Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu günə təsadüf edən əlamətdar hadisələri diqqətinizə çatdırırıq:

Black Friday ərəfəsi

Noyabr ayının sonuncu cümə gününün qara cümə adlandırılması ənənəsi 1952-ci ildən başlayıb, vətəni ABŞ-dır. Ondan 3 gün öncə isə ərəfə günü adlanır və cüməyə ciddi hazırlıqlar başlayır.

Qara cümə günündə misligörünməmiş ticarət endirimləri etmək dünya mağazalarının dövriyyəsini xeyli artırır, insanlar böyük izdihamla mağazalara yüyürürlər. Təsəvvür edin ki, kişilərin böyük əksəriyyəti necəsə həzz almaq barədə düşündükləri zamanda qadınların 74 faizinin fikrini məhz alış-veriş məşğul edir, odur ki, endirimlər hətta 80 faizə çatan qara cümə günü qadınların əsl bayramıdır.

ABŞ-da 2013-cü ilin qara cümə günündə 61,4 milyard dollarlıq mal satılıb. Tək elə bu fakt qara cümə anlamının nə qədər populyar olduğuna bir işarədir.

Bakının AVM-ləri də artıq reklamlara start veriblər. Təkcə bu gün mənim mobil telefonuma 7 ayrı-ayrı ticarət şəbəkəsindən cümə günü sərfəli alış-veriş təklifi gəlib.

Heç nə almamaq gününün də ərəfəsi

Buy Nothing Day-in təşəbbüskarı reklamçı Ted Deyvdir, o, cəmiyyətə aşılamağa çalışır ki, hər gün nəsə almaq bizi xoşbəxt edə bilməz, dünyada pulla satılmayan həzzlər də var, təbiətin qoynuna çıxmaq, özünü idmana, incəsənətə həsr etmək, dostlarla ünsiyyətdə olmaq və s. Bu günün başqa bir anlamı da insanların ildə bircə gün bərabərləşməsidir, imkanlıların hər gün hətta lazımsız şeylərə belə milyonlar xərclədiyi, kasıbınsa bir kömbə çörəyə pul tapmadığı ədalətsiz cəmiyyətdə bir gün hamını eyni – sıfır büdcəsində saxlamaq da az iş deyil.

Təqvimə görə bu gün hər il noyabrın sonuncu cümə günündə qeyd edilir, bu da gəlib Black Friday günü ilə üst-üstə düşür. Bəli bu məhz Black Fridey-in əksinə yönəli bir təbliğatdır. Deyv reklama aldanıb insanları pullarını yelə verməməyə çağırır.

Madam ki, Black Friday tərəfdarları 3 gün öncədən hazırlıq işlərinə başlayırlar, Buy Nothing Day tərəfdarları da belə edirlər və son cünıdın əvvəlki çərşənbə axşamını hazırlığa sərf edirlər.

Beynəlxalq piylənmə ilə mübarizə günü

Qarnını irəli verib üzərində dumbul çalan kişilər, irəli çıxın, sizin gününüzdür, artıq çəkiyə görə depressiyaya düşsələr belə bir oturuma bütov bir tortu aşıran kök qadınlar, sizin gününüzdür. Bir gün iradəyə təslim olub artıq kalori yığmasanız nə olar ki? Sonra daha bir gün, daha bir gün, bir də görərsiniz ki, əməlli-başlı arıqlamısınız.

Ürək-damar sisteminin, hipertoniyanın, diabet xəstəliyinin səbəbkarı olan piylənmə ilə niyə axı yoldaşlıq edəsiniz ki?

Digər əlamətdar hadisələr

Monqollar Respublika, hindistanlılar konstitusiya, ukraynalılar logist gününü qeyd edirlər. Amerikalılarda isə bu gün milli tort günüdür.

1970-ci ilin bu günündə Qvadelupada yağan leysan tarixə rekordçu kimi düşüb, 1 dəqiqəyə 38,10 mm yağıntı! 1890-cı ildə bizim neftdən xalq olaraq götürdüyümüz gəlirlə müqayisə olunacaq dərəcədə sudan gəlir götürən gürcülər böyük bayram yaşayıblar – “Borjomi” mineral su yatağı aşkara çıxarılıb. 1939-cu ildə sevilən amerikalı rok müğənni Tina Tyorner dünyaya gəlib. 1894-cü ildə kibernetikanı yaradan amerikalı riyaziyyatçı Norbert Vinner doğulub. 1607-ci ildə ingilis missioneri Con Harvard doğulub ki, məşhur universitet məhz onun adınadır. 1516-cı ildə də məşhur italyan rəssamı Covanni Bellini dünyasını dəyişib.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.11.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı tanınmış şair, publisist, siyasi icmalçı Əkbər Qoşalının növbəti siyası şərhini təqdim edir. 

Azərbaycan daha bir böyük tədbirdən də alnıaçıq çıxdı – COP29 uğurla başa çatdı. Bəli, bizdən öncə 28 dəfə sessiya keçirən Tərəflər, bizdən sonra da sessiyalar keçirəcək; arzu edirik, hədəflər, gözləntilər daha tez çin olsun. Arzu edirik, heç bir evsahibi ölkə bizim qədər qarayaxmalara, yamanlamalara tuş gəlməsin. 

Bəs Bakıda keçirilən COP29 nələrlə fərqləndi, Bakı nə ilə örnək oldu? Çatışanımız, çatışmayanımız? Qüsurumuz, “Qüsura baxmayın”ımız nədən ibarətdir?..

Öncə COP29-dan öncə COP28

COP28 və COP29 iqlim sammitləri – öncəki digər COP sessiyaları kimi, oxşar məqsədlər daşısa da, fərqli mövzulara, prioritetlərə odaklanmışdı. Birləşmiş Ərəb Əmirliklərində (BƏƏ) ötən il keçirilmiş COP28-də əsas diqqət, karbon emissiyalarını azaltmaq, bərpaolunan enerji qaynaqlarının artırılması, Zərər və İtkilər Fondunun qurulması üzərində cəmlənmişdi. Burada dünya ölkələri 2030-cu ilə qədər bərpaolunan enerji potensialını üç dəfə, enerji səmərəliliyini iki dəfə artırmaq hədəflərini qəbul etmişdi. Habelə, inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün maliyyə dəstəyinin yetərsizliyivurğulanmışdı.

Azərbaycanda keçirilən COP29 isə BƏƏ-dəki tədbirdə qarşıya qoyulan hədəflərin yerinə yetirilməsi, maliyyə dəstəyinin artırılması, karbon bazarları və daha spesifik iqlim hədəfləri üzərində xüsusi işləməklə seçildi. Sessiya, özəlliklə 1.5°C istilik artımı limitini qorumaq üçün bütün ölkələrdən daha iddialı hədəflərin qoyulmasını tələb etmiş oldu. Eyni zamanda, inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələr arasında maliyyəbölgüsü, məsuliyyət bölgüsü məsələlərini masaya yatırdı.

Hər iki COP üçün ortaq məqam, iqlim dəyişikliyinin təsirlərinə uyğunlaşma və onun qarşısının alınması məqsədilə qlobal işbirliyinin gücləndirilməsi oldu. COP29-un daha konkret sonuclara varmaq üçün öncəki öhdəliklərin gerçəkliyə çevrilməsinə diqqət yetirdiyi də vurğulanmalıdır.

Bəli, başa çatan COP29, həm Azərbaycan, həm də bütün dünya üçün önəmli sonuclar verdi. COP29 Azərbaycan üçün ən azı 3 əsas sahədə önəmli qazanc gətirmiş oldu:

1. Yaşıl enerji keçidi və maliyyələşdirmə təşəbbüsləri: Azərbaycanın bərpaolunan enerji potensialı, özəlliklə külək və Günəş enerjisi, dünya liderləri tərəfindən bir daha qətiyyətlə vurğulandı. Bu, ölkənin “Yaşıl iqtisadiyyat” təşəbbüslərinə əlavə yatırımlar və dəstək cəlb etməsinə münbit ortam yaradır;

2. Paris Sazişinin 6-cı maddəsinin tətbiqi: Sessiyada karbon bazarlarının və maliyyələşdirmə mexanizmlərinin gerçəkləşdirilməsi üzrə önəmlirazılaşmalar əldə edildi. Bu, Azərbaycanın karbon emissiyalarını azaltmaq və beynəlxalq bazarlardan gəlir əldə etmək imkanlarını artırmış olur;

3. Beynəlxalq mövqenin gücləndirilməsi: COP29– rəsmi Bakının yüksək təşkilatçılığı da, necə deyərlər, işin məzmunu da müsbət dəyərləndirildi, bu da, Azərbaycanın qlobal iqlim diplomatiyasındakı yerininmöhkəmlənməsi deməkdir. Təsadüfi deyil ki, Prezident İlham Əliyev bu Tərəflər Konfransının Bakı sessiyasını“İqlim diplomatiyasında dönüş nöqtəsi” olaraqxarakterizə edib. Tərəflərin müəyyən vaxtdan sonra, yenidən məhz Bakıda yığışmaq istəməsi təəccüblü olmayacqdır.

Beynəlxalq ictimaiyyət nə qazandı?

a) İqlim maliyyələşdirilməsində irəliləyiş: İnkişaf etmiş ölkələrdən inkişaf etməkdə olan ölkələrə maliyyə vəsaitlərinin axınını təmin etmək üzrə konkret addımlar təsdiqləndi. “COP29-da İtki və Zərər Fondu tam işlək vəziyyətə gətirildi”;

b) Qlobal həmrəylik: COP29, inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələr arasında ədalətli iqlim həlləri tapmaq üçün önəmli platforma, istinadgah oldu;

c) Texnoloji və elmi işbirliyi: Yeni texnologiyalar və metodlar üzrə müzakirələr isə gələcəkdə qlobal miqyasda emissiyaların azaldılmasına töhfə vermiş olacaq.

COP29 çağdaş dünyada Gündoğar-Günbatar harmoniyasının vacibliyini bir daha göstərdi. Bu, Azərbaycanın tarixi rolunu, mədəni irsini, iqlim məsələlərində qlobal dəyərlərə inteqrasiyanı əks etdirməkdədir. Bakı sessiyası, necə deyərlər, həm biləvasitə iqlim, həm də mədəniyyət iqlimi vurğusu ilə seçildi.

COP29-un uğurlu sonucları barədə daha nələri vurğulaya bilərik?

Bakı Maliyyə Məqsədi çox önəmli artım nümayiş etdirərək, qarşıdakı 10 il içində, inkişaf etməkdə olan ölkələrə 1,3 trilyon (!) ABŞ dolları həcmində iqlim maliyyəsinin təmin edilməsi üçün yeni qlobal hədəf qoyur. 300 milyardlıq artımı ehtiva edən bu hədəf, öncəki (100 milyard ABŞ dolları həcmində) hədəfi 3 dəfə üstələyir. Təsəvvür edin, söhbət Azərbaycanın mövcud büdcəsindən 7 dəfə (!) artıq vəsaitdən gedir. Bəlkə trilyonu, milyardı riyazi olaraq yaza bilməyənlər var ki, onlar Bakının hədəflərə yetişməməsindən söz açır, COP29-u gözdən salmaq üçün neçə hoqqadan çıxır. 300 milyard artım – “Bakı Maliyyə Məqsədi əldə edə biləcəyimiz ən yaxşı razılaşmadır”.

- “COP29-un İqlim Maliyyəsi, İnvestisiya və Ticarət üzrə Bakı Təşəbbüsü (BICFIT)”,

- “COP29 Yaşıl Rəqəmsal Fəaliyyət Bəyanatı”,

- “İqlim Davamlılığı üçün İnsan İnkişafı üzrə Bakı Təşəbbüsü”,

- “İqlim və Səhiyyə üzrə Davamlılıq Koalisiyası”,

“Üzvi Tullantılardan Metanın Azaldılmasına dair Bəyannamə”,

- “Fermerlər üçün Bakı Harmoniya İqlim Təşəbbüsü”,

- “COP29 Davamlı və Sağlam Şəhərlər üçün Çoxsahəli Fəaliyyət Yolları Bəyannaməsi”,

- “Turizm sektorunda Təkmilləşdirilmiş İqlim Fəaliyyəti üzrə COP29 Bakı Bəyannaməsi”,

- “İqlim Fəaliyyəti naminə COP29 Bəyannaməsi”,

- “Yerli İcmalar və Yerli Xalqlar Platformasının Bakı İş Planı”nın yaradılması və s. – Bütün bunlar, COP29-un uğurudur, Bakının adıdır, Azərbaycanın, BMT-nin, Tərəflərin bəşəriyyətə, gələcək nəsillərə töhfəsidir.

Dəmir Yumruq – Dövlət-Xalq birliyi sayəsində öz ərazi bütövlüyünü, suverenliyini yenicə bərpa etmiş respublikamız, bəşəriyyətin gələcəyi ilə bağlı Tərəflərin birliyini, sivilizasiyalar və mədəniyyətlərarası həmrəyliyi Diplomatiya gücü ilə həll etmiş oldu. Necə deyərlər, Dəmir Yumruğun gücündən sonra, Diplomatik məharət nümayiş olundu. Bəli, öz problemlərini həll etmiş ölkə, bəşəri qayğılara daha çox diqqət ayırmaqdadır. 

Prezident İlham Əliyevin vurğuladığı kimi, COP29-a yekdil qərarla evsahibi seçilmənin böyük şərəf olduğunun fərqində olan dövlətimiz, xalqımız COP29-a hazırlığı da, sessiyanın yüksək səviyyədə keçirilməsini də, o böyük şərəfə uyğun məsuliyyətlə yerinə yetirdi. Şərəflə məsuliyyətin yanında vurğulamaq istədiyimiz başqa kateqoriyalar isə sayğıduyarlıq və qürurdur: “Biz bunu beynəlxalq ictimaiyyətin Azərbaycana və gördüyümüz işlərə, o cümlədən yaşıl enerji sahəsindəki fəaliyyətimizə hörmətinin əlaməti hesab edirik. 

...COP29-un çox yaxşı təşkil olunması ilə bağlı bütün qonaqlardan yüksək qiymət almaqdan qürur duyuruq”... 

Özü də, Azərbaycan COP29-a hazırlığı bir ildən daha az müddət içində icra etdi. Müddətin belə qısa olmasına baxmayaraq, Bakı COP sessiyası, heç şübhəsiz, ən möhtəşəm COP tədbirlərindən biri kimi tarixə düşəcək. 80 dövlət və hökumət başçısının, qeydiyyatdan keçmiş 76 mindən çox iştirakçının qatıldığı və iki həftəyə yaxın çəkən qlobal tədbirdən danışırıq. – Elə dövlətlər var, nəinki bir tədbirdə, ümumən uzun illər bu kəmiyyət və keyfiyyətdə qonaq qəbul etmir, belə tədbirlərə evsahibliyini üzərinə götürmür – heç iddia edə bilmir... Ayrıca, bizə minnətdar olmalı olanlar, ötən aylar boyu, tamam tərs və urvatsız işlə məşğul idi: “Genişmiqyaslı və planlaşdırılmış böhtan və qarayaxma kampaniyasına baxmayaraq, Azərbaycan iqlim danışıqlarında tarixi nəticələr əldə etməyə müvəffəq oldu”.

COP bitdi COP davam edir...

COP30 üçün əsas gözləntilər ədalətli iqlim maliyyələşdirilməsi, emissiya azaldılması üzrə daha konkret öhdəliklərin qəbulu yaxud öhdəliklərin icra durumunun dərindən qiymətləndirilməsidir. 

İqlim tədbirlərində daha konkret həllər və işbirliyimodellərinə üstünlük verən, hazırda “Yaşıl dünya naminə həmrəylik ili”ni yaşayan Azərbaycan, COP30-a alnıaçıq, başıdik gedir: “Bakı COP 2035-ci ilə qədər inkişaf etməkdə olan ölkələrə 300 milyard ABŞ dolları təmin etmək üçün qarşıya yeni qlobal məqsəd qoyan Yeni Kollektiv Kəmiyyət Məqsədinin (NCQG) şahidi oldu”.

DÖVLƏTİMİZ ZAVAL GÖRMƏSİN!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.11.2024)

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Hǝr kim ki, tovhid ǝhlidir, ol didü vadid ǝhlidir,


Ruzi-ǝzǝldǝn ta ǝbǝd istǝr kamali-müntǝha.

Eynǝl-yǝqin hǝqq sirrinǝ idrak edǝn insan mǝnǝm,


Ey mǝrifǝtdǝn bixǝbǝr, insafa gǝlgil, biriya.

Canı, cahanı sǝnsizin neylǝr Nǝsimi xǝstǝdil,

Sǝndǝn müdam ehsan umar, çün kim, gǝdadır binǝva.

Nəsimi kimi bir ədəbiyyat zirvəsini incəsənətin ən elitar və ən mürəkkəb bir qolu olan operaya daşımaq və möhtəşəm bir nailiyyət əldə etmək! “Nəsimi” operasının premyerası barədə hələ də danışılır və hələ lap çox danışılacaq. 

Ötən gün Azərbaycan Milli Konservatoriyasının (AMK) “Bakı” Zalında “Nəsimi” operasının premyerası və AMK-nın milli musiqi təhsili mövzusu altında "Sənət Məbədində bir gün" adlı Mətbuat Konfransı keçirildi. 

Tədbirdə Azərbaycan Milli Konservatoriyasının rektoru, xalq artisti Siyavuş Kərimi, idarə heyətinin üzvləri, kafedra müdirləri, müəllim və professorlar, həmçinin Azərbaycanın tanınmış qəzet, sayt və televiziya kanallarından əməkdaşlar, o cümlədən “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının əməkdaşı olaraq bəndəniz iştirak edirdi. 

Mətbuat konfransını AMK-nın mətbuat katibi Aysel Fikrət açdı. Sonra rektor, Xalq artisti  Siyavuş Kərimi Azərbaycanda milli musiqi təhsili və müəllifi olduğu “Nəsimi” operası ilə bağlı mətbuat nümayəndələrinin suallarını cavablandırdı. 

Konfransda Azərbaycan musiqi sənətinin inkişafı və böyük mədəniyyət hadisəsi kimi qəbul edilən “Nəsimi” operasının əhəmiyyəti barədə maraqlı müzakirələr aparılaraq fikir mübadiləsi oldu. “Nəsimi” operasının ərsəyə gəlməsı barədə danışıldı.

Azərbaycan Milli Konservatoriyasının Milli Musiqi təhsili, AMK-nın tələbələrdən ibarət Xor və Orkestr kollektivləri (bədii rəhbər dosent Leyla Zalıyeva), AMK-da keçirilən tədbirlər, bu təhsil ocağının digər universitetlərdən fərqi və əlbəttə ki, “Nəsimi” operasının yaranması mövzularında ətraflı məlumatlar verildi.

Azərbaycan Milli Konservatoriyasında baş tutan mətbuat konfransı iştirakçılarda xoş təəssüratlar yaratdı və öz işini uğurla başa vurdu. 

Kollektivə uğurlar və daha çox nailiyyətlər arzu edirik.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.11.2024)

Şəfa Vəli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Hər adamın sığınmağa

Bir qalası olsun gərək.

Bu qaynaşan pis gözlərdən

Bir xilası olsun gərək.

(Rəşad Məcid)

Noyabrın 23-də Gəncliyə Yardım Fondunun konfrans zalında Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyinin təşkilatçılığı ilə “Rəşad Məcid- 60” adlı tədbir və “Qələmli və qələmsiz” Rəşad Məcid portreti” kitabının təqdimat mərasimi keçirilib.

Tədbirdə millət vəkilləri, tanınmış ictimaiyyət nümayəndələri, oxucular və jurnalistlər iştirak ediblər. 

Tədbirin aparıcısı, gənc yazar Ayşən Rəhim mərasimi açaraq qonaqları salamlayıb və kitab haqqında məlumat verib. Bildirilib ki, kitab Azərbaycan Mətbuat Şurasının sədri, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin (AYB) sədr müavini, “525-ci qəzet”in baş redaktoru yazıçı-publisist Rəşad Məcidin 60 illik yubileyinə həsr olunub. 

Kitabın müəllifləri Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyinin(DGTYB) sədr müavini, AYB-nin Gənclər Şurasının katibi, Prezident təqaüdçüsü, yazıçı-publisist Şahanə Müşfiq, DGTYB-nin idarə heyətinin üzvü, AYB Gənclər Şurasının üzvü, Prezident təqaüdçüsü, yazıçı Şəfa Vəlidir. 

DGTYB-nin təşəbbüsü, “Xan” nəşriyyatının dəstəyilə çap olunan kitabda R.Məcidin həyat və yaradıcılığından bəhs olunur.

DGTYB başqanı, şair-publisist, kitabın ön söz müəllifi İntiqam Yaşar çıxışında Rəşad Məcidi 60 illik yubileyi münasibəti ilə təbrik edib, bu nəşrin hər zaman gənc nəslə öz dəstəyilə seçilən Rəşad Məcidə gənclərin töhfəsi olduğunu vurğulayıb. 

Tədbirdə Xalq şairi Sabir Rüstəmxanlı, Bakı Dövlət Universitetinin (BDU) Milli mətbuat tarixi kafedrasının müdiri, professor Cahangir Məmmədli, Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin Kinoşünaslıq və ekran dramaturgiyası kafedrasının müdiri, Əməkdar İncəsənət Xadimi, professor Əli Əmirli, millət vəkili, şair-publisist Elçin Mirzəbəyli, BDU-nun Jurnalistika fakültəsinin kafedra müdiri, professor Qulu Məhərrəmli, Milli Məclisin ictimai birliklər və dini qurumlar komitəsinin eksperti, şair-publisist Əkbər Qoşalı, Hədəf Şirkətlər qrupunun qurucusu, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Şəmil Sadiq, "525-ci qəzet"in ədəbiyyat, mədəniyyət və təhsil sahələri üzrə baş redaktor müavini, tərcüməçi, ədəbiyyatşünas Seyfəddin Hüseynli, Regional Hüquqi və İqtisadi Maarifləndirmə İB-nin sədri Arzu Bağırova çıxış edərək Rəşad Məcid yaradıcılığı və şəxsiyyəti haqqındakı yüksək fikirlərini dilə gətirib, onu yubiley yaşı, müəllifləri isə yeni kitab münasibəti ilə təbrik ediblər. 

Qiraətçi Müşfiqə Baləddin Rəşad Məcidin “Çiyələk qadın” şeirini səsləndirib. 

Şair İlqar Türkoğlu Çukurova Ədəbiyyatçılar dərnəyinin təsis etdiyi "Atatürk" medalını, İntiqam Yaşar isə DGTYB-nin yubiley medalını Rəşad Məcidə təqdim ediblər. 

Kitabın həmmüəllifləri Şahanə Müşfiq və Şəfa Vəli çıxış edərək kitabın yazılma prosesindən danışıblar. Bildirilib ki, kitabda oxucular Rəşad Məcidin yaradıcılığı və şəxsiyyəti haqda onun doğmaları - ailəsi, dostları, müəllimləri, iş yoldaşlarının ürək sözləri, eləcə də müəlliflərin məqalələri vasitəsilə dolğun məlumatlar alacaq, qəhrəmanımızı şair, jurnalist olmaqdan əlavə, oğul, tələbə, ata, dost kimi də tanıyacaqlar. Bir insan ziyasının ömürlərə işıq salacağı həqiqətinin anladılması da nəşrin əsas qayələrindəndir.

Sonda çıxış edən şair, publisist Rəşad Məcid “Qələmli və qələmsiz” Rəşad Məcid portreti” kitabını onun yubileyinə olan ən gözəl hədiyyələrdən biri kimi dəyərləndirib, müəlliflərə, nəşrin çapında əməyi olan hər kəsə və tədbir iştirakçılarına öz təşəkkürünü bildirib.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.11.2024)

Ağdam Dövlət Sosial-İqtisad Kollecinin tələbələrinin müsabiqə hekayələrinin dərcini davam edirik. Növbədə Rəqsanə Əliyevadır. Hekayəsini “Çətin həyatın təhsil gücü" adlandırıbdır. 

Elgiz kəndin ən küncündə, daşdan tikilmiş köhnə evlərdən birində doğulmuşdu. Ailəsi bütün ümidini torpağa bağlayan bir kəndin sadə insanları idi. Onlar həyatın yükünü çiyinlərində daşıyır, hər səhər gün çıxmadan tarlalarda əlləri ilə torpağı qazırdılar. Amma Elgizin ürəyində bir fərqli aləm vardı. O, hər zaman çox çalışıb həyatın çətinliklərini aşmaq istəyirdi, amma ən əsası — təhsilin gücünə inanırdı.

Kəndin məktəbi kiçik, sadə və çox vaxt da qaranlıq idi. Hər dərs otağında bir neçə qırıq pencəyi olan oturacaqlar, köhnə yazı taxtaları vardı. Amma Elgiz heç vaxt bu şərtlərdən şikayət etmirdi. O, hər bir gününü dərslərə və öyrənməyə həsr edirdi. Elgizin gözlərindəki parıltı heç vaxt sönməyəcək bir işıltıyla parlayırdı. "Təhsil, sənin çətin həyatından qaçış yolundur," — deyə müəllimi hər zaman təkrarlayırdı. Bu sözlər Elgizin ruhuna işıq salır, qəlbində bir yanğın yaradırdı.

Bütün günləri kəndin tozlu yollarında işləyərək keçsə də, hər gecə Elgiz özünü kitabların səhifələrində itirir, başqa aləmlərə uçurdu. Köhnə kitabxananın rütubətli divarlarında tapdığı hər bir köhnə kitabı əzmlə oxuyur, qeydlərini alırdı. Ailəsinin “Təhsil sənə çörək gətirməz,” deyən sözlərinə baxmayaraq, Elgiz əzmkarlıqla davam edirdi. O, nəhayət bir gün bir yarışmaya qatıldı. Mövzu isə "Təhsil həyatınızı necə dəyişdirər?" idi.

Hər bir kəlməsində kəndin miskinliyinı, yoxsulluğunu və öz əzmini hiss etdirərək yazdığı esse, bir inamın qələbəsiydi. Onun sözləri o qədər təsirli idi ki, bir şəhər məktəbində təqaüd qazandı. O an Elgiz sanki yoxsulluqla döyüşü qazanmışdı. Amma bu, sadəcə başlanğıc idi.

Şəhərdə həyat asan olmamışdı. Gözlərinin önündəki aləmin təzəcə qurulmuş yüksək binaları və qaçan insanların gurultusu

Elgiz üçün tamam başqa bir dünyaya bənzəyirdi. Dərslərdən sonra gecələr qəzet satır, kitabxanalarda işlər görürdü. Hər anını dəyərləndirir, hər saatı gələcəyinə həsr edirdi. O, heç vaxt təhsildən əl çəkmədi. Hər gün bir addım daha yaxınlaşırdı məqsədinə — universitetə qəbul oldu. Müəllimlik fakültəsini seçdi, çünki təhsilin gücünü yalnız öz həyatında deyil, başqalarının həyatında da hiss etmək istəyirdi.

İllər sonra Elgiz kəndinə qayıtdı. O, yaşadığı yerdə bir kurs açdı və yoxsul ailələrin uşaqlarına pulsuz dərs keçməyə başladı. O, hər gün uşaqlara deyirdi:

-Çətin həyat bizi sınamaq üçündür, amma təhsil bu sınavdan qalib çıxmaq üçün ən güclü vasitədir.

Elgizin həyat hekayəsi sadəcə özünə deyil, ətrafındakı hər kəsə ümid verdi. O, yoxsulluğun heç bir insanı məğlub etməməli olduğuna inandı və sübut etdi ki, əgər insan öz daxili gücünə və təhsilin dəyişdirici qüvvəsinə inanırsa, hər şey mümkündür. Təhsil, sadəcə öyrənmək deyil, həyatın hər çətinliyini aşmaq üçün əlindəki ən güclü silahdır. Elgiz bu silahı ustalıqla istifadə edərək yalnız öz həyatını deyil, kəndin gələcəyini də dəyişdirdi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.11.2024)

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Vətəndaşlara Xidmət və Sosial İnnovasiyalar üzrə Dövlət Agentliyinin “Bilim Bakı” mərkəzinin şagirdləri İtaliyanın paytaxtı Roma şəhərində keçirilən "Fibonacci" beynəlxalq robot olimpiadasının qalibi olublar.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına agentlikdən verilən məlumata görə, 320-dən çox komandanın yarışdığı olimpiadada “DENEYAP” texnologiya laboratoriyasının “Creators” komandası “Sağlamlıq elmləri və texnologiyaları” üzrə "Ali Məktəb Səviyyəsi" kateqoriyasında birinci yerin qalibi olub. Həmçinin “Turantech” komandası “Lego xəttinin təqibi” kateqoriyası üzrə münsiflər heyətinin xüsusi mükafatına layiq görülüb.

 Hər il noyabr ayında İtaliyada keçirilən "Fibonacci" beynəlxalq robot olimpiadası ən böyük robototexnika tədbiridir. Dünyanın hər yerindən robototexnika həvəskarlarını bir araya gətirən bu tədbir yalnız yarışma deyil, həm də sərgi və təhsil seminarları ilə robototexnikada ən son nailiyyətləri nümayiş etdirir. İştirakçılar yaradıcılıqlarını sərgiləyərək texnoloji bacarıqlarını nümayiş etdirməklə yanaşı, yeni əməkdaşlıq və layihələr üçün də imkanlar tapırlar.

Bu il olimpiadada 13 ölkədən 93 müxtəlif məktəb və universiteti təmsil edən 1123 iştirakçı 18 kateqoriya üzrə mübarizə aparıb. “Bilim Bakı” mərkəzi Prezident yanında Vətəndaşlara Xidmət və Sosial İnnovasiyalar üzrə Dövlət Agentliyinin və Türkiyə Texnologiya Komandası Fondunun əməkdaşlığı ilə yaradılıb. Məqsəd 6 -14 yaşlı şagirdlərin texnologiya, innovasiya, elm və sahibkarlıq sahəsində bilik və bacarıqlarını inkişaf etdirmək, onlara məktəbdə öyrədilən anlayışları tətbiqi təlimlər vasitəsilə əyani nümayiş etdirmək, gündəlik həyatda elm və texnologiyanın ekvivalentini göstərmək və nəzəriyyəsi məlum olan elmi hadisələrin praktikada necə işlədiyini müşahidə etmək imkanlarını yaratmaqdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.11.2024)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Qadın şiddəti! Zərif cinsə qarşı zorakılıq! Feminizm! – Günümüzdə bu sözlər tez-tez işlənir və onları eşitməyə, bir növ, adətkar olmuşuq. Dünyanın az qala hər bir guşəsində - sivilizasiyanın mərkəzində də, cəhalətin tüğyan etdiyi üçüncü sort ölkələrdə də qadınlar zorakılığa məruz qalmaqdadırlar.

Birləşmiş Millətlər Təşkilatı Baş Assambleyasının 1999-cu il 17 dekabr tarixli qərarına əsasən, hər il noyabr ayının 25-i bütün dünyada “Qadın zorakılığına qarşı beynəlxalq mübarizə günü” elan edilmişdir.

Biz Cəfər Cabbarlı adına Respublika Gənclər Kitabxanasını bütün əlamətdar hadisələrə və təqvim günlərinə reaksiya verən bir qurum kimi tanıyırıq. Bu dəfə də “Kitabxana 25 noyabr - Qadın zorakılığına qarşı beynəlxalq mübarizəgününə nə kimi töhfə verib?” sualıyla kitabxanaya müraciət etdik.

Öyrəndik ki, bu günlə əlaqədar olaraq kitabxanada məlumat bülleteni hazırlanıb. Materialda bu günün təsis edilməsi tarixi, məqsədi, ölkəmizdə qadınların hüquqlarının inkişaf etdirilməsi və səlahiyyətlərinin artırılmasına, gender bərabərliyinin təminatına, qadın siyasətinin həyata keçirilməsinə, Azərbaycanda qadınların rolunun artırılmasına dair qəbul edilən rəsmi sənədlərin tam mətni təqdim edilir.

Məlumat bülletenində ölkəmizdə dövlət qadın siyasətinin əsas prinsiplərinin müəyyən edilməsinin və dövlət səviyyəsinə qaldırılmasının Ümummili Lider Heydər Əliyevin adı ilə bağlı olması tarixi faktı, bu gün qadın hüquqlarının müdafiəsinin, onlar üçün yaradılan imkanların genişləndirilməsinin  dövlət siyasətinin əsas prioritet istiqamətlərdən biri olması haqda məlumat verilir, cəmiyyətimizdə qadınların rolu, şərəfli missiyası mövzusunda görkəmli şəxslərin söylədikləri dəyərli fikirlər də yer alır.

Kitabxananın rəsmi saytında yerləşdirilən materialda https://ryl.az/funds/melumat-b%C3%BClleteni “Milli ideologiya və Azərbaycanda qadına münasibətin fəlsəfi problemləri”, “Azərbaycan Respublikasının ictimai-siyasi, sosial-iqtisadi və mədəni inkişafında qadınların rolu (1970-2015-ci illər)”, “Qadın hüquqlarının müdafiəsi: beynəlxalq və milli aspektlər”, “Qadın haqları tarix və Qurani Kərim işığında”, “Azərbaycanda qadın hüquqları və azadlıqları”, “Qadın hüquqları üzrə bələdçi”, “The international migration of women”, “Woman's rights in Islam” kimi Azərbaycan və ingilis dilində  30-dan çox kitabın biblioqrafik təsviri və qısa annotasiyası ilə yanaşı dövrü mətbuat nümunələri sərgilənir.

Yeri gəlmişkən, məhz dünyada Qadın zorakılığına qarşı beynəlxalq mübarizə günü qeyd edilərkən ölkəmizin teleekranlarında qadın hüquqsuzluğu ilə mübarizəyə səslənən “ Vətəndaş A” teleserialının nümayişi lap yerinə düşür.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.11.2024)

İlhamə Məhəmmədqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Sumqayıt təmsilçisi

Bu günlərdə Sumqayıt şəhərinin Tarixi Muzeyinin direktoru vəzifəsini müvəqqəti icra edən Namiq Əliyevlə həmsöhbət olduq. Rəhbərlik etdiyi mədəniyyət ocağı barədə bizə müfəssəl məlumat verməsini xahiş etdik. Namiq müəllimin dedikləri:

-Böyük mütəfəkkir A. Bakıxanov söyləmişdir: “Keçmişi bilmədən yaşamaq, yol tanımadan, məqsəd anlamadan səhrada dolaşıb azmağa bənzər”. 

Maddi və mənəvi dəyərlər fonunda tarix yaşadan muzeylərin yaş etibarı ilə ən qədimi eradan əvvəl XVII-XVI əsrlərdə yaradılmış Misirin “Arseneum” muzeyidir. Azərbaycanda bu tarixin səhifələrini vərəqləsək, 1896-cı ildə Naxçıvan Muxtar Respublikası Babək rayonu Nehrəm kənd (hal-hazırda qəsəbə) məktəbində yaradılmış tarix-diyarşünaslıq muzeyinin təşəbbüskarı, təəssübkeşi, böyük ədibimiz Cəlil Məmmədquluzadənin adına rast gələcəyik. “Azərbaycan” qəzeti 23 sentyabr 1919-cu il tarixli sayında yazırdı: “...Sənələrdən bəri bəslədiyimiz bir arzu var ki, o da Vətənimiz Azərbaycanda bir milli muzey təsisidir. Sabiq Rusiya zamanında təsis edəcəyimiz muzeyin adını “Milli muzey” qoymaq fikrində idiksə də, bu gün fərdimizin köksünü qabardan istiqlal şüarı olmasına görə “İstiqlal muzesi” olmasını əhəmiyyətli görürüz.” Söhbət ilk dövlət muzeyi olan Azərbaycan İstiqlal Muzeyindən gedir ki, yaranma tarixi məqalədən bəlli oldu. 

Azərbaycanda mövcud olan muzeylər sırasında tarixi 1967-ci ilin noyabrın 2-dən  hesablı Sumqayıtın Tarixi Muzeyi peşəkar muzey müəssisəsi kimi tanınır. Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin 13 mart 1967-ci il tarixli, 130 №-li qərarı ilə yaradılmış muzey 1113 sayda eksponatla qapılarını ziyarətçilərin üzünə açmışdır. Muzey ekspozisiyası ilə tanışlıq sanki Xalq şairi Nəbi Xəzrinin bir vaxtlar “Sumqayıt səhifələri”-nə şəhərimizin dilindən yazdığı “Bir əsrin özünü görmək istəyən, gəlib bircə dəfə qoy mənə baxsın” misrasına köklənmişdi... Burada nümayiş olunan eksponatların sayəsində Sumqayıt şəhəri göz önündə doğulur, böyüyür, inkişaf edirdi: inşaat, quruculuq işlərinin aparıldığı boş ərazi, burada özülü qoyulan ilk müəssisələr və qurub-yaratmaq eşqi ilə yaşayan onlarla, yüzlərlə insan... 

Tarixi eksponatların dili ilə ictimaiyyətə xatırladan, xatırladaraq yaşadan Sumqayıtın Tarixi Muzeyi 1972-ci ildə elmi-kütləvi, maarifləndirici işlərdə fəal iştirakına görə diplom, medal və pul mükafatı ilə  ilk qiymətini SSRİ Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən almışdır. 1974-cü ildə şəhərin 25 illik yubileyi ilə əlaqədar Sumqayıt Şəhər Mədəniyyət Şöbəsi, 1978-ci ildə isə Azərbaycan Tarix və Mədəniyyət Abidələrini Könüllü Mühafizə Cəmiyyəti tərəfindən səmərəli fəaliyyətinə görə Fəxri fərmanlarla təltif edilmişdir. Kollektivin gərgin əməyindən xəbər verən müxtəlif sərgilərin tərtibatı, şəhər əhəmiyyətli muzeydaxili, muzeydənkənar tədbirlərin təşkilinin nəticəsi kimi 1985-1986-cı illərdə SSRİ Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən diplomlara layiq görülməsini də xatırlatmaq olar. 

Sumqayıtın Tarixi Muzeyi artıq 57 ildir ki, gənc nəslin maarifləndirilməsi naminə yorulmadan çalışır. Hal-hazırda burada 15 000-dən artıq muzey əşyası gələcək nəsillər üçün qorunur. Keçmişi bu günümüzə yaxın edən muzeyimizin ilk ünvanı 5-ci mkr-n, Səməd Vurğun küçəsi, 16/132 saylı yaşayış binasının I mərtəbəsində idi. Öz işinə məsuliyyətlə yanaşan kollektivin gərgin əməyi sayəsində muzey fondunda qorunan eksponatların sayı aybaay, ilbəil  artmış, nəticədə muzeyin nisbətən daha böyük sahəni əhatə edəcək yeni bir ünvanda məskən salması labüd sayılmışdır. 1988-ci ildən köç etdiyi, 4-cü mkr-n, Heydər Əliyev prospektində yerləşən ikimərtəbəli binada fəaliyyətini davam etdirən mədəniyyət ocağının təmsil olunduğu məkan əvvəlki ünvandan yeddi dəfə artıq hesablanmaqla 2680 kv.m. sahəni əhatə edir. 

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin imzaladığı “Azərbaycanda muzey işinin yaxşılaşdırılması haqqında” 6 mart 2007-ci il, “Azərbaycan regionlarında fəaliyyət göstərən muzeylərin müasir standartlara uyğun təmirinə, yeni avadanlıq və zəruri eksponatlarla təchizatına dair xüsusi tədbirlər planının təsdiq edilməsi haqqında” 22 may 2009-cu il tarixli sərəncamlara müvafiq olaraq əsaslı təmir olunmaqla yenidən qurulan muzey 2010-cu ildən yeni simada, daha müasir görkəmdə şəhər sakinlərini, qonaqları qəbul edir. Muzeyin birinci mərtəbəsindəki ekspozisiya zalında “Səhra da ucsuz-bucaqsız, küləklər də şiddətli, günəş də amansız idi, lap tale kimi. Sahil boyu qumsallıqda iz qoya-qoya karvan gedirdi...” kəlmələri ilə xüsusi qurğunun köməyi sayəsində səslənən əfsanə burada nəfis tərtibatda hazırlanmış XVI-XVII əsrlər Sumqayıtını əks etdirən maketin bir növ izahını verir. Əfsanəni gerçəkliklə uzlaşdıran bələdçi qumsal Sumqayıt ərazisinin eradan əvvəl II əsrdən etibarən, Çinin Sian şəhərindən başlayaraq Şərq ölkələrindən keçən Böyük İpək Yolunun bir zamanlar keçid nöqtələrindən biri olduğunu vurğulayır, maketə yaxın xüsusi vitrinlərdə yerləşdirilmiş etnoqrafik məişət əşyaları arasında XII əsr nişanəli şirlənmiş şərab dolçasını bu ərazidən keçmiş tacirlərdən birinə məxsus olduğunu deyilənlərə sübut kimi ziyarətçilərə təqdim edir. İkinci mərtəbənin ekspozisiya zalında diqqəti-nəzəri cəlb edən muzey əşyalarının dili ilə Sumqayıtçayın adını daşıyan şəhərlə bağlı məlumat davam etdirilir. Sovet Azərbaycanının səhralıqda salınmış sosialist şəhəri kimya, metallurgiya mərkəzi, elm, təhsil, səhiyyə, mədəniyyət ocağı, dostluq ünvanı olaraq göz önündə doğulur, böyüyür, inkişaf edir, sarsılmaz Azərbaycanın ayrılmaz bir hissəsi kimi müstəqillik yollarında inamla addımlayır. 

Ziyarətçilərimizi tərtib və təsdiq olunmuş mövzu ekspozisiyasında, müxtəlif mövzuları özündə ehtiva edən sərgilərdə muzey fondunun zənginliyinə arxalanaraq ayrı-ayrı şöbələr üzrə yerləşdirilmiş eksponatlarla tanışlıq gözləyir. 

“Arxeologiya” şöbəsi ilə tanışlıq bizi orta əsrlərə aparır. Məlumdur ki, arxeologiya elmi maddi mənbələr-qədim insan məskənləri, əmək alətləri, qəbirlər, qaya təsvirləri, silahlar və s. əsasında bəşəriyyətin tarixi keçmişini öyrənir. Bu bölmə üzrə toplanmış saxsı qab fraqmentlərinin bir qisminin nümayişi qədim İpək Yolunun bir qolu - Sumqayıtın ərazisi haqqında məlumatımızı dəqiqləşdirir. Bu ərazidə yeganə su mənbəyi olmuş Sumqayıtçayın hər iki sahilində salınmış karvansaraların 1938-1939-cu illərdə akademiklər-N.Mel, E.Paxomov tərəfindən tədqiqatı zamanı aşkar olunmuş saxsı qab fraqmentləri, həmin karvansaraların divarlarından qopmuş suvaq parçaları tikanlıq, kol-kos basmış bu ərazidə həqiqətən də müvəqqəti yaşayışın mövcud olduğunu bizə sübut edir.

Hələ XVI əsrdə ingilis səyyahı Xristofor Berrou Sumqayıtçay və çayın üzərində salınmış taxta körpü haqqında məlumat vermişdir. Həmin körpüdən qalığın burada nümayişi verdiyimiz məlumata aydınlıq gətirir.

“Paleontologiya” şöbəsi üzrə təqdim etdiyimiz “daş üzərində balıq izləri”, “daşlaşmış ağac” nümunələri Sumqayıtın ərazisi, tarixi keçmişi haqqında müəyyən mülahizələr yürütmək imkanı yaradır. Qeyd edim ki, Paleontologiya qazıntı halında tapılan, daşa dönmüş bitki və heyvanat aləmindən bəhs edən elmdir.

1960-cı illərin sonlarına doğru muzeyimizin nəzdində fəaliyyət göstərmiş “Tarix-diyarşünaslıq” dərnəyi üzvlərinin muzey fonduna təhvil verdikləri “daş üzərində balıq izləri” nümunələri Bakı-Rostov-Moskva dəmiryol xəttinin yaxınlığındakı ərazidən aşkara çıxarılmışdır. Bununla da bu ərazinin əvvəllər Xəzər suları altında qalması və tədricən suyun geri çəkilməsi haqqındakı fikirlər öz təsdiqini tapmış olur. “Paleontologiya” şöbəsi üzrə nümayiş olunan “daşlaşmış ağac” nümunələri də maraq doğurmaya bilmir. Mehdi Hüseynzadə adına şəhər stadionunun ərazisindən tapılmış bu nümunələr təbiətin tarixini əks etdirərək bizdə müəyyən fikirlərin yaranmasına səbəb olur.

“Etnoqrafiya və məişət əşyaları” şöbəsində yer almış bəzək əşyaları, miniatür xurcun, tənbəki kisəsi və s. yerli sakinlər tərəfindən muzeyimizə hədiyyə olaraq verilmişdir. Məişətimizin zənginliyindən xəbər verən bəzək əşyaları-şüşə qolbaqlar, gümüş kəmər fraqmentləri, düymələr, muncuqlar orta əsr sənətkarlığının parlaq nümunələridir. Tarixdən məlumdur ki, tikmələr hazırlanarkən onların qızılı saplarla bəzədilməsi əl işlərinə xüsusi gözəllik verirdi. Nümayiş etdirdiyimiz ipək parçadan tikilmiş tənbəki kisəsinin üzərindəki müxtəlif formalı yarpaq təsvirləri, ona bənd edilmiş parlaq muncuqlar əl işinə xüsusi diqqət yetirildiyindən xəbər verir. Cib saatlarının yerləşdirilməsi üçün nəzərdə tutulmuş məişət əşyası “sırıma” tikmə növü ilə bəzədilmişdir. Qeyd edim ki, rəngbərəng kətan saplarla toxunmuş cecimlər də məişətimizdə geniş istifadə olunurdu. Nümayiş olunan cecim parçası onunhaqqında bir neçə kəlmə məlumat vermək imkanı qazandırır. Cecimlərdən pərdə, örtük, yorğan-döşək üzlüyü kimi, hətta xalça - palaz, kilim əvəzi evin döşənməsi üçün də istifadə olunmuşdur. 

Azərbaycanda sənətkarlığın ağacişləmə və metalişləmə növləri də geniş yayılmışdır ki, nümayiş etdirdiyimiz qəlyanlar bu sənətin bariz nümunələridir.  

Mövzu ekspozisiyasında nümayiş olunan fotoşəkillər arasında “Corat kəndlilərinin bağ tikililəri” fotoşəkli şəhərimizin Corat kənd camaatının min-bir əziyyətlə becərdikləri bağ-bostan, əkin-biçin sahələrinin yerində salınması ilə bağlı mənbələrin verdiyi xəbəri bir daha təsdiqləyir. Coratda tarixi abidə kimi mühafizə olunan Cümə (X əsr), Gülxatın (XVIII əsr) məscidləri əhalinin dindarlığından xəbər verir. Bu xüsusda Corat kənd əhlinin yaşam tərzini əks  etdirən otaq-maketdə yer  almış etnoqrafik - məişət əşyaları arasında nümayiş olunan canamazı, möhürü, dəstəmaz almaq üçün aftafa - ləyəni nişan vermək yerinə düşür.   

1930-cu illərdən etibarən, Corat, Saray, Pirəkəşkül kəndlərinin əhatəsində yarımsəhra, düzənlik kimi səciyyələndirilən Sumqayıt ərazisinin öyrənilməsi üçün ilk ekspedisiyalar təşkil olunur. Mövzu ekspozisiyasında nümayiş olunan “Sumqayıtın planlaşdırılmasının baş layihəsinə dair izahedici qeydlər” kitabçasından da məlum olur ki, əsas məqsəd Azərbaycanda, eləcə də İttifaq miqyasında kimya, metallurgiya sənayesini inkişaf etdirmək idi. 1939-cu ildən etibarən, yeni işlənmiş plan əsasında Sumqayıtın sənaye müəssisələrinin tikintisi başlandı... İlk quruculardan Aslan Osmanovun, Məzahir Abdullayevin, İdris Dadaşovun, Gülbahar Vəliyevanın şəxsi arxivlərindən seçmələri ziyarətçilərimizə təqdim edirik. 

Sumqayıtın ilk müəssisəsi - İES-in I generatoru 1941-ci il fevral ayının 13-də işə düşmüşdü. Qabaqcıllardan Əli Mustafayevin, Yusif Rzaquliyevin, Məşədi Əliyevin adlarını nümayiş etdirdiyimiz şəxsi arxivlərdən nümunələrin hesabına hallandırırıq. Ekspozisiyada yer alan İES--in 1943 - cü il hesabatından məlum olur ki, stansiya müharibə illərində potensialına görə fərqlənmişdir. Bu fərqliliyi nümayiş etdirdiyimiz sənəddən - SSRİ Silahlı Qüvvələrinin Ali Baş Komandanı İosif Stalinin imzası ilə (kollektivin hərbi texnika almaq məqsədilə topladığı 150 000 rubl üçün) təşəkkür teleqramından da aydın sezmək olur. Maraqlı bir faktı qeyd edim. Dünyaya sahib olmaq arzusu ilə yaşamış Adolf Hitler özünün məşhur “Barbarossa” planına Bakı müəssisələri ilə yanaşı, Sumqayıtın Sintetik Kauçuk zavodunun da ələ keçirilməsini daxil etmişdi. Səbəb dünyada ilk dəfə olaraq burada sintetik kauçuk alınmasının planlaşdırılması idi. Rezin məmulatların hazırlanması üçün sintetik kauçuk vacib xammal sayılırdı. Adolf Hitler hətta uzaqgörənlik nümayiş etdirərək Xayo Eylers adlı bir şəxsi müəssisəyə rəhbər vəzifəyə də təyin etmişdi. İttifaq miqyasında ilk dəfə olaraq sintetik etil spirtinin bu müəssisədə alınması ilə Sumqayıt daha bir ilkə imza atmışdı... Keçmiş İttifaqın baş katibi Nikita Xruşşov 1960-cı ildə Sumqayıta rəsmi səfəri zamanı Sintetik Kauçuk zavodunda olmuş, sexləri gəzərək iş prosesi ilə yaxından tanış olmuşdu. Ekspozisiyada ziyarətçilərimizə təqdim olunan fotoalbom vasitəsi ilə səfər haqqında dəqiq məlumat almaq mümkündür.

Sənaye mərkəzi kimi doğulan Sumqayıt illər ötdükcə həm də mədəniyyət  özəyi  kimi  tanınmağa  başladı. Hələ 1946-1947-ci illərdə Sumqayıtın  tikintisində iştirak etmiş alman əsirləri İES-in saldığı qəsəbədə yerləşən  klubda (taxta barakın bir hissəsi o illərdə klub müəssisəsi kimi istifadə  olunurdu) hazırladıqları səhnəciklərlə çıxışedirdilər. Taxta baraklarda həmin  səhnəciklərə tamaşa edən, filmləri  izləyən inşaatçılar üçün ilk mədəniyyət müəssisəsi - Energetik 1949-cu ildə inşa olunmuşdur. Asudə vaxtın səmərəliliyinin təminatçısı ikinci məkan Cəlil Məmmədquluzadə  adına  ilk  kütləvi kitabxana oldu. 1954-cü ildən isə şəhərimizin ilk musiqi beşiyi-1№-li musiqi məktəbi öz ətrafına yüzlərlə  uşaq və yeniyetməni topladı. İllər bir-birini əvəzlədikcə klubların, mədəniyyət evlərinin, kitabxanaların, kinoteatrların sayı da çoxaldı. Sumqayıtın fəxri vətəndaşı Nəbi Xəzri hələ    1960-cı illərdə qələmə aldığı “Sumqayıt səhifələri” - nə bu misranı da yazmışdı: “Bir əsrin özünü görməkistəyən, gəlib bircə  dəfə qoy mənə baxsın.” Sadalanan faktlar mövzu ekspozisiyasında yer almış tarixi sənədlər, fotoşəkillər hesabına ziyarətçilərimizdə maraq doğurmaya bilmir.          

Sovetlər dönəmində olduğu kimi, müstəqillik dövründə də Azərbaycanın ikinci nəfəsi, dostluğun ünvanı olan Sumqayıt şəhəri qonaqlarını tarixini yaşadan muzeydə qarşılayır. Bu ünvanı ilk tanıyan Gürcüstanın Rustavi, Rumıniyanın Piteşti, Ukraynanın Çerkassı, Almaniyanın Lüdviqshafen şəhərləri oldu. Sumqayıt ad günlərində ilk təbrikləri onlardan eşidər, ilk hədiyyələri onlardan qəbul  edərdi. Hal-hazırda Sumqayıtın dostları daha çoxdur. Çinin Çyu Cou, Sian, İtaliyanın Bari, Genuya, Türkiyənin Ceyhan, Samsun, Avstriyanın Linz, Belorusun Mogilyov, Qazaxıstanın Aktau, Rusiyanın Novosibirsk, Nevinnomıssk, Estoniyanın Paldiski şəhərləri Sumqayıta dost kimi üz tuturlar. Muzeyin Türkiyənin Samsun şəhəri ilə dostluq tellərinin bağlanmasına ev sahibi kimi şahidlik etməsi təqdirəlayiqdir. Adları sadalanan şəhərlərin dost hədiyyələri muzey ziyarətçilərinin maraqla baxdıqları, tanış olduqları eksponatlardandır.

Sücaət və qəhrəmanlıq dastanı - Dağlıq Qarabağ savaşı və sumqayıtlılar...    Muzeyin “Vətən uğrunda ölüm - həyatın davamıdır” devizli kiçik ekspozisiya zalında nümayiş olunan eksponatlar sumqayıtlı oğul və qızlarımızın keçdiyi şərəfli yolu işıqlandırır. Bir faktı da qeyd edim. Sumqayıtın Tarixi Muzeyi respublikada ilk dəfə olaraq daimi fəaliyyət göstərən “Şəhidlər qalereyası”na öz qoynunda yer verib. Şəhərimizin tarixini yaşadan muzeyimiz Azərbaycanın 32 illik heç vaxt qaysaq tutmamış Qarabağ yarasının yaddaşlardan silinməməsi üçün sumqayıtlı şəhidlərin şəxsi arxivlərini toplayır, onların ziyarətçilərə təqdim olunmasını təmin etməklə tarixi unutqanlığımıza sipər olmaq istəyir.  

Ekspozisiyamızda 38 sayda I Qarabağ, 53 sayda II Qarabağ müharibələri şəhidlərinin şəxsi arxivləri nümayiş olunur. Burada “Şəhidlər xiyabanı” nın ilk “sakin” i Rəhman Qəhrəmanovdan tutmuş “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” fəxri adına layiq görülmüş Mətləb Quliyevin, Bəhruz Mansurovun, “Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı” fəxri adını almış Sübhan Cəbrayılovun, Camal İsmayılovun və başqalarının şəxsi arxivlərindən seçmələrə geniş yer verilmişdir. Mövzu ilə səsləşən “Ulduz axını” abidəsi azəri yurdunun bir parçası Sumqayıtın mətinliyini bir növ sübut etmiş olur.        

Ümumiyyətlə, Sumqayıtın “kiçik Azərbaycan” adlandırılması kimsəyə sirr deyil. Şəhərin tarixi ilə yanaşı, Azərbaycanın uzaq-yaxın keçmişini, mədəniyyətini əks etdirən muzey vaxtı ilə məlum səbəblərdən Qərbi Azərbaycanın Qafan rayonu Müsəlləm kənd tarix-diyarşünaslıq muzeyindən “qaçqın” düşmüş, Cəbrayıl, Qubadlı, Zəngilan ellərinin, Zəngəzur-Göyçə mahalının yadigarı etnoqrafiya və məişət əşyalarını illər öncə “Bir elin harayı”, erməni vəhşiliklərini rənglərin şahidliyi ilə ağ kətana “gömən” sumqayıtlı rəssamların -- Maqsud Cəfərovun, Nizami Dadaşovun fərdi sərgilərini “Azadlığa doğru” sərlövhələri altında ilk olaraq şəhər ictimaiyyətinə təqdim etmiş, İntiqam Ağayevin rəssam təxəyyülündən doğan fikirlər fonunda yağlı boya ilə işlədiyi əsərləri mövzunun davamı kimi illər sonra ziyarətçilərin ixtiyarına vermişdir. 

Ümummilli lider Heydər Əliyevin Sumqayıt səfərlərinə həsr olunmuş ekspozisiya zalı ilə tanışlıqda Azərbaycana həsr olunmuş bir ömrün  Sumqayıt səhifələrini  vərəqləməli  oluruq. Bu səfərlər ilə bağlı sənədlər, fotoşəkillər, qəzet və jurnallar toplusu səbəbkarın təbirincə desək: “Sumqayıt bütün Azərbaycanın özəl təcəssümüdür” fikrinə aydınlıq gətirir. 34 illik hakimiyyəti dövründə şəhərimizin sosial - iqtisadi, mədəni həyatının inkişafında Ulu  Öndərin  müstəsna rolu  danılmazdır. Bu inkişafı Sumqayıtın Tarixi Muzeyinin ekspozisiya zalında “Heydər Əliyev və Sumqayıt” mövzusu ilə tanışlıqda aydın görmək mümkündür. Qeyd edim ki, mövzu ilə bağlı ekspozisiya zalı (ilk illər sərgi) 1993-cü ildən etibarən, fəaliyyət göstərir. Muzey fondunda Heydər Əliyevin Sumqayıt səfərlərini əks etdirən sənədlər, qəzet nüsxələri ilə yanaşı, bu səfərlərdən çəkilmiş 150-ə yaxın fotoşəkillərin  əsli  qorunur.

Mövzunun davamı olaraq “İlham Əliyev və yeniləşən Sumqayıt”, eləcə də, “Sumqayıt şəhər rəhbərləri. 1949 - cu  ildən  bugünədək” sərgilərinin də  nümayişi  diqqətəlayiqdir. Ekspozisiya  zalının tən  ortasında  sanki Xəzərin  qumsallığında  cücərib qol-budaq atmış Sumqayıtın yaranmasını, inkişafını əks etdirən rəmzi-ağac zalımızın ümumi  görünüşü ilə uyğunlaşır.

Mövzu ekspozisiyası böyük və kiçik zallarda tərtib olunan muzeyin əşyaları ayrı-ayrı bölmələr - “Etnoqrafiya və məişət əşyaları”, “Tətbiqi incəsənət məmulatları”, “Nəqqaşlıq”, “Qrafika”, “Heykəltəraşlıq”, “Arxeoloji əşyalar”, “Fotoşəkillər”, “Sənədlər” və s. üzrə əsas və elmi-köməkçi fondlarda yerləşdirilib.  İş planına uyğun fəaliyyət göstərən muzey toplama, elmi-tədqiqat, elmi-maarifləndirici işlər əsasında hər il nəzərdə tutulmuş mövzular üzrə əhəmiyyətli əşyaları toplayır, onların mühafizəsini təlimata uyğun olaraq həyata keçirir. Muzey materialları əsasında ərsəyə gəlmiş “Sumqayıt...danışan tariximizdir”, “Mədəniyyətin tərəqqi ünvanı - Sumqayıt” nəşrləri bu mədəni-maarif ocağının daxili potensialının hansı çərçivəyə sığdığını sübut edə bilib. Kollektiv şəhər sakinləri ilə isti münasibət quraraq öz öhdəliklərini -- ekskursiya normalarını, stasionar, səyyar sərgilərin tərtibatını, yerlərdə mühazirələrin dinlənilməsinin təşkilini, dövri mətbuat, televiziya vasitəsilə fəaliyyətinin işıqlandırılmasının təminatını lazımi səviyyədə yerinə yetirməyə çalışır.

Əlamətdar günləri, tarixləri tədbirlər, sərgilər fonunda tarixə köçürən Sumqayıtın Tarixi Muzeyinin əhdə sadiq ənənələrindən biri də burada yerli qələm sahiblərinin kitablarının təqdimat mərasimlərini təşkil etməsidir. Nəfis tərtibatda işıq üzü görmüş “İlham Əliyev 8 il hakimiyyətdə”, “İlham Əliyev 10 il hakimiyyətdə”, İlqar Eminovun “Şəhidin sözləri”, Vahid Həsənovun “Yanar ürəkli şair” və s. kitabların yüksək səviyyədə təqdimatını qeyd etmək olar. Öz bayramını da xoş əhval-ruhiyyədə qarşılamağı unutmayan muzeyimiz “Muzeylər baharı” aksiyasını “Açıq Qapı” günü kimi qarşılamaqla dünya muzeylərinin qatıldığı ənənədən özünü kənarda saxlamır.  

İctimaiyyətin köməyi sayəsində ərsəyə gələn, elmi-kütləvi, maarifləndirici işlərdə fəal iştirakına görə dəfələrlə təltif olunan, mükafatlandırılan Sumqayıtın Tarixi Muzeyi şəhərdə baş verən ictimai-siyasi hadisələri, iqtisadi-sosial, mədəni-maarif sahələrində əldə olunan uğurları tərtib və təsdiq olunmuş ekspozisiyalarında əks etdirməklə bu gün də özünü respublikanın muzey müəssisələri arasında peşəkar elm, mədəniyyət ocağı kimi tanıdır. Bu il Sumqayıt 75 illik tarixindən doğan tədbirləri ilə mədəniyyət tariximizə yeni-yeni  səhifələr  yazır. Sənaye şəhəri, elm, təhsil, mədəniyyət mərkəzi kimi respublikanın şəhərləri  arasında özünəməxsusluğu ilə seçilən Sumqayıt 75 il ərzində  əsrləri yola salmış şəhərlər arasında özünəlayiq  yer tutub, tarixinə  salnamələr  yazılıb, şəninə nəğmələr qoşulmaqla keşməkeşli həyat yolu tablolara köçürülərək məhəbbət, gözəllik rəmzinə çevrilib. Şəhərin tarixini addımbaaddım izləyən muzey eksponatları bu əhval-ruhiyyənin danışan cansız şahidləridir.   

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.11.2024)