə kitabı üçün Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyinin "Qızıl Kəlmə" mükafatına layiq görülüb. 2022-ci ildə bədii tərcümə və ədəbi əlaqələr sahəsində fəaliyyəti Türk dünyasının UNESCO-su hesab olunan TÜRKSOY-un baş katibi Sultan Rayev tərəfindən "Çingiz Aytmatov" medalı ilə təltif edilib.

2005–2022-ci illər arasında Azərbaycan və Türkiyə ictimai mühitində, mediada və ədəbiyyatda hərbi vətənpərvərliyi ardıcıl təbliğ etdiyi üçün Azərbaycan Respublikası Müdafiə Nazirliyi, Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə çağırış üzrə Dövlət Xidməti tərəfindən fəxri diplomlar və xatirə hədiyyələri ilə təltif olunub. 2020-ci ildə 44 günlük II Qarabağ Müharibəsi zamanı Azərbaycan ordusuna ictimai müstəvidə (maddi və təbliğati) dəstəyin təşkili yönündə fəaliyyəti müvafiq qurumlar tərəfindən fəxri fərmanlar və təşəkkürnamələrlə qiymətləndirilib.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.08.2025)