“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının poçtuna Azərbaycan Respublikasının Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsindən bəyanat mətni daxil olub. Mətndə deyilir:

Rusiyanın “Azərbaycan diasporu” adlı saxta teleqram kanalında “Azərbaycan icması Bakını Moskva ilə münasibətləri pozmaqda ittiham edib” başlıqlı yazı dərc olunub.

Azərbaycan Respublikasının Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsi bildirir ki, yazı  Rusiyada Azərbaycan diaspor üzvləri ilə bağlı son hadisələrlə əlaqədar təxribat xarakterli bəyanatdır və bu bəyanatın Rusiyadakı Azərbaycan diasporuna heç bir aidiyyatı yoxdur. Saxta teleqram kanalının belə bir məlumat yayması ölkəmizə və Rusiyada yaşayan soydaşlarımıza qarşı yönələn təxribatdır. 

Heç bir həqiqəti əks etdirməyən, təxribat xarakterli  həmin yazıya istinad olunması, diasporun mövqeyi kimi ictimaiyyətə təqdim olunması yolverilməzdir. Media nümayəndələrindən belə bir həssas məqamda diqqətli olmağı xahiş edirik.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.06.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu gün olduqca populyar bir türk aktyorunun doğum günüdür, onu xatırlamaqdan necə vaz keçmək olar axı? Şevket Çoruh – səhnənin və ekranın qətiyyətli səsidir o, “Arka Sokaklar"da canlandırdığı Komissar Mesut obrazı ilə məşhurlaşıb.

Şevket Çoruh 30 iyun 1973-cü ildə İstanbul şəhərində dünyaya gəlib. Onun uşaqlığı İstanbulun sadə və zəhmətkeş küçələrində keçib. Erkən yaşlarından səhnəyə, sənətə maraq göstərib, gülüş və dramatik ifadələrdə özünü ifadə etməyi sevib.

O, Müjdat Gezen Sanat Mərkəzində aktyorluq təhsili alaraq sənətə ilk addımlarını atıb, illər boyu səhnə və ekran dünyasında böyük təcrübə toplayıb. Teatrla başladığı sənət yoluna, daha sonra televiziya və kinoda davam etdirib.

“Arka Sokaklar” və xalqın qəlbindəki Mesut

2006-cı ildən etibarən Türkiyənin ən uzunömürlü seriallarından biri olan "Arka Sokaklar"da canlandırdığı Komissar Mesut obrazı ilə milyonların sevgisini qazanıb. Bu obraz, sərt, vətənpərvər, ailə dəyərlərinə sadiq və içindəki sarsılmaz ədalət hissi ilə yadda qalıb. Hər bir səhnədə gözləri ilə danışan, susqunluğu ilə hayqıran, vəzifəyə olan bağlılığı ilə fərqlənən bir qəhrəman yaradıb.

“Teatra sevgi – Baba Sahne"

Şevket Çoruhun aktyorluq eşqi təkcə kameralar qarşısı ilə məhdudlaşmayıb. O, 2017-ci ildə İstanbulda "Baba Sahne" adlı teatr məkanını quraraq səhnəyə və klassik Türk teatrına olan sevgisini bir daha göstərib. Bu səhnə, gənc istedadların yetişməsi, tamaşaçı ilə canlı sənət arasında körpü qurulması üçün böyük bir missiyaya çevrilib.

Ənənəvi Türk teatrının simvollarından sayılan "Dümbüllü Kavuğu"nu alaraq bu mirası davam etdirib. Bu addımı ilə sənət tarixində öz izini daha da möhkəmləndirib.

Gülüş və Dərd – “Çakallarla Dans” və “İnşaat”

Onun kino karyerası da yadda qalan işlərlə doludur. “Çakallarla Dans” film seriyasında Kayınço Gökhan obrazı ilə tamaşaçını güldürməyi bacardığı kimi, “İnşaat” filmindəki dramatik rolu ilə də düşündürməyi bacarıb. Onun aktyorluq gücü həm komediyada, həm də dram janrında özünü bərqərar edib.

"Səhnədə yaşayan bir ömür"

Şevket Çoruh üçün sənət yalnız bir peşə deyil, bir həyat tərzidir. O, hər çıxışında tamaşaçını düşünməyə vadar edib, obrazlarına nəfəs verib, onların ruhuna toxunub. Bu səbəbdəndir ki, illər keçsə də, o hələ də xalqın yaddaşında, evlərində və ürəklərində öz yerini qoruyub.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.06.2025)

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

Marqlı söhbətlərimiz davam edir.

Bu dəfə xəyal uçağımız bizi 14-cü əsrə aparacaq.

İngiltərə ilə Fransa arasında Yüzillik Müharibəsinin əvvəlində  Flamandiyanın dəniz kənarındakı kiçik  Sleys kəndi yaxınlığında o dövr üçün böyük dəniz döyüşü baş verir.

1340-cı il iyunun 24-də Sleys körfəzində  hər iki  tərəfdən təxminən 200 döyüş gəmisi  olmaqla iki nəhəng donanma qarşılaşır. Həmin dəniz döyüşü daha çox quruda gedən döyüşü xatırladırdı. Çünki qarşı-qarşıya gələn gəmilər abordaj edərək bir-birinə yaxınlaşır və hər iki tərəfdən döyüşçülər gəmidə amansız əlbəyaxa döyüşü aparırdılar. Həmin döyüşdə ingilis oxatanlarının döyüş hazırlığı böyük rol oynadı - onlar rəqiblərindən daha sürətliydilər və daha dəqiq nişan alıb atırdılar.

Sleys döyüşü bütün gün davam edir və fransızların tam məğlubiyyəti ilə başa çatır. Fransızlar təxminən 20 000  döyüşçü itirirlər. Onların  əksəriyyəti isə dənizdə boğularaq ölür. Körfəzdəki su insan qanı ilə qırmızıya çevrilir. Üzərək sahilə çıxmağı bacaran fransızlar isə döyüşü kənardan izləyən flamandiyalılar tərəfindən döyülərək öldürülür və cəsədləri dənizə atılır.

Qalib olan ingilislər bu barədə  zarafatla deyirdilər: “Əgər Tanrı balığa danışmaq qabiliyyəti versəydi, onlar o qədər fransızı yediyindən, yəqin ki, fransızca danışardı”.

İngilislərin qəniməti də  çox böyük idi:  onlar 166 düşmən gəmisini ələ keçirdilər. Fransız donanmasının daha 24 gəmisi isə batırıldı və ya yandırıldı. Fransızlar müasir dövrdə bənzəri olmayan böyük bir dəniz fəlakəti yaşadılar.

Beləliklə, faciəli məğlubiyyət xəbəri Parisdəki kral sarayına çatdıqda, saray əyanlarından heç biri dəhşətli məğlubiyyəti kral VI Filipp de Valuaya bildirməyə cəsarət etməyir. Çünki bu cür bəd xəbəri monarxa çatdırmaq çox riskli iş idi. Buna görə  nəinki tutduğu mövqeyi, həm də başlarını da itirə bilərdilər.

Saray xadimləri çox  məsləhətləşirlər və axırda müdrik bir qərar verirlər: onlar bu dəhşətli xəbəri krala çatdırmağı saray oyunbazı və təlxəyinə  əmr edirlər. Öz işinin ustası olan təlxək  kədərli xəbərə zarafat donu geydirərək deyir: “Əlahəzrət, sizcə ingilislər niyə belə qorxaqdırlar?”. Kral VI Filipp cavab verə bilməyəndə, “yumor naziri” qışqıraraq deyir: “Çünki onlar bizim cəsur fransız dənizçilərimiz kimi gəmidən suya tullanmayıblar!”

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.06.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı PORTAL AKADEMİYASInda növbəti, üçüncü abituriyent kurslarına davam edir. Həyatda necə uğur qazanmalı, hədəfi necə seçməli, hədəfə doğru necə irəliləməli, necə lider olmalı – bu sayaq suallar hər birinizi düşündürür, bilirik. Onlara PORTAL AKADEMİYASI məşğələlərinə qatılmaqla çavab tapacaqsınız.

Rubrikanı millət vəkili, motivasiya spikeri, yazıçı Əlibala Məhərrəmzadə aparır.   

Liderlik konsepsiyaları

Ayrı-ayrı psixoloqlar, sosioloqlar, alimlər illər uzunu liderlik təlimləri yaradıblar. Effektiv liderliyin universal stilinin müəyyənləşdirilməsinin bu cür ənənəvi konsepsiyaları dünya tarixinin inkişafında müəyyən rol oynayıblar, bu, istinasızdır. Bəsitdən mürəkkəbə, ibtidaidən aliyə təkmilləşən bu təhqiqatların öncə yarananlarında qeyd olunurdu ki, istənilən şəraitdən asılı olmayaraq lider müəyyən aparıcı xüsusiyyətlərə malik olmalıdır ki, məhz bunlar liderliyi şərtləndirməlidir. Sonrakı dövrdəki təlimlərdə isə daha çox şəraitin qiymətləndirilməsinə önəm verildi.

Liderlik – bir çox alimlərin təhqiqat obyekti olduğundan artıq bu gün liderlik problemlərinin öyrənilməsinin əsas teoretik yanaşmaları formalaşdırılmışdır.

Beləliklə, effektiv liderliyin ən vacib faktorlarının müəyyənləşməsi üçün 3 klassik metod mövcuddur: davranışa görə yanaşma, şəxsi keyfiyyətlər mövqeyindən yanaşma, şəraitə uyğun yanaşma.

Bu üç metoddan ən çox önəm veriləni davranış metodu hesab olunur. Liderliyin davranış əsası 2-ci Dünya muharibəsi ərəfəsindən başlayaraq ötən əsrin 60-cı illərinə qədər davam edib. Liderlik keyfiyyətlərinə davranış yanaşılmasının ən vacib fərqli cəhəti bu konsepsiyanın liderlərin xüsusi proqramlarla hazırlanmasını nəzərdə tutmasıdır. Davranış yanaşması konsepsiyalarının ən geniş yayılmışları bunlardır: ABŞ-ın Ohayo ştatı Universitetinin təhqiqatları, ABŞ-ın Miçiqan universitetinin təhqiqatları, Laykert idarəçilik sistemi, Bleyk və Moyton idarəçilik çərçivəsi, təltif və cəzalandırma konsepsiyası, liderliyin əvəzlənməsi konsepsiyası.

Təbii ki, bütün bu konsepsiyaların üzərində ayrı-ayrılıqda dayanmağımız qeyri-mümkündür, kitabımızın bütün səhifələri buna bəs etməz. Qısaca olaraq onu deyək ki, məhz davranış yanaşması hesabına hazırda çox aktual olan rəhbərlik stili kvalifikasiyası əsasları yaranıbdır ki, bu kvalifikasiya da əksəriyyətimizə yaxşı bəllidir: demokratik rəhbərlik, avtoritar və liberal rəhbərlik. Üstəlik, bu yanaşma hesabına davranış stilləri də müəyyənləşdirilib. Amma bu metodda şəxsin əsas götürülməsi, konkret şəraitə önəm verilməməsi qüsurlu yanaşma hesab olunur.

Şəxsi keyfiyyətlər mövqeyindən yanaşma metodu davranış metodundan da əvvəl yaranıb, daha çox öz bəsitliyi və sxematikliyi ilə seçilir. Bu metodda lider şəxsin uğur qazanmaq formulu onun ətrafdakı digər insanların malik olmadığı müsbət keyfiyyətlər toplusuna malik olması üstünlüyü hesab olunur. Ancaq hətta ən müsbət keyfiyyətlərə malik olsa belə, lider ola bilməyən insanların hansı səbəbdən mövcudluğuna, təbii ki, bu metod aydınlıq gətirə bilməz.

Bu metodların hər ikisi nəzərə almayıb ki, motivasiyanın bilavasitə liderliyin dualist təbiətinə aidiyyatı var, nəzərə alınmayıb ki, kim və necə pozision liderliyə, kim və necə prosesual liderliyə yüksələ bilər.

Amma, oxucularımın nəzərinə onu da çatdırmaq istəyirəm ki, hazırda bir çox böyük korporasiyalar, menecment təsisatları öz fəaliyyətində bu liderlik konsepsiyalarını əldə rəhbər tutmaqdadırlar.

Təşkilati səviyyədə liderlik təliminin ən uğurlusu liderin korporativ mədəniyyətin qurulmasında və idarəçiliyində rolunu nəzərə alan, habelə liderlik stilinin təşkilatın həyat nəbzinin döyünməsindən asılılığına önəm verən şəraitə uyğun yanaşma metodu hesab oluna bilər. Amma bu metodda da subyektivliyə istinad obyektivlikdən kənarlaşmaya səbəb olub. Xüsusən, qloballaşma şəraitində liderliyin milli stilinə maraq, təhqiqatların multikultural orientasiyaya yönəliliyi, irrasional komponentlərə istinad kimi faktorların nəzərə alınmaması bu metodun qüsuru hesab edilə bilər.

Qısaca olaraq kitabımızın bu bölümündə ənənəvi liderlik konsepsiyalarına da toxunmaq istəyirəm. Bu cür konsepsiyaları bir çox alimlər işləyib hazırlamışlar, biz ən çox istinad olunanlarına nəzər yetirək.

Beləliklə, ənənəvi liderlik konsepsiyasının liderlik keyfiyyətləri təlimi (a), habelə liderlik davranışı təlimindən (b) ibarət iki tərkib hissəsi fərqləndirilir.

a) Mövzunun tanınmış mütəxəssisi – amerikalı psixoloq Ralf Stoqdillin qənaətinə görə, lideri xarakterizə edən 5 əsas keyfiyyət var: ağıl və intellektual xüsusiyyətlər, başqalarına nüfuz edəbilmə və hökmranlıq edəbilmə qabiliyyəti, özünəinam, aktivlik və fəalliq, habelə işi bilmək, mənimsəmək.

Mövzunun başqa bir mütəxəssisi – yenə də Amerika psixoloqu, ABŞ prezidentlərinin daim müşaviri olmuş Uorren Bennis isə 4 qrup liderlik keyfiyyətləri müəyyənləşdirilib:

 - diqqətləri idarə etmək; bu və ya digər məsələnin həllini, məqsədə gedən yolu ətrafdakılara cəlbedici və maraqlı olacaq qədər izah etmək;

 - mənanı idarə etmək; bəhs olunan mövzunun, yaradılan obrazın mənasını ətrafdakılara aydın olacaq qədər izah etmək;

 - etimadı idarə etmək; öz fəaliyyətini ardıcıllıqla, daimi qurmaqla ətrafdakıların etimadını qazana bilmək.

 - özünü idarə etmək; öz güclü və zəif tərəflərini o dərəcədə bilmək ki, zəifliklərini aradan götürmək üçün kənar resurslardan, nümunə sayıla biləcək başqalarının resurslarından istifadə edə bilmək.

b) Liderlik davranışı təlimləri konsepsiyalarına isə aşağıdakılar aid edilir:

 - avtoritar, demokratik və passiv liderlikdən ibarət üç liderlik stili;

 - Ohayo ştatı Universitetinin təhqiqatları nəticələri: onların məqsədi idarəçiliyin ikifaktorlu təliminin hazırlanması olub ki, bura da münasibətlər strukturu (lider qrupda münasibətlər strukturunu formalaşdırır) və bu strukturlarda münasibətlərin keyfiyyəti (liderlə onun ardıcıllarının münasibətinin xarakteri) daxildir.

 - Miçiqan Universitetinin təhqiqatlarının nəticələri: onların məqsədi effektiv və qeyrieffektiv liderlərin arasındakı fərqləri müəyyənləşdirmək olub.

 - Amerikanın sosial psixoloqu Rensis Laykertin idarəçilik sistemi: effektiv liderlər əsas diqqəti insan faktoruna yönəldirlər və qoyulan məqsədə çatmaq üçün qrup halında yanaşmanı inkişaf etdirirlər.

 - Bleyk və Mutonun (Amerika alimləri Robert Bleyk və Ceyn Muton) idarəçilik qəfəsi: liderlik davranışının horizontal (son nəticəyə, istehsalata maraq) və vertikal (insanlara maraq) xətlərinin kəsişməsi.

Beləliklə, böyük empirik baza, yüzlərlə təhqiqatlar, təcrübələr olmasına baxmayaraq liderliyin tam öyrənilməsinə, bu fenomenlə bağlı bir çox problemlərin açılmasına hələ də istənilən səviyyədə nail olunmamışdır.

Buna görə də son illərdə ənənəvi liderlik konsepsiyalarının uğursuzluğuna rəğmən alimlər liderliyin təhqiqinə yeni yanaşma metodları təklif etməkdədirlər. Bu metodlardan da biri «şərait metodu»dur ki, onun da məğzi liderlik davranışının hər şəraitdə müxtəlif olmasıdır.  Gəlin razılaşaq ki, lider olmaqçün sivilizasiyanın mərkəzi Amerikada, yaxud intellektuallığın mərkəzi Yaponiyada lazım olan liderlik keyfiyyətləri və şəraitlə, tutalım, hələ də yarımvəhşi insanlar yaşayan Qvineya-Bisauda lazım olan liderlik keyfiyyətləri və şəraitlər heç də eyni ola bilməz. Eləcə də, postsovet məkanında, lap elə bizim Azərbaycanda. Milli adət-ənənələr, mental xüsusiyyətlər, dövlət quruluşu, iqtisadi-siyasi vəziyyət, cəmiyyətin strukturu, xarakteri və daha nələr, daha nələr günümüzdə şərait metodunu xeyli aktuallaşdırıb.

Kitabımızda biz mütləq bir neçə ən çox qəbul olunan şərait liderliyi konsepsiyasından bəhs etməliyik, onlardan oxucularım üçün mən Fidlerin şərait liderliyi modelini, Tannenbaum – Şmidt liderlik davranışı kontiniumunu, Hensey və Blanşardın şərait liderliyi modelini və Hauz və Mitçelin «Yol-məqsəd» liderlik modelini seçmişəm.

Növbəti günlərdə bu modellərlə ötəri də olsa tanış olacaq, onların mahiyyətinə diqqət yetirəcəyik.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.06.2025)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının birgə layihəsində mövzumuz 2026-cı ilin fevralında 100 illiyini qeyd edəcəyimiz I Türkoloji Qurultaydır.

Türk xalqlarının tarixində 1926-cı ildə Bakıda keçirilən I Türkoloji Qurultay yalnız elmi deyil, həm də ictimai-siyasi baxımdan əlamətdar hadisə olmuşdur. Bu Qurultayda ən vacib məsələlərdən biri yeni əlifbaya keçid, xüsusilə də latın qrafikalı ortaq türk əlifbasının qəbul olunması olmuşdur. Əlifba islahatı yalnız yazı sisteminin dəyişməsi deyil, həm də maarifçilik, milli oyanış və modernləşmə proseslərinin mühüm tərkib hissəsi kimi təqdim olunurdu. Məhz bu baxımdan Qurultayda əlifba ilə bağlı müzakirələr təkcə texniki deyil, dərin mənəvi və strateji məzmun daşıyırdı.

1920-ci illərdə türk xalqları arasında müxtəlif yazı sistemlərindən istifadə olunurdu: ərəb, kiril və yerli yazı formaları. Ən çox yayılmış əlifba ərəb qrafikası idi, lakin onun mürəkkəbliyi və səs uyğunsuzluqları savadsızlığın yayılmasına səbəb olurdu. Maarifçilər və ziyalılar arasında əlifba islahatı ideyası artıq XX əsrin əvvəllərindən müzakirə olunurdu. 1926-cı il Qurultayı isə bu məsələyə elmi və siyasi müstəvidə sistemli yanaşma gətirdi.

 Qurultayda latın qrafikalı əlifbanın qəbul olunması təklifi geniş dəstək aldı. Alimlər aşağıdakı arqumentləri irəli sürürdülər:

• Sadəlik və praktiklik: Latın əlifbası daha asan yazılır və oxunur, bu isə savadlanma səviyyəsinin yüksəlməsinə səbəb ola bilərdi.
• Fonetik uyğunluq: Latın qrafikası türk dillərinin səslərinin ifadəsi üçün daha uyğun idi.
• Elmi və texniki inteqrasiya: Avropa ilə elmi əlaqələrin gücləndirilməsi üçün latın əlifbası əlverişli hesab olunurdu.
• Milli dirçəliş: Əlifbanın dəyişməsi həm də türk xalqlarının mədəni oyanışının simvolu kimi görülürdü.

 Məşhur türkoloq Zəki Vəlidi Toğan, Əhməd Cəfəroğlu və Hüseyn Cavid kimi alimlər bu ideyanı dəstəkləyənlər sırasında idi. Qurultayda qəbul edilən qərara əsasən, 1928-ci ildən başlayaraq latın qrafikasına mərhələli keçid planlaşdırılırdı.

 1926-cı ildən sonra Azərbaycan, Türkmənistan, Özbəkistan, Qazaxıstan və digər türk respublikaları mərhələli şəkildə ərəb əlifbasından imtina edib latın qrafikasına keçdilər. Bu, qısa müddətdə savadlılıq səviyyəsinin yüksəlməsi, dərsliklərin modernləşdirilməsi və türkdilli xalqlar arasında yazılı ünsiyyətin asanlaşmasına səbəb oldu.

Lakin 1939–1940-cı illərdə Sovet siyasəti dəyişdi və bütün türkdilli respublikalarda kiril əlifbasına keçid məcburi edildi. Bununla türkdilli xalqların aralarındakı yazı birliyi pozuldu, elmi və mədəni inteqrasiya zəiflədi.

1926-cı il Bakı Türkoloji Qurultayında latın qrafikasına keçidlə bağlı müzakirələr yalnız texnoloji deyil, mədəni və ideoloji bir islahat kimi tarixə düşmüşdür. Bu qərar türk xalqlarının maarifçilik hərəkatı çərçivəsində savadlılıq, milli kimlik və mədəni birlik uğrunda apardıqları mübarizənin mühüm mərhələsi olmuşdur. Hər nə qədər Sovet siyasəti bu prosesi sonradan dəyişdirsə də, 1926-cı il Qurultayının ideyaları bu gün də latın qrafikasına qayıdış təşəbbüsləri üçün ilhamverici əsasdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.06.2025)