Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

30.

NƏ ETMƏLİ?

Mənəvi-əxlaqi dəyərlər aşılamasını və harmonik şəxsiyyətin formalaşmasındakı rolunu və əhəmiyyətini,  tibbi baxımdan oxumağın insan psixologiyasına və səhhətinə müsbət təsirlərini nəzərə alaraq mütaliəni vərdişə çevirmək lazımdır. Bu işdə yaşlılar uşaqlar və gənclər üçün nümunə olmalıdırlar. Çünki uşaq və gənclərin təfəkkürü hələ tam formalaşmadığından onların mütaliəsinə rəhbərlik etmək və ya düzgün istiqamət vermək zəruridir.

Bilmək lazımdır ki, uşaq və gənclərin mütaliəsi onların həyatında böyük rol oynayır, yaşlı adamın həyatında oynadığından daha böyük rol oynayır. Uşaqlıqda və gənclikdə oxunan bir kitab, demək olar,  adamın bütün ömrü boyu hafizəsində qalır və onun sonrakı inkişafına təsir göstərir. 

Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi İmran Verdiyevin də məsələyə baxışı diqqət çəkir. O yazır:“Oxunan səhifələrin sayının çoxluğu kimsənin yaxşı oxucu olduğunu göstərməz. Oxumaq yazılı sözləri tanıma,  sözlərin mənalarının nə olduğuna qərar vermə və bu sözlərin mənalarının dərk edilməsi kimi bir çox bacarığı tələb edən olduqca kompleks bir əməliyyatdır.  Çoxdan sübut edilmişdir ki,  adını oxuduğu obyektin nə olduğunu bilən insan oxuma və anlamada daha sürətli olur.

Sürətli oxu səmərəli mütaliənin əsas şərtlərindəndir.   Bunun üçün oxucu fasilələrlə oxuya,  "sözləri deyil, fikirləri görməyə" (yəni tək - tək sözləri deyil,  söz qruplarını oxumağa),  səhifə ilə  (monitorla)  göz arasında  normal  məsafə saxlamağa və səhifəyə dikbucaq altından baxmağa,  yalnız gözlərdən istifadə etməyə,  nə oxuyacağını və necə oxuyacağını əvvəlcədən müəyyən etməyə,  oxu texnikası qaydalarına əməl etməyə çalışmalıdır. Ənənəvi qiraət zamanı dərkolunmanın (qavramanın)  dərəcəsi  60 %,  sürətli qiraətdə isə  80 %  təşkil edir.  Orta qiraət bacarığı  (və ya adəti)   olan insanın gözləri bir kitab sətrində  12-16,  sürətlə qiraət edənin isə  2-4  duruş edir.   Sürətli qiraət zamanı gözlər yavaş qiraətə nisbətən daha az yorulur.

Hazırda həyatımıza elektron kitablar və elektron mütaliə də daxil olmaqdadır. Birmənalı olaraq bunu rədd etmək və qarşı çıxmaq mümkün deyil. Amma bir məsələ var ki, bu gün heç də bütün kitabların elektron versiyası yoxdur. İnternet olmayan kəndlər var. Ən vacibi şair S.Rüstəmxanlının da dediyi kimi, elektron kitablar və elektron mütaliə heç vaxt ənənəvi kitabı və ənənəvi mütaliəni əvəz edə bilməz. “Ənənəvi formada kitab oxumağa üstünlük verənlərin bir sıra tutarlı dəlilləri var. Onlar kitabla fiziki təmasdan, kağızın qoxusundan, vərəqlərin çevrilməsindən, sətirlərin altından xətt çəkib qeydlər aparmaqdan, səhifə kənarlarını qatlamaqdan, ümumiyyətlə, kitabla qurulan psixoloji-mənəvi, emosional əlaqədən və bu zaman yaranan atmosferdən zövq aldıqlarını bildirirlər. Hətta araşdırmalara görə, yaponlar uşaqlarına hələ körpə vaxtlarından kitab qoxladırlar ki, gələcəkdə qoxu yaddaşının təsiri ilə mütaliəyə meyillənsinlər.

Neyrobioloqlar da bildirirlər ki, yaddaşımız assosiativ olduğuna, yəni beyinə ötürülən məlumatları başqa şeylərlə əlaqələndirməyi sevdiyinə görə, hətta kitabın üz qabığı, vərəqlərin saralıb-saralmaması, müxtəlif şriftlər oxuduqlarımızın hafizədə saxlanmasında önəmli rol oynayır, əsər yaddaşa hopub xatirədə çox güclü, qalıcı izlər buraxır”.

Hər nə olsa da, elektron kitablardan və elektron mütaliədən imtina düz deyil.

İstər ənənəvi, istərsə də elektron mütaliədə  kitab  seçimi  xüsusi  əhəmiyyət   kəsb  edir.  Başqa sözlə, düzgün kitab seçimi mütaliədə əsas şərtdir ki bu barədə də əvvəlki bölümlərdə geniş bəhs etmişdik.

Növbəti: 30.Gənclər heçmi kitab oxumur?

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.10.2025)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu gün 2 oktyabrdır. 

Bu gün dünyaya gəlmiş məşhur mədəniyyət xadimləri kimlərdir? Buyurun.

ROBERT MİXANOVİÇ

Xorvatiya mədəniyyəti tarixində ən ünlü simalardan biri, Yuqoslaviya heykəltəraşlığının banisi.

1872-ci ildə Zaqrebdə dünyaya gəlib, 1940-cı ildə orada da vəfat edib. 

ROMİNA PAUER

Bu ad ola bilsin hər kəsə tanış deyil, amma onun oxuduğu Feliçita mahnısı A-dan Z-yə, 7-dən 77-yə hamıya tanışdır. Bu italiyalı xanım müğənni həyat yoldaşı Al Bano ilə möhtəşəm mahnılar ifa edərək yaddaşlara həkk olunub. Həm də aktrisa, rəssam olan Rominanın bir üstünlüyü də gözəlliyi idi.

1951-ci ABŞ-da, Los-Ancelesdə dünyaya gəlib. 

SİYAVUŞ MƏMMƏDZADƏ

Əməkdar İncəsənət Xadimi, şair, tərcüməçi. 

Xüsusən rus dilinə mükəmməl tərcümələri var. 

1935-ci ildə Bakıda anadan olub, 2022-ci ildə orada da vəfat edib. 

STİNQ

Əsl adı-soyadı Qordon Metyu Tomas Sammer olan məşhur ingilis müğənnisi, həm solo ifaları, həm də “Thr Police” qrupundakı solistliyi ilə dünyada tanınıb və sevilib. Qremmi mükafatçısıdır.

1951-ci ildə Uollzenddə doğulub. 

TEYMUR KƏRİMLİ

Akademik, tanınmış ədəbiyyatşünas, yazar, Elmlər Akademiyası Əlyazmalar İnstitutunun direktoru. 

1953-cü ildə Ordubad rayonunda dünyaya gəlib. 

TURAN CAVİD

Dövlət Teatr Muzeyinin direktoru, Hüseyn Cavidin Ev museyinin yaradıcısı və rəhbəri, Hüseyn Cavidin qızı. 

1923-cü ildə Bakıda anadan olub, 2004-cü ildə orada da vəfat edib. 

YURİ LEVİTAN

İnanılmaz səs tembrinə malik sovet diktoru. Xüsusən İkinci Dünya Müharibəsində müharibə xəbərlərini çatdırması ilə məşhurlaşmışdır, onun səsini milyon səsin içindən asanca ayırd etmək olur.

1914-cü ildə Vladimirskdə anadan olub, 1983-cü ildə Moskvada vəfat edib. 

Allah bütün vəfat edənlərə rəhmət eləsin, sağ olanlara cansağlığı versin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.10.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində bu gün sizlərə Seyyid Əsrinin qəzəlləri təqdim edilir.

Heydərli Məcid Seymur oğlu 15 mart 1994-cü il tarixində Bakı şəhərində anadan olub. Əslən Qarabağ seyyidlərindəndir. 2015-ci ildə Bakı İslam Universitetindən dinşünaslıq ixtisası üzrə məzun olub. “Fidan çiçəkləri” adlı şeir kitabının müəllifidir. Seyyid Əsri imzası ilə qəzəllər yazır. Seyyid Ümminin tələbəsidir. Azərbaycanın Milli İnkişafı Naminə (AMİN) İctimai Birliyinin sədri, birliyin nəzdində "Mərifət inciləri" ədəbi-irfani məcmuəsinin təsisçisidir. Həmmüəllifliyi və redaktorluğu ilə bir neçə mətnşünaslıq əsər dərc edilib. Mənzum bədii tərcümələri və ədəbi məqalələri dövri mətbuatda çap olunmaqdadır. BDU Elmi Kitabxanasının baş biblioqrafıdır.

Səlam, İlahi, mənimçün ki yar müjdəsidir,
Liqa ilə bitəcək intizar müjdəsidir.

Gülüm, o göz süzməyin də vüsal vədəsidir,
Qaranquşun uçuşu növbəhar müjdəsidir.

Boyun bəlasın alım mən, gülüş öpüş gətirər,
Fidan açarsa, çiçək tazə bar müjdəsidir.

Nə var olub onu yoxdan ki, var edən vardır,
Sənin o yox deməyin nəysə var müjdəsidir.

Düşübdüsə başıma ağ əlin, yəqin, oxşar,
Uşaq sevinci olan ilk qar müjdəsidir.

Könül, o sürmə qarası səni çəkir gözünə,
Ey ovçu, müşk izi ahu şikar müjdəsidir.

Tikanlı teldə dirəkdir dügünlü saçda qələm,
Bu can qərib, o sərhəd diyar müjdəsidir.

Yaxında, Əsri, sənin könlün eşq ilə tutacaq,
Bu, Rumə fəthdə Pərvərdigar müjdəsidir.

***
 
Versəm könül kimi sənə, ey kaş, canı da,
Sənsiz cəhan nədir, diləməm heç cinanı da.

Sünbül saçın məni samana döndəribsə də,
Ahım verər yelə od ilə kəhkəşanı da.

Batində bir yəqin günəşi parlayır bu gün,
Zahirdə yoxdu zərrə qovuşmaq gümanı da.

Qırx gün ki görmədim səni, xəlvət nə çəkdim, ah,
Hərçənd çilləkeşliyin ötmüş zəmanı da.

Tuba gözümdə varsa, olum kül odun kimi,
Çox görmə, bağban, mənə bircə fidanı da.

Axirzəmandı, Əsriyə ver yarın, ey fələk,
Eşqin vüsal ilə bitə bir dastanı da.

***

Atım bəhardə, ya Rəbb, fəraq dağını kaş,
Tutum o türfə fidanla vüsal bağını kaş.

Qızılgülə sarılan sünbülün təsəllisi yox,
Görüm yenə dolanıb birçəyi qulağını kaş.

Qızıl balıqdan odur istəyim ki, ol pərinin
Qovuşma göz yaşı ilə yuyum ayağını kaş.

Himayə sayəsi salsın hüma quşu başıma,
Hənalı əlləri yaxsın gəlin çırağını kaş.

Döyür ki, kirpiyimin barmağı yuxun qapısın,
Bir axşam ev yiyəsi qovmaya qonağını kaş.

Sarılsa, sarsa, nola sarsılan könül yarasın,
Təbibim açsa o şəfqət dolu qucağını kaş.

Düşüncə yadıma səssiz yeyincə addımlar,
Dinib dayanmaya saqi verə əyağını kaş.

Duayə açdığım əllərdə can quşum, Əsri,
İlahi, qırmaya əyləşdiyi budağını kaş.

***
 
Canım, o gün ki, sən kimi cananı sevmişəm,
Sevdirdiyiyçün ol ulu Sübhanı sevmişəm.

Kim sevsə, eşqin açmasa, ölsə, şəhid olur,
Bir müddət ol ümid ilə pünhani sevmişəm.

Əmma sevən də sevdiyinə sevdiyin deyər,
Pirim deyib məqamım, o fərmanı sevmişəm.

Sən ki saçılmaz ətir vurubsan, vurulmuşam,
Sanma ki, müşk tutsa da, hər yanı sevmişəm.

Həq və’didir ki, sonda vüsalın sorağı var,
Yandırsa qəlbimi belə, hicranı sevmişəm.

İsminlə bir fidanlığa döndərrəm axırı,
Məcnun kimi qəmində biyabanı sevmişəm.

Ey türk dilli, bu ərəbə bəxş edib səni,
Mən Seyyid Əsri Azərbaycanı sevmişəm.

***
 
Çarəm bir oxdu, sən kimi qaşı kəmanda var,
Yarəm sağaldı, bəlkə, bu yolla, gümanda var.

Məczub olar könül səni mə’zun görən günü,
Səhra yolu bu eşqdə son imtəhanda var.

Sayəndə bisəmər ölümün tək nişanəsi
İtkin məzarım üstə ləçəksiz fidanda var.

Əfsanəpərvər olma gəl, olsan da, ey könül,
Bax gör vüsal sonluğu bir dastanda var.

Məcnunsifət özün nə yaraşdırmısan ona,
Bir eyib güzgütək məgər ol növcavanda var?

Məğlub səslə Əsridə qalmayıb bir Əsrilik,
Təbriklər sənə, belə fateh hayanda var?

***
 
Bu qəm ki mən çəkirəm, çəksə bircə can, dözməz,
Nə bircə can, buna, billah, bütün cəhan dözməz.

Görəndə boy-buxunun güclə ahımı tuturam,
Xəzan küləklərinə körpəcə fidan dözməz.

Görüş çağı üzülən cismi göz yaşım yıxacaq,
Bəhar daşqınına bir quru saman dözməz.

Mənəm ki eşq çölündə ərəb, ölübdü dəvəm,
Bu ayrılıq yükünə hiç karvan dözməz.

Nə xoş ki, boynuma qansızca qanmadan çəkdim
Ağır əmanəti ki, dağ, yer, asiman dözməz.

Vəfası olmasın əksik, İlahi, sevdiyimin,
Ey Əsri, yoxsa mənim səbrimə zəman dözməz.

***
 
Nəsib danəsi, yaz keçdi, sünbül olmadımı?
Ümid qönçəsi axir qızılgül olmadımı?

Sevinclə xəlq bu novruz yeddi od qaladı,
Yanıqlı ahım ilə yeddi göy kül olmadımı?

Sözüm-sovum səhər-axşam duayə dönmədimi,
İşim-gücüm gecə-gündüz təvəkkül olmadımı?

Bu nazlı-nazlı gəliş tazə can verib, nəfəsim,
Həyatım ayrılığında ölümcül olmadımı?

Görəndə halımı zəncir boynuma sarılır,
Edən dəli məni ol burma kakül olmadımı?

Sənə var idi yenə Leyli meyli, ey Məcnun,
Sevilməz aşiqi gör, dərd yüngül olmadımı?

O gül fidanı desin Əsrinin könül halın,
Qanadlanıb bu yazıq yavru bülbül olmadımı?

***
 
Üzün ziyası bəsimdir, çirağı neynəyirəm?
Könüldə var ola eşqin, ocağı neynəyirəm?

Görəndə dincəlirəm şəhrin ortasında səni,
Mən istirahət üçün dağı, bağı neynəyirəm?

Səni, ey incə fidan, qarə ruzgar yıxar,
Düşünmə, bu qurugövdə dayağı neynəyirəm.

Dəyibsə qəlbinə acı zərafəti, şəkərim,
Görüm yanıb-yaxıla, dil-dodağı neynəyirəm?

Roman deyil bu həyat, ey müəllimə, məni sev,
Gərəkmidir acımaq ölmə çağı, neynəyirəm?

Qapı dalında nədən gizlədin özün məndən?
Yaxınlaşıb açıram söz, uzağı neynəyirəm?

Ogünki mehr nə idi, bugünki qəhr nədir?
Yaz istisin edəcək qış sazağı neynəyirəm?

İlahi, Əsri ilə yarını barışdır özün,
Özüm də bilmirəm hicran qabağı neynəyirəm.

***
 
Bir dəm dodaq dodağıma canan qovuşdurar,
Ölmüş bu canıma yeni bir can qovuşdurar.

Görcək məni görüm ki, qoşa qaşların deyil,
Boynumda kaş iki qolu bir an qovuşdarar.

Ziddik demə, acı dənizi şirin ilə Rəbb
Bəxş eyləməklə lö’lö yü mərcan qovuşdurar.

Mən səndən ayrı qalmamışam bircə an belə,
Hazırda da məni sənə hicran qovuşdurar.

Hər qədr müşkil olsa, könül, döz bu eşqdə
Asan ayırmağa fələk asan qovuşdurar.

Sən zərrə-zərrə yarə daşı, ey qarışqa ki,
Dağın aşırmaq ilə Süleyman qovuşdurar.

Həq bağbanı, Əsri, gələn yaz fidanına
Dünyanı eylədikdə gülüstan qovuşdurar.

***
 
Cəhan bağında bir incə fidandı sevdiciyim,
Nə gül ki, başdan-ayaq gülsitandı, sevdiciyim.

Ey ali məktəbin ə’laçısı xanım mə’zun,
Fəraq dərsi ağır imtəhandı, sevdiciyim.

Demə, vüsal ola bilməz, de, bilmək olmaz ki,
Xuda bilir, nə yəqin, nə gümandı, sevdiciyim.

Bu könlümü ələ al, qoysa incə dırnaqlar,
Gül üstə bülbülü sancan tikandı, sevdiciyim.

Nişandı, barmağına gəl taxım, bu qaşlı üzük
Səadət ulduzuma asimandı, sevdiciyim.

Məhəbbətindi qocaldan vücudimi, yoxsa
Ürək uşaqdı, nəinki cəvandı, sevdiciyim.

Əman yerimsən, əmansızca getmə gəl, getmə,
Əmandı, sevdiciyim, dur, əmandı, sevdiciyim.

Şükr ki, yaxşı-yaman vardır arəsi mənlə,
Bir arə yaxşı bir arə yamandı, sevdiciyim.

Bu ay ki ilk görüşün bir yaşı təmam oldu,
Səlamın Əsriyə xoş ərməğandı, sevdiciyim.

***

Ümid bəxş et, İlahi, vüsal üçün bu səhər,
Fəraqə son səhər olsun məlal üçün bu səhər.

Özün tikanə vurar, duysa binəva bülbül
Həzin nəvamı gülən gül cəmal üçün bu səhər.

Şirin-şirin dodağınçün yazanda vəsf qələm
Arı görüb bayılar, çıxsa bal üçün bu səhər.

İki göz istər edə seyr şehli nərgistək
Gözündə eynəki cahü-cəlal üçün bu səhər.

Səlamı gün kimi doğdu, səbadı, söyləyərdim,
O can verən "Necəsən?" tək sual üçün bu səhər.

O gün gələ, görüşə də’vət eyləyim o gülü,
Desin haçan, deyim onda, misal üçün, bu səhər.

Fidanı söyləsin, ey Əsri, mən səni sevirəm,
Uğurlu çağdır, İlahi, məcal üçün bu səhər.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.10.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Redaksiyanın poçtundan rubrikasında bu gün sizlərə Cəlilabad ədəbi mühitinin tanınmış nümayəndəsi, rayonun ilk jurnalist xanımı, AJB-nin üzvü, "Həməşəra" və "Nizami Gəncəvi" Fəxri Diplomları laureatı, yazıçı-publisist, şair Solmaz Məmmədovanın “Özünü gözlə” adlı şeiri təqdim edilir.

ÖZÜNÜ GÖZLƏ

Gülü kötüyündən çıxarıb atan,

Su tökmək yerinə od alışdıran

Torpağı zəhərlə yandırıb yaxan,

Ziyankar adamdan özünü gözlə...

Hər işdə axtarıb, bir qərəz görən,

Günahkar olsa da, haqq özün bilən

İnad və küfründən heç əl çəkməyən,

Haqqa kəm baxandan özünü gözlə...

Aqil insanların içinə girən,

Heç ədəb, mərifət elmin bilməyən

Kaş ki, tapılaydı bir ağıl verən,

Belə sərsəridən özünü gözlə...

Əzəldən dürr sözün sərrafı olub,

Böyükdən nəsihət qəbul olunub

Kiçiklər dinləyib, həmişə susub,

Bu səddi aşandan özünü gözlə...

Bu səddi aşandan özünü gözlə...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.10.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Əslində, onun adını “Leyli və Məcnun” poemasından götürüb valideyinləri. Bu mədəniyyət sevgisi nümayişidir. 

Azərbaycan Respublikasının Xalq Artisti Məcnun Kərimov 1 sentyabr 1945-ci ildə Zəngəzur mahalının Şəki kəndində müəllim ailəsində anadan olub. 1959–1963-cü illərdə Ağdam rayon orta ixtisas musiqi məktəbində təhsilini başa vurduqdan sonra, 1967-ci ilə kimi Zəngilan rayonu yeddi illik uşaq musiqi məktəbinin direktoru işləyib.

Ü. Hacıbəyov adına Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının "Xalq çalğı alətləri" şöbəsini bitirərək pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olub. Elə həmin ildən etibarən orta əsrlərdə Azərbaycanda istifadə edilən, dövrümüzə gəlib çatmayan, unudulan qədim musiqi alətlərinin öyrənilməsi və bərpasi istiqamətində elmi-tədqiat işlərinə başlayıb.

1991-ci ildə Bakı Musiqi Akademiyasında ‘‘Qədim musiqi alətlərinin bərpası və təkmilləşdirilməsi’’ elmi laboratoriyasını yaratdı. Həmin ildən elmi laboratoriyanın müdiri vəzifəsində çalışıb. Burada unudulmuş 11 müxtəlif musiqi alətini (çəng, barbət, çəqanə, çoğur, tənbur, səntur, rübab, rud, qopuz, ney, nüshə) bərpa edib, onların müxtəlif surətlərini hazırlayıb.

 "Azərbaycanın qədim simli çalğı alətləri" (tarixi-nəzəri, bərpa və təkmilləşdirmə məsələləri) mövzusu üzrə dissertasiya müdafiə edib, sənətşünaslıq namizədidir. Azərbaycanın qədim musiqi alətləri haqqında tədqiqatların müəllifidir, 10-dan çox qədim musiqi alətimizi bərpa edib, bu mövzuda beynəlxalq simpoziumlarda çıxış edib.

Məqalələri

1. "Musiqi dünyası" jurnalı — Azərbaycanın qədim musiqi alətləri

2. "Musiqi dünyası" jurnalı — Tənbur və onun müxtəlif növləri

3. "Musiqi dünyası" jurnalı — Azərbaycan qədim simli alətləri: səntur

4. "Musiqi dünyası" jurnalı — Muğam ifaçılığı sənətində xanəndə və sazəndə dəstələrinin rolu (Fuad Əzimli ilə birgə)

Filmoqrafiya

- Udun nağılı 

- Sübhün səfiri 

Azərbaycan mədəniyyətinə göstərdiyi xidmətlərinə görə 2006-cı ildə Azərbaycan Respublikasının Əməkdar artisti, 2011-ci ildə Xalq artisti fəxri adlarına layiq görülüb. 

Uzun müddətd xərçəng xəstəliyindən əziyyət çəkən Kərimov 2013-cü il Oktyabr ayının 2-də, saat 19.00 radələrində 68 yaşında dünyasını dəyişib. O, Bibiheybət qəbiristanlığında – valideynlərinin yanında dəfn olunub.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.10.2025)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bəzi adamlar insanlar arasındakı müqayisəni israrla qüsurlu hesab edirlər. Fəqət, bəşəriyyət hələ ki, oxşar və fərqli cəhətləri, yaxud birinin o birisindən üstünlüyünü müəyyənləşdirmək üçün, müqayisədən dəqiq qarşılaşdırma, tutuşdurma tapa bilməyib. 

Bu dəfə sizə bütün müqayisələrdən alnıaçıq, üzüağ çıxan bir insan haqqında danışmaq istəyirəm. Şair, yazıçı, jurnalist, "Kredo" qəzetinin baş redaktoru- Əli Rza Xələflidən. Amma gəlin əvvəlcə onun ömür yoluna səyahət edək. O, 1953-cü ilin dekabr ayının 7-si Cəbrayıl rayonunun Xələfli kəndində dünyaya gəlsə də, doğum şəhadətnaməsində bu tarix oktyabrın 1-i kimi göstərilib. 1975-ci ildə indiki Pedaqoji Universitetin filologiya fakultəsini fərqlənmə diplomu ilə bitirib. Əvvəlcə doğulduğu rayonun Şahvəli, Tatar və Aşağı Xələfli kəndlərində müəllim işləyib. Həmin illərdəki pedaqoji fəaiyyətinə görə "Qabaqcıl maarif xadimi" fəxri adına layiq görülüb. 1980-ci illərin əvvəlindən mətbuatda çalışır. 1980-1993-cü illərdə rayon qəzetində müxtəlif vəzifələrdə işləyib. "Xudafərin", "Qoşa qanad", "Qarabağ" və "Həyat" qəzetlərində xüsusi müxbir, şöbə müxbiri, şöbə müdiri və eləcə də redaktor əvəzi olub. Ədəbi-publisistik yazıları və şeirləri dövrü mətbuatda müntazam çap olunur. 2002-ci ildə "Qızıl qələm" medalı mükafatına, 2003-cü ildə "Məmməd Araz"ali ədəbi mükafatına, 2004-cü ildə AYB Bədii Ədəbiyyatı Təbliğ Bürosunun "Qılınc və qələm" yaddaş mükafatına, 2008-ci ildə Beynəlxalq Rəsul Rza mükafatına, 2010-cu ildə isə Şahmar Əkbərzadə adına Beynəlxalq Ədəbiyyat mükafatına layiq görülüb...

Mehriban, qonaqpərvər, əyləncəli, simpatik, düşüncəli və cəlbedicidir. Xarakter baxımından cazibədar və sirli xüsusiyyətlərə malikdir. Ətrafındakı insanlara qarşı diqqətli və anlayışlı davranışı ilə tanınır. İti düşüncəsi və hadisələrə rasional yanaşma tərzi istənilən çətin vəziyyətdə onu doğru qərar verməsinə kömək edir. Dostluq və iş münasibətlərində güclü təsir bağışlayaraq qarşısındakı insanları heyran qoyur. Ünsiyyətdə inam qazanmağı və mürəkkəb məsələləri asanlıqla həll etməyi bacarır...

Tənqidçi-ədəbiyyatşünas Qurban Bayramov onun yaradıcılığını belə xarakterizə edir: “Əlirza Xələflinin poeziyası irfan dünyasından bir əlçim buluddur və bir bülbülün sızlar türküsünə çevrilib söz gülüstanına yağan ağ yağışdır. Onun poetik üslubda metaforikləşmiş dərin məna yarada bilmə funksiyası hər məqamda özünü göstərir. Poetik üslubun assosiativ təzadlar silsiləsi bu adlar silsiləsinin tarixi mahiyyətinin duyumuna, dərkinə xidmət edir. Əli Rza Xələfli ümumi epik təsvirdən aralanaraq öz hiss və həyəcanlarını ifadə edir, müxtəlif yönlərdə mühakimələr yürüdür, həyat, insan, cəmiyyət haqqında düşüncələrini ifadə edir, burada lirizm hərtərəfli  görünür. Onun yazdıqlarında bədii mətnin, parçanın məna tutumu çox yüksəkdir. Bir qoşa misrada – məsnəvidə obraza elə səmimi, duyğulu yanaşa bilir ki, kiçik mətndə, az sözlə bütöv bir obrazı, xarakteri təqdim edir. Bu məna tutumu barədə müxtəlif mülahizələr də söyləmək olar. Amma şair sözdə ciddidir, sözü havayı yerə işlətmir. Bu mənada Əli Rzanın ədəbi - fəlsəfi mühakimələri ciddi marağa səbəb olmaya bilmir...”

Həyat eşqi ilə dolu adamdır. Yüksək yumor hissi var, şən və istiqanlıdır. Sevməyi və sevilməyi xoşlayır. Qayğkeş olduğundan əldə etdiklərini imkansızlarla bölüşməyə hazırdır. Onun ən müsbət tərəfləri isə əsasən məntiqli qərar verməsi və düşdüyü mühitdə hörmət qazanmağı bacarmasıdır. Bir az romantik, bir az da emosionaldır. Yaxşı həmsöhbətdir. Məsələlərə ədalətli yanaşmağı xoşlayır. Nəzakətlidir, diplomatikdir. İş həyatına gəldikdə isə çox istedadlıdır. Narahat və stresli mühitlərdə işləməyi sevmir...

Tarix üzrə fəlsəfə doktoru Yusif Mahmudov isə onun haqqında yazır: “Çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığında, ümumən ədəbi mühitdə və elmi-ictimai media aləmində “Kredo”su ilə özünə möhkəm yer eləmiş Əli Rza Xələfll dövrümüzün görkəmli nasiri, şairi və jurnalisti kimi çox yaxşı tanınan və sevilən şəxsiyyətdir. Şübhəsiz, Əli Rza müəllimin bir yazar kimi dəsti-xətti lap sonsuzluqdan belə oxucusunu çağırır. Manevrli publisistikası şirinliyi, duzluluğu, fərqliliyi ilə ədəbiyyatımızın içində bütövləşmiş bir heykəl kimidir. Onun yazılarında da, adi danışıq və nitqlərində də cəmiyyət və təbiətin qırılmaz ülvi bağlılığı, vəhdəti apaydın süd kimi görünür. Alovlu çıxışlarını dinlədikcə, sanki sehirli nağıllar aləmində itib-batırsan. Ədəbiyyat tariximizin, o cümlədən folklorumuzun gözəl bilicilərindən olan Əli Rza Xələflinin yazılarında bir elat dünyası yaşayır. O, bu dünyadan ana təbiətin füsunkarlığını seyr edir, onu sözə gətirir, elmi istiqamət verir, ictimailəşdirir. Onun Söz gücü Təbiətin ilahi eşqini ürəklərə daşıyır. Bunu bayatılarında daha aydın hiss etmək olur. Təbiətə sevgi ona qayğıkeş münasibətdən başlayır. Bu cür münasibətin yeniyetmə və gənclər arasında yaradılmasının gələcək nəslin həyati vacib bir məsələ kimi ekoloji mühitin sağlamlaşdırılmasında mühüm əhəmiyyəti vardır. Bədii detllardan məqsədli və elmi şəkildə istifadə səmərə verə bilər...”

Qəlbi həyatın hər anını doya-doya yaşamaq arzusu ilə doludur. Onun üçün yeni təcrübələr və sərgüzəştlər həyatın ən dəyərli hissələridir. O, enerjili, optimist və macəra ruhuna malikdir və onun daim yeni məlumatlar öyrənmək və müxtəlif mədəniyyətlərlə tanış olmaq istəyi heç vaxt tükənmir. Onun bu liberal xarakteri karyerasından tutmuş şəxsi həyatına qədər hər sahədə özünü göstərir. Məhdudiyyətlərdən qaçmağa üstünlük verir və həyatda öz yolunu qurmaqda çox qərarlıdır. Münasibətlərdə isə tərəfdaşı ilə səmimi və dürüstdür. Müstəqillik onun üçün çox vacibdir, lakin o, həm də mənalı və dərin əlaqələr qurmaq arzusundadır. Erkən gəncliyindən həyatda azadlıq, macəra və yeni kəşflər axtarır. Bu, onun optimist və macəraçı xarakterini və həyata dərin sevgi və marağını əks etdirir. Yaxşılıq etməyi çox sevir. Əgər kiməsə pislik edibsə, onu həyatı boyu unutmur və davamlı peşmançılıq hissi keçirir. Hər şeyə müsbət tərəfdən baxmağı bacaran insandır. Bəli, bu baxımdan yaxın ətrafı ona həsəd apara bilər...

Deyir ki:- "Azərbaycanın indiki mənzərəsi qələm adamları tərəfindən kifayət qədər ya dərk olunmur, ya da çətin anlaşılır. Çünki müstəqilliyin 30 illik mərhələsini keçməyimizə baxmayaraq, nə köhnə meyarlar tam aradan qalxmayıb, nə də yeni meyarlar kifayət qədər açılmış deyil. Və yaxud yeni meyarların yeni ədəbi yanaşma düşüncəsi prosesi çox ləng gedir. On-on beş il əvvəl “postmodern” adı ilə özünü göstərən ədəbi tüğyançılıq da sanki sönüb. Çünki həmin ədəbi tüğyan və tüğyançılar özləri də eksperiment hüququndaydılar. Adını nə qoyursan-qoy, hər bir yeni zaman axtarış üçün meyar açır. Əxlaqda, mənəviyyatda, siyasətdə, hətta dinə münasibətdə yeni meyarların yaranması həyat hadisələrinə münasibətdə dəyişməyi tələb edir..."

Bəli, oktyabrın 1-i Əli Rza müəllimin rəsmi ad günüdür, 72 yaşı tamam olur. Ona möhkəm can sağlığı, uzun ömür və yaradıcılıq uğurları arzulayıram...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.10.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Romantik və realist aktyor məktəblərinin estetik prinsiplərini öz yaradıcılığında cazibəli ahəngdarlıqla ehtiva edən Həsənağa Dərya oğlu Salayev 5 dekabr 1921-ci ildə Bakıda qulluqçu ailəsində doğulub. 

Atası Dərya kişi oğlu yeddi yaşına çatanda onu Bakıdakı 6-cı Şura məktəbinə qoyub. Həsənağa 1937-ci ildə oranın doqquzuncu sinfini yüksək qiymətlərlə bitirib. Elə həmin il Bakı Teatr Texnikumuna daxil olub. Tələbə ikən 1938-ci ildə Akademik Milli Dram Teatrının aktyor heyətinə qəbul edilib. 1941-ci ildə təhsilini başa vurduğu günlərdə müharibəyə gedib və doğma teatra 1946-cı ildə qayıdıb.

Qısa müddətdə Həsənağa Salayev teatrın repertuarında yer tutan və təzə hazırlanan tamaşalarında maraqlı rollar oynayıb. Müxtəlif illərdə Səməd Vurğunun "Xanlar" (Mamulya), "Fərhad və Şirin" (Fərhad), "Vaqif" (Eldar, Qacar və Vaqif), Zeynal Xəlilin "Qatır Məmməd" (Əziz), Ənvər Məmmədxanlının "Şərqin səhəri" (Mustafa), Vilyam Şekspirin "Otello" (Montano), "Antoni və Kleopatra" (Sezar), "Qış nağılı" (Florizel və Leont), Nazim Hikmətin "Türkiyədə" (Hüseyn Həlim), Mirzə İbrahimovun "Həyat" (Abbas), Mehdi Hüseynin "Cavanşir" (Qartal və Söhrab), "Alov" (Əmin Bəxtiyarov), Lope de Veqanın "Sevilya ulduzu" (Tavera), Şıxəli Qurbanovun "Sənsiz" (Fərhad), Süleyman Rüstəmin "Qaçaq Nəbi" (Vəli), Cəfər Cabbarlının "Solğun çiçəklər" (Bəhram), "Od gəlini" (Qorxmaz), "Almaz" (İbad) əsərlərinin tamaşalarında xarakterik səhnə surətləri yaradıb.

Aktyor eyni zamanda "Azərbaycanfilm" kinostudiyasının istehsal etdiyi "Fətəli xan", "Görüş", "O olmasın, bu olsun", "Onu bağışlamaq olarmı?", "Koroğlu", "İstintaq davam edir" bədii və "Aygün" televiziya filmlərində Süleyman, Musa, Əzim Əzimzadə, Qüdrət, Eyvaz, Mayor Rüstəmov, Əmirxan rollarına çəkilib.

Həsənağa Salayev aktyorluq sənətində qazandığı qələbələrə görə 10 iyun 1959-cu ildə Azərbaycan SSR əməkdar artisti, 1974-cü ildə isə xalq artisti fəxri adları ilə təltif edilib. Yaradıcılığının ən müdrik çağında, 54 yaşında Həsənağa Salayev qəfildən iflic xəstəliyinə düçar olub. Bir daha səhnəyə çıxmayan aktyor 2 oktyabr 1981-ci ildə dünyasını dəyişib. Həsənağa Salayev çılğın ehtirası, vüqarlı görünüşü, sərbəst səhnə davranışı, əzəmətli boybuxunu, tamaşada yöndaşlarına diqqəti ilə seçilirdi. Gurultulu və cingiltili səsini məharətlə tənzimləyən aktyor romantik rollarla realist personajları, mürəkkəb psixoloji dönüşlü dramatik obrazları eyni məharətlə oynaya bilirdi.

O, klassik və tərcümə əsərlərində ifa etdiyi obrazları çağdaş dövrün ictimai-sosial, mənəvi-əxlaqi problemləri ilə ustalıqla əlaqələndirirdi. Həsənağa Salayev ruhən, emosiya coşğunluğu, səs diapazonu, ehtiraslarının çılğınlığı ilə romantik aktyor idi, ancaq lirik, dramatik və psixoloji rolları da məharətlə oynayıb.

Teatr səhnəsində rolları

1. Tavera (Sevilya ulduzu, Lope de Veqa)

2. Fərhad (Fərhad və Şirin, S.Vurğun)

3. Sezar (Antoni və Kleopatra, V.Şekspir)

4. Oqtay (Oqtay Eloğlu, C.Cabbarlı)

5. Doktor (Unudulan adam, N.Hikmət)

Filmoqrafiya

1. Aygün 

2. Cazibə qüvvəsi 

3. Doğma xalqıma

4. Fətəli xan 

5. Görüş 

6. İstintaq davam edir

7. Körpə 

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.10.2025)