İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Məşhur ataların çox oğuılları olub ki, daim atalarının kölgəsində girlənibdir. Amma az halda oğullar ataların estafetlərini davam etdiriblər. Səməd Vurğun oğlu Vaqif Səmədoğlu, Səməd Vurğun oğlu Yusif Səmədoğlu, Rəsul Rza oğlu Anar... Və bu sırada əlbəttə ki, Məmməd Arif oğlu Araz Dadaşzadə də vardır.

 

Araz Dadaşzadə 1936-cı il yanvarın 30-da Bakı şəhərində akademik Məmməd Arif və görkəmli pedaqoq Zümrüd Axundovanın ailəsində anadan olub. 1952-ci ildə S. M. Kirov adına Azərbaycan Dövlət Universitetinin Fəlsəfə fakültəsinə daxil olub. 1953-cü ildə həmin fakültə bağlandığından, təhsilini Universitetin tarix fakültəsində davam etdirib və 1957-ci ildə bu təhsil ocağını uğurla bitirib. O, 1957–1960-cı illərdə Azərbaycan Respublikası Elmlər Akademiyasının Azərbaycan Tarixi muzeyində işləyib.

1960–1963-cü illərdə Respublika Elmlər Akademiyasının Nizami adına Dil və Ədəbiyyat İnstitutunun aspiranturasında oxuyub. O, 1963–1966-cı illərdə burada kiçik elmi işçi, 1968–1976-cı illərdə isə İnstitutun orta əsrlər şöbəsinin baş elmi işçisi olub. 1988–1990-cı illərdə, yəni ömrünün sonunadək Azərbaycan Sovet Ensiklopediyasının Baş redaktoru vəzifəsində çalışıb.

Tədqiqatçı alim dövri və xüsusi nəşrlərdə onlarala tənqidi və elmi məqalələrini müntəzəm surətdə çap etdirib. O, ədəbiyyat və kino ilə yanaşı, teatr, musiqi, təsviri sənət və digər sahələrlə əlaqədar məqalə və rəylərin müəllifidir. Gənclik illərində hekayələr də yazıb və onların bir qismi "Azərbaycan", "Kirpi" və bir sıra digər nəşrlərdə çap olunub.

Araz Dadaşzadə "Böyük türkmən şairi Məxdumqulu", "Aşıq Qurbani, 55 şeir", "Aşıq Abbas Tufarqanlı, 72 şeir" və digər kitabların ön söz müəllifi və tərtibçisidir. Onun "Historie de la litte’rature azerbaidjanaise" ("Azərbaycan ədəbiyyatının tarixi") məqaləsi M. Quluzadə ilə birlikdə) Parisdə "Bedi Kartlisa, revue de kartvelogie" jurnalının bir neçə nömrəsində çap olunub.

O, "Sovet Şərqi xalqlarının ədəbiyyatlarında realizm problemləri" ümumittifaq müşavirəsində, Azərbaycan yazıçılarının qurultaylarında və digər elmi-ədəbi tədbirlərdə dəfələrlə problem məruzələrlə çıxış edib.

 

Əsərləri

1. Molla Pənah Vaqif (həyat və yaradıcılığı)

2. Molla Pənah Vaqif (həyat və yaradıcılığı haqqında oçerk)

3. Həyat müğənnisi

4. XVIII əsr Azərbaycan lirikası

5. Xeyirxahlıq və gözəllik poeziyası.

 

Araz Dadaşzadə 4 noyabr 1990-cı ildə vəfat edib. Bu gün onun 35-ci anım ilidir.

Allah rəhmət eləsin!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.11.2025)

 

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

19-cu əsrdən danışaq. O vaxtlardan ki teatr yeni-yeni təşəkkül tapırdı, qadınlar isə ümumiyyətlə teatrda yox idilər. Qadın rolları kişilərə həvalə edilirdi...

 

Milli teatrımızın ilk peşəkar aktyorlarından biri, Azərbaycan realist aktyor məktəbinin banisi Kərbəlayı Cahangir Zeynalovdur. 1865-ci ildə Bakıda doğulan Cahangir Zeynalov atası Məşədi Rza Zeynal oğlu ilə birgə tacirlik ediblər. Cahangir bəy ibtidai təhsil alıb, rus və fars dillərini mükəmməl bilib, geniş mütaliəsi olub.

 Səhnəyə ilk dəfə 1885-ci ildə qız rolunda çıxıb. Bakıda fəaliyyət göstərən Lanskoy, Şorşteyn, Aqriptseva kimi aktyorların truppaları ilə yaxından əlaqəsi olub, şəhərə gələn qastrolçuların tamaşalarına müntəzəm baxıb.

 Hətta 1916–1918-ci illərdə baxdığı tamaşalar barədə rəylərini, sənət haqqında mühakimələrini təcəssüm etdirən "Teatro dəftərçəsi"ndə ("Əxz etdiyim hərəkətlər") nəzəri-təcrübi fikirlərini traktat səpkisində yazıb. Müəyyən vərəqləri itən həmin dəftərçə Azərbaycan Dövlət Teatr Muzeyində saxlanılıb.

1906-cı ildə Bakıda yaradılan Müsəlman Dram Artistləri Cəmiyyətinə rəhbərlik edib. Maddi imkanı geniş olan Cahangir Zeynalov aktyorlara həmişə əl tutub, onlara pul yardımı edib. O, indiki Hüsü Hacıyev və Dilarə Əliyeva küçələrinin kəsişməsində yerləşən Şahmat klubunun yerindəki evinin böyük bir zalını məşq üçün ayırıb. Otağın baş hissəsində xərc çəkib səhnə də düzəltdirib.

Hacıağa Abbasov, Mirzağa Əliyev, Məhəmməd bəy Əlvəndi, Hüseyn Ərəblinski, Mirmahmud Kazımovski kimi aktyorlar, Sultanməcid Qənizadə, Həbib bəy Mahmudbəyov, Bədəl bəy Bədəlbəyli kimi müəllim və səhnə fədailəri dəfələrlə həmin zalda məşq edib, tamaşalar hazırlayıblar. Məşqdən sonra iştirakçıların hamısına süfrə açılıb və xərci Kərbəlayı özü ödəyib.

Cahangir Zeynalovun milli dramaturgiyamızda oynadığı rolların tam olmayan siyahısı belədir: Mirzə Fətəli Axundzadənin "Hacı Qara"sında Hacı Qara, "Müsyö Jordan və dərviş Məstəli şah"da Şahbaz bəy və Məstəli şah, "Molla İbrahimxəlil kimyagər"də Molla İbrahimxəlil, "Xırs quldurbasan"da Tarverdi, "Lənkəran xanının vəziri"ndə Mirzə Həbib, Nəcəf bəy Vəzirovun "Hacı Qəmbər"ində Hacı Qəmbər, "Ağa Kərim xan Ərdəbili"də Ağa Kərim xan, "Müsibəti-Fəxrəddin"də Vəli və s.

Cahangir Zeynalovun 4 noyabr 1918-ci ildə vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.11.2025)

 

 

 

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Müasir Azərbaycan gəncliyi üçün Qərbi Azərbaycan məsələsi milli kimlik, illüziyalar və gələcək perspektivləri baxımından xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Gənclər müxtəlif platformalarda – sosial media, ali təhsil müəssisələri, ictimai təşkilatlar – bu mövzu ilə qarşılaşır, müzakirə edir və öz şüurlarında bu məsələ ilə bağlı mövqe formalaşdırırlar.

 

Məsələn, Qərbi Azərbaycan Cəmiyyəti‑nin “Gənclər Şurası” tərəfindən keçirilmiş “Qərbi Azərbaycana Qayıdış” adlı tədbirdə gənclərin roluna xüsusi vurğu edilmişdir; gənclərdən məsələnin tarixini öyrənmək, medianı və sosial şəbəkələri istifadə etmək yolu ilə onu geniş kütləyə yaymaq tələb olunmuşdur.

Gənclik şüurunda Qərbi Azərbaycan məsələsi üç əsas funksiyanı yerinə yetirir: birincisi — tarixi yaddaşın yaşadılması, ikincisi — milli kimliyin möhkəmləndirilməsi, üçüncüsü — ictimai-siyasi fəaliyyətə çağırışdır. Tarixi yaddaş baxımından, gənclər deportasiya, toponimlərin dəyişdirilməsi və etnik məskunlaşma məsələlərini öyrənir, bunları sosial şəbəkələrdə bölüşür və bu yolla xalqın unudulmaq təhlükəsində olan hissələrini yenidən gündəmə gətirirlər. Məsələn, tədbirlərdə vurğulanmışdır ki, “bu torpaqlar bizim və əcdadlarımızındır” və gənclər bu fəlsəfənin daşıyıcılarıdır.

Milli kimlik aspektində, Qərbi Azərbaycan məsələsi gənclərin “haradalılıq” hissi və mənsubiyyət məsələlərini aktiv şəkildə düşünməsinə səbəb olur. Gənclər arasında “mənim köküm buradadır”, “bu məsələ mənim haqqımdır” kimi ifadələr get‑getə yayılmaqdadır. Bu halda məsələ sadəcə siyasi mövzu olmur, həm də subyektin kimlik təcrübəsində yer tutur. Bununla belə, aparılan sorğular göstərir ki, gənclər üçün daha dərindən ön planda olan problem iqtisadi və sosial məsələlərdir: məsələn, bir araşdırmada gənclərin 11 %‑ə qədəri “teritorial bütövlük” məsələsini önəmli saydığını göstərmişdir. Bu isə göstərir ki, Qərbi Azərbaycan məsələsi gənclik üçün əhəmiyyətli olsa da, gündəlik prioritetlər arasında bəzən ikinci planda qala bilir.

Gənclərin ictimai‑siyasi fəaliyyətə çağırışı baxımından, Qərbi Azərbaycan məsələsi onları müxtəlif fəaliyyətlərə – forumlar, hərəkatlar, yarışmalar  cəlb edir. Məsələn, “Hər qarışı Vətəndir!” kimi müsabiqələr keçirilmişdir. Bu cür fəaliyyətlər gəncləri yalnız mövzunu öyrənməyə deyil, eyni zamanda öz fikir və ideyalarını formalaşdırıb təqdim etməyə yönəldir. Bu isə gənclərin vətəndaş aktivliyini, mədəni irsə olan məsuliyyət hissini artırır.

Digər tərəfdən, bu məsələnin müasir gənclik şüuruna inteqrasiyası bəzi çətinliklərlə də müşahidə olunur. Gənclər arasında sosial‑media mühitində sürətli məlumat axını və qarşılıqlı təsirlər nəticəsində mövzunun səthi şəkildə qəbul edilməsi riski mövcuddur. Həmçinin, araşdırmalarda göstərilir ki, bu məsələ bəzən “territorial iddia” kimi təqdim olunur və beynəlxalq hüquq, tarixi kontekst kimi müzakirələrdə sadələşdirilmiş yanaşmalara həm müsbət, həm də mənfi səbəb ola bilər. Xüsusilə müzakirələrdə gənclər “bu mənim haqqımdır” yanaşması ilə yanaşsa da, bəzən daha geniş qeyri‑rəsmiləşmiş ideologiyalar çərçivəsində mövzunu qəbul edə bilirlər. Bu isə gənclik şüurunda komplekslik və pluralizm əvəzinə birmənalılığa yol aça bilər.

Bundan əlavə, Qərbi Azərbaycan məsələsinin müasir gənclər üçün əhəmiyyəti və gələcək perspektivləri baxımından da qiymətləndirilməlidir. Gənclər bu məsələni gələcək diaspor fəaliyyəti, beynəlxalq təşkilatlarda təmsilçilik, sosial media kampaniyaları və tədqiqatlarla əlaqələndirirlər. Bu da göstərir ki, Qərbi Azərbaycan məsələsi passiv yaddaş funksiyasından çıxaraq aktiv və strateji bir məsələ halına gəlməkdədir. Eyni zamanda, bu prosesdə gənclər üçün yeni imkanlar– liderlik, təşkilati təcrübə, millətlərarası diskursda iştirak yaradır.

Yekun olaraq, Qərbi Azərbaycan məsələsi müasir Azərbaycan gəncliyinin şüurunda həm milli‑mədəni, həm də sosial‑fəaliyyət baxımından önəmli yer tutur. Bu məsələ gəncləri tarix, kimlik və fəaliyyət məsələlərinə cəlb edir və onları yalnız vaxtın keçmişinə bağlı izlər kimi deyil, gələcəyə yönəlik fəaliyyət subyektinə çevirir. Lakin bu prosesin səmərəli olması üçün gənclər arasında mövzunun dərin şəkildə öyrənilməsi, plural müzakirələrin aparılması və səthi təqdimatların önlənməsi vacibdir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.11.2025)

 

 

 

 

 

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Ədəbiyyat və incəsənət” portalında yayımlanan Türk dünyası məşhurları layihəsində bügünkü təqdimat Toğrul bəy barədədir.

 

Toğrul bəy (Tuğrul bəy, tam adı — Rüknəddin Əbu Talib Məhəmməd Tuğrul bəy ibn Mikail) XI əsrdə Səlcuqilər dövlətinin banilərindən biri, böyük türk sərkərdəsi və dövlət başçısı idi. O, türk və islam tarixində mühüm siyasi və mədəni dönüş nöqtəsinin simvolu kimi qəbul edilir. Toğrul bəyin rəhbərliyi ilə Səlcuqilər yalnız siyasi güc qazanmadılar, həm də türk-islam mədəniyyətinin Yaxın Şərqdə yeni bir mərhələsini başlatdılar.

Toğrul bəyin atası Mikail, Səlcuq nəslinin banisi olan Səlcuq bəyin oğludur. Bu nəsil Oğuz türklərinin Qınıq boyuna mənsub idi. Toğrul bəy təxminən 990–995-ci illərdə anadan olmuş və gənc yaşlarından etibarən atası və əmisi Arslan Yabqu ilə birlikdə Orta Asiyada siyasi fəaliyyətlərdə iştirak etmişdir. Səlcuq tayfaları o dövrdə Xorasan, Mavəraünnəhr və İran ərazilərində köçəri həyat tərzi sürür, lakin tədricən siyasi birlik yaratmaq yolunda addımlar atırdılar.

Toğrul bəyin tarixi səhnəyə çıxışı əsasən 1030-cu illərə təsadüf edir. Əmisi Arslan Yabqunun Qəznəvilər tərəfindən əsir alınmasından sonra Səlcuq tayfalarının rəhbərliyi Toğrul bəy və qardaşı Çağrı bəyin əlinə keçmişdir. Qardaşlar əvvəlcə Xorasanda müstəqil bir siyasi güc kimi formalaşmağa çalışdılar. 1040-cı ildə Dandanakan döyüşündə Toğrul və Çağrı bəylər Qəznəviləri məğlub edərək Səlcuqilər dövlətinin əsasını qoydular. Bu hadisə türk tarixində bir dönüş nöqtəsi kimi qiymətləndirilir, çünki bu qələbə nəticəsində türk tayfaları Orta Asiyadan İran və Mesopotamiya istiqamətində geniş ərazilərə yayıldılar.

Dandanakan qələbəsindən sonra Toğrul bəy dövlətin siyasi idarəçiliyini öz üzərinə götürdü. O, dövlətin mərkəzini Rey şəhərinə köçürərək, burada güclü mərkəzləşmiş idarəetmə sistemi qurdu. Onun dövründə dövlətin sərhədləri Xorasan, İran, Azərbaycan, İraq və Anadolunun bir hissəsini əhatə edirdi. Toğrul bəy həm də islam dünyasında siyasi birliyi bərpa etməyə çalışırdı. O, Abbasilərlə yaxın münasibətlər quraraq, 1055-ci ildə Bağdadı Şiə Büveyhilərin hakimiyyətindən azad etdi və Abbasi xəlifəsi əl-Qaimin himayədarı elan olundu.

Bağdada daxil olarkən xəlifə əl-Qaim Toğrul bəyi “Şərqin və Qərbin hökmdarı” (“Məlikü’l-Məşriq və’l-Məğrib”) titulu ilə təltif etdi. Bu hadisə türk-islam tarixində xüsusi əhəmiyyət daşıyırdı, çünki həmin andan etibarən türk hökmdarları islam aləminin siyasi qoruyucuları rolunu öz üzərlərinə götürdülər. Toğrul bəyin siyasəti nəticəsində Səlcuqilər təkcə hərbi baxımdan deyil, həm də mədəni və dini baxımdan İslam sivilizasiyasının əsas dayaqlarından birinə çevrildilər.

Toğrul bəyin dövründə dövlətin inzibati sistemi formalaşmağa başladı. Vəzir Nizamülmülk tərəfindən həyata keçirilən islahatlar, iqta sistemi və idarəetmədə türklərlə farsların harmonik əməkdaşlığı bu dövlətin uzunömürlü olmasına şərait yaratdı. Toğrul bəy, həmçinin, elm və mədəniyyətə böyük önəm verirdi. Onun hakimiyyəti dövründə mədrəsələr, kitabxanalar və dini ocaqlar açılmış, Bağdad və Rey kimi şəhərlər intellektual mərkəzlərə çevrilmişdi.

Toğrul bəy 1063-cü ildə Rey şəhərində vəfat etmişdir. Onun ölümü Səlcuqi imperiyası üçün böyük itki idi, lakin o, ardında mərkəzləşmiş, güclü bir türk-islam dövləti buraxmışdı. Hakimiyyətdən sonra taxta qardaşı oğlu Alp Arslan keçdi və Səlcuqi imperiyasını daha da gücləndirdi.

Toğrul bəyin tarixi əhəmiyyəti ondan ibarətdir ki, o, həm türk dövlətçilik ənənəsini islam siyasi sistemi ilə birləşdirmiş, həm də türk xalqlarının mədəni və siyasi nüfuzunu Yaxın Şərqə yaymışdır. O, təkcə sərkərdə deyil, həm də dövlət qurucusu idi.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.11.2025)

 

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Qubada 1-ci Quba Kitab Sərgisində yazıçı Varisin oxucularla görüşü və imza saatı keçirilmişdir. Azərbaycan Nəşriyyatları Asossiasiyasının təşkilatçılığı, Qeyri-Hökumət Təşkialatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin, Təhsil və Elm, habelə Mədəniyyət Nazirliklərinin təşkilatı dəstəyi ilə Qubanın füsünkar Heydər Əliyev Mərkəzində baş tutan tədbirdə əsl izdiham izlənilmişdir.

 

Tədbirdə Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin sədri Elçin Şıxlı, Qafqaz TV-nin icraçı direktrou Eltən Qədimbəyli, XAN nəşriyyatının direktoru Səbuhi Şahmursoy, Qədim Qala nəşriyyatının icraçı direktoru Şöhlət İxtiyaroğlu, Qubanın ədibləri, ziyalıları, Azərbaycan Dövlət Pedqoji Universitetinin Quba filialının müəllim və tələbələri, Quba Dövlət Sosial-İqtisadi Kollecinin tələbələri, eləcə də məktəblilər iştirak edirdilər.

Yazıçı Varis çağdaş dünyada kitaba münasibət, mütaliənin faydaları, ədəbiyyatımızın dünya ədəbiyyatında yeri, müasir ədəbi proses, eləcə də öz yaradıcılığı barədə danışmış, oxucuların suallarını cavablandırmışdır.

Quba sərgisində satışa yazıçının yayım hüququ XAN nəşriyyatında olan 6 kitabı (“Bir ovuc torpaq”, “Əzilmiş fotoşəkillər”, “Sənə inanıram”, “Son məktub”, “Yaşıl üzlü gündəlik” və “Yolayırcında azıb qalanlar”), yayım hüququ TEAS-press nəşriyyatında olan “Uzaqdan gələn yağış”, habelə yayım hüququ Sin-kod şirkətinə məxsus “Sonuncu ölən ümidlərdir”, “Qırmızı ləşəklər” və “Qızıl cib saatı” kitabları – ümumilikdə 10 kitabı çıxarılmışdı.

Maraqlı, interaktiv keçən görüşdən sonra oxucular əldə etdikləri kitabları imzalatmış, yazıçı ilə şəkil çəkdirmişlər.

Quba kitab sərgisi ümumən olduqca böyük maraq doğurmuşdur. Sərgi günlərində daim izdiham müşahidə edilmiş, oxucular sərgiyə qatılmış onlarca nəşriyyatın stendlərinə maraq göstərmiş,yazıçıların imza saatlarına qatılmış, alıcılıq qabiliyyəti də yüksək olmuşdur.

Qubadaklı əsl bayrama çevrilmiş bu sərgi bir daha sübut edir ki, kitab sevilir, yetər ki, onu oxucuya əlçatan edəsən.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.11.2025)

 

 

 

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Yüz illərdi ruhumuzla yol gəlir,
Nakam eşqə başdaşıdı “Kərəmi”.
Qoşulubdu karvanına kədərin,
Yorulmadı, qəm daşıdı “Kərəmi”.

Bu dünyanın hikmətini bilən az,
Bu dünyada ağlayan çox, gülən az.
Deyirlər ki, axar, axar, qurumaz,
Başdan- başa göz yaşıdı “Kərəmi”.

O, vüsalsız məhəbbətin nərəsi,
Ancaq Tanrı mərhəməti çarəsi.
Qərarlaşan “Dilqəmi”də pərdəsi.
Bu dünyaynan savaşıdı “Kərəmi”.

Onda itər, onda doğar gümanın,
Onda çatar haqq yanına üryanın.
Açılmayan tilsimidir dünyanın
Göy üzünün yer daşıdı “Kərəmi”.

Mizrab sazın dərdlərini oynadar,
İçindəki ruhu, eşqi qaynadar.
İniltinin özündə bir ümid var,
Təsəllinin yoldaşıdı “Kərəmi”.

 

Bu gün bu gözəl şeirin müəllifi Mahirə xanımın ad günüdür, 65 illiyidir. Bu yazını bu yubileyə ərməğan edir, onu təbrik edir, cansağlığı, uzun ömür, həm elmdə, həm ədədbiyyatda bol nailiyyətlər arzu edirik.

 

Dünyanın hər bir yerində olduğu kimi, bizim cəmiyyətdə də xanım alimlərə xüsusi ehtiram və diqqət var. Fəqət, yaxın keçmişə qədər Azərbaycan xanımlarına elmlə, tədqiqatla məşğul olmaq yasaq edilmişdi. Sanki xanımların təhsil alması, savadlanması kimlərəsə mane olurdu. Yalnız XX əsrin ortalarından başlayaraq, elmin müxtəlif sahələrində alim xanımlarımız da yer tuta bildilər.

Bəli, bu dəfə sizə bir alim xanım - Mahirə Hüseynova haqqında söhbət açmaq istəyirəm. Onu həm də gözəl şeirlər müəllifi Mahirə Nağıqızı kimi tanıyırlar.

 

Gəlin əvvəlcə Mahirə xanımın ömür kitabına nəzər yetirək:

O, 1960-cı ilin noyabr ayının 4-də Naxçıvan MR-də, Babək rayonunun Sust kəndində anadan olub. Orta təhsilini 1978-ci ildə Abşeron rayonu Novxanı qəsəbə 1 saylı məktəbdə başa vurub.1980-1984-cü illərdə indiki Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin filologiya fakültəsində ali təhsilə yiyələnərək oranı fərqlənmə diplomu ilə bitirib. Əvvəlcə təyinatla Abşeron rayonu Mehdiabad qəsəbə 1 saylı orta məktəbdə, sonra isə Bakı şəhəri Nəriman Nərimanov rayonundakı 43 saylı MLK-da öz ixtisası üzrə müəllim işləyib. Həmin illərdə Təhsil Nazirliyi tərəfindən “Qabaqcıl təhsil işçisi” fəxri adına layiq görülüb.

2009-cu ildən ADPU-nun Müasir Azərbaycan dili kafedrasının müəllimi kimi fəaliyyətə başlayıb. 2012-ci ildə “Həsən Mirzəyevin yaradıcılığında filologiya məsələləri” adlı dissertasiyasını uğurla müdafiə edərək, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru elmi dərəcəsinə yiyələnib. 2017-ci ildə isə “XIX-XX əsr Qərbi Azərbaycan aşıq və el şairlərinin yaradıcılığının dil və üslub xüsusiyyətləri (Dərələyəz mahalı üzrə)” mövzusunda elmi iş müdafiə edərək filologiya elmləri doktoru alimlik dərəcəsinə yüksəlib. ADPU-da işlədiyi müddət ərzində dosent, kafedra müdiri, fakültənin dekanı vəzifələrində çalışıb. 2021-ci ildən etibarən isə həmin universitetin Beynəlxalq əlaqələr üzrə prorektoru vəifəsində çalışır. Həm də 2024-cü ildən Milli Məclis yanında Toponimiya Komissiyasının tərkibində fəaliyyət göstərir...

Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Məlahət Babayeva onu belə təqdim edir: “Azərbaycan dilçilik elmini dünya miqyasında tanıdan, ölkəmizin elm xəzinəsinə sanballı töhfələr verən, beynəlxalq miqyasda böyük nüfuz qazanan, məhsuldar və yorulmaz fəaliyyəti ilə filologiya elminin, mədəniyyətin dinamik inkişafına qayğısını əsirgəməyən görkəmli dilçi-alim, filologiya elmləri doktoru, professor, tanınmış şairə, Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Beynəlxalq əlaqələr üzrə prorektoru Mahirə Hüseynova zamandan bir addım öndə irəliləyən alimlərimizdəndir. XXI əsr Azərbaycan elmi və təhsili tarixində özünəməxsus yer tutan böyük alim, professor Mahirə Hüseynova bütün fəaliyyətini, yaradıcılığını mədəniyyətimizin, ədəbiyyatımızın, təhsilimizin inkişafına sərf edən dəyərli ziyalılarımızdandır. Onun mühüm həyati problemlər qaldıran, vacib ictimai-siyasi və mənəvi-əxlaqi məsələləri əks etdirən tədqiqatlarında əsas tədqiq və inikas obyekti insan, onun mənəvi dünyasıdır. Xalqımızın gözəl, zəngin mənəvi dəyərlərinin təbliği görkəmli alimin yaradıcılığında mühüm yer tutur. Onun məqalələri, araşdırmaları və monoqrafiyaları həm mövzu zənginliyinə, həm də dil və üslubuna görə böyük maraq doğurur. Dərin zəka sahibi olan Mahirə xanım həm görkəmli alim, pedaqoq, həm də istedadlı şair kimi tanınmaqdadır.”

 

Sirrli cazibə qüvvəsi, güclü daxili enerjisi və sabit xarakteri ilə seçilir. Əslində, o özündə dərin duyğuları, güclü intuisiya qabiliyyətini ehtiva edir və öz dəyərlərinə sadiqdir. Həyatında nə istədiyini dəqiq bilir və bu məqsədlərə çatmaq üçün qətiyyətlə səy göstərir. Ətrafında baş verən hadisələrə qarşı soyuqqanlı və sakitdir. Bəzən qərarları emosional əsaslara söykənsə də, məntiqi düşüncəsini heç vaxt itirmir. Dostluqda sadiq və etibarlıdır. Xəyanəti, nankorluğu bağışlamır. Hissetmə qabiliyyəti çox güclüdür- qarşısındakı insanın niyyətini, necə deyərlər, ilk sözündən anlayır. Bəzən sərt və qapalı görünsə də, bu onun zəif olduğunu deyil, əksinə, çox güclü insan olduğunu göstərir. Ətrafındakı insanlara qarşı daim diqqətlidir və analitik yanaşma sərgiləyir...

Əməkdar müəllim, filologiya elmləri doktoru, professor, AMEA-nın müxbir üzvü Əbülfəz Quliyev isə onun haqqında yazır: “Professor Mahirə Hüseynovanın elmi yardıcılığı çoxşaxəlidir. Azərbaycan dilçiliyi, ədəbiyyatşünaslıq, türkologiya, dilimizin metodika məsələləri, publisistika, bədii yaradıcılıq. Məlum olduğu kimi, Azərbaycan elmində bədii ədəbiyyatın araşdırılması əsasında yaranan dilçilik tədqiqatları əsasən iki sahədə: ədəbi dil tarixi və üslubiyyat istiqamətlərində inkişaf edib. Mahirə xanım isə Dərələyəz mahalının zəngin aşıq ədəbiyyatı və xalq şeiri materialları əsasında onomastik vahidlərin, toponimlərin tədqiq olunmasına üstünlük verməklə ədəbiyyat yönümlü dilçilik tədqiqatlarının əhatə dairəsini genişləndirib. Onun “Qərbi Azərbaycanın Dərələyəz mahalının aşıq və el şairlərinin yaradıcılığında onomastik vahidlər” adlı monoqrafiyası bu istiqamətdə meydana çıxan ilk uğurlu tədqiqatlardan biridir. Məsələyə bu cür elmi baxış, həm şifahi xalq ədəbiyyatının dərin qatlarının, ictimai-mədəni köklərinin nəzəri cəhətdən aydınlaşdırılmasına və həm də qrammatik strukturun real və təbii mənzərəsinin canlandırılmasına şərait yaradıb. Bu mənada Mahirə Hüseynovanın qədim Azərbaycan torpaqlarından olan Dərələyəz mahalının folklorunun dilçilik yönündən öyrənilməsinə həsr olunmuş tədqiqatları həm də həmin regionun tarixi, etnoqrafiyası və ədəbiyyatına dair araşdırmaların da vəzifəsini yerinə yetirir. Onun 2017-ci ildə “XIX-XX əsrlər Qərbi Azərbaycan aşıq və el şairlərinin yaradıcılığının dil və üslub xüsusiyyətləri” mövzusunda müdafiə etdiyi doktorluq dissertasiyası isə milli folklor irsinə fəlsəfə doktorluğu dövründən başlanmış vətəndaş alim münasibətinin daha da dərinləşməsinə xidmət edir. Mahirə xanım müxtəlif illərdə Azərbaycan aşıq və el şairlərinin əsərlərinin linqvistikasının ayrı-ayrı sahələrinin, həmçinin problemlərinin öyrənilməsinə həsr olunan ardıcıl və sanballı tədqiqatları ilə qrammatika üzrə mükəmməl bir dilçilik araşdırmaları silsiləsi yaradıb. Bu silsilənin davamı kimi professorun Dərələyəz mahalının dil materialları əsasında 2015-ci ildə qələmə aldığı “Aşıq və el şairlərinin fonopoetikası”, 2016-cı ildə “Aşıq və el şairlərinin leksikası”, daha sonra “Aşıq və el şairlərinin üslubi frazeologiyası”, Aşıq və el şairlərinin üslubi morfologiyası”, “Aşıq və el şairlərinin üslubi sintaksisi” adlı eyni ildə işıq üzü görmüş kitabları da problemin daha dərindən araşdırılmasına xidmət göstərir...”

Mahirə xanımın bədii yaradıcılığında isə mənəvi saflıq və vətənpərvərlik ana xətt rolunu oynayır. Onun şeirləri qürurun, mərdliyin, saflığın aydın poetik ifadəsidir. Mahirə xanım “Mənim anam”, “Su at dalımca, ana”, “Ana sevgisindən doğan nəğmələr”, “Yaşadacaq anam məni”, ”Ömrümün çırağı sənsən”, “Analı dünyam” adlı kitablarını təşkil edən poeziya nümunələrində ilahi sözün təbii poetik ifadəsi öz əksini tapıb. Ümumiyyətlə, professor, şair Mahirə Nağıqızı ədəbiyyatımızın inkişafında böyük xidmətlər göstərməkdədir və həm fədakar elm xadimi, həm də şair kimi yorulmadan yazıb-yaradır...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.11.2025)

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Şeir saatı rubrikasında bu gün sizlərə Xuraman Hüseynin şeirlərini təqdim edir.

 

Bir-birimizə gecikdik,

yarpaqları saralan

budaqları quruyan ağaca

yağış gecikən kimi… - deyən şairə sevginin ülviliyindən, ayrılığın iztirablarından yazır. Bu şeirlərdə ayrılıq həm də qınaqdır, danlaqdır, peşiman etməkdir. Həqiqətən də, ürəyində sevgisizliyin boşluğundan hörümçəyin tor qurması dözülməzdir.

O gedən qatarın son vaqonu
sənin ürəyindi:
bomboş
soyuq...
Arada ürəyindən xəbər tut,
hörümçək tor qurar
mənsizlikdən...

Xoş mütaliələr!

 

 

ƏLLƏRİN

 

Hər dəfə
əllərin toxunduqca yanaqlarıma,
sildikcə göz yaşımı
utandım onlara əzab verməkdən.

təbəssümün düşməni kədər imiş –
gündüzdən qorxan yarasa kimi gizlənər o
gülümsəsən,
günəş doğsa qəlbində...

Gülə bilsən,
silahın qəhqəhələr olsa,
əliyalın düşmən kimi geri çəkilər
kədər...

gülüşüm gözlərimə qayıtdı,
qaranquş öz yuvasına qayıdan kimi.
əllərin unutsun göz yaşımı,
sərçələr qürbət elləri unudan kimi...


AĞ SAP

 

İlk dəfə

qara köynəyinin düyməsinin

ağ sapla tikilməyindən bildim

evinin

qadın əllərindən ötrü darıxdığını...

Sonra mənə hədiyyə etdiyin kitabların tozu

və

saralmış vərəqlərdəki tənhalıq qoxusu

anlatdı həyatını...

 

Ürəyim sənindi,

bilirəm,

saçlarım

gözlərim

ruhum...

Amma daha çox əllərim sənin olsun, istəyirəm...

 

Saçını tumarlayar,

süfrə bəzəyər sənə

əllərim...

Bir də

qara köynəyinə

qara,

ağ köynəyinə ağ sapla tikər düymələri...

  

 

YAĞIŞ GECİKƏN KİMİ

 

Bir-birimizə gecikdik,

yarpaqları saralan

budaqları quruyan ağaca

yağış gecikən kimi…

Göy üzü bir az tez tutulaydı,

buludlar gecikməyəydi

mehriban olmağa…

Birimiz tez çıxaydıq evdən,

birimiz gecikəydik,

təsadüfən rastlaşaydıq,

qağayıya dönəydik...

görüşəydik dəniz yurdumuzda,

zaman bu zaman olmazdı,

illər də bu illər...

nə sən ruhuna xəyanət edəydin,

nə də mən.

sevəydik bir-birimizi

qağayılar dənizi,

dəniz qağayıları sevən kimi…

 

 

 O YOL

 

Bu yolun başlanğıcı

o yolun bitdiyi yerdi.

o yol mənim gəldiyim,

sənin getdiyin yerdi.

 

biz o yolda qarşılaşmalıydıq,

mən gəldim,

sən getmədin...

orda bir yol yoruldu –

səni gözləməkdən,

məni gözlətməkdən...

 

 

SAMAN ÇÖPÜ

 

Bulud aldı göy üzünü, batdı yenə günəşim,

Ruhumdakı son ümidi əsən yellər qopardı.

Mənim işim səninlədi, başqasıyla nə işim?

Saman çöpü, səni sular məndən əvvəl apardı.

        

Saman çöpü, sən də getdin, söylə, indi neyləyim?

İlk evimiz beşik olur, son evimiz də məzar.

Dayağım yox bu dünyada, kimə ümid eyləyim?

Dost da bəzən düşmən olub adama quyu qazar.

 

Əl uzatdım, əllərimi düşmən kimi sıxdılar,

Saman çöpü, de, hardasan? Səni gəzir əllərim.

Mən onları dost sanırdım, onlar düşmən çıxdılar,

Boğuluram, səndən başqa yoxdur bir ümid yerim.

 

 

SON VAQON  

 

O gedən qatarın son vaqonu
sənin ürəyindi:
bomboş
soyuq...
Arada ürəyindən xəbər tut,
hörümçək tor qurar
mənsizlikdən...

Yazdığın şeirin
son misrası mənəm,
nöqtə qoya bilmirsən.
birdən ardını yazarsan deyə,

Bir zərrə ümidin qalıb –
bəlkə, işığı
geri qayıtmam üçün
yollarımı aydınladar deyə...

        

 

SİZİF YÜKÜ

 

Necə ki Sizifin əziyyəti hədər gedirdi,

dağ başına daşıdığı böyük qaya parçası

yerə düşürdü, ürək də ayrılığı o cür daşıyır.

Tanrıların ittihamı Sizifə zülm verirdi,

hədər gedirdi əziyyəti,

sevənlərin də ittihamı bir-birlərinə

elə zülm edir.

Niyə?

Axı niyə bu gözəl həyatda

sevgi varkən,

ayrılıq da olsun?

Ayrılmasaq, əzab çəkməsək,

olmazmı?

 

Ayrılıqla, əzabla qol-boyun keçir

həyatımız,

bir də baxırıq ki,

fəsillər dəyişir,

dəyişir illər,

ömür də, gün də gedir...

saç ağarır, üz qırışır, dişlər tökülür,

ürəklərdə də ayrılığın ən dəhşətlisi:

Nə qaldı ki ömrümün sonuna?..

 

Ömrümüzün sonuna

nə qaldığını düşünməmək,

sevənlərin ittihamından

qorxmamaq üçün

ayrılmayaq,

sevək,

sevilək və

həyatın nə demək olduğunu

bilək...

 

 

TAXT-RƏVAN

 

Qara buludlar

mürəkkəb kimi yayılıb

göy üzünü gizləmişdi

zülmətin bətnində.

Nə qədər baxsam da,

nənəmin sönən ulduzunu

görə bilməmişdim...

Tez-tez cilddən cildə girib

şəkildən şəklə düşən buludları

nağıllarda təsvir olunan

taxt-rəvana bənzətmişdim

həmin gecə.

Elə bilmişdim ki,

bu “taxt-rəvan”da

başqa buludlara qonaq gedib

nənəmin ruhu...

Həmin gün –

nənəm günəşdən qaçıb

qara torpaqda gizlənən gün...

 

 

ÖMÜR

 

Sənə yaxşı yol arzulamıram, ömür!

“Getmə” də demirəm,

bilirəm ki, yol üstəsən,

gedəni saxlamaq olar,

amma səni olmaz,

heç olmaz!

Yol üstəsən,

gedirsən saniyə-saniyə...

Qorxuram ki, sözüm düşəcək yerə,

peşman olacam.

Hələ ki hiss etmirəm

getməyini,

nə vaxtsa

onu da hiss edəcəm...

Naxələf ömür,

arzularımızı

ürəyimizdə qoyan namərd!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.11.2025)

  

 

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının 1 şair, 1 şeir rubrikasında bu gün Şəhla Rəvanın "Zəfər nəğməsi” adlı şeiri təqdim edilir.

 

Şəhla Rəvan Cəlilabad rayon Göytəpə şəhər şəhid Vasif Hüseynov adına 2 N-li ümumtəhsil tam orta məktəbnin direktoru, "Həməşəra" və "Nizami Gəncəvi" Fəxri Diplomları laureatı, Cəlilabad ədəbi mühitinin tanınmış nümayəndələrindən biri, ədəbiyyatçı, filoloq, ədəbi təhlilçi və tənqidçi, şairdir.

 

ZƏFƏR NƏĞMƏSİ

 

Səkkiz Noyabr bizim şanlı tariximizdir.

Qızıl hərflə yazılmış, silinməz izimizdir.

 

Ana vətən deyərək, uğrunda verdilər can,

Şəhidlərin qanıyla tam oldu Azərbaycan!

 

"Dəmir yumruq" altında birləşərək qan dedik.

Yaşasın Azərbaycan!, Ali Komandan dedik.

 

Bu yolda and içərək vətənə qurban dedik,

Şanlı Zəfər qazandıq, vətənə can-can dedik.

 

Qovduq öz yurdumuzdan zalım, mənfur düşməni.

Sevin, fəxr et ey vətən, dinlə Zəfər nəğməni.

 

Nəğmən şəhid ruhların üzərindən keçəcək.

Başın sağ olsun vətən, Zəfər günün mübarək!

(Göytəpə şəhəri - 01.11.2025)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.11.2025)

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

 

Sovet dövrünün ilk rəsmi milyonçusu, əslən naxçıvanlı Cənnət Əliyevin anım günü oldu. O, müsahibələrinin birində bildirir ki, milyonçu olmadan bir müddət öncə Sverdlovsk vağzalında dilənçiliklə məşğul olurmuş. Uşaqlığı məhrumiyyətlər içində keçən Cənnət böyüdüyü İnternatda ac qaldığından, anbardan çörək oğurladığını və buna görə tez-tez döyüldüyün də dilə gətirib.

1987-ci ildə Sverdlovskda yaratdığı “Təbriz” kooperativi isə, dilənçi Cənnəti milyonçuya çevirir.

 

Cənnət Əliyev 17 aprel 1954-cü ildə Şahbuz rayonunun Keçili kəndində anadan olub. 9 yaşında atasını itirdikdən sonra isə, Ordubad İnternat Məktəbinə qoyulur. Buranı bitidikdən sonra ali təhsil dalınca gedən Cənnət öncə Naxçıban Pedagoji İnstitutunu, daha sonra  Sverdlovski Dövlət Universitetinin Hüquq fakültəsini bitirir. O, 1982-ci ildən Sibir, Ural, Moskva, Sverdlovski və digər əyalətlərdə polis orqanlarında işləyib. Lakin, haqsızlıqla mübarizə apardığına görə, bir müddət sonra orqandan xaric edilir.

Onun necə milyonçu olması ilə bağlı geniş məlumatlar olmasa da, özü bunu belə izah edib: “Kooperativ qurdum və çox qısa zaman ərzində ölü pulları, ölü kapitalı, ölü istedadları və ölü zamanları diriltməklə SSRİ imperiyasının ilk rəsmi milyonçusu oldum”. Onun bu uğuru imperiyanın və kommunist təfəkkürünün çöküşü kimi dəyərləndirilərək, ölkədə səs-küyə səbəb olur.

Siyasətlə də məşğul olan Cənnət Əliyevin əsas ideologiyası Cənubi və Şimali Azərbaycanın birləşməsinə yönəlir. Sovet dövrü üçün təhlükəli olan bu ideologiyanın yaranma səbəbi isə, babası Qaçaq Ziyarətin vaxtilə çar zülmündən qaçıb, Cənuba pənah aparması olub. O, hələ uşaq vaxtı, Araz çayı üzərində yerləşən internatda oxuyarkən, tez-tez yuxuda babasını görürümüş. Kiçik Cənnət hətta, SSRİ - İran sərhədini yarıb, babasını tapmaq yollarını da axtarır. O, 1973-cü ildə bu həsrətdən doğan „Təbriz” şerini yazır. Milyonçu olduqdan sonra ansambıl yaradan Cənnət, 1980-ci ilin sonlarında bu şeir əsasında eyniadlı musiqi bəstələyir. Həmin musiqiyə klip çəkmək üçün o, Sverdlovskidə İset çayının sahilində 2 km uzunluğunda saxta sərhəd çəkdirir. Həmin klip efirə getdikdən sonra, saxta sərhəd yandırılır. Bundan 10 gün sonra isə, Azərbaycan xalqı ayağa qalxaraq, SSRİ imperiyasının İranla həmsərhəd həqiqi sərhədini yarmağa müvəffəq olur. Onun „Təbriz” mahnısı "Qızıl fond”da qorunur. 

İmperiyaya qarşı mübarizə aparan Cənnət Əliyev 20 Yanvar hadisələrində də aktiv şəkildə öz xalqının yanında olub. Bu hadisədə güllə-borana düşən milyonçu ciddi psixoloji zədələr alır. 

Cənnət Əliyev sovet imperiyası dağıldıqdan sonra da siyasətlə məğul olur.  Kalmıkiya Respublikasının o vaxtkı prezidenti, yaxın dostu Kirsan İlyumjinov 1994-cü ildə onu özünün şərq və ərəb ölkələri üzrə səfiri təyin edir. Bir çox ərəb ölkələrində səfərdə olmuş Cənnət Səddam Hüseyn, Bəşər Əsəd hakimiyyətləri ilə görüşlər keçirib.

1990-cı illərin sonunda Azərbaycana qayıdan Cənnət Əliyev xeyriyyəçilikə məşğul olur. Lakin o, iş həyatında müxtəlif təzyiqlərlə qarşılaşır. İstər rəsmi, istər qeyri-rəsmi şəxslər tərəfindən basqıya məruz qalması onun psixoloji durumuna mənfi təsir edir. Bundan sonra o, bir müddət mənəvi rahatlığı vəhşi heyvanları saxlamaqda, kəndir üzərində gəzməkdə görür. Bir müddət sonra Cənnət Əliyev var-dövlətini itirib. O, bunu mafioz qruplar tərəfindən qarət olunması ilə izah edib. Daha sonra isə onun fəaliyyətində yoxlamalar aparılıb və həbs olunub. O bildirib ki, yoxlamalar icazəsiz aparılıb və əsassız səbəblərlə tutulub. Bundan sonra isə Cənnət Əliyev ruhi xəstəxanada müalicə alıb.

 Son günlərini ibadətlə keçirən Cənnət Əliyev 2014-cü ilin oktyabrın 30-da 60 yaşında Bakıda vəfat edib. Ölümünə səbəb yüksək təzyiq nəticəsində ağciyər damarının partlaması göstərilib.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.11.2025)