Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

 

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

 

 

ANAR, “QIRX GÜN, QIRX GECƏ”

 

Yusif!

Mənim etibarlı, ağıllı, istedadlı dostum, yaraşıqlı, gözəl-göyçək qardaşım! Səni itirdiyimiz o dəhşətli anlardan qırx gün, qırx gecə keçir. Bilirəm, zaman ötdükcə Vaxt ən ağır yaraları sağaltmasa belə, qaysaqlayır, göynərtisini ovudur, amma ölümündən keçən bu qırx günün elə bir saatı, dəqiqəsi olmayıb ki, sənin yoxluğunun dözülməz ağrısını duymayım, hər dərdimi, hər sözümü, həmişəki kimi, səninlə bölüşə bilməyəcəyimin acısını hiss etməyim. Gecələr yuxuma gəlirsən, “bilirsən, filankəs də lax çıxdı” deyirəm, “gündə yeddi dəfə allahlıq iddiasına düşən indi yetmiş yeddi dəfə düşür”, “tək alçaq dağları yox, elə uca dağları da yaratdığını bəyan edir” deyirəm. “Aybənizin nəvəsi oldu” deyirəm.

Ölümündən iki gün qabaq, xəstəxanada son görüşümüzdə ordu orduna yapışmış, kül rəngli sifətində gördüyüm zəif, amma əvvəlki kimi işıqlı təbəssümünlə gülümsünürsən, heç nə demirsən...

Nə deyəcəksən axı? Əbədi sükut dünyasındasan. Elə bir dünyada ki, ora ünvanlanmış suallar həmişə cavabsız qalır. Bizi böyük qismi (hamısı yox, əstəğfürullah!) çörəyi dizinin üstündə olan, dönük, kəmfürsət, paxıl və kinli adamlardan ibarət “ədəbi mühit”də, bu canavar sürüsünün içində qoyub niyə getdin? Bizi – Vaqifi, Fikrəti, Çingizi, Arifi, məni... Çingiz, Arif bizdən cavandırlar, bizlərdən sonra hələ çox illər yaşayacaq və bəlkə haçansa birlikdə işlədiyimiz günləri xatırlayacaqlar: “Anar bir az qaraqabaq idi, Vaqif çox vaxt qaşqabaqlı, Fikrət bəzən dalğın olurdu, amma Yusif... Yusifin həmişə dodağında təbəssüm, dilində xoş bir lətifə, heç kəsi incitməyəcək, heç kəsin qəlbinə toxunmayacaq şux zarafatı olardı”.

Eləydi Yusif. Ağlıma sığışdıra bilmirəm ki, bundan sonra bir daha Yazıçılar Birliyindəki, yaxud Milli Məclisdəki otağımın qapısından o təkrarsız təbəssümünlə içəri girməyəcəksən – çiynində fotoaparat, böyründə cib telefonu, həmişə səliqəli, şıq geyinib-kecinmiş, yaxanda kostyumuna uyğun zövqlə seçilmiş qalstuk, pencəyinin döş cibində eyni rəngli dəsmal, başında dama-dama kepka...

Təpədən-dırnağa aristokrat və ziyalı idin. Qiyafəndə, davranışında, oturub-durmağında, insanlarla rəftarında, sənin əlinə su tökməyə layiq olmayan adamların hücumlarına, böhtanlarına ağayana etinasızlığında... İctimai və ədəbi qara-qışqırığa biganəliyinə, onu eyninə almamağına görə bəzən səni qınayırdım. “Qəribəsən e, – deyirdin, – bir it, ya qoca köpək səni dişləyirsə, sən də onu dişləməlisən? Hürüb-hürüb yorulacaqlar...”

Haqlısan, Yusif. Sənin belə-belə şeyləri vecinə almamağının səbəbi o idi ki, müdrik insan idin, dünya malında – vəzifə, şöhrət, fəxri ad-filan gözün yox idi. Elə bu hücumların da əksərən məhz bu sayaq şeylərə tamah salanlar tərəfindən edildiyini yaxşı bilirdin. Elə bir ailədə dünyaya gəlmişdin ki, uşaqlıq çağından şöhrətin hər üzünü və ən geniş miqyasını görmüşdün. Bu sarıdan da gözün tox idi. İntizarla onun-bunun ağzına baxıb bir qaşıq tərif payını umanlardan, onun-bunun qələmini pusub özü haqqında mübaliğəli sözlər eşitməyin nisgilini çəkənlərdən və xudanəkərdə, bu sözləri eşitməyəndə özü-özünü şişirdib dağ başına qoyanlardan deyildin. Mirzə Cəlilin topuğundan olub, onunla bəhsəbəhsə girən zavallılara ancaq xəfif bir təbəssümlə gülümsünürdün. Sənin bu təbii kübarlığının, ziyalı ləyaqətinin kökünü yalnız mənşəyinlə, nəslinlə, anadan olduğun, yetişdiyin ailənlə bağlamaq düz olmaz. Əlbəttə, əsil-nəcabətin, ailə tərbiyəsinin də əhəmiyyəti az deyil. Amma bu əsil-nəcabət, ləyaqət bəy nəslinə mənsub olduğu qədər, adi bir çoban nəslinə də mənsubdur. Məsələn, tutalım, çoban ailəsində dünyaya gəlmiş Mövlud Süleymanlının ləyaqəti, daxili mədəniyyəti, ziyalılığı yazıçı ailəsində göz açmış bəzi şərəfdən dəm vuran şərəfsizlərdən min pay artıqdır. Səndə isə hər iki cəhət son dərəcə ahəngdar şəkildə bir-birini tamamlayırdı. Ailəndən gələn ağayanalıq və öz təbiətinin zənginliyi – böyük istedad, dərin zəka, geniş savad, dünyaya, hadisələrə, insanlara, həyata və ölümə müdrik baxış... Və bəlkə dünyanın bütün ağrı-acılarını, insanların bütün naqisliklərini, xırdaçılıqlarını, yekə-yekə sözlər, gurultulu şüarlar ardında vəzifə, kürsü, şan-şöhrət hərisliyi, iyirmi gün ləzzətini duyduqları üç, ya dörd nömrəli telefonları qaytarmaq üçün sifətdən-sifətə düşdüklərini, maaşa dolananların kasıbçılığına rişxənd edən harınların hər üzünü gördüyünçün özünə başqa bir dünya qurmuşdun. Bu dünyaya ailə üzvlərindən və ən yaxın dostlarından başqa heç kəsin yolu yoxdu. Bu dünya sənin düşüncələrinin, aləmə car çəkməyib əzabını içində yaşatdığın dərdlərinin, ağrılarının, min bir milli, ictimai və məişət problemlərinin dünyası idi. Uğurla başa vurduğun bədii əsərlərinin və gələcək yaradıcılıq niyyətlərinin dünyası idi.

İnsanlardan bezəndə bu dünyada quşlarla, balıqlarla ünsiyyət tapırdın – mənzilində saxladığın balıqlarla, quşlarla...

Quşlar, balıqlar, kitablar, musiqi, bir də nəvələrinin məzəli sözləri – bəlkə axır illər sənə qalan son sevinclər idi.

Bir də xatirələrin sevinci. Axı sən elə bir ömür sürmüşdün ki, çoxları yalnız bu ömrün həsədini çəkməklə öz ömürlərini çürüdür. Nə olmayıb sənin ömründə, Yusif? İlk növbədə yaradıcılıq fərəhi – gözəl hekayələrin, filmlərin, ədəbiyyatımızın iftixarı olan, dildən-dilə çevrilmiş “Qətl günü” romanın... Xalqımızın ən ağır günlərində onunla bir olmağın, onun yanında və onun keşiyində durmağın, dərdiylə yaşamağın xatirələri. Apardığın mitinqlər, iştirak etdiyin toplantılar, çıxışların, müsahibələrin... Məqamında sənin adından, şöhrətindən bol-bol istifadə edib sonra səni “unudanların” həqiqi məqsədlərini anlamağın və bu xəyal qırıqlığından qırılmamağın, bədbinləşməməyin... Ölkələr, maraqlı insanlar, kitablar, filmlər, ilk gənclik illərindən sevib-sevilməyin... Hər günü beş ömrə bərabər bir ömür...

Sənin və mənim evlərimizdə, iş yerlərimizdə, dost məclislərində, Qazaxda, Göyçayda, Dərbənddə, Almatıda, Bişkəkdə, Moskvada, Türkiyədə, Misirdə, Çində, Kanadada, ABŞ-da birgə keçirdiyimiz unudulmaz günlər, uzun-uzadı söhbətlərimiz – bütün bunlar, – ötən günlər, saatlar sənin olduğu qədər, mənim də xatirələrimdir.

Bilirəm ki, xatirələr yazmamısan, ancaq gündəlik aparırdın. Bu ortaq xatirələrimizin hansıları əks olunub yazılarında, – bilmirəm. Hər halda, bütün bunları canlandırmaq, ötüb keçmiş ömrümüzü bir daha kağız üzərində yaşamaq mənim öhdəmə düşür. Həm öz yerimə, həm sənin yerinə. Əlbəttə, ömür vəfa etsə…

Səninlə bağlı min bir epizodu, dərin-dürüst fikirlərini, dəqiq mülahizələrini, şux zarafatlarını, bənzərsiz yumorunu, zəngin və canlı şəxsiyyətinin müxtəlif cizgilərini daha dolğun və ətraflı şəkildə qələmə almaq indi mənim yoldaşlıq borcum, vəzifəmdir.

Vaqif küçəsində hekayələrini dinlədiyim, hekayələrimi dinlədiyin o uzaq günlər, “Qətl günü”nün əlyazmasını oxuduğum gecə, Ankarada mini-bara qoşduğun məzəli şeir, Qahirədə piramidalara getməyə ərinməyin, “əşi, kinoda görmüşük də” deməyin, İstanbulda Çiçək passajında Eminin hesabına qəhvə içməyimiz, sonra İstiqlal caddəsində Eminə qalstuk almağın, Vaqifin hər təzə şeirindən duyduğun və böyük qardaş təmkiniylə gizlətməyə çalışdığın qürur, mənə bağışladığın qəlyan (“Axır ki, sənin də bir keyfiyyətli qəlyanın olsun”, – dedin), gecə yarısı telefon zənglərin…

Akvarium balıqları və qəfəsdəki quşlar, fotolar və dama-dama kepka… İndi isti-isti bütün bunları xatırlamaq, xəyalımda bir də yenidən yaşamaq mənə çətindir, Yusif. Dəfn mərasimində danışa bilmədim. Arazın matəmində olduğu kimi, o gün də qəhər məni boğurdu. Yalnız bir-iki söz deyə bildim. Bu yazım da bəlkə bir az dağınıq oldu. Bəlkə içimə yığılmış acılar və bu acıları səninlə paylaşa bilməyin imkansızlığı elə sözləri, elə ifadələri işlətməyə məcbur etdi ki, bu gileylər sənin haqqında, – büllur kimi pak, təmiz, qəlbi hər cür həsəddən, kin-küdurətdən, xıltdan xali olan insan haqqında yazıya düşməməliydi. Buna görə bağışla məni, Yusif…

Neyləməli; “Kimə deyim dərdimi, dünya dolu adamdır?” Axı heç birinə heç bir pislik, bədxahlıq etmədiyimiz, əksinə, bacardığımız dərəcədə, imkanlarımız daxilində həmişə yaxşılıq etməyə çalışdığımız, həmişə ancaq və ancaq xeyirxahlıq göstərdiyimiz bu insanlar nə istəyir bizdən, ay Yusif? Nə veriblər ala bilmirlər?

Cavab yoxdur…

Yusif yoxdur…

Yusif Səmədoğlunun vəfatından qırx gün qırx gecə keçir…

                                               Sentyabr, 1998

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.08.2025)

 

 

İlkin Əbəlfəz Bakıda yaşayır. Ali təhsilli iqtisadçı menecerdir.

İlk şeir yazmağa hələ məktəb illərindən başlasa da o vaxtın təfəkkürü ilə indiki təfəkkür uzlaşmır deyə əvvəlki şeirlərini deyil, 2020-ci ildən bəri topladığı şeirlərinin dərc edilməsini istəyir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalında bu gün onun son yazdığı şeirlərdən bəzilərini sizlərin mühakiməsinə verəcəyik.

Yeri gəlmişkən, İlkin Əbəlfəz tezliklə sizlərə yeni kitabını təqgim edəcək – “Atasız uşaqlar” romanının.

 

 

 

SON BİR NƏĞMƏ İSTƏYİRƏM SƏNDƏN, ŞAİR

Son bir nəğmə istəyirəm səndən, şair,

Dərdlərimi ovutmağa.

Həzin-həzin, köz-köz olan

 Ürəyimin atəşini soyutmağa,

 Göz yaşımı qurutmağa…

 

 Son bir nəğmə istəyirəm səndən. şair,

Arzularım dilə gəlsin.

Heç kimim yox bu dünyada,

 Elə bil ki, tək qalmışam,

İtirdiyim xəyallarım, duyğularım

Geri gəlsin…

 

Son bir nəğmə istəyirəm səndən, şair,

Təkliyimi onla bölüm.

Nəyim varsa verim ona,

Ən dəyərli əşyamı da,

Başımdakı ağlımı da,

Olan-qopan yaddaşımı,

Qəbirdəki baş daşımı verim ona.

Nolar yenə vurma düyün,

Onu görüm, sonra ölüm…

 

Son bir nəğmə istəyirəm səndən, şair,

Notlarında o da olsun.

Gah bəmində, gah zilində,

Hərdən evin bir küncündə

Durub elə mənə baxsın.

 Gah da yolun döngəsində

Keçib dayansın qarşımda,

 Dalğalansın göz yaşımda…

Gah bəmində, gah zilində,

 Hər ayrılıq nəğməsində

Xatırlatdın onu mənə,

Ağrı oldun ürəyimdə.

 

Olan olub, keçənlər də keçib, şair,

 Son bir nəğmə istəyirəm səndən, şair…

 

 

MƏNƏ SEVMƏYİ ÖYRƏT

Ay dərdimi dən bilən,

Sevincimi qəm bilən,

Ay sevgimi kəm bilən,

 Mənə sevməyi öyrət!

 

 Gecə ulduzum, ayım,

Tanrıdan sevgi payım,

Yazı yazım, say sayım?

 Mənə sevməyi öyrət!

 

Danlayırsan, dinmirəm,

Alçaldırsan, enmirəm,

Mən sevməyi bilmirəm?

Mənə sevməyi öyrət!

 

Yundursa, əyləş didək,

Misal deyil həll edək,

Hansı məktəbə gedək?

 Mənə sevməyi öyrət!

 

Aşiqinə çəkmə dağ,

Bəyənməyirsən nahaq,

 Bir qələm al, bir varaq,

 Mənə sevməyi öyrət!

 

 

ŞAİR

Nə yaman duyğusal olmusan, şair,

Bir az dözümlü ol, bir az möhkəm ol.

Nə yaman ərköyün olmusan, şair,

Bir az soyuqqanlı, azca ötkəm ol.

 

Nə yaman başını qatıblar yenə,

Yenə için-için düşüncədəsən.

Vallah, hamı səni anlaya bilməz,

Səni sevəndəsən, düşünəndəsən.

 

Nə yaman gözlərin qızarıb belə,

Bəbəyin elə bil qan çanağıdır.

Nə etsən, nə desən faydası olmaz,

 Lap göz yaşların da el qınağıdır.

 

Səsində kövrəklik xırıltı nədir,

Nəsə oğurlanıb, nəyinsə sınıb?

Küskün baxışların söylə kimədi,

 Kimsə, elə bil ki, qəlbini qırıb?

 

Amandır özünü toparla, şair,

Üzündən qəm-kədər silinsin bir az.

Yenə də ürəkdən yaz, yarat, şair,

Acı keçmiş ilə yaşamaq olmaz.

 

 

ÜSYAN

Elə dərd verdi ki, Allahım mənə,

Min ağrı bu dərdə bərabər oldu.

Gülən gözlərimin dərinliyində

 Ömrüm selə döndü, dərbədər oldu.

 

 Elə dərd verdi ki, Allahım mənə,

Hər nəfəs aldıqca dağlanır içim.

Hər şəkil, hər dəfə adı gələndə

Ox olub sancılır, köç edir köçüm.

 

Elə dərd verdi ki, Allahım mənə,

Bu dərdim ömürlük yoldaşım oldu.

Fərmanı verildi gələn günlərin,

Cəlladtək üstünə möhürün vurdu.

 

Elə dərd verdi ki, Allahım mənə,

 Dərd də özlüyündən utandı, vallah.

Daha yorulmuşam, daha ölürəm,

Məni öz yanına apar, ay Allah.

 

 

DÜNYA

Hamımızın gözündə nəm,

Əsir alıb sevinci qəm,

Qan ağlayır dünya-aləm.

Nə boşluğun bir boşluğu,

 Nə dolunun dolusu var.

Hər şeyin bir yalanları,

Hər şeyin öz doğrusu var.

 

Kitablar da səhv yazılır,

Quş da quştək civilləmir.

Topuğuna daş dəyənlər

Aslan kimi inilləmir.

Bağlı qapı arxasında

Min hoqqadan çıxır ismət.

Sevgi bitir yataqlarda,

Allah kərim, ya da qismət.

 

Gücü çatmır çöldəkinə,

Söz deməyə ər kişinin.

Xəyanətsiz öz evini

Yaşatmağa hər kişinin.

Seçim qoyur qarşımıza,

Heç baxmayır yaşımıza,

Yazır qəbir daşımıza

 “Bu, dünyadan nakam gedir.”

 

Yavan çörək doyuzdurmur

Yetim-yesir uşaqları.

Nə atılan körpələri,

Nə boş qalan qucaqları.

Qurban etmə günahlara,

Qıyma yazıq insanlara.

Ömrü keçən qarı dünya,

 Çovğun edən qarı dünya.

Bizi kama yetirməsən,

Səni görüm qarı, dünya.

 

 

MƏN ÖLƏNDƏ

Ölən vaxtı hamını yığacam ətrafıma,

Mən öləndə qəbrimə heykəl də qoydurarsız.

Sevmirəm sadə qəbir, yaraşmaz heç adıma,

 İmkan olsa, heykəli mərmərdən yondurarsız.

 

Qoy uzaqdan seçilsin sadə qəbir içində,

Bolluca ehsan verin üçündə, yeddisində,

Tanınmış molla olsun qoy mənim məclisimdə,

Adıma üç-dörd “kuplet” şeir də yazdırarsız.

 

Malımdan və mülkümdən kimsəyə pay verməyin,

Mən kasıbı sevmirəm, kasıbı dindirməyin,

Dəyməyin pullarıma, acları güldürməyin,

Nəyi qoyub getmişəm, eləcə saxlayarsız.

 

Onsuz da bilirəm ki, haqqıma girəcəksiz,

Bu nanəcib, vicdansız, bu alçaq deyəcəksiz,

Kömək etmədim deyə arxamca söyəcəksiz.

Qəbirdən xortdayaram, çox dərin basdırarsız…

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.08.2025)

 

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Bir vaxtlar – onda ki, cəmi 2 telekanal vardı, internetsiz, əlbət ki YouTube-suz bir həyat sürülürdü, bax onda bir veriliş vardı, “Retro”. Xanım və bəy aparıcı ekranda görünən kimi milyonlar nəfəs dərmədən onlara baxırdı. Xanım Həmidə Ömərova idi, bəysə Ayaz Salayev.

 

Azərbaycanın tanınmış rejissoru Ayaz Salayev 1960-cı ilin 1 avqustunda Bakıda anadan olub. 1977–1982-ci illərdə Moskvada Ümumittifaq Dövlət Kinematoqrafiya İnstitutunun Kinoşünaslıq fakültəsində təhsil alıb. 1983–1985-ci illərdə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasında və "Azərbaycanfilm"də redaktor vəzifəsində çalışıb. 1986–1988-ci illərdə ÜDKİ-nin aspiranturasında oxumaqla bərabər, həmin təhsil ocağında "müasir film" fənnindən dərs deyib.

1995-ci ildə çəkdiyi "Yarasa" filmi Fransa, Almaniya, İspaniya, Yunanıstan, Belçika, İsveçrə, İsveç, Finlandiya, ABŞ, Kanada, Rusiya, Bosniya və Herseqovina, Misir, Türkiyə, Monqolustan və digər ölkələrdə keçirilən otuza yaxın müsabiqədə iştirak edib. Film Fransanın Anje şəhərində keçirilən beynəlxalq Avropa kinosu festivalında Qran-priyə və digər nüfuzlu mükafatlara layiq görülüb.

18 dekabr 2000-ci ildə Azərbaycan kino sənətinin inkişafındakı xidmətlərinə görə Azərbaycan Respublikasının əməkdar incəsənət xadimi fəxri adına layiq görülüb. Müxtəlif ali və orta təhsil ocaqlarında kino tarixindən dərs deyib.

 "İnternyus-Azərbaycan"da rejissor kimi fəaliyyət göstərdiyi müddətdə bir neçə sənədli film və sosial məzmunlu videoçarx çəkib. 

13 dekabr 2023-cü ildə Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin 100 illiyi münasibətilə "Tərəqqi" medalı ilə təltif edilib.

 

Filmoqrafiya

1. Qız qalası əfsanəsi

2. Retro

3. Ordubad

4. Evlənmək istəyirəm

5. Bir dəfə görmək...

6. Təkəlduz

7. Ata

8. Bir nəfər hamıya görə

9. Təxribat

10. Yarasa

11. Anlam

12. Vahimə

13. Koma 0,1 saniyədə

14. "Ağ-qara" gecələr

 

Bu gün doğum gününü – 65 illik yubileyini qeyd edən Ayaz Salayev son günlər sosial medianın qınaq obyektinə çevrilib. Türk dilinə cəmiyyətin meyl salmasını pislədiyinə görə nu topa-tüfəngə tuturlar. Lakin gəlin fikri konteksdən kənara çıxarıb bu tanınmış kino xadimindən düşmən obrazı yaratmayaq. Türkiyə bizim qardaşımızdır, bu öz yerində. Ayaz Salayev də kino industriyamızın ünlü adıdır.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.08.2025)

 

 

 

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

 

Bu dəfə yolumuz Almaniyayadır.

Bir dəfə heç kimə məlum olmayan alman mühəndisi və dünyanın ilk daxili yanma mühərrikli avtomobilinin ixtiraçısı Karl Benz  üç velosiped təkəri olan "Motorwagen" adlı benzin mühərrikli ilk özüyeriyən maşını ehtiyatla işə salır və Manheym şəhərinin böyük meydanına sürür. Meydana  göz gəzdirən Benz burada nəqliyyatın hərəkətinə heç bir maneə görməyir...

 

Amma təəssüf ki, meydanın o tayında bir evin kölgəsində dayanmış arabalı atı görməyir. Arabanın üstündə isə kolbasa, sosiska və vetçina yığılmışdı. Bu bir  yerli kolbasa istehsalçısı idi və mallarını müştərilərə çatdırırdı. At qəribə və qorxulu, yüksək səslə cingildəyən və dəhşətli dərəcədə tüstülənən arabanın düz ona doğru irəlilədiyini görən kimi hürküb qaçmağa başlayır. Bu zaman arabada olan vetçina və ət məhsulları  yerə tökülərək səki boyu səpələnir. Böyük qalmaqal baş verir. Kolbasa ustası dərhal “şeytan maşını”nın sürücüsündən dəymiş ziyanı ödəməyi tələb edir. Əlacsız qalan Karl Benz yolda toz üstünə tökülmüş  bütün ət məhsullarını almalı olur. Baxmayaraq ki, o vaxtlar onun pula çox ehtiyacı var idi.

Bu hadisə Benzə çox təsir edir. Bu haqda  dostlarına deyir: "Kolbasa satıcısı  mənə açıq-aşkar istehza ilə deyir ki, ötən bazar günü necə yaxşı alver edib... O, bölgənin ən varlı adamıdır. Amma mənə də Benz deyərlər, ilk avtomobilimi ona satacağam. Bu mənim revanşım olacaq!"

Qeyd etmək lazımdır ki, Karl Benz əvvəllər üç təkərli “Motorwagen”ini heç cür sata bilmirdi. Benzin mühərrikli bu araba insanlarda inam yaratmırdı: ətrafdakılara təhlükəli, çox səs-küylü və əlverişsiz görünürdü. İxtiraçı Manheym şəhəri ətrafında gəzərkən həm atları və piyadaları qorxudur, həm də maşının benzin bakının həcmi kiçik olduğundan, onu tez-tez doldurmalı olurdular. Benzin isə həmin vaxtlarda ancaq apteklərdə satılırdı.

 1887-ci ildə "Motorwagen" Parisdəki Ümumdünya Sərgisində iştirak edir. Və bundan bir il sonra, 1888-ci ildə Karl Benz nəhayət Almaniyada ilk avtomobilini satır. Təəssüf ki, Karl Benzin ilk avtomobilinin məhz Manheymdəki həmin kolbasa ustasına və ya başqa bir qəssaba satdığı haqda dəqiq fakt yoxdur. Bu məlum deyil və tarix bu haqda susur.  Bununla belə, əminliklə söyləmək olar ki, vəd edilmiş revanş alınır – illər sonra nəinki Almaniyanın, eləcə də dünyanın bütün kolbasa istehsalçıları artıq öz məhsullarını arabalarla deyil, daha rahat olan mühəndis Benzin avtomobilləri ilə daşıyırdılar.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.08.2025

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə təşkilatçılığı ilə Xalq şairi Vaqif Səmədoğlunun 85 illiyi münasibətilə keçirilən Poeziya müsabiqəsində fərqlənən gənc şairlərin şeirlərini təqdim edirik.

 

  

I YER

 

 

Cavid QASIMOV

 

 

***

 

Dil bilməyən sərçələr

Bu qışı da qarşıladı

Həyətimizdə.

Yenə dua edirlər:

– Bol olsun süfrələrin çörək qırıntıları...

 

Dəyirmanların ürəyi daşdan olmasaydı,

Köçməzdi ölkədən ölkəyə quşlar...

 

Zaman ötdükcə anlayıram ki,

Sünbül günəşdən də yandırıcıdır.

Yoxluğu nəinki yeriməyi bacaranlar,

Uçmağı bilən quşlar üçün də utandırıcıdır.

 

Gileylənmirəm, İlahi, gileylənmirəm.

Buna da şükür,

Bizi sərçələrin duaları saxlayır,

Sərçələri sən.

 

 

***

 

O gün yadımdadır, qarışqalar da

Yeraltıbahardan qayıdırdılar,

Çiçəklər təzəcə dil açmışdı ki,

Arılar nahardan qayıdırdılar.

Mən isə dənizdən şeir deyirdim

Qanadı qırılmış qağayılara.

 

O gün yadımdadır, yarasalardan

Gecənin qanını götürürdülər.

Hə, hə...

Yadımdadır çarpayısında

Uzanan adama köçürürdülər.

Mən isə həyatdan şeir deyirdim

Gecəni yatmayan səfil dostuma.

 

O gün yadımdadır, işıqforların

Gözləri hirsindən qan bağlamışdı.

Görmüşdü uzaqda işıq dirəyin

Kimsəsiz bir uşaq, qucaqlamışdı.

Mən isə anadan şeir deyirdim

Körpələr evinin darvazasında.

 

O gün yadımdadır, dostum gəlmədi,

Onu da bayraqla gətirmişdilər.

Heç vaxt uzaqlara ata bilməyən

Ayağın uzaqdan götürmüşdülər.

Mən isə yollardan şeir deyirdim

Oğlu itkin düşmüş ata evində.

 

O gün yadımdadır, ağaclar hələ

Körpə meyvələrin bəsləyirdilər.

Dəcəl uşaqları meyvə dərməyə

Kölgə-kölgə düşüb səsləyirdilər.

Mən isə qocaya şeir deyirdim

Meyvədən xəbərsiz əlağacından.

 

O gün yadımdadır, xatırlayıram:

Daha günüm yoxdur xatırlanası.

Söz verdim Allaha, şeir yazmaram

Qadın qulağına pıçıldanası.

O gün yadındadır?

– Yadımda deyil...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.08.2025)

 

 

Nizami Bayramlı, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

 

Dəlinin biriydi rəssamabənzər,

cığıra baxaraq ağac çəkirdi,

ağaca baxaraq cığır çək, dedim.”

 

Ağac: canlılıq, böyümə, daxili köklər...

Bu o deməkdir ki, sənətkar adi, təkrarlanan həyat səhnəsindən bir “ruh mənzərəsi” çıxarır. Cığır, bir səthdir. Ağac isə, kökləri olan bir mahiyyət.

Van Qoq da bu idi — adi təbiət mənzərələrini çəkirdi, amma onları “eşidilən şəkillərə” çevirirdi.

“Ağaca baxaraq cığır çək, dedim” — sənətə yön verilən məsləhət Təklifin, ya da etirazın təqdimi

Ya sənətçiyə yön verir: “daxilinə deyil, çölə bax, sənətkarlığını real istiqamətə yönəlt.”

Ya da ironikdir: sən “ağaca baxıb cığır çək” yəni içindəki dərinlikdən zahiri bir yol düzəlt, bu isə mənasızlıqdır.

Burada şair həm Van Qoqun sənətinə bələd olduğunu, həm də ona “təəccüblə baxdığını” göstərir. Bu da müasir insanın klassik dahiliyin qarşısında çaşqınlığını ifadə edir.

 

Motivin genişləndirilməsi — Yolçu və Yol

Bu bənd şeirdəki digər obrazlarla da əlaqəlidir:

Dərviş, yolçu, ağacdan asılmış adam, araba, cığır, çəkilmiş və ya silinmiş yollar

Bunların hamısı həyatın mənası, istiqaməti, daxili və xarici yol arasında ziddiyyət motivini gücləndirir. Van Qoqun burada təmsil etdiyi ruh — “öz yolunu çəkən” insandır.

Yəni başqalarının cığırla getdiyi yerdə, o cığırı özü çəkir.

Rauf Ranın poetik niyyəti nə ola bilər?

Van Qoqa açıq istinad vermir — bu, adi oxucu üçün əcaib bir dəli rəssamdır.

Amma sənətə və poeziyaya bələd biri üçün bu, “ağrıdan forma doğuran sənətkarın” obrazıdır.

Rauf Ra da sanki özünü də onunla müqayisə edir, amma fərqli yol seçir: “mən sənə dedim, ağaca baxaraq cığır çək.”

Bu isə şübhə, ikilik, qərarsızlıq və təklif kimi görünür.

Bu 3 misralıq bənd — şeirin ən fəlsəfi və intertekstual hissəsidir. Burada:

Van Qoqun ruhu dolaşır,

Sənətə yanaşma tərzləri mübahisə olunur,

Daxili və zahiri yol dilemması qurulur.

Bu bənd bir növ sənət və həyat arasındakı sərhədi sorğulayan bir "poetik manifest" kimidir. Həm şairin sənətə baxışını göstərir, həm də oxucunu bu baxışı sorğulamağa dəvət edir.

Belə, bu qədər...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.08.2025)

 

 

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Salam, dəyərli izləyicilərimiz, xoş gördük.  "Ədəbiyyat və İncəsənət" portalının çox sevilən "Əbülfəzqızı ilə 10 sual" rubrikasının bu gün  sevimli şair qonağı  AYB- nin üzvü Süleyman Abdulladır. Gəlin birlikdə Süleyman bəyin ömür yoluna boylanaq.

 

Süleyman Abdulla 05.11.1965-ci il tarixində Gədəbəy rayonunun Arabaçı kəndində dünyaya göz açıb. 1972-82-ci illərdə Arabaçı kənd orta məktəbində orta, 1983-90-cı illərdə Az. Neft və Kimya İnstitutunda "Tətbiqi riyaziyyat" ixtisası üzrə ali təhsil almışdır. 1984-86-cı illərdə Sovet Ordusunda hərbi xidmətdə olmuşdur. 1990-91-ci illərdə "Xəzərneftdonanma" idarəsinin balansında olan "İsrafil Hüseynov" adına sualtı boruçəkən gəmidə kapitanın 2-ci köməkçisi işləmiş, 1992-93-cü illərdə Az.Milli Qvardiyasının zabiti olmuş və MQ-nın tərkibində Qubadlı, Laçın, Füzuli uğrunda gedən döyüşlərdə iştirak etmişdir. Müharibə veteranıdır. 1995-ci ildən mətbuatda çalışır, hal-hazırda "Press Əks-səda" və "Məntiq dünyası" qəzetlərinin təsisçisi və baş redaktorudur. 2002-ci ilin fevralından AYB-nin üzvüdür, 14 şeir və nəsr kitablarının müəllifidir. Əsərləri 1988-ci ildən dövri mətbuatda çap olunur. Ölkəmizdən əlavə Türkiyədə, İtaliyada, Albaniyada, Rusiyada, İranda, Özbəkistanda, Qırğızıstanda, Qazaxıstanda və s. ölkələrdə şeirləri çap olunub və müntəzəm çap olunur. Şeirləri bir çox dillərə tərcümə edilib. "Fəlsəfə müəlliminin ölümü" romanı və "Cavabsız qalan qisas" adlı irihəcmli hekayəsi Özbəkistanda kitab şəklində dərc olunub. Evlidir, iki oğlu var.

 

-- Xoş gördük, dəyərli Şairimiz. Yaradıcılığınızla tanış olan hər bir kəs bilir ki, bugünkü rubrikamız da çox qiymətli olacaq. Çünki Süleyman Abdulla qələmi boş yerə söz israf etməyən bir qələmdir. Elə " 10 sual" da çox səbirsizdir. Keçək suallarımıza.

 

1) Söndü işığına can atdığım şam,

Zülməti kösövlə aldatmaq olmur.

Hər gün bir az da çox təklənir adam,

Daha şeirlə də baş qatmaq olmur.  ( Süleyman Abdulla)

Süleyman bəy, zülmətin qənimi səhərdir, niyə bəzən nə səhəri, nə Günəşi görürük? Mübarizə aparmaq çoxmu çətindir?

 

-Xoş gördük, Ülviyyə xanım! Söhbətin “zülmət-işıq” təzadı ilə başlaması məni bir qədər təəccübləndirsə də yaradıcılığıma uyğun olduğunu qeyd etməliyəm. Belə ki, mənim şeirlərimin əksəriyyətində ziddiyyətlərin üzləşməsində rast gəlmək mümkündür. Zülmət-işıq, gecə-gündüz, Xeyir-Şər, doğru-yalan, az-çox, asan-çətin, ağ-qara, var-yox, sadə-mürəkkəb və s. bu kimi əksliklər yaradıcılığımın əsas predmetləridir desəm, mübaliğə sayılmamalıdır. İşıq mənim ən çox inandığımdır, hər yerdə, hər zaman arayıb axtardığımdır. Bir insanla tanış olanda ilk aradığım onun üzündəki işıqdır, nurdur. Əgər o işığı, o nuru görmürəmsə həmin adamla anlaşmağım və ya daha sönra ünsiyyət yaratmağım sadəcə mümkün deyil. Hətta ən qatı zülmətdə də mütləq bir zərrə işığın varlığına inananlardanam. Qaldı ki, mübarizə aparmağa, o həmişə olub, var , olacaq. Bəzən adam bezir, usanır, tükəndiyini hiss edir, amma müəyyən müddətdən sonra mübarizəsiz yaşamağın mümkün olmadığını anlayır, toparlanır, yola davam edir. Şeirlə baş qatmaq, əslində mənim üçün həyat tərzidir, dünyadan əlim üzüləndə üz tutduğum məbəddir.

 

2) "İnsanda utanma hissi olmadısa, heç bir şey dərd deyildir." ( Maksim Qorki)

Dəyərli Şairimiz, insanlarda hansı mənfi xüsusiyyətləri sevmirsiniz və olubmu ki, tövsiyə verib düşmənə çevrilmisiniz?

 

-Ən nifrət etdiyim xüsusiyyət yaltaqlıqdır, yaltaqlara nifrətim o qədər güclüdür ki, şiddətindən az qala ürəyim dayansın. Qalan bütün mənfi xüsusiyyətlər yaltaqlığın kölgəsində qalır. Xaraktercə yardımsevərəm, dostluqda sədaqətə böyük üstünlük verirəm. Riyakarlığa dözümsüzəm. Bu hallarla üzləşəndə bəzən kimlərəsə iradımı bildirdiyim olur və təbii ki, yaxşı qarşılanmır. Dürüstlüyü qiymətləndirməyə çalışıram, amma çox vaxt əks reaksiya ilə qarşılaşıram. Bəzi məqamları çıxmaq şərti ilə (müqəddəs olanları da var) yalana səbrim çatmır. Düşmən deməzdim, arzuolunmaz adama çevrildiyim məqamlar olub. Bir də əqidəsiz adamlardan zəndeyi-zəhləm gedir.

 

3) Sifətin tutuldu tufan qabağı,

Qaçan baxışının qovlayanı kəm.

Qanın qara idi şah damarında,

Sonra...

nə sonrası...

canın cəhənnəm!

 

Biz sınıq qəlb ilə nə olmadıq ki...

Lal olduq,

kor olduq,

topal,

kar...

olduq.

Üz tutub gedərkən ayrılıqlara,

Dönüb ayrı-ayrı adamlar olduq. ( Süleyman Abdulla)

Süleyman bəy, ayrılığı yaşadanlar ayrılıqla üzləşərkən bu acıdan dərs alırlarmı, yoxsa adətkardırlar?

 

-Asan göründüyü qədər də qəliz suallardır, əhatəsi o qədər genişdir ki, aydınlıq gətirmək üçün saatlarla danışmaq olar. Ayrılıq, ümumiyyətlə insan xisləti ilə bağlı olan nəsnədir və təkcə iki fərdin arasında olmur. İnsan-təbiət, insan-Vətən, insan-əşya, övlad-valideyn və s. arasında olan bağın qoparılmasıdır ayrılıq. Ayrılıq sevginin dərəcə göstəricisidir, o nə qədər yüksək olarsa nisgili də bir o qədər şiddətli olar. Ayrılıq həm də sevginin əlçatmazlıqlardakı həbsidir. Əslində insan təkcə ayrılıqdan deyil, həyatında rast gəldiyi hər hadisədən dərs almağı bacarmalıdır. Ayrılıqdan sonra yenidən üzləşmək qaysaqlamış yaraların yenidən qövr etməsindən başqa bir şey deyil.

 

4) Yaradıcısından narazı olanları razı salmaq olarmı?

 

-Asi olanlara rəğbətim yoxdur, hərçənd ki, özümü konkret bir inancın dayışıcısı deyiləm. Yaradanın olduğuna inanıram, yaradılanın yaradanın üzünə ağ olmasını nankorluq sayıram. Hər kəsdən, hər şeydən narazı olan adamlar var, belələri ilə rastlaşdığım da olub, amma onların mənim həyatımda yer yoxdur deyə dərhal uzaqlaşmağa çalışmışam. Onları razı salmaq əsla mümkün deyil.

 

5) İsti yatağından küsmüşdü yuxu,

Yüzdümü, mindimi?..

İtmişdi haqq-say.

Hıçqırıq kimiydi axar su səsi,

Xəzəl yağışında islanırdı çay. (Süleyman Abdulla)

Süleyman bəy, xəzəl olmuş ömürlərə haqq qonaq gəlsə, xəzəl ömrü, bahar dövrünə qayıdarmı, yoxsa haqqın yerini tapması çox zaman alacaq?

 

-Ömrün xəzan dövrü bəlkə də dövrlərin ən mükəmməl dövrüdür. Bu elə bir dövrdür ki, insan müdrikləşir, heç nəyə səthi yanaşa bilmir, hər şeydə bir məna axtarır. Başqa sözlə, ömrün payızı bir növ yaşanılan səhvlərin, doğruların hesabatı dövrüdür. Səssizliyə çəkilib su şırıltısında olub-keçənləri, xətalı-günahlı və ya əksinə… yaşadıqlarının xatırlamaq insanın öz vicdanı qarşısında hesabatıdır.

 

5) Sevimli Şairimiz, sevginin hər gün isbata ehtiyacı varmı, yoxsa bircə baxışda o sevgi bütün ruhunu saracaq gücdədir?

 

-Sevgi aksiomdur, onun nəinki hər gün, hətta bir ömür boyu isbata ahtiyacı yoxdur. Sevgi ani bir baxışla, utancaq bir duruşla, qəfil bir hərəkətlə anlaşıla bilən ali hissdir, onu konkret parametrlərlə ifadə etmək olmur. Sevgini isbat etməyə cəhd onu dəyərdən salmaq deməkdir,- düşünürəm.

 

6) Vecsiz təsəllidir "canın sağ olsun"

Ruhun əsirdisə, canın sağ olmur.

Sonuncu fəryadı çəkib qurtulmaq,

Sonuncu naləni hayqırmaq olmur.  ( Süleyman Abdulla)

Süleyman bəy nə zaman hər şeydən küsür, ümidi qeybə çəkilir?

 

-Küsmək üçün saysız səbəblər tapmaq olar. Məni küsdürən ədalətsizlikdir ki, onunla hər addımda qarşılaşıram. Bizim məmləkətdə Ədalət yalnız adam adıdır, o biri ədalətin heç “ə”sindən xəbərimiz yoxdur. “Adəmə” adlı bir şeirimdə yazdığım kimi:

Niyə soruşursan kimim nəsini,

Hanı ədalətin görən “ə”sini?

Bıçaqsız, qəməsiz əvvəl səsini,

Sonra nəfəsini kəsirlər, Adəm!

Ədalətsizlik Adəmdən buyana hər dövrdə mövcud olub, olacaq!

 

7) Ən böyük işgəncə nədir? Süleyman bəy bu işgəncəni yaşayıbmı?

 

-Haqsızlığı görürsən, duyursan, amma əlindən heç nə gəlmir. Haqsızlığın qarşısında gücsüz olduğum məqamlar ən işgəncəli məqamlardır və bu işgəncəni hər gün, hər saat yaşamaqdayam, desəm, səmimiyyətimə inanın.

 

8) Yaxşısı çıxmaqdı ən uzun yola,

Harda bitəcəyi maraqlı deyil.

Dalınca sürünən Əzrayıl ola,

Baxasan əlləri yaraqlı deyil.

 

Yorula, dizini yollar qıra bir,

Durub soluğunu ala, baxasan.

Nə olsun fikrində irəlilərdir,

Arada çevrilib dala baxasan. ( Süleyman Abdulla)

Əziz Şairimiz, "əcəllə  oyunun" qalibi kimdir?

 

-Əcəl həmişə qalib gəlir, amma bu oyun əyləncəli olduğu qədər də sevindiricidir. Mənim düşüncəmə görə müharibə bir nizam-intizamdır və müharibədə hər şey yerli-yerində olur. Fərarisi, qorxağı, vətənpərvəri, satqını… maskalana bilmir o müddətdə…

Müharibənin pislikləri qurtardıqdan sonra üzə çıxır, həm də ən iyrənc formada…

 

9) " Sözün ölçüsünü bilməyən ədəbsizlikdə sərhəd tanımaz" (Sədi Şirazi)

 Süleyman bəy sözünün ölçüsünü bilməyənlərə poetik dillə nə söyləyərdi?

 

-Sözdən dəyərli, sözdən kəsərli, sözdən uca heç nə görmədim həyatım boyu… Sözün dəyərini bilən özünün dəyərini bilənlərdir və idarə edə biləcək yeganə varlıqdır söz… Mən könüllü sözə əsir olan və bu əsirlikdən zövq alanlardanam. Nə yaxşı ki, ULU SÖZ var.

 

10) Süleyman bəy, gənc yazarlardan razısınızmı, Sizi qane etməyən hansı məqamlar var?

Qələmini bəyəndiyiniz gənc şairlərin adlarını çəkə bilərsinizmi?

 

-Son illər ədəbi mühiti sistemli izləmirəm, çox qarmaqarışıqlıqdır orada, “at izi it izinə qarışıb”. Doğrusu, ikinci dəfə bu mühitə qayıtmağımın peşmançılığını da bəzən çəkirəm. hər kəsə uğurlar arzulayıram, amma əvvəllər maraqla izlədiyim iki gənc imza vardı,- Rauf Ra və Əhməd Ələsgər… Rauf 21 yaşında dəm qazından zəhərlənib haqqa qovuşdu, Əhməd isə dolanışıq ucbatından poeziyanı atıb meyxanaya keçdiyini dedilər. Bəyənilənləri də daha bəyəniblər, mənim fikir bildirməyimin elə bir əhəmiyyəti yoxdur.

Dolğun suallar üçün təşəkkür edirəm!

 

-Dəyərli Şairimiz, ömrünüzdən rubrikamıza pay ayırdığınız üçün Sizə minnətdarıq. Sualları hazırlayarkən bir çox şeirlərinizi oxudum, hətta sayını belə itirdim, çünki hər bir şeiriniz ruhu qidalandırırdı, sözə acıyan ruhlar bunu gözəl başa düşər. Ömrünüz sağlam və uzun olsun!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.08.2025)

 

 

İmran Verdiyev,

Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

 

 

B.VAHABZADƏ: “ÖZ DİLİM YAŞARSA, MİLLƏTİM YAŞAR” 

 

Hər il avqust ayının 1-i Azərbaycan Respublikasında Azərbaycan əlifbası və Azərbaycan dili günü kimi qeyd edilir.

Zənnimizcə, bu ərəfədə barəsində söhbət aşmağa ən çox haqqı olanlardan biri də təxminən iki həftədən sonra anadan olmasının 100 illiyini qeyd edəcəyimiz,   Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi, Xalq şairi, dramaturq, ədəbiyyatşünas, pedaqoq və ictimai xadim, SSRİ və Azərbaycan Respublikasının Dövlət mükafatları laureatı, akademik, ədəbiyyatımızın “ana dili şairi” adlandırılan B.Vahabzadədir. Milli dil, mili qürur, milli təəssübkeşlik, milli dəyər, milli mənafe, milli düşüncə-bütün bunlar Bəxtiyar müəllimin nəfəs aldığı sahələr, amillər idi.

 

Bu yazıda da görkəmli şairimizin ana dili, onun inkişafı və saflığının qorunması, doğma dilin haqsız hücumlardan müdafiə olunması, dilə biganə münasibət, ana dilli məktəb və xarici dilərin öyrənilməsi və s.  barədə fikir və düşüncələrindən söhbət açacıq.  

“Bəxtiyar Vahabzadənin 100 illik yubileyinin qeyd edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı”nda oxuyuruq: “Bəxtiyar Vahabzadə mübariz şəxsiyyəti və çoxşaxəli fəaliyyəti ilə XX əsrin ikinci yarısından etibarən Azərbaycan bədii-ictimai fikir tarixinə parlaq səhifələr yazmış qüdrətli simalardandır. Onun Vətənə, millətə və doğma ana dilinə sonsuz məhəbbət ifadə edən, dərin poetik-fəlsəfi düşüncələrlə zəngin irsi daim mədəni-mənəvi dəyərlərə ehtiram, milli azadlıq ideallarına bağlılıq və istiqlal məfkurəsinə sədaqət hissi aşılamışdır”.

   B.Vahabzadəni fenomenə çevirən  əsas  reallıqlar da bunlardır. Mən bir neçə dəfə dahi şairimizlə sohbətləşən xoşbəxtlərdənəm. Hər dəfə onu dinləkicə, əsərlərini oxuduqca “Nəsimi” filmində deyildiyi kimi, bu “cılız bədəndə” o boyda Vətən, millət, ana dili sevgisinin, poetik-fəlsəfi düçüncələrin necə vaqe olduğuna təəccüb edirdim. Bunun bircə səbəbi ola bilərdi: Vətənə, millətə, ana dilinə, milli-mənəvi dəyərlərə ilahi məhəbbət, sonsuz ehtiram və sədaqət!

  Şairə görə, ana dili “ulusun ən qiymətli sərvətidir”, aid olduğumuz xalqı ilk dərkedişimizdir. Həm də insanın kimliyini və şəxsiyyətini təsdiqləyən sənəddir.

Görkəmli şairimiz ana dilini millətin varlığının ilkin təzahürlərindən sayırdı. Deyirdi ki, “Vətənin varlığı, xalqın varlığı, Sənin varlığına bağlıdır, dilim”.

 B.Vahabzadənin ana dili konsepsiyası bütün əsərlərinin canına, qanına hopmuşdur. O,  «Ana dili», “Oğluma”, “Latın dili”, “Uzun illər boyu öz vətənindən”, “Mənim ana dilim”, “Özümdən özümə şikayət”, “Fəxriyyə”, “Özgə”, “Mənim anam”, “Hara gedir sabahımız” və başqa şeirlərində, həmçinin bir sıra məqalələrində ana dilinin əhəmiyyəti, milli düşüncənin formalaşmasında onun rolu barədə öz görüşlərini əks etdirmişdir. Yazırdı ki, “Hər xalqın dili o xalqın ruhudur, psixologiyasıdır, mənəviyyatıdır, tarixidir, tarix boyu keçib gəldiyi yollardır. Xalqın dilini yaradan sözlər, o sözləri bir-biri ilə birləşdirən şəkilçilər, feillər, sifətlər, təyinlər quru sözlər deyil, hecalarında xalqın nəbzi vuran canlı ürəkdir, düşünən beyindir. Onlar bizimlə birgə yaşayır, düşünür, həmçinin bizləri də yaşadır və düşündürür. Hər xalqın övladı öz xalqının yaratdığı dillə düşünür və həmin dillə öz ürəyinin yanğısını, beyninin fikrini ifadə  edir”. “Xalqı xalq edən, milləti millət edən onun ana dilidir” (H.Əliyev). Şair şeirlərinin birində deyirdi: “Övladları yer üzünə səpələnsə, pərən-pərən düşənlərin vəhdətidir ana dili”.  

Hər bir millətin “milliyyəti bəqasına baş səbəb” olan dilin varlığı, mövcudluğu onun istifadəsi və nə dərəcədə qorunub yaşadılması ilə bağlıdır. Ona görə də şair dili qorumağı və yaşatmağı həyati məsələ hesab edirdi. Öz ana dilini “ana köküm”, “Məni həm babamla, həm də nəvəmlə, Bağlayıb uzanan tarix bağımsan”  adlandıran B.Vahabzadə ata-babalardan miras qalan ana dilini göz bəbəyi kimi qorumağı, onu "öz dadı-tamı və təmizliyi ilə gələcək nəsillərə təhvil verməyi” hamının müqəddəs borcu hesab edirdi. O, bu  barədə “dil sevgisi yolunda yazdıqlarına "epiqraf" adlandırılan “Ana dili” şerində belə yazırdı:

 

Bu dil tanıtmış bizə bu dünyada hər şeyi,
Bu dil əcdadımızın bizə qoyub getdiyi
Ən qiymətli mirasdır, onu gözlərimiz tək
Qoruyub, nəsillərə biz də hədiyyə verək!

 

             “Öz dilim yaşarsa, millətim yaşar” deyən B.Vahabzadə hər bir azərbaycanlıdan ana dilini mükəmməl öyrənməyi və bilməyi tələb edirdi. O yazırdı ki, “...Dil yalnız ondan istifadə edəndə, həmin dildə danışanda yaşayır və inkişaf edir. Həm də dil təkcə məişət mövzusunda danışanda, sadəcə olaraq ondan istifadə edəndə yox, ondan dövlət dili kimi istifadə edəndə yaşayır”. O, “Ana dilim-ana köküm” məqaləsində də ana dilini yaxşı bilməyin zəruriliyindən söz açır, öz dilini bilməyənlər haqqında yazırdı: “Axı, sən xalqın dilini bilmirsənsə, demək, millətin ruhuna, mənəviyyatına yadsan. Demək, bu millətə övlad deyilsən”. Şair  “doğma dilində danışmağı ar bilənlər”ə müraciətlə deyirdi:

Ey öz doğma dilində danışmağı ar bilən fasonlu ədabazlar,
Qəlbinizi oxşamır qoşmalar, telli sazlar.
Bunlar qoy mənim olsun,
Ancaq Vətən çörəyi,
Sizlərə qənim olsun!

Şair ana dilimizə qarşı biganə münasibətdən çox qəzəblənirdi. Öz əsərlərində xarici dillərdə danışmağı yüksək mədəniyyət göstəricisi sayıb, özünü mədəni göstərən ziyalıların ana dilinə laqeydliyini və biganəliyini kəskin tənqid edirdi. Belələrini “fasonlu ədabazlar” adlandırır, onlar haqqında deyirdi: “Dədəsi bu dildə cəbhə yaranın, Özü özgə dildə banlayır bu gün”. Şeirlərinin birində yazırdı ki,

 

Nə yarpaq, nə külək, nə metal, nə quş,

Səslənmir, oxumur özgə dilində.

Bəs sənə nə düşüb, ay dili yanmış,

Yad dildə ötürsən öz mənzilində?

 

O, ana dilinə ögey münasibəti özümüzə - öz milli kimliyimizə və varlığımıza ögey və düşmən münasibət sayırdı, Ç.Aytmatov kimi “biganəlik nəticəsində milli dillərin məhvə məhkum edilməsini milli faciə” hesab edirdi. Öz doğma dilinə yad olan, ondan üz döndərənləri, ziyalıları (xüsusən məmurları) qınayırdı. Hələ sovet dövründə - 1967-ci ildə yazdığı “Riyakar” şeirində xalqın övladlarına ana dilində dərs verən, lakin öz övladlarını rus məktəblərində oxudan müəllimlər tənqid olunurdu. “Gəlin açıq danışaq” kitabında isə şair bütün ziyalıların mövqeyinə, dilin yaşadılması və inkişaf etdirilməsində onların roluna  münasibət bildirərək yazırdı ki, “Ziyalısı ana dilində danışmayan xalqın nəinki dili, özü də ölümə məhkumdur”. “Ana dilim-ana köküm” məqaləsində o, “bizim obrazovannılar” haqqında deyirdi: “Hansi dilin zərurətindən danışsaq, bizi alqışlayır və beynəlmiləlçi adlandırırlar. Amma “çaşıb” ana dilinin zərurətindən danışan kimi, anasının dilini bilməyən, ona həqarətlə baxanlar bizə şübhə ilə yanaşır, ən yaxşı halda bizi “geri qalmış adam”, özünü isə irəli getmiş, mədəni və müasir adam hesab edir”. Şairin “Özümdən özümə şikayət” şeirində isə müstəqillik illərində dilimizə olan biganəlik və laqeydlik tənqid olunurdu. O, ana dilinə biganəliyi dəhşətli xəstəlik sayır və təəssüflə deyirdi ki, "Adamlar tanıyırıq ki, ana dilini bilmir. Maraqlı burasıdır ki, eləsi bundan utanmır, başqaları da ona ana dilini bilməməsini nöqsan tutmur. Demək, dəhşətli budur ki, ana dilinə biganəlik xəstəliyi adiləşib”. (B.Vahabzadə “Gəlin açıq danışaq”, Bakı-1989, Azərnəşr, səh: 178)

Ana dilini bilməyən məmurlar haqqında isə söyləyirdi: “...Onlar loru ana dilində birtəhər danışa bilir. Ədəbi dilimizi isə bilmir və yüksək kürsülərdən rus dilində danışmalı olurlar. Bəziləri də toplantılarda əvvəlcədən kiminsə tərəfindən yazılmış mətni üzündən oxuyur və elə oxuyur ki, dediyini özü də başa düşmür”. Təklif edirdi ki, “...adamları böyük vəzifələrə təyin edəndə başqa cəhətləri ilə yanaşı, onların dövlət dilini hansı səviyyədə bilmələri də yoxlanılımalıdır”. (B.Vahabzadə: Əsərləri (publisistika). XII cilddə, Bakı-2009, Elm nəşriyyatı, XI cild, səh:131).

Azərbaycan ədəbiyyat tarixinin “ana dili şairi” adlandırılan B.Vahabzadə ana dilimizin saflığı məsələsinə, bu dilin yad sözlərdən (təbii alınmalardan söhbət getmir) təmizlənməsinə xüsusi əhəmiyyət verirdi. O,  qəzet və jurnallarda dərc etdirdiyi “Tarix, dil, ənənə”, “Ana dili”, “Dil haqqında sorğu”, “Bir daha ana dili haqqında”, “Dil və əlifba”, “Dilimiz-ədəbiyyatımız”, “Dildə təbiilik və gözəllik”, “Ana dili - dövlət dili” və s. kimi məqalələrində dilin sərhədlərini, saflığını qoruyan bir silahlı əsgər kimi çıxış edirdi. Öz dilində yersiz əcnəbi sözləri işlədənləri, heç ustad Şəhriyarı da bağışlamırdı:

 

Məni bağışlasın

Şəhriyarım da,

Otuz il özgəyə “bəradər” dedi.

Öz doğma yurdunda, öz Diyarında

Doğma anasına o “madər” dedi.

Elə ki, yumruğu yerə dirəndi,

Dərhal yada düşdü doğmaca kəndi.

 

O yazırdı ki, “Mənim torpağa “xak” deyil, məhz torpaq deməyim, suya “ab” deyil, məhz su deməyim mənim psixologiyam, mənim dünya baxışım, mənim ruhumdur”. O, televiziya reklamlarında, reklam lövhələrində, sahibkarlıq obyektlərinin adlandırılmasında dilimizi əcnəbi sözlərlə zibilləyənlər barədə urək yanğısı ilə yazırdı:

Bir vaxt rusca idi, bütün reklamlar,

İndi ingiliscə dürtülür gözə.

İtin də dilinə hörmətimiz var

Bircə öz dilimiz yaramır bizə!

 

            Respublikamızda vaxtilə dil quruculuğu prosesində mühüm problem kimi ortaya çıxan əlifba məsələsində də B.Vahabzadənin mövqeyi konkret idi və onun da bu işdə əvəzsiz xidmətləri keçmişdir. Latın qrafikalı Azərbaycan əlifbasına keçidin daha məqsədəuyğun olduğunu vurğulayan şair bu məsələnin sürətləndirilməsini zəruri hesab edirdi. Deyirdi ki, “mən latın əlifbasına keçidin ikiəlli tərəfdarıyam. Bu barədə mən üç ay əvvəl rəsmən tanınmayan komissiyamızın adından Azərbaycan SSR Ali Sovetin Rəyasət Heyətinə məktub göndərmişəm. Elə bil quyuya daş atılıb. Kiril əlifrbası bizim faciəmizdir... Əlifba məsələsi vacib məsələlərdən biridir. Bu məsələni nə qədər tez həll etsək, əl-qolumuz o qədər tez açılar”. B.Vahabzadə həm də türkdilli dövlətlərin ortaq dil və əlifbasının yaradılmasının tərəfdarı idi.

Ana dilini öyrənməyin və onu qoruyub saxlamağın əsas yolunun məktəblərdə tədrisin ana dilində aparılmasında görən  dahi şairimizin ana dilli məktəb və ana dilinin tədrisi barədəki fikir və düşüncələri də olduqca aktualdır.  O hələ Sovet hakimiyyəti illərində qələmə aldığı «İftiraya cavab» adlı məqaləsində ana dilli məktəb problemi ilə bağlı məsələyə özünün münasibətini bildirərək yazırdı: “Milli dildə məktəblərin və uşaq bağçalarının açılmasını tələb etmək hər bir xalqın ən adi və haqlı tələbi deyilmi? Əgər xalqın öz ana dilində tərbiyə almaq və oxumaq haqqı da yoxsa, o nə xalqdır?”   Müsahibələrinin birində müxbirin “Dilimizin hakimiyyətini qorumaq üçün nə etmək lazımdır?- sualına belə cavab vermişdi: “Bu dərdin müalicəsini bağçalardan, məktəblərdən başlamaq lazımdır”. O bildirirdi ki, doğma ana dilində təlim-tərbiyə görməyən, özgə dili ilə dil açan, özgə məktəblərində təhsil alanların öz millətinə, öz vətəninə xidmət etməyəcəyi gün kimi aydındır. Böyük rus pedaqoqu K.D.Uşinskinin dediyi kimi, “Ana dilində təhsil almayan bir uşaq böyüdükdən sonra üzünə nə qədər vətənpərvərlik maskası taxsa da, aid olduğu millətə deyil, dilində təlim-tərbiyə gördüyü millətə xidmət edəcəkdir!” Ona görə də B.Vahabzadə haqlı olaraq yazırdı:

 

Anasının dilində

Dil açmayan kəs,

Millətin dərdini

Anlaya bilməz.

 

 B.Vahabzadə azərbaycanlıların kütləvi şəkildə rus məktəblərində təhsil alması ilə barışa bilmirdi.  Deyirdi ki, öz ana dilinə biganə olanlar xalqa da, onun ruhuna da, ənənəsinə də, tarixinə də biganə olacaq və bu xalqı özündən çox aşağı hesab edəcəklər.  

B.Vahabzadə “Ana dili (Bir məktuba cavab)” adlı publisistik yazısında bir nəfər valideynin “bircə cümlə yazın, uşaqların məktəbini dəyişim, ya dəyişməyim? Hər halda siz gələcəyi bizdən yaxşı görürsünüz” sualına belə cavab vermişdi: “...sən bir şeyi unudursan ki, ana dili millətin namusudur. Namus isə paltar deyil ki, onu havaya və fəslə görə dəyişəsən. El demişkən, namusu itə atıblar, it yeməyib. Amma yeyənlər var...”

Onu da deyək ki,  özü də bir neçə xarici dil bilən akademik – B.Vahabzadə heç vaxt çox dil  bilməyin əleyhinə olmamışdır. O, uşaqları dünyagörüşlərinin formalaşdığı dövrdə kökdən, milli ruhdan ayırmağın, xarici dilləri öyrənməyin doğma dilin unudulması hesabına olmasının, uşaqları özgə ruhda böyütməyin əleyhinə olmuşdur.   “Azərbaycan dilinin rus dili ilə əvəz edilməsi ömrüm boyu məni ağrıtmışdır,”- deyən şair B.Vahabzadə  “Azərbaycan müəllimi” qəzetinə müsahibələrinin birində söyləyirdi: “Ana dilini mükəmməl bilmədən başqa dili yaxşı qavramaq çətindir. çünki ana dilini yaxşı bilən uşaq öyrənmək istədiyi ikinci dili ana dilinin qanunları ilə müqayisədə əyani olaraq dərk edə bilər”. O, yazırdı ki, hər bir millətin övladı orta təhsilini ana dilində almalı, ana dilini yaxşı öyrənəndən sonra xarici dilləri öyrənməlidir. Çünki uşaqların genetik dil kodu 12 yaşından sonra formalaşır. Şair misal kimi öz ailəsini göstərirdi: “Mənim övladlarım və nəvələrim ana dilində təhsil alsalar da, ingilis və rus dillərini bilirlər. Övladımın biri isə bunlardan başqa fars dilini də mükəmməl bilir. Əcnəbi dilləri bilmək vacibdir”. Amma xarici dil bilmək xoşbəxtlikdirsə, ana dilini bilməmək bədbəxtlikdir. Ana dilini bilməyən lap beş xarici dil bilsə də, ondan xalqa, Vətənə xeyir gəlməz.

Şairimiz gənclərimizin özlərinin də ana dilinə laqeydliyini bağışlaya bilmirdi. O qeyd edirdi ki, bir dəfə “...çox sevdiyim istedadlı gənc Rafael Hüseynov məni Bakıda yeni açılmış “Amerika” Universitetinə dəvət etmişdi. Universitetin həyətində bir neçə tələbə qıza rast gəldim. Onlardan iclasın harda keçəcəyini xəbər aldım. Heç biri mənə ana dilində cavab verə bilmədi. Mənimlə bərabər iclasa gələn professor Nurəddin Rzayev qəsdən onlara ingilis dilində eyni sualı verdi. Sualımızı həm rus, həm də ingilis dilində bülbül kimi ötərək cavablandırdılar. Mən bu dəfə onlardan rus dilində soruşdum: “A vı ne znaete svoy rodnoy əzık?” Rus dilində qayıtdılar ki, “xeyr, ana dilimizi bilmirik”. Mən də əsəbi şəkildə onlara dedim ki, “lap əcəb eləyib bilmirsiniz. Bu dil kimə lazımdır ki?”.   (B.Vahabzadə: Əsərləri (publisistika). XII cilddə, Bakı-2009, Elm nəşriyyatı, XI cild, səh:129).

O deyirdi ki, "Ən ürək ağrıdan cəhət burasıdır ki, sovet dönəmində rus dilini mükəmməl bilməyənləri işə götürmürdülərsə, indi də ingilis dilini bilməyənləri qapı arxasında qoyurlar". Bu mənada B.Vahabzadə tanınmış türk alimləri O.Sinanoğlunun "Əgər bir milləti məhv etmək istəyirsinizsə, onun təhsilini yabançılaşdırın!” və F.Q.Timurtaşın  “Dil məsələsi bir milli müdafiə məsələsidir. Dilimizi qorumaq vətən və milləti qorumaqla birdir. Çünki dil Vətən qədər, tarix qədər, gələcək qədər əzizdir. Dil də bayraq kimi müqəddəsatdandır” fikirlərinə haqq qazandırırdı.

Hazırda ölkədə işə qəbul zamanı ingilis və digər xarici dilləri bilməyin ən mühüm və vacib şərt kimi irəli sürüldüyü, məmur balalarının nadir hallarda milli məktəblərdə təhsil aldığı, bir sıra məmürların öz ailələrində və öz aralarında hələ də əcnəbi dildə danışdığı, gənclərin xarici dilləri öyrənib, ölkəni tərk etmək istəyinin çox gücləndiyi, rus dilində xeyli ümumtəhsil məktəbinin olduğu və on minlərlə şagirdin dövlət maliyyəsi hesabına rus (və digər) dilində təhsil aldığı, yüz minlərlə şagirdə rus dilinin ikinci xarici dil kimi (həm də könüllü yox, icbari qaydada) tədris edildiyi dövrdə də bu sözlər böyük aktuallıq kəsb edir.  

Görkəmli şəxsiyyətimiz dilimizin keşiyində də ayıq-sayıq durmuş, ona qarşı haqsız hücumlara sinə gərərək öldürücü cavablar vermişdir. Bu barədə çox nümunələr söyləmək olar. Biz bir nümunə ilə kifayətlənəcəyik. Məsələn,  B.Vahabzadə Cənubi Azərbaycanda milli varlığımızı danan, dilimizi yad kökə bağlamaq istəyən milliyyətcə “azərbaycanlı” olan Yəhya Zəkaya “Cavab” adlı şeirində layiqli qarşılıq verərək yazmışdı:

 

Ey özündən əmin, özündən razı,

Yalanı söylədin kimin adından?

Ananın laylası, atanın sazı

Babanın ocağı çıxdı yadından?

 

            Azərbaycan dilinin aşiqi olan Bəxtiyar Vahabzadə ömrünün sonunadək müqəddəs amal sayılan ana dilinin təbliği uğrunda mübarizə aparmış və heç bir vaxt bu amal uğrunda mübarizədən geri çəkilməmişdir.

          Şübhəsiz ki, 100 yaşlı B.Vahabzadənin fikir və düşüncələri, görüşləri, əzəmətli və möhtəşəm əsərləri Azərbaycan içtimai fikrinin, elminin, təhsilinin, dil və ədəbiyyatının  inkişafına bu gün də güclü təkan verməkdə davam edir, olub-bitənlərdən dərs almağı təklif edir.  

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.08.2025)

 

 

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

İnsan ömrü təzadlarla doludur. Qayğısız uşaqlıq, xoşbəxt gənclik – bunlar sanki ağacların yarpaqlaması, çiçəklərin açmasıdır. Qocalıqsa xəzandır.

Sən tələbolunan müğənni olasan, seviləsən, ömrünün sonunu isə ağır xəstəliklə baş-başa qalasan...

 

Azərbaycan musiqiçisi, Azərbaycan Respublikasının əməkdar artisti  Həsənağa Sadıqov 1950-ci il dekabrın 7-də Salyan şəhərində müğənni ailəsində dünyaya göz açıb. Atası və babası milli aşıq sənətinin bilicilərindən olub. Həsənağa Sadıqovun babası Aşıq Qurbanxan Muğan bölgəsinin ən məşhur aşıqlarındandır. O xalqımızın görkəmli el sənətkarı Mirzə Bilaldan dərs alıb.

Həsənağa 6-7 yaşlarından atasının və babasının yanında toylara gedib, müxtəlif musiqi alətlərində ifa etməyi, istedadlı musiqiçilərdən öyrənməyə çalışıb. O, 1968-ci ildə Salyan şəhər 2 saylı orta məktəbi bitirib.

1963-cü ildə Bakıda Həsənağa Sadıqovun ilk maqnitofon kaseti çıxıb, zərb alətlərində bacarıqla çaldığı mahnılar və ritmlərlə məşhurlaşıb. Həsənağa Sadıqov bacarıqlı və istedadlı musiqiçi kimi nəzəri ixtisasının artırılmasına da xüsusi fikir verib. Belə ki, o, 1986-cı ildə Azərbaycan Dövlət İncəsənət Universitetinin “Mədəni-marif işi” ixtisası üzrə bitirib. 1985-ci il H. Sadıqovun həyatında daha əlamətdar tarix olub. Həmin ildə Ümumdünya musiqi festivalında iştirak edən Həsənağa müəllim bacarıqlı musiqi istedadı ilə münsiflər heyətinin və tamaşaçıların dərin rəğbətini qazanıb, festivalın Qızıl medalı ilə təltif olunub.

Amerika Birləşmiş Ştatlarında, Norveçdə, Vyetnamda, Almaniyada, eləcə də Afrika qitəsinin bir çox ölkələrində geniş konsert proqramı ilə çıxış edib. Hazırda onun diskləri Amerika və Afrika ölkələrində, Norveçdə, Vyetnamda, Almaniyada satılır və o, həmin ölkələrdə yaradıcılıq əlaqələri ilə bağlı 3 illik müqavilə bağlanılıb.

1988-ci ildə Həsənağa Sadıqova Azərbaycan SSR əməkdar mədəniyyət işçisi fəxri adı verilib. Onun köməklik və təşəbbüsü ilə “Mahirlər” ailə ansamblı yaradılıb və bu gündə fəaliyyət göstərir.

Sənətkar 1 avqust 2018-ci ildə uzun sürən xərçəng xəstəliyindən sonra vəfat edib. Salyan rayonu Noxudlu kənd qəbiristanlığında torpağa tapşırılıb.

Allah rəhmət eləsin!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.08.2025)