“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Ədəbiyyatı Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi şair Parsabadda yaşayan Zaman Paşazadədir. Şeirlərin orfoqrafiyasına toxunulmayıbdır.

Zaman Paşazadə

Parsabad

KLAUSTROFOBİYA

Qapıdan içəri keçən əşyaları alkollayıramsa

Pəncərədən sızan hər bir şeyi

Quşların səsini

Çiçəklərin qoxusunu

Havanı

Və uzaq keçmişdə öpüşdüyümü xatırlayıb alkollayıramsa

Fikir vasvasılığı deyil

Ardı kəsilməyən faciələrin normal qorxularıdır.

Hələ ayaqla görüşmək nədir ki,

Plastic geyimlə izolə sevişmək ehtimalı da var.

Bütün gücsüzləşdirən ölümcül viruslardan

Öldürməyib də gücləndirən kabuslara qədər

Dünya sonu sinemasının ssenari qaynağıdır qorxularımız.

Biz möcüzələrə inandığımız yerdə

Tanrının şapkasından bir dovşan çıxıb dişlərini ağardır

Acizliyimiz möcüzələrdən daha böyük

İnanmaq kələməsi daha kiçikdir.

Biz qum saatının boğazında ilişən nisbilik nəzəriyyəsiyik

Biz hər səhər tanrının ümidi ilə yuxudan durub,

hər gecə ateist giririk yatağımıza

Bütün günü yuxuda gördüyümüz dörd divarı unutmağa çalışırıq.

İndi gəl “Evdə qal” çağırışına ləbbeyk de

İndi gəl qərəntinə trendinə qoşul

İndi gəl klaustrofobiyanı açıqla polislərə

Çörək klaustrofobiyası

Ev kirası klaustrofobiyası

Leylanın gözlərinin klaustrofobiyası

İndi gəl evdə qal və bütün fobiyalara yolux.

Gəlin, tanınmamaq üçün maskalarımızı taxaq, əziz vətəndaşlar

Çünki “taclı adam yeyənlər” əli silahlı gəzir şəhərdə

Çünki ölüm maskalılara toxunmur.

Bir gün tanrı da yer kürəsini billiard topu kimi qara dəliyə salıb

Maskasını götürəcək üzündən

Biz o zaman tanıyacağıq tanrını

Və oyun bitəcək.

 “Ədəbiyyat  və incəsənət”

(31.10.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində bu gün Şeir vaxtıdır, sizlərə çağdaş türk dünyasının gənc şairlərinin  şeirləri təqdim edilir.

Ruslan DOST ƏLİ

(Azərbaycan)

***

bax, yenə küləklər oyun çıxardır,
ağaclar oynayır, toz çıxır yerdən.
yerdən bir gül çıxır Nərgiz adında,
mən elə bilirəm, qız çıxır yerdən...

qışın ortasında lalə görmüsən?

qışın ortasında yanıb-yaxılıb

bağrının başına lalə deyən var.

dərdlərin əlindən dəliyə dönüb,

dərdlərin əlindən yuxusu qaçan,

hər gecə özünə layla deyən var…

bu yol hara gedir başın götürüb?

adamlar dayanıb, yol gedir, Allah!

desəm, inanmazsan, adam görmüşəm,

illərdi düşübdü yolun ağına,

özüylə əl-ələ yol gedir, Allah…

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(31.10.2025)

Rəqsanə Babayeva,

Beyləqan rayon mədəniyyət mərkəzinin rejissoru, "Gənclik" xalq teatrının rəhbəri, yazıçı, “Ədəbiyyat və İncəsənət” üçün

Sənət bəzən bir sükutdur — sanki dünyanı dayandırıb onun nəfəsini dinləmək kimi. Həqiqət isə o sükutun dərinliyində gizlənmiş bir səsdir. İkisi bir-birinə bağlı, amma heç vaxt tam birləşməyən iki dünyadır — biri insanın içindən doğulur, digəri dünyanın özündən. Bəzən sənət həqiqəti tapmaq üçün yaranır, bəzən də həqiqət sənətin içində itir.

Sənətin doğuluşu və insanın həqiqət axtarışı

İlk insan mağara divarına ov səhnəsi çəkərkən, o sadəcə hadisəni təsvir etmirdi — o, varlığının mənasını tapmağa çalışırdı. Həmin rəsmlər həm sənət idi, həm də həqiqətin ilk əlaməti. İnsan öz içindəki təlatümü, qorxunu, sevinci, ölümdən doğan həyatı anlamaq üçün rəngləri, səsləri, hərəkətləri yaratdı. Bu mənada sənət — insanın ilk duasıdır.

Amma o dua zamanla dəyişdi. Hər dövr sənəti öz həqiqətini yaratdı: Qobustanın daşlarına həkk olunan cizgilərdən tutmuş miniatürlərə, muğamın dərinliyindən çıxan fəlsəfəyə qədər hər biri bir “həqiqət” deyirdi. Lakin bu həqiqət heç vaxt yeknəsəq olmadı — çünki sənətin gücü onun çoxsəsliliyindədir.

Sənətkar həqiqəti elan etməz, o, sadəcə onu hiss etdirər. Çünki əsl sənət suallar qoyur, cavabları diktə etmir. Bəxtiyar Vahabzadənin “İnsan” poemasında olduğu kimi, sənət insanı öz içində axtarışa sövq edir: “Bax özünə, gör sən kimsən?” — bu çağırış əslində sənətin fəlsəfəsidir.

Sənətkarın məsuliyyəti və vicdanı

Sənətkarın borcu təkcə gözəllik yaratmaq deyil. O, həm də zamana, cəmiyyətə və vicdanına qarşı cavabdehdir. Əgər sənət insanı düşünməyə, silkələnməyə, öz içindəki zəncirləri qırmağa sövq etmirsə, o zaman o, sadəcə forma oyunudur.

Azərbaycan sənəti bu mənada maraqlı bir taleyə sahibdir. Burada sənət çox zaman bir müqavimət forması olub — işğala, ədalətsizliyə, unudulmağa qarşı. Sabirin satirası, Üzeyir Hacıbəylinin musiqili komediyaları, Cəfər Cabbarlının qadın azadlığı mövzusundakı pyesləri — bunların hamısı sənətin həqiqət uğrunda mübarizəsinin sübutudur.

Ancaq hər dövrdə sənətkar eyni sualla üz-üzə qalıb: Həqiqətə sadiq qalmaqmı, yoxsa zamanın diktəsinə boyun əyməkmi?

Bu sual müasir dövrdə daha kəskinləşib. Texnologiya, sürət, informasiya bolluğu insanın ruhunu boğur, sənət isə bu xaosun içində yenidən doğulmağa məcburdur.

Sənətin azadlığı və həqiqətin sərhədləri

Sənətin ən böyük paradoksu onun azadlıqla həqiqət arasında qalmasıdır. Çünki bəzən azad sənət həqiqəti təhrif edir, bəzən də həqiqət azadlığı məhdudlaşdırır. Məsələn, sovet dövründə sənətkar “həqiqət” adına müəyyən ideologiyaya xidmət etməyə məcbur idi. Amma eyni zamanda o dövr sənəti gizli simvollarla, metaforlarla dərin mənalar daşıyırdı.

Bu gün isə vəziyyət fərqlidir. İndi senzura azalıb, amma dəyərlərin sərhədi itib. Sənətin azadlığı bəzən dəyərləri aşındırmaqla səhv salınır. Halbuki əsl azadlıq mənəvi məsuliyyətdən azad olmaq deyil, onu daşımaq cəsarətidir.

Sənət azad olanda insanı da azadlaşdırır — amma bu azadlıq boşluğa yox, mənaya aparmalıdır. Elə buna görə də Nizami Gəncəvinin əsərləri bu qədər ölümsüzdür: o, sənətin azadlığını əxlaqın dərinliyi ilə birləşdirə bilmişdi.

Ümumbəşəri baxış: sənət və həqiqətin sərhədsiz dialoqu

Sənət təkcə bir millətin, bir dövrün işi deyil. O, bəşəriyyətin ruhuna çevrilən enerjidir. Leonardo da Vinçinin “Mona Liza”sı ilə Səttar Bəhlulzadənin “Xəzər dalğaları” eyni sualı soruşur: Həqiqət nədə gizlidir — gözəllikdə, yoxsa sükutda?

Tolstoy deyirdi ki, “sənət insanları birləşdirməlidir”. Bu fikir hələ də aktuallığını itirməyib. Çünki sənət, bütün fərqliliklərə baxmayaraq, insanın ortaq ağrısını və sevincini paylaşmaq deməkdir. Savaşın içində yazılan bir şeir, zəlzələdən sonra çəkilən bir tablo, susdurulmuş bir xalqın mahnısı — bunların hamısı bir dildə danışır: həqiqətin dili.

Həmin dildə millət, din, zaman fərqləri əriyir. O dildə yalnız insan qalır.

Müasir dövr: sənətin sınaqları

Bugünün sənətkarı üçün ən böyük sınaq texnoloji xaosun içində ruhu qorumaqdır. Sosial şəbəkələr, süni intellekt, trend mədəniyyəti – bunlar sənətin ritmini dəyişdirib. Amma bu dəyişiklik həm təhlükə, həm də fürsətdir.

Bir tərəfdən sənət kütlələşib — hər kəs “yaradıcı” ola bilir. Digər tərəfdən, dərin düşüncə, bədii məsuliyyət arxa plana keçib. Lakin sənətin mahiyyəti dəyişmir: o yenə də insana “dur və bax” deyir. Bax, amma gör. Gör, amma duy.

Məsələn, bir gənc rəssam rəqəmsal fırça ilə tablo yaradırsa, bu da sənətdir, əgər o, insan ruhunun dərinliyinə toxunursa. Çünki vasitə dəyişir, amma məqsəd eyni qalır — həqiqəti hiss etdirmək.

Sənətin həqiqəti dəyişdirmə gücü

Sənət bəzən bir fikri dəyişdirir, bəzən bir dövləti silkələyir. Amma ən böyük təsiri fərdi səviyyədə göstərir — bir insanın baxışını dəyişdirməklə dünya da dəyişir.

Azərbaycan musiqisinin, poeziyasının, teatrının ən dəyərli tərəfi də buradadır: o, insana “daha yaxşı ol” mesajını verir. Məsələn, muğamın içində bir fəlsəfə gizlidir: hər səs bir yüksəliş, hər pauza bir səssiz dua kimidir. Bu, həm sənətdir, həm həqiqət.

Sənətin məqsədi dünyanı dəyişmək deyil, insanı dəyişdirməkdir. Çünki dəyişən insan dünyanı da özü ilə birgə dəyişir.

Sənət və həqiqətin birləşdiyi nöqtə

Həqiqət bəzən sözlə deyil, səssizliklə deyilir. Sənət o səssizliyi formaya çevirir. Ona görə sənətkar hər dövrdə bir növ peyğəmbər kimidir — amma o, kəlamla deyil, duyğu ilə danışır.

Sənət və həqiqət eyni mənzilin iki qapısıdır. Birindən girəndə o birinə çıxırsan. Sənətin dəyəri onun nə qədər “doğru” olmasında deyil, nə qədər “insan” olmasındadır.

Sonda sənətə bir dua kimi baxmaq istəyirəm:

Əgər sənət bizi bir anlıq da olsa, öz içimizə baxmağa vadar edirsə — deməli, o, həqiqətin izinə düşüb. Və bəlkə də, elə həqiqətin özü odur: insanı yenidən insan edən sənət.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(31.10.2025)

Murad Vəlixanov, “Ədəbiyyat və incəsənət"

Portalın əməkdaşlarının cavablandırdıqları növbəti ekspress-sorğu hazırda sərin-ilıq günlərini yaşadığımız payız fəsli ilə bağlıdır. Payızı niyə sevmək, yaxud niyə sevməmək?

Payızı xatırladan rənglər, kəklikotulu çay və yanında sevdiyimiz insanlar,  sətirlərində özümüzü tapdığımız bəzən isə axtardığımız kitablar, müzakirə əsnasında unutduğumuz başlıqlar. Siyahını bir az da uzada bilərəm, amma düşünürəm ki, siz oxucular anladınız nə demək istədiyimi.

Bu dəfə məsələ payızdır. Onu sevmək və sevməmək üçün kifayət qədər səbəblərimiz var və ya tapa bilərik. Niyə sevməmək? Nədir payızı bu qədər sevimsiz fəsil edən? Araşdırmalar göstərir ki, günəşsiz havalarda xoşbəxtlik  hormonu ifraz olunmadığı üçün insanlar depresiyaya və ya melaxonik vəziyyətə daha yatqın olur. Kimiləri üçün bu bir kabusdur, kimiləri üçün isə sadəcə bir kəşf.   İnsan duyğularını yaşamadığı hadisələrə vermək istədiyi reaksiyalar əvəzinə onları basdırdığı üçün bu hal kabus olur.

Bəs görəsən kəşf nə zaman olur? 

Payızı olduğu kimi  yaşayıb özümüzə təhammülümüz artdıqca artıq bu kəşfə çevrilir. Dinclik, yavaşlamaq, müşahidə etmək və özünə eləcə də yaxınlarına daha çox vaxt ayırmaq - hamısı həyatın daha çox hissəsində özünü göstərmək istəyir.  Hər birinə həyatımızda yer verib, dözümlülüyü artırdıqca ifadə etməyə  başladıqca  dəyişir.

Bir müddətdir ki, yaşamaqdan yazmağa vaxtım olmurdu. İndi isə hər birini yenidən xatırlayıb yazmaq istəyim gəlir, tam olaraq istək də deyil. Ağlımda olan bir neçə kəlməni yazmağa çalışıram, nəticədə görürəm zaman necə keçibsə ifadə etməyə çalışdığım bir neçə kəlmə böyük bir cümləyə çevrilib, hətta hekayə olub. Bunda payızında rolu yetərincə böyükdür.  

Acizanə tövsiyəm və sözümün canı odur ki, siz də yazın, yazmaq alınmırsa birinə danışar kimi danışın. Ya da elə biri varsa ona danışın. İnsan ən çox öz köklərindən qopduqca özündən uzaqlaşıb özü ilə vaxt keçirtmədikcə hərşey ona əziyyət kimi gəlir. Sırf yazmaq belə payızı daha sevilən və yaşanılır hala çevirəcək. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(31.10.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Tələbə yaradıcılığı rubrikasında bu gün yeri məktəbliyə vermişik, Sumqayıt şəhər 4 nömrəli tam orta məktəbin IX sinif şagirdi Nərmin Azər qızı Nizamlının Zəfər günü ilə bağlı yazdığı esseni - əsgər məktubunu dərc edirik. Qeyd etmək istəyərdik ki, Nərmin bir sıra esse müsabiqələrinin də qalibidir.

Öyrənəndə ki, bu misraları doldurmaq mənə həvalə edilib, ürəyim titrədi...

 Ümidvaram ki, yeriniz rahatdır. Şəxsən, məndə elədir ki var, yaxşıdır. Çox istəyərdim, bu yazılar surətinizə, hüsnünüzə nigaran ananızdan olsun. Sizə könlünü açıb, fikrini, halını-əhvalını bildirsin, ya da bacınız, qardaşınız, atanız danışsın. Bu misralar ananın isti xörəklərinə çönüb səni doyurub, ananın nigarançılığını yox etsin. Lakin əfsus, bu yazılar sizə məndəndir.

Qələmə alan Nizamlı Nərmin Azər qızıdır.

 Yazdığım bu yazılarla bilmərəm qəlbinizin hansı nöqtısinı rifahlıq çatdıraram, lakin məndən yazmaqdır. Orada kölnünüzdən keçən nə, ağlınıza düşən nə bilmərəm, lakin başınızı qata bilərəm — şeirlərimlə, misralarımla.

 Könlünüzdən bəlkə ana keçir, ya ata, qardaş – bacı, bilmirəm.Lakin bilirəm ki, bir uzaqlıq var, bir ayrılıq var. Anadan - bacıdan, evdən - eşikdən. Bu qəlb bilsə belə ki, onu gözləyən gözlər, hisslər yoxdu, yenə də həsrət çəkər. Yenə də bağlayar könlünü bir ümidə. Hələ ki, onu gözləyən varsa, lap gözü arxada qalar.

 Heyif ki, bu yoluna həsrət gözlərin nigaranlığını nə ala bilirəm, nə də bu ayrılığa olmuşları birləşdirə bilirəm. Həsrətlərində yanan pərvanələr yalnız bir - birini bir zəngdə, bir xatirlədə "görə" bilirlər. Budur ki, var, gözünə, qaşına hər zərrəsinə həsrət ananın ifadəsi.

Qorxuram qayğına dözə bilmərəm,

Sevincimdən göyə süzə bilmərəm,

Qorxulu yuxumdur sənsiz hər gecəm,

Qayğını çəkdiyim zülmət, nər gecəm.

Qəlbimə od qoydu ağlayan səsin,

Duydum, mənə gəldi isti nəfəsin,

Qorxuram yetmərəm istəyinə mən...

Bilmirəm, bu yazılarım hara gedib çıxacaq, hansı yolları aşacaq, lakin nə əhəmiyyəti, nə mahiyyəti. Əsgər ki əsgərdir. Amma yenə də, insanı öldürən, öldürməyə apara biləcək şübhə var bu dünyada. Odur ki, maraq edirəm, mən də "sətirlərin sahibini".

 ... Bu sətirlər sizinçündür. Arzularla dolu, xoş hisslər və özünü sərrastca ifadə etməyə çalışan uşaqdan sizə dualı hədiyyədir.

Özünüzdən müğayat olun!

Sizi Allaha əmanət edirəm...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(31.10.2025)

İlqar İsmayılzadə,

fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru, "Həməşəra" mətbu orqanının təsisçisi və baş redaktoru, Azərbaycan Jurnalistlər Birliyi və Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, yazıçı-publisist, "Ədəbiyyat və incəsənət" portalının Cənub təmsilçisi,

Bu günlərdə Cəlilabad ədəbi mühitinin görkəmli nümayəndələrindən olan, "Həməşəra" Fəxri Diplomu laureatı, peşəkar bədii qiraətçi və şair Mikayıl İnçəçaylının ikinci şeir kitabı işıq üzü görmüşdür.

Kitabın əsas məlumatları:

Kitabın adı: "Gözlərimdə yaş gəlmişəm" (Şeirlər)

Müəllif: Mikayıl İnçəçaylı

Redaktor və ön söz: Bilal Alarlı (filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, "Qızıl Qələm" və "Rəsul Rza" mükafatları laureatı)

Dizayner: Zahid Məmmədov

Texniki redaktor: Rövşanə Nizamiqızı

Naşir: "Elm və təhsil" nəşriyyatı, Bakı

Nəşr olunduğu il: 2025

Kitab barədə:

Bu kitab bədii qiraətçi və şair Mikayıl İnçəçaylının indiyədək poeziya sahəsində işıq üzü görmüş sayca ikinci kitabıdır. Müəllifin ilk şeirlər kitabı olan "Üz qoyaram torpağına kəndinin" adlı kitabı isə 2016-cı ildə işıq üzü görmüşdür.

"Gözlərimdə yaş gəlmişəm" adlı bu kitab f.ü.f.d Bilal Alarlının ön sözü ilə başlayır. Ardınca filoloq Nəsib Abidin "Öz təbiəti və həyat duyumu ilə seçilən könül lirikası" başlıqlı yazısı yer almışdır. Nəsib Abid burada Mikayıl İnçəçaylı poeziyasını bir filoloq kimi qısaca araşdırmış və təhlil etmişdir.

Bundan sonra kitabda şairin indiyədək müxtəlif illərdə qələmə aldığı bir-birindən gözəl və mənalı olan 63 şeiri yer almışdır. Şeirlər təbiət, həyat, sevgi, övlad və s. kimi müxtəlif mövzulara aid olsa da daha çox vətənpərvərlik mövzusunu ehtiva edir.

Mikayıl İnçəçaylı şəxsən Cəlilabad ədəbi mühitinin görkəmli nümayəndəsi və peoziya sahəsinin söz sahibi olsa da, indiyədək bir sıra tanınmış şairlər və filoloqlar onun poeziya dünyasını yüksək qiymətləndirmişlər. Bununla bağlı Cəlilabad ədəbi mühitinin tanınmış nümayəndəsi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyi və Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü, "Sözün işığı" mətbu orqanının təsisçisi və baş redaktoru, Prezident təqaüdçüsü, Cəlilabad Rayon Veteranlar Təşkilatının sədri, şair, publisist Ədalət Salman, kitabın redaktoru f.ü.f.d, Bilal Alarlı, filoloq Nəsib Abid və başqalarından ad gətirmək olar.

Mikayıl İnçəçaylı Cəlilabad ədəbi mühitinin tanınmış, hörmətli və dəyərli nümayəndələrindən biri kimi həm bacarıqlı şair, həm də bacarıqlı bədii qiraətçidir. Gözəl və təsirli səs tembrinə malik olduğu üçün istər öz şeirləri, istərsə də digər şairlərin şeirlərini çox gözəl və təsirli formada qiraət etməyi bacarır. Bu da poeziya sahəsində Ulu Tanrı tərəfindən hər kəsə verilməyən xüsusi bir bacarıqdır.

Bütün bunlardan əlavə, el şairi həm də öz insani keyfiyyətləri, səmimiyyəti, doğru-dürüstlüyü və təvazökarlığı ilə tanınır və hörmətə layiq görülür. Etiraf etmək lazımdır ki, Mikayıl İnçəçaylının malik olduğu yüksək etika və mədəniyyəti onun şeir və poeziya bacarığını əhatə etmişdir. Bu da ondan olduqca dəyərli bir şəxsiyyət, ziyalı şair obrazını yaratmışdır. Məlumat üçün bunu da qeyd etmək lazımdır ki, şairin "Gözlərimdə yaş gəlmişəm" adlı şeirlər kitabının təqdimatı onun 65 illik yubileyi ilə birlikdə 21.10.2025 tarixində Cəlilabad rayonunun tanınmış ziyalıları və Cəlilabad ədəbi mühitinin tanınmış simalarının iştirakı ilə Cəlilabad şəhər Heydər Əliyev Mərkəzində yüksək səviyyədə keçirilmişdir...

Arzu və diləklər:

Fürsətdən istifadə edib, Cəlilabad ədəbi mühitinin əziz və dəyərli nümayəndəsi, bədii qiraətçi və şair, "Həməşəra" Fəxri Diplomu laureatı Mikayıl İnçəçaylını işıq üzü görmüş ikinci şeir kitabına görə səmimi qəlbdən təbrik edir, eyni halda ona uzun, sağlam və mənalı-məsud ömür, yeni-yeni yaradıcılıq uğurları arzulayıram!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(31.10.2025)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Ədəbiyyat və incəsənət” portalında yayımlanan Türk dünyası məşhurları layihəsində bügünkü təqdimat Uluqbəy barədədir.

XV əsr Türk-İslam dünyasının elm tarixində xüsusi yeri olan Mirzə Məhəmməd Təragay Uluqbəy (1394–1449) yalnız bir dövlət xadimi və sərkərdə deyil, həm də Şərq intibahının ən böyük riyaziyyatçılarından və astronomlarından biri kimi tanınır. O, Səmərqənd elmi məktəbinin banisi, Türk renessansının elmi siması kimi tarixdə iz qoymuşdur. Onun fəaliyyəti türk xalqlarının elmi irsinin inkişafında, xüsusən də astronomiya və riyaziyyat sahələrində dönüş nöqtəsi olmuşdur.

Uluqbəy Teymuri sülaləsinin nümayəndəsi idi. O, Əmir Teymurun nəvəsi, Şahruxun oğlu idi. Gənclik illərindən elmi fəaliyyətə maraq göstərmiş, dövrünün alimləri – Qazi Zəcd, Cəmaləddin Kəşfi, Qiyasəddin Kəşani və Əli Qüşçu kimi dahi elm adamları ilə birgə çalışmışdır.

1417-ci ildə Səmərqənddə Uluqbəy Akademiyasını (mədrəsə və rəsədxana kompleksini) təsis etmişdir. Bu məkan o dövrdə dünyanın ən qabaqcıl elmi mərkəzlərindən biri idi. Burada riyaziyyat, astronomiya, coğrafiya, fəlsəfə, dilçilik kimi fənlər sistemli şəkildə tədris olunurdu.

Uluqbəyin rəhbərliyi ilə inşa edilən Səmərqənd Rəsədxanası(1424–1429) o dövrün ən inkişaf etmiş müşahidə mərkəzlərindən biri idi. Onun tərkibindəki 40 metr radiuslu kvadrant sayəsində səma cisimlərinin mövqeyi yüksək dəqiqliklə ölçülürdü. Bu rəsədxana Avropa elminin inkişafına da təsir etmiş, sonrakı əsrlərdə Kopernik və Tycho Brahe kimi alimlər üçün nəzəri baza yaratmışdır.

Uluqbəyin ən mühüm əsəri “Zici-Cədid-i Gurgani” (“Yeni Gurgani Zici”) adlı astronomik kataloqdur. Bu əsər 1018 ulduzun koordinatlarını ehtiva edir və onun müşahidələri 30 ildən artıq davam etmişdir. Əsərin hazırlanmasında Əli Qüşçu böyük rol oynamışdır. Uluqbəy bu əsərdə ulduzların hərəkətini, günəş və ayın il ərzindəki mövqelərini, təqvim sistemlərini və coğrafi en dairələrini yüksək riyazi dəqiqliklə müəyyənləşdirmişdir. Bu əsər Avropa elminə XVI əsrdə latıncaya tərcümə edilərəkastronomiyanın əsas qaynaqlarından birinə çevrilmişdir.

Uluqbəy elmə ilahi təfəkkürün bir forması, kainatın harmoniyasını dərk etməyin yolu kimi baxırdı. Onun fəlsəfi görüşlərində Türk rasionalizmi və İslam rasionalizminin sintezi açıq şəkildə görünür. O, insanı biliklə ucaldan varlıq kimi qəbul edir və elmin ictimai tərəqqinin təməl daşı olduğunu vurğulayırdı.

Uluqbəyin məktəbində yetişən alimlərdən biri – Əli Qüşçu sonradan İstanbulda elmi məktəbin əsasını qoydu. Beləliklə, Uluqbəyin təsiri təkcə Mərkəzi Asiyada deyil, bütün Türk-Osmanlı elmi mühitində də hiss olunmağa başladı.

Təəssüf ki, Uluqbəyin maarifçi və elmi yönümlü siyasəti bəzi dini çevrələrin və siyasi qüvvələrin narazılığına səbəb oldu. 1449-cu ildə oğlu Əbdüllatifin əmrilə edam edildi. Lakin onun yaratdığı Səmərqənd rəsədxanası və astronomik zicləri yüzilliklər boyu elmi irsin mühüm hissəsi kimi yaşadı.

Bu gün Uluqbəyin adı UNESCO tərəfindən “bəşəriyyətin elmi irsinin simvolu” kimi tanınır. Səmərqənd, Daşkənd, Bakı və İstanbul universitetlərində onun adına kafedralar və elmi mərkəzlər fəaliyyət göstərir.

Uluqbəyin elmi fəaliyyəti Türk sivilizasiyasının intellektual yüksəlişinin parlaq nümunəsidir. O, siyasəti elmlə, idarəçiliyi biliklə birləşdirmiş, elmə dövlət səviyyəsində himayə edən ilk türk hökmdarlarından olmuşdur. Onun yaratdığı Səmərqənd məktəbi yalnız astronomiyanın deyil, həm də Türk mədəniyyətinin rasional və elmi düşüncə ənənəsinin bünövrəsini qoymuşdur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(31.10.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Kifayət qədər ciddi və məsuliyyətli ampluadır - Kino və teatr bəstəkarı. Və bu ampluada bu gün 70 illik yubileyi qeyd edilən Cahangir Zülfüqarov özünü çox rahat və sərbəst hiss edir.

Cahangir Zülfüqarov 31 oktyabr 1955-ci ildə Bakı şəhərində anadan olub. Bülbül adına musiqi məktəbini bitirərək, Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında xalq artist Cövdət Hacıyevin kursunda təhsil alıb. Təhsilini başa vurduqdan sonra Azərbaycan Dövlət Teleradio Şirkətində redaktor işləyib. Cahangir Zülfüqarov 1986-cı ildən Respublika bəstəkarlar ittifaqının üzvüdür. 1986-ci ildən bu günə qədər Abdulla Şaiq adına Azərbaycan Dövlət Kukla teatrında misiqi hissə müdiri vəzifəsində işləyir.

 Teatrda işlədiyi müddətdə burada Azərbaycan və rus truppalarında hazırlanan Aleksandr Ostrovskinin "Qar qız", Kamal Aslanovun "Şərq nağılı", "Göy saqqal", Həsənağa Hüseynovun "Saz əhvalatı", Bertolt Brextin "Kuraj ana", Mirzə Fətəli Axundovun "Parisi dağıdanlar", Aleksandr Sergeyeviç Puşkinin "Qızıl xoruz", Namiq Ağayevin "Oxay və Əhməd", Rəhman Əlizadənin "Damdabaca", "Tıq-tıq xanım", "Maymaq", "Dəcəl çəpişlər belə-belə işlər", Ələkbər Hüseynovun "Səadət quşu" və "Möcüzəli tamaşa", Tofiq Ağayevin "Qoçaq Əhməd", Xanımana Əlibəylinin "Ləpələrin nağılı", Nicat Kazımovun "Ələddin", Şarl Perronun "Qırmızı papaq", Cani Rodarinin "Çipollino" və sair tamaşalara musiqi bəstələyib.

 Eləcə də animasiya filmlərinə, sənədli filmlərə, “Romeo və Cülyetta” (1999), “Otello” (2000) şou-filmlərinə musiqilər, mahnı və romanslar bəstələyib. Müxtəlif musiqi janrlarında əsərləri var. Axırıncı işlərindən biri onun "Qala" filminə bəstələdiyi musiqidir. 9 may 2012-ci il tarixdə Əməkdar incəsənət xadimi fəxri adına layiq görülüb. 30 aprel 2014-cü ildə, 6 may 2015-ci ildə, 6 may 2016-cı ildə, 1 may 2017-ci ildə, 9 may 2018-ci ildə  və 10 may 2019-cu ildə Prezident Mükafatına layiq görülüb. Bəstəkar Oqtay Zülfüqarovun oğludur.

Filmoqrafiya

1. Bəşəriyyətin beşiyi

2. İthaf

3. Qala

4. Qısa monoloqlar

5. Pirə qayıdan yol

6. Azərbaycan mətbəxi: Dadsonrası dad

7. Xeyirlə şərin rəqsi

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(31.10.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Aktrisa ampluası aktyor ampluasına bənzəməz. İkincilərdə müxtəliflik hədsizdir, onlar hətta komediyadan faciəyə də keçə bilirlər, amma aktrisalar bu cəhətdən, xeyli mühafizəkardırlar, eyni tipli rollara bağlılıq nümayiş etdirirlər.

Mələk Abaszadə 31 oktyabr 1969-cu ildə Bakıda anadan olub. 1990-cı ildə Ümumittifaq Dövlət Kinematoqrafiya İnstitutunun kino aktyoru fakültəsini bitirib. 3 mart 1991-cu ildən Səməd Vurğun adına Rus Dram teatrın aktrisasıdır. Türkiyədə xoreoqraf Bilge Tususun xoreoqrafiya kursunu bitirib

Teatrda işlədiyi müddətdə bir neçə rollarda çıxış edib: Sanni (B.Sleyd "Çestvovaniye"), Sevər (Hidayət "Mənzil"), Ədilə Kərimova (Elçin "Poçt şöbəsində möcüzələr"), Ayşa Yüzbaşova (M.İbrahimbəyov "Neft bumu"). Mələk Abaszadə bir çox kliplərdə çəkilib. İbrus teatrında rollar oynayıb. 9 may 2024-cü ildə Prezident Mükafatına layiq görülüb. 

İBRUS Teatrı

1. İnsan Səsi | Jan Kokto | Monotamaşa

2. Ara Bir Görüşmək Üçün İnsan Axtarıram | Ideal Qadın rolunda

3. O və Onlar | Çexov | ДядяВаня əsasən | Sona rolunda

4. Tartuf | Molyer | xidmətçi Zarina rolunda

5. Ivan Buninin Son Doyüşü | R. İbrahimbəyov | Gülnar rolunda

6. Aslana Bənzər | R. İbrahimbəyov | Rəna rolunda

Akademik Rus Dram Teatrı

1. Yaz və Duman | T. Williams | Rosa Gonzalez rolunda

2. Kutlama | B. Sleyd | Sanni rolunda

3. Burla Xatun | Nəbi Xəzri | Şiranə rolunda

4. Mənzil | Hidayət | Sevər rolunda

5. Neft Partlayışı Hərkəsi Gülümsədir | M. İbrahimbəyov | Ayşə Yüzbaşova rolunda

6. Javoronok | Jan Anuy | Janna D'Ark rolunda

7. Karamazov Qardaşları | F. Dostoyevski | Agripina rolunda

Seriallar

1. Xosrof ve Şirin (rej. Xəyyam Abdullazadə)

2. Ay Yay Yay (rej. Ramin Hacıyev)

3. Fələk də Yıxa Bilməz (rej. Adil Azay)

4. Həkimlər (rej. Şahin Zəkizadə)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(31.10.2025)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Eyyub Yaqubovun ifasında “Unutdun” mahnısını kim sevməz ki. Yaxud, yenə də Eyyub Yaqubovun ifa etdiyi “Mənə dəniz verin” mahnısını?

Bax həmin mahnını yazan bəstəkar barədə danışaq. Bu gün onun doğum günüdür. Amma haqqında məlumat çox azdır. Və elə bundan qaynaqlanaraq söyləyirəm ki, bəstəkar mediaya aşıq deyildir.

Adı: Nadir Nəriman oğlu Əzimov

Doğum tarixi: 31 oktyabr 1963-cü il.

Peşəsi: Azərbaycan bəstəkarı və dirijoru.

Fəxri adı: “Azərbaycan Respublikasının əməkdar incəsənət xadimi”

Üzvlüyü: Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqı

Bəstəkar olaraq müxtəlif simfonik, orkestral və estrada musiqisi sahəsində çalışmaları var.

1990-cı ildə “Simfonik lövhə” adlı əsəri ilə musiqi sahəsində fəaliyyətini göstərib.

1991-ci ildə tar və xalq çalğı alətləri orkestri üçün “Xatirə” adlı əsəri yaradıb.

1993-cü ildə piano üçün “Variasiyalar” adlı əsəri bəstələyib.

Eyni zamanda, onun mahnıları da geniş dinləyici kütləsinə malikdir. Məsələn, “Sən gəlmədin” adlı mahnının musiqisi onun tərəfindən bəstələnmişdir.

Onun konsertlərinə və yaradıcılıq gecələrinə dair tədbirlər keçirilir. Məsələn, 2025-ci ildə “Mənə dəniz verin…” adlı yaradıcılıq gecəsi təşkil edilmişdir.

Nüsrət Kəsəmənli, Z.Əlişqızı, Ə.Şahin, B.Qaraca, H.Orucov, R.Sabirqızı və b. şairlərin sözlərinə mahnılar, "Qaynana əməliyyatı" /müəllif – Ə.Orucoğlu/ televiziya tamaşasına musiqi yazmışdır.

İctimai və media fəaliyyəti

Sosialmediadavə televiziyaverilişlərində ara-sıraiştiraketmişdir

Şəxsihəyatınadairbəzixəbərlərvə sosialməqamlardayeralıb, məsələn, övladı ilə bağlı toyxəbəri. Amma bunlar dəryada damla qədərdir.

Qeyd və əhəmiyyət

Nadir Əzimov müasir Azərbaycan musiqisində estrada janrında və orkestral əsərlər sahəsində fəaliyyət göstərən bəstəkarlar arasında tanınmış şəxslərdəndir. Onun mahnıları həm kütləyə, həm də müsiqi aləminə yaxşı tanışdır.
Onun bəstələrinin zənginliyi və müxtəlifliyi – simfonik lövhələrdən tutmuş estrada mahnılarına qədər – onun çoxşaxəli yaradıcılıq potensialını göstərir.

Filmoqrafiya

1. Evlənmək istəyirəm

2. "Qayınana" əməliyyatı

3. Gəlinlər

4. Ayrılıq imiş

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(31.10.2025)